Elektrotehnički fakultet u Beogradu

Katedra za Elektroenergetske sisteme

Željko Đurišić

VJETROELEKTRANE
III dio

Beograd, 2015.

1
 SADRŽAJ

9. OSNOVI PROJEKTOVANJA VJETROELEKTRANA ........................................................................... 3

9.1 Izbor vjetroagregata .............................................................................................................. 4
9.1.1 Izbor klase vjetroturbine ................................................................................................. 5
9.1.2 Izbor visine stuba ............................................................................................................ 5
9.1.3 Izbor prečnika vjetroturbine ........................................................................................... 7
9.1.4 Izbor nazivne snage vjetrogeneratora ........................................................................... 9
9.2 Mikrolociranje vjetroagregata pri projektovanju vjetroelektrana ....................................... 10
9.2.1 Efekat zavjetrine ........................................................................................................... 10
11. EKONOMSKA ANALIZA VJETROELEKTRANA ............................................................................ 19
11.1 Struktura troškova izgradnje vjetroelektrane .................................................................... 19
11.1.1 Investicioni troškovi ................................................................................................... 19
11.1.2 Operativni troškovi ..................................................................................................... 20
11.1.3 Finansijski troškovi .................................................................................................... 20
11.3 Mjere ekonomičnosti projekta vjetroelektrane .................................................................. 21
11.3.1 Neto sadašnja vrijednost ............................................................................................ 21
11.3.2 Interna stopa povrata ................................................................................................. 22
11.3.3 Indeks profitabilnosti projekta ................................................................................... 22
11.4 Model za analizu troškova proizvodnje električne energije vjetroelektrane ....................... 22
11.5 Optimalan izbor komponenti vjetroagregata ..................................................................... 23
12. NEGATIVANI UTICAJI RADA VJETROELEKTRANA NA OKOLINU ............................................... 25
12.1 Uticaj vjetroelektrana na ptice i slijepe miševe ................................................................ 25
12.2 Uticaj vjetroelektrana na nivo buke .................................................................................. 28
12.3 Treperenje sjenke vjetroturbina ....................................................................................... 31
12.4 Vizuelni uticaj vjetroelektrana .......................................................................................... 31
LITERATURA ................................................................................................................................... 32

2
9. OSNOVI PROJEKTOVANJA VJETROELEKTRANA

Vjetroelektranu čini jedan ili više vjetroagregata koji su priključeni u jednom čvorištu u
distributivnoj ili prenosnoj mreži EES-a. Vjetroelektrane se grade na kopnu (onshore wind farm),
slika 9.1, kao i u priobalnom plitkom morskom pojasu (offshore wind farm), slika 9.2.

Slika 9.1 Onshore vjetroelektrana

Slika 9.2 Offshore vjetroelektrana

3
 Pripremi glavnog projekta prethodi priprema idejnog projekta. Ona započinje
preliminarnim određivanjem potencijalne lokacije na bazi atlasa vjetra i to prvo nacionalnog,
zatim regionalnog i potom lokalnog, s najvećom prosječnom brzinom vjetra. Prvo se određuje
“teorijski” vejtroenergetski potencijal, bez uzimanja u obzir različitih lokalnih ograničenja, a
zatim i “tehnički” koji uzima u obzir sva lokalna ograničenja, kao što su strm i nehomogen teren,
visoka hrapavost, nemogućnost ili problem priključenja vjetroelektrane na mrežu. “Praktični”
vjetroenergetski potencijal uzima u obzir i prostorne planove, ekološke, kulturne i socijalne
faktore, kao što su npr. mišljenje lokalne zajednice i slično. Od nekoliko lokacija se iterativnim
postupkom bira jedna, uzimajući u obzir navedene kriterijume. Potom slijedi preliminarna
procjena godišnje proizvodnje, na osnovu prikupljenih podataka i preliminarna analiza
isplativosti. Ukoliko su rezultati tih analiza zadovoljavajući sljedeći postupak je donošenje
odluke o postavljanju mjernih stubova i započinjanju mjerenja vjetropotencijala na odabranoj
lokaciji.

Ključni tehnički aspekti pri izboru lokacije za gradnju vjetroelektrane su:

• Poznavanje potencijala energije vjetra ciljne lokacije
• Urbanistički uslovi za gradnju
• Uslovi priključenja na mrežu
• Uslovi transporta opreme
• Geomehaničke karakteristike tla
• Negativan uticaj vjetroelektrane na okolinu

Ključni elementi pri projektovanja vjetroelektrane su:

• Izbor vjetroagregata
• Prostoni raspored vjetroagregata unutar vjetroelektrane (wind farm layout)
• Interna električna mreža
• Uklapanje vjetroelektrane u EES
• Procjena godišnje proizvodnje vjetroelektrane.

9.1 Izbor vjetroagregata

Izbor vjetroagregata je jedan od ključnih zadataka u fazi planiranja i projektovanja

vjetroelektrane. Sa aspekta investitora u vjetroelektranu, optimalan izbor vjetroagregata
podrazumijeva maksimizaciju profita koji će vjetroelektrana ostvariti u toku svog
eksploatacionog veka.
Formalno matematički, ovaj zadatak predstavlja minimizaciju troškova proizvodnje
električne energije u vjetroelektrani. Pri rešavanju ovog problema postoji niz ograničenja koja se
mogu kategorisati u sledeće tri grupe:
- ograničenja koja su vezana za lokaciju vjetroelektrane,
- ograničenja koja su vezana za uslove rada vjetroelektrane u EES,
- ograničenja koja su vezana za karakteristike vjetra.
Ograničenja koja su vezana za lokaciju vjetroelektrane su najkompleksnija i često se teško
mogu analitički modelovati. Ova ograničenja su vezana za: raspoloživi prostor za izgradnju
vjetroelektrane, blizinu i kapacitet elektroenergetske mreže, uslove transporta opreme,
urbanističke uslove gradnje, uticaj na životnu sredinu i drugo.
Ograničenja koja su uslovljena od operatora prenosnog i distributivnog sistema se
uglavnom odnose na: maksimalno dozvoljenu nazivnu snagu vjetroagregata i ukupnu snagu
vjetroelektrane, zahtijevane regulacione karakteristike aktivne i reaktivne snage, tranzijentnu
stabilnost pri poremećajima napona i frekvencije u EES, uticaj na struje kratkog spoja i kvalitet
električne energije.
4
 Ograničenja u pogledu karakteristika vjetra se odnose na projektovane karkteristike
vjetroturbine u pogledu brzine i turbulentnosti vjetra.

9.1.1 Izbor klase vjetroturbine

U pogledu karakteristika vjetra, moderne multimegavatske vjetroturbine se projektuju u

četiri klase. Pri čemu ta klasifikacija uzima u obzir sledeće elemente: srednju godišnju brzinu
vjetra na visini osovine vjetroturbine, intenzitet turbulentnosti vjetra i ekstremne brzine vjetra na
visini osovine vjetroturbine. Kod vjetroelektrana realizovanih sa više vjetroturbina, za izbor
vjetroagregata mjerodavna je efektivna turbulentnost, odnosno turbulentnost vjetra koja uzima u
obzir, pored prirodne turbulentnosti vjetra, i turbulentnost vazdušnog toka koja je posledica rada
ostalih vjetroagregata. U tabeli 9.1 prikazana je klasifikacija vjetroturbina u pogledu
karakteristika vjetra. U tabeli su naznačene granične vrijednosti pojedinih veličina. Data
klasifikacija služi za selektovanje potrebnih karakteristika vjetroturbine koje su sertifikovane za
određenu klasu vjetra. U okviru jedne klase na tržištu postoji veliki broj modela turbina, pa
optimalan izbor vjetroagregata predstavlja dosta kompleksan zadatak.

Tabela 9.1: Klasifikacija vjetroturbina u pogledu karakteristika vjetra prema standardu IEC 64100-1

Ekstremni 50-
Srednja godišnja Intenzitet Ekstremna 50-
godišnji udar
brzina vjetra na turbulentnosti godišnja srednja
(srednja
KLASA visino osovine vjetra na visini desetominutna
trosekundna
vjetroturbine osovine brzina vjetra
vrijednost) vjetra
(m/s) vjetroturbine (m/s)
(m/s)
IA 10.0 18% 50 70
IB 10.0 16% 50 70
IIA 8.5 18% 42,5 59.5
IIB 8.5 16% 42,5 59.5
IIIA 7.5 18% 37,5 52.5
IIIB 7.5 16% 37,5 52.5
S Specificira se u dogovoru sa proizvođačem

Uvažavanjem definisanih ograničenja, dobija se određeni prostor za optimizaciju

vjetroagregata. Osnovni elementi za optimizaciju vjetroagregata su: nazivna snaga
vjetrogeneratora, prečnik vjetroturbine i visina stuba. Da bi se izvršio pravilan izbor ovih
ključnih elemenata vjetroagregata potrebno je detaljno istražiti karakteristike vjetra i izvršiti
cost-benefit analize za različita varijantna rešenja.
Izbor glavnih komponenti vjetroagregata predstavlja, uz zadata ograničenja,
optimizacioni problem koji se rešava na osnovu raspoloživih mjerenja brzine vjetra. Na osnovu
raspoloživih mjerenja brzine vjetra potrebno je što preciznije procijeniti godišnju proizvodnju
električne energije vjetroagregata za različita varijantna rešenja, pri čemu se variraju visina
stuba, prečnik turbine i nazivna snaga vjetrogeneratora. Ciljna funkcija su troškovi proizvodnje
električne energije, koje je potrebno minimizovati.

