4.

GAIA
2.DBH
HERNANI BHI
Zorione Santiago
 UGALKETA ETA BIZI-ZIKLOA

Edozein espezietako banakoek beren antzeko beste banako batzuk sortzen dituzten
funtzioa, hau da, gurasoek ondorengoak sortzeko funtzioa

2 mota: ASEXUALA: Banako edo guraso bakar bat aritzen da eta hark
beste batzuk osrtzen ditu, bere berdin-berdinak

SEXUALA: Bi banako edo guraso aritzen dira: ar bat eta eme bat.
Horiek bi-bien karaktereak dituzten beste banakako batzuk
sortzen dituzte. Zelulaniztunak ugaltzen dira horrela.
BIZI-ZIKLOA EDO ZIKLO BIOLOGIKOA: Organismoak bizitza osoan igarotzen dituen aldien multzoa

Zelula bat edo zelula multzo

bat sortzen dute eta hartatik
gurasoen ezaugarriak dituen
beste banakoa sortzen da

Ugalketako zelulatik
(zigotoa) banako oso bat
sortzen da.

Organismoa helduz joaten da eta gorputza hasi egiten zaio

UGALKETA ASEXUALA, ANIMALIETAN
Banakoa bi zatitan edo gehiagotan
hausten da, eta zati horietako
bakoitzetik ondorengo bat sortzen da
Animaliari koskor edo gema bat
ateratzen zaio gorputzean.
Batzuetan gema bereiz daiteke
eta beste batzuetan ez.
SEXU BIDEZKO UGALKETA, ANIMALIETAN
Animalia gehienek sexu ugalketa dute. Batzuek txandakako ugalketa (sexuala eta asexuala,
adibidez marmokek)
Sexu ugalketan--------banako ARRA eta EMEA---bakoitzak zelula sexualak edo gametoak jarriz

Organo berezituak: GONADAK Hauetan sortzen dira

gametoak

ARRAK------TESTIKULUAK-----ESPERMATOZOIDEAK
EMEAK-----OBULUTEGIAK------OBULUAK
 ERNALKETA: Obulu bat eta espermatozoide bat elakrtu eta bakoitzaren nukleoek bat
egitean gertatzen den prozesua. Honen ondorioz, obozelula edo zigotoa eratzen da.

Kanpo ernalketa: Amaren organismotik kanpo

gertatzen da. Emeak obulu ernaldu gabeak
kanporatu eta arrek espermatozoideak askatu,
obuluak ernaltzeko

Barne-ernalketa: Ugaltze-aparatu
femeninoaren barnean gertatzen da,
ingurune hezea baita.
ENBRIOI-GARAPENA: Zigotoa sortzen denetik banakoa jaio bitarteko prozesu osoari esaten
zaio enbrioi-garapena.

Ernalketa eta enbrioi-garapena non egiten diren kontutan hartuz:

OBIPAROAK

BIBIPAROAK

OBOBIBIPAROAK
Enbrioi-garapeneko prozesuaren bukaeran, EKLOSIOA gertatzen da, obiparoetan
eta obobibiparoetan, eta ERDITZEA, bibiparoetan.
ENBRIOI-ALDIAREN OSTEKO GARAPENA:
Enbrioi-aldiaren osteko garapena deritzo banakoa jaiotzen denetik heldu bihurtu
eta ugaltzeko gaitasuna hartu bitarteko prozesuari.

Garapen hori 2 motatakoa

izan daiteke:
ZUZENA: Kumeek jaiotakoan,
helduen antzeko itxura dute, eta
haztean baino ez datza
prozesua

ZEHARKAKOA: kumeek erabat

garatu gabe jaiotzen dira eta haien
itxura eta portaera helduenaren oso
bestelakoa da. Metamorfosi deritzon
aldaketen bidez bihurtzen dira larbak
heldu (BAKUNA eta KONPLEXUA)
LANDAREEN BIZI-ZIKLOA

Landareek, bizi-ziklo osoan, bi organismo mota txandakatzen dituzte:

Esporofitoa: Gametofitoa:
Esporak Gametoak
sortzen dituen sortzen dituen
landarea edo landarea edo
landare-atala landare-atala

Esporofitoa Gameto arra +

gameto emea

Enbrioia
UGALKETA ASEXUALA, LANDAREETAN: 2 mota, begetatiboa eta espora bidezkoa

1. Ugalketa Begetatiboa: Norberaren zati batetik, gema deritzonetik, beste

banako batzuk sortzea . 3 gema mota bereizten dira
Zurtoin txikiak dira eta lurzoruarekiko paralelo
hazten dira. Gemak lurzorua ukitzean
sustraiak bota eta banako berria sortzen da.
Lurpean hazten diren zurtoin txikiak
dira, hosto lodi eta mamitsuz
estaliak eta beste landare batzuk
ernetzen dira haietatik

Lurprko zurtoinak dira, lodi-

lodiak, gordekin ugari pilatzen
dituzte bere barne.
Zurtoin horiek zenbait koskor
edo gema izaten dituzte.
2. Espora bidezko ugalketa: Banako baten zelula batetik, nukleoa behin eta
berriz zatitzearen ondorioz, zenbait zelula ume sortzen dira: esporak.
Gero, baldintza egokitan zelula horietatik beste banako batzuk sortzen dira.
SEXU BIDEZKO UGALKETA, LANDARE HAZIDUNETAN

Landare hazidunetan gametofitoa loreetan dago, eta han daude ugaltze-organoak

eta bertan sortzen dira gametoak, sexu bidezko ugalketarako ezinbestekoak.
LOREEN EGITURA
LORE BILGARRIA: ugaltze-organoak biltzen eta babesten ditu
•Kaliza: kanpo-kanpokoa eta sepaloz osatua
•Korola: barnealderago. Pelaloek osatzen dute.

UGALTZE-ORGANOAK: gametoak sortzen dituzten organoak

•Pistiloa: ugaltze-organo femeninoa. Botila itxura. Goiko aldea ESTIGMA,
lepoa ESTILOA eta oinarria OBULUTEGIA. Obulutegian obuluak daude.
•Estaminea: ugaltze-organo maskulinoa. HARIZPIA du eta honen
muturrean ANTERA. Azken hontan polena egoten da.
POLINIZAZIOA: Polen aleak estamineen anteretatik lore bereko edo beste
bateko pistilora iristeko prozesua. Polen alea lore bereko pistiloan jalkitzen
bada AUTOPOLINIZAZIOA esaten zaio. Beste lore bateko pistilora iristen
bada POLINIZAZIO GURUTZATUA deritzo.

Polen aleak
lore batetik
bestera bi
modutara joan
daiteke:
ERNALKETA, ETA ENBRIOIEN ETA HAZIEN ERATZE-PROZESUA
FRUITUEN ERATZE-PROZESUA ETA FRUITU MOTAK
Ernalketa gertatu ondoren, obulutegia fruitu bihurtzen da. Fruituaren
eginkizuna da haziak babestea eta haiek sakabana daitezen erraztea.
2 FRUITU MOTA DAUDE: MAMITSUAK eta LEHORRAK
HAZIEN SAKABANATZEA ETA ERNEKETA
Fruituak heldu daudenean----bereizi---sakabanatu---lurrera erortzean ERNE
egiten da (oxigeno, tenperatura eta hezetasun baldintza egokiekin)
SANDIA
LOREA

FRUITUA
s
a
g
a
r
r
o
n
d
o
a

k
i
w
i
a