Математика 1    д‐р Соња Манчевска

 
 
Глава II 
ФУНКЦИИ ОД ЕДНА РЕАЛНА ПРОМЕНЛИВА 
(воведни поими) 
 
 
1. Поим за реална функција 
 
Нека  A  и  B  се непразни множества. Правилото  f : A  B  според 
кое  на  секој  елемент  x Î A   му  придружуваме  еднозначно  опре‐
делен елемент  y Î B  и притоа означуваме 
f
y = f ( x )           или           x  y           (1) 
се  нарекува  пресликување  или  функција  од  A   во  B .  Множест‐
вото  A   се  нарекува  домен,  а  B   кодомен  на  пресликувањето  f . 
Елементот  y = f ( x )   уште  се  нарекува  слика  на  елементот  x   во 
однос на пресликувањето  f .  
  Реална  функција  е  секое  пресликување  f   чиј  домен  D f   е 
дадено подмножество од множеството реални броеви   , а кодо‐
мен е множеството   .  D f  уште се нарекува дефинициона област 
на  функцијата  f .  При  ознаките  (1),  x   честопати  се  нарекува 
независна  променлива  или  аргумент  на  функцијата  f ,  а  y  
зависна променлива. 
Множеството  од  сите  слики  на  елементите  од  дефиницио‐
ната област во однос на функцијата  f  
V f = { f ( x ): x Î D f }  
се нарекува множество вредности на функцијата  f , или област 
на менување на функцијата  f . 

49 
 
Математика 1    д‐р Соња Манчевска
 
  Ако  во  рамнината  е  поставен  правоаголен  координатен 
систем  Oxy , тогаш множеството точки 
G( f ) = {( x , f ( x )): x Î D f }  
се нарекува график на функцијата  f . 
 
Пример 1.1: а) Дефиниционата област и множеството вредности 
на  функцијата  y = x   е  множеството  од  сите  ненегативни  реал‐
ни броеви,  т.е.  интервалот  [0, +¥) .  Графикот  на  оваа функција  е 
даден на сл. 1.а.  
б) Дефиниционата област на функцијата  y = x 2 + 1  е целото мно‐
жество  реални  броеви,  а  множеството  вредности  е  интервалот 
[1, +¥) . Графикот на оваа функција е даден на сл. 1.б. 
y
 
y
 
y= x
  y = x2 +1
 
  1 1
  0 1 x 0 1 x
 
  сл.1.а сл.1.б
 
Реалните  функции  f : D f     и  g : Dg     се  еднакви  ако 
D f = Dg  (т.е. имаат иста дефинициона област) и притоа важи 
f ( x ) = g( x ), за секој  x Î D f = Dg . 
 
Напомена 1.2: Дефиниционата област и множеството вредности 
на  дадена  функција  најчесто  се  опишуваат  со  помош  отворени, 
затворени и полуотворени (односно полузатворени) интеравали 
на бројната права и нивни преброиви унии. 

50 
 
Математика 1    д‐р Соња Манчевска
 
За потсетување, ако  a , b Î   се такви што  a < b , тогаш 
 отворен интервал  (a; b) е множеството 
(a; b) = { x Î  : a < x < b} , 
 затворен интервал [a; b] е множеството 
[a; b] = { x Î  : a £ x £ b} , 
 полузатворен  интервал  од  десно  (или  полуотворен 
интервал од лево)  (a; b] е множеството 
(a; b] = { x Î  : a < x £ b} , 
 полузатворен  интервал  од  лево  (или  полуотворен 
интервал од десно) [a; b) е множеството 
[a; b) = { x Î  : a £ x < b} . 
  Бидејќи  a , b Î   секој од овие интервали е конечен и за секој 
од нив велиме дека е со должина еднаква на  b - a .  
 
За даден  a Î   соодветните бесконечни  
 отворени интервали се дефинирани со 
(a;+¥) = { x Î  : x > a}     и     (-¥;a) = { x Î  : x < a} , 
 затворени интервали се дефинирани со 
[a;+¥) = { x Î  : x ³ a}     и     (-¥;a] = { x Î  : x £ a} , 
 
Множеството  реални  броеви     се  претставува  како  бес‐
конечен интервал од облик (-¥;+¥) . 
 