9.1.2 Izbor visine stuba

Kada se mjerenjem ustanovi klasa vjetra, sagledaju ograničenja u pogledu gabarita

vjetroagregata (npr. transportni uslovi, urbanistički uslovi, uticaj na životnu sredinu) potrebno je
5
odabrati nekoliko modela vjetroagregata koji su dostupni na tržištu. Svaki model vjetroagregata
na tržištu se obično nudi sa više mogućih visina stubova. Postavlja se pitanje kako odabrati
visinu stuba za neki model vjetroagregata. Da bi se ovaj zadatak optimalno riješio potrebno je, za
svaki od potencijalnih modela vjetroagregata, varirati visinu stuba i vršiti proračun godišnje
proizvodnje i prosječne cijene proizvedenog MWh.
U narednoj analizi izvršen je proračun godišnje proizvodnje električne energije za
referentni vjetroagregat Vestas V90, 2 MW sa visinom stuba Href=90 m. Proračun je izvršen za
lokaciju Bavaništansko polje na osnovu raspoloživih jednogodišnjih mjerenih podataka o
brzinama vjetra. Procijenjena bruto godišnja proizvodnja referentnog vjetroagregata na lokaciji
mjernog stuba je Wref=5088 MWh. Vršena je varijacija visine stuba od 80 m do 120 m sa
korakom od 2 m. Za svaku visinu stuba je vršen proračun bruto godišnje proizvodnje (Wg). Za
svako varijantno rešenje izvršen je proračun faktora iskorišćenja snage na godišnjem nivou, kao i
procentualnog odstupanja godišnje proizvodnje (∆Wg) u odnosu na referentni model:

Wg − Wref
∆Wg (%) = 100 . (9.1)
Wref

Grafički prikaz sprovedenih analiza je prikazan na slikama 9.3 i 9.4. Može se zaključiti
da se sa povećanje visine stuba, na analiziranoj lokaciji, može postići značajno povećanje
godišnje proizvodnje. U konkretnom slučaju, procijenjenoj bruto godišnjoj proizvodnji
referentnog vjetroagregata odgovara faktor iskorišćenja kapaciteta od oko 29 %. Ako bi se,
umjesto stuba visine od 90 m, vjetroturbina postavila na stub visine 105 m (što je takođe
standardna visina stuba za ovaj model vjetroturbine), godišnja proizvodnja vjetroagregata bi bila
za oko 8% veća u odnosu na referentnu. Da bi se procijenilo da li je dodatna investicija u
kupovinu većeg stuba isplativa neophodno je izvršiti detaljnu cost-benefit analizu, odnosno
utvrditi da li su troškovi proizvodnje prosječnog MWh niži ako se koristi viši stub.

Slika 9.3: Uticaj visine stuba na vrijednost bruto faktora iskorišćenja kapaciteta za vjetroagregat
Vestas V90, 2MW na lokaciji Bavaništansko polje

6
 Slika 9.4: Uticaj visine stuba na procentualnu promjenu godišnje proizvodnje vjetroagregata
Vestas V90, 2MW na lokaciji Bavaništansko polje

9.1.3 Izbor prečnika vjetroturbine

Snaga koju pri određenoj brzini vjetra može razviti vjetroturbina na svojoj osovini zavisi
od površine koju pri rotaciji prebriše vjetroturbina. Pri brzinama vjetra V<Vn vjetroturbina radi
sa maksimalnim mogućim stepenom iskorišćenja (izuzev u opsegu brzina vjetra koje su bliske
nominalnoj brzini Vn), tako da je snaga koja se predaje vjetrogeneraotoru srazmjerna površini
vjetroturbine. Iz tog razloga, za lokacije sa slabim vjetrom, ekonomski je opravdano koristiti
vjetroturbine što većeg prečnika. Međutim, kod vjetroturbina velikog prečnika, nazivna snaga
vjetrogeneratora se dostiže pri relativno malim brzinama vjetra (npr. 10 m/s). Brzina vjetra pri
kojoj se dostiže nominalna snaga vjetrogeneratora se naziva nominalna brzina vjetra (Vn). Za sve
brzine vjetra koje su veće od nominalne, površina vjetroturbine nije potpuno iskorišćena jer
vjetroturbina radi sa aeromehaničkim kočenjem, odnosno sa smanjenim koeficijentom
iskorišćenja. Iz tog razloga, na vjetrovitim lokacijama nije ekonomski opravdano koristiti
vjetroturbine sa velikim prečnikom, jer će značajan dio vremena (za svaki desetominutni interval
za koji je V>Vn) vjetroturbina raditi sa smanjenim stepenom iskorišćenja, tako da njena površina
nije u potpunosti iskorišćena. Iz tog razloga na tržištu vjetroagregata postoje modeli vjetroturbina
sa različitim prečnicima a istom instalisanom snagom. Na slici 9.5 prikazane su standardne krive
snage za dva vjetroagregata kompanije Vestas sa istom nazivnom snagom, ali različitim
prečnikom vjetroturbine.

7
 Slika 9.5: Standardne krive snage za dva komercijalna vjetroagregata kompanije Vestas, koji
imaju iste nazivne snage vjetrogeneratora ali različite prečnike vjetroturbina

S obzirom da je vjetar promjenljiv u vremenu, ne može se unaprijed znati koja je

optimalna površina vjetroturbine za neku lokaciju. Promjenom prečnika vjetroturbine mijenja se
kriva snage, tako da se nazivna snaga vjetrogeneratora dostiže pri različitim brzinama vjetra za
različite prečnike turbine (slika 9.5).
Za potrebe procjene optimalnog prečnika vjetroturbine potrebno je odabrati jednu
referentnu vjetroturbinu koja ima deklarisanu krivu snage. Zatim je potrebno varirati prečnik
vjetroturbine, pri čemu se može uzeti pretpostavka da se za sve prečnike vjetroturbine zadržava
stepen iskorišćenja kao i kod referentne turbine u opsegu od brzine uključenja (Vcut in), pa do
nominalne brzine vjetra (Vn), pri kojoj se postiže nominalna snaga. Procjena krive snage za
vjetroagregate različitog prečnika vjetroturbine se može vršiti prema sledećoj relaciji:

E power curve = E power curve ref (Vekv ) , (9.2)

gdje su: Epower curve ref - standardna kriva snage refentne vjetroturbine, Epower curve - kriva snage
vjetroturbine prečnika D i nazivne snage koja odgovara referentnoj, Vekv – ekvivalentna brzina
vjetra koja se računa prema sledećoj relaciji:
2
 D 3
Vekv = Vr   , (9.3)
 Dref 
 

gde je Vr brzina vjetra koja odgovara referentnoj krivoj snage.

U sledećoj analizi je vršen proračun proizvodnje vjetroagregata na lokaciji Bavaništankso
polje. Kao referentni vjetroagregat je odabran Vestas V90, 2 MW. Prečnik turbine je variran od
80 m do 120 m. Rezultati proračuna su grafički prikazani na slikama 9.6 i 9.7. U svim
proračunima pretpostavljena je visina stuba 90 m i nazivna snaga vjetrogeneratora 2 MW.
Sprovedene analize pokazuje da je prečnik vjetroturbine ključni parametar pri izboru
vjetroagregata. U konkretnoj analizi pokazuje se da bi vjetroagregat Vestas V100, 2 MW, na
analiziranoj lokaciji, proizveo oko 16 % više energije u odnosu na identičan agregat ali sa
turbinom prečnika 90 m. Ipak, povećanje prečnika vjetroturbine je povezano sa značajnim
povećanjem investicionih, pa i operativnih troškova. Iz tog razloga odabir vjetroturbine zahtijeva
detaljnu ekonomsku analizu.

Slika 9.6: Procjena bruto faktora iskorišćenja kapaciteta vjetroagregata Vestas nazivne snage
2MW za različite prečnike vjetroturbine, instalisane na lokaciji Bavaništansko polje

8
 Slika 9.7: Uticaj prečnika vjetroturbine na promjenu bruto proizvodnje vjetroagregata Vestas
nazivne snage 2MW, instalisanog na lokaciji Bavaništansko polje

9.1.4 Izbor nazivne snage vjetrogeneratora

Nije ekonomski isplativo projektovati vjetroagregat da može raditi pri svim brzinama
vjetra sa maksimalnim mogućim stepenom iskorišćenja. Za svaku lokaciju, za zadatu visinu
postavljanja vjetroturbine i snagu generatora, postoji ekonomska nazivna brzina vjetra Ve
vjetroagregata pri kojoj se postiže minimum troškova proizvodnje. Odnosno, potrebno je
odabrati takav vjetroagregat kod kojeg će nominalna brzina vjetra odgovarati ekonomskoj
vrijednosti ( Vn ≈ Ve ) . Ukoliko je Vn<Ve onda vjetroagregat nije dobro odabran jer će značajna
energija vjetra biti neiskorišćena zbog male nazivne snage vjetrogeneratora. Ukoliko je Vn>Ve
onda je vjetrogenerator predimenzionisan, jer investiciju u njegovu snagu neće opravdati
proizvodnja. Iz tog razloga, na tržištu se nude vjetroagregati koji imaju različite nazivne snage
vjetrogeneratora za iste prečnike vjetroturbina koje ih pogone. Na slici 9.8 prikazane su
standardne krive snage za tri komercijalna modela vjetroagregata kompanije Vestas koji imaju
različite nazivne snage vjetrogeneratora a iste prečnike turbina.

Slika 9.8: Standardne krive snage za tri komercijalna vjetroagregata kompanije Vestas, koji
imaju iste vjetroturbine ali vjetrogeneratore različitih nazivnih snaga

9
 S obzirom da se faktor snage vjetroturbine mijenja sa promjenom nazivne snage
vjetrogeneratora, nije moguće dovoljno tačno aproksimirati krive snage za različite snage
vjetrogeneratora. Iz tog razaloga potrebno je koristiti deklarisane krive snage za svaki od
analiziranih vjetroagregata.
U narednoj analizi izvršen je proračun godišnje proizvodnej električne energije
vjetroagregata na lokaciji Bavaništansko polje za tri modela vjetroagregata kompanije Vestas, čije
su krive snage prikazane na slici 9.8. Kao referentan vjetroagregat, kao i u prethodnim analizama,
uzet je agregat Vestas V90, 2 MW. Pretpostavljeno je da je visina stuba vjetroturbine 90 m.
Rezultati proračuna su prikazani u tabeli 9.2.

