Miller ve Akslar

Miller ve Akslar
Vedat Temiz

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Miller
• Makinalarda, hareketi dönme hareketi olan parça ve elemanların
kullanılması konstrüktif açıdan çok çeşitli avantajlar sağlar.
sağlar

• Gerek motor elemanında, gerek güç iletim hattında ve gerekse

makinanın asıl işlevinin yerine getirildiği bölümlerde mümkün olduğu
kadar dönme hareketi yapan parça ve elemanlar kullanılmaya çalışılır.
Bu parça ve elemanların dönmelerine izin verecek şekilde
desteklenmeleri (yataklanmaları) gerekecektir.

• Ek olarak, dönen bir parçadan bir diğerine enerji akışı (güç iletimi) söz
konusu olacaktır.
olacaktır Bazı basit sistemlerde bu istekler her hangi bir başka
eleman kullanılmadan yerine getirilebilir. Daha sık uygulanan bir çözüm
ise dönen parça ve elemanları üzerinde taşıyan ve taşıdığı bu parçalar
arasında enerjij akışına
ş da imkân veren ayrı
y bir elemanın kullanılmasıdır.

• Bu elemana mil adı verilir.

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Miller
• Mil; dişli çark,
çark kayış kasnağı,
kasnağı zincir dişlisi,
dişlisi kavrama göbeği,
göbeği volan,
volan rotor vb.
vb
parçaları üzerinde taşıyan ve bunların kendisiyle birlikte dönebilmeleri için
genellikle iki yerinden yataklanmış olan önemli bir makina elemanıdır. Miller,
üzerinde taşıdığı parçalardan kaynaklanan yükler sonucu eğilmeye, güç
iletimini sağlayan döndürme momenti nedeniyle de burulmaya zorlanır.

İki kademeli bir

dişli kutusu ve bu
kutudaki üç ayrı
mil

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
Dişli kutusu milleri
ş

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Mil örnekleri

• Alttaki şekilde yüksek hızlı bir dişli kutusunun kaymalı yataklarla yataklanmış mili
gösterilmiştir. Düzgün, üniform kesitli silindirik bir çubuk gerek mukavemet ve
gerekse imalat maliyeti açısından bir mil için ideal bir geometrik şekle sahip olduğu
halde, ş
şekilde de ggörülebileceği
ğ ggibi konstrüktif ş
şekillendirme sonucunda ç
çoğunlukla
ğ
bundan oldukça farklı bir geometri ortaya çıkar. Üzerinde taşıdığı dişli çark, kayış
kasnağı, zincir dişlisi, kavrama göbeği gibi elemanlarla mil arasındaki mil-göbek
bağlantısı için feder veya kama yuvası bulunabilir.

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Mil örnekleri

• Millerde, mil-göbek bağlantısı için yapılmış konik geçme yüzeyleri,

Millerde yüzeyleri kamalı
mil şeklinde işlenmiş bölümler olabilir. Çeşitli amaçlarla açılmış delikler
bulunabilir. Üzerine takılan parçaların eksenel doğrultudaki konumlarını
belirlemek amacıyla ani çap değişimleri ve bunun sonucu olarak fatura
denilen geçiş bölgeleri, emniyet halkalarının takıldığı kanallar, vida açılmış
bölümler olabilir.

Bir taşlama tezgâh-

ının mili. Yataklama
için dıştan basınçlan-
dırılmış (hidro-statik)
yataklar kullanılmıştır.
Mil, deformasyonların
küçük kalması
düşünülerek
boyutlandırılmıştır.

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Mil örnekleri
• Makinanın veya bir ünitesinin dışına doğru uzanmış olan ve güç girişi veya çıkışı
i i kullanılan
için k ll l milil uçlarının
l şekli
kli ve ölçüleri
öl ül i ile
il ilgili
il ili çoğunlukla
ğ l kl uyulması
l gereken
k
standartlar, keza rulmanlı yatak gibi bazı standart ölçülerde yapılan elemanlar
milin ölçülerine ve şekline bazı kısıtlamalar getirir. Milin şekillendirilmesinde
sistemin montajının, gerekiyorsa demontajının mümkün ve kolay olması da göz
önünde bulundurulur. Bazı uygulamalarda çeşitli amaçlarla millerin içinin
boşaltılması gerekebilir.

