TANIDIĞIM

KASTAMONU DELİLERİ
İÇİNDE

BİR VELİ

DELİ EŞREF
ve y a
HACI EŞREF

A bdulkerim ABDULKADİROĞLU

A n k a ra , 1991
M a h a lli D e ğ e r le r S e ris i: K a s ta m o n u I

Kitabın Kastamonu'da temin edilebileceği adresler:

1- Kemal-Ahmet PaUabanoğlu
Iplikçiler Çarşısı No: 24-26
2- Enver Karakülâh
Aşir Efendi Hanı, Nasrullah Meydanı

Not: Yayın masrafı çıktıktan sonra artan para ile

hatırlayanı bulunmayan merhum ve merhume
gariblerin ruhlarına Nasrullah Camii'nde Mevlid
okutulacaktır.

Türk Hava Kurumu Basımevi İşletmeciliği

Ankara - 341 90 60

2
 BİRKAÇ SÖZ

Elinizdeki kitapçık bana değil Hacı Eşrefe ait olmalı. Kastamonu'da herkesin
veli olarak tanıdığı merhum Eşref hatırasına bir yazı yazmak istedim ve yıllar ön­
cesine ait hafızamı yoklamağa değil zorlamağa başladım. Duyduklarım vardı, bi­
lip gördüklerim vardı ama doğrudan kendi ağzımdan kaleme alırsam bazıları bu
yazılanlara inanmayabilirdi. Hatırladıklarımı kaynak kişilerin bilgileri ile belgele­
mek istedim. Böylece çalışma kısmen derinleşti; kaynak kişileri dinlemek, müm­
kün olmayanlarla mektup veya telefon irtibatı kurmak gerekti. Bütün bunlar iki se­
neye yakın bir zaman aldı. Bu işler yapılırken çocukluk hatıralarımın canlılığı
içinde diğerleri de gözlerim önüne geldi ve âdeta her birinin, bizim adımızdan söz
etmeyecek misin dediklerini duyar gibi oldum. Esas konumuz Eşref olduğundan
hatırlayabildiğim diğerlerini kısa kısa andım, bazılarının sadece adlarını yazabil­
dim. Malzeme bir süre daha beklemede kalsaydı ilâvelerim olabilirdi fakat daha
fazla uzatmak istemedim.
Yazıyı iki ana başlık altında planladım ve A. Tanıdığım Kastamonu Delileri
(İl merkezi), B. Deli Eşref veya Hacı Eşref şeklinde ortaya çıktı.
Konuya birden giremezdim. Çok geniş boyutlu, asırları kucaklayan bir kültü­
rün mahsulü olarak ortaya çıkmış Türk Edebiyatı kültürü içinde konuyu ortaya
koymak lâzımdı. Bu konuda yazacak çok şey olmakla birlikte sözü fazla uzatmak
okuyucuya ayrı bir sıkıntı verebilirdi. İlk anda hatırladıklarımı aklıma geldiği düzen
içinde Giriş başlığı altındayazdım.
Yazı kaleme alınırken bir makale olması tasarlanıyordu. Aylık dergilerden ba­
zılarına bu arzu doğrultusunda teklif edildiğinde sayfası fazla bulunarak kısalt­
mam istendi; bu mümkün değildi. Seri yapılması halinde de okuyucu açısından
takibi zor olacaktı. Neticede iki kapak arasında daha fazla kalıcı kılınmak düşün­
cesiyle elinizdeki kitapçık ortaya çıkmış oldu.

Doç. Dr. Abdulkerim ABDULKADİROĞLU

Eylül 1991, Ankara

3
 GİRİŞ
Türkçe'mizde en çok kullanılan kelimelerden biri de "deli"'dir. İşimize gelsin
gelmesin gerek medih gerekse zemm yerinde kullanmak üzere birine hemen "d
e I i" yaftasını yapıştırıveririz. "Delisin sen", "Aklını mı kaçırdın?", Sevincinden
deli oldu(veya) deliye döndü.", "Deli gibi rr& yaptığını bilmiyor.", "Aklının yan tah­
tası eksik.", "Deli mi, veli mi bilinmez.”, "...yerin.akıllısından delisi çoktur", "Delisi
çok olan yerde işler sürüncemede kalır.", "Ölüsü olan değil, delisi olan ağlasın.",
"Delilere bakarak aklımızın kıymetini bilip Allah'a hamd etmeliyiz." ve benzerleri
olan deyim ve cümleler sıkça duyulup kullanılırlar.
Toplumumuz, çok kullandığı kelimelerden biri olan "deli" kelimesini genel
manâsı ile kullanır. Halbuki eski metinlerde ve zengin kültür dilimizde farklı keli­
me ve terkiplerle karşılaşmaktayız. Bilhassa Şuarâ Tezkireleri metinlerinde,
Menakıbnâmelerle Vefeyatnâmelerde bazı şâirler hakkında" cezbe-i İlâhîye ka­
pılarak...", "meczûbînden idi.", "meczûb-ı İlâhî bir kimesne idi.", "mecnûn sınıfın­
dan idi.", "büdelâdan idi.", "ebdâlan sınıfından idi.", "medûb sınıfından idi."..gibi
kelime ve terkipler zengin boyutlu çağrışımlara sebep olmaktadır. Şöyle ki:
Mecnûn ile meczûb farklı anlamları olan kelimelerdir. Dikkat edilirse "cezbe-i İlâhî
", meczûb-ı İlâhî...", "meclûb"..gibi Allah'a ait manevî bir hali ifade ediyorlar. "C e
z b e " 'de ve "Meczûb"' da manevî taraf ağır basmaktadır. Cinnet getirmekten
dolayı " M e c n û n " denen kimselere ait vasıfta ise maddî aşk veya bir başka
olay hâkim olmakta, hareket noktası madde ile bağlantılı geçmektedir. Böyleleri-
ne "çılgın", "cinlere uğramış", "çılgınca seviyor (veya) karasevdalı", "şeydâ" da
denir. Leylâ ve Mecnûn mesnevilerine konu, mektep yıllarına inen maddî bir aşk
değil midir? Sonu değişik de olsa Mecnûn'u aklından ederi dünyevî yani maddî
aşktır. Bundan dolayı "Mecnûnâne aşk" tabiri meşhur olmuştur.
Bizde "aptal" kelimesi "ahmak, budala, geri zekâlı, sersem.." gibi manâları
çağrışım yaptırır yani kelimenin altında menfi bir yorum vardır. Aynı şekilde birine
"budala" demekle de "Akılsız, bön, ahmak, ebleh" demiş oluruz. Aptal'ın bir de
hile bilmeyen temiz yürekli, safderûn manâları da vardır. Bu anlamlar içinde ka­
lender yaratılışlı, derviş tabiatlı kimse akla gelir. Bu tipler genelde ciddî olarak bir
şeye akıl yormazlar. Hakk'a tam bir teslimiyet içindedirler. "Mevlâ görelim neyler,
Neylerse güzel eyler.." felsefesi ile tefvîz-i umûr (işleri olduğu gibi Allah’a ısmar­
layıp havâle etme) etmişlerdir. Onlar sadece ârif kişilikleri ile olayları seyrederler.
Bundan dolayıdır ki bir şeyin olacağını önceden bilir yerinde "Abdala malûm
olur." tabiri şaka yollu ve tevazu duygulan ile müştereken kullanılır. Bu kelimenin
Arapça tekili olan bedîl nerede ise hiç kullanılmaz. Tekil anlamında ve biraz ga­
lat haliyle budelâ veya ebdâl çoğulları kullanılır. Dikkat edildiğinde bunlarda da
meczûb ve cezbe ile meclûb kelimelerine yakın manâların olduğu görülür ve ma­
nevî yönün ağır bastığı anlaşılır.
Günümüzde doğuştan geri zekâlılar (handicapped, absent minded) mesele­
si dünyanın üzerinde en çok durduğu, hükümet bütçelerinâen mühim payların ay­
rıldığı ve programlarında yer verildiği bir konu olmuştur.