Tabela 9.2: Uticaj nazivne snage vjetrogeneratora na godišnju proizvodnju vjetroagregata

Vestas V90, instalisanog na lokaciji Bavaništansko polje

Nazivna snaga Prečnik Visina stuba Promjena godišnje

Faktor iskorišćenja
vjetrogeneratora vjetroturbine vjetroturbine proizvodnje
kapaciteta
[MW] [m] [m] [%]

1,8 90 90 0,309 -4,2

2 90 90 0,291 0
3 90 90 0,222 +14,4
Rezultati proračuna, koji su prikazani u tabeli 9.2, pokazuju da povećanje nazivne snage
vjetroagregata na analiziranoj lokaciji ne daje značajne efekte u pogledu povećanja proizvodnje.
Povećanjem snage vjetrogeneratora za 50% (sa 2 MW na 3 MW) rezultuje sa povećanjem godišnje
proizvodnje od svega 14,4 %. Značajno veći efekat se dobija sa povećanje snage sa 1,8 MW na
2 MW, koje rezultuje povećanjem proizvodnje od 4,6 %. Za procjenu optimalne snage
vjetrogeneratora neophodno je izvršiti detaljnu cost-benefit analizu. Osim toga, treba voditi računa
da distributivne kompanije, u skladu sa pravilnicima i tehničkim preporukama, definišu
maksimalnu jediničnu snagu vjetroagregata koji se može priključiti na distributivnu mrežu. Ovaj
kriterijum često može biti ograničavajući u pogledu izbora nazivne snage vjetroagregata u
vjetroelektranama koje se priključuju na distributivnu mrežu.

9.2 Mikrolociranje vjetroagregata pri projektovanju vjetroelektrana

Mikrolociranje vjetroagregata pri projektovanju vjetroelektrana predstavlja kompleksan

zadatak kome se mora posvetiti posebna pažnja. Urbanistički uslovi, međusobni uticaj
vjetroturbina, topografija terena, uticaj vjetroelektrane na životnu sredinu, raspoloživost i cijena
zemljišta, postojeća putna mreža i troškovi izgradnje novih prilaznih puteva, postojeća
elektroenergetska mreža i troškovi izgradnje električne mreže, su ključni faktori koji se moraju
razmatrati pri optimizaciji mikrolociranja vjetroagregata pri planiranju vjetroelektrane.

9.2.1 Efekat zavjetrine

Vjetroturbine predstavljaju prepreke za vjetar, tako da je vjetar iza vjetroturbine manje

brzine i snage i veće turbulentnosti. Ovaj efekat se naziva efekat zavjetrine (wake effect). Dok
vjetar struji kroz vjetroelektranu, vjetroturbine izvlače energiju iz vazdušnog toka i umanjuju mu
brzinu iza rotora. Pritom dolazi do širenja i kovitlanja vazdušnog toka. Ako bi turbine bile
postavljene na istom pravcu, druga turbina bi primila vazdušni tok umanjene brzine i ne bi optimalno
radila zbog dodatih turbulencija vjetra izazvanih prvom turbinom.
Efekat zavjetrine je dominantan faktor koji definiše inicijalan raspored vjetroagregata
unutar vjetroelektrane. Uticaj efekta zavjetrine se može osjećati i na rastojanju do 20D (D je
prečnik vjetroturbine) iza vjetroturbine. S obzirom da su moderne vjetroturbine prečnika i preko
10
120 m, potpuna eliminacija efketa zavjetrine bi zahtijevala da vjetroagregati budu međusobno
udaljeni i preko 2 km. Ovo nije ekonomski opravdano jer se zauzimaju velike površine zemljišta,
pa je potrebno istražiti efekat zavjetrine kako bi se odredila prihvatljiva minimalna rastojanja
između vjetroturbina. Postoji više matematičkih modela za proračun uticaja efekta zavjetrine na
smanjenje brzine vjetra. Na slici 9.9 ilustrovan je efekat zavjetrine između dvije vjetroturbine
T1 i T2. Pretpostavljeno je da je smjer vjetra takav da prvo nailazi na vjetroturbinu T1.

Smjer
vjetra

Slika 9.9: Model efekta zavjetrine

Brzina vjetra prije nailaska na vjetroturbinu T1 je V0. Pri prolasku kroz vjetroturbinu, shodno
ranije izloženoj teoriji, oduzima se dio kinetičke energije vjetru i njegova brzina slabi. Tako da je
na nekom rastojanju x, mjerenom od vjetroturbine T1 u smjeru duvanja vjetra, njegova brzina
V(x)<V0. Smanjenje brzine vjetra se može procijeniti prema sledećoj relaciji, koja je definisana
Jensenovim modelom:

  D  
2

V ( x) = V0 1 − 2a  . (9.4)
  Dx  


U jednačini (9.4) su: V0 - prirodna brzina vjetra neporemećenog strujnog toka, D=2rt - prečnik
turbine, D(x)=2r(x) - prečnik tunela zavjetrine na rastojanju x i a - aksijalni indukcioni faktor sa
kojim radi vjetroturbina, koji se može proračunati preko koeficijenta pritiska vjetra CT (thrust
coefficient):

a=
1
2
(1 − 1 − CT .) (9.5)

Vjetroturbina dovodi do širenja strujnog polja vazduha koji prolazi kroz nju. Najčešće se uzima
da je to širenje linearno, pa se prečnik tunela zavjetrine na rastojanju x od vjetroturbine može
procijeniti prema sledećoj relaciji:
 x
D ( x ) = 2 r ( x ) = D 1 + 2 k  (9.6)
 D

Gdje je k konstanta opadanja zavetrine, koja se može izraziti preko ugla širenja zavetrine (slika
9.9): k = tan ε . Vrijednost konstante k je uobičajeno 0,075 za vjetroelektrane na kopnu, dok se
za vjetroelektrane na moru preporučuje vrednost 0,04.
Efekat zavjetrine je ilustrovan na slici 9.10, gdje je na vjetroturbinama u jednoj
vjetroelektrani na moru postavljen izvor dima, koji vizuelno označava kretanje vazdušnih masa
u zavjetrini vjetroturbina. Na slici se mogu uočiti efekti reotiranja i širenja vazdušnih masa koje
prođu kroz trurbinu.

11
 Slika 9.10: Vizuelno označava kretanje efekta zavjetrine pomoću dima
Inicijalno mikrolociranje vjetroagregata se vrši na osnovu ruže vjetrova na ciljnoj
lokaciji. Shodno slici 9.9, potrebno je vjetroagregate postaviti na što većoj udaljenosti u smjeru
dominantnog vjetra i tako da površina Ash zbog interakcije dvije vjetroturbine u susjednim
redovima (u pravcu dominantnog smjera vjetra) bude što je moguće manja.
Praktična iskustva pokazuju da inicijalni raspored vjetroagregata treba vršiti prema slici
9.11, koja predstavlja kompromisno rešenje u pogledu investicionih troškova (putna
infrastruktura, kablovska mreža, interni gubici u kablovskim vodovima,...), zauzimanja prostora,
povećanja turbulencije i smanjenja proizvodnje usled efekata zavjetrine. Obično se vjetroagregati
unutar vjetroelektrane postavljaju u jednu uređenu strukturu (redove), kako bi se dobio što
prihvatljiviji vizuelni uticaj (visual impact). Shodno slici 9.11 minimalno rastojanje između dva
reda u pravcu dominantnog smjera vjeta je 7 do 10 D (D je prečnik rotora vjetroturbine), a
minimalno rastojanje između vjetroturbina u redu (u pravcu normalnom na dominantni smjer
vjetra) je 3 do 5 D.

Slika 9.11: Minimalno međusobno rastojanje između vjetroagregata unutar vjetroelektrane

12
 Na slici 9.12 prikazan je planirani prostorni raspored vjetroagregata unutar
vjetroelektrane Bela Anta u blizini naselja Dolovo kod Pančeva. Prikazano je idejno rešenje sa
90 vjetroagregata Vestas V 90 jedinične snage 2 MW. Na slici su prikazane ruže vjetrova na
lokaciji svakog od vjetroagregata. Crveni djelovi segmenata ruže vjetrova predstavljaju relativne
gubitke proizvodnje električne energije na godišnjem nivou (za taj segment ruže vjetrova) zbog
efekta zavjetrine. U doljnjem desnom uglu je data legenda za mapu u pogledu jedinične godišnje
proizvodnje analiziranih vjetroagregata. Ukupni godišnji gubici u proizvodnji analizirane
vjetroelektrane zbog efekta zavjetrine su 6,38 %.
Finalni (konačni) raspored vjetroagregata unutar vjetroelektrane ne diktira samo efekat
zavjetrine već i blizina putne infrastrukture, raspoloživost zemljišta, podzemne instalacije
(vodovodi, gasovodi,...), koridori za prelet prica i prisustvo slijepih miševa i drugi faktori.
Od posebnog interesa je da vjetroagregati budu locirani što bliže postojećoj putnoj mrežu
ukoliko je to moguće. Na slici 9.13 prikazano je idejno rešenje vjetroelektrane Bela Anta
realizovane sa 40 agregata Vestas V112 jedinične snage 3,3 MW. Predloženo rešenje koristi oko
40 km postojećih lokalnih zemljanih puteva, koji omogućavaju transport opreme i dizalica.
Takođe je rešenje prihvatljivo i u pogledu efekta zavjetrine. Lokalna putna infrastruktura se
obično koristi za postavljanje energetskih i optičkih kablova unutar vjetroelektrane, tako da je
ovaj koncept višestruko povoljan. Ukoliko ne bi postojala putna infrastruktura morali bi se
izgraditi pristupni putevi do svakog vjetroagregata, što bi imalo značajne troškove i trajno
uništavanje plodnog zemljišta.