Bi t
Bir torna tezgahının iş mili
t h i ili

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Mil örnekleri
Mil örnekleri
• Miller tarafından taşınan
ş ve değişik
ğ ş işlevleri
ş olan p
parça
ç ve elemanların ayrı y olarak
imal edilip mile takılması daha yaygın bir durum olmakla birlikte, bunların mil ile
entegre olması da sık rastlanan bir durumdur. Milin bir bölümü dişli çark (2.
slayttaki şekilde giriş mili ve ara mil), kayış kasnağı, rotor vb. şeklinde işlenebilir. Bu
tür millere en tipik örnek krank milleridir. Özellikle pistonlu makinalarda kullanılan
bu özel milde, krank‐biyel mekanizmasının kollarından biri ve mafsal muylusu mile
entegre edilmiş ve ortaya özel bir mil çıkmıştır.

Bir taşıta ait 
krank mili

Muylu milin yatak, özellikle kaymalı yatak içinde kalan bölümüne verilen addır.
Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
Krank miileri

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Mil ve şaft ayırımı
ş y

• Bazı miller yalnız mekanik enerjiyi bir ucundan diğerine aktarma işlevini yerine
getirir. Bu tür millere şaft denir. Taşıtlarda diferansiyel kutusu ve tekerlek arasında
kullanılan şaftlar, iki Kardan kavraması arasında kullanılan içi boş mil, gemilerde
motor ile pervane arasında kullanılan birçok halde epeyce uzun olan şaft bu tür
millere örnek olarak verilebilir. Şaftlar sadece burulmaya maruz kalır.

Bir ağır taşıtın mafsallı mili (Kardan mili)

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
Kardan mili

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Gemi şaftları
ş

Titanic ‐1912

Bir gemi şaftı örneği

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
Şaftlar
Ş

Bir önden çekişli (tahrikli) 
otomobile ait ön tekerlek
otomobile ait ön tekerlek 
konstrüksiyonunda 
tekerleği taşıyan mil ve 
t h ik ili b ğl t
tahrik mili bağlantısı
1. Tekerleği taşıyan mil, 
2. Tahrik mili (şaftı), 
3. Sabit hız kavraması ,
4. Rulmanlı yatak,
5. Jant, 
6. Fren diski

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Elastik miller

• Nispeten uzun mesafelerde ve küçük güçlerin iletiminde elastik miller

kullanılmaktadır. Elde kullanılan delik delme ve taşlama aparatları, otomobillerin
kilometre ölçme cihazları ve hız göstergeleri bunların en çok kullanıldığı yerlerdir.
Alttaki şekilde görüldüğü gibi bir elastik mil esas olarak birbirine ters yönde
sarılmış yay tellerinden oluşmaktadır.

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Akslar

• Ak
Akslar; bazı dönen veya salınım hareketi yapan parça ve elemanları 
l b dö l h k ti l l
üzerinde taşıyan ancak enerji iletme özelliği olmayan elemanlardır. Halat 
makaraları, taşıt tekerlekleri, konveyör destek makaraları ve tamburları, 
gergi kasnakları, yine gergi amaçlı zincir dişlileri, bazı hallerde dişli çarklar 
akslar tarafından taşınan elemanlara örnek olarak verilebilir.

Bir bantlı konveyörün destek makaraları ve bunları taşıyan
dönmeyen türden akslar.

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Dönen ve Dönmeyen Akslar
y

Raylı taşıtlar için tekerlek 
l l k l k
aksı olarak dönmeyen (a) 
ve dönen (b) aks şeklinde
ve dönen (b) aks şeklinde 
iki farklı konstrüksiyon.
b‘ deki aks tam değişken 
eğilme zorlanmasına 
ğil l
maruz kalır. Bu aks 
virajlarda ray ile tekerlek 
arasındaki sürtünmeden 
dolayı bir miktar burulma 
y
yükü de alır.

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Aks örnekleri

Bir krene ait döndürülen 
tekerleği ve ona bağlı 
d l
dişliyi taşıyan 
dönmeyecek şekilde 
yapılmış aks (Bazı
yapılmış aks (Bazı 
hallerde perno da denir)

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Aks örnekleri
Bir kamyonun ön 
Bir kamyonun ön
tekerlek 
konstrüksiyonu ve 
tekerleği taşıyan 
dönmeyen türden aks

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Aks örnekleri

Bir torna tezgahına ait döner punta. Dönen bölüm işlev itibarı ile 
bir aks olarak düşünülebilir
bir aks olarak düşünülebilir.