4
 Her geçen gün sayılarında artışlar kaydedilen geri zekâlılar, insan unsuru ola­
rak, milletlerarası tedbirler alınmasını gerektirecek derecede yakın ve uzak çevre­
lerini düşündürmektedir. Meselâ Ingiltere'de okulları, okul servisleri, hastahanele-
ri ayrıdır. Öğretmenleri özel eğitimden geçirilmiş ve emsali arasında daha fazla
maaş alan kimselerdir. Yetişkin geri zekâlıların, günün belli saatlerinde şehirde
gezdirilmeleri, parklara götürülmeleri gibi ihtimam isteyen .bakımları ilgililerce
zevkle yerine getirilmektedir. Kısaca ifade etmek gerekirse doğuştan geri zekâlı
olan bu vatandaşları hakkında devlet, âdeta kendisini sorumlu hissetmektedir.
Meselenin bu yönü ayrı bir makale hatta kitap konusu olacak boyutlardadır.
Sevindirici bir husus olarak Türkiye'de de bu konuda oldukça mesafeler alın­
dığını kaydetmeliyiz. Ülkemizde, söz konusu kimselerin lehlerine kaydedebilece­
ğimiz ve başka yerlerde benzerlerine rastlayamayacağımız bazı hususlar vardır.
Şöyle ki: İstisnaları mevcut olmakla birlikte bir kimsenin eksik tarafı ile bilhassa
alay konusu olacak şekilde ilgilenmek, söz konusu kimseyi küçük düşürmek, imâ
yollu da olsa onun kalbini rencîde etmek Islâm âdâb ve örfünde yasaklanmıştır.
Bu konularda kesin ve uyarıcı deliller vardır. Toplumumuzda bu hususlar bilindiği
için ileri giden biri hemen ikaz edilir. Bir de delilerle alay edilmek şöyle dursun
onlara ibret gözü ile bakarak kendi hâlimize hamdetmek lâzımdır. İster doğuştan
olsun isterse sonradan tecennün tabir edilen cinnet getirmek şeklinde olsun geçi­
ci olan bu dünya hayatına karşılık ededî âlemde lehlerine tecelli edecek olan du­
rumlar vardır ve İlâhî adalet onlar lehine fazlasıyla yerini bulacaktır. Deliler, te­
cennün akibetlerini kendileri hazırlamamak şartıyla dinî mükellefiyetler ile hesap
kitaptan sorumlu tutulmazlar. Böylece dünya hayatında onun bunun alayına
maruz kalsalar bile öbür dünyada dâimi saâdet kendilerini beklemektedir ki Al­
lah'a ve ahiret gününe; Cennet ile Cehennem'e iman esaslarını havi dinler ve bu
din salikleri bakımından çok mühim sonuçlardır. Diyebiliriz ki İslâmiyet, derecele­
rine göre deliler hakkında İnsanî, İçtimaî, fıkhî ve ahlakî esaslar vazetmiştir.
Özellikle velî sıfatlı delilerin mezarlarının ziyaret mahalleri arasında bulunması,
adlarına mahalleler kurulması ve camiler yapılması (meselâ Bursa'da Ebdal ile
başlayan yer ve mekân adları) toplumumuzun onlara verdiği değer ölçülerinin
boyutlarını tayin bakımından mühimdir. Bu vesile ile batıda zincirlere vurularak
tecrîd edilen delilerin benzerlerinin, Türk toplumunda müzikle tedavi edilmeleri
ve özel hastahanelerinin kurulması gibi medeniyet izlerinin, dünya kamuoyu
önünde her zaman için lehimize sonuçlar olduğunu bir kere daha ifade edebiliriz.
Lüzumlu olacağına inandığımız bu uzun girişten sonra sözü konumuza getirelim.
İki başlık altında işleyeceğiz:

A. TANIDIĞIM KASTAMONU DELİLERİ: Her yerin delisi olur. Yukarıda da

bahsettiğimiz üzere kimi meczûb veya meclûb, kimisi mecnûndur. Bize değişik
suretlerde göründükleri halde iç yüzlerini kesinlikle bilemediklerimiz de pek çok­
tur. Kastamonu'nun da delileri olmuştur ve olagelecektir. Çocukluğumdan beri ta­
nıdığım ve isimlerini hatırlayabildiğim kadarıyla Hımhım Muhiddin, Mohmoh Hü­
seyin ve Mohmoh Hasan(iki mohmoh kardeşler), Ismet(kadın), Ziya, Mini Gıdısı
(kadın), Calay, Dedo İsmail, Huriye, Hamal Dogu Haşan, Mahir, Caba(kadın),