Slika 9.12: Idejno rešenje vjetroelektrane Bela Anta sa 90 vjetroagregata Vestas V 90, 2 MW sa
naznačenim gubicima usled efketa zavjetrine

13
Slika 9.13: Idejno rešenje prostornog rasporeda vjetroagregata u vjetroelektrani Bela Anta, koja
je realizovana sa 40 agregata Vestas V112 jedinične snage 3,3 MW.

14
10. SPECIFIČNOSTI KONSTRUKCIJA VJETROELEKTRANA NA MORU

Izgradnja vjetroelektrana na moru je mnogo komplikovanija nego na kopnu. Prije

izvođenja građevinskih radova, potrebno je proučiti topologiju morskog dna, kao i druge
osnovne geološke uslove. Potrebno je razmatranje jačine talasa i opterećenja konstrukcije usljed
jačeg vjetra na moru nego na kopnu. Upotreba stubova viših od 100 m zahtijeva komplikovanije
tehnologije i složenije građevinske radove za njihovo postavljanje u morsko dno. Dodatni loši
faktori su korozija, loši vremenski uslovi, kao i moguća velika udaljenost od obale. U poređenju
sa vjetroagregatima na kopnu, vjetroagregati na moru moraju biti bolje i čvršće fiksirani na
morskom dnu, što zahtijeva jače noseće konstrukcije. Specifičnost konstrukcija vjetroelketrana
na moru se bitno odražava na veličinu investicije, tako da su investicioni troškovi po pravilu oko
30 % veći za vjetroelektrane na moru u odnosu na odgovarajuće onshore elektrane.
Vjetroturbine na moru izgledaju slično onima na kopnu sa izuzetkom nekoliko
dizajnerskih modifikacije. Nikako ne treba zanemariti da su vjetroturbine sa horizontalnom
osovinom originalno dizajnirane za upotrebu na kopnu i da je more za njih komplikovanije
okruženje, sa specijalnim karakteristikama koje moraju biti uzete u obzir. Neke od njih su:
• Obezbijediti izuzetno visoku pouzdanost, usljed poteškoća i troškova pristupa, održavanja
i popravki na moru,
• Otpornost na koroziju i uslove morske sredine,
• Sposobnost da se izdrže velike brzine vjetra, oluje i jaki vjetrovi,
• Offshore turbine se uglavnom dizajniraju sa širim dijapazonom brzina vjetra, u odnosu na
turbine na kopnu, kako bi se iskoristili jači režimi vjetrova i postigla bolja iskoristivost.
Ovo utiče na generator ali zahtijeva i dodatnu robustnost čitavog sistema.

Kada se govori o instalaciji, glavna razlika između turbina na moru i kopnu leži u
njihovim temeljima. Što se tiče turbina na kopnu temelj je prilično jednostavan i najčešće se
pravi od teških armiranih betonskih blokova postavljenih u zemlju, a ponekada se postavljaju i
vertikalni šipovi ako zemljište ima loše geometaničke karakteristike. Za razliku od njih, temelji
za turbine na moru predstavljaju pravi izazov jer uzimaju u obzir težinu i visinu turbine, prirodu
morskog dna, dubinu vode, kao i očekivane vremenske neprilike.
U plitkim i srednje plitkim vodama, koriste se tri glavna tipa konfiguracija potpornih
struktura koje su prikazane na slici 10.1

Slika 10.1: Temelji vjetroagregata na moru: (a) jednostubni, (b) gravitacioni, (c) tronožni

15
10.1 Vjetroagregati sa jednostubnim temeljima

Radi se o jednoj čeličnoj cijevi prečnika 4-8m koja se pomoću velikog hidrauličnog
čekića postavlja u morsko dno na dubini između 10 i 40 m. Ona je u stanju da stoji uspravno
zahvaljujući trenju morskog dna sa strana cijevi i nema nikakvih vertikalnih pritisaka na nju. Žuti
prenosni dio koji uključuje i platformu (prikazan na slici 10.1 (a)) povezuje monopile sa bazom
stuba turbine. Monopile je najjednostavniji i najjeftiniji tip temelja u plitkoj vodi, gdje je tlo
tvrdo ili umjereno tvrdo. Ovakvi temelji zastupljeni su u Sjevernom moru.

10.2 Vjetroagregati sa gravitacionim temeljima

Kao alternitiva monopilu, gravitacioni temelj oslanja se na sopstvenu težinu kako bi se

obezbijedila sigurnost i stabilnost turbine. Potrebna je velika, vrlo teška baza koja će se
suprostavljati momentu prevrtanja koji proizvodi sila vjetra koja djeluje na turbinu. Baza se
postavlja na morskom dnu i sve snage i obrtni momenti se transportuju kroz nju. Gravitacioni
temelj za velike turbine može težiti i do 1500 t i obično je izgrađen od armiranog betona. Tipično
se koristi za umjereno tvrda morska tla i na manjim dubinama vode, mada su neki projekti koji
koriste gravitacioni temelj instalisani i u mnogo dubljoj vodi.
Veličina i težina temelja čine transport i instalaciju glomaznim, a bitno je napomenuti da
morsko dno mora biti iskopano bagerom i potom zatrpano pogodnim materijalom kako bi se
temelj uspješno instalirao. Dakle, iako je beton jeftin za izgradnju, instalacija je vrlo skupa i
zahtijeva određeno vrijeme. Zbog toga, gravitacioni temelj nije najpogodnije rješenje.

10.3 Vjetroagregati sa tronožnim temeljima

Ova konstrukcija se sastoji od čelična cijev koja se vidi iznad površine okeana (slika
10.2). Pod vodom se nalazi tronožni temelj kod koga svaka “noga” završava u jednom stubcu
(pile). Stubci su postavljeni u morsko dno i na taj način održavaju temelj stabilnim. Prednost ove
konstrukcije je što u zoni talasa ima izgled kao monopole, jer je na toj visini jedna cijev, a zatim
se širi na morskom dnu. Stubci sa svojim velikim udaljenostima od centra temelja imaju
sposobnost da se odupru veoma jakim vertikalnim silama, kao i obrtnom momentu indukovanom
od turbine i talasa. Ovakve tronožne konstrukcije se uobičajeno koriste u naftnoj i gasnoj
offshore industriji, na dubinama vode 25-50 m i pokazali su se kao vrlo pouzdani.

Slika 10.2: Tronožna konstrukcija temelja prikazan na kopnu

16
 Nedostatak tripoda je visoka cijena, jer je veoma skup za proizvodnju, teško je rukovati s
velikim brojem njih u isto vrijeme i instalacija traje mnogo duže nego za standardni jednostubni
temelj.

10.4 Plutajuće platforme za vjetroagregate

Za vode dubina oko 50 ili više metara, troškovi krutih podvodnih struktura su veliki, s
tendecijom da rastu sa udaljavanjem od obale, pa ne čudi što su skoro sve sadašnje
vjetroelektrane na moru smještene uglavnom u prilično plitkoj vodi. Međutim, kako se offshore
idustrija razvija javlja se sve veće interesovanje za plutajuće turbine čija bi primjena bila u
vodama velike dubine. U principu, plutajuće turbine se mogu montirati u blizini obale, udaljene
od nje ili usidrene u morskom dnu i to sa relativno lakom i jednostavnom opremom. Po potrebi
se mogu i pomjerati, eventualno i ugasiti ostavljajući malo ili nimalo traga za sobom. Od raznih
koncepata plutajućih turbina na slici 19.3 prikazana su dva koncepta koja trenutno prednjače sa
karakteristikama u odnosu na ostale.

Slika 10.3: Plutajuće turbine: (a) tension-legged platform, (b) spar buoy

• Potpoljena tension-legged platforma

Ovaj sistem se sastoji od plutajuće platforme koja se održava neposredno ispod površine
mora zahvaljujući tankim “nogama” ili napetim “tetivama” koje su usidrene na morskom dnu.
Platforma mora imati dovoljnu plovnost da drži težinu vetroagregata i održi zatetgnute tetive pod
svim uslovima mora i vjetra. Slične platforme koriste naftne i gasne industrije za neka njihova
iskopavanja. Ova konstrukcija je za sada u ispitivanju (Prototip je izgrađen u dubini vode oko
110m u blizini obale južne Italije 2007. godine i nosi vjetroagregat relativno male snage).

• Spar buoy
Ovo je u suštini dug cilindar koji se održava neposredno ispod površine mora, a u mjestu
stoji zahvaljujući sidrima. Buoy-ovi zahtjevi uporedivi su sa onim koje ima tension-legged
platforma. Prototip sistema ovog tipa podržava 2.3 MW vjetroturbinu i zajedno sa svojim
17
plivajućim elementima postavljen je na dubini vode od oko 100 m, na udaljenosti oko 200 m od
obale Norveške. Ipak, detaljan dizajn i konstrukcija ovakvih sistema samo su nagoviješteni
ilustracijom na slici 10.3, ali će bez sumnje evoluirati sa iskustvom i vremenom.
Neka veoma interesantna i izazovna pitanja moraju biti riješena kako bi plutajuće turbine
mogle da odgovore pouzdanosti i efikasnosti koju imaju mašine fiksirane za morsko tlo uz
pomoć krute strukture. Neka od najvažnijih pitanja su:
Stabilnost turbine- Plutajuće konstrukcije ne mogu lako da obezbijede visoko stabilne platforme
za montažu vjetrogeneratora. Kako da se turbine suprostave udarima vjetra iz određenog pravca?
Kako nestabilnost plovka pri velikim talasima utiče na aerodinamiku turbina i njenu efikasnost?
Naprezanja i zamor -Interakcije između vjetra i talasa znače da hidrodinamički pritisci na
podvodne strukture vrše interakciju sa aerodinamičkim i mehanićkim pritiscima na turbine i na
taj način zamaraju čitavu konstrukciju.
Kako se offshore industrija razvija, instalacije se pomjeraju ka dubljim vodama i
ozbiljnije se ispituju uslovi vjetra, pa je jasno da se otvaraju brojne mogućnosti za zapošljavanje
inovativnih projektanata i inženjera.