2. Основни операции со функции 
 
Нека  f : D f    и  g : Dg    се дадени реални функции такви 
што  
D f = Dg = D . 
Функцијата 
51 
 
Математика 1    д‐р Соња Манчевска
 
 
1. h1 : D   , определена со  
h1( x ) = ( f + g)( x ) = f ( x ) + g( x ) , за секој  x Î D  
се нарекува збир на функциите  f  и  g .  
 
2. h2 : D   , определена со 
h2( x ) = ( f - g)( x ) = f ( x ) - g( x ) , за секој  x Î D  
се нарекува разлика на функциите  f  и  g .  
 
3. h3 : D   , определена со  
h3( x ) = ( fg)( x ) = f ( x )g( x ), за секој  x Î D  
се нарекува производ на функциите  f  и  g .  
 
4. ако  g( x ) ¹ 0 ,  за  секој  x Î D ,  тогаш  функцијата  h4 : D   , 
определена со 
æfö f (x)
h4 ( x ) = çç ÷÷÷( x ) = , за секој  x Î D  
çè g ø g( x )
се нарекува количник на функциите  f  и  g .  
 
Пример 2.1: Ако  f ( x ) = x 2 - 4  и  g( x ) = x - 2 , тогаш 
( f + g)( x ) = ( x 2 - 4) + ( x - 2) = x 2 + x - 6  
( f - g)( x ) = ( x 2 - 4)-( x - 2) = x 2 - x - 2  
( f ⋅ g)( x ) = ( x 2 - 4)⋅( x - 2) = x 3 - 2x 2 - 4 x + 8  
и овие функции се дефинирани на целата бројна права. 
Но количникот на дадените функции  
æ f ö÷ 2
çç ÷( x ) = x - 4 , 
çè g ø÷ x -2
не  е  дефиниран  за  секоја  вредност  од  бројната  права.  Дефини‐
циона област на овој количник е  D =  \ {2} .  
52 
 
Математика 1    д‐р Соња Манчевска
 
 
Напомена  2.2:  Ако  x Î D =  \ {2} ,  тогаш  според  формулата  за 
разлика на квадрати го имаме следното равенството 
x 2 - 4 ( x + 2)( x - 2)
= = x + 2 . 
x -2 x -2
Но функциите 
x2 - 4
h1( x ) =          и          h2( x ) = x + 2 , 
x -2
не  се  еднакви  функции  бидејќи  тие  имаат  различни  дефини‐
циони области:  Dh =  \ {2} , додека  Dh =  . 
1 2
 
 
3. Инверзна функција 
 
Aко  A  и  B  се дадени непразни множества, тогаш за преслику‐
вањето  f : A  B  велиме дека е  
 инјекција,  ако  од  x1 ¹ x2   следува  дека  f ( x1 ) ¹ f ( x2 ) ,  т.е. 
различни елементи имаат различни слики, 
 сурјекција,  ако  за  секој  y Î B   постои  x Î A ,  така  што 
y = f ( x ) ,  т.е.  секој  елемент  на  B   е  слика  на  барем  еден 
елемент на  A , 
 биекција, ако тоа е и инјекција и сурјекција. 
 
Ако пресликувањето  f : A  B  е биекција и ставиме  

g( y ) = x  ако, и само ако,  y = f ( x )  

тогаш  дефинираме  ново  пресликување  g : B  A   кое  се  нарекува 

инверзно пресликување на f  и истото се означува со 
g = f -1 . 
 
Пример 3.1: Функцијата  f :     дефинирана со  

53 
 
Математика 1    д‐р Соња Манчевска
 
f ( x ) = 4 x + 3 , 
е биекција и истата има инверзна функција  g :      
1 3
g( x ) = x - . 
4 4
Графиците на овие функции се дадени на сл. 3.а. 
 
  y y=x
 
 
  f ( x )  4x  3
 
1
  x
  0 1 1 3
  g(x ) = x -
4 4
 
 
 
 
 
  сл. 3.а
Пример  3.2:  Функцијата  f :      дефинирана  со  f ( x ) = x 2   не  е 
биекција и, последователно, таа нема инверзна функција. Но ако 
наместо  f :      земеме  f :[0, +¥)  [0, +¥) ,  тогаш  оваа  функ‐
ција ќе има инверзна функција 
g :[0, +¥)  [0, +¥)  
дефинирана со 
g( x ) = x . 
Графиците на функциите  f :[0, +¥)  [0, +¥)  дефинирана со 
f ( x ) = x 2   и  g :[0, +¥)  [0, +¥)   дефинирана  со  g( x ) = x   се 
дадени на сл. 3.б.  

