nbr-121. Alea (Ekaina, 2011)

nbr-121-(3.1):interior revista-3.
9-okey 16/06/11 10:06 Página 1
–
nbr
euskal herriko kultur eta gizarte
hilabetekaria
121. zka
2011ko ekaina|3,50 €
nbr– 1
nbr-121-(3.1):interior revista-3.9-okey 16/06/11 10:06 Página 2
J.D. Sallinger Hirurogei milioi saldu zituen

gizon misteriotsua
Miguel Hernandez Poeta handiarekin
solasean
gizon misteriotsua
solasean
gizon misteriotsua
solasean
2 nbr–
nbr-121-(ok):interior revista-3.9-okey 16/06/11 13:18 Página 3
–
nbr tab atiegoh ate nuhe
hilabetekaria
2011ko ekaina
Gaua ere bagara 004

Irati Jimenez
Gaua 006
Xabier Silveira 014
Mikel Soto
Eta non dago Bränskint 024
Atik Zra 028
Aginduak eta zinak
Karmen Katodo
Larrialdietarako irteera 034
Dani Etchart
Telebistari eta zinema 036
Uda: zer ikusi eta nola iraun bizi
Maria Fernandez-Cabrero
Kalera literatura! 040 Azal baten historia
Azoka, jardunaldi eta bestelakoen agenda
Bazen behin, gauari beldurra zion izakia. Beldur hori
Poesia astea Oreretan 044 uxatzeko, sutarrien misterioak ikasi zituen. Fosforozko
Hamaika pauso Bilbon 045 palotxoak asmatu zituen. Txiskeroak sortu zituen eta
The Byrds-enak 046 ipurtargien antzera ilunak argitzen zituen su elektrikoa,
Iban Zaldua erretzen ez zuena. Horiek guztiak pentsatu, asmatu, fin-
Txokolatea, jostailua 048 du eta hobetu zituen. Baina izu ilunei aurre egiteko de-
eta... kontrabandoa nak aski ez, eta izaki dardarti hark hitza asmatu zuen
Nor da Clint Eastwood? 050 eta suaren inguruan bilduta, ipuina kontatu.
Edorta Jimenez
Abestien dorreko 054 Aldizkari hau posible egin dutenak:
Printzea Zuzendaritza edo dena delakoan: Irati Jimenez. Arte zuzendaritzan:
Esteban Montorio. Fin-fin idazten: Dani Etchart, Oier Guillan,
Auto-argazkia 060 Edorta Jimenez, Irati Jimenez, Karmen Katodo, Maria Fdez-Cabrero,
Itziar Ziga Mikel Soto, Iban Zaldua. Marrazkiak: Ibai Aizpurua. Aritz Eiguren.
10 film politikari buruz 062 Argazkiak: Literatura Eskola, Mikel Soto, Irati Jimenez, Uri Warren,
Andreas Levers, Fotolia, Deviantart.
Xabier Lete: 068 Diseinua eta maketazioaren ardura: Montik.
izatetik mintzo den ahotsa Inprimatu duena: Gráficas Iratxe.
Benetako euskalduna 071 L.G: Na-1137/2001
Ibai Aizpurua I.S.S.N.: Na-1695-0127
Sustatzailea: Nabarrak kultur elkartea
Wilde, Oscarren hitzetan 072
Irati Jimenez 6197 posta kutxatila
48080 Bilbo [Bizkaia]
Irakurle estimatua 074 nbr.aldizkaria@gmail.com gara
Nabarraren erredakzioa eta nbr.harpidetza@gmail.com ere bai
www.nabarra.com
KULTURA SAILAk
Nabarra aldizkariak ez du zertan bat egin bere (Hizkuntza Politikarako Aldizkari honek
kolaboratzaileek adierazten dituzten iritziekin.
Baina atsegin ditu. Batzuetan. Sailburuordetza) Bizkaiko Foru Aldundiaren
Edo batzuk, behintzat. diruz lagundutakoa laguntza jaso du
nbr– 3
Gaua ere bagara

Gaua aukeratu dugu Badaki zerbait, gauez, ohean sartuta, alda-
ekaineko aldizkari honen gai rri baten esnatu den umeak eta badaki
zerbait, iluntasunari zaunka egiten
nagusi. Udako beroak loezina dion txakurrak. Badakite egunez au-
eragin digulako eta urteko gaurik sartzen ez direnek gauean aukera
laburrena eta magikoena hortxe ikusten dutela eta badirela gauez
dugulako. Gaueko piztiak maite baino loratzen ez diren landareak,
ditugulako eta bereziki, gu geu ere gauez baino ibiltzen ez diren krea-
gau-txori edo gau-kreatura garelako. turak. Hala ez balitz, zergatik joan
zaizkigu gizaldiak ilunak argizta-
tzeko moduak bilatzen? Zerbait da-
bil, argirik gabeko lekuetan. Arrasta-
ka mugitzen da, edo gorputzik gabe,
astiro-astiro dator gugana, gurasoek
korridoreko argia amatatzen dutenean,
baina aitaren baten mugi daiteke, argiaren
eta espazioaren legeei muzin eginez.
Kreatura horri banpiro deitu diogu. Odola xurgatzen

digula sentitu dugu eta egunez bizi gaituen poza kendu
egiten digula, biluzik utzi diogun samako zainean hagi-
nak sartuta. Sexu gosea duela imajinatu dugu eta gu geu
sexu gosez beteko gaituela: hil gaitzan erregutuko diogu
eta trukean, gau luzea, gau luze-luzea, amaigabea eskaini-
ko digu, opari eta, era berean, betiereko kondena.
Kreatura horri, ostera, sorgin ere deitu diogu. Geure
Irati Jimenezek
oso umetan ikusi artean dagoela amestu dugu eta ahate hankak dituela, be-
zuen banpiroei gi-gorriak, azala leun eta bihotza zurbil. Gauean bere bes-
buruzko lehen te modukoekin batu eta begiz joko gaitu, gaixotasunak
filma eta ordutik ez
gugana erakarriko eta gure umeak lapurtuko. Ez dugu
du behin ere leihoa
itxita lorik egin. etortzen ikusiko: amona maitagarria dela irudituko zaigu,
4 nbr–
sagar gorri-gorria oparitu nahi diguna.

Edo okerrik ez dakien neskatotxoa dela
pentsatuko dugu, galduta dabilelako ate-
joka etorri zaiguna, laguntza eske. Po-
zoinduta gaudela konturatzen garenera-
ko sorginak etxean izango ditugu eta
gauaren menpe biziko gara gu ere, argia
bilatzeko ahulegi.
Sorgin edo banpiro bakarrik ez, kreatu-
ra horri, ozeanoren ilunetan ezkutatzen
den izaki izugarriari, leviatana ere deitu
diogu. Gauean ikusi dugu, itsasoaren
urak petrolioaren kolore lodia hartu due-
nean. Oinak uretan sartu ditugu, urdaile-
an egin zaigun ikara geure irudipena bai-
no ez dela pentsatuta, eta leviatanaren
garroak laztandu gaitu. Likatsua da eta
berehala jakin dugu itsasoa ez dela itsa-
soa, munstro erraldoiaren ahoa baino, be-
tiko iluntasunean jango gaituena.
Sorgin, banpiro, leviatan… zenbat izen
eman dizkiogun kreaturari. Otso-gizon
esan diogu eta likantropo ere bai. Bere
borondatearen kontra dabilela iruditu
zaigu, baina ezin diola eutsi gauak eragi-
ten dion goseari. Ez da asetzen, ilargiak
haragia apurtzen dio eta geure odolak ba-
karrik baretzen du. Kreatura ez da gaiz-
toa, ume jaio berria baino: gose da eta hil
egin behar gaitu, zer egingo dio. Erruki-
rik ez badu, nola izango du errurik?
Izen asko jarri dizkiogu. Golum esan
diogu, gremlin, critter, praka-gorri, la-
mia eta ghoul. Bataiatu egin nahi izan
dugu, ulertzeko, kontrolatzeko, nola hil
genezakeen jakiteko eta geure burua en-
/
gainatzeko.
Ez baitago munstrorik ur azpian. Ezta ere umeak beti ika-
raz begiratzen duen korridorean. Ez dago kreaturarik kale
bazter ilunean edo argirik gabeko basoan. Ez dago banpiro-
rik, otso-gizonik, leviatanik.
Geu gara, gustuko ez dugun zerbait ezkutatzen dugunak.
Geu gara, nahiari beldurra diogunak. Geu gara hiltzaile, erru-
dun, gaixo edo ustel sentitzen garenak. Geu gara gaua eta
gauak ez du besterik ezkutatzen geuk gura duguna baino.
Gabon, piztia maitagarriok. Gabon irakurleok. Ongi eto-
rriak ekaineko Nabarrara.■
Irati Jimenez
nbr– 5
gaua Itzala baino ez da, geure planetaren

mugimenduak sortzen duena. Luzeena
abenduan bizi dugu, erromatarrek
Saturnalia deitzen zuten unean eta
laburrena, berriz, oraintxe, ekainean,
erreketago urari sendatzeko gaitasun
magikoa aitortzen zaionean eta suari,
iragana arazteko boterea. Eguna baino
hotzagoa da, bereziki izen beroa duen
Merkurio planetan. Lorik egiteko ez
badugu probesten gorputzaren erlojuak
erritmoa gal lezake baina lorik ez
egiteko nahi dute askok. Esate baterako,
Goethe idazleak. Berak idatzi zuen
bizitzaren erdia zela, «baita erdirik
onena ere».
Erdi horren itzaletako batzuk argitu nahi
izan ditugu gure ekaineko gai nagusian.
6 nbr–
Gure planetaren
Itzala
Lurra etzaten denetik berriz
eguna argitzen den arteko tar-
teari deitzen diogu gaua.
Nahiz eta eguzkia ez den be-
rez etzan eta argitzen. Lurrak
bere ardatzaren inguruan egi-
ten duen mugimenduak eragi-
ten du ilusio hori. Mugimendu
horrek eraginda planetaren er-
diak eguzkiaren argia jasotzen
du eta beste erdia itzaletan ge-
ratzen da. Itzal hori litzateke
gaua
gauaren iluntasuna. Planeta
bakoitzak bere abiadura dauka, jaki- planetetan. Venusen 58,4 egun (Lu-
na, ardatzari buelta osoa emateko eta, rreko egun) irauten du eta Jupite-
beraz, egunek eta gauek ez dute ber- rren, berriz, bederatzi ordu eta 56
din irauten Lurrean edo inguruko minutu.■
Sol sistere
Lurraren ekuatorea errefe- ren 20-21 inguruan gertatzen tak eta hamasei minutu jo-
rentzia hartuta, urtean bitan da eta negukoa abenduaren tzen dutenean gertatuko da
dago eguzkia beste inoiz bai- 22-23an. Urteko gaurik labu- solstizioa eta egongo gara
no iparralderago (+23º 27´) rrena eta luzeena orduantxe eguzkiarekiko dugun ardatza
edo hegoalderago (-23º 27´). gertatzen dira. Zehatzago begiratuta, inoiz baino bere-
Bi une horiei solstizioak dei- ere eman dezakegu datua: gandik hurbilago. Hego Polo-
tzen diegu. Ipar Hemisferio- 2011ko ekainaren 21ean, Eus- an ez da egun argirik egon-
an udako solstizioa ekaina- kal Herrian arratsaldeko bos- go: eguzkia beti geratuko da
zerumugatik 23º baino behe-
rago eta, beraz, ezingo da
ikusi. Zirkulu Polar Artikoan
alderantziz izango da: eguz-
kiarekiko etengabe egongo
nbr–
dira han 23ºko inklinazioa

baino gorago (baita 47ºtara
ere) eta beraz, behin ere ez
dute etzaten ikusiko, 24 or-
duko eguna izango dutelarik.
gaua
Solstizio hitza latinetik da-
tor, sol sistere esaten zio-
ten aintzinakoek une horri:
eguzkia geldi zegoela adie-
razi nahi zuten.■
nbr– 7
Sol invictus
Bi solstizioei eman zaie esanahi berezia han jaialdi horiek gaur egun-
eta hemen eta ugari dira haien inguruko tradi- go kristauen Eguberrieta-
zio eta ohiturak munduan zehar. Erromatarrek, ko ospakizunekin. Cons-
adibidez, abenduaren 17an hasita eta solstizioa tantino Enperadorea izan
bitartean Saturnalia izeneko jaialdia antolatzen omen zen, kristau bihurtzerako-
zuten, Saturnoren omenez. Oturuntzak eta opa- an egun horiek Jesusen jaiotza ospatzeko pro-
riak egiten ziren eta esklaboentzat egun han- bestu zituena: Biblian ez da esaten noiz jaio
dia zen, denbora librea ematen zitzaielako eta zen eta errazago iruditu zitzaion kristautasuna
jakiak ere ugariago. Neguko solstizioaren hu- zabaltzea sustraituta zeuden ohitura paganoak
rrengo egunak ere ospatzen zituzten erro- erabilita. Constantino baino lehen ere ospatu
matarrek, eguzki garaiezinak (Sol invictus) zen, ustez, abenduaren 25a Jesusen jaiotza mo-
gauaren luze eta ilunari irabazi ziola ospatze- dura, Alejandrian. Hala ere, Julio I Aita Santua
ko: Dies Natalis Solis Invicti esaten zioten os- izan zen egun hori Kristoren jaiotegun izenda-
pakizunari. Abenduaren 22tik 25era egiten tzea eskatu zuena eta Liberio Aita Santua eska-
zen, antza. Litekeena da zerikusi handia izatea kizuna ofizialdu zuena, 354. urtean.■
Sorginak eta zapuak erre!

Sorginak eta zapuak erre! Hainbat tokitan zegoen aitzina, eta manten-
tzen da oraindik, egun horretan errekako ura
Sutara botatzen dira Donibane jaia, San Joan hartzearen ohitura edo harekin gorputz atalak
festa edo sanjoanetan norberak erre nahi di- edo gorputz osoa garbitzearena, sendagarria
tuenak eta erretzearekin ahaztu edo garbitu delakoan. Nafarroan San Juan gauerdian erre-
egiten dira: urteko ikasketetako apunteak, ka edo iturrietan bainua hartzeko ohitura
etxeko altzari zaharrak edo norberak gogoko omen zegoen, urte osoz hotzeria eta gripea
ez dituen traste eta paperak. Euskal Herriko uxatzeko eta beste leku askotan ekainaren
bazter guztietan egiten dira suak udako solsti- 24aren goizean ihintza hartzen da, baita larru
zioan eta ohitura zabaldua da suak indarra gal- gorritan belarretan etzan ere, belarraren ura-
du duenean (edo su txikiagoa eginda) gainetik rekin osasuna indartzeko. San Joanak dira he-
salto egitea eta norbere burua ere modu horre- rri askotako festa nagusiak Euskal Herrian,
tan araztea. Aurreko urteko San Juan adarrak baina mundu osoan zehar ospatzen da udako
edo bedeinkatutako ereinotzaren adarrak erre- solstizioa, gehienetan sua delarik ospakizune-
tzen ziren aspaldi, antza denez, uztaren gara- ko elementu nagusi.■
pena babestu eta bere alde egiteko. Zenbait to-
kitan sorgina edo sorginak erre egiten dira
sutan eta esaera zaharrik ere bada horren in-
guruan. Ezaguna da Gipuzkoan, adibidez, zera
dioena, «San Juan berde, san Juan berde,
garitzak eta artoak gorde, sorginak eta za-
puak erre, biba san Juan berde». Solstizioa-
ri San Juan Bataiatzailearen izena eman zion
Kristautasunak, ustez, Jesus baino sei hilabete
lehenago jaio baitzen apostolua. San Agusti-
nek zera zioen horren inguruan, «guk ospa-
tzen dugu egun hau, ez sinesgabeek egiten du-
ten bezala, Eguzkiagatik, Eguzkia egin
duenagatik baizik». Bataioaren esanahia ere
badu egun berezi horrek, beraz, eraberritzea-
rena eta suari ezezik, urari ere lotua dago.
8 nbr–
Nox intempesta
Iluntzea esaten diogu euskaraz eguna tik) gauerdira artera zihoan tarteari. Ga-
amatatzen hasten denetik gaua egiten liarrek, berriz, eta frankoek ere, egu-
den bitarteko tarteari, eta gauerdia, gaua, nak zenbatu beharrean, «zenbat gau
goizaldea eta goiza desberdintzen ditugu. falta dira?» galdetzen duten haurren
Baina hebreoek eta aintzinako greziarrek, antzera, gauak zenbatzen zituzten.■
adibidez, lau zatitan banatzen zuten gaua:
guardias vigiliae edo custo-
diae deitzen zitzaizkien,
txandak egiteko balio zute-
lako artzaien edo solda-
duen artean, esate batera-
ko. Hiru ordukoak ziren,
gutxi gora behera: vespere
zen lehena, iluntzekoa;
gauerdikoa bigarrena, be-
deratzietatik hamabietara
gaua
bitartekoa; oilarrarena hi-
rugarrena, goizaldeko hiru-
rak bitartekoa; eta mane
edo goizekoa azkena, egun-
sentira bitartekoa. Erroma-
tarrek, berriz, nox intem-
pesta deitzen zioten
oheratzetik (concubiume-
Merkurioko
goizaldeak
Egunez eguzkiaren erradiazioa lurrarena beroari eutsiko dion ezer: zerua garbi eta
nbr–
baino biziagoa da eta, beraz, Lurra berotu lurra ere antzera egonik, berehala galtzen
egiten da. Gauean erradiazio hori iristen ez du beroa desertuak, eta zero azpira ere iris-
denean, Lurra hotzitu egiten da. Goizaldea ten dira tenperaturak. Ez da eramaten erra-
izaten ohi da, beraz, hogeita lau orduko tar- za halako tenperatura aldaketa, baina ez da
tean unerik hotzena. Tenperatura aldaketa ere egon litekeenik bortitzena. Lurrean bai- gaua
bortitzagoa da desertuan beste inon baino. noago, Merkurion dira tenperatura alda-
Egunez bete-betean jasotzen du basamor- ketak gogorrak. Egunez 350ºC egon ohi
tuak eguzkiaren erradiazioa eta landarerik dira eta gauez, berriz, zeropetik 170ºC.
ere apenas dagoenez, berehala berotzen Besteak beste, horregatik dago hain higa-
da, baita berrogehita hamar gradutik gora tua Merkurioren azala.■
ere. Gauez, ostera, paisaia biluzian ez dago
nbr– 9
Non dira
gaueko izarrak
Milioika diren arren, inguruan ditugun izarrak, ez da
horiek ikusten hain erraza izaten. Argiaren kutsadura
edo kutsadura luminikoa da horren errudun. Gure herri
eta hirietako argi artifizialek, eta zer esanik ez, proiek-
tore eta laser argidun kanoiek sekulako dirdira eragiten
dute. Airean dauden partikula eta gasek argi artifi-
zial hori islatu eta barreiatu egiten dute eta horre-
gatik zaigu ia ezinezko askotan zeruko argiak ikus-
tea. Zeruko argiak ze neurritaraino ikus daitezkeen
neurtzeko gehien erabiltzen den eskala John E. Bortle
astronomoak sortu zuena da eta bederatzi maila ditu.
Lehen mailan, hain dago ingurua ilun, Eskorpio eta Sa-
gitario konstelazioen argiak itzalak egiten dituela lurre-
an. Hirugarren maila, landagunetako zeruarena litzate-
Gauaren argitan ke: ederto ikusten da Esne Bidea eta udaberrian,
Zodiako konstelaziotik datorren argia ikusgarri bihur-
galtzen dena tzen da, nahiz eta zerumugan argiaren kutsadura naba-
ritzen hasi. Bederatzigarren maila hiri handien erdigu-
«Gauaren argitan galtzen dena
nekoa da: eskala horretan izar eta izar multzo gehienak
ilargiak babesten al du besoe-
ikusezinak dira, eta ilargiaz gain, apenas ikus daiteke
tan?», horixe galdetzen du Zea
beste ezer zeruan.■
Mays taldeak Gauaren argitan
abestian, «betirako joana da, begi-
raden dizdiran izkutatu al da?»
Gaua gaitzat hartuta egin diren
milaka kantuen adibidea baino ez
da. Txuma Murugarren musika-
riak Gauaren amildegian izeneko-
an zera dio: «hildako txakurrek
oihu egiten dute errepide ilune-
tik, gauean. Gaua kulunka ari da
nire begien aurrean, opari apurtu
baten antzera». Seiurte talde biz-
kaitarrak, «egin nazazu zurea,
erautsi bidea (…) har dezagun ka-
lea» egiten du aldarri Gauaren
garen einean kantuan. Euskal mu-
sikak gauarekin duen harremana-
ren beste erakusgarritxo bat,
Gaua project Barakaldoko taldea,
2010an lehen diskoa plazaratu
zuena. Eta luze jarrai genezakeen
arren, beste adibide bat ere bai,
Benito Lertxundiren Gaueko ele
ixilen balada ederra, izen bereko
diskotik. «Gauaren lumez idaz-
ten doazen ele ixilak nator
kantatzen» dio Lertxundik,
«jainko guztien atetan deitzen,
asekaitz noa bizitzan barna-
tzen».■
10 nbr–
Gaua behar dugu