18
11. EKONOMSKA ANALIZA VJETROELEKTRANA

11.1 Struktura troškova izgradnje vjetroelektrane

Vjetroelektrane se danas rade u širokom dijapazonu snaga, izgradnja se vrši na različitim

lokacijama u pogledu pristupačnosti terana, geomehanike tla, uslova priključenja na električnu
mrežu. Iz tog razloga se nivo i struktura specifičnih investicionih troškova (troškova po MW
instalisane snage) može u velikoj meri razlikovati za različite vjetroelektrane. Troškovi izgradnje
vjetroelektrane se mogu podijeliti na:
1) Investicione troškove – troškovi kupovine, transporta, izgradnje i priključenja
vjetroagregata na EES;
2) Operativne troškove – održavanje vjetroelektrane, popravka vjetroagregata, rentiranja
zemljišta, sopstvena potrošnja elektrane i slično;
3) Finansijske troškove – bankarska kamata na uloženi kapital.

11.1.1 Investicioni troškovi

Na slici 11.1 prikazana je tipična struktura investicionih troškova za vjetroelektranu na

kopnu.

Slika 11.1 Tipična struktura troškova izgradnje vjetroelektrane na kopnu

Troškovi vjetroagregata podrazumevaju kupovinu, transport i montažu vjetroagregata.

Troškovi priključenja na elektroenergetsku mrežu se odnose na izgradnju kablovske mreže,
transformatorske stanice sa razvodnim postrojenjem i objekata za upravljanje. Građevinski
radovi obuhvataju izgradnju putne infrastrukture, platforme za dizalice i temelj vjetroagregata.
Planiranje i ostali troškovi se odnose na kompletne troškove izrade projektne dokumentacije,
pribavljanje dozvola za gradnju, konsultantske usluge i sve finansijske troškove tokom planiranja
i projektovanja vjetroelektrane. Struktura troškova na slici 11.1 se odnosi na prosječnu
vjetroelektranu izgrađenu u 2010. godini. Za konkretne projekte udeo pojedinih elemenata
investicionih troškova može se znatno razlikovati od tipičnih vrijednosti. Naročito su u tom
pogledu osjetljivi troškovi izgradnje prilaznog puta, priključne električne mreže i temelja
vjetroagregata. Što se tiče troškova kupovine vjetroturbine oni se mogu definisati ukoliko se
precizira tip i snaga vjetroturbine, kao i visina stuba i način transporta. Dakle, da bi se sprovela
precizna analiza troškova izgradnje za jednu vjetroelektranu potrebno je poznavati sve relevantne
parametre za konkretnu lokaciju.

19
 Struktura troškova kod vjetroelektrana na moru se bitno razlikuje od strukture troškova
vjetroelektrane ne kopnu. Učešće vjetroagregata u ukupnim troškovima je 44%, dok su troškovi
izgradnje temelja oko 16 %, troškovi priključenja na mrežu 17 %, troškovi instalacije oko 13 % i
planiranja oko 10%.
Tipičnа vrijednost specifičnih investicionih troškova (troškovi po jedinici instalisane snage)
je 1100 – 1300 €/kW za vjetroelektrane na kopnu (onshore), odnosno 2700 – 3000 €/kW za
vjetroelektrane na moru (offshore). Ovi podaci se odnose na iskustvo Danske. Za razliku od
konvencionalnih elektrana, gde je ekonomija veličine jako uticajna na investicione troškove, kod
vjetroelektrana se pokazalo da su specifični troškovi približno isti za projekte vjetroelektrana
instalisane snage od 5 MW do ≥ 200 MW. Uprkos trendu porasta cijena gvožđa i bakra na berzi,
investicioni troškovi imaju negativan trend. Analize sprovedene na primjeru vjetroelektrane na
kopnu instalisane snage 16 MW, pokazuju da će investicioni troškovi u 2020. biti za oko 12 %
niži nego u 2011. Dok se 2040. očekuje da će ovi troškovi biti za oko 23 % niži nego u 2011.
Najveća ušteda se očekuje na smanjenju troškova stuba i lopatica vjetroturbine.
Specifični troškovi definisani po jedinici instalisane snage često ne mogu biti mjerodavni
kod vjetroagregata zbog toga što se za istu instalisanu snagu mogu koristiti vjetroturbine
različitih prečnika. Iz tog razloga se često specifični troškovi definišu po jedinici površine koju
zahvata vjetroturbina pri rotaciji. Specifični investicioni troškovi izgradnje vjetroelektrane,
izraženi po jedinici površine vjetroturbine, su tipično 491 €/m2 za vjetroelektrane na kopnu,
odnosno 684 €/m2 za vjetroelektrane na moru.

11.1.2 Operativni troškovi

S obzirom da je energija vjetra besplatna, troškovi proizvodnje se odnose na troškove

redovnih servisa, popravki, osiguranja i rentiranja zemljišta na kojem je izgrađena infrastruktura
vjetroelektrane.
Operativni troškovi dosta zavise od kvaliteta vjetra. Turbulentni vjetrovi sa čestim i jakim
udarima smanjuju efikasnost vjetroturbine, a mogu uzrokovati i ispade i kvarove na vitalnim
elementima vjetroagregata. U tom pogledu su naročito osetljivi prenosnici snage (multiplikatori)
koji, pri svakom udaru vjetra, trpe određene udarne momente. Pored udara vjetra, dosadašnja
iskustva su pokazala da atmosferska pražnjenja (direktna ili indirektna) su jedan od čestih uzroka
pojave kvarova na vjetroturbini i energetskoj elektronici kod vjetroagregata. Od direktnog udara
groma može biti oštećena lopatica vjetroturbine, ali i sve komponente kroz koje se može zatvoriti
struja groma (na primjer glavni ležaj). U planinskim lokacijama operativni troškovi su nešto veći
nego u ravničarskim regionima, jer se, pored udarnih vjetrova i visokog kerauničkog nivoa,
javljaju i problemi hvatanja leda na lopatice i mjerno-upravljačku opremu što smanjuje
efikasnost turbine i poskupljuje održavanje.
Obično se operativni troškovi definišu kao fiksni godišnji troškovi po proizvedenom MWh.
Tipična vrijednost operativnih troškova je za nove vjetroagregate (6-10) € /MWh. U toku
eksploatacije troškovi održavanja i popravki se povećavaju, tako da za turbine koje su u pogonu
više od 10 godina operativni troškovi su tipično oko (10-15) €/MWh. Prosječna vrijednost
operativnih troškova u toku eksploatacionog vijeka za vjetroelektrane na kopnu je 12 €/MWh, dok
je za vjetroelektrane na moru oko 18 €/MWh.

11.1.3 Finansijski troškovi

Finansijski troškovi direktno zavise od načina finansiranja projekta i njih definiše način
kreditiranja projekta. Ovi troškove obično definiše interesna stopa i način otplate kredita.

20
11.3 Mjere ekonomičnosti projekta vjetroelektrane

Ekonomičnost svakog projekta se može sagledati kroz analizu priliva i odliva novca (novčan
tok). Metode procjene profitabilnosti projekta i rangiranje investicija mogu se podijeliti u dvije
kategorije:
• Statičke;
• Dinamičke.

U statičke metode procjene profitabilnosti investicije spadaju:

- Prosječna stopa povraćaja (ARR – Average Rate of Return);
- Period povraćaja sredstava (PBP – Pay Back Period).

Prosječna stopa povraćaja (ARR) predstavlja odnos prosječnog godišnjeg dobitka (nakon
oporezivanja) i početne investicije u projekat. Brojna vrijednost ARR prikazuje koliko će
projedat prihodovati u odnosu na novac koji je na njega potrošen.

Period povraćaja sredstava (PBP) je mjera odnosa između početnog ulaganja i godišnjih
novčanih rashoda sa jedne strane i godišnjih novčanih prihoda sa druge strane. Brojna vrijednost
PBP predstavlja godinu u kojoj je neto sadašnja vrijednost svih troškova jednaka neto sadašnjoj
vrijednosti svih koristi, tj. ovaj parametar predstavlja vremenski period za koji će se investicija
vratiti.

Osnovna prednost statičkih metoda jeste to što su jednostavne i brze za prijmenu, međutim
imaju jedan veliki nedostatak, a to je što ne uzimaju u obzir vremensku vrijednost novca,
odnosno vremensko razgraničenje tokova novca kroz period povraćaja. Iz tog razloga mnogo
veću primjenu imaju dinamičke metode koje vode računa o vremenskoj vrijednosti novca.

Najčešće korišćene dinamičke metode procene su:

• Neto sadašnja vrijednost (NPV – Net Present Value);
• Interna stopa prinosa - povrata (IRR – Internal Rate of Return);
• Indeks profitabilnosti (BCR – Benefit Cost Ratio).

11.3.1 Neto sadašnja vrijednost

Neto sadašnja vrijednost (NPV) projekta bi se mogla definisati kao vrijednost neto novčanog
toka u celom periodu projekta svedena putem diskontovanja na sadašnju vrijednost. Dobijena
vrijednost neto novčanog priliva po sadašnjoj vrijednosti govori koliko je projekat odbacio nove
vrijednosti posle podmirenja kreditora odnosno investicionih ulaganja. Proračun NPV se vrši
prema sledećoj relaciji:

NPV = ∑
n
(B(t ) − C (t ) ) (11.1)
t =1 (1 + d )t
gdje su:
NPV – neto sadašnja vrijednost;
B(t) – novčani priliv (benefit) u godini t;
C(t) – novčani odliv (cost) u godini t;
d – diskontna stopa;
t – godina iz veka trajanja projekta;
n – projektovani životni vijek vjetroelektrane.