54 
 
Математика 1    д‐р Соња Манчевска
 
 
  f (x ) = x2
y y=x
 
 
 
  g( x ) = x
 
 
1
 
  x
0 1
 
 
 
сл. 3.б
 
Ако  за  дадена  функција  f   постои  инверзна  функција  f -1 , 
тогаш графиците на овие две функции се симетрични во однос на 
графикот на функцијата  y = x .   
 
 
4. Композиција (состав) на функции 
 
Нека  f : D f     и  g : Dg     се  дадени  функции.  Ако  за 
множеството вредности  V f  на функцијата  f  важи  
V f = { f ( x ): x Î D f } Í Dg , 
тогаш со 
h( x ) = g( f ( x )) , за секој  x Î D f  
е дефинирана нова функција  h : D f    и која се нарекува  компо‐
зиција или состав на функциите  f  и  g , и се означува со 
h = g  f . 
Во  општ  случај,  ако  функцијата  g  f   е  дефинирана,  функ‐
цијата  f  g   не  мора  да  биде  дефинирана.  Дополнително,  ако  и 
g  f  и  f  g  се дефинирани, најчесто 

55 
 
Математика 1    д‐р Соња Манчевска
 
g  f ¹ f  g . 
 
Пример  4.1:  Ако  f ( x ) = x 2 + 3   и  g( x ) = x   ги  разгледуваме  како 
функции со дефинициони области  
Df =     и   Dg = [0, +¥) , 
соодветно, тогаш   
g  f :   [0, +¥)        и   g  f = x 2 + 3   
2
f  g :[0, +¥)           и   f  g = ( x ) + 3 = x + 3 . 
 
 
5. Нули на функција. Пресечни точки со координатни 
     оски 
 
  Нека  f : D f    е дадена функција. 

 ако  0 Î D f ,  тогаш  графикот  на  функцијата  f   ја  сечи 

y - оската во точка  Y0(0, f (0)) . 
 ако  постои  точка  x0 Î D f   така  што  важи  f ( x0 ) º 0 ,  тогаш 
истата се нарекува нула на функцијата  f . 
  Една функција може да има повеќе нули и истите се опреде‐
луваат како реални решенија на равенката 
f ( x ) = 0 . 
Доколку  за  оваа  равенка  постојат  реални  решенија,  истите  се 
еднакви  на  првите  координати  на  точките  во  кои  графикот  на 
функцијата ја сечи  x - оската. 
 
Пример 5.1: Графикот на функцијата  f ( x ) = x 3 - 3x 2 - x + 3  даден 
на сл. 5.а ја сечи  y - оската во точка  Y0(0,3) , додека пак  x - оската 
ја сечи во точките  X1(-1,0) ,  X 2(1,0)  и  X3(3,0). 

56 
 
Математика 1    д‐р Соња Манчевска
 
Графикот пак на функцијата  f ( x ) = x 3 - 3x 2 - x + 3
f ( x ) = x2 + 1  y
даден на сл.1.б ја сечи  y - оската  Y0
во точка  Y0(0,1) , но тој нема ниту 
една заедничка точка со  x - оска, 
1
т.е. оваа функција нема нули (ра‐ X1 X2 X3
0 1 x
венката  x 2 + 1 = 0   нема  реални 
корени). 
 
 
  сл . 5 .а
 
6. Парност 
 
  За множеството  AÍ   се вели дека е  симетрично  во однос 
на  координатниот  почеток  ако  за  било  која  точка  x Î A   важи: 
-x Î A . 
  Нека  f : D f    е реална функција чија дефинициона област 
е  симетрична  во  однос  на  координатниот  почеток.  За  f   велиме 
дека е 
 парна функција ако  f (-x ) = f ( x ) за секој  x Î D f , 

 непарна функција ако  f (-x ) = - f ( x ) за секој  x Î D f . 