Argiaren kutsadura 80ko hamarkadatik karrak: gizakioi ere
aurrera hasi da kezka bihurtzen ekologis- ez zaigu komeni
tentzat. Orduan hasi ziren ikertzen nola gehiegizko argia, ez
eragiten dion ekosistemari gehiegizko argiaren kutsadurak
gauaren dirdirak. Entomologoek diote, eragiten duena, ez
adibidez, sitsak eta gauean hegan egiten bulego edo etxe ba-
duten intsektuek norabidea galtzen dute- rruetan maiz dagoe-
la. Gauean loratzen diren landareentzat na. Ikerketa ugarik
arriskutsua da hori, intsektuen bidez poli- erakutsi dute antsie-
nizatzen baitira eta intsekturik ez badago, tatea eragiten digula,
inguru batzuetatik desagertu egiten dira. estresa, gehiegizko
Txoriak ere nahastu egin daitezke argia- nekea eta buruko mi-
ren kutsadurarekin: AEBetako Fish and nak. Estatu Batuetan
Wildlife Service delakoaren datuek duela hiru-lau urte
diote urtean 4 edo 5 milioi txori hil- egindako ikerketak
tzen direla etxe-orratzak eta antzeko frogatutzat eman
eraikin altuetako argiak erakarrita. zuen zailagoa dela
gaua
Horregatik, Toronto eta Kanadako beste kontzentratzea eta
hiri batzuetan eraikin altuetako argiak errazago lanean huts
itzaltzen saiatzen dira, hegaztien migra- egitea argi fluores-
zio garaia datorrenean. Itsasoko dordo- zenteekin. Beste
kak ere kaltetzen ditu gehiegizko argizta- ikerlari batzuek uste
penak: muinoen eta landarediaren itzalak dute gaueko argiak gehiegizkoak badira
erabiltzen dituzte hondartzatik itsasora luzaroan, errazagoa dela bularreko minbi-
joateko baina argiegi badago, nahastu zia izatea, gauean melatonina isuri behar
egin daitezke. Itsastxoriek ere arazoak duelako gorputzak eta ez badu aski bota-
izan ditzakete habiak aurkitzeko eta zapo tzen hormonak nahastu egin daitezke eta
eta muskerrek, berriz, melatonina jarioa- zelulen ugaltzea gaiztotu.■
ren nahasmena jasan dezakete. Ez dira ba-
Gaupasa betierekoan
Gaua mito ugariren sorburu da eta legenda
askoren iturri. Gaueko kreaturak dira likan-
tropoak, ilargiaren argitan itxuraldatzen di-
ren pizti-gizonak. Baita mamuak ere, atse-
denik hartzen ez duten hildakoak. Eta
zonbiak, hobitik ateratzen diren izaki erdi-
ustelak. Gauean xurgatzen digute energia
succubi edo lotan agertzen diren kreaturek
eta gauean agertzen dira banshee edo zel-
nbr–
tiar mitologikoako iratxoak. Milaka dira

munduan zehar barreiatutako legendetan
gauak eragin lezakeen ezinegonetik sortu
diren izakiak. Horregatik, akaso, Creatures
of the night deitu zen Kiss taldearen diskoe- gaua
tako bat. Biblian, Apokalipsiaren liburuan,
gaua jotzen da munduaren azken eguneta-
ko seinale: laugarren aingeruak tronpeta
jotzen duenean, eguna, gaua eta izarrak
zauritu egiten dira eta argia beharrean
itzala dator lurrera. ■
nbr– 11
Gauez ere
badabilen
erlojua
Izaki guztiok daukagu «erloju bio-
logikoa», geure barne erritmoa.
Zikloka funtzionatzen du organis-
moak, eta egunez egun ziklo ho-
riek errepikatu egiten dira, 24 or-
du inguruko tartearekin.
Horregatik esaten zaie zirkadia-
rrak, latinezko circa eta dies hi-
tzak erabilita (egunaren inguru-
koa edo gutxi-gora-behera
egunekoa esan nahiko luke zirka-
diarrak). Berezkoak dira ziklo ho-
riek, nahiz eta inguruko estimuluek gorputzean berriz, goizeko 9.00etan isurtzen da eta inoiz
eragina izan dezaketen, eta ez nolanahikoa. He- baino kontzentrazio gaitasun handiagoa dugu
gazkinean bidaiatu eta eguna gehiegi luzatu edo handik ordu betera. Egunean zehar igotzen dira
laburtzen zaigunean, adibidez, loezina, estresa gehien odolaren presioa (18:30ean) eta gorputza-
edo antsietatea ager daitezke (jet lag sindromea ren tenperatura (19:00etan) eta orohar eraginko-
deitzen zaio horri). 24 ordu inguru irauten rragoak gara egunez, gure koordinatzeko gaita-
duen ziklo zirkadiarra ikertu dutenek diote- suna hobetzen delako (14:30ean), giharrak
nez, goizaldeko 2:00etan egiten du lo gorpu- sendoago daudelako (17:00etan) eta bizkorrago
tzak beste edozein unetan baino sakonago erreakzionatzen dugulako (15:30ean). Zenbait
eta goizaldeko 4:30ean da gorputzeko ten- adituk uste dute, loa hartzeko arazo larriak di-
peratura bajuago. Goizeko 6:45ean, berriz, ba- tuzten pertsonek edota nahasmendu bipolarra
patean igotzen da odolaren presioa. Handik gu- dutenek ziklo zirkadiarrean dutela arazoa. Lite-
txira, 7:30ean gorputzak utzi egiten dio keena da litioa falta izatea eta horrek barruko
melatonina ixurtzeari eta 8:30ean du gorputzak «erlojuari» kaltea eragitea.■
libratzeko berezko ordua. Testosterona gehien,
Gaua: abantaila biologikoa

Mitologiatik at, badira gauez askoz
hobeto moldatzen diren izakiak.
Katuek, adibidez, berdin funtziona-
tu lezakete gauez edo egunez (ber-
din ikusten dute, adibidez). Saguza-
harrak eta ontzak (ez denak baina
gehienak) gauez ibiltzen dira; dor-
doka eta itsastxori asko gauetan
batzen dira taldeetan, haien harra-
pakariak egunez ibiltzen direlako
eta haiek sahiestearren. Lehoi ba-
tzuek, ostera, alderantziz joka-
tzen dute eta gauez ehizatu,
gauean zebra, antilope eta antze-
koek gaizki ikusten dutelako eta
errazago ehiza daitezkeelako.■
12 nbr–
Etxeko museoan...
linternak
Akiba Horowitz errusiar judua 1890 inguruan iritsi zen
New Yorkera. Errusian alkohola saltzeagatik zen eza-
gun, baina juduen kontrako jazarpenak bultzatuta Ame-
riketan bizitza berria hastea erabaki zuen, Conrad Hu-
bert izenez. Han eta hemen ibili zen lanean Joshua
Lionel Cowen izeneko baten enpresara iritsi arte. Co-
wen tipo bitxia zen, besteak beste, ateetarako txirrin
elektrikoa asmatu berria zuena. Jendeari ez zitzaion
gehiegi gustatzen, ostera, zarata handia egiten omen
gaua
zuelako. Beste asmakizunik ere bazuen esku artean: hai-
zegailu elektrikoa, adibidez, eta gure Conrad Hubert edo
Akiba Horowitz jaunaren arreta deitu zuen lorontzi be-
rezia ere bai, argia ematen zuena. Lorontzi moduan as-
makizun harek ez zeukan etorkizun handirik, baina Hu-
bertek patentea erosi zion nagusiari eta aldaketa batzuk
egin zizkion. Luzatu egin zuen eta loreak ahaztuta, argia
egiteko gailu eramangarria sortu zuen. Edo beste modu
batera esanda, linterna. Aurrerapausu itzela izan zen as-
makizunen historia maiz liluragarrian. Gizateriak eskuan
zuen milioika urtetan bilatutakoa: bidea argituko zion
gailua, eskurik erreko ez ziona aintzinako zuzien antze-
ra, kandelak baino erosoagoa eta poxpoloak baino gehia-
go irauten zuena. Egun, askotariko linternak daude, jaki-
na. Ohikoek bonbila goriak eta tungstenozko
filamentuak erabiltzen dituzte. Argi halogenoak ere izan
ditzateke, ostera, gehiago irauteko eta argi indartsuagoa
emateko eta LED teknologiari esker energia gehiago be-
har duten linternak egin daitezke. HID izeneko linternak
ere badira, gasarekin funtzionatzen dutenak.
Gure errusiar judua bakarrik ez, jakina, asko izan dira
linterna eta antzekoen salerosketan
aritu direnak, tartean, Euskal He-
rriko TXIMIST enpresa. 1934an
sortu zen Oñatin eta 50eko ha-
nbr–
markadak enpresa euskaldun

hau izan zen Espainiar Esta-
tuan linternak merkatura-
tzen lehena. 1964an Gastei-
zen jarri zuen egoitza eta
1984an Celaya, Emparanza gaua
eta Galdos jabeen izenak har-
tuta CEGASA bihurtu zen.
Euskal kulturan argia egin
duen enpresa da, gainera: Pa-
miela argitaletxearekin Juan Ze-
laia Saiakera Saria antolatzen du.■
nbr– 13
Elkarrizketatuak eleberri bakarra idatzi du,

elkarrizketatzailearekin argitaratu zuena.
Bertsolaria da eta editore baino lehen
laguna zuen elkarrizketatzailea. Nafarrak
dira biak eta Iruñean batu zituen Nabarrak,
elkarri esateko ziotena begi-zulotik
entzuteko. Bertsolaritzaz, pokerraz,
politikaz, irudi publikoaz, eskizofrenia
pribatuaz, galdu eta irabazteaz aritu ziren,
Xabier Silveira publikoaz eta pribatuaz.
«Zaila da ikustea zu
ez zaren norbait hain
ezaguna dela zure
aurpegiarekin eta
zure izenarekin»
Xabier Silveira
Elkarrizketatzailea eta elkarrizketatua
Xabier Silveira Lesakan jaio zen, 1976an. Sei aldiz

izan da Nafarroako Bertso Txapelduna, lehen aldiz
1997an eta azken aldiz, 2009an. Julio Sotoren kon-
tra galdu zuen aurtengoa. Julio Sotok ez du Mikel
Sotorekin harremanik, ez behintzat familia-arteko-
rik. Txalaparta argitaletxean editorea da eta Silvei-
raren laguna aspalditik. Ez da bertsozalea baina
onartzen du sufritu zuela finalean. Hala ere, gehiago
sufritzen du Silveirak idatzitako libururik arrakasta-
tsuenak (A las ocho en el Bule) oraindik jarraipenik
ez duelako. Kale borrokan dabilen mutilaren inguru-
ko eleberriak eztabaida sortu zuen 2007an, besteak
beste, gaztelaniaz idatzita zegoelako. Eztabaidara
eta zalapartara ohitua dago Silveira, ostera, bertso-
zaleekin zein bertsolaritzatik kanpokoekin. Jaime Ig-
nacio del Burgok auzitara eraman zuen 2006an Gara
egunkarian idatzitako artikuluari Me cago en la virgen
deitu ziolako. Ezkerretik zein eskuinetik egurra jaso-
F& C Mikel Soto tzera ohitua, poker-zalea da Silveira, baina momentuz
ez du Mikel Sotori agindu zion bezala, jokoarekin abe-
rastea eta laguna erretiratzea lortu.
14 nbr–
Seitan Nafarroako txapeldun izan os- txarrak bota gabe, bertsolaritza tra-
tean, Julio Sotoren aurrean galdu du- tatzeko bertze modu bat daukatela-
zu txapela oraingoan. Nola darama- ko. Landu egiten dute etxean. Kol-
zu kontua? txoiak egiten dituzte, azken finean.
Nachek (rap musikariak) abesten Maialenek onartu zuen gaur egun-
duen bezala «tengo hambre de vic- go bertsolaritza ez dela hain bat-ba-
toria / pero acepto las derrotas / de tekoa. Aurretik landutako puntuak
ellas brota lo aprendido / y da sen- josteko artea dela, askotan. Kontu-
tido a esta existencia rota». Nik ez ratu naiz horrela askoz errazagoa
dut sentitzen ezer galdu dudanik. dela, baina askoz dirdira gutxiago
Aurten irabazi ez izanak irabazte- daukala. Ez zaio aukerarik ematen
ko indarra eman didala sentitzen bertso jenial horri. Hori da txapel-
dut, orain arte amesten ez nituen ketan oinarritutako bertsolaritza
gauzak lortzeko. honen gabezietako bat.
Ni aurten askoz lasaiago ibili
Ministrori betidanik entzun izan naiz txapelketan eta potoak egin
diot: «Silver saio bateko bertsorik
behar izan ditut behera egiteko,
onena botatzen du… baita txarrena
ere. Onena botatzen duenean inor bertso txarraren kontzeptu hori ez
baino hobea da eta txarrena bota- delako agertu nire ahotik, baina ez
tzen duenean...». da atera ere hogei urterekin atera-
Orain arte ez dudalako inoiz landu tzen zitzaizkidan bertsoak, nik ere
bertsolaritza. Nik oraintxe desku- ez nekienak noiz bururatu zitzaiz-
britu dut zer den ez abestea zero- kidan. Kontua bi moduak bereiz-
tik. Ez da berdina ideia bat izatea ten jakitea da eta bat prestigioaren
eta laukitu behar izatea aurretik ekonomiagatik erabili behar duzu-
ezer ez duzunean. Horregatik, lor- nean ba erabiltzea, baina jakitea
tzen duzunean ez dauka lau txata- beste bertsolaritza horretara pasa-
len itxura, gauza bat da, bertso bat. tzen eta arriskatzen.
Baina gaizki egiten denean oso txa- Bertzaldetik, bertsolaritza epai-
rra da. Hori esan nahi du Minis- tzeko modua ere eztabaidagarria
trok. Bertsolari pila daude bertso da. Helburua bertsolari onena nor
onak botatzeko gai direnak hain den jakitea bada, bertso onenak bo-
16 nbr–
tatzen dituena izan beharko litzate- goenean hitzekin dibertituko zi-

ke, ez txar gutxien botatzen ditue- ren. Hori da oinarria, beraz, eta ho-
na. Skatean, snowean, surfean, pun- ri izango da etorkizuna. Petatxu
tuazio txarrenak kentzen dira, bat jarrita ez dugu hobetuko. Era-
onena interesatzen delako. Hartzen bilgarria izan dadin eraman behar
dira bost epailetik hiru puntuazio da bestela erabilia izango ez zen es-
onenak, eta txarrena ahaztu. Ber- parru batzuetara. Zaharrak berri
tsolaritzan badirudi hau dela epai- xhou horretan oinarritzen zen, ber-
tzeko modu bakarra. «Txarra da bai- tsolaritzan. Bertsolaritza garbia.
na ez dago besterik». Baina besterik Mozorrorik gabe, XXI. mendeko
ez dago bilatu ez dugulako. pertsonek hortaz gozatzeko.
Bertsolaritzaren garapena zure ber- Tradizioaren oso zalea zara baina, al-
tsolaritza egiteko moduaren kontra di berean, beste muturrean ikusten
izan dela sentitzen duzu? zaitut, raperoekin zabiltzanean, adi-
Bada garapen bat atzerantz egitea- bidez.
ren aurrerapena dei dezakeguna. Nik ez dut kontraesanik ikusten.
Bertso batek ikusmenaz gain beste Rapa gustatu bazait horregatik
zentzumen guztiak piztu behar di- izan da, hitzean oinarritzen delako,
tu. Inor ez da ausartzen deskrip- erriman. Hitza ikusmen, usaimen,
ziozko bertsoak, gaur egun hain-
beste puntuatzen direnak, plaza
batean abestera. Txapa hori inork
ez du jasan nahi. Alfonbra gorrian, «Helburua bertsolari
norabide batean doa bertsolaritza
eta herrian, berriz, bere garapen onena nor den jakitea
naturalarekin jarraitzen du, berak bada, bertso onenak
bere baitan eta bertsolarien lagun- botatzen dituena izan
tzaz. Bertsolaritzak munduarekin
bat martxan jarraitzen du, mundu
beharko litzateke,
horren isla delako. Gertatzen dena ez txar gutxien
hitzetan neurtu eta errimatuta la- botatzen dituena»
burtzea. Hori da jokoa. Ez da ikus-
ten duguna esatea, hori ikusi egi-
ten dugu! Bertsoak egin behar
duena zera da: ikusten duzuna,
gehi sentitzen duzuna, gehi usain-
tzen duzuna… hori guztia hitzekin
batzea. Orain bertsolaritzak saltzen
duen glamour garaikide hori atze-
rantz egitea den aurrerapena da.
Hortik dator Fredi Paia eta Jokin Uran-

garekin batera, batez ere, egin zenu-
ten Zaharrak berri xhou? Zer da, tradi-
zioa berreskuratzeko edo ongi ikus-
ten ez duzuen garapen hori eteteko?
Aurrerapenak ez du esan nahi mo-
mentuan etekin gehien emango di-
guna. Bertsolaritzak ez dauzka
ehun urte. Bertsolaritza euskaldu-
nek asmatuko zuten lehen jolaseta-
rikoa izango da, tresnak eduki ai-
tzin hitzak bazeuzkatelako eta
aspertu ere aspertuko zirelako.
Euskal gizartean lana, lana eta la-
na oraindik hain txertatuta ez ze-
nbr– 17
gorroto, maitasun, negar, irri…

bihurtzean. Hitza, errima baldin- «Bertsoak egin behar
tza jarrita, sentimenduak eta sen-
tsazioak azaleratzeko eta lehertze-
duena zera da: ikusten
ko tresna magikoa da. Horregatik duzuna, gehi sentitzen
iruditzen zait Txirrita zela bertsola- duzuna, gehi usaintzen
ririk onena eta Nach dela gaur duzuna… hori guztia
egun dagoen bertsolaririk onena.
Baldintza minimoetako bat, go-
hitzekin batzea. Orain
rena ez esateagatik, herriaren bertsolaritzak saltzen
oihartzuna edo hitza izatearen pre- duen glamour garaikide
misa hori da. Bertsolari batek esa-
ten baldin badu edonork dakiena
hori atzerantz egitea den
edota edonork esango duena, bene- aurrerapena da»
tan pentsatzen duena esatera au-
sartzen ez delako, ez dio ezer ekar-
tzen bertsolaritzari. Igual berari zula. Hala da? Uste duzu jendeak hori
kontu korrontean dirua ekarriko aintzat hartzen duela?
dio, urtean ehun saio egiten ditue- Xabier Silveira izatearen alde onena
lako. dator norbaitek ezagutzen nauenean.
Aurretik jakinda ni naizela Xabier Sil-
Zentzu horretan, zure ustez bertso- veira hori eta batzuetan bi ordu geroa-
laria izan beharko luke txaman me- go, batzuetan bi hilabete geroago, 10
dium bainoago edo medium txaman
minutu hartzen dituenean niri bene-
bainoago?
tan esateko nitaz pentsatzen zuena,
Igual ez txaman ez medium, igual
eta orduan sentitzen duena. Hori ika-
apaiza izan behar du. Bertsolariak
ragarria da. Azken finean hori naizela-
badauka hala nolako inpunitate
ko ni. Zurekin goizeko zortzietan
bat, barkaziorako gaitasun bat, le-
mendira joateko geratzen banaiz azal-
hen apaizek izan zezaketena. Ber-
duko ez naizen hori eta ez azaldu
tsolari batek dioena beti zerbaite-
arren, gehien maitatuko duzun hori.
gatik da. Inoiz ez daude guztiak
Askotan aldendu nahi izaten dut eta
desados. Igual batzuk oso kontra
bi pertsona berezi: bat bera, jendeak
daude, baina beste batzuk oso alde.
ikusten duena eta bestea ni. Baina
Zergatik? Bertsotan esan duelako.
onerako edo txarrerako ni ni naiz, Xa-
Gero, bertsolari horrek berak idaz-
bier Silveira.
ten duenean beharbada lepoa moz-
tuko diote. Baina bertsotan ez.
Esaten duzuna hurbil dago trastorno bi-
polar bat izatetik…
Latza da Xabier Silveira izatea?
Eta askotan nahiago izan dut pentsa-
Ez da erraza. Nire egoera emozio-
tzea ero nagoela, sinetsi baino lehen
nalean piloa eragiten du. Gehien-
ez dagoela Xabier bat eta Xabier Sil-
bat ahazten naizenean neu naizela
veira bat, baizik eta Xabier Silveira
Xabier Silveira. Zaila da ikustea zu
edo Silver edo Xabi edo nahi duzun
ez zaren norbait hain ezaguna dela
bezala deitu baina ni, bakarra. Zaila
zure aurpegiarekin eta zure izena-
da. Gehienbat sartzen bazara Sustatu
rekin. Beste alde batetik, oso poz-
bezalako web-orri terroristetan eta
garria da zure izenak eta zure aur-
ikusten baduzu zurekin zerikusirik ez
pegiak eta zure ekintzek hori dena
duen pertsona batez ari direla eta zu-
eragiteko gaitasuna izatea. Ondo
re izenez deitzen diotela. Gauza ho-
erabiltzen ikasiko banu ez luke zer-
riek ez dira errazak. Bertzalde, zerbai-
tan txarra izan behar.
tegatik gertatu zait hori ere, eta
Jendeak makarra, pasota, proboka- den-dena ez dut hain gaizki egin iza-
tzaile, enfant terrible… fama jarri nen hainbeste subnormal Xabier Sil-
izan dizu, baina begietan igartzen veirari buruz horrelakoak esaten ibil-
zaizu sufritu duzula eta sufritzen du- tzeko.
18 nbr–
Hamaika polemika izan dituzu ber-

tso munduarekin: Elkartearekin, Hi-
tzetik hortzera saioarekin, txapelke-
ten babesle ofizialekin, Alfontso
Mujikarekin… Zer dela eta? Inork ez
dioena diozu? Esateko moduagatik?
Tira, esateko moduagatik, bai. Bai-
na baita esaten dudanagatik ere.
Lehen esan dut apaizak beharko
genukeela, baina Bertsozale Elkar-
tea Eliza da, bere osotasunean.
Ukiezina da. Orain, adibidez, esa-
ten dudana esaten dudala, norbait
elkarrizketa hau irakurtzerakoan
minduta sentituko da eta eskubi-
dea daukala pentsatuko du ni irain-
tzeko, pentsatzen jarri gabe, 200
bertsolarik ematen diogula Bertso-
zale Elkarteari existitzeko aukera
eta pertsona horri bere lan gustu-
koena egiteko aukera. Bertso mun-
duan etengabe gertatzen dira edo-
nor asko-asko mintzeko moduko
kontuak eta inork ez dio horri ga-
rrantzirik ematen. Oraintxe bertan
bertsolaritza bihurtu den merkatu
honetan 200 bertsolari eskaintzen
dira, hamar bizi daitezen profesio-
nal moduan eta 190 horiek ez dira
inoiz publikoki kexatzen beraiez
egiten den erabilpen horretaz. El-
karrekin abesten dugunean, inork
ez du onartzen momentu honetan
bertsolaritza merkatu bezala kude-
atzeko dagoen modu hau. Baina de-
nak isiltzen dira, nik, adibidez,
orain bezala hitz egiten dudan arte.
Hamar minduko dira eta 190 eto-
rriko zaizkit esatera «oso ondo, ja-
rraitu horrela», baina beraiek ez
dute ezer esango. Bertsolaritza fa-
milia bat da, non sukaldean denok
hitz egin dezakegun besteen kon-
tra baina denak mahai berean eser-
tzen garenean denok lagunak izan mentua heldu zela. Berrian albiste
behar dugu. izatera iritsi zen foro bat, zazpi per-
tsonek egindako komentarioak zi-
Ez da erraza, ba, Judas paper hori. tuena. Jende uholdea balitz bezala
Gaur bertan Jon Maiak Garan artikulu saldu zuten. Ez zen hainbeste jende
bat idatzi du («Bildu y la teoría del
izan erdaraz idazteagatik egurtu
mar», Gara, 11-05-20) oso-osorik gaz-
ninduena. Gertatu zena izan zen
telaniaz eta, segur asko, inork ez dio
ezer esango. Eta zuk A las ocho en nahiko jende ezaguna zela, euskara
el Bule liburua gaztelaniaz idazteaga- hilzorian egotetik bizi direnak, eta
tik kristoren egurra jaso zenuen. Zer- ezin zuten onartu pertsona batek
gatik? barrutik ateratzen zitzaiona egitea.
Jende asko zain zegoelako. Uste zu- Egurra jaso nuen baina zuk badaki-
ten niri egurra emateko beraien mo- zu azken urteetako libururik
nbr– 19
salduenetako bat izan dela eta hori

