nbr-119-(ok):interior revista-3.

9-okey 18/04/11 9:35 Página 1

-
nbr
euskal herriko kultur eta gizarte
hilabetekaria
119. zka
2011ko apirila|3,50 €

nbr– 1
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:35 Página 2

J.D. Sallinger Hirurogei milioi saldu zituen

gizon misteriotsua
Miguel Hernandez Poeta handiarekin
solasean
J.D. Sallinger Hirurogei milioi saldu zituen
gizon misteriotsua
Miguel Hernandez Poeta handiarekin
solasean
J.D. Sallinger Hirurogei milioi saldu zituen
gizon misteriotsua
Miguel Hernandez Poeta handiarekin
solasean

2 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:35 Página 3

-
nbr
euskal herriko kultur eta gizarte

hyaku juu ku
hilabetekaria
2011ko martxoa

Apirila, krudel eta epel 004

Irati Jimenez
Orgasmoa 006
Hasier Etxeberria 016
Lander Garro
Gorri-beltzeko lilura 024
Sara Morenteren marrazkiak
Atik Zra 028
Mafia, aitabitxietatik zakoenietara
Karmen Katodo
Komuneko kontuak 034
Dani Etchart
Zaharrak berri 036
edo berriak zahar
Maria Fernandez-Cabrero Azal baten historia
Zaleek 040
Sugeak gara eta azala aldatu behar dugu. Txoriak gara
boterea hartu dute
eta oskola apurtu ezean, ez gara jaiotzen. Neguko hotzei
Eskenatokiaren 044 eta latzei eusteko etxean sartu behar izan dugu baina
misterioa eta ministerioa
udaberria dator orain eta ez dugu estutu behar min apur
Desterratuen 045 bat egiten badu, alergia eragin eta loa nahastu. Jaiotzen
ordua, aurki
ari garela esan nahi du, plazer berrien atarian gaudela.
Hiru disko penagarri 046 Ongi etorri udaberrira, irakurle. 119. Nabarra duzu esku
Iban Zaldua artean. Japonian larrialdietako zenbakia da 119. Ez dakigu
Siuxak gara, 048 horrek zer esan nahi duen. Eta zuk?
behelaino artean
Aldizkari hau posible egin dutenak:
Estatu eta jainkoen 050
kontra, pornoterrorismoa Zuzendaritza edo dena delakoan: Irati Jimenez. Arte zuzendaritzan:
Esteban Montorio. Fin-fin idazten: Dani Etchart, Literatura Eskola,
Edorta Jimenez
Edorta Jimenez, Irati Jimenez, Karmen Katodo, Maria Fdez-Cabrero,
Kultur mugimenduan 054 Iban Zaldua. Fin-fin laguntzen: Mikel Soto
galtzeko aurkibidea Marrazkiak: Ibai Aizpurua, Sara Morante. Argazkiak: Literatura Eskola,
KLander Garro, Uri Warren, Fotolia, Deviantart.
Auto-argazkia 060 Diseinua eta maketazioaren ardura: Montik.
Ainhoa Moiua Inprimatu duena: Gráficas Iratxe.
The simple act 062 Publizitatearen ardura: Iñigo Olabarrietak nbr.publizitatea@gmail.com
of murder L.G: Na-1137/2001 I.S.S.N.: Na-1695-0127
Queer 068 Sustatzailea: Nabarrak kultur elkartea
literaturz berbetan
Lehorreko arrapariak 071
Ibai Aizpurua
Chomsky, bere hitzetan 072
Irati Jimenez
Irakurle estimatua 074
Nabarraren erredakzioa

6197 posta kutxatila

48080 Bilbo [Bizkaia]
nbr.aldizkaria@gmail.com gara
eta nbr.harpidetza@gmail.com ere bai
Nabarra aldizkariak ez du zertan bat egin bere
kolaboratzaileek adierazten dituzten iritziekin.
Baina atsegin ditu. Batzuetan.
Edo batzuk, behintzat.

nbr– 3
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:36 Página 4

Apirila,
krudel eta epel
Apirilak santu ditu egun T. S. Eliotek idatzi zuen eta Joseba Sarrio-
guztiak eta jai hartzen ditu nandiak euskaratu:
horietako batzuk. Nabarrak Apirila da hilarik krudelena, lur
jairik ez momentuz, berean darrai, Hileko lilak hazten, oroimena eta desira
baita eguzkiak kanpora ateratzera Nahasten, sustrai uherrak
Udaberriko euriez eragiten.
deitzen duenean ere. Hementxe
apirileko alea, irakurle, miretsitako Apirila epel esnatu da edo epel
esnatu gaitu, hobeto esanda, baina
poetaren hitzekin hasi nahi duguna.
krudel ere bazela idatzi zuen Tho-
mas Stearns izenez jaio zen poetak
eta Literatur Nobela eman ziotenez,

Ö Ö
jakingo zuen zerbait. Besteok, apirila-
ren epeletan loratzen garenok, ez daki-
gun gauzaren bat. Egia esan, tristura era-
giten du maisuen poetak eta poeten
maisuak. Udaberriak min eragiten zion iraga-

Ö
naren memoria astintzen (eta antza ozpintzen)
ziolako eta desiraren ur geldiak mugitzen. Desio zuena
lortzeko ezintasuna ageri da, beraz, poemaren sakonean eta
egindakoaren damua edo nostalgia. Zer zenuen, Thomas,

Ö Ö
egunak luzatzen direnean modu horretan atsekabetzeko? Ba-
tzuek diotenez, gizonak nahi zituen oherako eta nahi horrek
egin zizkion desirak trumoi. Zurrumurru zabaldua da homo-

Ö
sexualitatearen aztarnak daudela bere eskutitzetan eta ho-
rregatik ez dituela asko eta asko inoiz argitara eman Elioten
alargunak. Batek daki, fundamentu gutxikoak izaten dira lite-

Ö
raturaren inguruko marmarrak. Beharbada ez zen homose-
xuala, beharbada bazen eta hala ere, beste arrazoiren batek

Ö
Ö teke. Apirilak dakarren makaltzea, energia falta, borondate
Irati Jimenezek ez du Aste Santuko
jairik hartuko baina ezertan sinesten
baldin badu, jaiaren santutasunean
sinesten duela dio. Opor guztiak
baitira santu, amen.
iluntzen zituen bere udaberriak. Beharbada asteniari esker-
tu behar diogu inoiz idatzi den poema ederrenetako bat.
Udaberriarekin suspertzen da astenia ditxosozkoa. Greke-
raz, kemena da sthénos eta astenia, beraz, kemenik eza litza-
eza, nekea, nagikeria, etsipena. Logurea du astenia dauka-
nak, lo egin badu ere, eta sexu-grina gutxi, mundua praka la-
burrekin eta gona estuekin jantzita doanean. Giharrak min-
bera, arretarik ez… sano gaixo sentitzen da, osasun arazorik
gabe eta, horretarako talentua baldin badu, poema luze eta
tristeak idazten ditu, loreek eragiten dizkioten bihotz-mina-
ri buruzkoak.
Ezer gutxi egin liteke asteniaren kontra. Medikuek janari
lasterrik ez egiteko esaten dute eta botikarik ez dagoenean
ematen duten errezeta errepikatu: jan beharrekoak jan, ari-
ketan aritu, lo-orduetan lo eta kitto. Estresatuta bazaude, ez
estresatu. Arduratuta bazaude, ez arduratu. Filosofoak dira,
sakonean, medikuak. Edozerk atsekabetzen zaituenean pa-
zientzia eskatzen dizute, alda ezin daitezkeenak onartzeko;
kemena, aldatu beharrekoak aldatzeko; eta jakituria, horien

4 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:36 Página 5

bien artean desberdintzeko. Botika ez dago gaizki, baina har-

tzen erraza ere ez da, Nobel saridunek ere ez baitute horre-
tan asmatzen, udaberrian bereziki.
Ze urtaro berezia, gustuko dutenentzat beste ezein baino
epelago eta gorroto dutenentzat aurreko edo ostekoak baino
krudelago. Bigarren horientzat badugu, Elioten beste poema
bat, akaso lagunduko diena. Gabriel Arestik euskaratu zuen
eta denbora presentea eta denbora pasatua hain desberdi-
nak ez direla dio, «akaso daude presente biak denbora futu-
roan eta denbora futuroa konteniturik denbora pasatuan».
Poztu bihotzak, beraz, ez gaude urtaro berriaren hasieran,
iraganeko sasoi baten etorkizun oparoan baino.■

Ö
Irati Jimenez

nbr– 5
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:40 Página 6

6 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:41 Página 7

orgasmoa
Bizitzaren sorrerarekin lotuta dago
baina heriotzaren instintuari atea
zabaltzen diola uste zuen Freud berak,
heriotza ttikia esaten zaio frantsesez
eta maitaleen herio maite deitu zion
Shelley poetak. Gizabanakoon
bizirautearekin harremana badu ere,
eboluzioak ez du argitu aho batez zein
den bere funtzioa eta biologiarentzat
ere misterio ugari gordetzen ditu
oraindik. Zertarako balio du? Nola
lortzen da? Gizon eta emakumeena
desberdina ote da? Eta gizon eta
emakume bakoitzarena besteekin
alderatuta? Tabuaren mozorroa erantzi
eta gizakion bizitzaren
plazer gorenetakoari
begiratu diogu.

nbr–

or
gas
moa

nbr– 7
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:41 Página 8

Han eta hemen ametsetan

Zakilaren estimulazioak gizonengan eta klitoria-
renak emakumeengan, horiek sortzen dute gehie-
netan orgasmoa. Baina gehienetan esan behar da
eta ez beti, orgasmoaren misterioa zabaltzeko gil-
tza ugari daudelako. Ipurtzuloaren inguruan dau-
den nerbio-buruen estimulazioak orgasmoa era-
gin dezake, esate baterako, gizon zein
emakumeengan (andreen klitoriak ipurtzuloraino
iristen diren nerbioak ditu eta gizonen kasuan
prostatak eragiten du plazera). 2005ean argitara-
tutako ikerketa zientifikoak, berriz, hamar emaku-
metik lauk titiak estimulatuta orgasmoak izateko
gai zirela ondorioztatu zuen. Orgasmoak norbe-
rak bilatu gabe ere etor daitezke, adibidez, tentsio
handiko momenturen baten sexu alderdiak nahi-
gabe ukituta, tentsio hori guztia askatzen bada.
Gorputza ukitu gabe ere orgasmoa izan lezake
pertsona batek, gainera. Frogatuta dago bizkarre-
zurrean zauriak izan dituzten pertsonek sexu-de-
sira dutela eta pentsamendu sexualei esker orgas-
moa lor dezaketela. Posible da, gainera, orgasmo
baten atzetik beste bat edo batzuk izatea. Emaku-
meei gertatzen zaie hori gizonei baino askoz erra-
zago eta askotan lehenengoaren ostekoek plazer
handiagoa eragiten dute. Gizonengan askoz zai-
lagoak dira bata bestearen osteko orgasmoak eta
hazirik isuri gabe orgasmoa duten gi-
zonei baino ez zaie pasa ohi. Ametse-
tan ere etortzen dira batzuetan orgas-
moak, gizonengan bereziki baina baita
emakumeengan ere. Gaztaroan da ohi-
koagoa ametsetan datorren plazera
baina edozein unetan gerta liteke.
Erdi Aroan, sineskeriak zioen ame-
tsetan orgasmoa izatea succubien
lana zela: sexu gosedun izpiritu ba-
tekin egotearen ondorio.■

Lau faseetatik bat

William Masters ginekologoak eta Virginia Johnson gizarte-
langileak definitu zituzten, bien arteko elkar lanaren ondo-
ren, zeintzuk ziren gizakion sexu erantzunaren lau faseak.
Orgasmoa lau fase horietan bat baino ez litzateke. Kitzika-
pena dator lehenik eta behin. Fase honetan bihotza bizkortu
egiten da, arnasa laburtu eta odolaren presioa igo; emaku-
meen titi puntak gogortu egin ohi dira eta gizonenak ere bai,
maiz (kasuen %60an esan zuten doktoreek); gainera, azala
odolez betetzen da, gorritu eta berotu, bereziki emakumeen-
gan (urdailaren goiko aldean, titi-azpian hasten dira puntu
gorriak eta gero gorputz osora zabaldu). Orduetan iraun de-
zake gorritasunak, baita harreman sexualak izateari utzi on-
doren ere. Gizonei tentetu egiten zaie zakila eta barrabilak
perineorantz igotzen dira (azala tenkatu egiten delako, bere-
ziki zakila erdainduta badago). Emakumeen kasuan, gerta li-
teke titietako zainak ageriago bihurtzea eta titiak haztea.
Aluaren kanpoko ezpainak zapalago bihurtzen dira, mehea-
go eta haurrik erditu ez duten emakumeengan igo egiten di-
ra eta zabaldu. Barruko ezpainak ere hazi egin daitezke, bai-
ta kanpokoen gainetik ere. Klitoriaren guruinak bigundu
egiten dira eta baginako hormak lubrifikatu eta labain bihur-
tu, iluntzeaz gain. Umetokia ere igo egiten da (adinean gora-
go, orduan eta bertikalago) eta bagina barruko bi herenak
zabaldu egiten dira (7-10 zm inguru, normalean).■

8 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:42 Página 9
Orgasmoaren plataforma
Gizakion sexu-erantzunaren bigarren fa-
sea orgasmoaren aurrekoa litzateke. Arna-
sak bizkortzen jarraitzen du eta odola ge-
ro eta maizago ponpatzen du bihotzak.
Giharretako tentsioa ere handitu egiten
da eta gizonen kasuan, ure-
tra kontrolatzen duten
giharrak uzkurtu egiten
dira, hazia eta gernua ez
Euforia eragiten du orgasmoak. Gizonengan
hazia isuri ohi da (ez du zertan, isuririk gabe-
ko orgasmoak izan ditzakete, baina ezohiko-
ak dira) eta plazer taupadak sentitzen dituz-
te uzkitik zakil-burura, gero eta biziagoak eta
ugariagoak. Emakumeena luzeagoa izan ohi
da eta umetokia, bagina, uzkia eta pelbiseko
giharrak uzkurtu egiten dira, behin eta berri-
ro. Herbeheretan, Gronningen hiriko mediku
taldeak uzkurdura horiek neurtu ditu eta or-
gasmo saiakerak, lortzen ez diren orgas-
moak (edo antzeratu egiten direnak) eta
daitezen nahastu. Zakilaren oinarrian dau-
den giharretan taupada moduko erritmoa
sortzen da eta zenbait kasutan, haziaren
antzeko likidoa isurtzen du. Emakumeen
kasuan aluaren ezpainak are gehiago haz-
ten dira, klitoria apur bat atzera bihurtzen
da eta Bartholinen guruinetako isuriak ba-
gina bustitzen du. Giharren uzkurtzeak es-
tutu egiten du baginaren ahoa eta Masters
eta Johnson adituek «orgasmoaren plata-
forma» deitu zuten fasean sartzen da ema-
kumea. Frustrazioa eragin dezake fase ho-
rretan luze geratzeak, orgasmora iritsi
gabe. Lubrifikazioa nola sortzen den zien-
orgasmoa
tifikoki azaltzeaz gain, Master eta John-
sonek emakumea orgasmo anitzak iza-
teko gai dela frogatu zuten. Mito
askorekin bukatu zuen beste aur-
kikuntzarik ere egin zuten: esti-
mulazioa klitoriarena edo bagi-
narena izan, orgasmoa
erantzun fisiologiko bakarra
dela, esaterako.■
Plataformatik
zerura
nbr–
benetan sentitzen direnak desberdintze-
ko gai direla esan dute, benetako orgasmo-
an uzkurduren frekuentzia 8-13 hertz direla-
ko. Gizabanakoak izan dezake, jakina,
orgasmora iristeko ezintasun edo arazorik. or
gas
Zehatz esateko, anorgasmia, inorgasmia eta moa
isuriaren-anedonia (isuri bai, baina orgasmo-
rik ez izateko gaitasuna). Gehienetan, arra-
zoia psikologikoa izaten da eta ez fisiologi-
koa, nahiz eta botika batzuek orgasmoak
izateko ezintasunak eragiten dituzten.■
nbr– 9
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:42 Página 10

Eta
Gero
Orgasmoaren ondoren eta tarte batez, gizonezkoei ezi-
nezko zaie beste orgasmorik izatea. Zakila bigundu egi-
ten da eta mina ere eragin lezake ferekatu edo igurzte-
ak. Batez-bestekoak egitea oso zaila den arren,
hamabost-hogei minutu iraun ohi ditu erantzun fisiolo-
giko honek eta adinean aurrera egin ahala luzatu egiten
da. Hala ere, gizonezko batzuek itxura baten ez dute za-
kilaren tentetzea galtzen. Ez du esan nahi berehala be-
rriz orgasmoa izateko gaitasunik dutenik, ostera. Sexo-
logoek uste dute orgasmoan sortutako hormonak
direla gizonei orgasmoak bata bestearen atzetik
izatea eragozten dietenak, oxitozina eta prolaktina
bereziki. Prolaktina ugaritu egiten da orgasmoarekin
eta hormona horrek ez dio dopaminari, kitzikatuta eta
sexurako gogoarekin egoteko gizonek beharrezko du-
ten hormonari, lanik egiten uzten.■

Bihotzaren
botika
Sexu tantrikoa praktikatzen dute-
nek orgasmoa atzeratu behar de-
la diote, sexu harremanaren bes-
te fase guztiak areago
disfrutatzeko, eta garrantzia ken-
du behar zaiola, baina British
Medical Journey aldizkariko adi-
tuak beharbada ez lirateke ados
egongo. 1997an 918 gizon aztertu
zituzten urte betez, 45 eta 49 ur-
te artekoak eta orgasmo gu-
txien zituztenen osasuna oke-
rragoa zela frogatu zuten:
besteekin alderatuta bihotzeko
eritasunen erruz hiltzeko auke-
rak halako bi ziren.■
10 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:42 Página 11

Bukatu eta
lo
Horixe gertatzen da maiz, orgasmoa-
ren ondoren: logura datorrela. Ez da
hain arraroa, ohean egoten da askotan
norbera eta gorputza erlaxatzen du se-
xu-jardunak. Baina ez da, antza, horre-
gatik bakarrik. Arestian aipatutako
hormonek badute zerikusirik orgas-
moaren osteko logurarekin. Isurtzen
duenean gizonak norepinefrina, sero-
tonina, oxitozina, vasopresina, oxido

nitrikoa eta prolaktina askatzen ditu.
Guzti horien artean, prolaktina eta
oxitozina izan litezke logura eragiten
dutenak. Animaliekin frogak egin dire-
nean eta prolaktina eman zaienean be-
rehala nekatzen direla ikusi dute zien-
tifikoek eta lo gaudenean prolaktina
gehiago dugu. Are bitxiagoa den da-
orgasmoa
tua ezagutu nahi? Beste pertsona ba-
tekin orgasmoa duenean, mastur-
batzen denean baino lau aldiz pro-
laktina gehiago askatzen du
gizonak. Horregatik, logura gehia-
go sentituko du orgasmoaren on-
doren inorekin badago bakarrik ba-
dago baino.■

Sallyk berea aurkitu zen

Filma ezaguna da When Harry
met Sally. Billy Cristal (Harry)
eta Meg Ryan (Sally) unibertsi-
tatean ezagutzen dira eta elka-
rrekin egiten dute New Yorke-
rako bidaia. Ez dira lar ongi
konpontzen: Harryk liburuen
bukaerak irakurtzen ditu hala-
ko baten hilko balitz, behintzat
bukaera jakiteko; eta Sallyk as-
koz ikuspegi erromantiko eta
baikorragoa du. Handik bost
urtera ikusiko dute elkar berriz
eta berriz eztabaidatuko. Baina
hirugarrenez elkartzen direne-
an lagunak izateari aukera bat
emango diote, harik eta elka-
rrekin oheratu eta maitemin-
tzen diren arte. Hori baino le-
hen, ostera, sexuari buruz
eztabaidatzen dute. Harekin
oheratzen diren emakumeak
gustura geratzen direla uste du
Harryk eta Sallyk dudatan jar-
tzen du hori, emakume askok
orgasmoaren itxura egin ohi
dutelako. Harryk aldea nabari-
«Emakume horrek hartu due-
na» erantzuten dio. Emakumea,
bide batez esanda, zuzendaria-
ren ama zen, egun hartan plato-
an bisitan zebilena. Sekuentzia
osoa askotan parodiatua izan
da. Billy Cristal The muppet
show programara joan zenean
Peggy txerritxoarekin jarri zu-
ten afaltzen. Peggyk doministi-
kuaren itxurak egiten ditu, eta
bukatzen duenean beste panpi-
na batek zerbitzariari esaten
dio «txerriak eskatu duena»
ekartzeko, «baina piper-hau-
tsik gabe!». Meg Ryan aktoreak
nbr–

tuko lukeela esaten duenean askotan kontatu du deseroso

Sallyk jatetxe osoaren arreta
deitzen duen erakustaldia egi-
ten du eta orgasmoaren planta
(ikusgarriak) egin. Filmeko se-
kuentziarik ezagunena Nora
Ephron gidoilariari otu zi-
tzaion baina Rob Reiner zuzen-
dariak jarri zion azken txistea.
Sallyk bukatu ondoren, zerbi-
tzaria ondoan eserita dagoen
andrearengana hurbiltzen da
eta zer nahi duen eskatu.
sentitu zela sekuentzia filma-
tzen baina ezagun egin zen, du-
da gabe. Egun, Katz Deli jate-
or
txean, eszena hori egin gas
moa
zuten lekuan, seinalatuta da-
go Harry eta Sallyk hartu zu-
ten mahaia. Bertan jarrita
dagoen kartelak Sallyk eska-
tu zuena probatzeko gomen-
datzen die bezeroei, «ea zuri
ere horrenbeste gustatzen
zaizun».■

nbr– 11
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:43 Página 12

Zazpi, zazpi, zazpi!