5
Satiye, Deli Nebiyye, Yaylı, Kâhya, Halime Çavuş (Kuva-yı milliye kıyafetiyle res­
mî bayramlara katılırdı), Yoğurtçu Osman Ağa ve Deli Şükrü'yü sayabilirim. Bun­
ların her biri ayrı ayrı özellikleri ile kendilerini dâima gündemde tutmasını bilmiş­
lerdir. Yoğurtçu Osman Ağa yaz kış ceket giymez; belinde kuşak, başında
siyah bir fötr şapka, iki kolunun altında badı sopası denen koltuk kısmı yüksek ve
kalın bastonlarına dayanarak yürür, köyünden yayan gelip giderdi. Ismet'in ayak­
ları şiş idi ve zorlukla yürürdü. Satıye, halk ağzında Deli Satiye gene halkın ifa­
desi ve beğenisi ile karabiber gibi bir esmer güzeli, son derece endamlı, kızdığı
zamanlar dışında çok hassas ve kibar bir İstanbul Saray Hanımefendisi idi. Genç
yaşta bir subay ile aşk evliliği yapmış ama kısa süre sonra yüzbaşı kocasını kay­
bedince cinnet getirmiş ve bu hallere düşmüş. İstanbul ağzıyla konuşur, konuş­
masından okur yazar kişiliği hemen farkedilir ve dâima günün başbakanı veya
cumhurbaşkanı ile düğün hazırlıkları içinde olur, çevresindekileri düğününe davet
ederdi. Merhum Adnan Menderes Kastamonu'ya gelmiş, Şeker Fabrikası'nın te­
meli de o gelişinde atılmıştı. Satiye Hanım hiç böyle bir fırsatı kaçırır mı? Aklına
göre başbakan onu istemeğe gelmişti ve aylarca süren düğün sözleri halkı epey­
ce eğlendirmişti. Seçim yapılır; adını duyduğu cumhurbaşkanı veya başbakan ile
çok yakında yapılacak düğünlerinden söz etmeğe başlar daha aşağısını asla be­
ğenmezdi.
Kâhya, Kastamonu'nun ünlü Nasrullah Camii ana kapısını bekler, ezanlar
okunur okunmaz kapı önünden, elini kulağına götürerek "Ezân okunduuu..." diye
bağırır, gaflet içinde olup ezanı duymayanları ikaz ederdi. Bir de namazların ilk
sünnetleri kılınıp farza durulmak üzere kamet getirilirken aynı minval üzere "Sa-
allûû.." diye bağırırdı ki bilhassa bu seslenişi geç kalarak, şadırvanda abdest
alanlar için son bir ikaz olurdu; farzı kaçırabilirsiniz demekti. Bu görevinden dola­
yı kendisine "Kâhya" veya "Salâcı Kâhya.." derlerdi. Kâhya'nın bir görevi de he­
men girişteki ayakkabıları gözetlemek, bunun karşılığı bahşişini almaktı. Sünnet­
lere bir hayli gecikmeli durur, gecikmeli de olsa mutlaka sünnet namazları kılar
ama şayet namazda iken ayakkabı bırakan veya alan olursa onları gözleri ile
sağlı sollu takip ederdi. Görevine bu derece düşkün biri idi(l).{Kastamonu'nun
cenazelerinin kaldırıldığı en büyük ve merkezî camisi olması bakımından cenaze­
ler Nasrullah Camii'ne getirilirdi. Kâhya da bunlardan nasibini alırdı. Ancak arka
arkaya birkaç gün cenaze olmaması kâhyayı üzer, belki de kara kara düşündü­
rürdü. Şayet üç gün arka arkaya cenaze olmamışsa kâhyanın uğur saydığı bir
hareketi vardı. Sabah namazını kılar kılmaz, güneş doğmadan, kâhyanın musalla
taşının bulunduğu tarafa gidip etrafını kontrol ettikten sonra sağ eliyle "Diril ya
mübarek.." sözleriyle musalla taşına vurduğunu görenler pek çoktur. Bazan taşa
vurdu, iki üç saat içinde cenaze haberi geldi diyenler de olurdu.^
(^Adları yazılı delilerin bazılarını bir cenaze esnasında görmek lâzım idi. Kasta­
monu dinî folklorunda cenaze evi yemek verir, kabir başında pide üzeri helva
dağıtılır ve kabristana gelenlere - haline göre- o yıllar için gümüş 10 kuruş, 25 ku­
ruş, 50 kuruş veya çoğunlukla bir lira v e rilird i)g ü n ü n gümüş bir lirasının günü­
müzde yüz bin liranın üstünde bir fiatla satıldığını hatırlatmak isterim. Cenaze gö­
müldüğünün ertesi günü sabah namazından sonra kabristana gidilir, Kur'an
okunur, pide üzeri helva veya simit dağıtılırdı ki buna ziyaretten galat "zirat" de­

6
nirdi. Tabiî yedisi, kırkı, ellikisi, mevlidi; sene-i devriyeleri vs. çok hareketli bir ha­
va içinde bunlar yapılırdı>Günümüzde bu şartlar değişmiştir. Mohmohlar(Hasan
ve Hüseyin), cenaze sahibinin maddî durumunu da dikkate alarak kafalarından
geçirdikleri parayı mutlaka alırlar, aksi takdirde bağırıp çağırarak olay çıkartırlar
ve halk tabiri ile cenaze sahibini ve ölüyü kepaze ederlerdi. Meselâ"..Parası yok­
tu da neden öldü?" derlerdi. Bu maskaralıkları bir kereye mahsus da olmazdı.
Gelip gidip günlerce rahatsız ederlerdi ki en iyisi verip kurtulmak olurdu. Sanki öl­
mek için onlara para hazırlığı yapmak zarureti vardı. Nitekim arkalarından lâf edil­
mesin diye çıkın denen bez parçalarına, belirli miktarlarda paraları sararak onla­
rın haklarını hayatta iken ayırıp saklayan ve bu minval üzere vasiyet eden yaşlı
hanımları hatırlarım. Merhum babam (öl.5.8.1960) latifeyi sever ve yapardı. Bir-
gün Mohmoh Hüseyin'e "Bizim hanım sizin paranızı hazırlayıp bir kenara koy­
muş, arkasından lâf etmenizden korkuyor..."demiş. Gelip gidip "Sen bize hakkı­
mızı ver, arkandan kepaze etmeyiz, söz veriyoruz.." diyerek günlerce yalvardılar.
Sanki kimin sona kalacağına dair garantileri vardı. Büyük Mohmoh(ağabey) Hü­
seyin, bir ayağını dik basar, elinde bastonu ile devamlı dolaşır, bir iş yaparak pa­
ra kazanmağa gelemezdi. Küçük Mohmoh Haşan ise belinde ipi, bulursa hamal­
lık ederdi ama sırtında eşya ile giderken "Mohmoh" denir veya ıslıklanırsa hızlıca
yürümeğe başlar küfürler eder daha da ileri gidilirse eşyayı bırakarak kaçabilirdi.
Bundan dolayı kendisi ile pazarlık yapanlar kızmayacağına dâir sıkı sıkı tenbih-
de bulunurlardı. O, her ne kadar başını sallasa da sokak aralarında nelerin zuhûr
edeceğini bilemediği için dâima aklınca hareket ederdi. Her iki kardeşi hadsiz de­
recede kızdırdıklarında Allah'a, peygambere, kitaba, dine ve imâna bile küfrettik­
leri duyulurdu ki hoş olmayan bu halin vebali tamamen tahrik edenlere ait olmalı.
Cenaze olduğu haberi duyulur duyulmaz Mohmoh Hüseyin cenaze evine en
yakın camiden, mezar üzerine dökülecek suyun bakır ibriğini alır ve cenaze evi­
ne götürüp bırakırdı. Mohmoh Haşan salağacı denen, tabutun üzerine konarak
taşındığı ayağı; Hüseyin tabutun kapağını (dâima başının üstünde), Calay ise ta­
butun gövde kısmını cenaze evine götürürler; aynı minval üzere mezarlık dönüşü
aldıkları parçalan hangi camiden almışlarsa oraya kadar götürürlerdi. Hiç kimse
herkesin kanunî hakkı gibi olmuş bu parçalara el süremezdi. Aksi takdirde küfür­
ler başlar, âdeta küçük kıyamet kopardı. Calay mohmohlara göre daha akıllıca
hareket eder, konuşamamasına karşılık işaretlerle onları ayıpladığını gösterir ve
etrafındakilere sus ve sabır işaretleri yapardı. Taşınan bu parçalar.adları geçenle­
rin güç ve takatlarınagöre aralarında kararlaştırılmış olup yılların tecrübesi ile ke­
sinlik kazanmıştı. Bunların bir hususiyeti de gömülen kimselerin yedisi, kırkı, elli­
kisi vb. gibi günleri hiç şaşırmadan tayinleri ve o günlerde hazır bulunmaları idi.
Mohmohlar, boğazlarına çok yiyen kimselerdi. Bu hal, o dereceye varırdı ki
onların (bilhassa Mohmoh Hüseyin'in) çok yemeleri konusunda iddiaya girenler
bulunurdu. Mohmoh Hüseyin’in yediklerini o zayıf bedeninin neresine yerleştirdi­
ğine dâir şaşkınlığa uğradığınız olurdu. Mahallî bir yemek olan Sopa Çorbası ve­
ya Kölemen Hamuru1, onun için üç kilogram undan yapılmış, normal şartlarda
10-15 kişinin doyabileceği koca bir tepsiye dökülmüş hamuru silip süpürmüş, hâ­
lâ da doydum dememişti. Eskiden evlerde nefis baklavalar yapılırdı. Tartıya vu­
rulduğunda en az 4-5 kilogram gelen bir tepsi baklavayı temizleyip arkasından