ez da bateragarria haserre horrekin. «Bertsolaritza familia bat
Zirkuitu batetik kriston oihartzuna
eman zitzaion, ziur asko horrek sal-
da, non sukaldean denok
du egiten duelako. hitz egin dezakegun
Bere garaian ez nuen hain sin- besteen kontra baina
plifikatua bizi, asko sufritu nuen. denak mahai berean
Orain konturatzen naiz azalpena
funtsean arrakasta izan zela. Zerga-
esertzen garenean
tik ez zaio hori Joni gertatuko? Ez denok lagunak izan
daukatelako haien jo puntuan, be- behar dugu»
raien ustez tipo errespetagarria de-
lako, ni ez.
torea zarelako eta ezagutzen nau-
Baina kontatu nahi zenuena kontatu
zulako, baina egongo da, badago
zenuen.
eta apartekoa izango da. Izenburua
Zati bat kontatu nuen. Kontatu
badut dagoeneko: A las nueve en el
nahi nuena oraindik zati batera
Faisán.
mugatu da. Beste parte bat kontatu
behar dudala pentsatzen dudanean,
Eta nondik datorkizu corrido eta Los
ostera, beti datorkit burura ordu-
Tigres del Norterekiko zaletasun hori?
koen antzeko beste sei hilabete
Egia da, corridoak gustatzen zaizkit
eman beharko ditudala.
baina ez baditut Los tigresen ahotik
Hainbeste listillok sortu zuten ka-
entzuten ez naute berdin hunki-
ka hura txikikeria da konparatzen
tzen. Txikitan deskubritu nituen
badut nigana etorri den jendeare-
eta, azken finean bertsoak dira.
kin, jende asko, zera esatera, «zure
Gainera, lesakarra naiz. Corrido
liburua da ikastolatik atera eta ira-
guztiek mugalarien istorioak kon-
kurri dudan lehena».
tatzen dituzte eta ez da hain ezber-
dina droga edo pertsonak erama-
«Protagonisten» feedbackik izan ze-
tea Monterreytik Los Angelesera
nuen?
edo Oiartzundik Sarara. Entzuten
Bai. Orain ziur asko bularra haiza-
nituen abesti horietan nire ingu-
tuko zait, baina garai horiek bizi
ruan gertatzen ziren kontuen an-
izan zituen jende piloa etorri zait
tzekoak gertatzen zirela sumatzen
berak ez lukeela justu hori konta-
nuen, eta gustatu zitzaizkidan.
tuko esatera, baina horrela izan ze-
la. Horrela izan zenik inork ez dit
Egia da mugaldeetan giro berezia
eztabaidatu. Auskalo zer kontatu
dagoela. Marc Legassek zioen kon-
dioten edo diegun orduan hamar
trabandisten errepublika nahi zuela.
urte zeuzkaten gazteei, baina alde
Mugak asko markatzen du. A las
horretatik kontzientzia guztiz lasai
nueve en el Faisánen ikasiko ditugu
daukat. Azken finean, jende horri
hainbat kontu horren inguruan.
omenaldi txiki bat egiteko izan
Zaude ziur Elizondo, Bera, Sarako
zen liburua. Mexikon miresten du-
jendeak badauzkagula kode batzuk
ten jendeari corrido bat egiten diote
eta errealitatearen ageriko gauza
eta nik nire corridoa egin nahi izan
asko ikusteko gaitasuna beste jen-
nien liburu horrekin. A las ocho en el
de askok ikusten ez dituenak. Ez
Bule zikindu nahi izan zuten guzti
dira konturatzen zer gertatzen ari
horien omenez ere etorriko dira
den eta han zaude zu, ez duzula be-
berriak: A las nueve, A las diez…
giratu ere egin nahi, ze okerrena
da ikustea eta jakitea!
Egongo zela agindu zenuen, baina,
bigarren parterik egongo da?
Eta horko zerbaitek harreman dauka
Uste dut kondenatuta nagoela egi-
pokerrarekin? Bizimodu sasi-ilegal
tera. Ez zenuke entzun behar, edi-
hori? Zer eman dizu pokerrak? Adre-
20 nbr–
nalina, ludopatia, gaupasa ziberneti- goen arren, pokerrean jokatzen jaki-

koan ibiltzeko aitzakia…? teak balio du bizitzaren arlo ia guz-
Horietatik guztietatik pixka bat. In- tietarako… pokerrean jokatzeko ez
teresa piztu zitzaidanean ez zen ezik. Azkenean, pokerrean asko eza-
ezer izango, ez baitut kartetan joka- gutzen duzun jendearekin jokatzen
tzen, eta apustuak egin ditudanean ez baduzu, inoiz ez dakizu berak
neure buruaren alde izan dira, ez zenbat dakien edo berak zenbat da-
kontra. Nire kontra jokatu dudane- kien zuk dakizula. Kartek agintzen
an beti galdu izan dut. Ez dakit zerk dute eta kartak croupierrak atera-
erakarri ninduen baina badakit jokatzen dituenez...
tzen hasi baino lehen askoz gehiago
erakarri ninduela jakiteak zer zen, Pokerra azaltzen den hiru filmik one-
nondik zetorren, nola gertatzen zen. nak.
Horrek liluratu ninduen. Hain espa- Lucky Joe, Rounders… hori ikusita edu-
zio txikian eta hain tresna txikiekin kiko duzu.
bizitzan aurretik bizi izan ditudan
esperientzi pila bat, zalantzak sortu Neuk gomendatu nizun! Ikusi eta me-
dizkidatenak, ia denak lau-bost mu- zua bidali nizun.
gimendura labur daitezkeela desku- (Barreak) Bai, bai, ba geroztik mila
britzeak lotu nau pokerrera. aldiz ikusi dut. Hirugarrena, ez da-
Gero, pokerrean jokatzen hasten kit. Lehengoan adibidez El rey del jue-
zarenean konturatzen zara gezurra go ikusi nuen, Cincinatti Kiden histo-
dela abilezia joku bat dela, non zor- ria. Eta, tira, badago espainiar bat,
teak lekua daukan. Ez. Zorte joko Jose Coronado protagonista duena,
bat da, non abileziak baldintzatu de- ez dut titulua jakiterik izan, beti ha-
zakeen zorte hori, gehienbat ez jo- sita harrapatzen baitut. Kaka hutsa
katzea erabakitzen duzunean. Ega- da baina badu gauza bat. Coronadori
ñak behin esan zuen, xake jokoa galdetzen dio batek «¿cómo sabes
nahiko mespretxatuz, xakeak asko cuándo te has curado?». «Cuando ya no
balio zuela… xakean jokatzeko. Eta pierdes». (Barreak berriz)
baieztapen horren erabat aurka na-
nbr– 21
ezin da. Antolatu beharko genuke

«Ni inoiz baino gutxiago hor, belar zati horretan, Lesakako
lurrak diren horietan, baina nafar
drogatzen naiz eta inoiz gobernuarenak ez direnak. Hortxe,
baino iraultzarekin lotura jarri 20 mahai eta kitto. Hor egon-
gutxiago dudala go lirateke denak, zipaioak, fora-
sentitzen dut, tamalez» lak… denak nork esku hartu ezta-
baidatzen.
Pokerra kontrairaultzalea da? Edo

Euskal Herriko txapeldun izango za-
Playstationa?
ra inoiz?
Bakarrik etxean egotea da kontrai-
Estatu Espainiarrean oso zaila ikus-
raultzailea! Pokerrak edo bideokon-
ten dut poker jokalari benetan on
tsolek duten arrakasta horretan oi-
bat ateratzea. Espainiarrak ez dira
narritzen da, etxean egotean.
ausartak. Euskal Herrian gerta dai-
Baina… ateratzen zara etxetik, eta
teke, baina horretarako jendea pix-
ikusten duzu atera diren bakarrak
kat mimatu beharko litzateke. He-
jarraitzen dutela kalean, hotzak
men dagoen froga potente bakarra,
erretzen, eta bizitza sozialari bizka-
Campeonato de España de Póquer
rra ematen, nahiz eta kalean
da eta asko ez gara joaten, joango
egon… eta ordu erdi geroago etxe-
bagina hau ez dela Espainia esate-
ra zoaz eta Playstation edo daukazu-
ko joango ginatekeelako.
na pizten duzu.
Orduan antolatu Euskal Herriko Txa-
Eta drogak, kontrairaultzaileak dira?
pelketa.
Ni inoiz baino gutxiago drogatzen
Baina jendeak legalitatea buruan
naiz eta inoiz baino iraultzarekin
gehiegi sartuta dauka! Ezin da,
lotura gutxiago dudala sentitzen
22 nbr–
dut, tamalez. Astean bi eguneko

gaupasak egiten ibiltzen nintzene-
an sentitzen nuen ni eta nire ingu-
ruan ikusten nituenak beste balore
batzuk zituen gizarte bat eraiki-
tzen ari ginela. Iraultza bat, alegia.
Orain, norbera bere etxean, saldu
nahi diguten guztia erosten, askoz
hobe bizi gara? 100 urte biziko ga-
ra kontsumitzaileak izaten, 60 bizi
beharrean pertsonak izaten? Hori
hobea al da? Ez dut uste.
Euskal Herriko taberna batean opti-

mista bat eta pesimista bat daude.
Pesimistak dio: «Gauzak ezin daitez-
ke okerrago egon» eta optimistak
erantzuten dio «noski egon daitez-
keela!». Zu zer zara, Euskal Herriare-
kiko optimista edo pesimista?
Pesimista naiz Argiñano sukaldari-
tza programa batean txiste hori
Nafar gutxik egin izanen dute hain-
kontatzen ikusten dudanean. Opti-
beste marihuanaren normalizazioa-
mista naiz Argiñano Euskal Herria
ren alde… Ez zaituzte inoiz Repre-
ordezkatuko duen alderdi politiko
sentación Cannabica Navarrarako
edo dena delako bat gidatzen imaji-
fitxatu nahi izan?
natzen dudanean. Optimista naiz
Ez naute fitxatu nahi izan, ez.
Perurena Canal Bizkaiako pailazo
bati pilak jartzen ikusten dudane-
Iraingarria da, pixkat. Kanutoak Na-
an eta pesimista naiz Patxi Zabale-
farroan… Silver, ezta?
tak oroitarazten digunean ez gare-
Oso kanutoen mundukoak ez zare-
la egiten ari berak egin ez duen
tenontzat soilik. Kanutoen mundu-
ezer. Ez naiz ez pesimista ez opti-
ko jendearentzat ez. Drogolegentzat
mista, horregatik uste dut ona nai-
«el de la ETA» naiz eta Herrikon, be-
zela pokerrean. Momentu hau pau-
rriz, «el de las drogas».
sa moduan ikusten dut, ez bero ez
hotz sentitzen naiz, inoiz ez beza-
Baduzu atxikimendu bat sustrai por-
la. Zorionez edo zoritxarrez, bada-
tugesekiko?
kit laster arduratuko direla, batzuk
Badaukat. Baina Euskal Herrian ez
ez badira besteak, hori aldatzeaz
dut sentitzen portugesez hitz egi-
eta berriro parte hartzeko beharra
ten dakidanik. Portugaldarra senti-
sentituko dudala.
tzen naiz Oporto ikusten dudanean
edo selekzioa ikusten dudanean.
Pokerrean zein izan beharko litzate-
Bestela ez dago nire bizitzan. Beho-
ke Euskal Herriak egin beharko luke-
bian portugaldar bati hitz egiten
en jokaldia?
hasten natzaio eta berak espainolez
Joka dezakegun arte itxaron, jokal-
erantzuten dit. Nire portugesa es-
dirik onena ikusi, eta orduan dena
painola egiten zaio. Hara noanean,
jokatu. Zer galdurik ez daukagu.
berriz, lehen astea han geratu be-
Hamargarren geratzeak ez digu ba-
har naizela bizitzen esaten pasa-
lio, bosgarren ere ez. Irabazteak ba-
tzen dut. Hamargarren egunean he-
karrik. Hobe itxaron eta galtzen ba-
men nago berriz. Sentimendua
dugu duintasunez galdu. Eta
badaukat. Baina… Portugaleko pa-
apustu egokia egin dugunaren la-
saportea daukaten hamabost milioi-
saitasunarekin. Ez edozein apusturi
tik zazpi edo zortzi bizi dira Portu-
baietz esan aurretik galduko dugu-
galen, zerbaitegatik izango da.■
la jakinda.
nbr– 23
Eta non dago . Aritz Eiguren

F Nabarra
Bränskint?
F Nabarra
C Mikel Cantalapiedra
Ekainean argitaratu da Bränskint,

Goizalde Landabaso (Deustua, 1970)
idazle eta kazetariaren azken lana
(Txalaparta, 2011). Aritz Eiguren
marrazkilariaren irudiekin dator.
Orrialde hauetara ekarri ditugu
horietako batzuk, Bränskint izeneko
hiri horren misterioa argitzen
saiatzeko. Zer da Bränkinst,
existitzen den fikziozko hiria edo
fikzioan asmaturiko benetako lekua?
Urrun dago edo berton? Europa
iparraldean edo etorkizuneko mundu
izoztuan? Zer da?
24 nbr–
«Herrialde bat adinako hiri handiak izango dira

Etorkizuneko hiri erraldoiak
Non gizaki-inurria zifra bat izango den
Mugitu eta sufritu eta dantzatzen duen zenbaki bat».
VICENTE HUIDOBRO
nbr– 25
Goizalde Landabaso Deustuan jaio zen,

1970an, eta Bilbon bizi da, Alde Zaharre-
tik ez oso urrun. Kazetaria da lanbidez,
c eta idatzizko hainbat komunikabideetan

lan egin duen arren, irratian ibili da eta
dabil gehien. Bizkaia Irratian hasitakoa,
Euskadi Irratian egin zituen hamabi urte,
ez dok hamahiru aldarrikatuta joan zen
gero Radio Euskadiko Graffiti saiora eta
Kultura.com egiten du orain han bertan.
Taldekako liburuetan parte hartzeaz
gain, Jat poema liburua (Elea, 2005) eta
Korte bat mesedez narrazioa (Alberdania,
2000) kaleratu ditu.
Aritz Eiguren Bilbon jaio zen, 1976an. Ingenieri-

tza ikasketak egin zituen arren, 26 urte-
rekin Bartzelonara joatea erabaki zuen,
ikasketa grafikoak egitera. Bartzelonako
Nobanda komiki aldizkarian, Chtulu es-
painiarrean edota Lovexpress komikilari
bilduman egin du lan. Publizitate lanak,
kartelak, animazio txikiak ere egin ditu
eta AEBetako argitaletxeekin ere aritu
da. Han argitaratu ditu Where Am I? (Mi-
chael Alan Nelson idazlearena), Last Hit
(Mar Waid idazlearena, Zombie Tales ko-
miki-libururako) eta laster argitaratuko
den Queen crab (Jimmy Palmiotti gidoila-
riarekin batera). Asko eskertu du Bräns-
kint proiektua eskaini dion estiloak na-
hasteko askatasuna. Bere lanak Sarean,
hemen: airtz.blogspot.com.
Bränskint
Egilea: Goizalde Landabaso
Marrazkilaria: Aritz Eiguren
Argitaletxea: Txalaparta
Bilduma: Amaiur
Argitalpen data: 2011ko ekaina
26 nbr–
Aginduak eta zinak

Atik
Zra!
Hitza. Horixe da ekaineko alfabetoan jaso nahi
izan duguna. Karmen Katodori esan genionean ez
zuen berehala ulertu eta ea ze hitzi buruz ari ginen
galdetu zigun. Guk «hitza emateko hitzak,
Karmen», eta hantxe ulertu zuen ez genuela hitz
bakarra nahi, hitza emateko modu desberdinez
hitz egin nahi genuela, liluratu egiten gaituelako
gizon-emakumeek hitzari, pentsamenduaren
soinuari ematen diogun balioa. Hitza ematen dugu
egia esaten ari garela frogatzeko, egingo duguna
egingo dugula erakusteko, betebeharrari edo
karguari edo ogibideari edo lagunari edo ohoreari
ez diogula traizio egingo esateko. Hitz sakratuen
alfabetoa da beraz hemen duzuna, lege balioa
duten hitzena, agindu eta zinena.
«Jainkoaren aurrean apalik,

A Eusko Lur gainean zutunik, asa-
ben gomutaz, Gernikako zuhaizpean,
herri ordezkarion aintzinean, nere
agindua ondo betetxea zin dagit».
Hitz horiek aukeratu zituen Jose An-
tonio Agirre Lekube jeltzaleak bere
kargua zin egiteko, 1936ko urriaren
7an, Gernikako Batzar Etxean. Agirre
lehendakariak 32 urte zituen eta ez
zekien kargu hartan emango zituen
urte gehienak erbestean emango zi-
tuela, Franco jeneralaren diktadurak
zapaldutako Euzko Jaurlaritzaren or- aldaketa batekin: Gernikako zuhaizpe-
dezkari sinboliko gisa. Abertzaleen an bai, herri ordezkarien aitzinean bai,
eta ezkertiarren arteko zubigintza po- Eusko Lur gainean zutunik ere bai,
litikoa azpimarratu zaio Agirreri baina Lopezek Jainkoaren aurrean
maiz, baina alfabeto honetan emanda- apalik baino «legeari zor zaion begira-
ko hitzari amorerik ez emateagatik menarekin» egin zuen zin.
gogoratuko dugu, Espainian faxismoa
zen bitartean euskal abertzaletasunak Herri Batasunako diputatu eta
ez zuela etsiko esan zuen eta etsi ga- B senatariek, berriz, arazo nahi-
kotxo izan zituzten kargua zin
be hil zen, Parisen, 1960an.
Agirreren zina errepikatu dute ge- egiteko Espainiar politikariek erabili
ro Jaurlaritzara heldu diren lehenda- ohi duten modu tradizionala aldatu
kariek. Jeltzaleek bere horretan eta Pa- zutenean. Por imperativo legal, hiru
txi Lopezek gaztelaniara itzulita eta hitz gehitu zizkioten ohiko zinari, Es-
28 nbr–
painiako Konstituzioaren onarpena Alexandre Dumas idazleak

legeak behartutakoa zela adierazteko. D egin zuen ezagun esaldia,
Senatuko presidenteak, Juan Jose La- D´Artagnan eta hiru mosketariei bu-
bordak ez zuen onartu nahi aldaketa ruzko bere eleberrian: «denok bat,
eta Jose Luis Alvarez Emparantza Txi- bat denontzat!». Gero, Dumasen ele-
llardegi, Jose Luis Elkoro eta Iñigo berrian oinarritutako filma txotxolo
Iruin auzitara joan ziren. Han, epai- baten abestirako esaldia aldatu egin
bide luzearen ondoren Konstituziona- zuten Brian Addams, Rod Stewart eta
lak, Gorenaren doktrinari uko eginez, Stingek eta All for love abestu zuten.
ontzat eman zuen zina eta euskal se-
natarien eskubideen kontrakoa jo Hauxe kontatzen du Jose Luis
zuen Senatuko presidentearen jarre- E Alvarez Enparantza, Txillarde-
ra. Kongresuan, berriz, zin ematearen gik, Hitza hitz liburuan (Elkar,
historiak oztopo odoltsua izan zuen. 1996) ETA sortzeko bilerei buruz.
1989an Herri Batasunak espainiar ins- «Gutako batek gerra denboran Euzko
tituzioetan parte hartzeko erabakia Gudarosteak argitara ematen zuen
hartu zuen lehen aldiz. Ordura arte, Gudari bat ekarri zuen bilerara, hain
hauteskunde kanpaina egin bai, baina zuzen ere azal osoan, atzean eta au-
ez zuten gero kargua hartzen. 1989ko rrean, ikurrina koloretan zekarren
azaroaren 20an, zin egiteko hogeita zenbakia; eta egongelan zegoen ma-
lau ordu falta zirenean, Alcala Hotele- hai txapal baten gainean jarri zuen.
an zeuden euskal politikariak. Pisto- Zutik jarri ginen bostok: Benito del
lak eskuan sartu ziren bi gizon eta ti- Valle, Agirre, Madariaga, Irigoien eta
roka hil zuten Josu Muguruza, 31 ni neu eta zin egin genuen, zer gerta
urteko Errekalde auzoko semea. Iñaki ere, ez geniola organizazioaren berri-
Esnaola ere larri zauritu zuten, GA- rik inori emango. Eta Agirrek 1936an
Len izenean atentatua aldarrikatu zu- Gernikan bezala, zin dagit esan ge-
ten bi gizon haiek. Angel Duce eta Ri- nuen. Garai hartan askotan berriztu
cardo Saenz de Ynestrillas atxilotu ziren zin horiek. Ez zuten inolako se-
zituen Espainiako poliziak. Lehenari gurtasun garantiarik ematen, baina
99 urteko zigorra ezarri zitzaion eta psikologikoki zerbait berria inaugura-
hirugarren gradua eman urte batzu- tu zen, eta konpromezu berri bat har-
ren buruan, auto istripuz hil zelarik. tua zenuen kontzientzia jasotzen ze-
Bigarrenaren kontra epaitegiak ez nuen».
zuen froga nahikorik aurkitu.
Zerrendako letra guztiak bete
Carmen Negrin, Espainiako II. F behar direla eta Falangek ere
C Errepublikako azken presiden- bere zina baduela esango dugu
tearen ilobak eta Memoria His- eta besteak beste, bere kideek batasu-
torikoaren legearen aldeko elkarteek naren ideiari leialtasuna agintzen dio-
Espainiako Auzitegi Goreneko zen- tela: Espainiaren batasuna, gizarte-
bait epaileren kontra errekusazioa klaseen batasuna eta espainiarren
aurkeztu zuten iaz. Epaile horiek be- arteko batasuna. Agindua Falangeren
re sasoian Caudilloari leialtasuna esanetara egongo direla, alaitasunez,
agindu zioten, diktadura frankistatik pazientziaz, kementsu, adoretsu eta
baitira epaile. Carmen Negrin eta el- isilik. Alaitasunarena dudatan jar-
kartekideen ustez aurrekari horiekin tzen dugu, baina isilik pasa bada Fa-
ezin dute epaile horiek Memoria His- lange XX. Mendeko Historiatik… en-
torikoaren legeari dagokion ezer epai- pin.
tu, bereziki, Baltasar Garzonen kon-
trako auzia. Gorenak ez zien Inork bere sarrera merezi badu
arrazoirik eman eta han daude orain- G hiztegitxo honetan Gotzon Ga-
dik orain epaileak. Dakigula, bat ere ratek merezi du. Zin egiteari
ez da Historiaren Akademiako kide. buruzko euskal atsotitzak jaso zituen,
Dakigula, behintzat. besteak beste, «arraultzeak eta zinak
hauts errexak dira» dioena, andreen
nbr– 29
hitza dudatan jartzen duena («emaz- suge nazkagarri batekin eta ez dakit
teak gezur erranago eta zina handia- zer. Halako bat egiten baduzu eta hi-
go»), adiskidetasunaren gorazarre tza jan, hil egiten zara. Euskaldunak
egiten duena («ez txantxetan, ez zi- ez duela hitza jaten esaten da baina
nez, lagunaren lepotik barrerik ez») badaezpada.
edota ohar baliagarria uzten diguna,
«ez du nihork zer zin egiten ari, egia Jupiter ahalguztidunaren be-
lakhet ez duenari». J gietara gizaki guztiak, aristokra-
tak zein esklaboak, berdin-ber-
Euskal musikagintzan dagoen dinak ziren eta, beraz, erromatar
H agindurik ederrenetakoa da, du- guztiek zuten hitza emateko eskubi-
da gabe, eta ezagunena, behar- dea. Hitzak balio handia zuen lehen,
bada, Hertzainak taldearen eskutik baita lege-balioa ere. Erromatarren
Garik abesten zuen Aitormena. «Bai, Hamabi Tauletan, Zuzenbide Erroma-
zin dagizut ez dizudala inoiz gezurrik tarreko hasierako testuan (hasierako-
esan eta zaude zihur ezin izango zai- tzat jotzen da, idatzita geratu ez bada
tudala ahaztu inoiz, aitortzen dut ere), hitza eta legea ia-ia berdindu
izan zarela ene bizitzaren onena bai- egiten ziren. «Uti linqua nuncupassit,
na orain, maitia, lehen baino lehen as- ita jus esto» esaten zen bertan, adibi-
ka gaitezan». «Ez dakigu non dagoen dez. Bi pertsonen arteko konfidantza
hoberena» zioen kantuak baina kan- erakusteko agindua eta tratua ixteko
tuan bertan bazen talde mitikoak ida- modua zen, «ahots goran esan duzu-
tzitako hoberenetik asko. na, izan bedi legea».
«I solemnly swear that I am up