Sallyren orgasmo faltsua zinemaren histo-
riako ezagunena izango da, beharbada.
Baina ez ikus-entzunezkoen historian
bakarra. Friends telesailean Courte-
ney Cox aktorearen pertsonaiak
(Monicak) Chandler bere lagunari
emakume baten irudia marrazten
dio eta zazpi puntu seinalatu, us-
tez plazer handiena ematen dute-
nak. Amorante bezala hobetu
nahi badu, denei arreta egin behar
diela azaltzen dio, baina zazpiga-
rrenari buruz hitz egiterakoan bero-
tu egiten da eta «zazpi, zazpi, zazpi!»
esanaz, orgasmoaren oihuak botatzen
ditu. Laugarren denboraldiko hamaikaga-
rren atalean gertatzen da, The one with
Phoebe´s uterus izenekoan.■

Ez du ezertarako balio
Zertarako balio du emakumearen orgasmoak?
Beharbada galdera inozoa irudituko zaio askori
baina eboluzioaren ikuspuntutik zientifiko bat
baino gehiago ibili da erantzuna aurkitu nahian.
Gizonena erraz azaltzen zuten: isurtzerakoan
hazia botatzen du gizonak normalean eta, be-
raz, espeziearen bizirautea bermatuko luke or-
gasmoak. Emakumea gera liteke haurdun batere
orgasmorik izan gabe, ostera, eta hortxe zebil-
tzan zientifikoak, arrazoia bilatu guran. Plazera
sentitzeak sexu-harremanak maizago bilatzera
eta beraz, haurdun geratzeko aukera gehiago
izatera daramatzala, horixe zen teorietako bat,
aski hedatua. 1993an R. Robin Baker eta Mark
A. Bellis, Manchesterreko unibertsitateko adi-
tuek zera argudiatu zuten, orgasmoarekin ume-
tokia uzkurtu egiten dela eta hobetu «xurgatu»
hazia, haurdunaldia erraztuz. Baina uzkurtze
horiek berez ere gertatzen dira egunean zehar
eta teoria hori ere ez da aho betez ontzat eman-
da. Elisabeth A. Lloyd biologia eta epistemiolo-
gia irakaslearen ustez, eboluzionistek gizona-
ren orgasmoarekin konparatzen dute etengabe
emakumearena eta konparaketa hori zentzuga-
bea da. Duela sei urte, Lloyd irakasleak The ca-
se of the female orgasm idatzi zuen, honako az-
pititulu argigarriarekin, Bias in the Science of
Evolution. Bere ustez, aurreiritziek lerratu
dituzte eboluzionista gehienen ikuspun-
tuak eta emakumeen orgasmoa aztertzeko
modua. 1979an Donald Symons antropologoak
esan zuenarekin bat dator Lloyd: orgasmoak
izateko gaitasuna enbrioiak zortzi edo bedera-
tzi aste dituenean garatzen da, nerbio sistema
eta giharretako ehunak garatzen direnean. Une
horretan enbrioiak ez du generorik, gero bihur-
tuko da har edo eme. Modu berean galde liteke,
Lloyden ustez, zertarako balio duten gizonen ti-
ti-buruek. Ez dute balio, baina enbrioiaren ha-
sierako fasean sortzen dira, generoa erabaki bai-
no lehen. Biologia irakasle honen ustez
emakumeen orgasmoak izateko arrazoi bakarra
luke: plazera ematen du.■

12 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:43 Página 13

Kinsey Eztabaidatu egin zaizkio metodologia zientifikoa

eta ondorioak, baina beste edozein sexologo baino

eskalaren izen handiagoa du, edo zuen, Alfred C. Kinseyk.

50eko hamarkadan zalaparta itzela eragin zuen mi-
kolore guztiak laka elkarrizketa oinarri zuten bi libururekin, Se-
xual Behavior in the Human Male eta Sexual Beha-
vior in the Human Female. Besteak beste,
homosexualitatea uste baino sexu jardun zabaldua-
goa zela argudiatu zuen: beste gizon batekin or-
gasmoren bat izan zutela esan zioten Kinseyri
elkarrizketaturiko gizonen % 37ak eta emaku-
meen % 13ak, berriz, beste andre batekin izan
zutela. Datuetan oinarrituta, Kinsey Eskala sortu
zuen, homosexual eta heterosexual bainoago, giza-
banakoak bisexualitate maila zabalagoan mugitzen
garela adierazteko, batetik seira bitartekoa. Sexolo-
goak pederastak elkarrizketatu zituela kritikatu

orgasmoa
izan da; elkarrizketatuen lagina ez zela egokia; eta
ikertu zuen jendearekin sexu-harremanak izaten
zituela, Kinsey Institutuko lankideak ere gauza be-
ra egitera bultzatzeaz gain. Bere ospea, ostera, se-
kulakoa izan zen jendartean: Martha Raye egilea-
ren Ooh, Dr. Kinsey komikiaren milioi erdi
kopia saldu ziren; Cole Porter abeslariak Too
Darn Hot abestia egin zuen Kinseyren libu-
ruei buruz eta Time aldizkariak azalean jarri
zuen sexologoa. 2004an Bill Condon zuzen-
dariak Kinsey izeneko filma egin zuen, Liam
Neeson aktorea protagonista hartuta.■

Maitaleek maite duten heriotza

Maitaleek maite duten heriotza deitu
zion Shelley poetak orgasmoari eta bi-
zitzan parekorik ez duen herioa. Fran-
tsesez ere heriotza ttikia esaten zaio
eta Much Ado About Nothing antzezla-
nean Shakespeareren pertsonaia ba-
tek emakume baten besoetan hil nahi
duela esaten du, «ezkon-gauean harro
dagoen gizonak bezala». Sigmund
nbr–

Freudek bat egiten zuen herioa eta

orgasmoaren arteko harremana sei-
nalatzean idazle eta poetekin, orgas-
moaren gailurrean bizitzaren instin-
or
tua (Eros) erabat agortzen dela eta gas
moa
heriotzaren instintuari (Tanatos)
atea zabaltzen diola uste zuen eta
hala idatzi zuen The Ego and the Id la-
nean (1923).■

nbr– 13
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:43 Página 14

Rotterdamgo Orgasmus
Euskal literaturan orgasmoa baino, Or-
gasmusa aipatu behar: izen horrekin
hamaika idazlek ipuin bilduma argita-
ratu zuten 2010ean (Orgasmus, Txala-
parta, 2010). Ipuin erotikoak edo sexua
gaitzat hartzen dutenak dira guztiak
eta idazleak denak emakumeak. Hi-
tzaurrean esaten dutenez, zenbait idaz-
le gazteri (emakumeak denak) jarri
zaien «Erasmus belaunaldia» delako etiketaren Urkulok liburuaren harira idatzi zuen Best seller
kontra hartzen dute Orgasmus izena. Hitzaurrean, fenomenoa euskal literatura erotikoan artikulua.
Orgasmus taldekideek belaunaldia direla onar- Merkatuaren dinamika berrian argitaletxeak ema-
tzen dute eta zera eskatu Euskal Literaturari: «ai- kume idazleen liburuen alde ari direla zioen eta
tortzeko geuri ere beste idazle batzuei, beste be- arreta mediatikoa horiek bereganatzen dutela. Jo-
launaldi zaharrago eta gizonezkoago batzuei sune Muñoz literatur kritikariak zein Iratxe Esna-
emandako eskubide berbera. (...) Beren burua ba- olak, Orgasmus liburuaren egileetako batek, eran-
taiatu zuten denek. (...) Gure E.R.A.S.M.U.S. espe- tzun zioten Hitzen Uberan atariak eskatuta.
rientziek literaturarekin zerikusi gutxi izan zutela «Gizonentzat normaltzat jotzen den arreta
esatera gatoz eta izenez deitu nahi bagaituzue, as- gehiegizkoa iruditzen zaio guretzat» idatzi
ki erraz duzuela, aski zoriontsu egingo gaituen zuen Iratxe Esnaolak eta honako galdera bota
etiketa askoz zintzoagoarekin gatozelako. Izateko- Josune Muñozek: «Ze arreta mota eskaintzen zaie
tan, hobe Orgasmus Erasmus baino». Izan du po- emakume idazleei, kritiko-literarioa ala mediati-
lemikarik liburuak: El Correo egunkarian Iraitz koa, anekdotikoa?».■

Ai, Sigmund, Sigmund...

Esan dugu aurrez ere: emakumeengan orgasmoa erantzun fisio-
logiko bakarra da, gizonengan bezala. Klitoria edo baginaren
estimulazioak eragingo du, baina orgasmoa orgasmoa da. Bi
eratakoak zirela esan zuena Sigmund Freud izan zen eta
mailakatu ere egin zituen, gainera. Klitoria estimulatu-
ta sortzen den orgasmoa nerabea eta emakume heldu-
gabeena zela esan zuen eta bagina estimulatuta lor-
tutakoa, berriz, bietan zuzenena. Emakume asko
traumatizatu zituen Freuden teoriak, ziur aski, baina
ez da egia. Egun, orgasmoa orgasmoa dela argudia-
tzen dute zientifikoek eta are gehiago, klitoriaren be-
raren definizioa aldatu dute. 6.000 nerbio-buru di-
tuen organo hau baginaren ingurutik eta
ipurtzuloraino zabaltzen dela uste dute eta klito-
ria deitzen duguna klitoriaren burua baino ez de-
la. Helen O´Connell izeneko urologoak zera argudia-
tu du, emakume batetik bestera aldatu egiten dela
klitoriaren neurria eta zenbait emakumeei plazer
handia ematen dien G-puntua bera ere klitoriarekin
lotuta dagoela. Ernst Gräfenbergek sexologoak jarri
zion izena G-puntuari eta emakume batzuengan kli-
toria ukitu gabe orgasmo indartsuak eragiten zitue-
la esan zuen. Teoria berriagoak frogatuko balira, os-
tera, G-puntua bera ere klitoriaren parte bezala
definitu beharko genuke.■

14 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:44 Página 15

Etxeko museoan...
arrautza orgasmikoak
Ez dira hozkailuan sartu behar eta ez dute salmonellosirik
eragiten. Itxura badute ere, ez dira arrautzak, bibragailuen as-
matzaileei bururatu zaien azken tramankulua baino. Edo az-
ken-aurrekoa, etengabe sortzen eta merkaturatzen baitira ba-
karka edo ohekidearekin erabiltzeko tresnak, plazera
eragiteko pentsatuak. Ez dira inolaz ere gaurko kontua.
Paleolitoko aztarnategietan aurkitutako zenbait tresna, antro-

orgasmoa
pologoek «makila» izendapenarekin sailkatuta zituztenak
plazera emateko zirela uste da orain. Timothy Taylor arkeo-
logoren esanetan, inuxenteegia litzateke modu nabarmenean
zakilaren itxura hartzen duten taketak beste ezertarako zire-
la pentsatzea. 30.000 urte ditu aurkitu den halako jostailu za-
harrenak. Aintzinako Egipton eta Grezian ere erabiltzen zi-
tuztela frogatzeko arteari begiratzea besterik ez dago.
Emakumeak bibragailuekin masturbatzen ikus daitezke buzti-
nezko greziar artelanetan eta bibragailuak ikusten dira baita
ere taldekako sexu irudietan. Kristo Aurreko VI. mendeko iru-
di baten emakumea belaunikatuta dago, gizonaren zakila aho-
an hartzen eta, atzetik, zakil itxuradun gailua sartzen dio biga-
rren gizonak. Aristofanesen Lisistrata komedian (KA 411),
Lisistratak berak aipatzen ditut «zortzi atzamar dituzten gu-
re bibragailuak». Teoria feminista landu duen Page duBois
egilearen ustez greziar gizonen sexu-ikuskeragatik agertzen
dira hainbestetan halako jostailuak greziar artelanetan:
haientzat ezinezkoa zen sartzerik gabeko sexua irudikatzea
eta beraz, emakumeak masturbatzen zirenean zakilen orde-
koekin imajinatzen zituzten beti. Hala ere, sexu-jostailuei
buruzko istoriorik bitxiena, XVII. mendeko Ingalaterran ger-
tatu zena izango da. James, Yorkeko jauna eta Erregearen
anaia, Italiako printzesa batekin ezkontzear zegoen eta lege-
biltzarkide asko kontra zituen, printzesa hura katolikoa zela-
ko. John Wilmot izeneko libertinoak, ostera, ezkontzaren al-
deko bertsoak idatzi zituen, Italian oso bibragailu onak
egiten zirela esanaz eta ezkontzari esker inportazioak erraz-
tuko zirelakoan. Ingalaterrako emakume guztien hobebeha-
rrez ezkondu behar zuen dukeak, Wilmoten ustez. Bertso
nbr–

hauei Signor Dildo jarri zien izena Wilmot jaunak. Aintzina,

dildo edo bibragailuak egurrezkoak ziren, XV. mende-
an Txinan erabiltzen zirenak, esate
baterako. Egun, ostera, era asko-
or
tariko PVC eta plastikoekin egi- gas
ten dira gehienak, baina kris- moa
talezkoak, altzairuzkoak,
silikonazkoak edo «ziber-
azala» deitzen den material
sintetikoz egindakoak ere
badira.■

nbr– 15
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:44 Página 16

Sautrela izeneko platera sukaldatzen

egiten dute lan elkarrekin Lander Garro
eta Hasier Etxeberriak. Biak dira
idazleak baina biak dabiltza beste mila
saltsatan. Bati bestearen erretratua
eskatu diogunean hitzak eta argazkiak
ekarri dizkigu eta literatura, kultura eta
euskaldunen gora-beherei buruzko
elkarrizketa luzea, astiro dastatzeko
modukoa.

«Zertarako gabiltza beti

politikoki zuzenak izaten
maite ez gaituztenekin?»
Hasier
Etxeberria
Euskal kulturaren erronka handienetakoa, handiena ez
bada, ikusgarritasuna lortzea da, gaztelaniatik maile-
gua hartuta, «bisibilitatea» izatea. Askok aitortzen du-
te hori baina gutxik daukate Hasier Etxeberriak (Elgoi-
bar, 1957) ideia hori martxan jarri eta gauzatzeko
daukan trebetasuna eta tema. Euskal letretako idazle
oparo eta onenetakoa, telebistarekin lotzen dute askok,
baina ezagutu, toki guztietan ezagutzen dute, literatu-
ran eta ikusentzunezkoetan ez ezik, kazetaritzan, zuta-
begintzan eta gastronomian aritu baita. Denetan buru-
belarri eta nabarmen, denetan lagun handiak egin eta
arerioak aurkitu… eta eginez. Ez da harritzekoa, bere
arregaia pasioa baita, grina, amorrua, lilura, indigna-
zioa, higuina eta epeltasunetik aldentzen den oro. Axo-
lagabekeriarik nekez eragiten duen gisaseme handia
da elgoibartarra, ahots grabea du, munduari zeharka
begiratzen dio eta liburu on batekin bezala, marmitako
egoki batekin plazerez beteko duzu… horretarako lanik
hartzen baduzu. Bere azken proiektua, Zu.Zeu aldizkari
digitala. Bi urte dira abian jarri zuela, eta, bi urte haue-
tan, irakurle eta kolaboratzaile mordoa biltzea lortu du.

F& C Lander Garro

16 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:44 Página 17
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:44 Página 18
Zeuk esana da euskaldunoi azken
mendean gertatutako gauzarik one-
nak izan zirela Lizardi, Mitxelena,
Oteiza, Barandiaran, Aresti eta La-
boa. Orduan esandako hura pentsa-
tzen jarraitzen al duzu?
Izen bat falta da hor: Martin Ugal-
de. Eredu bezala, eta gizon bezala.
Nik hori esan nuen minerala era-
kusteko, gurean ere, beste tokietan
bezala, mineral ona dagoela erakus-
tearren. Beti gabiltza pentsatzen gu
gutxiago garela, gurean ez dagoela
pertsona, artista, pentsalari, handi-
rik, eta egon badaude, eta egon di-
ra. Beste gauza bat da horiek guz-
tiak maila berekoak ote diren.
Eta azken 15 urteetan zeintzuk or-
dezkatu dituzte izen horiek?
Agian lokatzean sartuta egoteak ez
digu ikusten uzten. Kulturgintzan
bizi garenok, akaso, ez dugu senti-
pena gure artean aurrekoen mailan
dagoen inor egon daitekeenik. Bai-
na normala da hori horrela ikustea.
Ereduak aurrekoetan ikusten dira,
ez zure garaikideetan. Azken 15-20
urteetan agian halako izen propio-
rik ez dago, baina badago, hain justu
aurrekoak egon zirelako (eta horien
18 nbr–
aurretik beste asko), ugaritze bat,
jende gehiago dedikatzen da gauza
hauetara. Lehen agian bakanagoak
ziren, orain agenteen kopurua asko
ugaritu da. Ez naiz izenak ematen
hasiko, baina kalitate handiko pro-
dukzio kulturala dago orain, bai lite-
raturan, eta bai plastikan ere. Lehen-
goarekiko aldea da oraingoa
besarkaezina dela. Lehen, ni txikia
nintzenean, dena hartzen genuen,
dena kontsumitzen genuen. Hori
orain ezin da. Badakit izenak nahi
dituzula, baina ez naiz gazteak fa-
matzen hasiko: bada joera bat idaz-
leak, edo zenbait idazle berehala lo-
riatzeko, berehala famatzeko.
Berehala daude medioetan eta toki
guztietan obra batekin edo bi obre-
kin. Niri hori pornografikoa irudi-
tzen zait… konparaturik gurean izan
diren beste adibide batzuekin!
Duela hainbat urte Alberdaniarekin
plazaratutako Bost idazle hartan,
nolabait, hori egin zenuen, ezta?
Alegia, hartu aurretik ibilitakoen on-
dorengo bost izen, eta aldarrikatu.
Gaizki ulertu zen nik liburu harekin
egin nahi nuena. Neronek ere ez da-
kit zuzen zer ote den liburu hori, ze
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:44 Página 19

nik ez nuen nahi gerora gertatu den Koldo Izagirrek azken saiakeran, Au-
hori, kanonizazio hori. Askoz apala- topsiarako frogak izenekoan, horixe
goa zen bere intentzioa, eta, aldi be- aipatzen du. Kanpokoa liluratzeko
rean, askoz helburu handiagoa zeu- premia guztiz antzua dela, gezurra
kan, denbora eta espazio bat erabatekoa.
harrapatzea. Nola? Ni irakurle izan Ramon Saizarbitoriak ere bere ga-
naiz beti, nerabezarotik, eta hor raian esan zuen, gure liburuen
agertzen diren bost idazle horiek ni- itzulpenez ari zela, oso erlatiboa
ri interesatzen zaizkidan gaiak lan- zela hauen abantaila, idazle asko
du dituzte, ez bakarrik liburuetan, hasi baitziren idazten itzuliak izan-
baita ere hitzaldietan eta beste toki go zirela pentsatuz, esperantza ho-
askotan, borroka armatuarena, adi- rrekin, berezko irakurleak ez ziren
bidez, literaturarena, kulturen arte- beste batzuk aintzat hartuz, eta ho-
ko harremana… gure garaiko probe- rrek halako trastornoa dakar… Guk
matika aztertu eta haien ikuspegia gurea egin behar dugu eta kito. Ja-
eskaini dute. Baziren beste idazle kinaren gainean, bestetik, ez garela
batzuk, Txillardegi adibidez, baina inor ez dakit zein merkaturekin
hartu nituen nire hurbileko senti- lehiatzen ibiltzeko.
tzen nituenak, baina nire ikuspegiak
ez zuen irakasle batena izan nahi,
irakurle batena baizik. Ez nuen bes-
te asmorik. Baina, ez dakit zergatik,
«Irakurgailu elektronikoa
agian testu liburuen faltagatik, libu- ezagutzen dugun
ruari beste erabilpen bat eman zaio, industriaren kontrakoa da,
eta ez da horretarako egina! biltegien, furgoneten,
Nolanahi ere, kanona egiteko balio denden kontrakoa, baina
izan zuen. Bidea, askori behintzat, ez egilearen kontrakoa»
askotxo erraztu zenien.
Bai, dudarik gabe, batik bat eskola
munduko jendeari. Egia da, beste-
tik, liburua oso ongi atera zela,
bost idazleak handiak direlako, eta
haiek ere asko lagundu zutelako,
eta liburuak lagundu zidan aspaldi-
ko zama batetaz libratzeko: erdal
munduarena. Izan ere, liburu ho-
nen asmoetako bat ere bazen erdal
munduari esatea: begira zer ari za-
reten galtzen euskara ez jakiteaga-
tik. Alberdaniak liburua gaztela-
niaz argitaratu zuen, eta ez zuen
ikararik ere sortu: ez zen batere sal-
du! Nik ulertzen dut kioskoetan ez
saltzea, esan gabe doa, baina behin-
tzat unibertsitateetan… ez zuen
inork arretarik jarri erdal komuni-
tatean, ez hemen, ez Madrilen, ez
Sevillan. Orduan esaten duzu: zer-
tarako gabiltza beti politikoki zuze-
nak izaten maite ez gaituztenekin?
Eta horrek, nahi baduzu, libratu
egin ninduen beldur hartaz. Ez gai-
tuzte ikusi nahi, arazo bat gara, ez
dute gure berri jakin nahi!

nbr– 19
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:44 Página 20

Idazleak badauka anonimotasuna- Baina, zer daukazu zuk Internetekin?

ren eta ahazturaren ozeano handie- Ba, esango nuke nahikoa bakartia nai-
gi horren barruan galtzeko izua? zela, taldean ibiltzeko ez dut balio, ez
Bai, baina hori ezin da saihestu; nire naiz ona, eta gustatzen zait gauzak nire
liburuen artean, adibidez, neuk kabuz egitea, nire intuizioen arabera,
gehien estimatzen ditudanak gu- eta orduan Internet mundu zoragarria
txien saldu direnak dira, eta, aldre- da, ez baituzu inor behar zure ordena-
bes, lanik errazenak dira salduenak. gailutik mundua aldatzeko; ez duzu be-
Nik jadanik ez dakit zergatik idaz- har editorerik, ez grafistarik; pixka bat
ten dudan. Idatzi zalea naiz, baina, aplikatuz gero, pixka bat erne egonez
batez ere, irakurri zalea. Nobela gero, zuk egin dezakezu dena, eta, auto-
onak gustatzen zaizkit, idazle han- nomia hori, askatasun hori, zoragarria
diak… askotan pentsatu dut agian da. Nik ordenagailu bat ikusi nuen le-
hasi nintzela idazten nire garaian ez hen aldia txoratuta geratu nintzen, segi-
zegoelako. Pentsa, Arantzazuko frai- tuan konturatu nintzen zetorrena egun-
deak zeuden, Lur argitaletxea, Zeru- dokoa izango zela. Kulturaren
ko Argia, Anaitasuna… hori zen guz- mundukoa naiz ni, horretan ez daukat
tia, eta nik hori anomalia bat bezala dudarik, baina, zertan da gaur kultura-
bizi nuen. Nire koadrilakoek ez zeki- ren mundua? Ze, kulturaren mundua
ten euskaraz, ez zekiten nor zen La- eta produkzioaren mundua lotuta bai-
boa, edo Barandiaran, edo Oteiza, taude, eta zer da gaur produkzioa?
baina ez nire koadrilan bakarrik, ni-
re koadrilatik kanpo ere inork ez ze-
kien baginela arraro batzuk mundu
txiki bat genuenak, eta mundu txiki
hura unibertso bat zela. Orduan, ni-
re baitan, euskaltzaletasuna eta lite-
ratura eskutik joan ziren, kontsumi-
tzen nuen bezala, egiteko premia
baineukan. Ez dut ukatuko bulkada
artistikoa banuenik, baina, zertarako
idatzi? Anonimotasuna aipatu duzu,
baina niri berdin zait, nik nahiko nu-
ke esaldi baten lilura bilatu. Esaldi
bat idazten duzu, badakizu ona dela,
eta esaten duzu: joder! Eta horrek
justifikatzen du hilabeteetan lanean
ibiltzea.

Nahikoa abandonatuta daukazu lite-

ratura azken aldian.
Bai, ez dut beharra sentitzen. Lehen
sekulako premia izaten nuen, hala-
ko hutsunea sentitzen nuen zerbait
idazten ari ez nintzenetan, baina
orain ez zait gertatzen, eta ez naiz
batere kezkatzen. Beste alor batzuk
daude. Esango nuke, gainera, justu
orain badakidala idazten, badudala-
ko adin bat, eskarmentu bat, eta ho-
ri literaturak irakatsi dit. Tira, eta
baita kazetaritzak ere. Ez dut idazte-
ko gogorik, eta bai Interneten saltze-
atzen ibiltzekoa!