 
Пример  6.1:  За  секој  x Î  ,  (-x )2 = x 2   и  (-x )3 =-x 3 ,  што  значи 
дека  функцијата  f :      дефинирана  со  f ( x ) = x 2   е  парна,  а 
функцијата  g :      дефинирана  со  g( x ) = x 3   е  непарна  функ‐
ција. 
Функцијата  пак  f ( x ) = x 3 - 3x 2 - x + 3   од  пример  5.1  не  е 
ниту парна ниту непарна бидејќи, на пример, за  x = 2  
f (2) = 23 - 3⋅ 22 - 2 + 3 =-3 , 
57 
 
Математика 1    д‐р Соња Манчевска
 
f (-2) = (-2)3 - 3⋅(-2)2 -(-2) + 3 =-15 , 
што  значи  дека  f (-2) ¹ f (2)   (т.е.  f   не  е  парна)  и  f (-2) ¹- f (2)  
(т.е.  f  не е ни непарна). 
 
Напомена  6.2:  Непосредно  од  дефиницијата  за  парност  (непар‐
ност), следи дека ако функцијата  f : D f    е 
 парна,  тогаш  за  било  која  точка  x Î D f   точките  A( x , f ( x ))   и 
B(-x , f ( x ))  припаѓаат на графикот на функцијата, па истиот 
ќе биде симетричен во однос на  y - оската; 
 непарна, тогаш за било која точка  x Î D f  точките  A( x , f ( x ))  и 
C(-x ,- f ( x ))   припаѓаат  на  графикот  на  функцијата,  па 
истиот  ќе  биде  симетричен  во  однос  на  координатниот 
почеток. 
 
Теорема  6.3.  Збир  на  две  парни  (непарни)  функции  е  парна 
(непарна)  функција.  Производ  (количник)  на  две  функции  со  иста 
парност е парна функција, а на две функции со различна парност е 
непарна функција. 
 
7. Периодичност 
 
Нека  f : D f     е  дадена  функција.  Ако  постои  w Î    таков 
што  w ¹ 0  и 
f ( x + w ) = f ( x ), за секој  x Î D f ,          (1) 
тогаш  за  функцијата  велиме  дека  е  периодична  функција,  а 
најмалиот позитивен број  w  за кој важи (1) се нарекува  основен 
период на функцијата  f . 
  Ако  f : D f    е периодична функција со основен период  w , 
тогаш за секој природен број  n  точни се следните равенства 

58 
 
Математика 1    д‐р Соња Манчевска
 
f ( x + nw ) = f ( x )    и    f ( x - nw ) = f ( x )  за секој  x Î D f . 
 
  При  исцртување  на  графикот  на  периодична  функција  со 
основен  период  w ,  доволно  е  да  се  исцрта  дел  од  графикот  на 
некој интервал  [ x0 , x0 + w ] Í D f , а потоа за така исцртаниот дел да 
се копира  вдолж  x - оската  за  nw ,  n = 1,2,3,¼,  единици  во лево  и 
во десно. 
 
Пример  7.1:  Функциите  y = sin x   и  y = cos x   се  периодични,  и 
двете со основен период  w = 2p . 
 
Пример  7.2:  За  даден  x Î  ,  со  [ x ]  го  означуваме  целиот  број  за 
кој важи 
[ x ] £ x < [ x ] + 1 .       (2) 
 
На  пример,  [3] = 3 ,  [2,7] = 2 ,  [-1] =-1 ,  [-3,4] =-4 .  На  овој 
начин е зададена функција која е дефинирана за секој реален број 
и истата се нарекува цел дел од  x . 
Со  помош  на  функцијата  „цел  дел  од  x “  дефинираме  нова 
функција 
{ x } = x -[ x ] , за секој  x Î  .      (3)   
 
Оваа функција е т.н.  децимален дел од  x  и истата е периодична 
функција  со  основен  период  w = 1 .  Графикот  на  оваа  функција  е 
даден на сл. 7.а. 
  y
  1
 