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Mil ve Aks malzemeleri
• En
En çok kullanılan malzeme çeliktir.
çok kullanılan malzeme çeliktir
• Sfero dökme demir bazı krank milleri gibi karmaşık şekilli millerin
yapımında kullanılabilir. 
• Kompozit malzemeler

İşlenmeleri:
Tornalama, frezeleme ve taşlama işlemleri millerin ve aksların
imalatında ana işlemlerdir. Bazı küçük miller bütünüyle sertleştirme
işlemine tabi tutulabilir. Diğer bazı millerde ise gerekli bölümlerinde
yüzey sertleştirme uygulanabilir. Bilya püskürtme (shot‐peening) ve
yyüzeyy ezme ((burnishing)g) ggibi yyararlı artık g
gerilme oluşturma
ş amaçlı
ç
işlemler de fatura gibi kritik bölgelerde seyrek de olsa uygulanır.

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Kompozit
p şşaftlar

SSon yıllarda
ll d karma
k (k
(kompozit)
i ) malzemelerden
l l d şaftlar
fl d
da
yapılmaktadır. Karbon elyafının taşıyıcı malzeme olarak
kullanıldığı bu şaftlar çelik şaftlara göre biraz daha hafiftir.
hafiftir Ek
olarak metal şaftlarda olmayan gürültü sönümleme özelliği de bu
şaftlarda bir ölçüde bulunur.

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Konstrüktif Öneriler
• Millerin ve aksların toleranslı olarak işlenmesi
ş ggereken bölümlerinde ggereğinden
ğ dar
boyut ve şekil toleransları seçilmemelidir. Benzer şekilde gereksiz yüzey kalitesinden
kaçınmak gerekir.
• İmalat sırasında uygulanacak
yg işlem
ş sayısının
y ve tezgâh
g ççeşidinin
ş nispeten
p daha az olması
şekillendirme aşaması sırasında göz önünde bulundurulmalıdır.
• Silindirik çubuk veya kütük gibi malzemeden yalnız talaşlı imalat işlemleri ile yapılacak
millerde aşırı çap farklarından kaçınmak gerekir. Bu hem malzeme hem de işleme
maliyetinin düşük kalmasını sağlar.
• Süreksizlik bölgelerinde oluşabilecek gerilme yığılmalarını azaltmak için uygun
yuvarlatmalar yapılmalıdır.
yapılmalıdır Milin aşırı zorlanan bölgelerinde bu yuvarlatmalar daha
önemlidir. Bazı hallerde yapılacak ek çentikler çentik etkisini azaltıcı yönde yarar sağlar.
• Mil boyları mümkün olduğu kadar kısa tutulmalı ve kuvvet etkime noktaları yatağa yakın
olmalıdır Böylelikle sehim ve eğilme momentleri azaltılmış olur.
olmalıdır. olur
• Mümkün olduğu takdirde gerilme yığılmasına neden olabilecek konstrüktif tedbirleri
yüksek gerilme bölgelerinden uzak tutmak daha uygundur. Bu mümkün değilse büyük
sağlar
yuvarlatma yarıçapı ve hassas taşlanmış üst yüzey de yarar sağlar.
• Mukavemetin yeterli olduğu, yalnız deformasyon açısından kritik olan
konstrüksiyonlarda ucuz çelikler kullanılmalıdır. Bütün çeliklerin elastiklik modülünün
hemen hemen aynı olduğu unutulmamalıdır.
unutulmamalıdır

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Çentik etkisinin azaltılması
Ç

Miller ve akslarda çentik etkisini azaltmak için çözümler

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Çentik etkisinin azaltılması
Ç

Çentik etkisinin ek çentiklerle azaltılması (a, b, c, d) ve 
geçmelerde oluşan gerilme yığılmalarını azaltıcı çözümler (e, f)
Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Millerin ve Aksların
H
Hesaplanması
l

1) Mukavemet hesabı

2) Titreşim hesabı

3) Şekil değiştirme (deformasyon) hesabı
) kld ğ (d f )h b

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Mukavemet Hesabı

Millerin mukavemet hesabını 

1. Boyutlandırma Hesabı ve

2. Kontrol Hesabı 

olarak ikiye ayırmak mümkündür.

