1

บทวิเคราะห ์
บทความนี เป็ ้ นความเปรียบทีมี ่ คติสอนใจเป็ นทีจดจ ่ ามาช ้านาน เป็ น
คาสอนให ้คระหนักถึงความสาคัญของความรู ้ ความสุจริต ปัญญา และสติ
่
ซึงเปรี ยบเสมือน อาวุธ และ เกราะประจากาย ทีใช ่ ้ออกรบ
คาสอนนี เป็ ้ นพระราชนิ พนธ ์ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล ้าเจ ้าอยูห ่ วั
่
ซึงพระราชทานแก่ พระเจ ้าบรมวงศ ์เธอ กรมขุนพิทยลาภพฤฒิธาดา เป็
นโครงบทหนึ่ งในเรืองสุ ่ ภาษิต เบ็ดเตล็ด (เรืองที ่ ่ ๓)
ในชุดโคลงสุภาษิตพระราชนิ พนธ ์ทีทรงคุ ่ ณค่าอย่างยิงรวม ่ ่ เช่น
๑๑ เรือง
เรืองสุ ่ ภาษิตบางปะอิน โคลงกระทู ้สุภาษิต สุภาษิตเบ็ดเตล็ด เป็ นต ้น
ี่
ผูท้ ประสบความส าเร็จในชีวต ิ มักมีคติประจาใจของตนเองเพือเป็ ่ นแน
วทางในการดาเนิ นชีวต ิ เป็ นข ้อคิดทีนั ่ กปราชญ ์แต่โบราณได ้รวบรวมไว ้
โคลงโสฬสไตรยางค ์เดิมเป็ นสุภาษิตภาษาอังกฤษ พระบาทสมเด็จพ
ระจุลจอมเกล ้าเจ ้าอยูห ่ วั ทรงพระกรุณาโปรดเกล ้าโปรดกระหม่อมให ้กวีใน
พระราชสานักแปลและประพันธ ์เป็ นภาษาไทย
่
ดังปรากฏในจดหมายเหตุ พระราชกิจรายวันตอนหนึ่ งว่า วันที่ ๔๔๕๑
ในร ัชกาลที่ ๕ วันจันทร ์ แรม ๓ ค่า เดือนยี่ ปี มะโรง โทศก จุลศักราช
๑๒๔๒ (วันที่ ๑๗ มกราคม พ.ศ.๒๔๒๓)
กรมหมืนพิ ่ ชต ิ (พระเจ ้าบรมวงศ ์เธอ
กรมหลวงพิชต ิ ปรีชากร) ถวายโคลงโสฬสไตรยางค ์
่
ซึงทรงพระกรุ ณาโปรดเกล ้าฯ ให ้ไปแต่งแก ้ใหม่ให ้ถูกกับความหมายในภา
ษาอังกฤษ
โคลงสุภาษิตไตรยางค ์เป็ นโคลงสีสุ ่ ภาพซึงมี่ บทนา ๑ บท
เนื อเรื ้ อง
่ ๑๖ บท และบทสรุป ๑ บท ซึงบอกจ ่ านวนสุภาษิตว่ามี ๑๖ หมวด
หมวดละ ๓ ข ้อ รวมเป็ น ๔๘ ข ้อ
ในพระราชนิ พนธ ์นี ้ “ไตรยางค ์” หมายถึงสิงที ่ ควรแสวงหาเพื
่ ่
อกระท าและเ
่
พือการละเว ้นจากการกระทานั้นๆ นับได ้ว่าเป็ นวิธแี ปลและดัดแปลงให ้เข ้า
กับวิธค ี ดิ และค่านิ ยมของคนไทยได ้ทางหนึ่ ง บทพระราชนิ พนธ ์นี จึ้ งมิใช่ เ
พียงงานแปลทีถ่ ่ ายทอดจากภาษาหนึ่ งมาเป็ นอีกภาษาหนึ่ งเท่านั้น แต่ได ้บั
นทึกความคิดความเข ้าใจเกียวกั ่ บชีวต ิ มนุ ษย ์ไว ้อย่างน่ าสนใจ
 2

โคลงสุภาษิตโสฬสไตรยางค ์
บทนา ว่าด้วยสามอย่าง
ปราชญ ์แสดงดาริด ้วย ไตรยางค ์
โสฬสหมดหมวดปาง ก่อนอ ้าง
เป็ นมาติกาทาง บัณฑิ
ต แสวงเฮย
์ ดทุกข ์สร ้าง
หวังสวัสดิขจั สืบสร ้องศุ
ภผล

แปลเป็ นร ้อยแก้วได้ดงั นี ้
ผู ้มีความรู ้แสดงความคิดด ้วยองค ์สาม
มีสบิ หกบทเป็ นแม่บทและเป็ นแนวทางให ้ผู ้มีปัญญาแสวงหาความรู ้
หวังให ้ความดีกาจัดความยากลาบาก
่ ้าวต่อไปข ้างหน้าแล ้วร ้องสรรเสริญต่อผลของความดีงาม
เพือก