  0 1 x
  сл. 7.а
 
Да напоменеме дека функцијата дефинирана со (3) има прекини 
во  секоја  точка  mÎ {¼,-3,-2,-1,0,1,2,3,¼}   (поимот  за  непреки‐
натост и прекин во точка ќе го појасниме подоцна). На сл. 7.а ова 
е илустрирано со „полни“ и „празни“ кругчиња, при што  
59 
 
Математика 1    д‐р Соња Манчевска
 
 полните  кругчиња  т.е.  точките  со  координати  (m,0)   каде 
mÎ {¼,-3,-2,-1,0,1,2,3,¼}  се точки кои  лежат на графикот 
на функцијата дефинирана со (3),  
 празните    кругчиња,  т.е.  точките  со  координати  (m,1)   каде 
mÎ {¼,-3,-2,-1,0,1,2,3,¼}   не  лежат  на  графикот  на  функ‐
цијата дефинирана со (3).  
 
8. Монотоност 
   
Нека  f : D f    е дадена функција и  A Í D f . За  f  се вели дека 

 монотоно  расти  на  множеството  A   ако,  за  било  кои  две 

вредности  x1 , x2 Î A  такви што  x1 < x2 , важи  f ( x1 ) £ f ( x2 ) , 
 строго монотоно расти на множеството  A , ако за било кои 
две вредности  x1 , x2 Î A  за кои  x1 < x2 , важи  f ( x1 ) < f ( x2 ) , 
 монотоно  опаѓа  на  множеството  A ,  ако  за  било  кои  две 
вредности  x1 , x2 Î A  такви што  x1 < x2 , важи  f ( x1 ) ³ f ( x2 ) , 
 строго монотоно опаѓа на множеството  A  ако за било кои 
две вредности  x1 , x2 Î A  за кои  x1 < x2 , ќе важи  f ( x1 ) > f ( x2 ) . 

Пример  8.1:  Функцијата  f ( x )= x 2   строго  монотоно  опаѓа  на 

интервалот (-¥,0) , а строго монотоно расти на (0, +¥) . 
Пример  8.2:  Функцијата  f ( x )= x 3   строго  монотоно  расти  на 
целата бројна права. 
y Пример  8.3:  Функцијата  f :  
дефинирана со  
ìï -x ,  x £-1      
1 ïï
f ( x ) = í 1 ,-1 < x < 1 , 
ïï
0 1 x ïïî-x + 2 ,  x ³ 1      
чиј график е даден на сл. 8.а, е моно‐ 

сл. 8.а
60 
 
Математика 1    д‐р Соња Манчевска
 
тоно опаѓачка функција на целата бројна права, но таа не е строго 
монотоно опаѓачка, бидејќи на интервалот [0;1]  таа е константна.  
 
9. Ограниченост. Екстреми 
   
За  функцијата  f : D f     се  вели  дека  е  ограничена  од  долу 
на множеството  A Í D f  ако постои  m Î   така што 
f ( x ) ³ m , за секој  x Î A .            (1)  
Најголемиот  број  m   за  кој  важи  (1)  се  нарекува  инфимум  на 
функцијата  f   над  множеството  A   и  се  означува  со  inf A f .  Ако 
притоа  постои  x0 Î A   така  што  f ( x0 ) = inf A f   тогаш  се  вели  дека 
функцијата достигнува  минимум на множеството  A  во точката 
x0  и означуваме  f ( x0 ) = min A f . 
За функцијата  f : D f    се вели дека е ограничена од горе 
на множеството  A Í D f  ако постои  M Î   така што 
f ( x ) £ M , за секој  x Î A .            (2)  
Најмалиот број  M  за кој важи (2) се нарекува супремум на функ‐
цијата над множеството  A  и се означува со  sup A f . Ако притоа 
постои  x0 Î A   така  што  f ( x0 ) = sup A f   тогаш  се  вели  дека  функ‐
цијата  достигнува  максимимум  на  множеството  A   и  означу‐
ваме  f ( x0 ) = max A f . 
Ако  множеството  A   во  погорните  дефиниции  се  совпаѓа  со 
дефиниционата  област  на  функцијата  f ,  тогаш  наместо  sup A f , 
inf A f ,  max A f   и  min A f   обично  означуваме  sup f ,  inf f ,  max f   и 
min f , соодветно. Вредностите  max f  и  min f  уште се нарекуваат 
глобални (или апсолутни) екстреми на функцијата  f . 
   