I to no good». Ona ez den edo-
zertarako prest daude, horixe
zin egiten dute maiz Harry Potterren
aitak eta bere hiru lagun minek. Ja-
mes Potter, Sirius Black, Remus Lu-
pin eta Peter Pettigrewek Hogwarts
eskolako mapa magikoa egitea lor-
tzen dute (hala kontatzen zaigu Azka-
bango presoa eleberrian). Mapa hiz-
tuna: eskolan nor / non dagoen
erakusten duelako eta zertan ari den.
Gaiztakeria eta bihurrikeriak egiteko
apropos-aproposa zaien mapa hori
(the Marauder´s map), makila magi- Bro’s code edo Anaiarteko Ko-
koaren kolpetxoarekin zabaltzen da, K dea. Horixe da Barney Stinso-
arestian aipatu dugun esaldia errepi- nen Biblia eta bere Legea, ja-
katuta. Harry Potterren unibertsoko rraitu eta defendatzea zin egin duen
hitzik ederrenak dira askorentzat ho- dokumentu bakarra. How I Met Your
riek, baina ez, inolaz ere, liburuetako Mother telesaileko pertsonaia biza-
zin edo agindu bakarrak. Beste hiru rroenak bakarrik ezagutzen du bene-
ere badira, oso ezagunak, baina inoiz tan zenbat arau dituen behin eta be-
esan behar ez direnak. Debekatutako rriz aipatzen duen kode horrek. 1go
Aginduak dira, lagunaren borondatea artikulua oinarrizkoena da: «Anaiak
mendean hartzeko, hura torturatzeko lehen, andreak gero». 29. artikulua,
edo hiltzeko balio dutenak: Imperius, topikoa: «beti emango diozu abisu
Crucio eta Adava Kedavra! Beraz, ez anaiari, baldin eta bi neska borrokan
horiek esan, behar-beharrezkoa ez ba- ikusten badituzu». 89. artikulua, kon-
da. Eta zeure burua oso behartuta plikatua: «zure anaiaren amarekin ez
ikusten ez baduzu, ez egin Severus zara inoiz oheratuko baina zure lagu-
Snape eta Narcissa Malfoyk egiten naren amaordearekin saia zaitezke
duten bezalako zina, bi eskuak lotuta, baldin eta berak lehen pausua ema-
30 nbr–
ten badu edo/eta lehoinabarrezko jan- esango dutela, egia osoa eta egia baino
tziren bat baldin badarama». Ez pen- ez. «Jainkoaren laguntzaz» gainera-
tsa kode hau telebistan soilik existitzen da batzuetan («so help me God»,
tzen denik, telesailaren eta baina ez da beharrezkoa, eta zin egin
pertsonaiaren arrakasta ikusita, argi- beharrean egia esatea agindu egin dai-
taratu ere egin dute bigarren parte teke (affirm = agindu / swear = zin
eta guzti (Bro on the go). egin, Jainkoaren aurrean). Espainiako
epaiketetan esan behar dena ez da
Letizia Ortiz telebistako kazeta- hain poetikoa. Egia esango dutela zin
L ria Espainiako erregearen seme- egin edo agindu behar dute lekukoek,
arekin ezkondu zenean ezker bestela kartzela zigorra izan dezakete-
eta eskubitik kritikatu ziren ezkontza la gogoratzen die tribunalak.
haren kontraesanak. Besteak beste,
emaztegaia ez zela aristokrata nabar- Medikuek ere egiten dute
mendu zen eta aurrez ezkonduta ere M haien zina, hipokratikoa esaten
egon zela. Ezkontza zibila izan zen hu- zaiona. Galenok asmatu zuen,
ra, ostera, eta Eliza Katolikoak onartu II. Mendeko Erroman mediku izan
egin zuen printzesa berria, monarkia- zen greziarrak, Hipokrates, KA V.
rekin istilutan hasteko arrazoi gehiegi mendeko osagilearen omenez. Ikaske-
ere ez dutelako. Baina aurreko ezkon- tak bukatu ondoren medikuek beste
tza zibila bazen, nola jakin Letizia be- mediku eta gizartearen aurrean egi-
netan fededuna zenik? Susmagarria ten duten zina da, hipokratikoa, maila
zen kontua eta Elizako buruek nahia- etikoan balioa duena eta haien ogibi-
go izan zuten beste hark bezala dena dearen aginduak jarraituko dituztela
lotuta eta ongi lotuta utzi. Letiziak, adierazi nahi duena. Bertsio ugari
hartara, papera sinatu behar izan daude gaur egun, Galenoren zinaren
zuen benetako fede katolikoa zuela aldaerak guztiak ere. Genevan 1948an
esanaz (benetakoa eta ez edonolakoa, Nazioarteko Medikuen Erakundeak
aizu). Egunen baten, beraz, dibortzia- onartu zuen zinak dio, besteak beste,
tuko balitz ezingo luke ezkontza kato- medikuak gaixoaren sekretua gorde-
likoaren desegitea eskatu fededuna ko duela, beste medikuak anaitzat
ez zela argudiatuta. Txotxolokeria di- izango dituela, bere ogibidean duinta-
rudi (eta da) baina ezkontza katolikoa sun eta kontzientziaz jardungo dela,
desegiten denean, ezkontza horreta- gaixoaren bizitza eta osasuna izango
tik jaio diren haurrak bastartak dira direla bere ardura nagusiak (erlijio,
Jainkoaren begietara eta errege-erre- naziotasun, arraza, alderdi edo klase
ginak izatera deituak daudenez, ez da irizpideak albo batera utzita), giza bi-
itxuroso geratzen. zitzarekiko erabateko errespetua
Lekukoek ere, Letiziak bezala, zin izango duela eta mehatxupean ere, ez
egin behar izaten dute epaiketara doa- duela bere ezagutza gizalegearen kon-
zenean. AEBetakoek badakigu, zine- tra erabiliko.
mari esker, zer esan behar duten: egia
Nafarroan ohikoa omen ziren
N Erdi Aroan ezkontzak zibilak,
Trentoko Kontzilioak horiek
guztiak Jainkoaren aurrean baliogabe-
ak zirela esan artean eta ezkontideak,
beraz, adulterogileak. Lekuko zibilen
aurrean, eskutik oratuta, egiten omen
zioten zin elkarri. Gorde egiten da
oraindik Adios herriko Juana eta Mar-
tinen ezkontza zina. Honela esan
zuen Martinek: «Nic Martín y Juana
arçenaut neure alaroçaát / eta hic ar-
naçan yre esposoçat / eta prome-
taçen dinat ez vede emazteric eguite-
nbr– 31
co y baycen viçi nayçen artean / eta aukeratu zuen, zuhur-zuhur. 1594ko

guardaçeco lealtadea / ala fede, ala fe- otsailaren 27an Chartreseko katedra-
de, la fede». Antzera esan zion Jua- lean koroatu zuten Frantziako errege
nak, «Nic Juana y Martín arçenaut eu- eta 1598an lortu zuen erlijio gudetan
re sposoçat / eta hic arnaçan yre bakea. Urte hartan Filipe II.a Espai-
esposoçat / eta prometaçen diat ez niakoarekin Vervinseko Ituna sinatu
vede senarric eguiteco y baycen viçi eta askatasun erlijiosoa aldarrikatu
nayçen artean / eta guardaçeco lealta- zuen, Nantesen. Nafarroako Henrike
dea / ala fede, ala fede, ala fede». III.a eta Frantziako Henrike IV.a Erre-
ge Ona edo Henrique Handia ezize-
Obamaren lehen huts egitea nez ere ezaguna da. Oro har, behin-
O izan zen. Edo hala zirudien tzat. Kalbindarren artean ez dakigu.
behintzat: 2010eko urtarrilaren
20an, AEBetako Auzitegi Goreneko «Así es que te quiero yo / a ver
presidentearen aurrean bere kargua Q quien te quiere mas / Así es
zin egin zuen, baita gaizki egin ere. que te quiero yo / a ver quien
Hasi, nahastu eta berriz hasi zen. Eta te quiere mas…» eta horrela, behin
«leialtasunez» hitz ere ez zuen jakin eta berriz, behin eta berriz, behin eta
non jarri. «Zin dagit beteko dudala berriz, aritzen da Ricky Martin El ju-
leialtasunez» esan zuen «leialtasunez ramento (Agindua) abestian. Telesail
zin dagit» beharrean. 39 hitz behar zi- mexikarra ere bada El juramento. De-
tuen ingelesez AEBetako 44. presi- samodioagatik bere buruaz beste
denteak bere bizitzako egunik inpor- egin duen anaiaren neska aurkitu eta
tanteenean eta askok ez zuten ongi haren kontra mendekua agintzen du
ulertu nola trabatu zitekeen hain zu- protagonistak, baina –dundundun!-
zen ere hizlari bikaina zelako horren- emakume horrekin.. maitemindu egi-
beste milioi boto lortu zituen gizona. ten da! Azkenean zer gertatzen den
Erantzuna, ez zela bera trabatu. John jakiteko, 105 kapitulu ikusi behar dira,
Roberts, Auzitegi Goreneko presiden- beraz, ondo bukatzen dutela imajina-
tea, urduri zegoen antza eta berak tuko dugu eta kitto.
esan behar zituenez hitzak segituan
Obamak errepika zitzan, gaizki esan Firefly telesail kultuzkoan
zituen presidenteak. Barkamena eska- R eman zen ezagutzera Malcolm
tu zion gero Robertsek Obamari, bai- Reynolds kapitaina eta bere zi-
na badaezpada, behin Etxe Zurira hel- na ere sartu nahi izan dugu zerrenda
duta berriz egin zuten hitz-ematea. honetan. SciFi aldizkariaren esanetan
Tea Partykoak Obamaren jaioterriaga- zientzia-fikzioa eman dituen legen-
tik nola jarri diren ikusita (benetan dazko pertsonaietako bat da Rey-
AEBetan ez zela jaio argudiatuta) ho- nolds: menderakaitza, tematia, tru-
be zuhur jokatzea, bai. moitsua eta maitagarria da galaxiako
bakero hau. Gerra zibilean bere tro-
«Paris vaut bien une messe» ez pak garaitu zituen Aliantzaren are-
P da izango, beharbada, erlijio be- rioa den arren, nahiago du lege-bazte-
rria hartzeko erabil daitekeen
esaldirik hunkigarriena. Fede sakonik
ez du erakusten, baina ez zen sines-
men erlijioso sakona adieraztea Hen-
rike III.a Nafarroakoak buruan zuena
Paris irabaztearren mezatara joateko
prest zegoela esan zuenean. Gerrare-
kin bukatu nahi zuen eta higanoteek
eman zioten babesaz gain, Espainiako
Filipe II.aren, Liga Katolikoaren eta
Aulki Santuaren onespena lortu. Ka-
tolikoa zen arren bataioz, Nafarroako
erregina zen Joana Labritekoak fede
kalbinistan hezi zuen. Kalbino eta Pa-
risen artean, ostera, Henrikek Paris
32 nbr–
rrean bizi, arazo gehiegi izan gabe, la- zioaren Jauregian ere ageri da. Hala
purreta txikiak egiten. Telesaila desa- ere, esaldia ez da ezagun suitzarrek
gertu ondoren egindako Serenity fil- boladan jarri zutelako, literatura eta
mean, ostera, nazkatu egiten da beti zinemak ekarri digutelako ezagutzen
ihesean egoteaz «Aliantzak beti pen- dugu.
tsatuko dut gizakiak molda dizakeela,
diren baino… hobeak izan daitezen. Venezuelan jaio zen Simon Bo-
Ez naiz uste horri lotuko. Bukatu dira
ihesak. Gaizki portatzera noa». Agin-
V livar, 1783an eta Venezuela, Ko-
lonbia, Panama, Ekuador, Peru
du hori «gaizki portatzera goaz» tele- eta Bolivia Espainiar Inperioaren za-
saila jarraitzen zuten zaleen ereser- palkuntzatik askatzeko egindako lana-
kietako bat bihurtu zen berehala.
gatik gogoratzen dugu eta deitzen
zaio Libertador, Askatzailea. Baina al-
Sorginak akelarrean biltzen zi-
S renean, ezkerreko oina eskubi-
fabeto honetara dakarkigun zina Erro-
man egin zuen, 1805eko abuztuaren
ko eskuan hartzen zutela esa-
15ean. Emaztearen heriotzak eragin-
ten da eta ezkerreko eskua buruaren
gainean jartzen zutela. Biluzik eta dako dolua baretzeko zegoen Italiatik
suaren aurrean, agintzen zioten dea- bidaia egiten eta han imajinatu behar
bru gorriari bi esku haien artean ze- dugu, bero sapa larria jasaten, il mon-
goen guztia beretzat zela. te Sacron, Erromako muino sakratue-
tako baten, Simon Rodriguez eta Fer-
Tara etxaldeko lur gorri eta le- nando Toro lagunak ondoan zituela.
T horrean, esku biluziekin bilatu Haien aurrean, «nire gurasoen Jainko-
behar du Scarlett O´Harak go- aren aurrean zin dagit, nire ohoreaga-
sez ez hiltzeko barazki idorren bat. tik zin dagit eta nire aberriagatik, ez
Bortxatu nahi zuen soldadua hil eta diodala nire besoari bakerik emango,
lurperatu berri du, aita zoratu egin ezta arnasarik ere nire arimari, bote-
zaio eta ama hil. Dirua galdu du, izena re espainiarraren borondatez zapal-
eta etxaldea eta jan duenak botagurea tzen gaituzten kateak apurtu arte».
ematen dionean ulertuko du zertan
den Amerika yankeea, zein kapitalis- Windsor etxeko Williamekin,
mo basati jaioberriaren izpiritu adore- W Ingalaterrako Erreginaren se-
tsu, itsu eta kriminala. «Jainkoa leku- mearen semearekin ezkondu
ko, Jainkoa lekuko diot ez nautela ga- zen behinola Kate Middleton, middle
raituko. Bizirik aterako naiz guzti ho- classetik royalera ti-ta jauzi eginez.
netatik eta dena bukatzean ez dut be- Bidean, printzesa baten betebehar
rriz goserik pasako. Ez nik, ez nireek. guztiak bete ditu: kolore arruntekin
Gezurra esango dut, lapurtu, engainatu jantzi, belarritako bakarra erabili bela-
edo hil. Baina Jainkoa lekuko, nik ez
rri bakoitzean, jendaurrean kuleroak
dut berriz goserik pasako». Esan beha-
beti jantzita agertu, halako kontuak.
rrik ez da Gone With the Wind aipa-
Dotore, alegia, agertu dela eta diskre-
tzen ari garela. Esan beharrik ere ez
zioz, edo dena delakoz, jokatu duela.
Scarlettek hitza bete zuela, baita bere
Hala ere, modernitatearen erakusga-
buruaren kontra ere, bere bihotza eta
bihotzekoak galduta. rri (edo), ezkontzerakoan senarra
maitatzea, hari bihotza ematea, oho-
Unus pro omnibus, omnes pro ratzea eta harekin egotea zin egin
U uno latinezko esaldia da Suitza- zuen baina ez, tradizioak agintzen
zuen bezala, bere esanetara egotea.
ko lema nazionala. Ez modu
ofizialean baina bai, XIX. mendetik Milioika biztanle esanetara izatea da
hona, jendartean. 1868an lema hori monarkiaren berezko helburua baina
erabili zuen sortu berri zen estatuko badakizue, gauza hauetan, hobe arra-
gobernuak Alpeetan izandako euri ja- zoitze logikoak alde batera uztea. Lo-
sa izugarrian kaltetuei laguntza bidali gika eta monarkia ez dira ongi ezkon-
behar zitzaiela gogora arazteko eta tzen.
jendea horretara bultzatzeko. Sustrai-
tu egin zen esaldia eta egun, Federa-
nbr– 33
Pio X Aita Santuak abade eta Joan den alean pozik antzera utzi genuen Dani
X Elizako kide guztiei Modernis- Etchart. Parazetamola hartu eta astindu ezin
moaren kontrako zina inposatu zien zuen gaitza menperatu zuelakoan zegoen.
1910ean. Elizgizon guztiek agindu be- Halabaina, hain da xarmangarria gure berriemale
har zuten, besteak beste, fedea ez de- kosmopolita gaixotasunak ez duela horrela eta
la subkontzientearen bulkadaren era- horrela utzi nahi izan eta erietxean aste beteko
ginez sortzen, arrazoitzearen argitara egonaldia egin behar izan du. Menderakaitz,
ere froga daitekeela, kreazioa bera de- handik ere ikusitakoaren kronika bidali digu.
la Jainkoaren izatearen froga nahiko
edota ezin dela kristaua izan alde ba-
tetik eta kristautasunaren kontra doa-
zen teoria historiko edo zientifikoak Larrialdietarako
arrazoitu bestetik. Zin Antimodernis-
ta 1967rarte egon zen boladan. Gero irteera
ez dakigu zer pasako zen, ez gara
maiz mezatara joaten-eta.
ertze mundü bat. Sal-mahai elegant eta sophistiquée ba-
Y
Yaquiak, Sonorako desertuko
indigenak dira, Yaqui ibaiaren
ertzean bizi zirenak. Taldeak
B ten atzean urdinezko izakia. Les Schtroumpfs, alegia, pi-
tufoak baina erraldoituta. Eskumuturra eskatu dit.
Nik eman, noski. Resort-erako plastiko xuridun eskumutu-
bere buruzagia aukeratzen duenean rra jantzi dit. Now all is freeeeee. «Caipirinhak barnean?» gal-
honakoa galdetzen zaio, «zuretzat ez degin diot, eta uste dut irribarreak ihes egin diola. Hortzak
da eguzkirik egongo, ez heriorik, ez
xuri-xuriak ditu. Argia izanen da. «Dani Etchart». Tira, ez di-
minik, ez berorik, ez egarririk, ez go-
date zenbakidun bilakatu. Honi Babel esanen lioke nehork,
serik, ez euririk, ez haizerik, ez erita-
sunik, ez seniderik. Ezerk ez zaitu nik, gaixotasunen Nazio Batuen Erakundea. Ene jinko mai-
beldurtuko, zuretzat dena bukatu bai- tea. Ban Ki-moonen bila hasi naiz baina ez dut aurkitu. Api-
ta, eman zaizun karguaren betebeha- ka bileraren batean. Kofi Annanen antza zuen beste baten
rra izan ezik. Hor geratuko zara, zure hurran jarri naiz. Beti parauko naiz gizonaren alde. Eztulka
nazioaren defentsan, zure lekuaren, hasi den arte. Tujutujutujutuju. Eta eskuan zer bat sendidu
arrazaren, ohituren, eta erlijioaren de- dut. Aggggg!!!! Oh My God... germen bat! Goraltxatu eta agu-
fentsan. Beteko duzu zure agindu ze- do joan naiz beste xokoren batera. Baina hau Nazio Batuen
rutiarra?». Erakundea da. Ez dago ihesbiderik. Ez dudanik harrapatu-
ko dut nik hemen.
Zinpeko epaimahaia 1995etik
Z existitzen da Espainiar esta-
Neska gazte baten aldamenera. Eskuarekin eusten dio
aho mazelari. Nigarrez eutsi ere. Zoruan aintzira sortzen ari
tuan. Bederatzi pertsonak osa-
da, Senperekoa baino ttikiagoa, momentuz. Arroxa zimelez
tutako epaimahaiak osatzen dira, ber-
jantzitako neskari drogaren bat eskatu diot hipaka ari den
dinketarik egon ez dadin, besteak
neskarentzat. «Legal or illegal». Drogarik ez , ordea. Neskak es-
beste. Zineman, 12 Angry Men gogo-
kertu dit. «Hortza da». Aaaa.... lasaitu nau, behatz potoloa ze-
ratzen dugu epaimahaiaren barne-
la pentsatzen bainuen. Pardeletan sentitzen naiz. Pentsa-
hausnarketei eta lan nekezari buruz-
ko filmen artean. Historian zehar, menduek harilkatu naute baina oihuztatzeek esnarazi.
zinpeko epaimahaien kontra zein al- «Laguntza, laguntza..... akatu nahi naute, laguntza». Nehor
deko argudio ugari erabili izan dira. guti aztoratu da. Spy film bat izango al da? Reality-showa?
Aldekoek diote epaileen botere gehie- Amélie Nothomben eleberria? Barne boza? Goratu eta Pitu-
keriei aurre emateko modurik onena fo batengana hurbildu naiz. Ni beti paratuko naiz gizona-
direla. Kontrakoek, gehiengoaren des- ren alde. Ez nau ikusi. Ai amaaaaaa..... ikustezin bilakatzen
potismoa ere posible dela, gutxiengo- ari naiz. Begiak hertsirik dituen emakume baten arrimura
arena bezala eta Sokrates, adibidez, joan naiz. «Kaixo, ikusten nauzu?». Sounds of silence. Emaku-
herritarrek osatutako epaima- meak begiak hertsirik ez nau ikusten. «Kaixo, entzuten
haiak kondenatu zuela, po-
zoia edan eta hiltzera.
Karmen Katodo Dani Etchart
34 nbr–
nauzu?». Emakumeak bere horretan dirau. Orduan bai,

kuxkurtzen hasi naiz, desagertzen ari naiz. Samsaren izpiri-
tuak bahituko al nau? Nik ez dut labezomorro izan nahi. Ai
amaaaaa.... eta orduan begiak hertsirik dituen emakumea-
ren eskuaren indarra sendidu dut nire eskumutur eder be-
zain iharrean. Aaaaaaaaaaaaaaaaahhhhh.... «Entzuten zai-
tut, bai».
Oraindik gizakia naiz. Minak uxatu ditu ene pentsamen-
du oro. Megafonia hizlari. «Dani Etchart, laugarren gelara....
Dani Etchart, laugarren gelara». Hara nihoa poz-pozik eta
alaitsu, ez bainaiz ez labezomorro ezta kakarraldo ere ez.
Barrenean lejiarik onenak baino zuritu ezin dezakeen bata-
dun emakumea. «Zer dugu?». Ez dakidala erran diot. Begira-
tzen hasi da. Ziztada hemen, urradura han, kolpetxoa baz-
terrean, odola ateratzen hasi dira. Oh my blood! Ez dira bada
saltzen hasiko? Zauri surrealistak ditudala esan dit. «Chaga-
llen koadro bat bezalakoa?». Ezetz erran dit, gehiago Miró-
rena. Hara, Miró ene gorputzean. Erretratua egin nahi dit.
Hara! Bat-batean ikuskizun bilakatu naiz. Klik, klik, klik,
klik.... Playboy modura ni. Arroxa, urdin eta zuri koloredun
batadunak hunat eta harat. Surrealism revival! Caipirinhak
buruan nik. Ez dira bada argazkiak saltzen hasiko? Oh my
body! Asanblada batean erabaki dute, baietz, onartua naize-
la. Resort barrura naramate, itsasontzian ez baina ez dakit
nora naramaten. «Laguntza, laguntza...... hil nahi naute.....
lagundu nazazue». Berriz ere. Barne boza ote? Grisdun mu-
tilei galdegin diet. «Lasai, ohituko zara».■
nbr– 35
Uda:
zer ikusi
eta nola iraun bizi
Estreinatu berri den Woody Allenen
azken filmaren iruzkina, gure telebista
I love Paris
eta zinemari buruzko atalean. in the midnight
Eta horrekin batera, udaldian
estreinatuko diren filmeei eta 1Sekulakoa da Woody Allenena. 40
estreinatuko ez diren telesailei begirada. film egin ditu eta hortxe jarraitzen
du, eredu berbera behin eta berriz
Azken baten, han eta hemen esaten
errepikatzen, beti «Woody Allenen
zaigu nola egin aurre bero bolada
bat» egiten, ikusleak behin eta berri-
zakarrei. Baina, udan nagusi diren
ro maitemindu eta liluratuz. Ikusle-
telesaio txatxu eta film kaxkarrei? ren bat, 75 urteko zinegilearen peli-
kula bakarra ikusi gabe Midnight in
Paris ikustera joango balitz, nahiko
argi izango luke zertaz doazen aurre-
ko 39ak. Gizonezko protagonista anti-
heroi eredugarria da, bizitza erosoa
darama baina galduta dago, zer den
ere ez dakien beste zerbait nahiko lu-
ke. Inguruan dituen emakumeak dira
bere inspirazio-iturri, bere ia ekintza
guztien arrazoi eta ondorio. Bigarren
mailako pertsonaia karismatiko mor-
dotxoa agertzen dira. Elkarrizketa as-
ko daude, piloa: kultura eta adimena
erakusten dutenak, ezin dotoreagoak.
Eta guzti horren bihotzean, hiria pai-
saia nagusi duen maitasun istorioa.
Midnight in Paris komedia erroman-
tikoa da, generoaren aldetik, baina ez
guztiz erromantikoa eta ez komedia
ere, bete-betean. Woodyk behin ere
ez digu ipuina kontatzen ari dela ez-
kutatzen, fantasia eta errealitatearen
arteko marra estu-estuan dabil, bere
narratzaileak zuhur maneiatzen ditu
(ez dugu horiei buruz gehiegi esango,
Maria Fernandez-Cabrerok etxetik
ateratzen zen aulkia txikitan,
inori filma ez izorratzearren) eta ale-
besapean tolestuta. Eta harekin giak bere erakuspena duela ere argi
joaten zen udako erbestean aberri uzten digu: iragana ez da beti hobea,
zuen kaleko zinemara. Areto lagunok. Guzti horri Cole Porterren
magiko hartan ez du pelikula onik
gogoratzen, ezta gau txarrik ere.
musika jartzen dio, euri tantak gal-
tzarrietan, Marion Cotillarden ederta-
36 nbr–
suna, errinozeroak eta gauerdiko kan-

paikadak. Elementu horiek nahastuta
lortzen du Woody Allenek egungo zi-
nemak aurrean duen erronka latzene-
takoari aurre egitea: maitasunari bu-
ruzko istorioa ehuntzea, ametsak eta
magia hizketagai hartuz, txepel edo
azalekoegi agertu gabe. Ez da erraza,
aizue, ipuinak kontatzearen negozioa
gainbeheran dago.
Zorionak, beraz, Allen jauna, berro-
gehiak era honetan ospatzeagatik.
Eta mila esker, urtero-urtero hiri ede-
rren batera oporretan eramaten nau-
zulako. Datorren urtean ikusiko dugu
elkar berriz, Erroman.
Zinema:
aukera zabalean,
gure aukera
Uda urte sasoi ederra litzateke zine-
mara joateko, aretoaren freskotan ba-
besteko eta gauerdiko emanaldietara
joateko, ez balitz… udako estreinal- Vaughn zuzendariak egin behar
dien batez-besteko kalitate mailaga- duen gauza bakarra esku artean
tik. Enpin, hala ere, zinemarako go- daukana ez izorratzea da. Beste-
goz bazaude, hona hemen estreinaldi rik ez.
zaparradan nabigatzeko gida laburra. 1 Akzioa maite baduzu, zartakoak
eta leherketak, hortxe dituzu The
1 Superheroiak gustuko? Hortxe three musketters eta Transformers 3.
Captain America: first avenger, Green Eta hortxe duzu, itxuraz behintzat,
Lantern eta 80ko hamarkadako Co- horiek baino hobea dirudien Han-
nan haren remake edo berregitea. na, nerabe hiltzaile baten istorioa.
Gure gomendioa, ostera, X Men Saorsie Roman da protagonista eta
First Class. Pertsonaia nagusiak (Xa- Joe Wright zuzendaria. Orain arte
bier eta Magneto) berez dira inte- film ederrak egin ditu (Pride and
resgarriak, baita haien larrutan ja- Prejudice eta Atonement), akzio gene-
rriko diren aktoreak ere (James rotik oso aldenduak. Ea nola mol-
McAvoy eta Michael Fassbender). datzen den frankotiratzaile gaztea-
Elementu horiekin Matthew ren kontuekin. 2
nbr– 37
1 Zientzia-fikzioaren uretan eroso 1 Komedia kontuetaz ari girela eta