20 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:44 Página 21

«Bada joera bat idazleak,

edo zenbait idazle,
berehala loriatu eta
famatzeko. Berehala
daude medioetan eta
toki guztietan obra
batekin edo bi obrekin.
Pornografikoa
iruditzen zait»

Eredua izugarri aldatu da.

Horixe! Bada pentsalari frantziar
bat hau guzti hau oso ongi azaltzen
duena. Orain arte pizza bat hartzen
bazenuen, eta sei zatitan banatuta
sei lagunen artean banatzen baze-
nuen, pizza desagertzen zen, beste
pizza bat egin beharra zegoen, eta
horrek ekonomia bat sortzen zuen
pizzaren salerosketaren bidez, pro-
dukzio materialean oinarritutako
ekonomia. Eta, gure kulturaren in-
dustria ere, ekonomia haren lojika-
ren arabera antolatua dago. Baina,
zer gertatzen da orain? Orain eros-
ten duzu mp3 bat, ematen diezu sei
laguni eta ez bakarrik ez da desa-
gertzen, baizik eta biderkatu egiten
da. Pizzaren efektuaren kontrakoa
ari da gertatzen. Produkzioa inma-
teriala da, horren lehen pausoetan
gaude, eta oso bitxia da ikustea gu-
re kulturako jendea, adi entzuten
eta hori bultzatzen egon beharko
lukeena, justu alderantziz, erresis-
tentzia estrategia batean, gauzen
garapena ulertzeko asmorik gabe,
agian.
Beldurra, agian. Ze, txikia zenari
zeukan apur hori kentzen badiozu…
Baina errealitatea ez ikusteak ez di-
gu lagunduko. Areago, saihestu ezi-
na dena saihesten ibiltzeak energia
eta denbora kenduko dizkigu, eta
hori dirua da, eta gainera galbidera
eramango gaitu. Espabilatu beharra
dago, okerreko bidetik gabiltza. Ja-
kina, horretarako, indarra, gazteta-
suna eta gogoa behar dira. Eta nik
ez dauzkat. Orduan, nire buruari
esaten diot: nire etxetik egingo dut,
ahal dudana egingo dut, eta kito.
Zu.zeu albistari digitala, zuk zeuk sor-
tutakoa, filosofia horretatik dator?
Bai, noski. Baina ez da egunkari
bat. Galdetu izan didate ea kazeta-
riei lana kentzeko agerkaria ote
den, baina ez da hori. Zu.zeu eus-
kal jendeari eskainitako toki bat da,
haiek beren gauzak jar ditzaten, be-
ren testuak ata abarrekoak, iri-
tziak… zer dakit nik. Ez dago ez
editorerik, ez bitartekaririk, ez
ezer. Askatasuna erabatekoa da. Bi
arau baino ez daude: euskaraz, eta
giza eskubide guztiak guztiontzako,
eta, horren barruan, edonork nahi
duena argitaratzen ahal du. Ez da
kazetaritza salbatzeko, ez da Rea-
lak atzo zer egin zuen jakiteko, ez
da burtsaren berri izateko: euskal-
dunok espresa gaitezen dago, nahi
dugunean eta nahi dugun bezala,
eta horrek arazo dezente ekarriko
dizkigu, baina tira, bi urte betetzera
goaz, eta hasieran inork ez zuen ha-
lakorik espero.
nbr– 21
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:44 Página 22
Aurreko gaira itzuliz, pizzaren teoria
eta abar, ez al da ulertzekoa jendea-
ren errezeloa? Izan ere, lehen bazi-
ren diru sarrera batzuk orain ez dau-
denak, edo orain beste batzuen
patrikara doazenak, dela telefono
konpainiak (Internet hornitzaileak),
dela hardware eta software ekoizle-
ak… lehen disko, egunkari, aldizkari,
zinema edota liburuetan gastatzen
zena, horietan gastatzen da orain.
Bai, egia da, horregatik esan dut le-
hen atarian gaudela, gertakari handi
batzuen atarian, baina gauza asko al-
datu behar dira oraindik. Birformu-
lazia dator. Adibidez, aurten bertan
Prisa taldeak 2.500 lagun kaleratuko
ditu, purga izugarria. Pentsatzekoa
da kazetaritza eredua bera dela alda-
tuko dena. Kazetariak «multifazeti-
koak» izango dira, nolabait, beren
bloga izango dute, zerbaitetan espe-
zializatuta egongo dena, jo dezagun
munduko gerretan, edo modan, edo
22 nbr–
«Zenbat balio behar du
liburu batek? Bizpahiru
euro, ez gehiago:
hori egileak gaur egun
irabazten duena baino
gehiago da»
euskararen gauza txikietan, eta nola-
bait nabarmendu beharko dute, oso
onak izan beharko dute norbaitek
haiek ekoiztutako edukiekiko intere-
sa izan dezan, eta haiengatik ordain-
tzeko prest egon dadin… Horrela bi-
zi beharko du etorkizuneko
kazetariak. Orain dagoen berriema-
le andana hori desagertu egingo da.
Moldaketa handia dator. Hamar ur-
te barru ez ditugu izango Berria eta
Argia, gaur paperean ezagutzen di-
tugun bezala.
Eta irakurgailu elektronikoak?
Ez dut dudarik eredu hori nagusitu-
ko dela, jendeak azkenean irakurgai-
lu elektronikoetan irakurtzen amai-
tuko duela. Eta horrek ekarriko du
egilea dela jaun eta jabe, erabaki-
tzen duena zer egin bere liburuare-
kin, doan eman edo bat edo ehun
balio duen.
Egile asko, ordea, liburu digitalaren
beldur dira, azkenean haien kontra
itzuliko delakoan.
Ez dut uste hala denik. Egia da eza-
gutzen dugun industriaren kontra-
koa dela, biltegien kontrakoa, furgo-
neten kontrakoa, denden
kontrakoa… horren guztiaren kon-
trakoa, baina ez egilearen kontra-
koa. Egilea da jabea, eta berak esan-
go du, esaterako, liburua atari handi
batean salgai jartzen baldin badu,
atariaren eta bere arteko banaketa
nola izango den, zeinek irabaziko
duen zenbat, eta abar. Hori gaur ez
da gertatzen.
Euskal argitaletxeek pauso bat eman
dute Gurebook delakoarekin, ez?
Baina horrek ez dauka zentzurik! Ez
dauka ez hanka ez bururik prezio ho-
rietan ibiltzeak. Jendea etorkizune-
tik uxatu besterik ez dute egiten! Be-
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:44 Página 23

gira nola egiten duen Itunesek: dolar haserrerako arrazoia aurkitzen. Kriti-
baten azpitik milioika gauza dituzu; al- ka bat egiten nuen, hori besterik ez:
diz, joaten zara Haur besoetakoa eros- ezin nuen koma bakarra ere aldatu!
tera Gurebookera, eta kristorena balio Irakurri, eta «honegatik al da?». Ba,
du! Eta esaten duzu: nola izan daite- nahiago laguna galdu: zer egin behar
ke? Zenbat balio behar du liburu ba- nuen, isildu? Ez horixe. Ni horretara
tek? Bizpahiru euro, ez gehiago: hori dedikatzen naiz, kritikara, kritika kul-
egileak gaur egun irabazten duena bai- turala etabar. Begiratzea da nire ofi-
no gehiago da. Orain artekoaren aur- zioa, eta horrek baditu bere arriskuak.
kakoa izan behar du sistemak: Xabier 54 urte dauzkat. 16 urterekin hasi nin-
Mendigureni % 10 emango diogu libu- tzen idazten, etengabe idatzi dut, as-
rua txukun jartzearren, eta gainera- ko haserretu zaizkit, zer egingo zaio!
koa, egilearentzat. Argitaletxeak jada Baina lagun asko ere egin izan ditut,
ez dira funtsezkoak. asko eta oso interesgarriak. Labur: ba-
dauzka bere alde onak. Nolanahi ere,
Itzul gaitezen pixka bat zugana; zure gauza bat argi izan behar du idazten
ibilbidea ikusita, hasita lehen aipatu duenak: gezi guztiak iristen dira dia-
dugun Bost idazle liburuarekin, badi- nara. Zuk idazten baduzu norbaiti bu-
rudi bizitza proselitismoa egiten ruz, norbait horrek jakin egingo du
eman duzula. goiz ala berandu… Zalantzarik gabe.
Marie Darrieussecq idazleak esaten Baina azkenean neuk jarraituko dut
du beti, proselitismoak ezertarako ba- nire begitxo hauekin gauzak ikusten
lio ez duela esaten duena oker dabile- eta hari buruz iritzia ematen. Baina
la, Hasier proselitista bikaina dela. Be- beti gure mundutxo honetaz hitz
no, ni saiatu nintzen Marie egingo dut, eta, ahal bada, beti alde.
euskararen mundura ekartzen, eta us- Ni ez naiz hasiko Jerez de la Fronte-
te dut lortu dudala, orain badaukala rako ez dakit nortaz hitz egiten, ez
arreta bat. Bera baionarra da, baina alde ez kontra, nik hemengoa konta-
Euskal Herria beretzat bi gauza beste- tuko dut, batzuetan kritiko, bestee-
rik ez zen; bata laino artean galdutako tan besarkatzeko. Laguna maite dut,
amona, eta bestea ETA. Bata zaharki- eta lagunarekin haserretuko naiz.■
tua, eta bestea horriblea. Orain ikus-
ten du jende bat dagoela, kultura bat,
pentsamendu zibil bat. Hori nola lor-
tu nuen? Entusiasmo handiarekin:
entzun duzu hau?, irakurri duzu ho-
ri?, ikusi duzu beste hura? Eta horixe
egiten dugu Sautrelan ere: erakutsi!
Helburu politiko batekin ibiltzen ga-
ra, mundu bat bistara ekartzen, ikus-
garri egiten, eta gauza bat esango du-
zut: akaso batzuetan erakusten
duguna ez da ona, baina beno, guk
erakutsi egiten dugu. Mariek ez zuen
Joseba Sarrionandia ezagutzen, eta
orain hura itzuli nahian dabil… uste
dut horrekin dena esanda dagoela.
Zutabegintza da jorratu duzun bes-
te alorretako bat. Han ikusi dugu zu-
re beste aldea, zorroztasuna, bazte-
rrak nahasten eta zirikatzen ibili
behar hori.
Lehengoan jakin nuen lagun bat gal-
du dudala, jardun publikoan dabilen
bere senarraz zerbait esan nuelako…
min handia hartu nuen, eta testua
berriz irakurri nuen, baina ez nuen
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:44 Página 24

Gorri­beltzeko lilura
Sara Morenteren marrazkiak
Liluratu egiten gaituzte irudiekin hitz . Sara Morente
egiten dakitenek eta orrialde hauetara F Nabarra
marrazkilari eta argazkilarien lana
ekartzen saiatzen gara. Gure azken
aurkikuntzak, Sara Morante, hiztegi
bitxi, poema bilduma eta narrazioak
ilustratzen ditu eta koloreak asko
diren arren, berak gorria maite du,
muxuak eta zauriak margozteko balio
duena.

24 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:45 Página 25

Sara Morante Torrelavegan jaio zen,

Kantabrian, 1976an. Arte ikaske-

c tak egin ditu Espainia eta Irlan-

dan baina baita Euskal Herrian
ere. Donostiako Artelekun ibili
zen Don Herbert litografoaren
tailerrean.

Sari bat baino gehiago jaso duen arren,

Kantabriako gobernuak eman
zion Arte Gaztearen Sari Naziona-
la nabarmendu behar da. 2008an
eman zioten, ilustratzaile mo-
duan egindako lanengatik.

Bere lanak leku askotan erakutsi dira,

tartean, Gasteizeko Zuloa Espa-
zioan, Xixon hiriko Litografia Sari
Nazionalean eta Inmersiones 09
azokan.

Prentsan eta publizitatean aritzen da,

eta gustuko omen ditu biak ere,
azkar lan egitera behartzen dute-
lako, eta presiopean. Baina litera-
tura ere maite du eta literatur la-
nentzako hainbat marrazki egin
ditu.

nbr– 25
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:45 Página 26

Gorri­beltzeko lilura
Sara Morenteren marrazkiak
Diccionario de literatura para snobs
izeneko hiztegi bitxian ikusi ditu-

c gu bere marrazki orijinaletako

batzuk. Fabrice Gaignault idazle-
aren lanak (Impedimenta, 2010)
Atik Zra jasotzen ditu irakurle es-
nob batek ezagutu beharreko la-
nak eta bertarako marraztu ditu
Sarak Andy Warhol, Bloomsbury
Taldeko idazleak, Marguerite Du-
ras, Sylvia Plath edota Annema-
rie Schwarzenbach.

Poema libururik ere marraztu du. Pilar

Adon idazlearen La hija del caza-
dor liburuan azala egin du (La Be-
lla Varsovia argitaletxea, 2011)
eta beste argitaletxe txiki eta bi-
txikeria-zale batek, Mundanal
Ruido izenekoak Raul Vacasen
Señal poema libururako marraz-
kiak eskatu zizkion.

Narrazioetan murgiltzea maite du Sara

Morantek eta ipuinik ere marraz-
tu du, tartean, Vsevolod Garshin
idazle errusiarraren La Flor Roja
ipuin gotikoa (Nevsky argitale-
txea, 2011).

26 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:45 Página 27
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:45 Página 28

Mafia, aitabitxietatik
zakoenietara,
Atik
Zra! (capisci?)
Ez dakigu zer pasa den hilabete honetan Karmen
Katodorekin. Ohi bezala, alfabetoa eskatu genion.
«Gangsterrak, Yakuza, Camorra, mafia!» esan
genion eta berehala hasi zen lanean. Eta berehala
desagertu. Ez zen lanera etorri, ez genuen etxean
aurkitu. Tabernan ere ez zegoela ikusteak
hezurretaraino kezkatu gintuen. Aldizkaria ixteko
orduak falta zirenean autoaren bila joan eta
gidariaren eserlekuan zorro itxia aurkitu genuen.
Inoren arrastorik ez, esaldi bakarra azalean,
«barka berandutzea, cannoliak jaten egon naiz».

Aitabitxia eleberri atsegina te film bat zelakoan, baina guztion-

a da, gustura irakurtzen da eta
ganoraz idatzita dago, baina
Aitabitxia esaten dugunean ez gara,
normalean, Mario Puzoren 1969ko
eleberriaz ari, Francis Ford Coppo-
lak 1972an, 1974an eta 1990ean estrei-
natuko trilogiaz baino. Hotsandiko
maisulana da Coppolaren trilogia,
antzerki izaera eta literatur lanaren
sakontasuna jaso eta zinemaren arki-
tektura lan bihurtzen dituena.
Coppolak ez zuen zuzendu nahi, be-
re italiar jatorria irainduko zuen bes-
tzako zorionez amerikar kapitalis-
moaren kritika bihur zezakeela ohar-
tutakoan, hartu egin zuen enkargua.
Diotenez, estudioak presio handiak
jasan zituen ekoizpena aurrera atera
ez zedin baina egun inork ez dio
maisutasun apurrik ere ukatzen.
«Clemenza janaria txigortzen ari da»
idatzi zuen Coppolak gidoiaren
orrialde baten. Mario Puzok zuzen-
du egin zion, ohar batekin: «Clemen-
za frijitzen ari da, gangsterrek ez du-
te txigortzen».

Ben Sobel psikiatra nahiko

b zoriontsua da, edo behintzat,
psikiatra bat (hura baino eza-
gunago den psikiatra baten semea)
izan litekeen bezain zoriontsu. Auto-
an doala, ostera, kolpetxoa ematen
dio gangster baten laguntzaileari eta
batere borondaterik gabe antsietatea
eta negargura kontrolatu ezin dituen
mafiosoaren mediku bihurtzen da
Analyse this filman. Hain pasa zuten
ongi Robert De Niro eta Billy Crista-