61 
 
Математика 1    д‐р Соња Манчевска
 
Напомена  9.1:  Ако  A Í D f   но  A ¹ D f ,  тогаш  доколку  max A f  
( min A f ) постои, може да се случи  
 max f  ( min f ) да не постои, 
 max f  ( min f ) да постои, но притоа  max A f ¹ max f  (односно 
min A f ¹ min f ). 
Неколку примери се дадени во следното поглавје. 
 
За функцијата  f : D f    се вели дека е  ограничена  на мно‐
жеството  A Í D f   ако  таа  е  ограничена  и  од  долу  и  од  горе,  т.е. 
постојат  m, M Î   така што 
m £ f ( x ) £ M , за секој  x Î A .            (3)  
 
Пример  9.2:  Функцијата  f ( x ) = x 2 + 1   е  ограничена  од  долу  на 
целата бројна права и притоа постои  min f = 1  кој се достигнува 
во точката  x0 = 0 . Оваа функција не е ограничена од горе. 
1
Пример 9.3: Функцијата  f ( x ) =  не е ограничена ни од горе ни 
x
од долу на целата бројна права. Од друга страна, оваа функција е 
ограничена  од  долу  (но  не  и  од  горе)  на  интервалот  (0;+¥) . 
Притоа постои 
inf(0;+¥) f = 0  
но  f  не достигнува минимум на овој интервал. Слично,  f  е огра‐
ничена  од  горе  (но  не  и  од  долу)  на  интервалот  (-¥;0) .  Притоа 
постои 
sup(-¥;0) f = 0  
но  f  не достигнува максимум на овој интервал. 
 

62 
 
Математика 1    д‐р Соња Манчевска
 
Пример 9.4: Функцијата  f ( x ) = sin x  е ограничена функција: 
-1 £ sin x £ 1 , за секој  x Î  = D f . 
Дополнително, 
 sup f = max f = 1   и  овој  максимум  се  достигнува  во  точките 
x = p2 + 2kp ,  k = 0, 1, 2, , 

 inf f = min f =-1  и овој максимум се достигнува во точките 

x = 32p + 2kp ,  k = 0, 1, 2,  . 
 
  Нека  f : D f    е дадена реална функција и  x0 Î D f . 
 1. За функцијата  f  велиме дека има 
 локален минимум во точката  x0  ако постои  e > 0 , така што 
( x0 - e , x0 + e ) Í D f  и  f ( x ) ³ f ( x0 )  за секој  x Î ( x0 - e , x0 + e ) ;  

 локален максимум во точка  x0  ако постои  e > 0 ,  така што 

( x0 - e , x0 + e ) Í D f  и  f ( x ) £ f ( x0 )  за секој  x Î ( x0 - e , x0 + e ) . 
Локалните минимуми и максимуми сo заедничко име се наре‐
куваат локални екстреми. 
 
2. За функцијата  f  велиме дека има 
 строг  локален  минимум  во  x0   ако  постои  e > 0 ,  така  што 
( x0 - e , x0 + e ) Í D f   и  f ( x ) > f ( x0 )   за  секој  x Î ( x0 - e , x0 + e )  
таков што  x ¹ x0 ;  
 строг  локален  максимум  во  x0   ако  постои  e > 0 ,  така  што 
( x0 - e , x0 + e ) Í D f   и  f ( x ) < f ( x0 )   за  секој  x Î ( x0 - e , x0 + e )  
таков што  x ¹ x0 . 
Строгите  локалните  минимуми  и  максимуми  сo  заедничко 
име се нарекуваат строги локални екстреми. 