2 mugitzen den horietakoa bazara
aukeran dituzu Cowboys Vs Aliens
erromantzean interes gehiegi ez
duenarentzat, horra Your Highness,
eta Rise of the Apes (ez, Planets of the Bad Teacher eta Four Lions. Eta horra
Apes sorta ez da bukatu, zer egingo gure bi aukerak, horiek baino inte-
diogu). Guk, printzipioz, Super 8 resgarriago diruditenak, itxura ba-
gomendatuko dizugu: J. J. Abrams tean: Paul eta Bridesmaids. Lehenbi-
generoan jaioa da (hortxe azken zikoak, 80ko hamarkadako
Star Trek eta Lost, jakina) eta orain- extralurtarren komedia haietako
goan E.T. eta The Iron Giant aspaldi- bat dirudi (Simon Pegg du protago-
koaren ezkontza modukoa eskain- nista) eta bigarrenenak, bere alde
tzen digu. Trailerrak ezin itxura dauka aktoreak Saturday Night Live
hobea dauka, baina egia esan be- mitikotik datozela.
har bada, trebeago ikusi dugu Eskainitakoen artean, jakina, bali-
maiz jotajota trailerretan azken teke bat ere ez izatea gustuko. Beti
emaitzan baino. Ikusi beharko. daukazu eskura Harry Potterren azke-
1 Komedia erromantikoak maite dina. Ona? Ez dakigu. Baina behintzat
tuenak, berriz, Friends with benefits azkena.
eta Something Borrowed ikusi ahal
izango ditu eta baita Larry Crowne
ere. Julia Roberts eta Tom Hanks
Telebista:
dira protagonista (Hanks zuzenda- aukera eskasean
ri ere bada) eta horrexek izango
du, ziurrenik, publizitate gehien.
gure aukerak
Beraz, hori saltzeko beharrik ez
dagoenez, guk Crazy Stupid Love Joan zaigu maiatza, telebista-zaleak
hautatuko dugu, aktore sorta zora- arnasa gabe uzten dituen hilabetea.
garria batu duelako: Steve Carell, Egunero-egunero, season finale edo
Julianne Moore, Ryan Gosling, Em- denboraldi amaiera bat. Egunero hitz
ma Stone, Marisa Tomei eta Kevin nazkagarri horiek: to be continued. Egu-
Bacon.
38 nbr–
nero frustrazio iturri berria, telesai- amerikarraren ingurukoa bestea

len bat hala-nola bukatu eta udazke- (Necessary Roughness).
nerako egunak kontatzen hasten ga- = Oso itxura ona dauka, bestetik,
ren bitartean. Denak galdua dirudi, Steven Spielbergek telebistarako
Frantziako tourra, udako futbol txa- sortu duen azkenak eta hori ere
pelketak eta gala txatxuak. Besterik udarekin etorriko zaigu. 80ko ha-
geratzen ez dela dirudi. Baina… kon- markadako V harek bezala, extra-
tuz! Erromatarren inbasioari eusten lurtarren inbasioa du oinarri eta
dionik bada eta galiar adoretsuen gi- gizakiok inbasoari aurre egiteko
sara, udaldian eusten duen telesailik. modua. Protagonista ER hartan
ikusi genuen Noah Wyle dugu
= Hasteko, ez ditzagun ahaztu iraile- (Carter doktorea).
an hasi beharrean, ikastaro erdian = Oraindik asetuta ez zaudela? Ba,
hasi ziren telesailak, oraindik bu- lasai. Udan itzuliko dira Breaking
katu ez direnak (midseason delako- Bad, Leverage, Rescue Me, Torchwood,
an agertu zirenak). HBOren Game Eureka, Haven… Eta denbora pasa
of Thrones hortxe daukagu (ona, ez- txotxoloak nahi dituztenek ere
ta?) eta hortxe, oso harrera ona izango dute aukerarik. MTV kate-
izan duen Happy Endings (sitcom edo ak Michael J. Fox protagonista izan
komedia laburra da, gustagarria). zuen kutre-kultuzko Teen Wolf be-
Beteranoen artean uztaila arte ja- rregingo du. Bai, bai, Teen Wolf!Es-
rraituko dute Law & Order eta South kasa zirudien eta uste baino zaba-
Park adinekoek (15 denboraldi ditu lagoa den udako aukera horretan
azken honek). Eta marrazki bizidu- ezerk ez bazaitu konbentzitzen,
nak aipatu ditugunez esan deza- beti ikus zenezake urtean zehar
gun ekaina bukaeran itzuliko dela galdu duzun telesail hori. Interne-
klasiko gogoangarria: Futurama! ten bilatu eta… erosi, DVDa eroski,
Kapitulu berriekin, lagunok. esan nahi genuen.■
= HBOk bere klasiko bi udarako gor-
de ditu: True Blood eta Entourage. Az-
ken honen azken denboraldia da
aurtengoa eta zaleek adi egon be-
harko dute, beraz, ea nola amai-
tzen diren Vincent Chasen abentu-
rak.
= Fenomeno bitxia, bestetik: udan
emakumeek lan gehiago egiten du-
te. Aukera begiratzen hasi eta uz-
tailean eta abuztuan oporrik har-
tzen ez dutenen artean,
emakumeak protagonista dituzten
telesail piloa aurkitu dugu: The Clo-
ser, The Bic C, Weeds, Damages, Rizzoli
& Isles, Hot In Cleveland, eta iazko uz-
tak utzi zigun sorpresatxo ederra,
Pretty Little Liars.
= USA Network kateak, bere aldetik,
udan denboraldi berriak estreina-
tzea atsegin du eta, beraz, zorione-
ko dira kate honetako beteranoak
jarraitzen dituztenak. Mordotxoa
dira, gainera: Burn Notice, White Co-
llar, Covert Affairs eta Royal Pains. Be-
rrien artean, bi estreinaldi, aboka-
tuena bata (Suits) eta futbol
nbr– 39
Azoka,
jardunaldi
eta bestelakoen
gida
Literatura lehiaketak bildu genituen aurreko
alean eta literaturaren inguran antolatzen diren
egonaldi, azoka eta bestelakoak bildu ditugu
oraingoan. Izan ere, literatura ez da soilik
liburuetako letrekin ehuntzen. Batzuetan,
literatura altxa egiten da paperezko ohetik eta
kalean bilatzen du irakurlea, hari hitz egiteaz
gain, esateko duena entzuteko. Hona hemen,
beraz, Euskal Herriko literatur zaleentzako osatu
kalera
duguna.
literatura!
Oharra: ondoko lerrootan aurkituko duzun gidak lagungarri izan nahi du, baina nahi-
ta ere ezingo genuke jaso Euskal Herrian literaturaren inguruan mugitzen den guztia.
Sareak, ostera, eskaintzen du horretarako parada egokirik, besteak beste, Hitzen
Uberan web-orrian. Helbide honetan: http://uberan.org/index.php/agenda Susa argi-
taletxearen literatur emailuak ere modu egokia dira non zer dagoen uneoro jakiteko:
http://www.armiarma.com/emailuok.
Durangoko Euskal Liburu eta Disko Azoka

Zer da? Euskal Herrian erakusleiho eta bisitari gehien batzen dituen azoka.
45 edizio egin ditu orain artean.
Non egiten da? Durangon, Landako erakustazokan.
Noiz? Abenduaren lehenbiziko asteburuan
Nork antolatuta? Gerediaga Elkarteak, erakunde publikoen babesarekin (Foru
Aldundiak, Eusko Jaurlaritza, Durangoko Udala) eta baita enpresa pribatuen
babesarekin ere.
Informazio gehiago nahi duenak azokaren web-orrian aurki dezake.
Hementxe: www.durangokoazoka.com Gerediaga Elkarteak Facebook orria
ere badu: facebook.com/gerediagaelkartea
40 nbr–
Ahotsenea
Zer da? Durangoko azokak irauten duen artean egiten den idazle, musikari eta
sortzaileen azoka, guzti horiek haien publiko eta irakurleekin harremanetan jarri
nahi dituena. Goizetik iluntzera aurkezpenak eta kontzertuak, ordu-erdiko
tartearekin.
Non egiten da? Durangon, Landako erakustazokaren ondoan.
Noiz? Azokak iraun bitartean.
Nork antolatuta? Bizkaiko Foru Aldundiaren eta babesle pribatuen laguntzaz
antolatu zuen iaz Ahotseneak berak Sortzaileen Gunea.
Informazio gehiago nahi duenak Ahotsenearen web-orria bisita dezake,
www.ahotsenea.net Iaz, webguneak zuzenean eskeini zuen sortzaileen gunearen
egitaraua.
Donostiako Liburu Zahar eta Okasiokoen Azoka

Zer da? Bigarren eskuko liburuen azoka, zein katalogoz kanpo geratu
direnena. 25 urte bete zituen iaz, itzal handiko azokak, era honetako-
en artean Euskal Herriko ezagunenak.
Non egiten da? Donostian, Gipuzkoa Plazan.
Noiz? Irailean.
Nork antolatuta? Euskadiko Liburu Azoken Batzordeak beste hainbat
erakunderekin batera, tartean, Euskadiko Editoreen Elkartea eta Biz-
kaiko eta Gipuzkoako Liburu Saltzaileen Elkarteak.
Literaturia
Zer da? Euskaraz egiten den literatura sorkuntzaren azoka, Euskal Herriko argi-
taldariak eta euskal irakurleak biltzen dituena. Erakusleihoez gain, solasaldi
eta aurkezpenak egiten dira.
Non egiten da? Larrabetzun.
Noiz? Ekaineko lehen asteburuan egin ohi da. Hala egin da aurten, ekainaren
3tik 4ra bitartean.
Nork antolatuta? Literatura Eskolak jarri zuen martxan, eta auzolanean oinarri-
tutako proiektua da. Aurten, esaterako, 111 Akademiaren laguntza izan du eta
EHAZE-Antzerkizale elkartearena, euskal argitaletxeen laguntzaz gain, jakina.
Informazio gehiago nahi duenak Literaturiaren beraren web-orrira jo dezake,
helbide honetara: www.literaturia.org
nbr– 41
Eako poesia egunak

Zer da? Gabriel Arestiren omenez hasi ziren Eako herri txikian baina askotari-
ko egileen poesia gozatzeko topagune dira egun.
Non egiten da? Bizkaiko kostaldean, Ean. Herriko paisia naturalak aprobetxa-
tuta.
Noiz? Uztaileko bigarren asteburuan, egin ohi dira. Aurten, 15etik 17ra.
Nork antolatuta? HEA, Herrijeri Emon Arnasa taldeak, herritar guztien lagun-
tzarekin eta Literatura Eskolaren sustapenarekin, besteak beste.
Informazio gehiago nahi duenak Literatura Eskolaren web-orria erabil dezake
gida bezala (www.literaturaeskola.org). Egitaraua prentsaren bidez zabal-
tzen da ekaina-uztailean.
Getxoko Komiki eta Manga Azoka

Zer da? Komiki eta manga munduan interesatuta dagoenarentzako erakuske-
ta-eremua, Euskal Herriko handiena. Tailerrak antoatu ohi dira, gainera, eta
erakusketak re bai, denak komiki eta mangaren ingurukoak.
Non egiten da? Getxon, Areetako Geltoki Plazan, metroaren irteeraren aurre-
aurrean.
Noiz? Azaroaren bukaeran egin ohi da, hiru egunez.
Nork antolatuta? Azokak erakunde publikoen (Bizkaiko Foru Aldundiaren, Ge-
txoko udalaren, Metro Bilbaoren eta Jaurlaritzaren) zein babesle pribatuen
laguntza jasotzen du.
Informazio gehiago nahi duenak www.salondelcomicdegetxo.net helbidean
eskura dezake edo comic@getxo.net helbidera idatzi.
Guzti hauez gain… Euskal Herriko irakurle talde eta klubek eta kultur elkarte handi zein txikiek
literaturaren inguruko hainbat jardunaldi, solasaldi eta ekitaldi antolatzen dituzte. Aldizkari ho-
netan bertan aipatu dugu Orereta / Hernaniko Poesia Astea, Mikelazulo Kultur Elkarteak antola-
tzen duena, baina Zarautzen ere egin izan da Literatura Astea eta beste hainbat udalerritan.
Urte osoan zehar eta Nabarran maiz esan dugu moduan Literatura Eskolak irakurzaleentzako es-
kolak antolatzen ditu, gai, egile edo genero baten ingurukoak. Hilean bat egin ohi da, larunbat
goizetan, berariaz gonbidatutako akuilari baten eskutik eta informazioa eskolaren web-orrian
kontsulta daiteke (www.literaturaeskola.org helbidean).
Informazio gehiago nahi duenak badu non bilatu. Arestian aipatutako Hitzen Uberan
(www.uberan.org) web-orri osatuaz gain, 111 Akademiaren jarduna ere Sarean jarrai dezake
(www.111akademia.com helbidean) eta horrela jakingo du euskal literaturzaleen klub honek
zer eskaintza duen. Iruzkin eta iritziak komunean jartzeko aukera ere hantxe izango du.
Adibide batzuk baino ez dira, euskal literatura paperean ez ezik kalean ere mugitzen dela erakus-
ten dutenak.
42 nbr–
ELHUYAR
edizioak
SENDABIDE
ABIDE
ALA IRUZURBIDE.
IRUZURBIDE.
MEDIKUNTZA
MEDIKUNTZA
ALTERNATIBOA
ALLTERNA ATTIBOA PROBAN
PROBAN
Trick
Trrick or T Treatment?
reatment?
e
Alternative
A lterrn
native Medicine
on T Trial
rial
r liburuaren
libur uaren
euskarazko
euskarazko itzulpena.
Egileak:
E gileak: Simon Singh eta a
Edzard
E dzard E Ernst
rnst
Eraginkorra
E raginkorra ote da
medikuntza alter alternatiboa?
natiboa??
Proba
P zientifikoek
roba zientifik oek
emandako
emandak o ondorioak.
15 € e-booka 11 €
Edzard
E dzard EErnst
rnst egilear
egilearen
en hitzaldia:
Medikuntzan
Medikun ntzan doktorea
doktorea eta medikuntzaa osagarria
irakasten
irakasteen duen munduko
munduko lehenengo pertsona.
p
Uztailaren
Uztailare 5ean, Mir
en Miramar
amar jauregian, arratsaldeko
jauregian, a atsaldeko 7etan.
arr
Informazio gehiago www
Informazio www.elhuyar.org
.elhuyar
y r..oorg
g webgunean
Zelai haundi, 3. Osinalde Industrial

Industrialdea.
ldea. 20170 Usurbil (Gipuzk
(Gipuzkoa)
oa
a) nbr– 43
Teel.: 943 36 30 40 · www
Tel.: w .elhuyar.org
www.elhuyar.org
Papera krisian dagoela esan dute. Ezin kontrakorik

esan. Eta hala ere, literatura bizi-bizi dago,
paperean bainoago kalean. Poesia errezitaldiak eta
klasikoen irakurraldiak izan dira albiste asteotan.
Hamaikagarren
poesia astea, Oreretan
2000. urtean hasi zen Orereta/Hernaniko
Mikelazulo Kultur Elkartea Poesiaren As-
tea antolatzen eta aurten ere egitarau ede-
rra osatu zuten elkartekideek. Maiatzaren
26tik ekainaren 2ra Juan Ramon Makuso,
Jose Luis Otamendi, Manex Agirre eta Jon
Benitoren errezitaldiak eskaini zituzten
eta emanaldien ostean publikoarekin so-
lastatzeko aukera zabaldu zuten, nobeda-
de bezala. Hamar urteren buruan, hausnar-
keta egiteari garrantzi berezia eman nahi
izan diote antolatzaileek eta horretarako
Ixiar Rozas eta Imanol Epelde idazleak
gonbidatu zituzten, gosari-solasaldia egite-
ra, Zein bide jarrai ditzake poema batek? titu-
luarekin. Liburuan argitaratzeaz gain, poe-
mak Interneten ere eta publiko aurrean
bideak ditu eta horiek izan ziren hizketa-
gai Oreretan. Parte hartzea sustatzeko as-
moz, gainera, Oihana Leundak egindako
irudi bat eman zitzaien parte-hartzaileei
eta irudian oinarritutako poemak irakur-
tzeko errezitaldia egin zen gero. Halako
egitarauarekin geure egin behar Mikelazu-
lok parte-hartzaileei bota zien galdera. «Po-
esia gutxiengo batek jarraitzen omen
duen literatur generoa izanik, nola uler ta-
mainako mugimendua?».
Poesia uretan gabiltzala esan, aurten ere
antolatuko dela Euskal Herrian den litera-
tur ekitaldi berezi eta hunkigarrienetakoa:
Eako Poesia Egunak. Bizkaiko kostaldeko
herri ederraren laguntzaz antolatuko ditu
HEA (Herriari Emon Arnasa) taldeak eta
ohiko solasaldi, hitzaldi, irakurraldi eta
kontzertuak egingo dira. Ekitaldi irekia
eta parte-hartzailea izaten da, herriko es-
kenatoki naturalak poesiaren gozamenera-
ko probesten dituena, eta uztailaren 15,
16 eta 17an egingo da.■
44 nbr–
Hamaika
pauso Bilbon
Bilbo Zaharra euskaltegiko ikasle eta «Ordu gutxi barru bistaz hartzen
irakasleei bururatu zitzaien, duela hi- duen eremuaren puntuaren batean
ru urte, beste leku batzuetan egiten hilko dela dakienean jada: hortik has
diren klasikoen irakurraldiak Euskal daiteke kontakizuna, edo lehenago-
Herrira ekartzea. Axularren Gero izan tik, lehenagotik baitzekien alboan,
zen aukeratutako lehena, kronologi- badiara ematen duen etxean, leiho
koki jarraituta Mogelen Peru Abarca bat aukeratuko zuela –Juliaren Sala-
etorri zen gero eta XX. mendera salto koa– bere azken begiradarentzat eus-
egin zuen iaz irakurraldiak Jon Mi- karri».
randeren Haur besoetakoa lanarekin. Horrela hasten da Saizarbitoriaren
Aurten, klasikoen gaurkotasuna alda- lana, Angel Otaegiren fusilatzearen
rrikatzea helburu duen ideia pozga- fikziozko berreraikuntza. Iñaki Abai-
rri honek bere jarraipena izan du eta tua izeneko protagonista hiztegia osa-
ekainaren 6an Ramon Saizarbitoria- tzeko lanean ari den idazlea da eta lan
ren (Donostia, 1944) Hamaika pauso horretan dabilela Bartzelonan Eduar-
irakurri zen, goizeko zortziretan ha- do Ortiz de Zarate, ETAko militantea
sita eta etenik gabe. Saizarbitoriaren ezagutuko du eta haren bidez sartuko
lana 1995ean argitaratu zen, Erein ar- da, une batez, fusilatuko duten Abai-
gitaletxearen eskutik, baina klasiko tuaren bizitzara. Fusilatzearen ondo-
izendapena askok aitortu diote eta ren, hiltzaileaz gain beste lekukorik
klasiko moduan irakurri zuten Bil- izan ez duen hilketaren inguruko xe-
bon, ikasle, irakasle eta bertaratuta- hetasunak biltzen hasiko da protago-
ko guztiek. nista, nobela bat idatzi asmoz. ■
nbr– 45
The Byrds-enak
Nire belaunaldiko askok bezala, R.E.M.-en bitartez iritsi nintzen
The Byrds-en ezagutzara: adituek Michael Stiperen talde-
Klasiko aren lehenengo diskoetako eragin ezinbestekotzat
bihurtu diren kantu jotzen zuten The Byrds, eta, nik behintzat, bere-
askoren egile bada ere, ez hala jo nuen musika haren iturrien bila. «Mr.
Tambourine Man» kantaren bertsio hiper-
du akaso The Byrds taldeak famatua entzuna genuen, ezinbestean, baina
merezi duen izena. haien LPetan gehiago sakondu behar zen
influentzia zenbaterainokoa zen neurtzeko.
Iban Zalduak haien hasierako The Byrds benetako berritzaileak izan bai-
lanak gogoratu eta izen hori tziren beren karreran zehar (1964-73), hiru-
rogeiko hamarraldiko diskoetan batik bat, eta
emateko ahalegina egingo du. rockaren ohiko entziklopediek hiru azpigene-
roren asmakuntza edo, gutxienez, definizioa
egozten diete: folk-rockarena, psikodeliarena eta
country-rockarena (alajaina). Horretaz gain, pop-aren
historian protagonismo berezia izan duten musikarien aurre-
neko bilgunea izan ziren: Roger McGuinn lider diskreto baina ezta-
baidaezinarena, David Crosby-rena (bai, Crosby, Stills and Nash-
ekoa), Gram Parsons-ena, eta Gene Clark-ena. Baina, ororen gaine-
tik, album formapean kaleratutako zenbait harribitxiren egileak
izan ziren. Hemen haien lehenengo etapako «klasikoak» errepasa-
tuko ditut, ondoren grabatu zituztenak ere (Dr. Byrds & Mr. Hyde,
The Ballad of Easy Rider, (Untitled)…), formazio aldaketa zenbai-
ten ostean, albo batera uzteko modukoak ez badira ere.
ai, dudarik gabe Bob Dylanen kanta homonimo arrakasta-
B tsuaren inguruan muntatutako LP bat izan zen The Byrds