28 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:46 Página 29
lek, bigarren partea egiteko presio
egin zutela. Ez da harritzekoa, elka-
rrizketak lehertzekoak ziren. «Edipo
greziar erregea zen», dio psikiatrak,
«aita hil zuena amarekin ezkondu
ahal izateko». Vittik higuina senti-
tzen du. «Greziar puta horiek».
Le Cinque famiglie è la defi-
c nizione dell’organizzazione
di Cosa nostra americana ne-
lla città di New York, sin dagli anni
trenta. Edo beste modu batera esan-
da, bost familia zirela New Yorkeko
mafia kontrolatzen zutenak 30. ha-
markadan. Bostak agertzen dira
inoiz mafiari buruz egin den filmik
ezagunenean, Francis Ford Coppola-
ren Aitabitxian, baina izenak aldatu-
ta. Berez, Bonano, Colombo, Gambi-
no, Genovese eta Lucchese ziren
familiak baina Barzini, Corleone, Ta-
ttaglia, Cuneo eta Stracci bihurtu zi-
tuzten Mario Puzo eta Coppolak gi-
doia idazterakoan.
De Niro. Nola ez genuen De
d Niro aipatuko? Zerrenda ho-
netako mafioso ia guztiak zi-
neman haragitu ditu, tartean Gabriel
Al Capone, Chicagoko errege eta
mafiosoen artean ezagunena. Vito
Corleone ere izan zen Aitabitxiaren
bigarren partean eta Sam Rothstein
Scorseseren Casinon. Baina guri,
beste inon baino gehiago, berak zu-
zendu zuen filman gustatzen zaigu:
A Bronx Tale horixe da, ipuintxo bat,
bi aitaren (biologiko eta mitologikoa-
ren, langile eta mafiosoaren) artean
ezin erabaki dabilen mutilarena, prin-
tzesa (beltz) batekin maiteminduta-
ko mutilarena. Estudioak behartu
egin zuen De Niro paperen bat har-
tzera eta mafiosoarena egiteko pre-
sio egin zioten. Berak, aita apala au-
keratu zuen, heroi morala. Eta
mafiosoa Chazz Palminteriri utzi
zion. Asmatu zuen (honetan ere bai).
Ennio Morricone XX. mende-
e ko musikaren historiara letra
larriz pasatzea espero dugu.
Eta mafiaren historian ere egotea
merezi du, The untouchables eta, be-
reziki, Once Upon a Time in Ameri-
ca zoragarriagatik (Sergio Leone,
1984). Umetatik lagun diren eta ma-
fioso bihurtzen diren gizonen sinfo-
niak 15 minutuz jarri zuen jendea zu-
tik Canneseko jaialdian.
Ez zion inoiz amore eman,
f Cataniako mafiak agintari eta
politikariekin zituen harrema-
nak salatzeari eta mafiak hil zuen
Giuseppe Fava, idazle eta kazetaria.
Ilobatxoaren zain zegoela hil zuten
eta 1994an Maurizio Avolak bere eta
beste 70 bat lagunen hilketa aitortu
zuen, Nitto Santapaola mafiosoaren
aginduz. Euskal Herrian, Txalapar-
tak argitaratu zuen hil baino lehen
Favak idatzi zuen liburua: Mafia.
Historias a la sombra del Poder. Us-
telkeriaren kontrako borroka odole-
an daramate favatarrek: atzerrian
egindako presoak epaitu gabe Guan-
tanamora eramaten zituzte hegal-
diak Europatik pasatzen zirela salatu
zuen lehen kazetaria Claudio Fava
izan zen, Giusepperen semea.
«Dakidala, beti nahi izan dut
g gangsterra izan». Horrela
hasten da Martin Scorseseren
Goodfellas. Filmak, hiru mafiosoren
historia kontatzen du, hiru hamarka-
datan zehar eta askori kostatu zi-
tzaien ulertzea nola ez zion eman
Oscarra Taxi Driver eta Raging Bull
eta The Last Temptation of Christ
eginak zituen Marty gixajoari. Mun-
du osoko bekain handienak dituen
zuzendariak ere ez dugu uste oso
ondo ulertu zuenik, behin eta berriz
saiatu baita gero mafiaren gaia hartu
eta Oscarra irabazten. Casino ez zen
nbr– 29
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:46 Página 30
horretarako aski ona eta ez zuen lor-
tu. The Departed ere ez zen zoraga-
rria, baina lortu zuen, azkenean. Da-
kigula, akademia-kideen oheetan
zaldi-bururik jarri beharrik gabe. Da-
kigula.
G letrarekin aipatu beharrekoa, bes-
talde, Roberto Savianoren Gomorra.
Saviano, Camorraren Salman Rush-
die, babes neurri zorrotzekin bizi da,
gordeta, kazetaritza generoak eta fik-
zioa nahasten dituen Gomorra elebe-
rria kaleratu zuenetik, 2006an. Ezta-
baida askoren iturri, Umberto
Ecoren hitzetan heroi nazionala da
Saviano. Telebista aurkezlea ere bai:
RAIk emititzen duen Vieni via con
me saioan Italiaren «onenak eta txa-
rrenak» kontatzen omen ditu Savia-
nok. Euskal Herrian zalaparta eragin
zituzten ETAren inguruan Espainia-
ko unibertsitate baten esandakoak:
ETA erakunde paramafiosoa zela
esan zuen eta droga trafikoan nahas-
tuta zegoela. Berak ikusitako polizia
txostenak omen zeuden Savianoren
salaketaren oinarrian. Galdera asko
egin zizkioten gero Savianori esan-
dakoen inguruan eta gauzak argitze-
arren (argitzearren??) ETA ez zela
mafia bezalakoa esan zuen: «beti
oso gaizki lan egin izan duelako».
Siziliak XX. mendean eman
h duen idazle garrantzitsuene-
takoa izan zen Leonardo
Sciascia eta, sizialiarra izaki, ezin-
bestean aztertu zituen mafia eta
agintarien arteko loturak, ustelkeria-
ren sustrai sakonak. Mafia gai hartu-
ta osatu zuen polizia-generoko le-
hen eleberria euskaraz irakur
daiteke: Hontzaren eguna (Koldo
Bigurik itzulia, Ibaizabal, 1991).
30 nbr–
Albanian, Errusian, Txinan,
i Japonian… ziurrenik mundu-
ko bazter guztietan daude era-
kunde kriminal boteretsuak, baina
mafia, ezagutzen dugun moduan, zi-
nemak eta literaturak erakutsi digu-
ten moduan, Italian sortzen da eta
ezin ulertu Europako zibilizazioaren
jaioterri dena mafiarik gabe. Jaun-
txoen botereari aurre egiteko sor-
tzen da mafia Sizilian, gobernuaren
pareko indarra hartu artean. Iraul-
tzaile izatetik kontra-iraultzaile iza-
tera pasa daiteke eta boteretsuen
aurkari izatetik herritarrek kontrola-
tu ezineko kontrola hartzera. Ez da
harritzekoa mafiak idazle eta artis-
tak sutu, amorratu, liluratu eta mugi-
tu izana, mafia harrigarria baita,
amorragarri, liluragarri, hilgarri eta
eroa. Cosa Nostra deitzen diote Sizi-
lian, Camorra Napolin, ‘ndrangheta
Calabrian eta Sacra Corona Unita
Puglian.
Joseph Barbara, bizargile
j goitizena zuen mafiosoak
deituta, 1957ko azaroaren
14an bilera historikoa egin zuten ia
100 gaizkilek, New York estatuko
Apalachin hirian. Apalachingo bilera
(Analyze this filman parodiatua), po-
liziak eten egin zuen, ostera, eta ihe-
sean alde egin behar izan zuten ma-
fiosoek. 60 atxiloketa egon ziren
baina gertatukoaren ondorio nagusia
mafiaren ikusgarritasuna izan zen.
Ordura arte jende askok zenik ere
ukatu egiten zuen, tartean J. Edgar
Hoover FBIko zuzendariak.
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:46 Página 31
Mafia K’1 Fry izenekoa Paris
k inguruan sortutako rap tal-
dea da. Ez, guk ere ez gene-
kien. Baina hortxe.
Louis Caponeren bizitza go-
l gorra izango zen, gero. Hor-
txe beti, mafian sartuta, hilke-
tak, bahiketak, lapurretak, kartzela...
eta Caponeri buruz zerbait entzun
dugun bakoitzean Chicagoko Al Ca-
poneri buruz izan da, eta inoiz ez ha-
rekin familia harremanik ez zuen
New Yorkeko Caponeri buruz. Koi-
ttadua.
Murder Incorporated (Mur-
m der Inc) judu eta italiar jato-
rriko amerikarrek osatutako
erakundea izan zen, Brooklynen sor-
tua. Krimenaren sindikatu honi dei-
tu behar zenion 30eko hamarkadan
inor hil nahi bazenuen. Hortxe zeu-
den Albert Anastasia (buruzagia),
Abe Reles edota Louis Buchalter.
Hilketak egiteko sistema ederto pen-
tsatuta zutela kontatzen da: familia-
ren batek norbait hil nahi bazuen,
beste estatu batetik joaten zen hil-
tzailea, aste beterako hotela hartzen
zuen (maleta txikiarekin beti) eta
hark garbitzen zuen, zergatirik edo
beste xehetasunik eskatu gabe. Bru-
ce Springsteenek erakunde krimina-
laren izena hartu zuen Murder Inc
abestian: gaizkilearen metaforari
buelta eman eta benetako gaizkileak
pistolarik gabekoak zirela salatu
nahi zuen, enpresa-gizonek gidatuta-
ko Amerikak txiki uzten duela edo-
zein gangster.
Fikziozko mafiosoen zerren-
n da osatzera eta ikusleak lilu-
ratzera etorri den azkena da
Nucky Thompson (Steve Buscemi).
Atlantic Cityko malekoitik maneia-
tzen du hiria, bere kostaldeko inpe-
rioa, Boardwalk Empire telesailean.
Ez da gaiztoa, ez da ona, gizon prak-
tikoa baino ez da, erdi-mafioso iza-
tea nahiko lukeena, baina erabateko
mafioso bihurtzera behartuta senti-
tzen dena.
Omertà Mario Puzo idazle
o eta gidoilariaren eleberria
izateaz gain, Siziliako ohore-
kodea ere bada: jardun mafiosoan
dabilenak egindakoaz ez hitz egiteko
betebeharra, erabateko isiltasun itu-
na. Heriotzarekin zigortzen da oho-
rea galtzen duen salataria, baina ho-
rretarako aurkitu egin behar da
lehenik eta behin eta egon da zigorra-
ri ihes egitea lortu duenik, tartean,
mafiaren historiako salatari ezagune-
na: Joseph Valachi. Valachi (Joe Car-
go, Charles Chambano eta Anthony
Sorge izenez ere ezaguna) Genovese
familiako soldadua zen eta Arkansa-
seko John L. McClellan senatarien
galderei erantzunez, lehen aldiz
onartu zuen epaitegi baten aurrean
cosa nostra izenekoa benetan existi-
tzen zela. Telebistak eta irratiak zu-
zenean eman zuten Valachiren testi-
gantza eta Genovesek 100.000 dolar
eskaini zizkion Valachi hilko zuen
edonori. Kartzelan hil zen salataria,
ostera, bihotzekoak jota, testigantza
eman eta bi urtera.
nbr– 31
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:46 Página 32
Hain zuzen ere, eta diotenez,
p Valachi zuen buruan Francis
Ford Coppolak mafiari buruz-
ko bere trilogiako pertsonaia ahazte-
zina sortzeko: Frank Pentangeli.
Pentangeli ere mafia salatzekotan
dago, baina azken unean kontura-
tzen da ezer esatekotan anaia galdu-
ko duela eta ea Michael Corleoneren
familiako den galdetzen diotenean,
berak bere familia duela erantzuten
dio senatariari, «eta zuk zurea, ez?
Nork ez dauka familiarik?».
Ezin esan mafia barruan ema-
q kume askok historia egin du-
tenik, baina badira gogoratze-
ko modukoak, horietako bat,
Stephanie St Clair, Queenie of Man-
hattan ezizenez ezaguna. Martinika-
tik iritsi ziren AEBetara 1912an eta
New York hiriko mafioso koadrila
zaharrenetako batengana hurbildu
(40 lapurrak izenekoa). Juduen, ita-
liarren eta irlandar mafien arteko
borrokan galtzen atera zen Queenie,
azkenean, eta 40 lapurrak bost fami-
lien mesedetan desagertu ziren.
Kaleko gaizkileen arruntak
r edozein enpresa antolatzen
den moduan antolatu zituen
eta krimena, krimen korporatibo
bihurtu zuen. Edo hori esaten da,
behintzat, Arnold Rothstein mafio-
soari buruz. «The Brain» deitzen
zioten (Garuna) eta krimenaren his-
toriak eman duen legendarik handie-
na da, beharbada, Rothstein judua.
Hain jotzen zen boteretsu, diotenez,
AEBetako beisbol liga handiena
(World Series) goitik behera erostea
eta maneatzea lortu zuela, 1919an.
Ustezko iruzur horri buruz hitz egi-
ten dute, irribarretsu, Michael Corle-
one eta Hyman Roth mafiosoek
Coppolaren trilogiaren bigarren ata-
lean. Rothstein abizenari omen egi-
teko jarri zuela Roth onartzen du bi-
garrenak. Ez da Rothstein zenari egin
zaion omenaldi bakarra, F. Scott Fitz-
gerald idazlearen The Great Gatsby
klasikoan Meyer Wolfsheim bat ager-
tzen da, gure judu kriminalean inspi-
ratua. Mafia juduari buruzko Tough
Jews lan ezin interesgarriagoan Rick
32 nbr–
Cohen idazleak «mafioso juduen
Moises» deitzen du Rothstein.
Lucky Lucianori, ostera, irakaspen
bakarra eman omen zion, «ondo jan-
tzi behar nuela erakutsi zidan». Ez
da gutxi, Luciano.
The Sopranos ez da bakarrik
s telebistan egin den mafiari
buruzko produkziorik borobi-
lena (nahiz eta hortxe daukan Board-
walk Empire, itzala egiteko gogoz),
telebistaren historia aldatu zuen te-
lesailetako bat ere bada. Orain eza-
gunak dira HBO kable bidezko kate-
aren ekoizpen garestiak eta
zinemarako egindako kontakizunen
maila berbera edo handiagoa bila-
tzen dutenak. Baina gogora dezagun
80 eta baita 90eko hamarkadako
pantaila txikia beste kontu bat zela
eta orduan ez zirela ohikoak halako
anbizioa zuten lanak, kable bidezko
banatzaile eta ekoizleek posible egin
zituztenak. Tony Soprano psikoana-
lista behar duen mafiosoa da eta be-
re kontakizuna gangster kontakizun
ororen laburpen, metakontakizun
eta hitzostea.
Beste Tony batzuk ere eman
t ditu mafiak, jakina. Bat aipa-
tzearren, Tony Montana,
Brian de Palmaren Scarface, izen be-
reko filmean. Jatorriz kubatarra,
AEBtako erbestean zerk funtziona-
tzen duen berehala ikasten du kokai-
na-egarri, diru-gose eta indarkeria-
zale den Tonyk. «Leku honetan
lehenbizi dirua lortu behar da, di-
ruak ematen du boterea eta botereak
emakumea».
The Untouchables edo Ukie-
u zinak deitzen diete haien bu-
ruei Eliot Nessen gizonek
Brian de Palmaren izen bereko filme-
an, nahiz eta laster ukitzen dituzten,
baita tiroz ukitu ere. Kontakizunaren
oinarrian izen bereko liburua zegoen,
Eliot Ness berak eta Oscar Fraleyk
idatzitakoa, 1957an. Filmak une hunki-
garriak zituen, bereziki, Jimmy Malo-
ne poliziaren (Sean Connery itzela-
ren) heriotza, baina akats potolorik
ere bai. Kontrakoa erakusten duen
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:47 Página 33
arren, Eliot Ness ez zen izan Frank
Nitti hil zuena, are gutxiago teilatutik
behera botata. Nittik bere buruaz bes-
te egin zuen, 1943an. Eta ukiezinak ez
ziren lau, hamaika baino. Azkenik,
eta epaiketari amaiera ederra ematen
dion arren, filman Caponeren aboka-
tuak egiten duena ezingo luke beneta-
ko abokatu batek inolaz ere egin. Tes-
tigantza berriaren aurrean bere
bezeroaren erruduntasun karguak
onartzen ditu, bezeroa kontra dagoen
arren. Sutu egiten da Capone filmean.
Normala: delitua da halakorik egitea.
Ernest Borgnine, Edward G.
v Robinson, Orson Welles,
Danny Thomas, Richard Con-
te, Anthony Quinn, edo George C.
Scott. Horietako edozein nahi zuen
Paramount Pictures etxeak Vito Cor-
leone izateko. Francis Ford Coppolak,
ostera, «munduko onena» nahi zuen
eta Laurence Olivier hiltzen zegoe-
nez, Brando aukeratu zuen, bere beti-
ko mitoa. Zahartu eta gizendu egin
zuen Brandok bere burua eta askoren
ustez borobil jokatu Vito, nahiz eta
bere Diccionario de cine ederrean
Fernando Trueba zuzendariak hautua
ez zela egokiena argudiatu (aktore za-
harrago eta naturalagoaren aldeko da
Oscar sariduna). Brando eta Coppola
ez zirela batere ongi moldatu konta-
tzen da eta Brandok ez zituela esal-
diak gogoratzen (irakurri egiten zi-
tuela), baina kontuak kontu, Brando
da ezagutzen dugun Vito, ilunpetan
eta katuarekin olgetan, laranja zapa-
rrada baten tiroz jota, Sonny semea-
ren heriotza ulertu eta bakea sina-
tzen, boterearen irudi gaixo eta
zerutiar. Filmaren bigarren partean,
Robert de Nirok hartu zuen (bikain)
Vito gaztearen lekua. Vito biak elka-
rrekin ikusteko aukera bakarra eman
du zinemak, The Score filma (Frank
Oz, 2001), erretiratu nahi baina ezin
duen gangsterraren kontakizuna.
Benetako Vito zegoen fikziozkoa-
ren oinarrian, Vito Genovese. Bere fa-
miliaren buruzagia hil ondoren, Ame-
rikako gangster boteretsuena bihurtu
zen, eta odoltsuena ere bai. Hala ere,
ezin izan zuen bere emaztea garbitze-
ko agindua eman, mafiaren legeari ja-
rraiki, nahiz eta andreak Vito salatu.
Lucky Lucianoren lagun izan zen
umetatik eta hil artean, 40 urtez. Jaki-
na, mundu guztiak Don Vito deitzen
zion benetako aitabitxiari.
«Mafia izurria da gure aberria-
w rentzako. Amerikar asko has-
ten dira mafioso lanetan bizi-
tza erraza eskaintzen zaielako. Baina
azkenean orduak eta orduak egin be-
har dituzte lan, askotan aire giroturik
gabeko eraikinetan, gainera». Woody
Allenek maiz egin ditu txantxak ma-
fia eta mafiosoei buruz, Gettin´ even
testutik ekarri dugun esaldia adibidea
baino ez delarik. Oso parodia ederra
zen Chazz Palminterik (inoiz mafio-
so aurpegi mafiosoena izan duen ak-
toreak) Bullets over Broadway filman
egiten zuena. Benetako sentsibilitatea
zuen bakarra zen Palminteri, diru za-
lez eta egolatrez beteriko teatroaren
munduan eta asko haserretzen zen
inork kontrakoa pentsatzen zuenean.
«E, zer uste duzu? Ez dakidala idaz-
ten? Eskolara joan nintzen lekuari su
eman baino lehen».
EMK edo Euskadi Mugimen-
x du Komunistak egin zuen kar-
tela, GAL aferaren inguruan.
Brian de Palmaren ukiezin haien iru-
dia hartu eta Amedo jarri zuen alde
batean eta Felipe Gonzalez bestean. X
jaunak mafioso itxura zeukan eta ma-
fiosoen moduan hitz egiten zuen,
«inoiz ez da frogarik egon, ezta egon-
go ere» esanaz.
Ez dago argi nondik datorren
y Yakuza izena. Baina legendak
dio 8 (ya), 9 (ku) eta 3 (za)
zenbakiak adierazten dituela eta Oi-
cho-Kabu izeneko karta-jokoari egi-
ten diola aipamen. Dagoen eta karta
konbinaziorik txarrena da joko horre-
tan 8-9-3. Azalpen polita litzateke,
izan ere, historiaren sustraietan ara-
katuta, Yakuzaren jatorrian bada zori
txarrik: Edo izeneko garaia bukatu
eta Japonia Aro Modernoan sartzen
denean, XIX. mende bukaerarantz,
aurreko sisteman izen handikoak zi-
ren samuraiak langabe geratzen dira,
edo hobe esanda, jaunik gabe. Ronin
nbr– 33
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:47 Página 34
edo mertzenario bihurtzen dira asko
eta horiek talde paramilitarretan ba-
tzen direnean sortzen da Yakuza. Us-
tez, eta Italian bezala, auzokideak ba-
besten zituzten, erosotasun eta
jakien trukean, baina denborarekin
legez kanpoko japoniar negozio oro-
ren sustatzaile bihurtu dira. Egun,
Yakuzak 80.000 gora kide dituela us-
te da. Zineman, behin baino gehiago-
tan agertu dira Yakuzaren inguruko-
ak, besteak beste, Sydney Pollacken
The Yakuza izenekoan (1974) eta
Black Rain, Ridley Scott zuzendaria-
ren filma eskasenetako baten. Ez
zuen Prince abeslariaren Purple
Rain harekin zerikusirik eta ez diogu
«H
ikusi ez duenari gomendatuko Mi-
chael Douglas motozalearena egiten
agertzen zelako, narruzko jaka eta
guzti. No comment.
Ronin ere filma baten izena izan
zen. Zorionez, ez zen Michael Dou-
glas agertzen. Halabeharrez, eta ma-
fiarekin harremanen bat zuenez, Ro-
bert de Niro agertzen zen. John
Frankenheimer zuzendariak lan ede-
rra egin zuen eta akzio filma polita
da Ronin.
Lord of the Rings guztietako
z Aragorn erregea gangster go-
goangarria zen Eastern Pro-
mises film ederrean. Londresko os-
pitalean hasten da istorioa, neska
gazte-gaztea erditzean hiltzen dene-
an. Besoetako umeaz gain, hunkituta
dagoen erizainari (Naomi Watts lilu-
ragarriari) gauza bakarra uzten dio:
errusieraz idatzitako egunerokoa.
Bertan idatzitakoak min handia egin
liezaioke, ordea, vor v zakone izene-
ko talde kriminalaren buruari. Hari
gutxirekin osatutako kontakizun ten-
katuan Mortensen zoragarri dago.
Nekez ahaztuko du ikusleak bainue-
txean borrokan, biluzik, gorputzeko
tatuaje guztiak agerian, zakonie geu-
rea, geure Vigo maitea.
Karmen Katodo
34 nbr–
Arruntegi jokatzearen bekatua leporatuko
digunik izango da, komuneko kontuez hitz
egiten dugulako, baina egungo komun hiper-
mega-ultra modernoetan dena da cool, chick
eta trendy. Bestela inolaz ere ez genuke
komunetara kronikalari bidaliko Dani Etchart,
gure Truman Capote etxekoa.
Komuneko kontuak
alako hotelera bazoaz, komunari egin iezaiozu bi-
sita». Bertsoa izan zitekeen, publizitate-esaldia
ere bai; baina ez, adixkide amorragarri baten ahol-
kua izan zen. Komuna, onar dezagun, mon amie, lekurik so-
ziologikoena eta psikologikoena da; etxe batean, hotel bate-
an, eta noski, taberna batean. Kuriositatea hain zen bilakatu
handi joan egin nintzela. Han, lagun bat eta biok, «elegante-
mentian» berak dioen modura (bai, my friend, bere hitzak
nehork ez ditu aditzen, haatik maite dugu). Foie beroa xara-
mela goxoz bustia ahitu eta komunera joan nintzen. Ilundu-
rak hartutako pasagune luzexka eta hondarrean beirazkoa zi-
rudien atetzarrak. Bultzatu nuen arren ez zen ireki;
Abrakadabra esan nion, eta ez. No way. Heldulekurik ez
zuen. Ate bazterrak ukitzen hasi nintzen, itsu-itsuan, senso-
re xarmantgarriren batek harrapatuko ote ninduen? Deus
ere. Etsitzear nengoela klak bat eta zabaldu zen. Ate adimen-
tsua, nonbait; egoerak azken muturreraino baino ez ditu era-
maten.
Senak ez sartzeko erraten zidan, baina aizu, komuna zen,
ez Fumanchuren kobazuloa! Ispiluak leku guzietan, goian,
behean, bazterretan, komunetako ateetan... nor garen
ahantz ez dezagun. Pausua non, argia han. Jolasa zirudien,
zapaldu harlauza, eta piztu egiten zen! Txorrotak metalez-
koak. Hemen ere lokirik ez. Lurra irekitzen bada zeri heldu
izan ez genezan edo. Barrenean ama-alabak urak nondik ir-
ten behar zuen asmatu ezinik. «Kaixo», esan nien; «kaixo»,
arrapostu zidaten. Komunaren barnera joan nintzen. Zer
esan diezazueket? Kakatokirik ez! Modernitateak txepeldu
ez gaitu, ba, egin! Botoia ikusi nuen orduan eta sakatu, jaki-
na. Ahots sentsual batek: «Espainieraz, Euskaraz, Frantse-
sez ala Inglesez nahi al dituzu jarraibideak?» Mon Dieu.
Euskaraz esan nuen. «Libratu ala askatu?». Ai ene. Txiza
askatzen al da? «Askatu», esan nion, eta metalezko pixa-to-
kia jeitsi zen mantsoki. Ez oso altua, eta zulo estuarekin.
Pixaren okupazioaz hitz eginen luke Oteizak hemen? Era-
bat irekirik zegoenean horman atzera kontua hasi zen. Di-
Dani Etchart
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:47 Página 35

gitala. 3 minutu, 02:99, 02:98,

02:97... Urduritzen hasi nintzen,
hiru minutu soilik! Kanpoaldetik
ahots bat lasaitu nahian zebilen.
«Lasai, laztana, emongotsu as-
tie». Baita zera ere! Egia esan, le-
henago amaitu nuen, baina bada-
ezpada hantxe gelditu nintzen,
zain, zer gerta ere zer kontaturik
izateko. Hirugarren minutura
iristerakoan txistu fin antzekoa
entzun zen eta pixa-toki barrutik
ur beroa irten zen nire azpiak
garbitzeko. Hau beru.... eta gero
aire beroa bustitakoa lehortzeko.
Ikaragarrikoa. Masaia baino ez
zen falta. Ahots sentsuala berriz
ere. «Bukatu dugu, altxa zaitez
pixatokia batu dezagun. Hurrengo batean itxaroten zaitugu».
Esan eta egin. Altxatu nintzen. Handik guttira atea za-
baldu zitzaidan. Eskerrak sakelekoa cool daukadan, alegiya,
Internet supertarifaduna! Facebook horman agudo idatzi
nuen. «Blade Runneren komunean nago». Komunetik ate-
ratzerakoan ama-alabak zai nituen. «Ia asmatenzun zelan
ataraten dan ure». Ukitu hemendik, ukitu handik. Ezin.
Alabatxoa, bitartean, Alieneko munstro txikia bailitz hara-
hona. «Andikona! Nahiku da!, egon zaitxez geldi!». Izen
horrekin, egia esan, handik eta hona ibili behar zuen ume-
ak. Ama eta biok uraren bila ari ginen bitartean (H)Andi-
konak aurkitu zuen. Ostikada lazgarria eman zion konketa-
ri. Lehenengo zaratots izugarria entzun zen, gero ura.
«Amaaaaaaaaaa». Bai, (H)Andikonak ura aurkitu zuen. Es-
kuak garbitu, lehortu eta finitu ondoren irteteko ateak ez
zuen zabaldu nahi. (H)Andikonak negarrari eman zion.
Buaaaaaaa. Nik ere nigar egin nahi nuen. Buaaaaa. Eta
amak germinal oihukatu. Hirusta ederra gurea. Ostikoen
arrakasta ikusita amak alaba xaxatu zuen, «tira, ume, emoi-
tzazu». Baina (H)Andikonak indarra galdua zuen. Ate bizko-
rrak hertsita segitzen zuen. (H)Andikona zoru gainean eseri
zen eta argia piztu zen. Amak gauza bera egin zuen. Eta nik
ere bai. Hiru argi galdu denboraz kanpo. Sakeleko supertari-
fadunarekin deitu nion bazkalkideari. No comunication.
Amak senarrari deitu zion. No comunication. (H)Andikona
nekaturik jolasten hasi zen komun barnean. Amari esan nion
arriskutsua izan zitekeela. «Ia burue taza barrun sartzen da-
ben ta espabiletan dan». Nouvelle pédagogie. Minutuak, egu-
nak eta urteak pasatu ziren. Eta orduan atea ireki zen. Klak.
Hemendik aurrerakoa, arruntkeriak.■

nbr– 35
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:47 Página 36
Zaharrak
berri edo berriak
zahar
Aspaldiko Blade Runner, zientzia-
fikziozko klasikoa gogora dakarren edo
ekarri nahi duen filma, Never let me go.
Aspaldiko Jane Austenen liburuak
inspirazio iturri hartzen dituen telesaila,
Downton abbey eta aspaldi espero zen
estreinaldia, A game of thrones, horiek
dira apirileko zinema eta telebista
ataleko protagonistak.
Maria Fernandez-Cabrerok badu gogoa
A game of thrones ikusteko, aspaldi baita
George R. R. Martinen liburuen irakurle.
Horrexegatik, beharbada, gehiago gustatu
izan zaio beti udaberria bainoago, negua.
36 nbr–
Blade Runner
britainiarra?
Erresuma Batuan idatzi direnetatik az-
ken hamarkadan txalo gehien jaso di-
tuen eleberrietako bat izan zen Never
let me go. Filma ere bada, duela urte
bete, baina distribuzioaren negozioan
dabiltzan buruargiei esker hamabi hila-
bete pasa dira batzuoi Espainiar Estatu-
ko zinema aretoetan ikusteko aukera
iritsi zaigun arte. Eutsi, mutilak, horre-
la lortuko duzue Interneten dabiltzan
kopia digitalen negozioari aurre egi-
tea! En pin, hemen dago azkenik Ka-
zuo Ishiguroren lanaren egoitzapena.
Ishiguro jatorriz japoniarra bada ere,
Ingalaterran hazitakoa da eta ez da ha-
rritzekoa, beraz, bere lanetako protago-
nistak sentimenduei gogor eusten die-
ten pertsonaiak izatea.
Eginbeharrekoak egin eta desira eta se-
naren eskaerei eutsi eta akzioaren or-
dez, introspekzioa. Horiek, bere laneta-
ko osagai nagusiak.
Filmaren kartela, beraz, engainagarria
dela uste dugu: Keira Knightley, Carey
Mulligan eta Andrew Garfield ikusi
eta aktore gazte eta guapoak buru di-
tuen komedia erromantikoa dela pen-
tsatuko dute askok, akaso. Knightleyk
aurkezpenik ez du behar (Love ac-
tually, Pirates of the caribbean), Ca-
rey Mulliganek Oscarretarako izenda-
pena lortu zuen iaz An Education
filmagatik eta Andrew Garfield The
social network sarituan egoteaz gain
aurki izango da inoiz baino ezagunago
Spiderman berriaren itxurapean. Elka-
rrekin egin dutena, ostera, ez da ino-
laz ere irudi dezakeena, eta merezi du
ikusleen arreta. Zientzia-fikziozko
(bai, zientzia-fikziozko) lana osatu du-
te, nolabaiteko Blade Runner britai-
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:47 Página 37
niarra, Ridley Scottenak bezala, giza-
kion arimari buruzko hausnarketa pro-
posatzen duena, baina etorkizuneko
megalopolis zikinean baino, Ingalate-
rrako landetako etxola batean.
Tamalez, pertsonaien barne-gatazkak,
haien maitasun, gorroto edo errebela-
tzeko grina, ez dira ikuslearengana
iristen edo ez erabat, behintzat. Ez da
erraza, pertsonaiak hain direnean
itxiak eta edozein zuzendari ez da
Ang Lee, Sense and sensibility edo
Brokeback Mountain westernaren gi-
sako lanetan pertsonaia hermetikoen
pasioak helarazteko gai izan dena. Be-
raz, liburua irakurri gabe duten ikusle-
ak, beharbada, filmaren azal erroman-
tikoarekin geratuko dira eta irakurri
dugunoi, berriz, gaizki aprobetxaturi-
ko aukeraren zapore mingotza geratu-
ko zaigu. Lastima! Agian, Orionetik
haratago dauden ateei eta euripean
desagertzen diren negar malkoei bu-
ruzko bakarrizketarekin askoz hobea
izango zen.
Jane Austen
berritua?
Ezin esan besterik behar genuenik. Ja-
ne Austenen eleberrietako paisaietara
eramango gintuen beste telesailik. In-
galaterrako landaguneen giro aristo-
kratikoaren miseriak kontatuko zizki-
gun beste ekoizpenik. Ezin esan.
Gurasoek adostutako ezkontza tragi-
koak, soineko deserosoak eta gehiegi
dakiten morroi-neskameak mila aldiz
ikusi ditugu. Baina, hara non, halako
beste bat etorri da eta, ezustekoan,
gustatu egin zaigu.
Downton abbey izeneko telesailari bu-
ruz ari gara, Erresuma Batuaren histo-
rian minutu bakoitzeko diru gehien
kostatu den produkzioa. Gosford Park
egin zuen gidoilariaren burutik sortu
da eta ez Jane Austenen lumatik, bai-
na Austen ekarri dio gogora bati baino
gehiagori eta haren lanetako etxalde-
ak, morroiak, oinordetzak eskuratzeko 2
nbr– 37
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:47 Página 38