21
 Ako je NPV> 0 projekat je ekonomski prihvatljiv, u suprotnom, tj. ako je NPV< 0, projekat
se odbacuje.

11.3.2 Interna stopa povrata

Interna stopa prinosa - povrata (IRR) je diskontna stopa koja sadašnju vrijednost neto
novčanog toka projekta svodi na nulu. Dakle, ako bi diskontna stopa bila jednaka IRR, onda bi
NPV bio jednak 0. Proračun IRR se vrši na osnovu relacije (11.1) ako se NPV izjednači sa
nulom:

NPV = ∑
n
(B(t ) − C (t )) = 0 ⇒ IRR (11.2)
t =1 (1 + IRR)t

Interna stopa povrta IRR se može proračunati iterativnim rješavanjem jednačine (11.2).

Prema kriterijumu IRR smatra se da je projekat prihvatljiv ukoliko je interna stopa povrata
jednaka ili veća od kamatne stope na dugoročne kredite, odnosno ako je IRR> d projekat se
prihvata, a ako je IRR< d projekat se odbija.

11.3.3 Indeks profitabilnosti projekta

Indeks profitabilnosti investicionog projekta (BCR) je odnos sadašnje vrijednost budućeg

novčanog priliva prema sadašnjoj vrijednosti budućeg novčanog odliva, odnosno BCR je indeks
koji diskontovanu dobit stavlja u odnos sa diskontovanim troškovima:

n
B(t )
∑ (1 + d ) t
BCR = t =1
n
(11.3)
C (t )
∑
t =1 (1 + d )
t

Za datu diskontnu stopu d:

- Ako je BCR > 1 onda je NPV > 0 i IRR > d
- Ako je BCR < 1 onda je NPV < 0 i IRR < d .
Ukoliko je vrijednost indeksa BCR > 1 projekat je prihvatljiv, u suprotnom projekat se
odbacuje.
Iako sve tri dinamičke metode daju isti zaključak kada se razmatra prihvatljivost datog
investicionog ulaganja svaka ima svoje osobenosti. NPV daje apsolutni iznos za koji će investitor
povećati vrijednost ako se projekat prihvati, IRR govori o kvalitetu projekta u relativnom smislu,
dok BCR ne prikazuje apsolutnu vrijednost neto novčanog priliva koji projekat odbacuje.

11.4 Model za analizu troškova proizvodnje električne energije vjetroelektrane

Proračun cijene električne energije koju proizvodi vjetroelektrana je dosta složen i mora
obuhvatiti sve faktore koji utiču na troškove i procjenu proizvodnje vjetroelektrane. Ako se
operativni troškovi modeluju kao fiksni troškovi po proizvedenom MWh električne energije,
onda se mogu proračunati troškovi proizvodnje prema sledećoj relaciji:

22
 a ⋅ I tot
c= +m,
A ⋅W
(11.4)

gdje su:
c – troškovi proizvodnje električne energije (€/MWh),
a – faktor anuiteta,
Itot – ukupna investicija (€),
A – raspoloživost vjetrogeneratora,
W – godišnja proizvodnja električne energije (MWh),
m – operativni troškovi (€/MWh).

Faktor anuiteta a se može proračunati prema sledećoj relaciji:

i (1 + i ) n
a= (11.5)
(1 + i ) n − 1
gdje su:
i - interesna stopa;
n - period amortizacije vjetroelektrane.

11.5 Optimalan izbor komponenti vjetroagregata

Optimalan izbor komponenti vjetroagregata je rezultat cost – benefit analize uz zadata

tehnička i tržišna ograničenja. U tehničkom pogledu ograničenja definišu gabarite za pojedine
komponente (visina stuba, prečnik vjetroturbine i snaga vjetrogeneratora) koji su prihvatljivi za
analiziranu lokaciju. U tržišnom pogledu, proizvođači opreme nude određene modele, tako da je
izbor komponenti ograničen na određene visine stubova, prečnike turbine i snage
vjetrogeneratora. Na primjer, kompanija Vestas nudi vjetroagregate sa vjetroturbinom prečnika
90 m za tri snage vjetrogeneratora (1,8 MW, 2 MW i 3 MW) i tri ili četiri moguće visine stuba
(80, 95, 105 i 125 m). Isto tako, ova kompanija nudi modele vjetroagregata V112, V117 i V126
koji imaju rauzličite prečnike vjetroturbina, a generatore iste snage od 3,3 MW.
U sledećoj analizi je vršen proračun troškova proizvodnje električne energije za različita
varijantna rešenja komponenti vjetroagregata. Pretpostavljeno je da se test vjetroagregat instalira
na lokaciji Bavaništansko polje u južnom Banatu. Analizirana su varijantna rešenja prikazana u
tabeli 11.3. Investicioni troškovi za analizirane vjetroagregate se odnose na modele
vjetroagregata kompanije Vestas. Treba napomenuti da se naznačeni troškovi odnose na
prosječne troškove za vjetroagregate instalisane u Danskoj u periodu 2008. - 2010.

Tabela 11.3: Analizirana varijantna rešenja komercijalnih vjetroagregata

Nazivna snaga Prečnik Visina stuba Investicioni

Varijantno
vjetrogeneratora vjetroturbine vjetroturbine troškovi
rešenje
[MW] [m] [m] [mil. € ]

1 3 90 80 3,02
2 3 90 90 3,18
3 1,8 90 80 2,53
4 3 112 94 4,43
5 3 112 94 4,80

23
 U tabeli 11.4 prikazani su rezultati proračuna bruto godišnje proizvodnje za analizirana
varijantna rešenja. Proračun troškova proizvodnje je vršen prema relaciji (11.4), pri čemu je
varirana interesna stopa i. U proračunu su usvojene sledeće pretpostavke:
- eksploatacioni vek vjetroagregata: n=25 godina,
- raspoloživost vjetroagregata: A=0,95,
- operativni troškovi: m=12 €/MWh.

Tabela 11.4: Procjena godišnje proizvodnje za analizirana varijantna rešenja vjetroagregata na

lokaciji Bavaništansko polje

Nazivna snaga Prečnik Visina stuba Godišnja

Varijantno
vjetrogeneratora vjetroturbine vjetroturbine proizvodnja
rešenje
[MW] [m] [m] [MWh ]

1 3 90 80 5457
2 3 90 90 5821
3 1,8 90 80 4611
4 3 112 94 8105
5 3 112 119 9056

Na slici 11.2 grafički su prikazani rezultati proračuna troškova proizvodnje za

analizirana varijantna rešenja.

Slika 11.2: Proračun troškova proizvodnje za različita analizirana varijantna rešenja

vjetroagregata instalisanog na lokaciji Bavaništansko polje

Na osnovu dijagrama na slici 11.2 može se zaključiti da svi analizirani vjetroagregati

mogu ostvariti profit. Najveću isplativost pokazuje varijantno rešenje 5, sa vjetroagregatom
Vestas V119, 3 MW, H=119 m. Ako se usvoji kamatna stopa od 6 %, ovaj vjetroagregat bi
ostvarivao bruto prihod oko 37 €/MWh, uz pretpostavljenu zagarantovanu cijenu od 92 €/MWh.

24
12. NEGATIVANI UTICAJI RADA VJETROELEKTRANA NA OKOLINU

Kada se određena lokacija procijeni kao povoljno područje za izgradnju vjetroelektrane sa

ekonomskog i tehničkog aspekta, moraju se uzeti u obzir i nedostaci te aktivnosti vezani za
ekološki aspekt i zaštitu biodiverziteta. Ljudska intervencija u prirodi, bilo koje vrste, ima svoje
ekološke posledice, pa tako i korišćenje vjetra nije izuzetak. Četiri ključna i najčešće pominjana
negativna uticaja vjetroelektrana na životnu sredinu su:

• uticaj vjetroelektrana na ptice i slijepe miševe,

• uticaj vjetroelektrana na nivo buke,
• treperenje senke vjetroturbine, i
• vizuelni uticaj.

12.1 Uticaj vjetroelektrana na ptice i slijepe miševe

S obzirom da se ovakvim vidom generisanja električne energije u potpunosti brine o

zaštiti životne sredine, potrebno je dati i odgovor na pitanja o negativnom uticaju na faunu ptica.
Postoji zabrinutost da vjetroelektrane predstavljaju barijere za kretanje ptica i način njihovog
dosadašnjeg života. Ozbiljne promjene i smanjenost u korišćenju posmatranog staništa od strane
ptica može se uočiti tek ako se radi o jako velikim elektranama, potvrđuju dosadašnje analize.
Stoga, razlike u ponašanju i odsustvu nekih vrsta ptica usled buke, turbulencije vazduha,
vizuelnih razlika koje stvaraju vjetroagregati, kao i zbog povećanih čovjekovih aktivnosti u i oko
vjetroelektrane, ne treba da zabrinjavaju. Kao i do sada, izgradnjom i razvojem gradova,
konvencionalnih elektrana, kao i drugih objekata koje čovjek koristi za poboljšanje kvaliteta
svog života, pa čak i zabavu (npr. ski centri), mijenjaju se kretanja i način života flore i faune,
zbog čega treba paziti i ostaviti dovoljno prostora kako bi biodiverzitet bio zaštićen i očuvan.

Osim što vjetroelektrane mogu uznemiriti ptice, može doći i do njihovog sudara (kolizije)
sa vjetroturbinama. Naizgled mali mortalitet može biti od značaja za populacije pojedinih vrsta,
posebno kod krupnih, dugovječnih vrsta sa niskom stopom nataliteta i sporim dostizanjem polne
zrelosti, a posebno ako su te vrste rijetke. Lokacije koje ptice koriste u velikom broju kao
koridore za kretanje nisu pogodne za razvoj vjetroelektrana. Izbor lokacije vjetroelektrane je
najvažniji u prevenciji mortaliteta ptica.