7
gülücüklerle alt çeneyi burnuna yapıştırdığı çok olmuştu. Ağzında hiç diş olmadığı
içi Hüseyin'in bu vazıyeti etrafına bir şenliği sayılırdı. Mohmohlar ve Calay beş
vakit namazlarını kılan kimselerdi.
Deli Ziya namazlarda Nasrullah Camii'ne gelir, ayakkabılarını bırakır ve cep­
lerindeki bütün paraları da onların içlerine koyduktan sonra namaza dururdu. İki
rekât namaz enasında nice inşaatlar yapan, kamyonlarla malzeme boşaltan; ih­
racât ve ithalât hesaplan yapan iş adamları ile öğle sonu mesâisinde nasıl izin
alacağını plânlayan memurlar için dünya ağırlığını pabuç içine silkeleyerek Allah
huzuruna duran Deli Ziya'nın bu tavrında alınacak dersler bulunduğunu hatırla­
malıyız. Ziya'nın bir özelliği de dışarıda davul sesi duyduğunda önünde döne dö­
ne oynaması idi. Tabiî ki Ziya, günümüzde folklor çalışması yapanların aslâ eri­
şemeyecekleri bir mutluluk olarak vasıflandırabileceğimiz Davulcu Karayılan
diye meşhur Mahir Dağlı (öl. 3.10.1964) davulu önünde oynuyordu. Karayılan, o
yıllarda dünya devletlerince kendisine verilen 30 civarında madalya çepkeninde
takılı olduğu halde davul çalardı. Karayılan da namazlarını kılardı ve cami, mek­
tep ile bebekli evlerin önlerinden geçerken 15-20 adım kadar çalma işine ara ve­
rirdi. Mâhir Dağl morfinsiz çok seri diş çekerdi; soğanı sevmediği için evine so­
ğan almamak ve soğandan korkmakla tanınırdı.

B. DELİ EŞREF VEYA HACI EŞREF: Yazımızın bu kısmını teşkil edecek

olan Deli Eşref veya hacı olduktan sonra Hacı Eşref denen Eşref Özbenli (eski
şöhreti ile ve mahallî ağızla Benlizâdeler veya Benlioğlu /Benloğlu) H.1324 /
M.1906 yılında, Mustafa ve Nebiyye'den, Kastamonu'da doğmuştur. İlin Deveci­
ler Mahallesi nüfusuna kayıtlı olup 7 nolu haneden çıkmaktadır. Aslında varlıklı
bir ailenin oğludur. Aile, eski İnebolu yolu üzerinde bulunan Hacortu Kö-
yü'ndendir. Babası Mustafa’nın askerde şehâdeti üzerine kendisine şehid maaşı
bağlanmış olup ağabeyi Tevfik Bey tarafından vasîlik ve amcası Ahmed Benlioğ­
lu, Hisarardı Mahallesi Muhtarı Hamdi Pehlivan ve eski Belediye Başkanlarından
Şerafeddin Sabirin tarafından kendisine bakım ve hizmette bulunulmuştur. Bir
ara Şerafeddin Sabirin de vasîsi olmuştur.
Eşref Özbenli'nin, yaşı icabı bir eğitim gördüğüne dâir her hangi bir belge bu­
lamamakla birlikte sahih derecede namazlarını kılmasına; az ve öz konuştuğun­
da hikmetli konuşmalarına bakılırsa onun en azından bir mahalle mektebi eğiti­
minden geçmiş olduğunu söyleyebiliriz. Nitekim kaynak kişilerden Enver
Eroğlu'nun anlattıklarına göre, dedesi Hacı Mustafa'dan ders almış ve bir kere de
dayağını yemiştir.
Eşrefin, babası tarafından kalan mirası vasî vasıtasıyla kullanabilmiş olması,
aklî dengesinin doğuştan yerinde olmadığını göstermektedir ki yakın akrabasın­
dan bazılarının kendisi ile hiç ilgilenmediklerini söyleyenlerde vardır.
Deli Eşref tavır ve hareketleri ile meczûb biri olarak tanınır; çocukluk alışkanlı­
ğı olacak ki çarşı ve sokaklarda dilenirdi ancak onun bu hali kesinlikle maddeye