2 trikimailuak, eta familia barruko azpi-

jokoak. Klase arteko borrokak ere Neguaren hasiera...
maiz ikusi ditugunak dira eta inor gu- berriro?
txi harrituko da argumentuaren gora-
beherekin. Kronologikoki, Titanic Duela gutxi arte, A song of ice and fire
hondoratu eta jarraian hasten da eta fantasia generoaren zale ugarientzat
Lehen Mundu Gerra arteko urteak baino ez zen ezaguna. George R. R.
kontatzen ditu. Gidoiaren aldetik, be- Martin idazlearen zazpi liburuk osa-
rrikuntza gutxi dakar. tzen dute bilduma, nahiz eta momen-
Baina bere helburua ez da inor harri- tuz lau dauden argitaratuta (bosgarre-
tzea. Ezustekorik ez, jaun andreok, na uztailean kaleratuko dute
hau betikoa da eta horregatik funtzio- ingelesez). Aspaldi honetan, ostera, te-
natzen du. lebista zale askok ere aditu dute negua
Lehen denboraldia osatzen duten zaz- badatorrela. Halaxe iragartzen da, Win-
pi atalek kalitate izugarria dute. Errea-
lizazio lana aparta da, gidoiak ezin fi-
nago idatzita daude, pertsonaiak
xehetasun guztiekin mamitu dituzte
eta aktoreen artean bat bera ere ez da
bigarren mailakoa (akaso 77 urte di-
tuen Maggie Smith denetan onena).
Eta horixe da Downton abbey. Betikoa
bikain kontatuta. Batzuetan, horixe be-
har du ikusleak harritzeko eta kontaki-
zunen lilura berreskuratzeko. Umeek
ere, behin eta berriz nahi izaten dute
oheratu baino lehen ipuin berbera en-
tzun. Antza, ez gara helduak ere askoz
helduago. Zer esango dugu: ipuin ede-
rra da Downton abbey.

38 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:47 Página 39
ter is coming leloarekin, liburuen tele-
bistarako egoitzapena, A game of thro-
nes izena eramango duena (liburuetan
lehena halaxe deitzen baita).
Hala bada, fantasia liburuetatik dator
pantaila txikian ikusmin handiena sortu
duen estreinaldia. Egun, telebista albis-
teen artean maixiatu eta A game of thro-
nes entzun ez duenik ez da geratzen. Ha-
la ere, aldizkari honen irakurleen artean
halakorik badago edo negua udaberrian
datorrela entzun eta harritu bada inor,
hementxe dauka datorrena ulertzeko
gakoen zerrenda, telesaila ikusi eta gal-
du nahi ez duenarentzat edo ikusi gabe
metroan zertaz hitz egingo den jakin
nahi duenarentzat.
Hasteko, hau ez da Eraztunen jauna. He-
men ez dago hobbit, azti edo munstro-
rik. Zuhaitzek ez dute hitz egiten eta ha-
rribitxiek ez dute botere magikorik. Jau-
regiko azpijokoak, boterea lortzeko ez-
kontzak, seme-alaba sasikoak, odola eta
ohe kontuak, horiexek osatzen dute A
song of ice and fire. Gainera, eta fantasia
generoan hori ezohikoa bada ere, per-
tsonaiak ez dira normalean gaiztoak
edo zintzoak, gaizkia eta ongiaren arte-
ko marra nahiko fina baita unibertso
honetan eta batzuk eta besteak oreka
mantentzeko ahaleginetan dabiltza.
Fantasiazko mundua bada ere, nahiko
errealista da pertsonaien aldetik eta Tol-
kien bainoago Rohmer aurkitu beharko
genuke estreinatzear dagoen telesaila
datorrenean.
Hori bai, beste fantasiazko hainbat bil-
dumatan bezala, pertsonaia asko ageri
dira liburu bakoitzean. Pentsa zenbat
diren, liburu bakoitzaren bukaeran 50
orrialdeko eranskina behar duela egile-
ak guzti-guztien zerrenda egin eta xehe-
tasunak emateko. Hala ere, norbaiti me-
sede egingo diogulakoan, hona hemen
post-it baten jarri edo Twitterren argita-
ratzeko moduko pertsonaia nagusien
bertsio laburrak, etxez-etxe.
Stark etxekoak: Winterfell izeneko
lurraldeko jaunak dira. Siberia moduko
lekua da Winterfell (gaztelaniaz Inver-
nalia jarri zioten itzultzaileek), zabal-
zabala eta ezin hotzagoa. Familia burua
Lord Eddard litzateke, Lady Catelynen
senarra. Bost seme-alaba dituzte eta
abizena aitortu zioten baita seigarren
bati ere, sasikoa bera. Etxearen ikurra
otsoa da.
Bathareon etxekoak: Robert Erregea
buru duen etxea. Liburuak hasten diren
unean Zazpi Erreinuen jauna da Robert,
aurreko erregea hil baitu. Oreina da be-
re etxearen ikurra eta bere familia nagu-
sia bi anaia, Stannis eta Renly eta Cersei
erreginarekin izandako hiru semeak.
Beste etxe batekoa da erregina, zerren-
da honetako ondorengo etxekoa, hain
zuzen.
Lannister etxekoak: Lord Tywin da
guztien buru. Hiru seme ditu: Jaime,
erregearen zaintzaileen burua, arestian
aipatu dugun Cersei erregina eta Tyrion,
hiruretan azkarrena baina ipotx itxura
duena. Lehoia da familia honen ikurra.
Targaryen etxekoak: Robert Erregeak
boterea hartu zuenean, targaryendarrek
galdu zuten. Bi ume baino ez dira bizirik
geratzen, Viserys mutikoa eta Daenerys
neskatoa. Herbestean bizi dira eta tro-
nua berreskuratzeko moduaren bila da-
biltza. Dragoia da etxearen ikurra.
Telesaila HBO kateak egingo du. Inber-
tsio handiak eta kalitate oneko ekoizpe-
nak egin dituelako izen han-
dia du kable bidezko kate
honek. Bereak dira, besteak
beste, The wire, Mad men
edo Boardwalk empire. Ak-
toreen artean, Sean Bean
akaso ezagunena, Lord of
the rings sortako filmeetan
Boromir izan baitzen. Estrei-
naldiak izan du egunik, apiri-
laren 17a AEBetan eta 18a
Erresuma Batuan. Goiburua,
esandakoa: badator negua.
Ikusleek hotz edo epel har-
tuko duten, ikusteko.■
nbr– 39
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:47 Página 40

Zaleek
boterea hartu dute
Fanfic fenomenoa 10 galderetan

Zer esan nahi du fanfic hitzak?
1 fiction hitzaren laburpena. Fanfic edo
Fan zalea da ingelesez eta fic, ostera,
fanfiction (eta batzuetan baita fic ere)
liburu, filma, edo beste edozeren zale
batek bere zaletasunaren oinarrian da-
goen zera horri buruz idatzitako fik-
ziozko istorioa litzateke. Hartu beste
batek sortutako pertsonaia, unibertsoa
edo kontakizuna eta berriz kontatu,
osatu, jarraitu edo moldatu.

Harritu egingo da fenomeno bitxi honi buruz ezer Oso zabaldua dago?
ez dakiena, beharbada, baina fanfiction delakoa 2
izugarri zabaldua dago munduan, bereziki AEBe-
tan, Erresuma Batuan eta Australian (baina baita
Europa osoan ere, Mendebaldean gehien bat).
Neurriaz jabetzeko aski da dagoen eta fanfiction
web-orri ezagunenera joatea.
Idatzi www.fanfiction.net eta mila ez, milioika
istorio aurkituko ditu erabiltzaileak. 2010eko esta-
tistekek zioten web-orri honek bi miloi erabiltzai-
le baino gehiago zituela, alegia, bi miloi pertsona
haien istorioak argitaratu eta besteenak irakur-
tzen, 30 hizkuntza baino gehiagotan.

Baina... nola funtzionatzen du? Itxuraz, arau bakarrak gidatzen du kul-

3 tur fenomenoa. Bakoitzak nahi duena
idaztea, horixe da kontua. Idatzitakoa ar-
gitaratu egiten da, aipatutako fanfic-
tion.net edo antzeko lekuetan (oso erra-
za da argitaratzea), edo norbere blogean,
adibidez, eta baita posta elektroniko ze-
rrendetan ere. Hain zuzen, Usenet mo-
duko zerrendak izan ziren istorio hauek
elkar banatzeko modu aitzindaria. Gero
blogak etorri ziren eta LiveJournal mo-
duko blog plataformak zaleak batzeko
bilgune bihurtu ziren.

40 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:47 Página 41

Ze umek ez ditu komikietako istorioak hartu eta

lagunen artean antzeztu, beste batek egindako
kontakizuna berritu eta osatuz? Irakurle eta egileen
arteko marra beti izan da malgua da eta Internetek
are malguago egin du, fanfic deituriko fenomenoari
esker. Akordatzen egileak idatzitakoarekin
konformatu behar zenuenean edo gustuko ez
zenuen filmaren bukaerarekin? Ahaztu.

Edozertaz! Jakina, zenbat eta irakurriago liburua, Zertaz idazten da?

arrakastatsuago filma edo ezagunagoa telesaila, za- 4
le gehiago bilduko ditu Sarean eta beraz, fikziozko
kontakizun gehiago. Beraz, errazago da Lost, Twi-
light edo Harry Potter bildumari buruzko narra-
zioak aurkitzea, telesail, liburu edo film ezezagu-
nagoei buruz baino. Hala ere, denetarik dago eta
bere kuttunari buruz inor idazten ibili bada jakin
nahi duenak, Google bilaketak egitea besterik ez
du. Harrituko da. Hori bai, klasifikazio arau zorro-
tzak ikasi beharko ditu eta slash, angst, UST eta
antzeko akronimo eta hitzen esanahia ikasi.

E... zer? Narrazioak klasifikatu egin behar dira, bestela ezinezkoa litzateke
5 norberak gustuko duena aurkitzea. Hasteko, ze fandom bilatzen
duen jakin behar du erabiltzaileak. Star Trek zaleek sortu zuten
gaurkoen antza duen lehenbiziko fandom edo zaleen komunitate
zabala eta ordutik asko egin dira, ia edozeri buruzkoak. Baina isto-
rioaren gaiaz gain, narrazioaren rating delakoa begiratu beharko
du. Badira oso inozoak eta baita oso pornografikoak ere eta beraz,
egileak esan egiten du ze adinetara zuzenduta dagoen bere narra-
zioa (normalean AEBetako filmen klasifikazioa erabilita, G, PG, R
edo NC 17). Ze gai duen eta ze adinetara zuzentzen den jarri ondo-
ren, beste mila klasifikazio ere jarri ditzake egileak. Adibidez, bi
pertsonairen arteko tentsio erromantiko edo sexualaz ari da ipui-
na? Orduan UST jarriko dio. Oso istorio dramatikoa da? Kasu ho-
rretan, angst oharra erabiltzen da. Normalean esan egiten da ze
pertsonaia ageri diren (askotan laburdurak erabilita) eta baita noiz
gertatzen den istorioa ere. Askok abisatu egiten dute pertsonaiaren
bat hiltzen bada, eta pornografiaren alorrean sartzen diren narra-
zioetan normalean hainbat ohar jartzen dira hasiera-hasieran
(adingabeak agertzen ote diren, sexu harreman homosexuala edo
heterosexualak ageri diren, hirukoak dauden eta halakoak). Harre-
man homosexualak ageri badira slash hitza erabiltzen da. Zeinu
ortografikoa da slash (hauxe: /) eta hitz hori zergatik erabiltzen
den kontatzeak merezi du: fanfic delakoa Star Trek zaleek hasi zu-
ten eta maiz idazten zituzten Kirk kapitaina eta Spock doktorea-
ren arteko kontakizunak. Adiskideak baino ez zirenean Kirk &
Spock idazten zuten oharretan eta adiskideak bainoago maitaleak
zirenean Kirk/Spock. Beraz, Kirk slash (barra) Spock esatetik da-
tor queer literatura egiten dutenek slash hitza erabiltzea.

nbr– 41
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:47 Página 42

fanfic
Baina pornografia ere badago, ala?
6
Pornografia da, hain zuzen, generoaren
barruan gai zabalduenetakoa. NC 17 kla-
sifikazioarekin jakiten da narrazioak se-
xu harremanei buruz modu esplizituan
hitz egiten duela eta halako milioika
daude. Nahiko zalaparta sortu zuen
duela hiru-lau urte horrexegatik, hain
zuzen. LiveJournal blog zerbitzuak eza-
batu egin zituen Harry Potter uniber-
tsoko marrazki eta narrazioak, Harry
adingabea zelako eta irakasleekin harre-
man sexualak izaten deskribatzen zute-
lako. Zalaparta hain izan zen indartsua
berriz onartu behar izan zituztela kon-
takizunak. Hala ere, blog zerbitzuare-
kin haserre, zaletuek beste zerbitzu al-
ternatiboa eta arau malguagoak zituena
sortu zuten: Dreamwidht izenekoa.

Noiz eta nola hasi zen hau guzti hau?

7
AEBetan sortu zen egun ezagutzen dugun mugimendua,
zientzia-fikziozko zaleen artean eta fantzineei esker. Aldiz-
karitxo horietan denetarik argitaratzen zuten: aktoreen be-
rri, telesailei buruzko albisteak, filmeen iruzkinak eta baita
aipatutako narrazioak ere. Star Trek telesail eta filmeen za-
letuei onartu behar zaie fenomeno honen jatorria, beste
inori baino gehiago. Spockanalia izeneko fantzinea sortu
zuten, 1967an, eta han agertzen ziren lehenbiziko kontaki-
zunak. Orrialde horiek fotokopiatu eta postaz elkar truka-
tzen zituzten edo zaletuen kongresuetan banatu. Datu ku-
riosoa nahi? Egile gehienak emakumeak izan dira
hasiera-hasieratik. 1970ean Princeton Unibertsitateak le-
hen ikerketa serioa egin zuen fanfic delakoaren inguruan
eta egileen % 83 andreak zirela frogatu.

Baina legezkoa da?

8
Inoren jostailuekin olgetan egitea da,
azken baten, fanfiction delakoan ari-
tzea eta beraz, jostailua norena den
argi geratu behar da eta jatorrizko
egiletza aitortu. Argi geratu behar
da, baita ere, narrazioa idatzi duenak
ez duela saltzen eta ez diola inori
irakurtzeagatik dirurik eskatzen. De-
na den, legearen marra fina da, maiz,
eta momentuz epairik eman ez de-
nez kontu honen inguruan, ezin
erantzun borobilik eman.

42 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:47 Página 43

Eta jatorrizko egileen iritzia?

9
Hori bai eman dezakegu. Tira, pare bat iritzi, behintzat, alde zein
kontrakoak. Anne Rice idazlearena, adibidez, oso kontrakoa da.
Interview with the vampire eta beste fantasiazko eleberrien sor-
tzaileari ez zaio gustatzen bere pertsonaiekin osatutako ipuinik
inon ikustea eta ezer ez argitaratzeaz gain, jarrita zegoen guztia
kentzeko eskaera egin zion arestian aipaturiko Fanfiction.net
web-orriari. Lege arazorik nahi ez eta, atoan kendu zituzten bere
liburuetan oinarritutako kontakizunak arduradunek. Lucasfilm
Ltd., George Lucasek sortutako ekoiztetxea arduratuta ibili zen
sasoi baten fanfiction delakoarekin. Hartara, 1981ean Lucasen en-
presak idatzizko gutuna bidali zien hainbat fantzine eta zaleen
argitalpenetako arduradunei, legezko egile bakarrak eta etekina
atera zezaketen bakarrak haiek zirela gogoratzen zieten eta ino-
lako pornografiarik ez argitaratzeko exijitu. Azkenean akordioa
erdietsi zuten egile eta zaletuek eta fanzineetan argitaratzeko
arauen eskuliburua adostu. Internetaren aroan, berriz, badira
fanfiction delakoa propaganda modura eta onerako hartzen du-
ten idazleak. Stephanie Meyer, adibidez: Twilight eleberrien
idazleak bere web-orrian jarrita dauzka fanfic webguneetarako
estekak. J. K. Rowling, Harry Potterren egileak, maiz hitz egin du
kontu honi buruz, bere lanetan oinarritutako horrenbeste konta-
kizun egotea laudorio moduan hartzen duela esateko.

Eta euskaraz badago zerbait?

10
Dakigula ez. Zeu hasten ez bazara!

Bukatzeko...
Historian atzera egiten badugu, fanfic delakoa
ez dela gaur egungo bitxikeria ikusiko dugu. In-
ternetek erraz publikatu eta istorioak ugaltzeko
aukera eman duen arren, irakurleek beti nahi
izan dute kontakizunaren unibertsoa zabaldu.
Homerok idatzitakoa hainbat egilek osatu zute-
la dakigu, are gehiago, Homero bera idazle ba-
karra ote zen dudatan jartzen da. Arturo Errege-
aren kontakizunak ere, autore askok kontatu
dituzte eta jakina, ahozko tradizioan etengabe
birkontatzen dira ipuinak. Arabieraz idatzitako
literaturan adibide asko aipatzen dira, gaur fan-
fic deitzen diogunaren aurrekari izan daitezkee-
nak, Sinbaden ipuinak edo Mila gau eta bat
gehiago bera, askoren artean idatziak dira eta
gero, beste herrialde batzuetan kopiatu, imitatu
eta osatuak (Frantzian, adibidez). Nekez aipa
ditzakegu hemen literatura eta zinema edo tele-
bista-saioei buruz egin diren parodia, omenaldi
eta imitazio guztiak eta, Sareak erakutsi duen
moduan, nekez jarri al zaizkio mugak irakurlea-
ren irudimenari.

nbr– 43
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:47 Página 44

Sariketa bati esker argitaratuko den lana eta sariketa

baten berri. Apirilean, bada kulturaren uretan
mugimendurik eta mugimendu horren berri ekarri nahi
izan dugu. Teatrotik hasi eta literatur lanekin jarraituta.

Eskenatokiaren
misterioa eta ministerioa
Antzerkia, Dantza, Zirkoa, Magia.
Letra larriz idatzi ditugu martxoaren
27an Teatroaren Nazioarteko Eguna
izan zelako eta arte eszenikoak halako
okasioa ospatzeko maiuskulaz jantzi
nahi izan ditugulako. Ez gara bakarrak.
Eskenatokiaren misterioa ospatzeko
gogoa ez zaio sekula bukatzen Artez
Blai Kultur Elkarteari. Artez aldizkaria
hilero-hilero ateratzeaz gain eta artez-
blai.com webgunea egunero berritu,
Arte Eszenikoen Nazioarteko
Ikerketa Saria deitu dute, aurten lau-
garrenez. Ikerketa, azterketa, hausnar-
keta teoriko zein saiakera edo prakti-
ka-proposamenak, modu kritikoan
agertutako testuak edota doktoretza-
tesiak onartzen dituzte, arestian aipa-
turiko edozein arteren ingurukoak.
Haien kudeaketa, alderdi teknikoak
edo artistikoak aztertu ditzake parte
hartu nahi duenak eta euskaraz zein
gaztelaniaz idatzitako proposamenak
onartuko dira. Lanak bidaltzeko epea
irailaren 20an bukatzen da, beraz,
bada denbora hasitakoa bukatzeko edo
hasi gabeari ekiteko. Irabazlearen lana
Artezblai Argitaletxearen Teoria eta
praktika bilduman plazaratuko da eta
1000 euro jasoko ditu egileak.
Informazio gehiago nahi duenak,
artezblai.com web-orrian sartuta aur-
kituko du. Web-orri osatua da, gaine-
ra, arte eszenikoetan interesa duen
edonorentzat interesgarria. Lanen
iruzkinak, jaialdien albisteak, adituen
iritziak… denak jasotzen ditu eta har-
pidedunentzako boletinak ere badituz-
te, doan. Non zer programatzen den
jakiteko leku aproposa.