talde kaliforniarraren estreinakoa. Boskotea folk eszenatik
zetozen partaideez osatuta zegoen (Jim McGuinn –gero izena al-
datuko zuena, arrazoi erlijioso-hippiosoak zirela eta–, David
Crosby eta Gene Clark gitarra-jole eta kantariak, Chris Hillman
baxua eta Michael Clarke bateria), baina fuerte jo zien, garai har-
tako iparramerikar askori bezala, The Beatles-en uholdeak eta,
oro har, British Invasion delakoak: «Mr. Tambourine Man» sin-
plea azeleratu, riffez hornitu eta ahots-armoniez apaintzea buru-
ratu zitzaienean Dylan eta Lennon-en arteko gurutzaketa fran-
kensteindar bat egiten saiatu ziren. Eta baita lortu ere, salmenta
itzelekin gainera, Dylan hobetzea sekulako miraria ez dela onar-
tu behar den arren: beti pentsatu izan dut konpositore aparta de-
la, letrista izugarria, baina ez horren interprete iaioa… Dena dela,
lehenengo grabazio horretan oso «berde» omen zeuden oraindik
The Byrds The Byrds, eta instrumentuen erdia estudioko musikari profesio-
Mr. Tambourine Man nalei jo arazi zieten disko konpainiakoek (McGuinnen 12 sokata-
ko Rickenbacker famatua hor bazegoen ere, jada). Baina LPa,
Columbia, 1965
behintzat, taldeak osatu zuen, eta «Mr. Tambourine Man» baino
gehiago zen: The Byrds ez ziren izango one hit wonder batzuk,
ez horixe. Izan ere, folk-rocka asmatu zuten LP honetan eta urte
berean kaleratu zuten Turn! Turn! Turn! izeneko bigarrenean,
folk kutsuko kantak sentsibilitate pop berrira egokituz (Pete See-
ger-en «The Bells Of Rhymney», Dylanen beste hiru…) edo jato-
rrizko kantak osatuz (Gene Clarken eskutik bereziki: «I’ll Feel A
Whole Lot Better», «Here Without You»…). Kontzeptua hain za-
balduta dago egun ezen erabat normala iruditzen baitzaigu disko
honen soinua, baina garai hartan berrikuntza nabarmena izan
zen eta, edonola ere, gozada bat izaten jarraitzen du.
46 nbr–
Iban Zaldua idazle eta irakasleak txoriei buruz hitz

egin nahi zuen hilabete honetan. Ez diogu guk hegorik
moztu izan nahi, ez zen bestela txoria izango.
oilik urtebete geroago beste bataila batean sartuta zeuden
S The Byrds: psikodelia izango zena asmatzen ari ziren, dro-

gek propultsatutako pop-rockarena alegia, berez 1967an ez-
tanda egingo zuena; alde horretatik, azpigeneroaren aitzindari-
tzat har daitezke, The Beatles, Donovan edo 13th Floor Elevators
bezalakoekin batera. Zaila da, garai horretako diskoetatik, Fifth
Dimension eta hurrengo urteko Younger Than Yesterdayren ar-
tean aukeratzea, biek dituztelako beren baitan psikodeliako adibi-
de apartak, baina, aldi berean, biak direlako oso disko anitzak,
psikodeliatik haratago zihoazenak (Maitasunaren Udako LP one-
nak bezala, alegia). Azkenean Fifth Dimension hautatu dut aurre-
nekoa izan zelako, «Eight Miles High» klasikoa bertan dagoelako
(psikodelia aroko kanta bakarra salbatu beharko balitz, hau litza-
teke nire hautagaia, bere gitarra-efektu haluzinanteekin), eta ha-
rekin batera dagoelako, orobat, «Wild Mountain Thyme» balada
eskoziar tradizionalaren konponketa ederra: haien karrera osoan
zehar The Byrdsek ez zioten sekula muzin egin bertsioei (jato-
rrizko kantak nagusitzen ari ziren aro batean bitxia suertatzen The Byrds
zena), eta, are gehiago, alor hori bereziki mimatu zutela esan dai- Fifth Dimension
teke, haientzat bertsioak egitea ez zelako sekula izan mimetiza- Columbia, 1966
zio-ariketa bat, kanta bereganatzea eta sakonki transformatzea
baizik. Edonola ere, hau izan zen The Byrdsen formazio klasiko-
ak grabatu zuen azkeneko LPa: Gene Clarkek garai hartan utzi
zuen banda, bakarkako karrera interesgarri bati ekiteko (Teenage
Fanclub-ek, beste byrdmaniako batzuek, ondo gogorarazi ziguten
bezala Thirteen diskoan), eta horrek McGuinn eta Crosby gehia-
go konposatzera behartu zituen, emaitza bereziki onekin, hala
honetan nola hurrengo bi LPetan.
ifth Dimension ostean, arrakasta lortu zuten banda askotan be-
F zala, egoen arteko talkak eta formazio-aldaketak etengabekoak

izan ziren: Crosby joan zen, maitasun-hiruki baten inguruko
kanta eskandalagarri bat errepertorioan sartu nahi eta besteek utzi
ez ziotelako; Gene Clarkek sartu-irten bizkor bat egin zuen; eta Mi-
chael Clarke bateria miramendurik gabe izan zen kaleratua. The
Byrds goitik-behera bikautxutatu behar izan zuen McGuinnek, eta
erantzuna Hegoaldetik iritsitako Gram Parsons gaztea izan zen:
iraultza psikodelikoaren ostean, kontrairaultza tradizionalista. Par-
sons, ondoren famatua egingo zena Flying Burrito Brothers taldeare-
kin, bakarkako bere karreran eta Emmylou Harris-ekiko kolaborazio-
agatik, countryaren eta rockaren gurutzaketan aitzindari izan zen
aurretik ere, baina The Byrds erabili zuen estiloa behin betiko finka-
tzeko, obra bakar honen bitartez hain zuzen ere. Aitor dut zalantzak
izan ditudala hau sartzeko orduan, berez, gehiago gustatzen zaizki-
dalako Younger Than Yesterday (1967) eta The Notorious Byrd
Brothers (1968) eta, gainera, ez naizelako bereziki countryzalea, zer
egingo zaio (musika hori entzun eta apatxeei lurrak lapurtzeko gogo The Byrds
bizia sartzen zait, edo kotoi-soroak esklaboen bitartez lantzen haste- Sweetheart of the Rodeo
ko…). Baina historia, historia da, eta hau da country-rocka ezarri Columbia, 1968
zuen albuma, hots, gaur egun entzuten jarraitzen denaren oinarria
alegia, gitarra eta baxu elektrikoekin, bai, baina baita pedal steel gui-
tarekin, bibolinekin, eta honky-tonk pianoekin ere, gehi Byrds mar-
kako ahots-joko politak. Kanta gehienak bertsioak dira (Dylanenak
–nola ez–, Woody Guthrieren bat, tradizionalak, erlijiosoak…), eta ja-
torrizko pare bat ekarpen Parsonsen eskutik; nabarmenena, dudarik
gabe, «Hickory Wind» ederra: horregatik bakarrik merezi du disko-
ak. Countrya, countrya gustuko ez dugunontzat: horra, agian, album
oro har alai honen ekarpenik behinena.■
nbr– 47
Txokolatea, jostailua
eta...
kontrabandoa
48 nbr–
Telebistako iragarkian hiru opari nahi haurrak. Edo tira, ia mundu osokoak.
zituen umea ageri zen eta bakarrean AEBetan, adibidez, ezin da Kinder
bildutako hiru ekartzen zizkion amak: arrautzarik jan. 1938an kontrabando-
txokolatea, jostailua eta ezustekoa! ari aurre egiteko onartu zen legeak
Spot hura ikusi zuten ume gehienek debekatu egiten du jakien barruan
ez zuten inoiz benetan hiru zirenik jatekoak ez diren objektuak sartzea
sinetsi baina Kinder etxeko arrau- eta beraz, Ferrero etxeko goxoak ezin
tzak behintzat opari bakarrean bi dira han saldu. Europan ere antzeko
zekarrenik ezin ukatu. Papera kendu legea indarrean dagoen arren, arau-
eta txokolatea jan ondoren, plastikoz- diak bi salbuespen aipatzen ditu,
ko arrautza horia agertzen zen Kinder arrautza bera eta Errege-opila.
barruan eta arrautza barruan, jostai- Beste bitxikeriarik jakin nahi? Hara
lua. Sasoi baten, haurren jostailuen bat: Kinder arrautzarekin zetozen jos-
inguruko arauak nahikotxo malguago- tailuak bainoago bildumagileek haie-
ak zirenean beharbada, pieza txiki kin zetorren papertxoa gustuko dute,
ugariz osatutako panpina, auto eta jostailua muntatzeko balio zuena.
bestelakoak etortzen ziren oskol gus- Antza, salerosi eta trukatu egiten dira
tagarriaren barruan, baina oraintsu Interneten eta mugimendu handia
pieza bakarrekoak jarri dira boladan eragiten du kontuak. Beraz, umezaro-
eta onartzen dugu guretzat Kinder ak poztera etorri zen arrautza hartan,
miragarriak ez duela aspaldiko xarma egiaz ikusi zituzten hiru gauza
berbera. Hala ere, oraindik orain lilu- batzuk: txokolatea, jostailua eta bil-
ratuko ditu jakiaren barruan zer dago- duma egiteko moduko eskuliburua.
en jakin nahi duten mundu osoko Hori bai ezustekoa.
nbr– 49
Nor da
Clint Eastwood?
Inork gutxi espero zuen aktore Paperezko hedabide guztiek dakarte
moduan hasi zenean, sentimendurik albistea: Clint Eastwoodek berak zu-
zendu dituen filmei buruzko elkarriz-
azaleratzen ez zuten tipo gogor eta
ketak biltzen dituen liburua argiratu
baita zatarrak ere mamitzen, baina dute. Ez diote zein hizkuntzatan, ezta
pantaila aurrean zein atzean hunkitu ere non. Horixe, eta ezer gutxi gehia-
gaitu maiz Clint Eastwood kuttunak. go, Cahiers du Cinema zigiluak argiratu
Filme apartak zein guztiz bigarren duela izan ezik. Liburua frantsesez ote
mailakoak egin ditu, hala ere, hitz dagoen eta, ezetz. Ingelesez da, AEBe-
tan argitaratua. Bada, Amazon izeneko
gutxiko zuzendariak eta misterioa da jarioak ekarri dit handik etxera libu-
oraindik orain nor den benetako rua. Eastwood on Eastwood da titulua,
Eastwood. Haren peskisan joan da eta Michael Henry Wilson kazetariak
Edorta Jimenez, Cahiers du Cinema sinaturik dator. Berrogeita hamar euro
aldizkariak argitaratu duen Eastwood zertan eman ez badakizu, hortxe duzu
liburua. Erosi, Clinten pertsonaia hura
on Eastwood liburuaren aitzakiarekin.
gogoan, alegia, Per qualque dollari in piu
filmekoa. Spaghetti filma, bai.
Spaghetti generoa, Haute Cousine
Clint Eastwooden bidea aipatu berri dudan filma horrexe-

tan abaitu zen. Urtea, 1964a. Zuzendaria, Sergio Leone. Gi-
doia, Akira Kurosawa zuzendariaren Yojimbo filmari kopia-
tua, kredituetan aipaturik ez bada ere. Luzera, 95 minutu.
Grabazio lekuak, Cinecittá (Erroma) eta Malaga. Western
filmen Sukaldaritza Berriaren hasiera. Espagetiak bezain
meheak argumentuetan, irudietan dakartzaten tomate
ugariak eta okela birrinduak egingo ditu arrakastatsu. En-
nio Morriconeren spaghettiei ematen dien usain berezi ho-
Edorta Jimenez idazlea zen, aspaldi, rrexekin batera egin ere. Formula erraza, itxuraz. Bidea
baina zine klubaren jabe da orain.
Igande euritsuetan bihotz zine-zaleen
egingo duena eta beste zinegile serio askorengan eraginko-
kluba batzen du, klasikoren baten rra izango dena, ostera. Ez dugu izenik aipatuko, ezta,
aitzakitan. Batzuetan Eastwood, Sam? Beraz, gera gaitezen «Spaghettiak Morricone erara»
batzuetan ez. formularekin. Clintek, zuzendari bihurturik, formula bere
gailurrera eramanez, zinemako Haute Couisine ataleko kuti-
zia bilakatu zuen plater arrunt jaio hura. Kutiziak Unforgi-
ven du izena. Pantailetan tarteka-tarteka agertzen segitzen
du, beti izar, 1992az geroztik. Cahiers du Cimena delako
epai-mahaiaren baimenik gabe zein baimenarekin, berdin
dio. Nire proposamena Cahiers horretako begifinei, Eastwod
on Eastwood liburua zinearen sukaldaritzari buruzko gida-
tzat hartzea. 
50 nbr–
 Oturantza eta kuzinatu zuen Heartbreak Ridge, gaztelaniaz

Sargento de hierro, Le maître de guerre frantsesez?
Sukaldaritza Berrikoek diotenez, mahaira jesarri
direnek lehenik eta behin begiekin gozatu behar Kuarteleko sukaldaritza
dutela eta, liburua lagunei erakutsi nienean ar-
gazkiei errapatu genien, gehienek ingelesez tu- Izatez, Heartbreak Ridge hori Koreako gerrako ba-
tik ere ez baitakite. Begien gozagarri huts, be- tailetako baten izena da. Filmeko pertsonaia na-
rrehun eta berrogei orrialdeko liburu mardulean gusia, Highway sarjentua, hartan izana da. Arma-
(280 x 230 mm) ia laurehun argazki datoz, kolo- dan hogeita bost urte egina, AEBk Grenada irla
reetan denak, hogeita hamar izan ezik. Gainera mendean hartzea erabaki dutela eta, harako di-
baditu ohiko aurkibideak eta fitxa teknikoak, in- ren marinetako batzuei entrenamendua emateko
gelesez hizkuntza lar menderatu gabe guztiz ba- deitu diote. Eta hori, nahiz eta urte tarte horre-
liagarriak. Argazkietarik fitxetara eta fitxetatik tan sarjentua bere goragoko militarren agindu
atzera argazkietara, joan-etorri gozatsuetan, la- eta sistemekiko menderakaitz eta sumindurik bi-
gunek halaxe egin dute irakurketa. Filmak gogo- zi izan. Esan gabe doa filmean Clinten marinek
ratuz, urteak berretsiz, antzezleen izenak konfir- heroi handien pare Grenada mendean hartzen
matuz eta abar. Ia-ia oturuntza izan da, zinez. dutela. Inperialismoaren gorazarrea, 1986an kuzi-
Eta ia-ia diot, Clint Eastwoodek prestatu dituen natua. Kuarteleko Sukaldaritza, alegia.
hogeita bat plateren artean —honez gero hogei- Nire iritzi hori ez luke inondik ere onetsiko
ta bi, baina azkena ez dago liburuan- batzuen Clint Eastwoodek. Filmaz liburuak dakarren el-
zergatia misterio hutsa baita. Adibidez, zer dela karrizketan argitzen du auzia. «Ez dakit zinez
Grenadako garaitza, garaitza mi-
litarra ala politikoa izan zen; be-
re lana ondo bete, sarjentuak ez
zuen besterik nahi». Beraz, fil-
ma ez omen Inperioaren goraza-
rrean. «Gogoko dut idealistak
bere baitan bizi duen ametsa»,
horrelaxe dio elkarrizketari titu-
larra ematen dion esaldian.
Entzuna, sukaldekook!
Sukaldariaren filosofia
Titularra esan dut eta, zein elka-

rrizketak berea dakarrela esan
beharrik gabe, horiek lotuz
Eastwooden zine sukaldariaren
filosofiaren tractatus laburra
osa liteke.
«Arrakasta erdietsi ala huts
egingo dudan ez dakit, baina ba-
ta zein bestea etorri ez diot ino-
ri zor nahi, neure buruari bai-
no», esan zuen 1982an. Hiru
urte geroago, «Filmak berak be-
har du hitz egin» zioen, Pale Ride
zela eta. «Munduak Mandela be-
zalako liderren premia du», In-
victus filmaz, 2009an, aurreko
urtean, Gran Torino haren karie-
tarat «inoiz ez haiz gehiago ikas-
teko bezain zaharra» esan ondo-
ren.
Eastwooden filosofia trinkoa
eta koherentea ala lar taxutu ga-
bea eta nahasia den, ez dakit. Aipatu dut Heart- Belarrietan usaina
break Ridge dela eta dudan zalantza. Zer esan Spa-
ce Cowboys (2000) harrigarriaz? «Erronka berrien Zineko sukaldaritzan belarrietan izaten dugu
premia izaten dut», horixe esan zuen sukaldari usaina. Zera, musika. Horrela bada, western
askeak. spaghettiaren meritu handienetakoa ordura arte-
ko western topikoen usaina baztertzea eta beste
Sweet (home) espezia batzuez kuzinatzea izan zen. Eastwoo-
den irudia betiko usain berri hori loturik geratu
Sweets, gozokiak. Eastwooden labetik horrelako bada ere, haren bene-benetako usaina jazz musi-
batzuk sortu dira. Etxean zein gozo esateko mo- karena da. Aipatu dugu Play Misty for me. Zur eta
duak. Gehienak, protagonista emakumeak dituz- lur utzi ninduen filma, ostera Bird da.
tenak. Halaxe dio, 2004ko Millon Dollar Baby ede- «Jazzak diferente izateko adorea ematen du»,
rraz, «Kontua ez besterik aingeruak guretzat bota zuen 1988ko Bird filmaz, hots Charly Par-
lanean ari direla baino». Hori baino lehen zuen ker The Bird deabru zerutiarraren bizitzaz eginda-
egina The Bridges of Madison County, negar oldeak koaz.
eragin zituen gozokia. Emakume protagonisten Eastwoodek gure belarrietara ekarri dituen
aldetik, ostera, 2008ko Changelling ikaragarria da usainak ez dira edonolakoak. Hollywoodek histo-
nire kuttuna. rikoki izan dituen joera arrazistak astinduz, Le-
Noski, Eastwoodek ez ditu beti sweet erakutsi tters from Iwo Jima paregabean japoniarren aho-
emakumezkoak. Gogoratu Play Misty for me, zu- tsak ekarri zizkigun. «Ez dut beste jagolerik
zendari legez egin zuen lehen filma, 1971koa. neure patua baino», esan zuen filma horretaz eta
Eta labetik atera dituen gozoki guztiek ere ez du- Flag of Ours Fathers delakoaz eman zuen elkarriz-
te emakumezkoa protagonista, A Perfect World ketan. Japoniarrek Bigarren Mundu Gerran izan
(1993) lekuko. zuten patuaz hitz egiten hasteko balio lezakeen
Filma horiek ikusiz esan liteke, ba ze, East- esaldia da. Eastwood on Easwood liburuaz hizketan
wood «home, sweet home» topikoa esaten ari dela. hasi eta sekula ez amaitzeko balio duen legez.
Ezta inondik ere, 2008ko Changelling ausartak On egin.■
edota Mystic river maisulanak erakusten
dutenarekin bat. Bai, ozpina ere jarri digu begi- Edorta Jimenez
etan Eastwoodek. Tarte batez Karmel izeneko
herriko alkate jardun zuen zine sukaldariak.
nbr– 53
Abestien
dorreko
Printzea
Lehenbizi poeta eta nobelagile izan zen.
30 urtetik gora zituen musika egiten hasi
zenean. Elvis baino urte bete lehenago jaio
zen, 1930ean eta hortxe dirau,
belaunaldiz-belaunaldi, musikaren poetak.
Intelektuala, idazlea, kritikoen kutuna,
kultuzkoa hainbatentzat, Literatur
Nobel Sarirako proposatu duenik
izan da eta Letren Asturiasko
Printzea deritzona eman
diotenean berak eman dio
distira sariari. Bere bizitza
eta hitzak datozen
orrialdeotan, omenaldi
gisara bainoago, geure
buruari opari modura.
Testua eta itzulpenak:

Irati Jimenez
Jatorrizko abestien letra:
Leonard Cohen
54 nbr–
anadako Montrealen jaio zen
K Leonard Cohen, 1934ean, diru

askorik gabeko familia juduko
seme. Aitak jantziekin negoziatzen
zuen (ingeniaria zen arren, berez),
baina bederatzi urterekin hil zitzaion
eta amak bultzatu zuen semea oso
gaztetarik poeta izatera eta idaztera.
Amaren gogoa betez, 1956an argitara
eman zuen kritikoek txaloturiko poe-
ma liburua eta 61ean bigarrenak The
Spice Box of Earth izenekoak nazioarte-
an ospea eman zion. 60ko hamarka-
dan hiru-lau nobela idatzi zituen, tar-
tean, Beautiful loser, kritiko batzuek
James Joycekin parekatu zutena. Sa-
soi hartan, mundutik asko bidaiatzen
zuen eta Greziako irla baten bizi zela
bere poesiaren bideak musikara era-
man zuen.
John Hammond ekoizleak eman
zion bere lehen aukera, besteak bes-
te, Dylan eta Springsteen aurkitu zi-
tuen gizonak eta Columbia Recordse-
kin egin zuen lehen kontratua.
1967an argitaratu zuen The songs or Le-
onard Cohen, bere diskografia luzeko
lehena. 1971an Songs of love and hate la-
nak mundu osoan egin zuen ezagun
eta kultuzko jarraitzaileak izaten ha- ma bat irakurrita. Lehenbiziko lerroe-
si zen. 1974an pop estilora hurbildu tan Jon Landau musika kritikaria ze-
zen eta New skin for the old ceremony goen. Landauk, 70eko hamarkadan,
eman zuen argitara, titulu egokiare- «rock and rollaren etorkizuna ikusi dut
kin gainera (Azal berria, betiko zeremo- eta bere izena Bruce Springsteen da»
nia). 80ko hamarkadan etorri ziren idatzi zuen, oso esaldi ezaguna bihur-
Various positions eta I am your man, bere tu zelarik. Leonard Cohenek, irriba-
disko arrakastatsuenetarikoa eta de- rre erdiarekin, halako ohorea ez zue-
netan elektronikoena. Bere letretan la espero esan zuen eskenatokitik,
ageri den espiritualtasunak bultzatu- eta gero Landauri zuzenduta, zera gai-
ta-edo, budista egin zen orduan eta neratu zuen: «Jon Landauk esan zuen
monastegian egin zituen urte batzuk bezala rock and rollaren etorkizuna
90eko hamarkadan. Han idatzitako ikusi dut eta ez da Leonard Cohen».
abestiekin egin zuen Ten new songs Musika herrikoiaren goren-goren
2001an. Estudioko bere azken diskoa, mailako oraina eta iragana izan da Le-
Dear Heather, 2004an egin zuen, 70 ur- onard Cohen, beste diskorik egingo
terekin. 2010ean, ostera, Songs From ez balu ere, nekez ahaztuko du hori
The Road argitaratu zuen, 2008 eta etorkizunak, baina jendarteak txalo
2009an mundu osoan eman zituen baten hartu zuen txantxa. Gero, Co-
kontzertuetan grabatutako zuzeneko henek, Tower of song bere abestiko le-
kantuekin. tra errezitatu zuen, ahots leizetsu,
2008an, Rock and Roll Hall of Fa- hautsi eta eztiarekin. Letra hori eta
me delakoak bere kide bezala onartu bere ezagunenetako beste bat aukera-
zuen. Lou Reedek egin zuen Leonard tu ditugu Abestiaren Printzearen ta-
Cohen aurkezteko hitzaldia, bere poe- lentuaren erakusgarri.■
nbr– 55
Hallelujah Egilea: Leonard Cohen
I’ve heard there was a secret chord You say I took the name in vain
That David played, and it pleased the Lord I don’t even know the name
But you don’t really care for music, do you? But if I did, well really, what’s it to you?
It goes like this There’s a blaze of light in every word
The fourth, the fifth It doesn’t matter which you heard
The minor fall, the major lift The holy or the broken Hallelujah
The baffled king composing Hallelujah
Hallelujah… Hallelujah, Hallelujah…
Your faith was strong but you needed proof I did my best, it wasn’t much
You saw her bathing on the roof I couldn’t feel, so I tried to touch
Her beauty and the moonlight overthrew you I’ve told the truth, I didn’t come to fool you
She tied you to a kitchen chair And even though it all went wrong
She broke your throne, and she cut your hair I’ll stand before the Lord of Song
And from your lips she drew the Hallelujah With nothing on my tongue but Hallelujah
Baby I have been here before Hallelujah, Hallelujah…