8
hırsından kaynaklanmıyordu. Çok az konuşur, sabır kelimesini sıkça söylerdi.
Herkesin verdiği parayı almaz ve herkesten de para istemezdi. Bilhassa buluntu
paraları kabul etmez; ayyaş, kumarbaz gibi kişilerle kazancında helallik görme­
diklerinin paralarını, verseler de almazdı. Topladığı bu paraları kimsesiz fakir kişi­
lere, öksüz ve yetimlere, muhtaç okul öğrencilerine, çeyiz hazırlığı yapan fakir
kızlara; kırlarda ve köy yollarında bakımsızlıktan kullanılmaz'hale gelmiş suların
tamiri gibi hayır işlerine sarfederdi.
Eşrefin yanında üç adet para kesesi bulunurdu. Rastladıklarından "Kuruş
ver", "Kuruş, kuruş.." diyerek para ister; zamanında oldukça değerli olan tırtıllı
veya ortası delik kuruşu alır; meselâ biri 25 kuruşluk verse 24 kuruşu sayarak ia­
de ederdi. O, aslâ mücerred bir para dilencisi olmamıştır. Keselerden biri günde
bir, bazan günde iki kere dolar, diğeri iki veya üç haftada hatta ayda bir dolar,
üçüncüsü ise aylar sonra ancak dolmuş olurdu. Aldığı paraları manevî bir ilhamla
bu kesfelere koymasını gayet iyi bilirdi ki bunun keyfiyeti verilen paraların helal ve
temiz olmaları ve onların temizlik derecelerine uygun keselere konmasıyla daha
çok zarurî ve sevaplı işlere sarfedilmeleri bakımından âdeta bir ölçü olurdu.
Okuiiarın açılmasıyla Eşref, şehirdeki ve bazı köylerdeki ilkokullara giderek
muhtaç öğrencileri tesbit eder ve kimi okula 50 pabuç, kimi okula 40-50 önlük, ki­
mine defter, kitap ve benzeri zarurî ihtiyaçları götürerek öğrencilere dağıtırdı.
Bunları aldığı esnafa peşinen borçlanır, hesaplar açtırır ve topladıklarını kesesi
doldukça o dükkânlara götürüp boşaltır, sayılanı hesaptan düşürterek peyderpey
borçlarını kapatırdı. Onun bu halini bilen hiç bir esnaf itiraz etmez hatta bizim de
hayrımız dokunsun düşüncesiyle aldıkları mallarda ikrâmdada bulunurlardı. Yap­
tıklarına ilâveten topladığı paralarla sokakta yaşlı, bakımsız bir fakir görse kadın
olsun, erkek olsun hemen en yakın bakkaldan yiyecek bir şeyler alır hatta ihtiyaç
durumuna göre giyecek malzemesi de alarak kendisine verirdi. Şehrin hangi ma­
hallesinde olursa olsun yaşlılıktan dolayı evinden çıkamayan düşkünleri araştırır,
ihtiyaçlarını alarak evlerine kadar götürürdü.
Eşrefin, sahipleri marûf ve güvenilir kimseler olan bazı dükkânlarda emanet
para kutuları da vardı. Meselâ Halıcı Imerhum brahim Selvi'nin, şehrin diğer gü­
venilir esnafının; daha sonraki yıllarda Kemal Pattabanoğlu'nun dükkânları böyle
yerlerdendi. Oralara zaman zaman kesesini boşaltır, biriktirdiği paralan bütünle-
tir, bir hayır için böylece stokta bulunurdu.^niden gidip meselâ bana 10 lira ver
deyerek para istediği dükkân sahiplerinin, çekmecelerinde bulunan kutusunu aç­
tıklarında tamamı tamamına 10 lira bozuk para bularak şaşkınlığa düştükleri çok­
tur. Sayması, hesabını yapması mümkün olmayan bu halin izahı gerçekten zor-
du9
Eşref, küfür bilmediği gibi küfürbazlardan uzak durur, onların verdiklerini al­
mazdı. Çok gezer, gezdikleri yerlerde dâima âlinn ve şeyh kişileri ziyaret eder,
şayet fotoğraflarını eline geçirirse onları cebinde taşırdı. Şehirlerarası selâm geti­
renleri, önceden karşılayarak alır; selâmı getiren unutup söylememişse hemen
karşısına çıkarak "Hani benim emâneti niçin vermedin?" der ve böylece muhata­
bını şaşkınlığa uğratırdı. Bunun örnekleri oldukça fazladır. Onun keramet sayı­
lan diğer halleri de vardır.

9
 1.jYozgat Hakimliği'ne naklen tayin edilen Necib Ruşen Oktay, izinli olarak
memleketi olan Kastamonu’ya geleceği günlerde oradaki biri, "Hacı Eşrefe se­
lâm götür." der. Kıymet vermediği için söylemeyi düşünmez fakat şehre iner in­
mez Eşref yolunu keser ve "Hani benim emâneti vermedin.” deyince şaşırır. Bu
olaydan sonra hâkim, kendisine ayrı bir saygı hissi duymağa başlar. N.R.Oktay
bu olayı zamanın müftü yardımcısı Kâmil Anbarcıoğlu'na bizzat anlatmıştır. (Kay­
nak kişi Kâmil Anbarcıoğlu)^
2. Çorum'da askerlik yapan Kastamonulu biri şubede cam kırmış, camcıya
gitmiş. Camcı, askerin Kastamonulu olduğunu öğrenince "Orada bir Hacı Eşref
var, tanır mısın, o deli değil, velîdir. İzne giderken bana uğra, sana bir paket ve­
receğim, selâmımı da götürürsün.." der. Çocuk Kastamonu'ya geldiğinde Eşref
daha evvel davranarak babasını görür ve "Oğlun askerden gelmiş, emânetimi
versin." deyerek karşısındakini şaşkınlığa uğratır.(Kaynak kişi Yavuz Kapıcı).
1^3. Bediüzzaman Said Nursî Kastamonu'da mecburî ikamettedir. Ziyaretine gi­
den biri köyden hediye olarak yoğurt götürmüştür. Hediye almak âdeti olmadığın­
dan yoğurdu getirene "Ben aldım, kabul ettim. Hediyeyi tekrar alın ve giderken
Eşrefe verin." der. Evden ayrılıp giderken yoğurt sahibi Eşrefi görür. Eşref ken­
disine "Benim yoğurdumu veriniz" deyerek kerametinin bir örneğini daha ortaya
koyar (Kaynak kişi Enver Eroğiu).S\
4(JEşref'in tayy-ı mekân ve tayy-ı zamanı da vardır. Bunlar tasavvufî tabirler­
den olup mekân ve zamanı âdeta katlayarak-aşma manâsına gelir. Bu cümleden
olarak Eşref, köylerden veya şehir dışından gelirken oto şoförleri yolda kendisini
görüp arabalarına almazlar. Bakarlar ki kendilerinden önce şehre gelmiş ve onla­
ra "Merhaba.." diyor^Bu hali, birçok şoförden duyulduğu gibi şehrin avukatların­
dan Ali Dikmenli’den de menkuldür. Şöyle ki: İki avukat ile birlikte Daday llçe-
si'nde mahkemeden çıkmışlar, içkili bir lokantada demlenmişler ve bir Anadol
taksi ile Kastamonu'ya doğru hareket etmişler. Eşref de Daday'da imiş ve ilçenin
çıkışında arabaya el kaldırmış. Bunlar içkili olduklarından kendisini arabaya al­
mak istememişler. Yağmurlu bir havada, şehre girinceye kadar yolda kendilerini
geçen bir at arabası bile olmadığı halde şehirde kendilerini karşılayıp selâm ver­
miş.
5. Eşrefin uğruna inanılırdı. Bu konuda söylenecek çok şey bulunmakla birlik­
te Ankara'dan canlı bir örnek vereceğiz. Amcası oğlu olan Avni Özbenli nakledi­
yor: "Eşrefin gözlerine inme olmuştu. Ankara Nümune Hastahanesi'nde katarakt
ameliyatı geçirdiğini haber aldım, eşimle ziyaretine gittik. Gördüklerimizden şaş­
kınlığa uğramıştık. Kendisine müstakil, lüks bir oda tahsis edilmiş, kapıda hemşi­
reler nöbet tutuyorlar. Şaşkınlık içinde onlardan sorduğumda 'Efendim, bize Baş­
hekim Münif Islâmoğlu'nun hususi talimatları var; bu zat hastahaneye uğur
getirir, kendisine milletvekili ve bakan protokolü uygulayın, sakın incitip gücendir­
meyin dediler" cevabını aldık. Daha sonra eski yıllardan tanıdığım başhekim be­
ye, ailemiz adına teşekkür etmek için gittiğimde de 'Kastamonu'da doktorluk yap­
tığım yıllarda (1950 öncesi) rriuayenehameni açtığımda bazı günler Eşref gelirdi.
Kendisine 25 kuruş verirdim. Onun geldiği günler hastadan başımı kaldıramaz­
dım. Bunu yüzlerce, binlerce defa denemiş biriyim, aynen öyiedir.' dedi. (Kaynak