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Boyutlandırma Hesabı ‐1
y

YYenii bir
bi konstrüksiyonda
k ük i d hesabın
h b başlangıcında
b l d milil veya aks
k şekil
kil itibarı
i ib ileil
mesnet noktaları (yatakların bulunduğu yerler) yaklaşık olarak belli olan bir
kirişten başka bir şey değildir.

Milin son şekli ortaya çıkmadan gerçek zorlanma durumunu bilebilmek 
mümkün olmaz. 

Mile takılan parça ve elemanlardan kaynaklanan yükler ve bu elemanların mil

ekseni boyunca konumları yaklaşık olarak belirlenirse hesaba başlayabilmek
için bir model oluşturmak mümkün olur. Mile ya da aksa etkiyen yükler yayılı
yükler olmakla birlikte çoğunlukla birer tekil yük olarak modele yerleştirilirler.
Yayılı yük yerine bileşkesi olan tekil yükü almakla bir miktar daha büyük bir
zorlanma için hesap yapılmış olur. Tekil yükler varsayımı ile yapılacak
h l l ön
hesaplarla ö görülenden
ö ül d birazbi d h büyük
daha bü ük bir
bi emniyet
i t katsayısı
k t l milil
olan
veya aks elde edilir. Çok önemli uygulamalarda yayılı yük durumu dikkate
alınarak daha gerçekçi hesaplar yapılabilir.

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Boyutlandırma Hesabı ‐2
y

Öncelikle belirlenmesi gereken, dış yüklerin zaman içindeki değişim 
Ö likl b li l i k d ükl i i i d ki d ği i
durumudur. Doğrultusu değişmeyen, sabit eğilme momenti oluşturan 
yükler bile miller veya dönen akslarda dönme hareketinin bir sonucu 
olarak tam değişken eğilme zorlanmasına neden olur
olarak tam değişken eğilme zorlanmasına neden olur

Sabit yüklere yani sabit 
eğilme momentine maruz bir 
milde herhangi
bir noktanın gerilmesinde 
g
dönmenin bir sonucu olarak 
ortaya çıkan değişim.

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Boyutlandırma Hesabı ‐3
y
• Dönen yüklerin söz konusu olduğu durumlarda milin açısal
hızı ile dönen yükün açısal hızı eşit ise bu yük statik bir yük
gibi etki yapar.
• Dönmeyen
Dö akslarda
k l d ise
i doğrultusu
d ğ lt ve yönü
ö ü değişmeyen
d ği
yüklerin büyüklüğündeki değişim ihmal edilebilecek
mertebede ise yine statik yük gibi düşünülebilir.
• Güç iletimi nedeniyle oluşan burulma zorlanmasında farklı
durumlar söz konusu olabilir. Bazı sistemlerde büyüklüğü
pek fazla değişmeyen burulma momentleri sabit
varsayılabilecek kayma gerilmeleri oluşturur.
• Bazı makinalarda ise burulma momentinin büyüklüğünün
yanı sıra yönünün
ö ü ü ded dikkate
dikk alınması
l gereken
k değişimler
d ği i l
görülebilir.

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Boyutlandırma Hesabı ‐4
Ş ftl
Şaftların boyutlandırılması
b tl d l
Mb
Boyutlandırma hesabında yalnız 
l d h b d l τ em =
burulmaya zorlanan millerde  Wb
(şaftlarda) çap ifadesi
İçi dolu miller için  Wb = π ⋅ d 3 / 16

16 ⋅ Mb Statik halde
Statik halde τem = τ Ak / S
d=3
π ⋅ τem
τSM ⋅ b 0 ⋅ b1
Di
Dinamik halde
ik h ld τ em =
βk ⋅ S
Boyutlandırılması gereken mil için çap faktörü b
y g ç ç p 0 ,, yüzey kalite faktörü 
y y
b1 ve çentik faktörü βk için tahmini değerler alınır. 