Jedna od metoda identifikacije područja koja zaslužuju zaštitu jesu kriterijumi za

određivanje područja od međunarodnog značaja za ptice, odnosno Important Bird Area (IBA).
IBA područja se nominuju na osnovu prisustva ugroženih vrsta (pojednostavljeno, ako je reč o
globalno ugroženim, i jedna ptica je dovoljna za kandidaturu, a ako je reč o regionalno
ugroženim, potrebno je nekoliko ptica.). Granice područja se postavljaju tako da zaokruže
staništa kojima se te ključne vrste služe (drugim riječima, ako se područje nominuje na osnovu
barskih ptica, granica ne može da se razvuče sa močvare na susedna brda).

Na osnovu iskustva BirdLife International sačinjena je lista vrsta ptica koje su posebno ili
potencijalno ugrožene vjetroelektranama. Lista je prikazana u tabeli 12.1, a navedeni su i načini
ugrožavanja za svaku vrstu ili grupu vrsta. Među gnijezdaricama je 10 vrsta ptica na koje se
izrazito negativno mogu odraziti nepovoljno locirane vjetroelektrane, jer se očekuje značajno
smanjenje populacije ili potpuni nestanak, zbog podudarnosti visine njihovog leta i visine koju
zahvataju lopatice vjetroturbine. Postoji jak konsenzus da je izbor lokacije od krucijalnog
značaja za izbegavanje negativnog efekta vjetroelektrane po ptice.

25
Tabela 12.1: Vrste ugroženih ptica od strane vjetrogeneratora

Barijera prilikom Gubitak ili

Grupa vrsta/vrsta Uznemiravanje Kolizija
kretanja oštećenje staništa

Gnjurci Podicipedidae ●

Vranci ●
Phalacrocoracidae

Rode i Čaplje ●
Ciconiiformes

Guske Anserini ● ●

Patke Anatidae ● ● ● ●

Grabljivice ● ●
Accipitrridae

Šljukarice ● ●
Charadriiformes

Čigre Sternidae ● ● ●

Sove Strigifomes ●

Ždralovi Gruidae ● ● ●

Droplje Оtidae ● ● ●

Pevačice
Passeriformes, ●
posebno noćni
migranti

Imajući u vidu preporuke Evropske komisije, prilikom analize predloženih i mogućih

lokacija za izgradnju vjetroelektrana, izrađena je mapa kojom se predlaže isključivanje iz
razmatranja gradnje vjetroelektrana na područjima na kojima se nalaze lokaliteti koji čine
ekološku mrežu, kao i na područjima:
• Postojećih i planiranih zaštićenih prirodnih dobara,
• Ramsarskim područjima,
• Područja koja čine emerald mrežu,
• IBA (međunarodno značajna područja za ptice),

26
 • IPA (međunarodno značajna botanička područja),
• Velikih koncentracija ptica (tokom gnežđenja, seobe ili zimovanja),
• Svjeskih migratornih koridora ptica (Biro et al, 2006).

Na slici 12.1 prikazana su IBA područja na teritoriji Srbije.

Slika 12.1: Područja od međunarodnog značaja za ptice (IBA) u Srbiji

Za svako područje koje je od potencijalnog interesa za gradnju vjetroelektrana potrebno je

izvršiti monitoring kretanja ptica i izraditi odgovarajuću studiju potencijalnog uticaja
vjetroelektrana na ptice i slijepe miševe. Studija treba da predloži mjere koje treba preduzeti pri
planiranju, gradnji i ekspoloataciji vjetroelektrana u cilju smanjenja negativanog uticaja na ptice.
Pri ispitivanju nekog područja treba voditi računa o mnogim faktorima koji utiču na rizik od
sudara: brzina i pravac duvanja vjetra, temperatura i vlažnost vazduha, vrsta leta, razdaljina i
visina, doba dana, topografija terena, ali i vrsta, starost, ponašanje ptice i period u njenom
životnom ciklusu. Svi ovi elementi moraju se razmatrati kod procjene rizika od kolizije. Rizik od
sudara je najveći kada su uslovi za let najlošiji, jer jaki vjetrovi utiču na sposobnost ptica da
kontrolišu pokrete, kao i kiša, magla, noći bez mjesečine. Pri ovakvim uslovima visina leta kod
ptica je znatno smanjena. Osvjeljavanje vjetroelektrane i pojedinih vjetroagregata može da
privuče ptice i time poveća mortalitet. Realni nivo mortaliteta uzrokovan sudarima mora da
uključi i sudare sa strujnim vodovima koji odvode proizvedenu energiju prema dalekovodnoj
mreži, pošto su i oni deo infrastrukture vjetroelektrana.

27
12.2 Uticaj vjetroelektrana na nivo buke

Vjetroagregati generišu dvije vrste buke:

• mehaničku buku i
• aerodinamičku buku.

Mehanička buka nastaje kretanjem komponenti kao što su zupčanici, generator,

upravljački servomotori, ventilatori, hidraulične pumpe i druga oprema.

Aerodinamičku buku uzrokuje protok vazduha oko lopatica. Prilikom interakcije lopatica
turbine sa strujanjem vazduha odvijaju se složene aerodinamičke i mehaničke pojave oko
lopatica turbine, koje generišu buku. Glavni parametri koji utiču na nivo aerodinamičke buke su
brzina i oblik vrha lopatice, pič ugao, oblik i površina poprečnog profila lopatice i opseg
promjene brzine obrtanja u funkciji brzine vjetra.

Dva glavna parametra koji opisuju buku su frekvencija i jačina. Ljudi mogu čuti zvuk u
opsegu frekvencije od 20 Hz do 20 kHz. Nivo ljudske tolerancije na buku je 140 dB(A).

Intenzitet buke koju proizvode turbine povećava se sa brzinom vjetra. Međutim, sa

povećanjem brzine vjetra, pozadinska buka zbog vjetra (drveće, žbunje, itd.) se takođe povećava,
što zauzvrat umanjuje subjektivni efekat buke koju generišu turbine. Tako da je, do određene
mjere, buka koju proizvode vjetroturbine maskirana samim vjetrom. Druge vrste buke
(saobraćaj, industrijska ili poljoprivredna buka) takođe mogu maskirati buku koju proizvode
vjetroturbine.

Intenzitet buke koju stvaraju vjetroturbine, koji se osjeća na određenoj tački (stambene
zone) uglavnom zavisi od rastojanja između izvora i te tačke. Kako se povećava rastojanje
između izvora i prijemnika, tako se smanjuje nivo pritiska zvuka. Linija prostiranja je još jedan
faktor koji utiče na intenzitet buke u određenoj tački. Za ravan teren bez prepreka, logično je
pretpostaviti hemisferično prenošenje buke. Isto tako, karakteristike tla kao što su vegetacija,
površina tla, kao i klimatski faktori kao što su temperatura, vlažnost, smjer i jačina vjetra, takođe
mogu uticati na prenošenje buke.

Za procjenu prostiranja buke u okolini vjetroturbine u uslovima ravničarskog terena bez

većih prepreka može se koristiti sledeća zakonitost:

( )
L p = LW − 10 log10 2πR 2 − αR (12.1)

gde su: LW - intenzitet buke koju generiše vjetroagregat, LP - nivo pritiska zvuka na rastojanju R
od vjetroturbine i α - koeficijent apsorpcije zvuka.

Ukoliko se vjetroelektrana sastoji od više prostorno raspoređenih vjetroagregata na određenoj

lokaciji, onda je potrebno uvažiti uticaj svih vjetroturbina na nivo buke u određenoj tački
(objektu – receptoru). Shodno relaciji 12.1, za svaku od vjetoruturbina proračuna se pojedinačini
nivo pritiska zvuka (LPi) na mjestu objekta koji se anlaizira. Pritisci zvuka koje generišu
pojedinačni vjetroagreati se ne sabiraju algebarski, već je potrebno proračunati pojedinačne
snage zvuka, prema sledećoj relaciji:

 LPi − 90 
 
PNi = 10  10 
, (12.2)

28
gdje je PNi snaga zvuka na analizranom mjestu koja potiče i-te vjetroturbine. Zatim se proračuna
ukupna snaga zvuka:
N
PN = ∑ PNi . (12.3)
i

Na osnovu ukupne snage zvuka PN može se proračunati odgovarajući pritisak zvuka LP u nekoj
tački u blizini vjetroeltkrane koji potiče od N vjetroturbina:

LP = 10 log10 (PN ) + 90 [dB(A)]. (12.4)

Maksimalna buka koju stvaraju moderne vjetroturbine, mjerena na izvoru, obično ne prelazi
preko 104,5 dB(A). Može se izračunati nivo buke u stambenom području lociranom na
udaljenosti 350 m od najbliže turbine. Za koeficijent apsorpcije zvuka može se uzeti vrijednost
0,005 dB(A)/m, dok je uticaj buke iz okruženja zanemaren.

L = 104.5-10 log
P 10 ( )
2 × π × 3502 - 0,005 × 350 = 43,9 dB(A)

Nivoi buke iz turbina na različitim rastojanjima prikazani su u grafikonu 12.2. Vidi se da buka
emitovana iz turbina nije zabrinjavajuća, ukoliko stambena područja nisu previše blizu
vjetroelektrana. Na primer, koristeći jednačinu 12.1, nivo buke na rastojanju 100 m od
vjetroagregata je oko 56 dB(A), što je jednako buci koju proizvodi automobil koji ide brzinom
65 km/h, na istom rastojanju.