10
kişi Avni Özbenli).
6. İskilipli Osman Usta Kastamonu Karayollarında operatör olarak çalışmak­
tadır. Sene 1969. Kırkçeşme Caddesi üzerinde yürürken Eşref yolunu keser ve
2.5 lira ver der. Arkasından "Senin işin olacak,” diye ilâve eder. Duyanlar, ne iş
olduğunu sorduklarında Osman Usta "Yarın Ankara'ya ağır vasıta ehliyeti imtiha­
nına girmek için gideceğim.” der. Gerçekten ilk imtihanda kazanıyor ve ehliyetini
alıyor. (Kaynak kişi Osman Usta’nın hemşehrisi ve kendisine naklettiği Doç. Dr.
Mücteba Uğur).
7. İl merkezinde, Karamehmed'in kahvesine Eşref gelir, selâm verir. Orada
bulunan bir yabancı Eşrefin kim olduğunu sorar. "Deli Eşref derler ama muhte­
rem biridir." diye cevaplarlar. Bu konuşmalar çok sessiz bir şekilde cereyan eder.
İlin en büyük birkaç kahvesinden biri olan ve o anda kahvehanenin başka bir kö­
şesinde bulunan Eşref "Ben meczûb deliyim." diye söze karışır. (Kaynak kişi
Mehmet Tufan Arslan).
8. Merhum Mustafa Değer'den oğlu nakleder: Bir cenazeyi arabaya koymuş­
lar, köyüne götürüyorlarmış. Eşref "Beni de alın." der. Yer yok diyerek almazlar.
Arabadakiler köye vardıklarında Eşrefi orada görürler. Eşref köye geleli epey za­
man olmuştur ve "Cenaze geliyor, kabri hazırlayın." diyerek köylüyü haberdar
edip hazırlıklara başlatmıştır. (Kaynak kişi Burhan Değer).
9. Tarzan lakabıyla meşhur Abdurrahman Temizdal bir kaç devre Belediye
Başkanlığı yaptı. Bir defasında aday olunca, seçimlerden önce kesin olarak kaza­
nacağını söylüyor ve neticede dediği gibi oluyor (Kaynak kişi Fevzi Ertem)
10. Eşref, 1970 yılında Enver Karakülâh'a gelir ve "Sizin evde fakirlere yemek
vereceğim; bir şartla ki bütün malzeme benden, yapması sizden.." der. İki ay ka­
dar topladığı paralarla eve devamlı malzeme stok eder. Davet günü arka arkaya
faytonlar içinde bütün deli ve sakatlan eve getirir. Kaynak ikişi devamla diyor ki :
"Tepsilere konan yemek sahanları ortaya konduğu anda temizleniyordu. Bu bize
iyi bir ders oldu. Bakıma muhtaç bu kişilerin sıcak yemek ihtiyacı içinde oldukları
sonucunu çıkartarak İlim Yayma Cemiyeti'nin Kastamonu Şubesi'ni açtık ve özel­
likle ramazanlarda sistemli bir şekilde fakirlere sıcak yemekler verdik hatta gele­
meyenlerin evlerine kadar götürdük." Eşref, takip eden günlerde evin hanımları­
na entarilik kumaşlar getirir ve hakkınız geçti diyerek helallik ister. (Kaynak kişi.
Enver Karakülâh).
11. Eşref, 1950 li yıllarda şehrin ileri gelenlerinin yardımları ile ve onların refa­
katinde Hacc'a gider. Kendisinden, orada olsun dilencilik yapmamasını ve mem­
leketin haysiyetini küçük düşürmemesini rica ederler, söz alırlar. Mukaddes yer­
lerde aşkla gezdiği anlatılırdı ancak alışkanlıklardan kurtulmak kolay olmamalı.
Duramayıp para toplar ama topladığı bu paralarla hırsızlara cüzdanını kaptırıp pa­
rasız kalanlara, hastahanede çaresiz bekleyenlere yardım elini uzatır. Yürütülen
bazı hizmetlerin altında bulunan gerçek eli bilmediğimizi itiraf etmeliyiz. Bundan
sonra Deli Eşref, Hacı Eşref olur.
12. Bir gün Hasip Yılanlıoğlu'nun köyüne gelerek iki çuval buğday ister. Aldığı