I know this room, I’ve walked this floor
I used to live alone before I knew you.
I’ve seen your flag on the marble arch
Love is not a victory march
It’s a cold and it’s a broken Hallelujah
Hallelujah, Hallelujah…
There was a time you let me know

What’s really going on below
But now you never show it to me, do you?
And remember when I moved in with you
The holy dove was moving too
And every breath we drew was Hallelujah
Maybe there’s a God above

But all I’ve ever learned from love
Was how to shoot at someone who outdrew you
It’s not a cry you can hear at night
It’s not somebody who has seen the light
It’s a cold and it’s a broken Hallelujah
56 nbr–
Hallelujah Jatorrizkoa:
Leonard Cohen
Itzulpena:
Irati Jimenez
Soka sekretua badela entzun dut Laztana, egonda nago hemen

Davidek jo zuela eta Jainkoari gustatu zitzaiola Ezagutzen dut gela hau, ibili naiz lur honetan
Baina zuri bost musikak, ezta? Bakarrik bizi nintzen zu ezagutu artean.
Honela dio: Ikusi dut zure bandera marmolezko arkuan
Laugarrena, bosgarrena Maitasunak ez du garaitzaren soinurik
Akorde txikitik handira Aleluia hotz eta apurtua da maitasuna
Harrituta erregea, aleluia jotzen
Aleluia Aleluia, aleluia
Zure fedea sendoa zen, baina frogak behar zenituen Sasoi baten kontatzen zenidan
Emakumea teilatuan bainua hartzen ikusi zenuen Zer gertatzen zen hor behean
Haren edertasunak eta ilargiak eroarazi zintuzten Baina orain ez didazu sekula erakusten, ezta?
Tronua hautsi zizun, zure ilea moztu Uso sakratua ere mugitzen ari zen
Eta zure ezpainetatik aleluia atera zuen. Eta botatzen zuen arnasa bakoitza aleluia zen
Aleluia, aleluia
Beharbada bada Jainkorik goian

Baina maitasunak erakutsi didan guztia
Zorrotik zu baino azkarrago atera duenari tiro ematea da
Ez da gauean entzuteko moduko aldarria
Ez da argia ikusi duen norbait
Aleluia hotz eta hautsia da
Aleluia, aleluia
Izena alferrik hartzen dudala diozu

Izena ere ez dakidanean
Baina jakingo banu, orduan, zuri zer?
Hitz guztietan dago argiaren garraldia
Ez du axola zein entzuten duzun
Aleluia sakratua edo apurtua
Aleluia, aleluia
Ahal bezain ongi aritu nintzen, ez da asko esatea

Ezin nuen sentitu, ukitzen saiatu nintzen
Egia esan dizut, ez naiz zu engainatzera etorri
Eta dena gaizki joan zen arren
Abestiaren Jainkoaren aurrean nago
Mingainean besterik izan gabe, aleluia baino
Aleluia, aleluia
nbr– 57
Tower of song Egilea: Leonard Cohen
My friends are gone and my hair is grey.

I ache in the places where I used to play.
And I’m crazy for love but I’m not coming on.
I’m just paying my rent every day in the tower of song.
I said to Hank Williams: «How lonely does it get?»

Hank Williams hasn’t answered yet,
but I hear him coughing all night long,
a hundred floors above me in the tower of song.
I was born like this, I had no choice.

I was born with the gift of a golden voice,
and twenty-seven angels from the great beyond,
they tied me to this table right here in the tower of song.
So you can stick your little pins in that voodoo doll

- I’m very sorry, baby, doesn’t look like me at all.
I’m standing by the window where the light is strong.
They don’t let a woman kill you not in the tower of song.
Now you can say that I’ve grown bitter but of this you may be sure:
The rich have got their channels in the bedrooms of the poor,
and there’s a mighty judgement coming, but I may be wrong.
You see, you hear these funny voices in the tower of song.
I see you standing on the other side.

I don’t know how the river got so wide.
I loved you, I loved you way back when -
And all the bridges are burning that we might have crossed,
but I feel so close to everything that we lost-
We’ll never, we’ll never have to lose it again.
So I bid you farewell, I don’t know when I’ll be back.

They’re moving us tomorrow to that tower down the track.
But you’ll be hearing from me, baby, long after I’m gone.
I’ll be speaking to you sweetly from my window in the tower of song.
My friends are gone and my hair is grey.

I ache in the places where I used to play.
And I’m crazy for love but I’m not coming on.
I’m just paying my rent every day in the tower of song.
58 nbr–
Tower of song Jatorrizkoa:

Leonard Cohen
Itzulpena:
Irati Jimenez
Joan zaizkit lagunak, urdindu ilea

Minduta ditut aspaldiko olgeta-lekuak
Badut maitasun egarri eroa, baina ez naiz bila ari
Egunero ordaintzen dut abestien dorrreko nire alogera.
Hank Williamsi galdetu nion: «Askoz bakartiago bihurtuko da?»

Hank Williamsek ez dit oraindik erantzun
Baina gau osoan eztulka aditzen dut,
Ni baino ehun solairu gorago, abestien dorrean.
Honela jaio nintzen, ez zidaten hauturik eman

Urregorrizko ahotsaren opariarekin.
Eta haratago dagoen handitasunetik etorritako hogeita zazpi aingeruk
Mahai honetara lotu ninduten, hementxe, abestien dorrean.
Sartu, beraz, zure orratz ttikiak budu panpina horretan

Sentitzen dut, laztana, ez du nire batere antzik.
Argiak bete-betean jotzen duen leihoaren ondoan zutik nago.
Emakume batek ezin zaitu hil abestien dorrean.
Esan dezakezu mingoztu egin naizela baina zaude ziur:

Aberatsek haien kateak dituzte txiroenen logeletan,
Eta boteretsuen epaiketa dator, edo akaso erratuta nago.
Badakizu, ahots estrainioak entzuten dira abestien dorrean.
Ikusten zaitut beste aldean zutik.

Ez dakit nola datorren ibaia hain zabal.
Maite zintudan, maite zintudan aspaldi
Eta zubi guztiak sutan dira, zeharkatu genituenak, akaso,
Hurbil sentitzen naiz, oso, galdu genuen guztitik
Sekula, sekula ez dugu berriz galdu beharko.
Agurra eskaintzen dizut, beraz, ez dakit noiz itzuliko naizen eta.

Lekuz aldatuko gaituzte, bidean beherago dagoen dorrera.
Baina entzungo nauzu, laztana, ni joan eta gero
Hitz egingo dizut goxo, abestien dorreko nire leihotik.
Joan zaizkit lagunak, urdindu ilea

Minduta ditut aspaldiko olgeta-lekuak
Badut maitasun egarri eroa, baina ez naiz bila ari
Egunero ordaintzen dut abestien dorrreko nire alogera.
nbr– 59
auto-argazkia Itziar Ziga
60 nbr–
Devenir Ziga
Oreretan jaio zen baina nafarra du ama eta amaren abize-
narekin da ezaguna. Urteak dira, ostera, Itziar Zigak Nafa-
rroatik Bartzelonara alde egin zuela. Exiliatuz beteriko
munduan, berak sexiliatua dela esan ohi du, Iruñean ezin
eta larrutan egiteko joan omen zelako Catalunyara. Orain,
Iruñean bizi da berriz, beti handik hona dabilen arren. Idaz-
ten ari da, eta esan digunez, baita gustura idazten ere. Li-
burua dauka esku artean, San Ferminak baino lehen buka-
tu nahi duena. «Neure buruari agindu diot San Ferminak
baino lehen izango dela, beraz, neure burua ezagututa,
ziur uztailaren 5ean bukatuko dudala». Feminista militan-
tea da Itziar, bizi-pozaren feminista sutsua. Hala ere, femi-
nismoaren kritika zorrotzak egiten ditu eta maite dituen
gintonikak hartzen erraz esango dizu euskal mugimendu
feminista sexofobian oinarritzen dela edo aspertu egiten
dutela beti gizonen kontra esaka ari diren emakumeak. Ha-
siera baten, ezagutzen ez duenari, bere janzkerak deituko
dio arreta. Maiz eramaten du ilea apainduta, argazki hone-
tan bezala. Begi-ilun, betile-luze, narruzko mini-gona, hori-
xe da Itziar Ziga. Koloretako gorontzak, media gorriak, ma-
kilajea. Horixe da Itziar Ziga, glamourrean eta norbere bu-
ruaren etengabeko mozorrotzean sinesten duen emaku-
me zintzoa. «Gorroto dut triste egotea» esan ohi du, baina
triste egoten daki «negarrak merezi duenean». V izeneko
telesail hartako Diana extralurtarraren aurpegia darama
maiz zintzilik, soinekoan itsatsita. Maite zuela esango di-
zu, begiak dir-dir, «badakizu abeslaria ere bazela?» Pop
kulturaren bere gorazarreak ez dezala inor despistatu: ez
dago Itziar Zigaren azalkerian irriaren eta optimismoaren
aldarrikapen militantea baino. «Indarkeria egoera gogo-
rrak bizi izan ditut umetatik», dio, «eta nire bizitza, nire fe-
minismoa, indarkeria gutxiagorekin bizitzeko ahalegina
da, pozago, hobeto».
Maitasun handiz hitz egiten du Itziar Zigak maite due-
nari buruz, tartean, bere liburuei buruz. Melusina argitale-
txearekin egin zuen ezagunena, Devenir Perra eta orain,
euskal argitaletxe batekin argitaratzeko irrikitan, Txala-
partarekin kaleratuko du esku artean duena. «Euskaldu-
nok beste inork baino gehiago elizak zapaldu gaituela esa-
ten du, besteak beste, baita espainolek baino gehiago
ere». Titulua, San Ferminak pasatzen direnean galdetuko
diogu. Ajearekin egongo da. Bizi grinak mozkortuta.■
nbr– 61
10 film
politikari buruz
Kontua boladan dagoen honetan
Beti lortzen du politikak beste ia edozein

albisteren gainetik nabarmentzea. Baina
maiatzaren 22ko hauteskundeen ondoren
beste ezer gutxitaz hitz egin da plaza
publikoan. Ez dakigu De Gaulle jeneralak
arrazoi ote zuen eta politika serioegia ote
den politikoen esku uzteko, baina
badakigu ez direla politikoak politikaz hitz
egiten duten bakarrak. Zinegileak ere aritu
dira politika kontuetan. Maiz, baita ongi
aritu ere.
62 nbr–
Bob Roberts (Tim Robbins, 1992)

Bull Durham filmako beisbol jokalari ergelarena egiten ikusi genuenean gu-
txik espero genuen Tim Robbins aktore fin, ezkerreko militante sutsu eta zi-
negile bikain bihurtuko zenik. Baina hala zela erakutsi zuen kamera atzean
lehen aldiz jarri zenean, Bob Roberts txalogarrian. Dokumental faltsu hone-
tan Bob Roberts izeneko folk kantariak senaturako kanpaina hasten du, bai-
ta irabazi ere, bere kontrako tiroketa faltsutzeari esker. Hautagai zehatzak
baino, sistema politiko osoa kritikatu nahi zituela esan zuen Robbins zuzen-
dariak baina hamar urte geroago presidente izango zen George W. Bush,
Texaseko hautagai ustez herrikoi eta hurbilaren garaipena aurreikusi zuela
esan duenik ere bada.
Mikel (Imanol Arias), ezker abertzaleko militantea, emakume batekin ezkonduta dago, bai-
na homosexuala da eta ezinegonak janda bizi da. Halako baten, eraso egiten dio emazteari
(ikusi duenak ahaztuko ez duen eran) eta, banatuta, Fama izeneko trabestiarekin hasten da
harremanetan. Alderdiko kideek arbuiatu egiten dute, eta aldi berean poliziak atxilotu, ETA-
ko militante bati laguntza emateagatik. Torturatu ondoren, kalera ateratzen da baina hil
egiten du bere joera homosexuala ezkutatu nahi duen senitartekoak eta bere heriotza politi-
koki erabiltzen du arbuiatu duen alderdiak berak. Bere sasoian aitzakia politiko ugari eta
arrazoituak jarri zitzaizkion filmari. Eta hala ere, nekez pentsa daiteke gaur egungo giroan
antzekorik egin zitekeenik.
La muerte de Mikel (Imanol Uribe, 1984)
nbr– 63
Bronenósets Potyomkin (Sergei Eisenstein, 1925)

Ez da erraza gaur egungo ikuslearentzat Potemkin gerra-ontziaren gora-beherak
kontatzen dituen filma jenialaren balioa ulertzea, hain zuzen ere, zinemaren len-
goian ezinbesteko zaizkigun plano adierazkorrak eta muntaiaren erabileraren
arau gehienak berton hasten direlako. Harrak dituen haragia jatearen aurka ma-
txinatzen diren errebeldeekin abiatzen den filmak propaganda boltxebikea izan
nahi zuen baina mezu politikoaren gainetik nabarmentzen da egun balio esteti-
koa eta zapalkuntzaren kontra oldartzen diren gizakien adorearen eta sufrimen-
duaren aldarrikapena. Ezinbestekoa.
Erresuma Batuko langileriaren egoerari buruzko salaketa ugari ikusiak genituen

Ken Loach zuzendariaren eskutik. Baina 1995ean, Orwell eta Hemingway eta Espai-
niako gerran faxismoaren aurkako lehen borrokarekin (eta porrotik mingarrienare-
kin) liluratutakoen lekukoa hartu zuen. Aktore espainiar zein ingelesek lagunduta,
brigada internazionaletako boluntarioaren historia kontatu zuen orduan. David Li-
verpooleko langabea da eta POUM (Partido Obrero de Unificación Marxista) delako-
aren baitan hasten da borrokan. Kolpe militarrari laguntza eman ziotenen esku iku-
siko du askatasunaren haizea agortzen eta iraultzaren ametsa desagertzen. Bere
alde zein aurkakoak izan ditu filmak, baina onartu behar zaio diktaduraren kontra
matxinatu zirenen arteko lehia ideologikoak adieraztera ausartu den bakarretakoa
izan dela.
Land and freedom (Ken Loach, 1995)
64 nbr–
Sari mordoa,
2006an banatu
ziren ia guztiak
irabazi zituen fil-
ma honek: Cesar
saria Frantzian,
BAFTA Erresu-
ma Batuan, Os-
Das Leben der Anderen (Florian Henckel-Donnersmarck, 2006) carra AEBetan,
Europako Donatello… zerrenda bukaezina da. Jaioterrian, txalo zaparrada be-
roa eta kultura ministroaren aldeko hitzak jaso zituen, Alemaniaren historiako
pasarte mingarria modu hunkigarrian kontatzeagatik. Historia horren protago-
nista, Stasiko, Alemania Ekialdeko polizia sekretuaren agentearekin hasten da.
Aktore ezagun eta miretsiari entzuketak egiteko agindua ematen diote eta
ikusleak ez du jakingo zer sentitu, begiaren zulotik sartzen denean, disidente-
en mundura eta polizia liluragarriaren bihotzera. Filmaren merituaren % 90a,
gutxienez, Ulrich Mühe protagonistarena da, duda gabe.
T. E. Lawrence britainiarraren benetako bizitzan oinarritu zen David Lean bere

film ezagunena egiteko. Lawrence ofizialak, tribu arabiarrak batzeko, Arabiar
Kontseilua sustatzeko eta arabiarrak turkiarren kontra oldartzeko egiten di-
tuen ahaleginak kontatzen ditu. Asko kritikatu zaio historikoki ez dela zehatza
eta Lawrence beraren erretratua ere ez dela zuzena (joera masokistak exage-
ratu eta homosexualak ezabatu edo espiotza-lanak ezkutatzen dituela esan
da). Berdin dio. Filmaren handitasun epikoa gaur arte iritsi bada Peter O Too-
lek bete-betean asmatu zuelako izan da, ondoan Anthony Queen eta Omar
Shariff bikain zeudelako, Marice Jarre musikariaren lana akatsik gabea izan ze-
lako eta, bereziki, Freddie Young argazkigintza zuzendariak Panavision siste-
maren zabalera ikusgarria ezin ederrago erabili zuelako.
Lawrence of Arabia (David Lean, 1962)
nbr– 65
Franco diktadorea hil eta urte erdi pasa gabea zen, 29 preso politikok Segoviako es-
petxetik ihes egitea lortu zutenean. Gehienak ETAko militanteak ziren baina Nafa-
rroako Pirinioetatik muga igarotzen ari zela Guardia Zibilak tiroz hil zuena, Oriol Su-
lé Sugranyes, 28 urteko anarkista katalana zen. Sei hilabete iraun zuten tunelaren
zulatze-lanak kontatzen ditu 81eko filma honek eta lehenbiziko tunelaren aurkikun-
tzaren unean presoek biga-
rren bat egiteko izan zuten
adorea. Euskal zinema sen-
dorik izango zela zirudien
orduan, eta ez edonolakoa,
Imanol Uribez gain, La fuga
de Segovian talentu ugari
bildu baitzen: Andu Ler-
txundik hartu zuen euska-
razko elkarrizketen ardura,
adibidez, eta Javier Agirre-
rasobek (orain txalotu, or-
duan hasiberriak) argazki-
laritzarena. Filmak
Kritikaren Saria jaso zuen
Donostiako Zinemaldian.
La fuga de Segovia (Imanol Uribe, 1981)
Soldadu naziak Italiatik joan eta bi hilabetera hasi zen Roberto Rossellini oku-
pazioak eragindako emozioa zeluloidezko terapia bihurtzeko lanetan. Kalean
bilatu zituen aktoreak, denak ezezagunak Anna Magnani eta Aldo Fabrizi izan
ezik, eta estudioak bainoago, kaleko paisaiak hautatuko zituen. Hari horiekin
eta benetakotasuna aurkitzeko zuen talentuarekin osatu zuen Rossellinik neo-
errealismoaren lan goren eta aldarrikapena den Roma, cittá aperta. Ingrid
Bergman zeharo maitemindu zuen filman Pietro izeneko abadea da protago-
nista. Partisanoak gordetzen ditu etxean, tartean Manfredi izeneko ingeniari
komunista. Eta inguruan dauka Pina ere, erresistentzian borrokatzen duen ma-
txinoaren neskalaguna. Denak hiltzen dituzte naziek, torturatuta, fusilatuta
edota kale-gorrian. Hau-
rrak dira, maiz, historia-
ren kontrako delitu higuin-
garrien lekuko bakarrak.
Roma, cittá aperta (Roberto Rossellini, 1945)
66 nbr–
1989ko urria da eta Christia-

ne, Partidu Sozialistako kide
leialak, ezin du sinetsi Ale-
xander semea Ekialdeko Ale-
maniako gobernuaren kon-
tra kalera atera denik.
Atsekabetuta, koman pasa-
ko ditu zortzi hilabete. Esna-
tzerako, harresirik ez dago
Berlinen eta mundua erabat
aldatu da, baina semeak,
ama ez nahigabetzearren,
ezer ez dela aldatu sinetsi
Good Bye, Lenin! (Wolfgang Becker, 2004) araziko dio eta informatibo
faltsuak egiteko gai ere izan-
go da horretarako. Komunismoaren burokrazia, militarismoa eta arrandia sala-
tzen ditu filma orijinal honek, baita kapitalismoaren azalkeria eta materialismo
basatia ere. Baina gogoangarria bada, maitasun istorioa kontatzen duelako da.
Amak egia jakiten duenean bere begietan ikusten du guk hasieratik genekiena:
hain gezur luzea, hain iruzur konplikatua maitasunez betetako amarrua baino
ez dela, semeak amari egindako opari ederra.
Do the right thing izenekoarekin ezagutu genuen gehienok Spike Lee. Pizzak
banatzen dituen tipoaren istorioa auzune bateko arrazen arteko gorrotoaren
salaketa zen eta argi geratu zen orduan Spike Leek zine militantea egingo zue-
la. Inor ez zen harritu, beraz, XX. mendeko buruzagi beltz menderakaitz eta ka-
rismatikoenaren bizitza zinema aretoetara eramatea erabaki zuenean. Biopic
generoko filma ez da Leeren onena, akaso, baina badu meriturik: pantera beltz
erakargarri eta eztabaidatsuari Denzel Washingtonen ahotsa eta haragia
eman zizkion eta cinemascopearen epika, Malcolm Xen mezu politikoa –beltz
izatearen harrotasuna- ikono zinematografiko bihurtu zuelarik.
Malcolm X (Spike Lee, 1992)
nbr– 67
Joan den hilabetean etena egin genuen

eta Literatura Eskolak hilabetean behin
egiten duen saioari buruz hitz egin
beharrean, Literaturia azokara hurbildu
ginen: irakurleen unibertsitate irekitik
irakurleen azoka irekira. Azokaren
ostean, berriz gatoz eskolara,
Xabier Leteri buruz egin zen
saioaren berri ematera.
F C Literatura eskola
Xabier Lete:
izatetik mintzo den ahotsa
iteratura Eskolaren ikasturte ho- dean eta ostera ere, Leteren bidaidea izan da Irigaray; be-
L netako azken-aurreko saioak Iru-