Slika 12.2: Buka vjetroturbine na različitim rastojanjima

29
Međunarodni i nacionalni propisi definišu dozvoljeni nivo buke za stambena, industrijska i druga
područja. Dozvoljeni nivo buke može zavisiti od pozadinske buke koja već postoji na mjestu
vjetroelektrane. Većina država ima striktne odredbe u vezi sa dozvoljenim nivoima emisije buke
u stambenim područjima. Ova granica varira od zemlje do zemlje. Najstrožija vrijednost u
pogledu najvišeg dozvoljenog nivoa buke iz vjetroturbine iznosi 40 dB(A). U nekim propisima
se definišu različiti dozvoljeni nivoi buke u toku dana i noću.

Turbine koje se danas koriste mogu se pokrenuti u nekoliko podesivih režima (noise mode) i
držati u određenom opsegu generisanja buke, pri čemu smanjenje buke je na račun smanjenja
efikasnosti vjetroturbine. Nivo buke koju generišu vjetroturbine zavisi od brzine vjetra. U tabeli
12.2 date su proizvođačke karakteristike za vjetroagregat Vestas V100, 2 MW u pogledu
generisanja buke kada on radi u modu 0 (mod bez redukcije snage vjetroturbine zbog buke).

Tabela 12.2: Intenzitet buke (LW) koju generiše vjetroagregat Vestas V100 – 2 MW u modu bez
redukcije snage (Noise Mode 0) za različite visine stubova vjetroturbina

30
12.3 Treperenje sjenke vjetroturbina

Vjetroagregati su gabaritne konstrukcije koje pri određenim uglovima sunca mogu stvarati
sjenku i na značajnim udaljenostima. Prilikom obrtanja turbine, lopatice vjetroturbine mogu
bacati sjenke isprekidano, što rezultira trepćućim efektom na okruženje, takozvanim fliker
efektom, slika 12.3. Ovo treperenje sjenke može smetati ljudima koji žive veoma blizu
vjetroelektrane. Ukoliko postoje bilo kakve prepreke, kao što je drveće između vjetroturbina i
posmatrača, pojava treperenja biće znatno smanjena ili u potpunosti eliminisana za tog
posmatrača.

Treperenje senke (svjelosni flikeri) izazvani okretanjem vjetroturbine definišu se kao

naizmenične promjene u intenzitetu svijetlosti, prouzrokovane kretanjem lopatice koja baca
sjenku na zemlju i okolne objekte, uključujući i prozore na stambenim objektima. Shodno tome,
fliker nije:
• efekat koji se dobija gledanjem u sunce kroz rotirajuće lopatice,
• efekat koji se dobija kretanjem (vožnjom) kroz sjenke vjetroelektrane.

Slika 12.3: Prikaz treperenja senke (efekat svjelosnog flikera)

Frekvencija treperenja sjenke usko je vezana za brzinu okretanja rotora. Kod

vjetroturbina veće snage brzine obrtanja su oko 10 – 30 obr./min, pa je frekvencija svjetlosnog
flikera obično oko 0,5 – 1,5 Hz. Ove niske frekvencije mogu djelovati uznemiravajuće za ljude,
ali obično nisu kritične u pogledu izazivanja epileptičkih napada. Udruženje za istraživanje
epilepsije (Epilepsy Foundation) je dala izjavu da frekvencije ispod 10 Hz ne bi trebalo da
izazivaju epileptične napade.

12.4 Vizuelni uticaj vjetroelektrana

Vrijednost koju čovjek daje pejzažu i svom okruženju jeste važan faktor u kreiranju njegovog
mišljenja o „farmama vjetrenjača“. Estetska vrijednost pejzaža ocenjuje se u smislu vizuelne,
istorijske, ekološke, društveno kulturne, religiozne i mitološke važnosti, radi očuvanja posebnih
prirodnih i kulturno-istorijskih obielježja i vrijednosti, kao i održivosti korišćenja prirodnih
resursa i ukupnih (urbanističkih, saobraćajnih, turističkih i drugih) potencijala. Zato se
preporučuje da se procjenjuje senzibilitet pejzaža u skladu sa ovim faktorima, prije nego što se
krene sa projektom vjetroelektrane. Postoji nekoliko metoda da se procijeni estetski senzibilitet

31
pejzaža. Korišćenje ovih tehnika u kombinaciji sa istraživanjima javnog mnjenja mogu dati
indikacije o prikladnosti mjesta za izgradnju vjetroelektrane.

Strukture koje se grade za podstanice, prenosne dalekovode i pristupne puteve često uzrokuju
više vizuelnih smetnji nego same vjetroturbine. Koliko god je to moguće, ove strukture treba da
se zakopaju da ne bi kvarile direktan pogled. Rastuća vegetacija, koja je u skladu sa prirodnim
okruženjem, je još jedan moguć način da se sakriju podstanice. Putevi i druge strukture
napravljene za izgradnju vjetroelektrane treba da budu privremeni po prirodi, a posle izgradnje, u
očišćenim područjima može biti zasađena vegetacija. Ograde i bodljikava žica oko
vjetroelektrane mogu se izbeći da bi turbine i okolna područja bili pristupačni javnosti. Ovo je od
koristi pri eliminisanju javne uznemirenosti u vezi sa projektom i pri razjašnjavanju potencijalnih
sumnji. Isto tako, interakcija sa vjetroturbinama će dati ljudima priliku da osete način na koji se
proizvodi čista energija u njihovoj okolini. Često se dešava da onda kada se projekat uspostavi i
kada se shvati ekološka korist energije vjetra, tada vjetroelektrane postanu i vizuelno
prihvatljivije.

Vjetroelektrane sa elementima koji se prirodno stapaju sa okružujućim pejzažom, kao i

vjetroturbine koje su estetski dizajnirane, mogu pozitivno da utiču na ljepotu pejzaža.

LITERATURA

[1] Sathyajith Mathew, Wind Energy, Fundamentals, Resource Analysis and Economics,
Springer-Verlag Berlin Heidelberg, Printed in The Netherlands, 2006.
[2] Paul A. Lynn: Onshore and Offshore Wind Energy, Imperial College London, 2012.
[3] Julia Koller, Johann Koppel, Wolfgang Peters: Offshore wind energy, Berlin University
of Technology, Springer, 2006.
[4] Kurt E. Thomsen: Offshore wind, Advanced Offshore Solutions, Tranbjerg, Denmark,
2012.
[5] M. Zindović, Tehno-ekonomski uslovi razvoja projekta vjetroelektrane u južno-
banatskom regionu, Diplomski rad (Mentori: N. Rajakovic, Ž. Đurišić), Elektrotehnički
fakultet u Beogradu, 2009.
[6] D. Ćetković, Analiza resursa energije vjetra u južno-banatskom regionu, Diplomski rad
(Mentori: D. Mikičić, Ž. Đurišić), Elektrotehnički fakultet u Beogradu, 2006.
[7] M. Đedović, Analiza vjetroenergetskog potencijala na mikrolokaciji, Diplomski rad
(Mentori: M. Đurić, Ž. Đurišić), Elektrotehnički fakultet u Beogradu, 2009.
[8] M. Mišković, Negativni uticaji vjetroelektrana na životnu sredinu, Diplomski rad
(Mentori: J. Mikulović, Ž. Đurišić), Elektrotehnički fakultet u Beogradu, 2010.
[9] D. Đorđević, Analiza efikasnosti različitih modela vjetroagregata na jednoj
mikrolokaciji u južnom Banatu, Diplomski rad (Mentori: J. Mikulović, Ž. Đurišić),
Elektrotehnički fakultet u Beogradu, 2010.
[10] M. Vujačić, Uslovi razvoja projekta vjetroelektrane u priobalnom morskom pojasu u
blizini Ulcinja, Master rad (Mentor: Ž. Đurišić), Elektrotehnički fakultet u Beogradu,
2014.
[11] Ž. Đurišić, N. Rajakovic, M. Zindovic, I. Babic, Feasibility Analysis of Perspective Wind
Farm in The Soth-East Banat Region, Proc. of Conference of Industrial Electronics -
INDEL, Banja Luka, Bosnia and Herzegovina, 6 – 8. November 2008.

32
[12] Ž. Đurišić, M. Bubnjević, D. Mikičić, N. Rajaković, Wind Atlas of Serbian Region
Vojvodina, Proc. of European Wind Energy Conference (EWEC 2007) Milan, Italy, May
2007. www.ewec2007proceedings.info/allpapers2/249_Ewec2007fullpaper.pdf
[13] Ž. Đurišić, N. Rajaković, D. Mikičić, M. Bubnjević, Feasibility Analysis of Wind-plant in
the Region of Deliblatska Peščara (Serbia), Proc. of 6th Balkan Power Conference,
ISBN:961-243-040-3,Ohrid, Macedonia, June 2006
[14] Ž. Đurišić, M. Đurić, D. Mikičić, Đ. Diligenski, The Economics of Wind Turbines, Proc.
of 3rd International Symposium of Environmental protection – ELECTRA, Herceg Novi,
Montenegro, June 2004.
[15] Ž. Đurišić, J. Trifunović, M. Zindović, M. Milinković, I. Babić, M. Mišković, G. Dobrić,
S. Kerečki, Assessment of wind power resource in Belgrade region, Proc. of European
Wind Energy Association (EWEA 2012), Copenhagen, Denmark, April, 2012.
[16] Ž. Đurišić, M. Zindović, Uslovi razvoja projekta perspektivne vjetroelektrane u
južnobanatskom regionu, Energetičar, Izdavač: Savez energetičara Republike Srpske, br.
XIV, 2009. str. 9 -18.
[17] Ž. Đurišić, B. Đukić, N. Šijaković, D. Balkoski, D. Popović, Analiza karakteristika vjetra
u južnom Banatu i uslovi integracije vjetroelektrana u EES Srbije, Elektroprivreda, vol.
64, br. 3, 2011, str. 256-270.
[18] Ž. Đurišić, Analiza resursa energije vjetra u južnom Banatu, Zbornik radova 30
savjeovanja CIGRE, Zlatibor 2011.

33