11
buğdayı, köyün üst kısmındaki bir mahallede oturan ve yiyeceği bulunmayan bir
fakire götürüp verir. (Kaynak kişi Hasip Yılanlıoğlu).
13. Eşrefin ara sıra bazı evlere giderek canının çektiği yemekleri yaptırdığı
olurdu. Bizim eve de gelirdi. Bu evlerden biri de Hasip Yılanlıoğlu'nun evidir. Bir
gün ikindi vakti evlerine gelir fakat evde kimseyi bulamaz. Yolda Hasip Efendi’yi
görür ve "Eve uğradım, kimse yoktu. Saniye Hanım'a deyiver." der. "Ne diye­
yim?" sorusuna, "Sen deyiver." cevabında bulunur. Saniye Hanım o gece vefat
eder. Anlaşılıyor ki helallaşmak için gelmiş imiş (Kaynak kişi Hasip Yılanlıoğlu).
14. Bir defasında Mehmet Tufan Arslan'ın evine geiir. Kendisi evde yoktur.
Hanımı ve çocukları karşılarlar. İçeri girer ve "Bana helva yapın." der. O esnada
tüp biter. Ocak yaktırıp helvayı tamamlatır. Birazını yedikten sonra artanını paket
yaptırıp hasta ve muhtaç birine götürür (Kaynak kişi Mehmet Tufan Arslan).
15. Topçuoğlu’nda Berber merhum Nuri Efendi'nin evine gidiyor ve çok acele
kaydıyle çorba pişirtiyor. Nuri Efendi ile birlikte evden çıkıyorlar, şehrin kenar bir
semtinde kimsesiz, hasta birine götürüyorlar. Bunun örnekleri pek çoktur (Kay­
nak kişi Enver Eroğlu).
16. Eşref bazı evlere zaman zaman misafir olurdu ama evin hanımı yüksünür-
se kararından sür'atle vazgeçerdi. PTT'de koli memurluğu yapan Sarı Mehmet
diye meşhur Mehmet Altınöz vardı. Bir gün ona uğrayıp "Bana ekşjji bulgur pilavı
yaptır"2 diyor. Eşi Necmiye Hanımın da o gün için bir işi varmış. "Keşke yarın
gelseydi." diye içinden geçiriyor. Eşref yarım saat içinde tekrar PTT'ye uğrayarak
"Bugün kalsın, vazgeçtim." diyerek iptal eder. Necmiye Hanım bu olaydan sonra
pişman olmuş ve bir daha kırmamaya gayret göstermiş. Bir başka zaman da ay­
nı istekte bulunmuş. . Necmiye Hanım, ocağa pilavı koymuş ve mahalleye çık­
mış. Nasılsa 4-5 saat gibi uzunca bir süre pilav ocakta kalmış. En az iki defa ten­
cerenin dibini tutup yanması gereken bu zaman süresi içinde hiç bir şey olmaz,
eve döndüğünde pilavı tam kıvamından pişmiş ve indirilmeye hazır bulur. (Bun­
dan 28 yıl önce bizzat ailenin fertlerinden dinlemiştim.).
17. Eskiden kış aylarında cumartesi günü (pazar) geceleri sıra gezmeleri3
olurdu. Eşref onlara iştirak ederdi. Geceler, yeme içmenin yanında manevî bir
hava içinde geçerdi. İlâhî ekipleri İlâhiler okurlar, bazan mevlid okunur hatta ba-
zan hatim de indirilirdi. Eşref zikri çok severdi ve ortaya atılan bir minderin üzeri­
ne oturur, yoruluncaya kadar âşikâne zikirler ederdi. Zikirde hep "Allah, Allah.."
derdi. Çocukluğumda ben de defalarca bu manzarayı seyrettim. (Kaynak kişi Kâ­
mil Anbarcıoğlu).
18. Eşref beşerî münasebetlere çok dikkat ederdi. İnce bir hassasiyeti vardı.
Türkiye'nin değişik yerlerinde dostları bulunuyordu ve onlara zaman zaman mek­
tuplar yazdırıyordu. Enver Karakülâh onun kâtiplerinden. Diyor ki: "..Yazdırdığı
mektuplarında 'gelemeyeceğim', '... zaman geleceğim' gibi ifadeler bulunurdu.
Mektup yazdıklarımız hakim, savcı, doktor, öğretmen ve benzerleri tahsilli, ma­
kam sahibi ve bir yerin önde gelen kişileri olur; yazdırdıkları doğrultusunda ve de­
diği tarihlerde ziyaretlerde bulunurdu." (Kaynak kişi Enver Karkülâh).

12
 19. Eşrefin ziyaretlerine bir örnek daha vermek istiyoruz. Onun fayton zevki
de vardır. Bir gün faytona biner ve Başköy'de Imadi Bey'in mevlidine gider. Kasa­
ba Köyü'ne de uğrar ve "Hilmi Bey'de iftar edeceğim.” diyerek kalır; iftardan son­
ra Başköy'e gider. Fayton emrindedir. Kasaba'dan ayrılırken "Beyden Beye, bey­
den beye.." diye memnuniyetini ortaya koyar (Kaynak kişi Merhum Hilmi Bey'in
oğlu Yavuz Kapıcı).
20. Zengin bir kadın fakir düşer. Eşref o derece hassas bir yaratılışa sahiptir
ki bir ramazan ayında entarilik, başörtüsü, çorap, ayakkabı gibi şahsî ihtiyaçlarını
alarak onu hususi surette ziyaret eder. (Kaynak kişi Enver Eroğlu).
21. Eşrefin fayton zevkinden söz ettik. Zaman zaman fayton kiralar, arkaya
kurulur, heybetli bir görünüm içinde gideceği yere giderdi. Şehrin Aycılar Cami-
i'nde (Neden bu camiyi tercih ettiğinin cevabını henüz bulamadım) ara sıra mev-
lid tertip eder, duasını zamanın müftü yardımcısı Kâmil Anbarcıoğlu'na yaptırır­
mış. Bu günlerde, hayli uzak olmasına rağmen adıgeçenin evine faytonla bizzat
gelerek kendisini alır ve camiye götürürmüş. Burada bir ilim adamına duyulan
saygıdan da söz etmeliyiz (Kaynak kişi Kâmil Anbarcıoğlu).
22. Enver Eroğlu'nun dedesi Hacı Mustafa'nın, şehrin 35 kilometre uzağında­
ki Ömersin Köyü'nde mevlidi okunacaktır. Yukarıda dia bahsedildiği üzere kendi­
sinden dersler almış, bir kere de dayağını yemiştir. 1960'lı yıllarda 25 lira ödeye­
rek fayton kiralar ve bu kadar uzak mesafeye faytonla gider gelir. Hocalık
hakkına saygının güzel bir örneği değil mi? (Kaynak kişi Enver Eroğlu).
23. Eşref hakkında Kemal Pattabanoğlu'nun bizzat şahidi olduğu olaylar da
enteresandır. Özetle der k i: "Onu Devrekâni'de esnaf iken tanıdım. İlçeye geldiği
günlerde bana uğrar, para ister, aldığı parayı bir keseye biriktirir, fakirlere dağıtır­
dı. 1974'de ticaretimi Kastamonu'ya naklettim. Hayırlı olsun demeye geldi. Kahve
içti. Cebinden bir karton kutu çıkartarak 'Şunun içine sen de para at' dedi. Attım.
Kutuyu bana vererek "Bu sende kalsın." dedi. Parayı saymak için kutuyu masa­
ya boşalttımsa da hemen müdahele edip "Sayma, bereketi kaçar." sözleriyle ön­
ledi. "Bunu kasaya koy, tekrar getireceğim, fakirlere dağıtacağım.." diye tenbihle-
di. Zaman zaman fakirler için giyecek şeyler alır, aldığı eşyaya karşılık kutudaki
miktar kâfî gelirdi. Bir ramazan günü iftara 20-25 dakika kala, mağazayı kapata­
cağımız bir anda faytona binmiş olarak geldi. Çabuk 2 erkek gömleği, 2 bayan
elbiseliği verin dedi. Verdik. Evvelce hiç fiat sormadığı halde bu defa 'Borcum ne
kadar?' diye sordu. Ben de ras gele 89 lira dedim. Gece saat 24.00 sularında ev
kapısının zili çaldı. Aşağıya indim. Kapıda tanımadığım biri "Seni Hacı Eşref çağı­
rıyor.' dedi. Evden 100-150 metre ileride fayton içinde oturuyordu. Selamlaştık.
'Şunu al' dedi. Bir beze sarılı parayı aldım, eve döndüğümde saydım, tam 89 lira
idi. Halbuki akşam aldıkları 30 lira civarında tutuyordu. Ertesi sabah mağazayı
açtım. 59 liralık kısmını verdiği beze sarıp çekmeceye koydum. Bir saat sonra
geldi. Sohbet ettik, artan parayı verdim, aldı ve cebine koydu."
K.Pattabanoğlu'nun enteresan bir hatırası daha vardır. Der ki: "Bir gün bir pa­
ketle geldi. Aç dedi, açtım. İçinden sarık ve cübbe ile çekilmiş ve çerçevelenmiş
fotoğrafı çıktı. 'Bunu şuraya as.' dedi. Masamın arkasına, gösterdiği yere astım.