44 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:47 Página 45
Desterratuen
ordua, aurki
Maiatzean argitaratuko da,
Alberdaniaren eskutik, Desterratuen
piztiarioa, Asier Serranoren poesia
liburua. Serranok (Eibar, 1975) Irun
Hiria irabazi zuen poema sorta hone-
kin: Iñaki Aldekoak, Jon Kortazarrek,
Lourdes Otaegik, Carlos Otegik eta
Patri Urkizu epaimahaikideek hala
erabakita. Hamalau poemario jaso
zituzten eta piztiario hau aukeratu,
Bada Hiri Gorri Bat eta Hiri Gorritik
(Elkar 1997, 2010) lanen ondoren
datorrena. Gizarteak galtzailetzat har-
tzen dituenei begiratu die Serranok,
bere hitzetan. Inoiz lehiaketa batera
aurkeztu gabea zen eibartarra Irun
Hiria baino lehen eta erronka hori
jarrio zion bere buruari. Ageri denez,
emaitza oparoarekin. Aurreko lanare-
kin kritika ederrak jaso zituen Asier
Serranok (bere lanik borobilena esan
zuen Beñat Sarasola kritikariak
Berrian) eta honakoa hura baino hel-
duagoa delakoan dago idazlea bera.
Alberdania argitaletxeak plazaratu
dituen azken liburuen artean bada
beste eskaintzarik, jakina. Hortxe esa-
terako, Aitor Zuberogoitiaren Surf,
egungo bizitzaren azelerazioaren
kontrako saiakera eta Dos palabras,
Garazi Goiaren Bi hitz eleberriaren
gaztelaniazko itzulpena.
nbr– 45
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:48 Página 46

Hiru (bigarren)
disko penagarri
Topiko bat da «bigarren disko zailaz» edo are «arriskuga-
Musika
rriaz» hitz egitea rockaren munduan, eta, topiko guz-
adituak oraingoan tiek bezala, asko du faltsutik (berehala aterako di-
musikaren munduari tu norbaitek talde edo bakarlarien bigarren
lotuta dauden mitoetatik disko zoragarriei buruzko adibideak), baina
zabalduenetakoari so egin dio. baita egiatik ere, batez ere lehenengo lana
(oso) arrakastatsua izan baldin bada. Xede-
Zinean nola, hala izaten baita an aurrenekoan jotzea arazoa da, batzue-
musikan ere, edo hala dela esaten tan, musikarientzat, lehenengoaren maila
da: ez omen da erraza bigarren berdinduko duen bigarren diskoa osatzea
ez delako erraza eta, gainera, dilema bat
disko ona egitea. Legendak planteatu ohi duelako: hura mimetikoki
egiarik baduela erakusteko, errepikatzen saiatzea (beti dena perilos),
hona hemen ahaztu nahi edo ildoa guztiz aldatzea (aurreneko diskoa-
ren zaleak urrun ditzakeen zerbait). Edonola
genituzkeen hiru ere, ez dira gutxi ahalegin horretan huts egiten du-
adibide. tenak: musikariak nahikoa sendoak badira, aurrera
aterako dira (The Clash-ek egin bezala Give’Em Enough
Rope flojotxoaren ondoren), edo bertan behera geratuko dira
(Propaganda eta Frankie Goes To Hollywood taldeei gertatu zi-
tzaien bezala, beren bigarrenak argitaratu eta gero). Gaurkoan,
halako beste hiru adibide trixte.

ztec Camera eskoziarrak sentsazio berria izan ziren 1982-

A 83ko bueltan, beren lehenengo singleak eta, batik bat,

High Land, Hard Rain estreinako LPa argitaratu zituztene-
an: Duran Duran eta Spandau Ballet-ek menderatutako panora-
ma bigun-artifiziosoan, aire freskoko bafada izan ziren, gitarre-
tan oinarritutako beren pop sinple, bizkor eta optimistarekin
(disko hark, The Smiths-ek eta Lloyd Cole-k laster argitaratuko
zituztenekin batera, itxaropena itzuli zigun zaleei, une batez).
Baina bigarren ahalegina eztarrian trabatu zitzaigun askori, es-
treinakoa (asko) gustatu zitzaigunoi bederen. Lehenengo kantak,
«Still On Fire»-k, ez zuen, horratik, itxura txarra eta, aurreko LP-
koenek baino erritmo mantsoxeagoa bazuen ere, eusten zion
mailari. Ez zen gauza bera gertatzen hurrengoekin, ordea: «Just
Like The USA»-n sintetizadore nabarmenegiak zeuden (ho-
rreur!), ez ondoegi kokatuta gainera, eta «Head Is Happy (He-
art’s Insane)»-ren pianoak eta haizeek beste talde bat iragartzen
Aztec Camera zuten, ez gure Aztec Camera; errematatzeko, azkeneko abestiak,
Knife diskoari izenburua ematen zionak, bederatzi minutu irauten
Sire, 1984 zuen! Laster jakin genuen norena zen errua: Mark Knopfler zen
diskoaren produktorea, hots, hondatzailea; garai haietan, M-ak
taldeak kantatzen zuen bezala, leku guztietan zegoen Mark, eta
ez onerako. Diskoak badu kanta salbagarririk («All I Need Is
Everything», adibidez), eta, izan gaitezen egiatiak, lehenengoa
baino gorago iritsi zen zerrendetan, argitarapen multinazionala-
ri esker. Baina Knifek betirako xahutu zuen Aztec Cameraren
kreditua: sekula ezin izan zuen lehenengo disko haren onespena
gainditu, eta hurrengoak, pixkanaka, indiferentziaren itsasoan
joan ziren hondoratzen.

46 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:49 Página 47

Iban Zalduak duela hamaikatxo urte argitaratu zuen

bere bigarren lana. Gezurrak, gezurrak, gezurrak (2000,
Erein) deitu zion baina zin egin digu bere diskoen
hautapena egiazkoa dela, benetan, benetan, benetan.

ork ez zuen egin dantza, 1987 eta hurrengoetan, Terence Trent

N D’Arby-ren «Dance Little Sister» edo «Wishing Well»-ekin?

Are soul-popa gehiegi maite ez genuenok errenditu behar izan
ginen D’Arby estilosoaren eztarri izugarriaren gora-beheren eta errit-
mo kutsakorren aurrean: Prince-k (gero eta eszentrikoagoa bihurtzen
ari zena jada, une haietan) bazeukan oinordeko sendoa (eta poztutzen
ginen). Baina, ai ene, D’Arby ez zen entertainer soil bat, jeinu bat bai-
zik, edo hori uste zuen berak behintzat, eta bigarren diskoa ezin arte-
fakto dibertigarri soil bat izan, sakontasun handiko obra baizik. Disko-
aren izenburuko «deklaraziotik» hasita kontuak itxura txarra zeukan,
eta, izan ere, A aldea handiustearen horroreen museo bat da: kanta
egitura apenas duten aldarrikapen solemneak («I Have Faith In These
Desolate Times»), orkestra batek zamatutako pasarteak («It Feels So
Good To Love Someone Like You»), xarmarik gabeko melodia eriak
(«To Know Someone Deeply Is To Know Someone Softly»: izenbu-
ruak ikaratzeko modukoak dira, alajaina)… Bigarren aldea pixka bat
hobeto zegoen (korte batzuk lehenengo diskoaren deskartetzat har zi- Terence Trent D’Arby
tezkeen kasik…), baina emaitza orokorra ezin desastrosoagoa zen, eta Neither Fish Nor Flesh
kritikak ondo jipoitu zuen Neither Fish Nor Flesh. Izan ere, orduz ge- CBS, 1989
roztik D’Arby 80ko hamarraldiko bildumetarako erlikia soil bihurtu
zen, eta ez, hain justu, disko honetako kantei esker. Froga: LPa iruzkin
hau egiteko erreskatatu, platoan ipini, eta ez diot ezta hautsa kendu
behar izan ere, nire bildumako binilo gehienekin behar izaten dudan
legez. Bigarren aldia zen entzuten nuela.

i ere, aitor dut, mana bezala itxaroten egon nintzen disko ho-

N nen argitarapena. 1989an, Madchesterren eklosioa gertatu ze-

larik, Irletatik iritsi zen diskorik gurtuena, zalantzarik gabe,
The Stone Roses-en debut homonimoa izan zen, gitarra kristalinoez
ehundutako psikodeliaren mirari hura. Hurrengo diskoa, ordea, atze-
ratzen joan zen, atzeratzen, atzeratzen… bost urtez: bigarren bat ate-
ratzeko tarte handiegia, edozein estilo-libururen arabera, ondo jaki-
na baita arrakasta lortzen delarik berehala jo behar dela berriro ere
burdin goria (ikusiko duzue, esaterako, nola ez den gehiegi gerora-
tzen Bilbao-New York-Bilbaoren jarraipena…). Fama lortu berriaren
zorabioak eta lehenengo diskoa ez berdintzeko beldur logikoak izu-
garri luzatu zuten grabazioa, produktore eta ingeniari ekipo ezberdi-
nen gidaritzapean, gainera, eta emaitza ahultzen joan zen bidean, tal-
dearen kohesioa bera bezala: prozesuaren amaierarako elkar
gorrotatzen zuten kide guztiek, eta (ez da harritzekoa) kritika eta sal-
menta txarren ostean, taldea desegin zen (multinazional batera pasa-
tu izanak ez zuen lagundu, kasu honetan). Ez dut uste, hala ere, dis- The Stone Roses
ko guztiz txarra denik (izenburu apokaliptikoa alde batera utzita), Second Coming
eta, izan ere, hauxe izango litzateke hilabete honetako hiruretatik go- Geffen, 1994
mendatuko nukeen bakarra: «Ten Storey Love Song» beren kanta
onenen mailan dago, eta «Daybreak» eta «Your Star Will Shine» ez
daude horren gaizki. Baina, lagunak, musikan, matematiketan ez be-
zala, faktoreen hurrenkerak aldatzen du, baiki, emaitza: disko hau
izan balitz Stone Rosesen aurrenekoa, eta lehenengoa bigarrena, en-
tzuten jarraituko genuke, handitasunaren aurrekari gisa sikiera. Bai-
na alderantziz gertatu zen, eta horrek kondenatu zuen diskoa, eta,
bide batez, baita taldea ere. Requiescant in pace.

nbr– 47
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:49 Página 48

Siuxak gara,
behelaino artean
Juan Carlos Egillor martxoaren
23an hil da, Madrilen, 63 urte zi-
tuela. Donostian jaio zen baina Bil-
bo, bilbotarrak eta bilbokeriak era-
bili zituen maiz-maiz bere lanetan
ilustratzaile eta margolariak. Mari
Aguirre kaskarina eta abertzaletasu-
naren ortodoxietan oinarritutako
Miss Martiartu berak sortu zituen,
iturri nagusia Bilboko kaleak zitue-
la. Ez zitzaion gustatzen BilboBe-
rrik herdoila eta iragana ahaztea
eta mater metalurgika esaten zion
bere hiri maitatuari. Berak egin
zuen, 1978an Bilboko Aste Nagu-
siaren lehen kartela eta berea zen
Ruper Ordorikak Atxagaren Etiopia
poema sorta ederrarekin egindako
diskoaren azala.

48 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:50 Página 49
Euskal Herriak azken hamarkadetan
izan duen artista grafiko nabarmene-
netakoa izan da Egillor, duda gabe,
eta formatoen aldaketak aldaketa,
hortxe ibili zen, 60ko hamarkadatik
lanean, New Yorken ikasten, papere-
tik ordenagailura, bideo-sormenera
eta Internetera. Era guztietako egun-
kari eta aldizkaritan egin zuen lan,
hasi Eginekin eta Diario 16 edo El
Correora. Pariseko George Pompi-
doun lanak erakutsi zituen eta, diote-
nez, antzinako gizona zirudien, kape-
la buruan eta bastoia eskuan.
Bernardo Atxagari irakurri diogu es-
kuzabal, alai, kosmopolita, bitxia,
pop zela eta guk guzti horren adie-
razgarri den bere lanaren erakusgarri
txikia ekarri dugu orrialde hauetara,
irakurleei klik egin eta sakon ezagut
dezaten dei egitearekin bat. Egillor
Euskadi Sioux baten gurasoetako bat
izan zen. Aldizkari heterodoxoa
1979an sortu zen eta egungo begie-
kin orduko Euskadik oraingoaren an-
tzik duen jakiteko sarean daukazue
www.euskadisioux.org helbidean. Jo-
an denaren hitzek argitzen dute, gu-
reek baino hobeto, zer aurkituko
duen irakurleak Egillor kide zuen tri-
buaren lanean: «Politika kontuak jai
giroan bizi genituen eta gure herri
honetan denek beren lekua izango
zutela pentsatzen genuen».
nbr– 49
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:50 Página 50
Estatu eta jainkoen kontra,
pornoterrorismoa
Diana J. Torres poeta da eta
eskenatoki gainean orgasmoak dituen
performance artista. Eta
pornoterrista. Hori zer den berak
azaltzen du Txalapartak argitaratu
berri dion liburuan. Zinez da lan
berezia Edorta Jimenezek lerro
hauetan aztertzen duena. Guraso
hippie eta anarkisten alabak, taburik
gabe hezi eta mundua ze desberdina
den konturatzearen traumatik
abiatzen du bere kontakizuna.
Gorputzaren mugak arakatuz,
moralarenak eztanda arazi egiten du,
horretarako arma bakarra bindikatuz.
Edorta Jimenez idazleak Stock 13
argitaratu zuen duela bi urte.
Diana J. Torresen liburuak bere
nobelaren pasarte erotiko
autobiografikoak haur literatura
bihurtu dituela uste du orain.
50 nbr–
Pornoterrorismo. Trenean, busean,
metroan, edozein garraiobide publiko-
tan irakurtzeko liburua. Ahal duzula-
rik, irakur ezazu aurrealdeko azala agi-
ri-agirian utziz. Liburuarena, noski.
Horrela eginez gero, zuzen-zuzenean
sartuko zara pornoterrorismoaren teo-
rian ez ezik praktikan ere. Horrexeta-
rako esku-liburutzat har daiteke-eta
Diana J. Torresek sinatu duen eta Txa-
laparta argitaletxeak plazaratu duen
saiakera: Pornoterrorismo. Gaztela-
niaz. Horren nondik norakoaz egilea
bera mintzatu da zenbait agerkaritan.
Adibide argigarria, Gara egunkariak
iragan martxoaren 27an argitaratu
zion elkarrizketan dugu. «Trenean, li-
burua irakurtzen ari nintzela, begira-
da ugari zuen bertara bideraturik aza-
lak; horretan emakumezko bat dugu,
burua-estalki jarrita soinean eta eskuetako batean granada
bat», diotso kazetariak Dianari. Dianaren erantzunak ares-
tian aipatu duguna berresten du. «Lagun batek berdintsu
esan zidan» –dio Dianak–, «zera, Madrilera zihoala trenez
eta aurrean Itun Berria irakurtzen ziharduen emakumezko
bat zuela; halako batean emakumeak lekuz aldatzeko eska-
tu omen zion treneko gainbegiratzaileari; nire laguna guz-
tiz dotore jantzita zihoan baina, hara!, emakumeak ezin be-
girada liburuaren azaletik aldendu». Kazetariak, bada, era
horretako erreakzioak gogoko dituenentz galdetzen diola-
rik, Dianak pozez erantzuten du. «Ezin atseginago ditut!
Horixe da pornoterrorismoa!».
Liburuaren tituluak sorraraz ditzakeen aurreritzi guz-
tiak gora-behera, errugabearen inozentzia lainoaz mintzo
zaigu Diana J. Torres. Agian horrexegatik ez diot hain go-
gorra iritzi testuari. Liburuan bertan lehenik eta gero elka-
rrizketetan kontatu dituenetatik, gogorren egin zaidana J
horrena izan da. Letra larri horren segidan ezkutatzen den
Junyent abizen katalana gaizki ahoskaturik aditzeaz nazka-
turik hura letra bakarrean, eta puntu!, laburtzea erabaki
zuela jakitea izan da. Hutsaren hurrengoa, apelliduari tor-
turapean ere uko ez dion baten harrotasunari min ematen
diona baita iritzi hau. Osterantzekoetan urte luzeetan ira-
kurri dudan saiakera probokatzaileena eta zintzoena da
Dianarena. 
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:50 Página 51
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:50 Página 52

 Zintzotasun horren adierazgarri, gaixo mota zenbaiti

erakundeek egiten dieten sexualitatearen ukapenaz libu-
ruan dioena dugu. Gogoetarako gaia, trenean, beti trenak!,
urteetan ikusi izan dudanak neuri ere eragin izan didana.
Zera, «adimen urriko» iritzi izaten zaien horietako ba-
tzuen joan-etorriak bizi izan ditut, urteetan. Horra hor
«berezi» horiek taldean jesarrita, etxetik lantegi berezira
eta lantegi berezitik etxera, beti algaran, beti poztasuna ja-
rioan, elkarrekin maitemindurik, beste neska-mutil ustez
«adimen osoko» horien jazkerak eta portaerak berengana-
turik. Eta adimena halakoa eta sentimenduak gutariko edo-
nork baino berezkoago dituzten «berezi» horien guraso-
ren batekin edo besterekin izaniko elkarrizketak datozkit
gogora liburuko pasarte hori irakurri ahala. Ba ote duten
ez ote duten beren sexualitateari bide emateko, ugaztun
ororen diren grinek zein bulkadek eskatzen dieten asea
betetzeko eskubiderik. Diana horretaz mintzo den orrial-
deak irakurriz Pedro Almodovar zinegilearen Hable con
ella ere etorri zait gogora. Filmean, «tabua eta zurikeria»
binonomia berriro ere, muturrekoa bezain egunerokoa
den egoera jakin batean.
Zein egoera den norentzat muturreko eta zein egunero-
ko albo batera, Dianak berak hedabideetan eta reality
show lizun horietan egunerokotasunari eman ohi zaion
tratamenduaz azaltzen ditu bere bizitzako hainbat pasarte.
Hasi birjintasuna delakoa boligrafoa erabiliz urratu zuene-
koa kontatzen duenarekin eta amaitu jendaurrean egiten
dituen performanceetan, errelatoak ez du axalekorik.
Agian, liburuaren azalekoa da guzti honetan axalekoena.
Nolanahi ere, dena dator harira. Diskurtsoa guztiz da ko-
herentea. Hain koherentea ezen hogeitaz urteko umeak
edozein jainko zigortzaileri egin diezaiokeen galdera egi-
ten baitu. «Zergaitik egin gaitu sortzez errudun Berorrek,
Jauna?» Teologiaren arloan idatzi diren orrialdeetako
gehienak galdera horri erantzun guran idatziak dira.
Orrion hotsa da orain arte aditu dugun erantzun bakarra.
Dianaren galdera egin daitekeenik eta galderarik trans-
tzendenteena da. «Norena da gure izatea, gure gorputza
ere tartean?» Erantzuna mistika baterako ate argitsua da,
Utopia bakarrerako sarrera: «Norberarena!».
Badakigu. «Norbera, norberarena!» aldarri horrek gal-
datzen duen burujabetasuna oraingoz desideratum hutsa
da. Dianaren eta beste askoren borrokari esker gauzagarri
dukegu, ostera. Horretarako, Utopia gauzagarri egiteko,
ezinbesteko dugu gure hormonak eurak ere kontrolpean
nahi dituen Boteretik askatzea. Leviathan beldurgarriak
potruetatik eta alutik, titietatik eta ipurditik lotzen gaitu,
esklabu gura gaitu lanaren behin-behinekotasunaren kar-
tzelan, soldata miserablez eta bizi ezineko etxe merkeetan.
Gure sexua bera kasik osorik eta gure sexu jarduera ia oro
porrotera kondenatzen dituelarik. Botere, Leviathan, Jain-
ko, Estatu, lau Jaun, lau Zaldun, elkarren pareko izaki gaiz-
toak, maltzurrak eta iruzurtiak. Beraz, horien izenak ere
elkarren sinonimoak dira. Ondorioz, Pornok min ematen
dio Jainkori; Terrorismok, Estatuari. Estatu eta Jainko bat
egiten dira, Hirutasun Santuan, Botere delarik horiek uz-

52 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:50 Página 53

tartzen dituen hatsa edo izpiritua eta Estatu delakoa Hiru-

tasun Santu horren egitura mundutarra. Bada, sexu bereiz-
ketarik egiten ez duen izaki PornoTerrorista izuzko zaio
Estaturi. Gaur eta hemen. Eta gaur eta hemen Diana J. To-
rresek Hirutasun Santuari korridak isurtzen dizkio, squir-
ting miragarriak eginez. Alutik ateratako olerkiak irakurri
ondoren egin ere. Olerkiotako batzuk aipatzen ari garen li-
buruan daude. Ederrak batzuk, antologikorik ere badago
tartean, nire iritzi apalean. Diana J. Torres ez dela ganora-
bako beste probakatzaile bat frogatu gura izanez gero, ira-
kur dezala edonork Nerudaren Veinte poemas de amor y
una canción desesperada bildumako 15. olerkiari Dianak
egiten dion aldaera. Harako Oulipo talde haren teoriaren
hastepenetako baten –«har ezazu edozein testu, alda egio-
zu hitzen bat eta ea zer sortzen den»– gauzapen miresga-
rria. Diana, poeta.

Edorta Jimenez

nbr– 53
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:50 Página 54

Kultur
mugimenduan
galtzeko
Aurkibidea

Eguraldia lagun, hainbat kultur

ekitaldi antolatzen dira udaberri
eta udan. Hilabete egokiak dira
kontzertuak egin, eskenatokiak
kalera atera eta jaialdiak
antolatzeko. Agendak denboraz
antolatu behar izaten direnez eta
inor sarrerarik gabe gera ez
dadin, horra hor uztaila bitartean
datorren mugimenduaren herriz-
herriko izendegia.

54 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:52 Página 55

Larrabetzu
Zer egingo da? Literaturia
Zer da? Euskaraz egiten den literatur sorkuntzaren azoka. Durangon egiten den
Ahotsenearen antzera, euskarazko egile eta irakurleak bildu nahi ditu Literatu-
riak, Durangoko azokaren erraldoitasunetik haratago. Hiru egunez Larrabe-
tzun liburuak aurkezten dituzte egileek eta hitzaldi eta mahainguruak egiten
dira, etenik gabe. Iaz, ikuskizunak ere egin ziren eta aurten, lehen aldiz, zen-
bait argitaletxeek titulu berriak eramango dituzte.
Nork antolatzen du? Literatura Eskolak
Noiz izango da? Ekainaren 3, 4 eta 5ean.
Sarrerarik edo… ez da behar. Larrabetzura hurbildu eta edonork har lezake par-
te, liburuak saltokietan erosi eta kultur ekitaldietan parte hartu.
Eta ohar praktikorik? Literatura Eskolak antolatzen du Literaturia eta beraz, au-
rrez informazioa nahi duenak eskolaren web-orria bisita dezake,
www.literaturaeskola.org helbidean.