ñea aldera eraman gaitu, Txan-
treako Euskaldunon Biltokira. Xabier
rak izan du halaber Pamiela argitaletxearen baitan Lete-
ren poesiagintzarik berriena editatzeko ardura. Iruñeko
saioan izan zen iritzirik, izan zen ikuspegi trukerik, baina
Leteren poesiagintzan sakontzeko au- Irigarayk tesi hutsetik harago esperientzia pertsonaletan
kera izan dugu bertan, Jose Angel Iri- eta oroitzapen propioetan oinarritu zuen Leteren poetika-
garayren eskutik. tik egindako ibilbidea.
Literatura Eskolako ikasturtea
amaitzean hurrengorako gaiak, Xabier Leteren poetikan barna
ideiak, izenak bota eta jasotzen dira,
egitaraua osatze aldera. 2010-11 ikas- «Itsaso baten aurrean gaudela ematen du» aipatu zuen Iriga-
turteari hasiera eman zitzaionean Xa- rayk hasi orduko, hain da zabala eta sakona Leteren poeti-
bier Leteren poesiagintza aztertzeko karen mundua. Liburutik liburura eraman zituen eskolaki-
ideia zegoen zerrendan, horrelaxe deak Irigarayk, testuinguru politiko eta sozialarekin, Ez dok
sartu zen egitarauan. Literatura Esko- amairu taldean bizi izandako esperientziekin, une histori-
lako kideek oroitzen dutenez «ezuste- ko bakoitzeko sentipenekin zubiak eraikiz etengabe.
an hartu gintuen haren heriotzaren Hasteko eta behin ahozkotasunaren eragina izan zuen
berriak, abenduko hotzean, egunsen- mintzagai. Oiartzunen jaio zen Lete, bertan hartu-emana
tiaren esku izoztuak gertu sentitu ge- izan zuen bertsolaritzarekin «aipatu izan da Lete kantue-
nituen. Omenaldi kutsua hartu zuen tarako letra egile paregabea dela, hor sumatzen dela ber-
ezustean maiatzerako aurreikusia ge- tsolaritzaren eta ahozkotasunaren eragin handia: kanpo
nuen saioak». eta barne erritmoa, ironia eta batez ere komunikatzeko
Jose Angel Irigarayk ere Xabier Le- gaitasuna». Paperetik harago, agian Leteren poesia kanta-
te zendu aurretik eman zion eskolari gintzaren eskutik heldu da hainbeste jende eta belaunal-
baiezkoa, berak hartuko zuen kanta- diren gogo-bihotzetara «esan izan da Lete ez dela papere-
gintza eta poesiagintzaren artean ba- an kabitzen den poeta. Lete hori baino gehiago zen
rreiatutako hitzen zabala jasotzeko poesiagintzari dagokionez, komunikatzeko gaitasuna ba-
ardura. Ez dok amairu taldearen ibilbi- tik bat. Nabari da gaitasun hori batetik bere dohaina dela,
68 nbr–
Saioaren fitxa
teknikoa
Lekua: Iruñeako Txantrea auzoko
Euskaldunon Biltokia.
Eguna: Maiatzaren 21ean.
Gaiak: Xabier Leren kantagintza eta poesiagintza.
Akuilariak: Jose Angel Irigaray.
Bi hitz Jose Angel Irigarayri buruz: Poeta, idazle eta musikari nafarra, Iruñe-
an jaio zen, 1942an eta Ez dok amairu mugimenduaren parte izan zen, Xa-
bier Leterekin batera, besteak beste. 1977an agertu zen poesiaren plazara,
Kondairaren ihauterian lanak Irun Saria irabazi zuenean, baina literatur lanik
eman zuen hori baino lehen, 1973koa baita Euskara eta Nafarroa saiakera.
Ez da idatzi duen bakarra, 1988an Pamielarekin argitaratu zuen Euskara bizi-
tzaren kenkan. Orekaren mintzoa. Narrazioak ere landu ditu pare bat aldiz
Gauerdiko ele galduak (Elkar, 1986) eta Denboraren Mugan lanetan (Pamie-
la, 2005), baina poesia arloan aritu da emankorren eta arestian aipaturikoaz
gain, Bizi minaren okerkian, Urdinkara eta Joan-jinaren labirintoan argitaratu
ditu (denak Pamielarekin, 1986, 1995 eta 2002an, urrenez-urren). XX. Men-
deko Poesia Kaierak antologiaren hitzaurrean Koldo Izagirrek Irigarayren po-
esiari «nafartasuna» dariola dio, galdutako erresumaren eta haren erresis-
tentziaren itolarri-historikoa. Irigaray barne-exilioan bizi dela nabarmentzen
du, «toponimoen eta izenen eta iragan aroen aipu ugariek ausentzia handi
bat salatzen dute noski. Poetak sumatzen duen hustasun horrek bihurtzen
du oroitzapena saudade. Nafartasuna, gure saudade nazionala»
baina bestetik
Bi hitz Xabier Leteri buruz: Xabier hazitako giroak eta
Lete Oiartzunen jaioOiartzunen
zen, 1944an bertsolari-
eta Do-
tzarekin izandako harremanak ere izan zuten
nostian hil, iazko abenduaren 4an. Durangoko azokan iritsi zen albiste latzak zerikusi-
oihartzun handia izanrik».
zuen Euskal Herrian, gutxi baitziren poeta, idazle eta
kantaria ezagutzen ezJende askok aipatzen zuen zuzenekoetan kanten arte-
zutenak. Euskal Kantagintza Berriaren bultzatzaile
ko esplikazioekin sumatzen zela Lete komunikatzaile ona
izan zen Lete eta euskal kulturaren berpiztearen sustatzaile. 1965ean jarri
zela, Irigarayren ustez «ahozkotasunari lotua baina begira-
zuen abian Mikel Laboa, Benito Lertxundi, Joxean Artze, Jose Angel Irigarai
da kultuaren plusarekin mintzatzen zen». Leteren poesia-
eta Lourdes Iriondorekin
gintzabatera
aztertuEzdutenek
dok Amairu
aipatu taldea, kantagintza
izan dute halaber herrikoia
bere lane-
berreskuratzearekin bat, hizkuntzaren eta herribat
an bilakaera kontzientziaren
egon zela, barnera berreskura-
modu
tzea ekarriegin
sakonean nahizuela
zuena. Bere hitzetan,
urteekin. «kan-
Irigarayren
ta, nola
ustez edo halatopa
hasieratik borrokarekin
litezke berelotzen da.
ibilbide-
an gakoak
Herri bateksuertatu
irauten diren ezaugarrien
jarraitzeko zeraman aztar-
nak, baita hasierako kantaldi eta
borroka larriarekin, hain zuzen». 1968an testuetan
ere «nik uste
argitaratu zuenhasieratik nabarmentzen
Letek lehen poemategia dela
existentzialismoaren eragin bat,
(Egunetik-egunera orduen gurpillean) eta Letek exis-
tentziaren kezkaren inguruan garatu du be-
2009an azkena, Euskadi Literatura Saria
re poetika».
irabazi zuen Egunsentiaren esku izoztuak.
Egunetik-egunera orduen gurpilean lehenen-
Urte berean egin zuten Jakiunde, Zientzia,
go liburuak Remigio Mendibururen irudia
Arte eta
zuen Letren
azalean, Akademiaren
garai hartan batez kide eta
ere hu-
Oteiza-
rrengoan,
ren eraginezohorezko euskaltzain.
arlo artistiko Teatroa
ezberdinetako
eta saiakeraartean
sortzaileen ere landu zituen
zegoen eta letragile
harreman sako-
apartaisla.
naren zenak bere kantuak
Irigarayk aipatzen ere batu zituen
duenez lehen
liburu honetan
Abestitzak «batzuek
eta poema esaten dute
kantatuak gazte,
bilduman
landu
(Elkar,gabe
2006).sumatzen
Egunkari dela, probokatzeko
baten titularrean
eta
irakurri genuen bezala, bere ahotsa hemen
esperimentatzeko gogoarekin… itzali
dagoen
zenean freskotasuna
negu bihurtu gero aldatzen joan de-
zen udazkena.
la esaten da, barnekoiago bilakatu arte,
nbr– 69
existentziaren kezkaz beteagoa. Zer Egunsentiaren esku izoztuak lanarekin ziklo bat itxia zuen, zer
esanik ez hurrengo lanetan nihilis- edo zer ezberdina etorriko zen idazten ari zen testu berrie-
moa dago presente, Egunsentiaren esku tan. Leteri ez dizkiogu entzungo testu berri horiek, baina
izoztuak azkenekoan ziklo bat ixten bada haiek antolatu eta argitaratzeko asmoa. Leteren poe-
den arte. Nik uste dut Leterengan sia irakurleen gogoan iltzaturik dagoelako, musikaz eta
konstante berak daudela hasieran eta ahots propio baten doinuaz.
bukaeran. Beharbada bukaeran badi-
ra beste faktore batzuk ere: galerare- Hegats monografikoa eta Trukean liburua
na, heriotzarena, Lourdesen (Lourdes
Iriondoy emaztearen) heriotzarena ba- Leteren lanaren inguruko gogoetak izango du jarraibiderik:
tez ere. Faktore horiek Lete beste lu- Euskal Idazleen Elkarteak hari eskainitako Hegats aldizkari
rralde batzuetara eramaten dute bai- monografikoa kaleratuko du aurki, ekainean bertan. Beste-
na beti ere bere existentziarekiko tik Leteri buruzko Irigarayren hitzak jasoko ditu Literatura
kezkarekin eta materialismoaren Eskolak paperean, itxi berri den ikasturteko beste eskola
ikuspegitik, nahiz eta bukaeran oso guztietako edukiekin batera. Trukean deituko da bilduma,
tindatua izan izpiritualtasunaz eta er- eta aurrerantzean Literatura Eskolako edukiak modu horre-
lijio konkretu baten erritualez». tan argitaratuko dituzte, nahi duen orok eskura izan di-
Egunsentiaren esku izoztuak atera ze- tzan. Literatura Eskolako kideek adierazi dutenez «horixe
nean Letek denbora asko zeraman pu- du lantresna Literatura Eskolak. Trukea. Dakiguna elkarri
blikotik urrun. Liburuak harrera apar- erakustea, irakurri dugunari buruzkoak partekatzea, ezta-
ta izan zuen; Iruñean bat eta bakarra baidatzea, jakintza banatzea. Literatura Eskolako kideon ar-
behar zuen errezitaldia egin ostean tean etenbakoa den gogoeta dinamikaren ondorioa duzue
hunkiturik zegoen Lete, hamar errezi- Trukean, Eako poesia egunak edota Literaturia izan diren le-
taldiko sortaren hasiera izan zen az- gez. Aurrerantzean ere, literaturazale ororentzat aterpea
kenean. Irigarayren ustez Letek azke- izan gura duen Literatura Eskolan bildutakoa plazaratzeari
naldian bere betiko kezkak emango diogu lehentasuna». Larrabetzun antolatutako 3.
mantentzen zituen arren ziur aski Literaturian zabaldu dute Trukean.■
70 nbr–
nbr– 71
Testua eta itzulpenak:

Irati Jimenez
Berbabiografiak egiten
jarraitzen dugu. Filologo
batekin hasi ginen, zinema
zuzendari batekin jarraitu Testua:
eta idazlea dakarkigu Irati Jimenez
Itzulpena:
oraingoan. Ezagunenetako eta
Irati Jimenez,
eztabaidatsuenetako bat, beste iturririk
baita adimentsu, umoretsu, aipatzen ez denean.
maitagarrienetakoa ere. Jorge
Luis Borgesen esanetan asko
esan dutenek ere ez dute
Oscar Wilde zenari buruz
oinarri-oinarrizkoena esan: «ia Wilde,
beti arrazoi duela».
Oscarren hitzetan
Bere Hitzak
Kontzientziaz: «Kontzientzia eta beldu lezia hiltzea da, irudimena geldiaraz
rra gauza bera dituzu. Kontzientzia ez ten duen ahulezia denean». (Iturria:
da, beldurraren fabrikak erabiltzen Lord Alfred Douglasi, De profundis esku-
duen merkatal bat besterik. Horixe da titzean, Aitor Aranak itzulia).
dena» (Iturria: Dorian Grayren erre-
tratua. Itzultzailea: Bittor Hidalgo) Erromantizismoaz: «Ez dut ezer erro
mantikorik aurkitzen maitasun aitor
Artea eta maitasunaz: «Nire ondoan pen batean. Eta erantzuna baiezkoa
egon zinen bitartean, nire Artearen bada, are gutxiago orduan. Gehiene
erabateko hondamendia izan zinen tan hori gertatzen omen da, gainera.
(…) Ez dut aitzakiarik nire ahulezia zuri Erromantizismoaren benetako muina
tzeko. Ahulezia baizik ez baitzen izan. zalantza da. Inoiz ezkontzen banaiz,
Artearekin ordu erdi soilik ematea, ni gertatutakoa burutik ezabatzen saia
retzat beti gehiago izan zen zure ondo tuko naiz» (Iturria: Alfredo pertso-
an ziklo bat egitea baino. Artearekin naiak esana, The importance of being Er-
alderaturik, nire bizitzako inongo den nest lanean, Patxo Telleriak
boralditan, benetan ezerk ez zuen ga Maskarada taldearentzat egindako
rrantzirik ian. Baina artistarengan ahu itzulpenean)
72 nbr–
Gizatasunaz: «Baiña gizon guziek zer mai

te ta ura iltzen dute, entzun au gu
ziok! Batzuek begizizta samin batez,
beste batzuek itz legunkari batez; kol
darrak musu batez, gizon bioztunak
ezpata batez!» (Iturria: The ballad of Re-
ading Gaol. Itzultzailea: Bingen Ame-
tzaga, 1954)
Bere bizitza
Oscar Fingal O’Flahertie Wills Wilde 1854an jaio zen, or-
Bekatuaz: «Ergelkeria da bekatu baka
rra». (The Critic as Artist, 1891) duan Erresuma Batuaren menpe jarraitzen zuen Dubli-
nen. Txikitatik nabarmendu zen gero ezin ezagunago
Bertuteaz: «Ona izatea, ontasunaren ka egingo zuen nortasun bizi eta buru argitasunagatik. Tri-
leko definizioari jarraiki, ezin erraza nity Collegen ikasketa klasikoak egin zituen eta Arte
goa da, jakina. Zera besterik ez du es ikasketak Oxforden. Ikasle bikaina, sasoi hartan hasi zen
katzen, beldur doilor maila bat, poema arrakastatsuak argitaratzen. Constance Lloyd, In-
pentsamendu irudimentsuaren hala galaterrako Erreginaren aholkulari baten alabarekin ez-
moduko gabezia eta klaseertaineko kondu zen eta harekin izan zituen bi seme. Dibortziatu
izen ona lortzeko pasio apala» (The egin ziren, ostera, Wilde eskandalua deitu zenaren on-
Critic as Artist, 1891) dorioz. Queensberryko markesak Wilde homosexuala
zela salatu zuen, nazkatuta zegoelako Wilde eta bere se-
Hizkuntzaz: «Ez dago akziorik edo emo mearen, Lord Alfred Douglasen arteko harremanarekin.
ziorik ez dugunik maila apalagoko ani Wilden kontrako salaketak («sodomia eta lizunkeria la-
maliekin konpartitzen. Hizkuntzak rriak» leporatzen zizkioten) kartzelara eraman zuen. Ez
desberdintzen gaitu haiengandik eta zituen inoiz espetxeak eragindako gainbehera ekonomi-
gure artean. Hizkuntza da pentsamen koa eta atsekabea gainditu baina kartzelak inspiratu ziz-
duaren guraso, eta ez haren ume». kion bere saiakera, ipuin, antzerki-lan eta kontakizune-
(Iturria: The Critic as Artist)
kin batera utzi dizkigun lanik ederrenetakoak: De
profundis, Lord Alfred Douglasi idatzitako eskutitza eta
Errebeldiaz: «Historia ikasi duen edonork
The Ballad of Reading Gaol. Parisen hil zen, 1900ean.
daki desobedientzia dela gizonen jato
rrizko bertutea. Desobedientziari es
ker egin dugu aurrera, desobedientzia
Artistaz: «Artea da dagoen eta gauza se
eta errebeldiari esker». (Iturria: The
rio bakarra. Eta artista, inoiz serio ego
Soul of Man Under Socialism)
ten ez dagoen pertsona». (Iturria: A
Few Maxims For The Instruction Of The
Hezkuntzaz: «Miresgarria da hezkuntza.
Over-Educated)
Baina ondo legoke lantzean behin go
goratzea ezin dela merezi duen ezer
Abertzaletasunaz: «Abertzaletasuna na
irakatsi». (Iturria. A Few Maxims For The
zioen bizioa da». (Iturria: Phrases and
Instruction Of The Over-Educated, 1894)
Philosophies for the use of the Young)
Lanaz: «Lana da klase edalearen zorigai

tza». (Iturria: Oscar Wilde: His Life and
Bere itzultzaileak Confessions, Frank Harris egilearena)
Maiz eta bikain itzuli da Wilde. Euskaraz dago idatzi Desiraz: «Bi dira mundu honetako trage
diak: nahi ez duzuna lortzea eta nahi
zuen eleberri bakarra, Dorian Grayren erretratua (Elkar,
duzuna lortzea». (Iturria: Lady Winder-
1986, Bittor Hidalgok itzulia); De Profundis (Aitor Ara- mere´s Fan)
nak itzulia, Txalaparta, 2007) eta Reading baitegiko le-
loa (Euzko-Gogoa, 1954, Bingen Ametzaga). Aitor Ara- Zinismoaz: «Zinikoa nor den? Gauza guz
nak Oscar Wilde euskaraz antologia egin zuen (Hiria tien prezioa dakien gizona, eta gauza
Liburuak, 2007) eta Lord Alfred Douglasen Oscar Wilde bakar baten balioaz jabetzen ez de
eta biok ere itzuli du, besteak beste (Hiria, 2008). Ze- na». (Iturria: Lady Windermere’s Fan)
rrenda osoa, hementxe:
Idealismoaz: «Denok gaude kalegorrian.
http://ekarriak.armiarma.com/?i=83. Batzuk, ostera, izarrei begira». (Itu-
rria: Lady Windermere’s Fan)
nbr– 73
Gabon, entzule estimatua,

Barkatuko diguzu ohiko Nabarra beharrean, papera uhin bihurtu eta irratsaio modu-
ra agertzen bagara. Ez da nahita izan, 80ko taldeak abesten zuen gisara, airea ginela
sentitu dugu eguna ilundu denean eta hementxe gaituzu, irrati-uhin bihurturik.
Gauerdirako hamar minutu falta dira eta NBR.120 sintonian zaude.
MUSIKA GORA tarte batez eta esataria berriz. MUSIKA bigarren mailan…
Gaueko orduak aitorpenetarako egokiak direla probestuta eta zure eskuzabaltasuna

eskertuta, entzule estimatua, irratsaio izatearen penak kontatzera ere bagatoz. Ez
baita dena erraza izan, ez pentsa. Mikrofonoaren aurrean jarri orduko jaso dugu le-
hen dei haserretua. Gogora dezagun, oraintxe NBR.120 sintonizatu berri dutenentzat,
dei hori.
Jeitsi MUSIKA. Jarri ZINTA: Inprentaren deia.
—Bai, Nabarra esan? Zuzenean zaude.

—Zuzenean? Zuzenean! Gustura geratuko zineten. Zuzenean dio. Hau da hau. Auto-
an! Autoan jakin dugu irratsaioa zinetela. Irratsaioa! Ez dei bat, ez abisu bat… deus
ez. Eta ekonomia dagoen moduan egonda, gainera. Urteetan inprimatu ditugu zuen
orrialdeak, urteetan! Tinta nahi zenutela? Tinta. Koloreak nahi zenituztela? Koloreak.
Nahi zenutena eman dizuegu eta halako baten, hara, dena pikutara. Uhin bihurtu za-
retela eta agur papera? Lotsagarria, lagunok. Lagunok edo!
ZINTA bukatu ondoren ESATARIA berriz
Entzun duzue. Ez da erraza izan gaurko eguna. Inprentaren deia lehenik eta behin,
banatzailearena gero. Ez dugu hori ere jarriko, entzun duenak nekez ahaztuko ditue-
lako han esan direnak eta entzun ez duenari ez diogu gauaren lasaitasuna izorratu
nahi. Baina posta-banatzailea ere ez dugu pozik utzi, gure bapateko mutazio hone-
kin. Esan diogu eta zuri ere esan behar dizugu: ez dugu nahita egin.
MUSIKA gora… Gershwin beharbada…
Zer egingo diogu, baina. Egunez paperezko ginen. Ez genuen inoiz pentsatuko ilar-
giaren zilarrak modu honetan aldatuko gintuenik, gure tintazko haragia apurtu eta
uhin bilakatuko gintuenik. Ezin, ostera, gauaren borondateari oztoporik jarri. Aldatu
egin gaitu eta gaur, behintzat, ahots eta musika, isilune eta zarata egin gaitu. Goizal-
dean, akaso, itzuliko gara paperezko gorputzera, egunaren lehen argiak lagunduta.
Momentuz, ostera, uhina gara, gorputz gabeko izakia, gautiarrei hitz egin nahi diena,
haiek ere ze itxuraldaketa izan duten jakiteko. Gauerdiko albiste emankizunaren on-
doren izango da hori. Momentuz, zure deiaren zain, musika…
Jazz doinu lasaia, gauerdira bitartean.
Nabarraren erredakzioa
74 nbr–
–
-
nbr
hilabetekaria
121. zka
3,50 € | 2011ko ekaina
Zin dizugu:
gauaren argiak ilundu ditugula
Silveiraren ilunak argitu
Bränkinst delakoa bilatu eta
politikaren fikzioak arakatu
76 nbr–

nbr-121. Alea (Ekaina, 2011)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

nbr-121. Alea (Ekaina, 2011)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

nbr-121-(3.1):interior revista-3.

9-okey 16/06/11 10:06 Página 1

J.D. Sallinger Hirurogei milioi saldu zituen

Gaua ere bagara 004

Gaua ere bagara

Kreatura horri banpiro deitu diogu. Odola xurgatzen

sagar gorri-gorria oparitu nahi diguna.

gaua Itzala baino ez da, geure planetaren

dira han 23ºko inklinazioa

Sorginak eta zapuak erre!

Gaua behar dugu

tiar mitologikoako iratxoak. Milaka dira

Gaua: abantaila biologikoa

markadak enpresa euskaldun

Elkarrizketatuak eleberri bakarra idatzi du,

Xabier Silveira Lesakan jaio zen, 1976an. Sei aldiz

tatzen dituena izan beharko litzate- goenean hitzekin dibertituko zi-

Hortik dator Fredi Paia eta Jokin Uran-

gorroto, maitasun, negar, irri…

Hamaika polemika izan dituzu ber-

salduenetako bat izan dela eta hori

nalina, ludopatia, gaupasa ziberneti- goen arren, pokerrean jokatzen jaki-

ezin da. Antolatu beharko genuke

Pokerra kontrairaultzalea da? Edo

dut, tamalez. Astean bi eguneko

Euskal Herriko taberna batean opti-

Eta non dago . Aritz Eiguren

Ekainean argitaratu da Bränskint,

«Herrialde bat adinako hiri handiak izango dira

Goizalde Landabaso Deustuan jaio zen,

c eta idatzizko hainbat komunikabideetan

Aritz Eiguren Bilbon jaio zen, 1976an. Ingenieri-

Aginduak eta zinak

«Jainkoaren aurrean apalik,

painiako Konstituzioaren onarpena Alexandre Dumas idazleak

«I solemnly swear that I am up

co y baycen viçi nayçen artean / eta aukeratu zuen, zuhur-zuhur. 1594ko

Karmen Katodo Dani Etchart

nauzu?». Emakumeak bere horretan dirau. Orduan bai,

suna, errinozeroak eta gauerdiko kan-

1 Zientzia-fikzioaren uretan eroso 1 Komedia kontuetaz ari girela eta

nero frustrazio iturri berria, telesai- amerikarraren ingurukoa bestea

Durangoko Euskal Liburu eta Disko Azoka

Donostiako Liburu Zahar eta Okasiokoen Azoka

Eako poesia egunak

Getxoko Komiki eta Manga Azoka

Zelai haundi, 3. Osinalde Industrial

Papera krisian dagoela esan dute. Ezin kontrakorik

ai, dudarik gabe Bob Dylanen kanta homonimo arrakasta-

B tsuaren inguruan muntatutako LP bat izan zen The Byrds

Iban Zaldua idazle eta irakasleak txoriei buruz hitz

oilik urtebete geroago beste bataila batean sartuta zeuden

S The Byrds: psikodelia izango zena asmatzen ari ziren, dro-

ifth Dimension ostean, arrakasta lortu zuten banda askotan be-

F zala, egoen arteko talkak eta formazio-aldaketak etengabekoak

Spaghetti generoa, Haute Cousine

Clint Eastwooden bidea aipatu berri dudan filma horrexe-

 Oturantza eta kuzinatu zuen Heartbreak Ridge, gaztelaniaz

Titularra esan dut eta, zein elka-

Testua eta itzulpenak:

anadako Montrealen jaio zen

K Leonard Cohen, 1934ean, diru

Hallelujah Egilea: Leonard Cohen

Gizatasunaz: «Baiña gizon guziek zer mai

Lanaz: «Lana da klase edalearen zorigai