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Boyutlandırma Hesabı ‐5
Ak l
Aksların boyutlandırılması
b tl d l
Eğilmeye çalışan akslarda 
ğil l kl d Me
σe =
eğilme gerilmesi bağıntısı We

İçi dolu akslar için W e = π ⋅ d3 / 32

32 ⋅ Me σ Ak
d=3 Statik halde
Statik halde σe em =
π ⋅ σe em (Duran aks)
S
σ SM ⋅ b 0 ⋅ b1
Dinamik halde σ e em =
βk ⋅ S
(Dönen aks)
Boyutlandırılması gereken aks için çap faktörü b
y g ç ç p 0 ,, yüzey kalite faktörü 
y y
b1 ve çentik faktörü βk için tahmini değerler alınır. 

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Boyutlandırma Hesabı ‐6
Mill i B
Millerin Boyutlandırılması
tl d l
Hem eğilmeye
ğil h
hem d burulmaya
de b l zorlanan
l millerin
ill i
boyutlandırılmasında iletilmekte olan güçten kaynaklanan
burulma zorlanması esas alınarak yyaklaşık
ş ççapp hesabı yyapılır.
p
Millerin çoğunluğunda, burulmayla birlikte
16 ⋅ Mb tam değişken eğilme zorlanması da
d=3 bulunduğundan emniyet gerilmesi nispeten
π ⋅ τem küçük alınarak eğilme etkisi dolaylı yoldan
hesaba katılır.
katılır
St 42, St 50, St 60 ve St 70 gibi karbonlu imalat çelikleri ve
bunlara benzer çelikler mil malzemesi olarak düşünülüyor
ise τem=12...20 N/mm2 arasında seçilerek bir çap hesabı
yapılır.

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
Ön şekillendirme milin veya aksın
zorlanma durumunun
Kontrol Hesabı
Kontrol Hesabı
daha
gerçekçi olarak belirlenmesine
imkân verir. Kirişş şşeklindeki model Kritik kesitler
üzerine dış yükler yerleştirilerek
yatak reaksiyon kuvvetleri
bulunur. Gerekiyorsa eğilme ve
burulma momentlerine ait
diyagramlar çizilir. Bu
diyagramlara ek olarak milin şekli
de dikkate alınarak bir veya birkaç
kritik kesit belirlenir. Bu kesitlerin
belirlenmesinde kesite ait
moment değerlerinin yanında
geometrik süreksizlikler (çentik
etkileri) de dikkate alınmalıdır.
Nispeten küçük eğilme ve burulma
momentlerine maruz kesitlerde de
çentik etkisi dolayısı ile kritik bir
durum olabilir. Kritik olduğu
düşünülen çoğunlukla bir, bazı
hallerde ise iki veya üç kesit ortaya
çıkar. Bu kesitlerde emniyet
katsayıları ayrı ayrı belirlenmelidir.
Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Kontrol Hesabı‐2
Kritik olarak belirlenen kesitler yalnız eğilmeye ya da burulmaya zorlanıyorsa 
Kritik olarak belirlenen kesitler yalnız eğilmeye ya da burulmaya zorlanıyorsa
kontrol hesabı basit şekilde yapılabilir. 
Bu kesitlerin mukavemetini temsil eden gerilmeler σe muk veya τb muk değerleri 
b l
bulunur. 
Statik zorlanma için σe muk=σAk , τb muk=τAk alınır. 
Değişken zorlanma durumunda ise σe muk=σSM.b
Değişken zorlanma durumunda ise σ b0.b ya da τb muk=τSM. b
b1/βk ya da τ b0.b
b1/βk
b0, b1 ve βk için kontrolü yapılan kesite ait değerler kullanılmalıdır. 
σSM yada  τ
yada τSM ise zorlanmanın zamana göre değişim karakteri dikkate alınarak 
ise zorlanmanın zamana göre değişim karakteri dikkate alınarak
mil veya aks malzemesine ait sürekli mukavemet diyagramlarından elde edilir. 
Kesite ait emniyet katsayısı,
σ e muk
Sadece eğilme var ise, S=
σe
τ b muk
Sadece burulmada var ise, S=
τb
Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Kontrol Hesabı‐2

Kesit hem eğilmeye hem de burulmaya zorlanıyor ise kesitteki 
i h ğil h d b l l i k i ki
zorlanmayı temsil etmek üzere bir eşdeğer gerilme, uygun bir 
kırılma hipotezi esas alınarak hesaplanmalıdır.
p p
Eşdeğer gerilme (Max. biçim değ. enerjisi hip. σ v = σe2 + 3τb2

σ e muk
Emniyet katsayısı S=
σv
Birçok milde eğilme gerilmesi tam değişken
olduğu halde burulma gerilmesi pratik olarak σ v = σ e2 + 3 ⋅ (K d τb )2
sabittir ya da bu gerilmedeki değişken
bileşen dikkate alınmayacak kadar küçüktür.
Kd=σe muk/(2τb muk) 

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Kontrol Hesabı‐3

Daha doğru bir hesap algoritması ise aşağıdaki gibidir. 