5 Donostia

Zer egingo da? Poltsiko Antzerkiaren Jaialdia

Zer da? Formatu txiki eta ertaineko antzerki-ikuskizunen erakustaldia. Hiri erdigune
eta zenbait auzotako taberna eta lokaletan egiten dena. Umorezko ikuskizunak jo-
katzen dira, magia ikustaldiak, bertso-saioak edo bakarrizketak. Antzokietara hur-
biltzeko joerarik ez dutenentzat programazio hurbila eta atsegina eskaintzea da
kontua.
Nork antolatzen du? Donostia Kulturak
Noiz izango da? Maiatzean, 5etik 22ra.
Sarrerarik edo… ez da behar izaten ikuskizunak tabernetean direnean baina balite-
ke zenbait antzoki txikitan sarrera eskatzea.
Eta ohar praktikorik? Momentuz ez da egitaraua zabaldu eta, eguna hurbiltzen
den neurrian, Donostia Kulturaren web-orria izan liteke taberna giroaz gain, arte
eszenikoen zaporeaz gozatu nahi duenak informazioa bilatzeko leku aproposa.
www.donostiakultura.com da helbidea. Artezblai (www.artezblai.com) ere leku
egokia da albisteak jasotzeko.

nbr– 55
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:53 Página 56

Gernika

Zer egingo da? Gernika Sutan

Zer da? Faxistek Gernika bonbakatzeko aukeratu zuten egunetik 74 urte bete-
tzen direnean kalean egingo den ikuskizuna da. Gernikarrak izango ditu prota-
gonista, herriko abeslari eta antzesleak. Urteetan Maskarada taldeko zuzenda-
ri izan den Carlos Panerak gidatuko du lana. Urdaibai abesbatzak ere hartu du
parte Edorta Jimenezek idatzitako gidoia herriratzeko orduan.
Nork antolatzen du? Gernika-Lumoko udalak.
Noiz egingo da? Apirilaren 26an, arratsaldeko 19.00etan.
Sarrerarik edo… ez da beharko.
Ohar praktikorik? Antzezkizuna Mercurio iturrian hasiko da eta jende asko ingu-
ratzea espero denez, komeni da ilundu baino lehen agertzea.

1
Zer egingo da? Poesia egunak
Ea

Zer da? Gabriel Arestik Bizkaiko kostaldeko udalerri txikian bizitako urteak gogo-
ratzeko hasi ziren Poesia Egunak, baina aspaldi zabaldu zuten antolatzaileek
begirada eta azken urteotan munduko eta Euskal Herriko bazterretako poesia
hurbiltzen lan ederra egin dute. Poesia irakurraldiak, kontzertuak eta mahain-
guruak egiten dira Ean asteburu batez, herritar guztien parte hartzeari esker
eta herriko eskenatoki naturalak bilatuta, gainera: portua, mendia eta baita hi-
lerria bera ere.
Nork antolatzen du? HEA, Herrijeri Emon Arnasa taldeak, herritar eta auzokide-
en laguntzaz.
Noiz egingo da? Uztailaren hirugarren asteburuan.
Sarrerarik edo… ez da behar izaten. Kalean egin ohi dira ikuskizunak.
Ohar praktikorik? Herri txikia da Ea, eta asteburua bertan egin nahi duenari ko-
meni zaio lo egiteko lekua denboraz bilatzea. Herri ederra ere bada, itsasoaz,
mendiaz eta poesiaz gozatzeko asteburu polita pasatzeko aukera ematen
duena.

56 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:54 Página 57

Gasteiz
Zer egingo da? Azkena Rock 2
Zer da? 2002tik Gasteizen antolatzen den Rock jaialdia, Euskal Herrian egiten dire-
nen artean izen nahikotxo lortu duena. 2006an lortu zuten inoiz baino sarrera
gehiago saltzea, Pearl Jam taldeari esker, baina jendetza polita biltzen du urtero.
Aurten ikusiko direnen artean Ozzy Osbourne, Cheap Trick edota Brian Setzer’s
Rockabilly Riot taldea.
Nork antolatzen du? Last Tour International enpresak.
Noiz egingo da? Ekainaren 23, 24 eta 25ean.
Sarrerarik edo… bai, sarrerak behar dira, bai. 100 euro balio du hiru egunekoak
eta 52 euro egun bakarrekoak. Beraz, bi egun interesatzen zaizkionari komeni
zaio bonoa hartzea. Sarrerak salgai daude eta beraz, goiz ibili nahi duenak orain-
txe eros ditzake. Hauek dira saltzaile ofizialak:
Ticketmaster (www.ticketmaster.com), Atrapalo web-orria (www.atrapa-
lo.com), Halcón Viajes eta Breakpoint (www.breakpoint.es). FNAC dendetan
ere eros daitezke edota 902 15 00 25 telefonoan erreserba egin.
Ohar praktikorik? Hamar urte egiten ditu jaialdiak eta antolatzaileek okasioa os-
patu nahi dute. Horretarako Azkena Rock egiten den egunetan jaiak antolatzera
deitzen dituzte hiriko tabernari eta zaleak. Antolatzaileek jaiaren informazioa za-
baltzen eta azpiegitura antolatzen lagunduko dute. Informazio guztia haien web-
orrian kontsulta daiteke. Hauxe helbidea:
http://www.azkenarockfestival.com/arf/2011/

e Bilbo

Zer egingo da? Bilbao BBK Live Jaialdia

Zer da? Hiru eguneko jaialdia, nazioarteko pop eta rockaren izen handiak Euskal
Herrira erakatzen saiatzen dena. Izan dute horretan arrakastarik orain artean
eta aurten ere badirudi izen ezagunek kartela betetzen dutela. Bilbon izango di-
ra Coldplay, Amy Winehouse, Blondie eta The Chemical Brothers, besteak beste.
Espainiar estatuko indie taldeak ere bai, Vetusta Morla tartean, eta Euskal Herri-
ko batzuk, tartean Ken Zazpi eta aspaldiko partez, Zarama.
Noiz egingo da? Uztailaren 7, 8 eta 9an.
Nork antolatzen du? Last Tour International enpresak, BBKren laguntzarekin.
Sarrerarik edo… 110 euro balio du hiru eguneko sarrerak, 60 kostatzen da uztaila-
ren 7ko kontzertuetara bakarrik joatea eta 55 euro larunbat edo igandean soilik
agertzea. BBK da sarrerak saltzen dituena eta beraz www.bbk.es web-orrira jo
behar dute interesa dutenek edo 944 310 310 telefonora.
Ohar praktikorik? Urtero Bilboko udalak eta antolatzaileek autorik ez hartzeko
deia egiten dute eta aparkalekua jartzen dute Barakaldoko BEC erakustazokan.
Handik, zein Bilbo erdigunetik autobusak jartzen dituzte eta zerbitzua jaialdian
iraun bitartean ematen da. Bilbo edo Barakaldotik Kobetamendira autobusez bi-
de laburra dago, 15 bat minutu, baina kontzertura garaiz iritsi nahi duenak auto-
bus geltokitik ibilalditxo laburra ere kalkulatu beharko du eskenatokietaraino.

nbr– 57
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:55 Página 58

Arrigorriaga

Zer egingo da? XVI. Nazioarteko Clown eta Pailazo Jaialdia

Zer da? Euskal Herrian egiten den halako jaialdi bakarra, sudur gorria janzten du-
ten artisten bilkura. 20 talde inguruk hartuko dute parte aurton, tartean, Eus-
kal Herriko bostek eta atzerriko lauk. Euskal Herrian inoiz ikusi ez diren 8 ikus-
kizun lehen aldiz dastatzeko aukera emango du jaialdiak aurten eta Palestinan
Festiclown izeneko jaialdia antolatu nahi duen Ivan Pradok, Payasos en Rebel-
día taldeko kideak, hitzaldia emango du maiatzaren 4an.
Noiz egingo da? Maiatzaren 5etik 8ra.
Nork antolatzen du? Arrigorriako udalak.
Sarrerarik edo… eguraldia lagun, kalean egiten da jaialdia eta ez da sarrerarik be-
har izaten. Ikusleak bideratzeko mapa oparitzen du udalak eta Interneten esku-
ra daiteke, udalaren web-orrian (www.arrigokultura.org)
Ohar praktikorik? Ikuskizunak egiteaz gain, Johnny Melville izeneko klown artis-
tak Performance Dinamics izeneko ikastaroa zuenduko du, apirilaren 29tik
maiatzaren 1era, profesional zein hasiberrientzat; antzezle, kantari, akrobata
eta pailazoentzat. Parte hartzeko 620 543 668 telefonora deitu behar da edo
emaila bidali inscripciones@ireaire.com helbidera.

5
Zer egingo da? Heineken Jazzaldia
Donostia

Zer da? Bere historia luzean zehar mundu osoko jazz artista eta talde onenetako
asko eta asko entzuteko aukera Euskal Herrira ekarri duen jaialdia. Aurten San
Telmo museoan, Kursaal auditorioan, Donostiako hondartza eta kaleetan en-
tzungo dira B. B. King, Jan Garbarek, Chick Corea eta baita blues estilora hur-
bildu den Cindy Lauper abeslaria ere. B. B. King izango da jaialdia zabalduko
duena, Zurriolan emango duen kontzertuarekin.
Noiz egingo da? Uztailaren 21etik 25era.
Sarrerak edo… salgai daude jada eta komeni zaio nahi duenari ahalik eta arinen
ibiltzea. Hauxe helbidea www.generaltickets.com/kutxa Hala ere, bada do-
aneko ikuskizunik, arestian aipaturiko B. B. Kingena, esate baterako.
Ohar praktikorik? Donostiara autoz doanak oso goiz ibili beharko du apartzeko
edo erdigunetik aldenduta, auzuneetan autoa utzi eta osteratxoa egin gero
kontzertu lekuetaraino. Jendez lepo egon ohi da Donostia normalean eta are
gehiago uztailean eta halako kultur eskaintzarekin.

58 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:57 Página 59

1 Getxo

Zer egingo da? Nazioarteko XXII Blues Jaialdia eta XXXV. Nazioarteko Jazzaldia.
Zer dira? Donostiak antolatzen duenari keinuka, programazio ederra antolatu
ohi du urtero Getxoko jazz jaialdiak. Aurten, Chucho Valdés, Lee Konitz, Char-
lie Haden eta Jan Garbarek ekarriko ditu, besteak beste. Hamabost kontzertu
guztira eta egunero, saioa bukatzen denean, jam session ikusgarria. Blues
jaialdiak, berriz, Eric Sardinas eta Raimundo Amador ekarriko ditu, Bettye La-
Vette eta Music Maker taldekin batera.
Nork antolatzen ditu? Getxoko udalak.
Noiz egingo dira? Blues jaialdia ekainean izango da, 18tik 20ra eta jazza, berriz,
uztailean entzungo da, 1etik 5era.
Sarrerarik edo… sarrerak behar dira ia ikuskizun guztietan baina prezioak mer-
keak izan ohi dira.
Ohar praktikorik? Beste horrenbeste udalerritan bezala, ez da erraza Algorta
edo Areeta erdian aparkatzea baina metro zerbitzua dago Bilbo eta inguruko
udalerrietatik eta horixe izan liteke kontzertuak entzutera hurbiltzeko modu-
rik erosoena. Bestetik, ze kontzertu eta noiz egingo diren jakiteko modua
ematen du udalak www.getxo.net helbidean.

Gasteiz
d

Zer egingo da? Gasteizko 35. Jazz Jaialdia

Zer da? Maila handiko jazz jaialdia, Getxo eta Donostiarekin batera Euskal Herria
jazzaren hiriburu bihurtzen duena. Aurten ere programazio polita osatu dute,
besteak beste, Michel Camilo, James Cullum eta Herbie Hancock batuko ditue-
na.
Nork antolatzen du? Gasteizko udalak
Noiz egingo da? Uztailaren 11 eta 16a bitartean.
Sarrerarik edo… salgai daude jada sarrerak jaialdiaren web-orrian bertan. Helbide
honetan: https://www.jazzvitoria.com/tienda/es Kontzertu bakoitzak be-
re prezioa dauka (10 euro merkeenak, 40 garestienak), baina era askotako abo-
noak ere eros daitezke. Principal Antzokirako nahi bada, 55 euro ordaindu be-
har dira; ohiko abonoa 108 euro kostatzen da eta eserlekua aukeratu nahi bada
eta abono berezia eskatu 178 euro ordaindu behar dira.
Ohar praktikorik? Ekainaren 27a bitartean Jazzaldiak eta Luis Aramburu musika
eskolak jazz mintegia egingo dute, Fred Hersch piano-jolearen gidaritzapean.
Profesionalez gain, ikasleek ere izena eman dezakete, gradu ertaineko ikaske-
tak eginda badituzte edo egiten ari badira. Izen ematea 90 euro kostatzen da
eta eskaera postaz bidali daiteke Jazzaldira (Florida pasealekua 3, 2 D, 01005
Gasteiz) edo posta elektronikoz jazzvitoria@jazzvitoria.com helbidera.

nbr– 59
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:57 Página 60

auto-argazkia Ainhoa Moiua

60 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:58 Página 61

Negua joan da, zinez

Argazki honetan, Ainhoa Moiua dago. Bere kamisetak,
bere oinetakoak, eta bere eskuak. Zea Mays taldearen
bideoklip bati esker jakin dugu esku horiek abesten da-
kitela, mikrofonoa direla eta musika. Geure begiez ikusi
ditugu, Negua joan da ta abestiaren soinua jotzen. Ez
gara bakarrak, Youtube atarian 40.000 bisita baino
gehiago izan dituzte esku hauek, helbide honetan:
http://www.youtube.com/watch?v=7jrRM7y8yHA
Ezohikoa da musika entzuteko ezintasuna dutenei hur-
biltzeko Zea Maysekoek egin duten ahalegina. Eta zora-
garria emaitza baita musika entzuten duenarentzat ere.
Ainhoa Moiuak –ez bakarrik bere eskuek, baita bere irri-
barreak eta bere begiradak eta bere gorputzak ere– le-
tra azaltzea bainoago, letraren indarra biderkatu egiten
dute. Bider esku bi, bider hamar atzamar, bider mila.
Musika lengoia unibertsala dela esan ohi da, baina uni-
bertsalago egiten du berak.
Beldur eszenikoaz hitz egiten du letrak, baina beldurrik
ez zaio ageri kamera aurrean jartzeko moduan. Pozta-
sun handiak besarkatzen duela esaten duenean, bene-
tan sentitzen dugu pozik, argazkian ageri den udaberri-
tasun horrek gainez egingo balio bezala. Larrua
jotzearen keinuak, garrasiarenak, laztan eta besarkada-
renak irakatsi dizkigu Ainhoak eta berari eskertu behar
diogu begiekin entzuteko gogoa piztu digula eta bela-
rriekin ikustekoa.
Neguaren ezinak, udaberriaren eginak bihurtzeagatik,
eskerrak eman nahi dizkizugu, Ainhoa. Kantuak eska-
tzen duena egitea besterik ez dugu esker on hori era-
kusteko. Ozen-ozen esango dugu, beraz, negua joan de-
la. Erre ditugu izara
guztiak, bagaude uda-
berrian.■

nbr– 61
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:58 Página 62

The simple act

of murder
Zinen beltzaren hamar klasikoren zerrenda
Hilabeteak falta dira Donostiako
Zinemaldia hasteko baina
antolatzaileek aurreratu dute
AEBetako zine beltzari begiratuko
diotela. American way of death
izeneko zikloak aitzakia eman digu
hainbeste maite ditugun kriminalak
gogoratu eta geure hautaketa egiteko.
Ez da erraza izan. Noir estiloak,
gaizkileen bihotzak eta ongileen
itzalak hain modu espresibo eta
poetikoan erakutsi dizkigun horrek,
muga zabalak ditu eta zerrenda
bakarrean biltzeko maisulan gehiegi
eman ditu. Hona hemen batzuk,
Zinemaldiak ekarriko dituenen
esperoan. Mafiari buruzkoak kendu
ditugu, geure alfabetoan batuta geratu
direlako eta hautaketa laburtzearren.

62 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:59 Página 63

The third man (Carol Reed, 1949)

Viena lau zatitan banatuta dago eta western merkeak idazten dituen gizona,
Holly Martins (Joseph Cotten), bere lagunaren bila iritsi da. Harry Lime (Orson
Welles), ostera, ez da inon ageri, auto-istripuan hil berria baita. Benetan zer
gertatu den, Harry zertan zebilen eta heriotzaren atzean nor ezkutatzen den
erakusten digun filma hau inoiz egin den onenetakoa da. Dena da aparta. Anton
Karasen musika ezaguna (tararara tara …), Graham Greene eta Alexander Kor-
daren gidoi borobila, eta Carol Reedek poema espresionista bihurtzen duen
errealizazio liluragarria. «Italian, 30 urtez borgiarrak: gerra, izua, hilketa, odo-ja-
rioa, Michelangelo, Leonardo eta Berpizkundea. Suitzan, anaitasuna beti eta zer
eman digute? Kuku ordularia» Maite zaitugu, Harry Lime.

Zuzendu zituen guztien artean, Orson Wellesen filma bat bakarra aukeratu
beharko balitz, Citizen Kane beharko luke, ia ziur, zinemaren historian izan
duen eraginagatik, besterik ez bada. Baina zine zaleei zirrara zeinek eragi-
ten dien galdetu eta gehienek Touch of evil aukeratuko dute, 1958ko maisu-
lan ilun eta gihartsua. Argumentu merkea hartu, polizia gaiztoak eta ema-
kume ederren bahiketak, eta Wellesek, zinemaren teknika guztien
ezagutza ia magikoarekin, giza arimaren ustelkeria aztertu zuen, Mexiko
eta AEBen arteko muga eromenaren hari fina bihurtuz. Touch of evil ukitu
egiten da ia-ia, izerdia dario eta zinemaren historiako lehen hiru minutu go-
goangarrienetakoak ditu. Hiltzailea dela esaten diote Hank Quinlan erral-
doiari. «Tarteko zerbait: polizia».

Touch of evil (Orson Welles, 1958)

nbr– 63
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:59 Página 64

Inoiz zuzendari gazteek egin dituzten lehen filma onenen historia idazten bada, Re-
servoir Dogs lehen orrialdeetan egongo da. Quentin Tarantino tiro hotsa baino ozena-
go iritsi zen zinemaren mundura benetako izenik ez duten Mr. White, Orange, Pink
eta Blondieren kontakizunarekin. Ohikoa kontatu zigun: gaizki doan lapurreta eta
gaizkileen artean gordetzen den salatariarena. Baina inoiz ez bezala, hain pop ukitu
bereziarekin eta genero nahasketa mutantearekin izenondo berria asmatu behar
izan genuela: tarantinarra. Madonnaren Like a Virgin abestiak maitasunaz baino, se-
xuaz hitz egiten duela diote kriminalek hasieran. Filma asko gustatu zitzaiola esate-
ko idatzi zion gero Madonnak Tarantinori, «baina maitasunaz hitz egiten du» zioen
oharrak.

Reservoir Dogs (Quentin Tarantino, 1992)

The silence of the lambs zoragarriarekin genero berria hasi zela esan de-
zakegu, psikopata doakabeen hilketak kontatzeko joera zuena. David Fin-
cherrena, ostera, beste zerbait dela esatera ausartuko gara eta hurbila-
go dagoela Raymond Chandlerren lanetatik Anibel Lecterren ipuin
izugarritik baino. Azken baten, bekatua zigortzeko hiltzen duen illumina-
tiaren ipuinak zine beltzak beti kontatu duena kontatzen digu berriz: hi-
riaren ustelkeria, bertan bizi direnak galbidera, bakardadera eta erome-
nera eramaten dituena. Batzuetan Brad Pitten aurpegia duten aingeru
erorien eta erortzear daudenen mundu horretan, Morgan Freeman da ge-
zur-haragizko azken heroia eta erreferentzia duin bakarra.

Se7en (David Fincher, 1995)

64 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:59 Página 65

Dashiell Hammett idazle-

ari aitortzen zaio litera-
tur genero beltzaren aita-
tasuna, maila handian.
Eta bere liburuetako ba-
ten oinarritutako filma
eder honi noir estiloa zi-
nemara ekartzen lehena
izatea, hein handian.
Humphrey Bogart Sam
Space izeneko detekti- The maltese falcon (John Houston, 1941)
bea da eta Mary Astor
bere bulegoan sartu eta bizitza hankaz gora jartzen dion emakume txundigarria. Gero topiko
bihurtuko ziren elementu guztiak dituen argumentuaren ardatza urre gorrizko belatza da, gizon
eta emakumeak anbizioz itsutuko dituena. Shakespeare beraren esaldia itxuraldatu zuen John
Houston zuzendari eta gidoilariak bukaerako sekuentziarako. Belatza zertaz eginda dagoen gal-
detzen diote Bogarti eta bogartasunez lepo erantzuten du, «ametsen materialarekin».

Maitasun istorio bitxia nahi duenak ez du bitxiagorik aurkituko. Mark McPherson detektibeak
(Dana Andrewsek) Laura (Gene Tearney) maite baitu, baina Laura hilda dago, filmea hasi baino
lehenagotik. Ezagutu zuten pertsonak elkarrizketatzen, ordea, Mark liluratu egiten da emakume-
arekin eta horman eskegita dagoen erretratuak lilura hori sorginkeria bihurtzen dio, ia-ia. Ikuslea
bera ere, xarma eta sorginkeriaren artean sentituko da eta bihotza geldituko zaio, une batez,
Lauraren hilketaren misterioa argitzen hasten denean. Poesia beltzaren lilura makurra eta feti-
txismoa darizkio maisulan honi, hitz eta irudi guztietan. «Ez dut inoiz ahaztuko Lauraren herio-
tzaren asteburua. Zilarrezko eguzkiak erre zuen zerua, lupa erraldoiaren antzera. Inoizko larunba-
tik beroena zen eta New Yorken existitzen zen gizaseme bakarra neu nintzela sentitzen nuen…».

Laura (Otto Preminger, 1944)

nbr– 65
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 9:59 Página 66

Raymond Chandlerren izen bereko eleberria beste behin egingo zuten zineman,
1978an Robert Mitchumekin, baina guk Bogart eta Bacall maitemintzeko balio izan
zuen klasikoa aukeratu dugu. Argumentua ezaguna da: Sternwood generala gaixo da-
go, eta Philip Marlowe detektibea kontratatzen du, hil baino lehen bere familiari
txantaia egiten diotenekin bukatzeko. Ez da erraza izango, generalaren gaixotasuna
gizarte oso baten egoeraren metafora baino ez baita. Mundu ustel horretan Marlowe
heroi erromantiko klasikoa da, ordainik espero gabe zintzo jokatuko duena, bere ari-
maren jabe. Howard Hawks, Bogart eta Bacall soilik ez, filmean William Faulkner lite-
ratur Nobel saridunak ere egin zuen lan, gidoilari bezala. Eta ze emaitza ederra lortu
zuten, ene, denen artean.

The big sleep (Howard Hawks, 1946)

Jake Gittes detektibe pribatuak (Jack Nicholson) mila aldiz hartu ditu antzeko
enkarguak. Mulwray andereñoak (Faye Dunaway) senarra beste batekin dabile-
la uste du eta frogak biltzeko eskatzen dio. Berehala lortuko ditu honek argaz-
kiak baina laster konturatuko da akaso emakumea ez dela benetako Mulwray
andrea. Hariari tiraka, hiriko ur-hornidurarekin zerbait gertatzen dela ikusiko
du, intzestu, hilketa eta agintarien ustelkeriarekin egingo du topo bete-betean.
Zine beltz klasikoaren azken emaitza izan liteke Chinatown, 70etako maisula-
na, Polanski zuzendaria eta Robert Towne gidoilariaren lanari esker. «Erruga-
bea zarela esan didate» esaten dio neskak gizonari. «Gauza asko leporatu dizki-
date», bere erantzuna, «baina hori sekula ez».