63 
 
Математика 1    д‐р Соња Манчевска
 
 
Пример 9.5: На сл. 9.а. е даден графикот на функцијата 
f ( x ) = 2x 3 - 9x 2 + 12x - 3  
  y
  локален
максимум
 
 
 
 
1 локален
  минимум
 
  0 1 2 x
 
1-e 2+e
 
1+e 2-e
 
  сл. 9.а

Оваа функција не е ограничена и последователно нема глобални 
екстреми. Но има локални екстреми и тоа 
 строг  локален  минимум  во  точката  x0 = 2   кој  е  еднаков  на 
f (2) = 1 :  ако  земеме  на  пример  e = 13 ,  тогаш  за  било  која 
точка  x Î (2 - e ,2 + e )  така што  x ¹ 2 ,  f ( x ) > 1 = f (2) , 
 строг  локален  максимум  во  точката  x0 = 1   кој  е  еднаков  на 
f (1) = 2 : ако повторно земеме  e = 13 , тогаш за било која точка 
x Î (1 - e ,1 + e )  така што  x ¹ 1 ,  f ( x ) < 2 = f (1) . 
 
Дадена  функција  може  да  има  локални  минимуми  односно 
локални  максимуми  во  повеќе  точки.  На  пример,  функцијата  
f ( x ) = sin x  има локален максимум во секоја од точките 
64 
 
Математика 1    д‐р Соња Манчевска
 
x = p2 + 2kp ,  k = 0, 1, 2, , 
и  овие  максимуми  се  сите  еднакви  на  1,  додека  во  секоја  од 
точките 
x = 32p + 2kp ,  k = 0, 1, 2,, 
има  локален  минимум  и  сите  локални  минимуми  се  еднакви  на  
-1 . 
Во пример 9.5 локалниот минимум има помала вредност од 
локалниот максимум. Но може да се случи и обратно. 
 
Пример 9.6. На сл. 9.б е даден графикот на функцијата 
( x + 1)2
f (x)= - 2 . 
2( x - 1)
  y
 
локален
  минимум
 
 
  1
  x
локален 0 1
  максимум
 
 
 
  сл. 9.б
 
Оваа  функција  исто  така  не  е  ограничена  на  дефиниционата 
област  D f =  \ {1} = (-¥;1) È (1;+¥) . Таа има 

65 
 
Математика 1    д‐р Соња Манчевска
 
 строг  локален  минимум  во  точката  x0 = 3   кој  е  еднаков  на 
ymin = f (3) = 2 :  ако  земеме  e = 12 ,  тогаш  за  било  која  точка 
x Î (3 - e ,3 + e )  така што  x ¹ 3 ,  f ( x ) > 2 = f (3) , 
 строг локален максимум во точката  x0 =-1  кој е еднаков на 
ymax = f (-1) =-2 : ако повторно земеме  e = 12 , тогаш за било 
која  точка  x Î (-1 - e ,-1 + e )   така  што  x ¹-1 ,  ќе  важи 
f ( x ) <-2 = f (-1) , 
притоа  ymax < ymin . 
 
Напомена  9.7:  Непосредното  определување  на  подмножествата 
од  дефиниционата  област  на  кои  дадена  функција  строго 
монотоно  расти  или  опаѓа  како  и  определувањето  на  локалните 
екстреми  најчесто  е  обемна  задача  и  во  повеќето  случаи  се 
базира  на  предходно  графичко  претставување  на  дадената 
функцијата  што  не  е  секогаш  можно  да  се  изведе  доволно 
прецизно  (дури  и  ако  при  тоа  се  користат  некои  доволно 
софистицирани софтверски пакети кои поодржуваат исцртување 
на графици на функции на однапред зададени делови од дефини‐
ционата област). 
Во  глава  VII  повторно  ќе  се  навратиме  на  монотоноста  и 
локалните  екстреми  и  ќе  наведеме  попрецизни  методи  за  опре‐
делување на т.н. интервали на монотоност, локалните екстреми, 
критичните и превојните точки. 
Пред  да  ги  дадеме  дефинициите  на  поимите  за  непре‐
кинатост, гранична вредност и асимптоти на реална функција ќе 
дадеме  преглед  на  некои  од  поважните  функции  и  нивните 
својства од кои дел веќе се разгледувани и во рамките на наста‐
вата по математика за средно образование.      
 

66