• Öncelikle kesite ait değişken ve statik gerilmeler hesaplanır.
Ö l kl k d ğ k k l l h l
• Statik ve dinamik gerilmeler ayrı ayrı eşdeğer gerilmeler altında toplanır. 

Statik eşdeğer gerilme
σ vm = σed
2
+ 3τbd
2
(Ortalama gerilme)
(Ortalama gerilme)

Dinamik eşdeğer gerilme
(Gerilme genliği)
(Gerilme genliği) σ vg = σeg
2
+ 3τbg
2

Daha sonra sürekli mukavemet diyagramından σvm ye karşılık gelen yorulma 
dayanımı okunur. 

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Kontrol Hesabı‐4

Bu durumda söz konusu 
B d d ö k
kesit için emniyet katsayısı
σed’
σed '⋅b 0 ⋅ b1
S=
βk ⋅ σ vg

σvm

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Ç
Çentik Faktörünün Belirlenmesi‐1

Ş kil faktörü
Şekil f k ö ü ( gerilme
il ğl
yığılma f k ö ü ) αk sadece
faktörü d i ve
geometriye
zorlanma durumuna bağlı olarak diyagramlar halinde verilir.

a) b)

Faturalı mil hali için αk gerilme yığılma faktörü diyagramları

Faturalı mil hali için α gerilme yığılma faktörü diyagramları
a) Eğilme, b) Burulma zorlanması için

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Ç
Çentik Faktörünün Belirlenmesi‐2

Şekil faktörü çentik faktörüne aşağıdaki bağıntı ile 
klf k kf k ğd k b ğ l
bağlanır:
ηk=(β
(βk‐1)/( α
1)/( k‐1) 
1)

ηk, çentik hassasiyet faktörü
tik h i t f ktö ü
Malzeme ηk

İ l t liği St 37...St
İmalat çeliği, St 37 St 60 04 08
0,4...0,8

Islah çeliği 0,6...0,9

Yay çeliği
Yay çeliği 09 1
0,9...1

Hafif metaller (Alüminyum vb) 0,3...0,6

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Mil veya akslarda sık rastlanan bazı geometrik
düzgünsüzlükler için yaklaşık çentik faktörü değerleri

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Çap
Ç p düzeltme katsayıları
y

Ç
Çap, d[mm]
d[ ] b0
10 1,00
15 0,98
20 0,95
30 0,90
40 0,85
60 0,80
120 0 75
0,75

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Yüzey düzgünlük katsayıları, b1

Kopma dayanımı (N/mm2) 300 400 500 600 700 800 1000
Çok ince parlatılmış 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0
Parlatılmış 1,0 0,99 0,985 0,98 0,975 0,972 0,97
Taşlanmış 0,97 0,96 0,95 0,94 0,935 0,932 0,93
İnce talaş alınmış 0,93 0,92 0,91 0,90 0,89 0,885 0,88
Kaba talaş alınmış 0,91 0,90 0,88 0,86 0,84 0,82 0,78
T f ll
Tufallı 0 80
0,80 0 74
0,74 0 67
0,67 0 61
0,61 0 56
0,56 0 51
0,51 0 43
0,43

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Titreşim Hesabı
ş

€ Eğilme Titreşimleri
Doğal (kritik) frekans

C
ωn =
m

Kendi kendini ikaz eden 
sistem

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Titreşim Hesabı‐2
ş

Sistemde
Si d ikaz
ik frekansı
f k milin
ili dönme
dö h
hızına eşittir
i i ve açısall frekans
f k cinsinden
i i d
ω=2πn/60 olacaktır. İkaz frekansı – genlik davranışı (cevabı) boyutsuz
büyüklükler ile alttaki şekilde grafik olarak verilmiştir. Sistemde yataklar başta
olmak üzere sönüm yaratacak çeşitli etkiler söz konusu olduğundan
diyagramlar çeşitli sönüm oranları için çizilmiştir.