Chinatown (Roman Polanski, 1974)

66 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 10:00 Página 67

Zorrotz begiratuta eta

Hitch miretsiaren beste
hainbeste lan bezala,
erabat misoginoa da No-
torious. Ingrid Bergman
gizon askorekin ibilitako
andrea denez, bekatua
garbitu behar du eta ho-
rretarako nazi batekin
ezkondu eta haren gora-
beherak zelatatu, pozoia
hartu eta Gary Granten
besoetan bukatu artean.
Baina maitagarrien ipuin
makurra ere bada, ama-
orde gaiztoaren errei-
nuan sartu behar baitu
Notorius (Alfred Hitchcock, 1946) gure Mari Errauskin mai-
teak. Ipuina, puzzlea, es-
pioen filma, maitasun istorio misogino eta liluragaria, arnasari etenda ikusten den thri-
ller maltzurra, guzti hori da Notorious, sekula zahartzen ez den maisulana. Zinemaren
historiako muxurik luzeenetakoa du, gainera. Zentsurak segundu gutxitako muxuak be-
hartzen zituenez, Alfred zikinak azpijokoa pentsatu zuten eta muxu labur-laburrak besar-
kada luze-luzean filmatu, bata bestearen atzean, eten eta arnasestu artean. Zuzendari
britainiarraren ia edozein filma sar genezakeen zerrendan, hauxe aukeratu dugu.

Billy Wilder zenarekin ere, Hitchcock maisuarekin bezala, ia edozein aukera genezakeen.
Witness for the prosecution epai-drama, Hollywoodeko zaztarkerietan arakatzen zuen
Sunset Boulevard edo alkoholismoaren inguruko The lost weekend. Baina gaztelaniaz titu-
lu zoragarria (Perdición) zuen hau aukeratu dugu, The postman rings twice eta halakoekin
jarraituko zuen mini-generoa ere aipatuko dugulako horrela: senarra hil nahi duten amo-
ranteena. Barbara Stanwyck eta Fred McMurray dira gizona hil nahi dutenak eta asegurua
kobratu, baina zer gertatuko da gizona hilda agertzen denean eta aseguru etxeak Edward
G. Robinson kontratatu? Nortasunaren argi-ilunak krimen askotan errepikatzen dira eta
amaierako ispiluen joko edo borrokaldi odoltsu eta engainagarrian bukatu.

Double Indemnity (Billy Wilder, 1944)

nbr– 67
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 10:00 Página 68

Ingalaterra iparraldean bada

esaera bat: «there’s nought
so queer as folk». Edo beste
modu batera esanda: «ez
dago jendartea baino
arraroagorik». Arraro
bainoago, ostera, queer
hitza irain moduan erabili
izan da maiz, «maritxu» eta
antzekoen pareko. Iraina
hartu eta bere egiten du,
berriz, queer mugimenduak,
generoen eraikuntzari, gizon
eta emakumeen arteko
desberdintasunei zein
feminismoari buruz hitz
egiteko begirada desberdin
eta arraro hori
erreibindikatuz. Liburuei ere
queer ikuspuntutik begiratu
die martxoan Literatura
Eskolak.

Queer literaturaz
berbetan FC Literatura eskola

artxoaren 18an, ostiralez hasi Queer teoria eta praktiketan azken ur-

M ziren Literatura Eskolaren

martxoko ekitaldiak Donos-
tian, Josune Montonek antzeztutako
King Kong neska bakarrizketarekin.
Zortziak aldean igo zen tabernako esze-
natokira, takoi handien gainean eta pol-
tsan zeramatzan objektu askotarikoen
konpainian (gurpildun dildoak, ezpai-
netakoak eta beste). Egiako Le Bukows-
ki aretora bertaratutakoak ez zituen ho-
tzepel utzi Virginie Despentesen
testuaren moldaketak, hasierako barre-
ak pixkanaka gutxitu eta izoztu ziren,
tarteka atzera agertzeko. Emakume-ti-
pologia askotarikoa disekzionatu zuen
Monzonek, amorrutik, irreberentziatik
eta umoretik. Laburra bezain indartsua,
gehiagoren gogoz geratu ginen bertara
hurbildutako asko.
68 nbr–
teotan erreferente da Virginie Des-
pentesen testua; eta erreferente nagu-
si horien errepasoarekin ekin genion
Literatura Eskolako bigarren saioari,
larunbat goizez Ernest Lluch kultur
etxean. Hamabost bat lagun batu gi-
nen, Ibon Egaña eta Iratxe Retolaza-
ren eskutik literaturari queer kokale-
ku batetik begiratzeko asmoz. Queer
teoria eta mugimenduaren sorreraz
eta jatorriez mintzatu zen lehenik
Ibon, mugimendu hori ekarri zuten
krisiak aztertuz: HIESaren krisia, fe-
minismoaren krisia edo birformula-
zioa eta gay mugimenduaren krisia,
nagusiki. 1980 eta 1990eko hamarkade-
tan egindako planteamendu berri ho-
rien ondorioz gaurko ikuspegitik queer
izenda dezakegun mugimendu eta teo- 
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 10:00 Página 69

saioaren
fitxa
Lekua: Donostiako Ernest Lluch Kul-
tur Etxean egin zen literatura eskola-
ren saioa, baina aurreko gauean Egiako Le
Bukowski tabernan King Kong neska bakarrizketa
taularatu zen.
Eguna: Martxoaren 17an bakarrizketa, martxoaren 18an Literatura Eskolaren saioa.
Gaia: Queer literatura.
Akuilariak: Ibon Egaña eta Iratxe Retolaza literatur kritikoak izan ziren saioaren
akuilariak. Maiz irakurri daitezke bien literatur kritikak euskal hedabideetan,
besteak beste, Berria egunkarian.
Bi hitz queer literaturari buruz: Queer hitzak ingelesez, «arraroa», «desberdina»
esan nahi du eta luzaroan modu iraingarrian erabili izan da homosexualei buruz
hitz egiteko. 90ko hamarkadan, ostera, AEBetan queer hitza hartu zuten iraina-
rekin nazkatutako askok eta haientzat erreibindikatu. Queer mugimendua eta ja-
kina, queer literatura sortu ziren orduan. Queer mugimenduak zera dio, emaku-
me eta gizonen nortasuna, haien genero nortasuna, ez dela berez sortzen eta ez
dagoela berezko desberdintasun biologikoetan oinarrituta. Genero nortasuna-
ren eraikuntzan, emakume edo gizon izateko modu onak eta txarrak daudela
irakasten zaigu eta horietara moldatzen ikasten dugu. Queer kritika egin dute-
nen esanetan literatura da gizarteak generoak eraikitzeko duen tresna nagusie-
tako bat (baita klase edo arraza nortasuna sortzeko ere), baina literatura da era
berean, gizartearen hizkuntzan sakondu eta hizkuntza horrek erresistentzia eta
disidentziarako ematen dituen arrakaletan arakatuz, subjektu politiko berriak
sortzeko tresna nagusietako bat.
Bi hitz King Kong neska bakarrizketari buruz: Virgine Despentes egileak
50.000 ale baino gehiago saldu zituen King Kong Théorie saiakerarekin,
2006an. Bertan kontatzen zituen Frantziako sexuaren zinema industriarekin
izandako esperientziak eta liburu horren hitzaurrea abiapuntu hartuta egin du
Josune Monton aktoreak (Donostia, 1970) King Kong neska antzezlana. Iñaki Se-
gurola Ogrok lagundu dio itzulpenean eta Legaleon eta Detritus taldeetan aritu-
tako aktoreak egin du beste guztia. King Kong neska 30 minutuko antzerki lana
da, baina baita emetasun berriaren manifestua
eta kontzertua ere bai. Berria egunkariari kon-
tatu zion Josune Monton berak ederra eta piz-
tiaren artean erabaki nahi ez duen emaku-
mea dela King Kong neska. «Emakumeak
gaztea, ederra, eta limurtzailea izan behar
du, baina ez puta. Ongi ezkondua, baina
ez senarraren itzalpean; etxekoandre ona,
baina ez neskamea... Eredu hori zapuztu
nahi du (King Kong neskak). Itsusien al-
dean jartzen da; zaharrentzat, marimuti-
lentzat eta potorlehorrentzat idazten
du. Denok gaude okerturik eta alde
okertuan, arrazoi batengatik edo beste-
rentik, eredu hori betetzerik ez dagoe-
lako. (Berak) barruan duena esaten du,
besteen begiraden menpe egon gabe,
entzun nahi duenarentzat».


nbr– 69
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 10:00 Página 70

nak: Gloria Anzaldua, Pedro Lemebel,

Monique Wittig edo Itxaro Bordare-
nak.
Euskal literaturara egin genuen jauzi
ondoren, egile eta gai zenbait hizpide-
ra ekarriz. Lehenik, queertasunaren
eta naziotasunaren arteko harrema-
nez jardun genuen, Itxaro Borda eta
Juanjo Olasagarreren eleberriak hizpi-
de hartuta. Komunek generoa erreafir-
matzeko espazio gisa duten garran-
tziaz aritu ginen ondoren, Uxue
Apaolaza eta Beatriz Preciado ondoz-
ondo jarrita. Amaitzeko, literaturatik
dantzara egin genuen eta Kukai-Ttan-
ttakak Hnuy illa ikuskizunean Sarrio-
 rizazio-sorta garatu zela azaldu zuen, nandiaren poesiaz egindako irakurke-
baita teorialari nagusien ekarpenak la- taz aritu zen Iratxe, testuaren
burtu ere.
berrinterpretazioarekin batera propo-
satzen duten genero-berrirakurketan
Irakurlea eta generoa arreta jarrita.
Ordubietan, puntual baino puntuala-
Genero eta sexu-banaketa binarioari go, amaitu zen saioa.■
egindako kritika izan da queer mugi-
menduaren ekarpen garrantzitsuetako
bat, eta hain zuzen, generoaz literatu-
ra-irakurleok hartzaile gisa ditugun
aurrejuzku eta aurreiritziak azaleratu
genituen, ondoren, hainbat ipuin labu-
rren irakurketaren bidez, Iratxe Reto-
lazak gidatuta. Genero-markarik gabe-
ko testu horietan irakurleok
txertatzen ditugun genero-irudikape-
nak azaleratuz, irakurle gisa egin ohi
ditugun interpretazioak, bistaratu zi-
ren hala. Ondoren, queer begirada es-
plizituki testuan errepresentatu duten
hainbat egileren testuak izan genituen
irakurgai, tematikoki ez ezik formalki
ere lekune hori markatu izan duten la-

70 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 10:01 Página 71

nbr– 71
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 10:01 Página 72
Chomsky,
Hitzak bainoago ekintzak
bere hitzetan
omen, gizonaren eta
emakumearen neurria
ematen dutenak. Baina
ekintzen atomoak dira
berbak eta iraultzen protoiak.
Hitz-bidezko biografiak egin
nahi ditugu Nabarran eta
horretarako hitzaren teoria
sakonetik aldatu zuen gizona
ekarri dugu.
Bizitza eta ekintza
Noam Chomsky Filadelfian jaio zen, 1928ko abenduaren
7an eta irakasle emeritua da munduan izen handiena
duen unibertsitateetako batean, MIT (Massachussetts
Institute of Technology). 29 urterekin hizkuntzalaritzan
iraultza eragin zuen Syntactic Structures liburuarekin,
The New York Times egunkariaren ustez iragan mende-
ko pentsalari amerikar handiena denak. Egitura linguis-
tikoak berezkoak direla esan zuen, hizkuntzaren organo-
aren jabe garela. Hizkuntzaren berezkotasuna eta
Gramatikaren Unibertsaltasuna aldarrikatu zituen. Poli-
tika mailan teorikoa bainoago hiritarra dela esan duen
arren, AEBetako ezkerraren erreferentzia nagusi da.
Anarkosindikalismotik hurbil, iritzi publikoa hedabide-
ek lokartuta bizi dela esan du eta terrorismoaren aitza-
kia kapitalismo zapaltzailearen azkena baino ez dela.
Euskal Herriari dagokionez, Sorturen legalizazioaren al-
deko manifestuari atxekimendua adierazi zuen iragan
martxoan.
72 nbr–
Testua eta itzulpenak:
Irati Jimenez
Hitza eta aditza
Terrorismoaz: «Ez dezagun ahaztu
Estatu Batuak estatu terrorista ai-
tzindaria direla (…) Estatu Batuak
dira Nazioarteko Epaitegiak terro-
ristatzat zigorturiko estatu bakarra
eta Seguratsun Kontseiluan nazio-
arteko legeak bete behar izatearen
kontra agertu diren bakarrak (…)
Reaganek aginduta, 1985ean Beiru-
ten kamioi-bonba jarri genuen,
mezkitatik ateratzeko orduan, aha-
lik eta jende gehien hiltzeko. (…)
Ze izen eman behar zaio Iraken mi-
lioi bat zibil eta milioi erdi haur hil
dituen erasoari? (…) Israelen gehie-
gikeria guztiei amen, Turkiak kur-
duak zapaltzeari berdin. Eta Suda-
nen? Clintonek agindutako erasoa
apenas aipatzen da Irailaren 11ko
atentatuei buruzko txostenetan.
Zer esango genuke Bin Ladenek Es-
tatu Batuei botikak ematen dizkie-
ten farmazeutiken erdiak bonbaka-
tuko balitu? Ze erreakzio izango
lukete Estatu Batuek eta bere alia-
tuek orduan?»
Holokaustoaz: «Nachem Goldmanek
esan zuen, Munduko Erakunde Sio-
nistaren sortzailea zen eta gizon
oso zintzoa, azkenean israeldarrek
erabat arbuiatu zuten arren, eta be-
rak esan zuen hebreerazko sakrile-
gioa hitza erabilita, sakrilegioa dela
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 10:01 Página 73
Holokaustoa beste batzuk zapaltze-
ko aitzakia gisa erabiltzea. Ze gau-
za gaixoa den, munduan izan den
gertaerarik izugarriena inor men-
dean hartzeko manipulatzea».
Iritzi askatasunaz: «Ez badugu sines-
ten iritzi askatasunean gorroto di-
tugunentzat, orduan ez dugu sines-
ten iritzi askatasunean. Goebbels,
adibidez, bere iritziko zirenen aska-
tasunaren alde zegoen eta Stalin
ere bai».
Emakumeez: «Kapitalismoaren arra-
kastaren sekretuetako bat esklabo-
en lana da. Emakumeek egiten du-
ten lana, etxe barruan, ez da
ordaindu, esklaboen lana da».
Demokraziaz: «Demokraziaren alde
nago, hau da, gizarteko erakunde
nagusiak herritarren kontrolpean
egon behar direla uste dut. Kapita-
lismoa eta demokrazia ez dira bate-
ragarriak. Kapitalismoan nagusi di-
ren erakundeak autokratek
kontrolatuta daudelako. Korpora-
zio edo industria bat, politikoki fa-
xista da, berez: kontrola goian dago
eta erabateko obedientzia eskatzen
zaie azpikoei. Badago hala-nolako
hartu eta utzia, baina aginte-katea
argia da eta ni, politika faxistaren
kontra nagoen moduan nago eko-
nomia faxistaren kontra».
Kapitalismoaz: «Kapitalismoa iruzu-
rra da. Ez dago kapitalismorik. Ez
dago aberri bakar bat, klase sozial
bakar bat inoiz, inon merkatu aske-
aren eskuetan jarri denik, inoiz ez.
Merkatu askea beti da besteentzat.
Hirugarren Mundukoak lehiatu dai-
tezela merkatu askean eta abera-
tsek erabiliko dute bitartean esta-
tuaren esku hartze guztia botere
pribatua defenditzeko».
Iraungarritasunaz: «Gure zibilizazio
honek baditu bere mitoak eta horie-
tako bat da norberak dirua irabaztea
ondo dagoela, txalogarria dela (…)
Aspaldi dakigu, baina, horrek sufri-
mendu eta bidegabekeria handiak
eskatzeaz gain, epemuga duela.
Mundua suntsitzeko gure indarrak
mugatuak dira eta mundua zaborte-
gi bihurtzeak ere bere mugak ditu».
Jabegoaz: «Jabegoa eskubidea izan li-
teke baina ez beste eskubideen pa-
reko. Nire jabegoak zure jabegoare-
kin talka egiten duelako. Nire iritzi
askatasunak ez, desberdinak dira».
Hauteskundeez: «Zer dira hautes-
kundeak? Bi tipo, leku beretik dato-
zenak, aberatsak, politikan eragina
izan dutenak, unibertsitate elitea-
ren parte direnak, elkarte sekretu
beretsuetan egon direnak eta atze-
an sistema korporatibo berbera du-
tenak. Alderdi Demokrataren kon-
bentzioan Barack Obamak esan
zuen Amerikan baino ez zela posi-
ble bere moduko inor horraino hel-
tzea. Ez dakit nik, bera baino po-
breagoak heldu dira boterera beste
leku batzuetan. Hartu Lula. Brasile-
ko presidentea nekazaria zen, sin-
dikalista, ez zen eskolara joan eta
hego-hemisferioko bigarren he-
rrialde handienaren presidente da.
Beste leku batzuetan zeure antzeko
hautagaiak aukera ditzakezu. Politi-
ka ikusteko modu desberdinekin.
Hemen? Ezta pentsatu ere».
Komunikabideez: «Edozein diktado-
rek miretsiko luke ze esaneko eta
mendeko diren».
Hezkuntzaz: «Eskolek ez dute mun-
duari buruzko egia irakasten eta
beraz asko hitz egin behar dute de-
mokraziari buruz. Benetan demo-
kratikoak balira, ez lituzkete ikasle-
ak demokraziaren onurekin
bonbakatuko, ez litzateke beharrez-
koa izango. Baina ez dira. Zenbat
eta demokrazia gutxiago, demokra-
zia goresteko behar handiagoa».
nbr– 73
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 10:01 Página 74

Irakurle estimatua,
Arazo nahikorik ez, eta udaberriarekin berria etorri zaigu. Bekaduna hartu zuen Nabarrak,
kazetari gazteei aukera berriak emateko eta ez –aldizkari honi erra diotenek esan bezala–
musu truk langilea lortzeko. Azala behar da halakorik esateko, bekadun koittadua, goizalde-
ko hiruretan edizioa ixten lan nahikorik ez eta halakoak entzun behar. Erredakzioan dugun
sofan lo geratu artean egin zuen negar jakin zuenean, zuzendariak ekarritako ogi sikua mur-
txikatzen zuela. Gixajoa. Kritika bidegabeetatik haratago, ostera, ez da hori udaberriak eka-
rri digun arazo larriena.
Bekaduna joan egin zaigu. Vladimir Maiakovskik bere buruaz beste egiteko erabili zuen
notaren kopia eskuz izkiriatuta utzi digu. «Zorte on geratzen zareteneoi!» jartzen zuen, «ez
pentsatu ahula naizenik». Zirilikoz, jakina, eta negar tanten tintaz idatzita.
Kostatu zaigu nora joan den jakitea. Hasieran zurrumurrua zabaldu zen erredakzioan,
Charlie Sheen trumoitsuaren lan-deialdiari erantzun eta haren bekadun zela. Baina ez, Sara-
sotako Herald Tribune egunkariari erantzunez lana topatu duela esan digu bekadunak be-
rak Twitter bidez. «Floridara etorri naiz, lan deialdia ezin hobea zen, madarikatuok ». Ha-
rrigarria egin zaigu madarikazioa eta are harrigarriagoa Sarasota Herald Tribunen langileak
bilatzeko duten modua.
«Bi eratako lanak egingo dituen kazetariaren bila ari gara, unean-uneko ikerketak, albis-
teek hala eskatzen dutenean eta egunetarako lana emango duten lan luzeagoak. Baina urte-
ro-urtero saiatzen gara gure aldizkariaren neurrirako handiegia den proiekturen bat aurre-
ra ateratzen, amets egiten dugulako egunen baten (New York Timeseko zuzendariak) Walt
Bogdanichek zera esan beharko duela ezin dut sinetsi Sarasota Eztakizer Tribune madarika-
tuak nire hogeigarren Pulitzerra kendu didanik. Askok dakizuen bezala era horretako
proiektuak amesgaiztoa dira, arima xurgatzen dizute eta dudaz bete. Baina halako psikopa-
ta horietako bat baldin bazara, bulego txiki eta itxietan gordetzea gogoko duena, halamodu-
ko higienea duten beste kazetari batzuekin, dokumentu pila bateko datuak eskuz banan-ba-
nan datu baseetan sartzen, orduetan eta orduetan, lepoa bihurrituko lizuketen
boteretsuekin eta erakundeekin bukatzeko, norentzako eta saria mereziko lukeen zure kon-
takizun epikoa apenas begiratuko duten irakurlearentzako… tira, guzti horretan Kazetari-
tzaren Zerua ikusten baduzu, gure moduko psikopata zara.
Floridaren izena ezagutzen ez dutenentzat, horra datu batzuk: albisteak egiteko AEBtan
dagoen lekurik onena da (…). Era guztietako ustelkeria, indarkeria eta nazkantekeriak ditu-
gu. Irailaren 11ko atentatugileak hemen trebatu ziren. Bush presidenteak hemen irakurri
zuen Nire ahuntz txikia. Gure hauteskundeak desastre kolosalak dira. Gure gobernadorea
aseguru-mediku pribatuak egiten zituen enpresaren jabe izan zen eta osasun arloan iruzu-
rra egiteagatik zigortu zuten. Urakanak ditugu, suteak, galipota hondartzetan, zimitzak,
zuhaitzetako gaixotasunak eta hiri osoak hartzen dituzten labezomorro erraldoiak (eta guz-
ti horietatik bakar bat baino ez da gezurra). Disney World ere hementxe dago eta hondar-
tzak ere baditugu. Ekarri familia osoa!»
We will miss you, bekaduna. Baina inspiratu gaitu gugana ekarri duzun iragarki honek.
Gaizki ordainduta dagoen eta batere saririk ematen ez duen lanbidea zenbat maite dugun
gogoratu digu, udaberriaren lehen egunetan.

Nabarraren erredakzioa
74 nbr–
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 10:01 Página 75

-
nbr
Nabarra
ez da
gelditzen.
Eta zu?
✃
Harpidetu zaitez!!! Ez galdu aukera 119
Bai, Nabarra aldizkariaren harpidedun izan nahi dut.
Urteko 36 euroko kuota ordaintzeko hemen dituzue nire datuak
Izena:
Abizenak:
Telefonoa:
Posta elektronikoa:
Harpidetzaren trukean hilero helbide honetara bidaliko didazue aldizkaria:
Kalea­Zenbakia:
Herria: Posta Kodea:
Lurraldea:
Eta nire kontu korrontearen datuak hauek dira, urteroko kuota ordaintzeko
Erakundea Bulegoa Kontrola Kontu Korrontea
   
fax:(

nbr– 6197 posta kutxatila – 48080 Bilbo – [Bizkaia]i

nbr.harpidetza@gmail.com
www.nabarra.com

nbr– 75
nbr-119-(ok):interior revista-3.9-okey 18/04/11 10:01 Página 76

-
nbr
euskal herriko kultur eta gizarte
Orgasmoaren dardara hartu hilabetekaria
eta terrorismoaren zirrara 119. zka
3,50 € | 2011ko apirila
sentitu dugu,
apirilaren epelak krudel bilakaturik
benetako eta fikziozko gangster
bihurturik

76 nbr–