13
Geldiğinde fotoğrafa bakar, bana imamlık yakışıyormuş.' der, kahve içer giderdi.
Epey zaman geçti. Bir arkadaşım 'Yahu bu fotoğraf buraya olmamış, bunu kal­
dır.' dedi. Ben de kasanın altındaki çekmeceye koyuverdim. Hacı Eşref geldiğin­
de baktı ki fotoğraf yok, sordu. Ben de ' Bir arkadaşa verdim, bana bir tane daha
getirirsin.' dedim. Kahve içip gitti. Fotoğrafı koyduğum çekmeceyi öteden beri ol­
duğu üzere her akşam kasa ile beraber kilitliyorduk ama sabahleyin kasayı kilitli,
çekmeceyi açık ve yarısına kadar çekilmiş buluyorduk. Bu hâl bir süre devam et­
ti. Fotoğrafı çekmeceden çıkartıp eski yerine astığımızda çekmece de kilitli kal­
mağa başladı. Fotoğrafı gördüğü ilk gün 'Hapsettiğin yerden çıkarttın mi?' dedi ve
kahvesini içip gitti. Vefatında kasamda 55 lirası kalmıştı. Sevabına fakir öğrenci­
lere dağıttık. (Kaynak kişi Kemal Pattabanoğlu).
24. Enver Karakülâh der ki : "Bir gün beni Aşağıimaret civarında yakaladı.
Elinde torbası ile kahveye girdik. Bana 'Ben Hacıyı görün diyeceğim, sen torbayı
masaların arasında gezdirip toplayacaksın.' dedi. Elime torbayı verdi. Öyle sıkıntı­
lı bir an yaşadım ki âdeta ter döktüm. Öte yandan nefsi öldürmenin kolay olmadı­
ğını bizzat yaşadım. Hacı Eşref 'İki gayem vardı, biri Hacc'a gitmek, İkincisi cami
yaptırmak. Hacc a gittim ama henüz camiyi yaptı ramadı m.’ derdi" (Kaynak kişi
Enver Karakülâh).

Hacı Eşref çok temiz bir hayat sürmüş, yaratılışında Allah'ın takdiri doğrultu­
sunda görevlerini yerine getirmiş, tatlı hatıralar bırakarak bu dünyadan ayrılmıştır.
O, âdeta halkın sevgilisi idi. Namazlarını hiç terketmez, kışın en soğuk günlerinde
bile soğuk su ile abdest alırdı. Son yıllarda gözlerini kaybetmesine rağmen Nas­
rullah Camii önündeki şadırvanlarda abdestini alır, bu camide namazlarını cema­
atle kılardı. Onu görenler abdest alırken yardımcı olurlardı. O, o derece temiz bir
hayat sürmüştür ki buluntu ve kazancında şüphe gördüğü paralan almaz, kendi­
sine para veren biri sonradan kötü yollara düşerse aldıklarını da iade ederdi.
Ceplerinde taşıdığı defterleri birbirine karıştırmadan hitap ettiği kişiye ait defteri
anında bulur ve 'Şuraya yaz' diye talimat verirdi.
Hacı Eşref 11 Şubat 1976 günü vefat etmiş, eski İnebolu yolu üzerinde Ha-
cortu Köyünde bulunan Meşeli Türbe'ye defnedilmiştir.
TRT Halk Musikîsi arşivlerinde Eşreften derlenmiş Jtürkülerin bulunduğunu
söyleyenler olmuşsa da amcası oğlu ve konunun uzmanı Avni Özbenli bu konu­
daki söylentilerin yakıştırma olduğunu ifade etmiştir.

14
 SONUÇ
Her toplum için değer mefhumları vardır. Türklerin de kendi öz malları olan
değer mefhumları kültürlerinin kaynağını teşkil etmiştir. Anlatılmakla değişmelere
uğramağa ve kaybolmağa mahkûm olan bu değer mefhumlarının sür'atl'e kayda
geçirilmesi lâzımdır. Bu değerlerin bir bölümünü şahıslar meydana getirmektedir.
Bu kabil çalışmaların folklor değerleri de göz ardı edilmemelidir. Okuduğunuz ya­
zıda deli denmekle birlikte veli olduğunda herkesin birleştiği Hacı Eşref üzerinde
duruldu ve umarım hakkında unutulmağa mahkûm bir çok husus böylece kayda
geçirilmiş oldu. Bu gibi zatların hayatları etrafında senaryolar yazılmalı, bir başka
açıdan da değerlendirilmelidir. Çünkü Hacı Eşrefte ve benzerlerinde örnek ala­
cağımız bir çok güzel husus vardır.
Yazımızda adları geçen delilerin hepsi de bugün dünyalarını değiştirmiş bu­
lunmaktadırlar. Cümlesini rahmetle anarken mahallî bir faaliyet olmak üzere Eş­
ref Özbenli adının Kastamonu'nun bir sokağına verilmesini; bir de merhu­
mun içinde yarım kalmış bir arzusu olan cami yaptırma niyetini dikkate alarak,
Kastamonu'nun yeni yapılan camilerinden birinin de Eşref Özbenli Camii olarak
adlandırılmasını teklif ediyorum.

Dipnotlar

1 ve 2 Söz konusu yemekler hakkında bir çalışmamız için bkz. "Kastamonu

Mutfağı (Dünü-Bugünü)” IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongre-
si'nde bildiri olarak sunulmuş, henüz baskısı tamamlanmamıştır.
3. Konu etrafında bir yazımız için bkz. "Sıranâme " Halk Kültürü/ Derle-
me-Araştırma 1984/4, s.5-12.

NOT: Bu yazıda adları geçen ve geçmeyen kaynak kişiler olarak Kemal Pat-
tabanoğlu, Ahmet Pattabanoğlu, Mücteba Uğur, Yavuz Kapıcı, Hasip
Yılanlıoğlu, Enver Eroğlu, Mehmet Tufan Arslan, Enver Karakülâh, Av-
ni Özbenli, Fevzi Ertem, Burhan Değer, Abidin Demirkaya ve Mustafa
Eski Beyler ile Sevgi, (Selvi) Ersoy Hanım'a teşekkürler ederim.

15
 Eşref Enver Karakûlâh ite beraber Kemal Pattabanoğlu'nun dükkânında asılı fo­
toğraf

Hacortu Köyü Meşeli Tûrbe'de bulunan mezarı

Taşta "Hüvelbakf 1908 Benlizâde Mustafa mahdumu Hacı Eşref Özbenli 11.2.1976"yazılıdır.