Kendi kendini ikaz eden bir sistemin 
ikaz frekansı‐genlik
ikaz frekansı genlik davranışı
davranışı
(R: sönüm oranı)

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Titreşim Hesabı‐3
ş

• Burulma Titreşimleri Burulmaya çalışan ve kütlesiz 
olduğu varsayılan ankastre çubuğun 
ucundaki kütlenin burulma 
titreşimlerinin doğal frekansı

Cb
ωn =
J

Burulma titreşimi yapan bir sistem

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Titreşim Hesabı‐4
ş

J1 J2

Ş
Şekildeki tek serbestlik 
Cb dereceli sistemin 
burulma titreşimlerinin 
doğal frekansı

C b (J1 + J2 )
ωn =
J1 ⋅ J2

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Titreşim Hesabı‐5
ş

Burulma titreşimleri sonuçları itibarı ile eğilme 
l l l b l ğl
titreşimlerinden daha önemlidir. Bu tür titreşimler 
ile ilgili analizlerde birçok halde tek tek miller değil
ile ilgili analizlerde birçok halde tek tek miller değil 
kavramalar veya dişlilerle birbiri ile irtibatlandırılmış
millerden oluşan sistemler dikkate alınmalıdır
millerden oluşan sistemler dikkate alınmalıdır 
J1 JG J2
J1 JP Jp+ J'2 =
Cb1 i2 i2
z1

Cb2
J2
=
Cb1
Cb2
C'b2 =
JG
z2 i2

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Şekil Değiştirme (Deformasyon) 
Hesabı 1
Hesabı‐1

Bazı durumlarda
B d l d millerde
ill d maruz kaldıkları
k ld kl yükler
ükl sonucunda d ortaya çıkan k
elastik şekil değişimlerinin de belirli sınırların altında kalması istenebilir. Bu
sınırlamanın nedeni milin kendisi değil, bu şekil değiştirmenin bir sonucu
olarak yatak,
yatak dişli çark mekanizması gibi başka elemanlarda ortaya çıkabilecek
sorunlardır. Takım tezgâhlarının iş ya da takım millerindeki elastik
deformasyonlar da işlenmekte olan parçaların boyut hassasiyetini kötü yönde
etkileyebilir. Bu nedenle bazı millerde şekil değişimlerinin hesaplanması
k bili
gerekebilir.

( ) y
(L) iki yatak arası uzaklık olmak üzere 0,0005.L gibi bir sınır değer söylenebilir. İzin 
, g ğ y
verilebilecek en büyük eğim açısı için de 0,001 radyan= 0,0535° gibi bir üst değer söz 
konusu olur.
Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Şekil Değiştirme (Deformasyon) 
Hesabı 2
Hesabı‐2

Takım
k tezgâhı âh millerinde
ill i d sehimin
hi i üstü sınırı için
i i genell olarak
l k 0,002.L
0 002 gibi
ibi
bir değer verilmektedir. Sonuçları itibarı ile açısal sapmalar daha
önemlidir. Bazı millerde boyutlandırma şekil değişimi esas alınarak
yapılabilir Şekil değişimlerini sınırlı tutmak için bazı ilginç konstrüktif
yapılabilir.
çözümler de söz konusu olabilir.

Bi h
Bir hassas taşlama tezgâhına ait taş mili.
t l t âh it t ili

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar
 Şekil Değiştirme (Deformasyon) 
Hesabı 3
Hesabı‐3

Bazı uygulamalarda milde burulma sonucunda 
ortaya çıkan açısal dönme de hesaplanmalıdır. 
Mb
Şekildeki gibi üniform
kesitli L uzunluğundaki bir
kesitli L uzunluğundaki bir 
Mb
çubukta açısal dönme 

θ Mb ⋅ L
θ=
L
G ⋅ Ip

Makina konstrüksiyonunda genel olarak açısal dönme için her 1 metre 
mil uzunluğu için θ’ nın
mil uzunluğu için θ nın 0,005 radyanı aşmaması istenir.
0,005 radyanı aşmaması istenir.

Makina Elemanları I ‐ Miller ve Akslar