่
สามสิงควรร ัก ( Three Things to Love)
ควรกล ้ากล ้ากล่าวถ ้อย ทัง้
หทัย แท ้แฮ
สุวภาพพจน์ภายใจ จิ
ตพร ้อม
 3

ความร ักประจักษ ์ใจ จริง

แน่ นอนฤๅ
่
สามสิงควรร ักน้อม จิต
ให ้สนิ ทจริง

แปลเป็ นร ้อยแก้วได้ดงั นี ้
่ ดความจริงในใจทังหมด
ควรกล ้าทีจะพู ้
มีความสุภาพทางคาพูดหรือวาจา ทางกาย ทางใจ
่ ช ัดให ้กับผู ้อืน
มีความร ักทีแน่ ่ สามสิงนี
่ ควรให
้ ื่
้ผูอ้ นอย่ างจริงใจ
คาศ ัพท ์ในบทนี ้
Courage Gentleness Affection
ความกล ้า ความสุภาพ
ความร ักใคร่

่
สามสิงควรชม (Three Things to Admire)
ปัญญาสติลา้ เลิศญาณ
์
อานาจศักดิศฤงคาร ่ ง้
มังขั
่
มารยาทเรียบเสียมสาร ่
เสงียมเงื ่ งามนอ
อน
่ กควรตัง้
สามสิงจั แต่ซ ้องสรรเสริญ

แปลเป็ นร ้อยแก้วได้ดงั นี ้
่ นชมผู
ควรทีจะชื ่ ่ ทงสามอย่
้ทีมี ้ั างนี ้ คือ ผูท้ มี
ี่ ปัญญาลาเลิ
้ ศ
ี่ ยรติยศ ผูท้ มี
ผูท้ เกี ี่ มารยาทงาม และ เราควรจะมีสามสิงนี ่ ้
่ นชมของผู
จะได ้เป็ นทีชื ่ ่
้อืน
คาศ ัพท ์ในบทนี ้
Intellectual Power Dignity Gracefulness
อานาจปัญญา เกียรติยศ
มีมารยาทดี
 4

่
สามสิงควรเกลี
ยด (Three Things to Hate)
ใจบาปจิตหยาบร ้าย ทารุณ
กาเริบเอิบเกินสกุล ่ ้อ
หยิงก
อีกหนึ่ งห่อนรู ้คุณ ใครปลูก
ฝังแฮ
่
สามสิงควรเกลี ยดท ้อ จิตแ
ท ้อย่าสมาน

แปลเป็ นร ้อยแก้วได้ดงั นี ้
่ ควรเกลี
สามสิงที ่ ่ สามสิงนี
ยด เราไม่ควรทีจะมี ่ ้ คือ
ความดุร ้าย ความหยิงก่ าเริบ และ ความอกตัญญูรู ้คุณ
คาศ ัพท ์ในบทนี ้
Cruelty Arrogance Ingratitude
ความดุร ้าย ่ าเริบ
ความหยิงก ความอ
กตัญญู

่
สามสิงควรร ังเกียจติเตียน(Three Things to Despise)
่ั
ใจชวชาติ ต่าช ้า ทรชน
ทุจริตมารยาปน ปกไว ้
หึงส ์จิตคิดเกลียดคน ดีกว่า ตัวแฮ
สามส่วนควรเกียจใกล ้ เกลียดซ ้องสมาคม

แปลเป็ นร ้อยแก้วได้ดงั นี ้
่ ควรจะร
กล่าวถึงสามสิงที ่ ังเกียจไม่ควรเข ้าใกล ้ นั่นคือ
่ ั ้าเลวทราม ความมารยา ความฤษยา(ริษยา)
ความชวช
คาศ ัพท ์ในบทนี ้
 5

Meanness Affectation Envy

่ั
ชวเลวทราม มารยา
ฤษยา

่
สามสิงควรเคารพ(Three Things to Reverence)
ศาสนาสอนสังให ่ ้ ประพฤติด ี
หนึ่ งยุตธิ รรมไป่ มี ่
เลือกผู ้ประพฤติเพือประโยชน์
ศรี ์ ว่
สวัสดิทั
่
กันแฮสามสิงควรรอบรู ้ ้
เคารพเรืองเจริ
ญคุณ

แปลเป็ นร ้อยแก้วได้ดงั นี ้
เราควรเคารพศาสนา เพราะ
ศาสนาสอนให ้คนประพฤติตนเป็ นคนดี ควรจะยุตธิ รรมต่อทุกคนไม่เ
ข ้าข ้างฝ่ ายใดฝ่ ายหนึ่ ง และ
ควรจะประพฤติตนให ้เป็ นประโยชน์ต่อส่วนรวม
คาศ ัพท ์ในบทนี ้
Religion Justice Self-denial
ศาสนา ยุตธิ รรม
สละประโยชน์ตนเอง

่
สามสิงควรยิ
นดี (Three things to Delight in)
สรรพางค ์โสภาคพร ้อม ธัญลักษณ์
ภาษิตจิตประจักษ ์ ่
ซือพร ้อม
เป็ นสุขโสดตนร ัก การชอบ
ธรรมนา
่
สามสิงควรช ักน้อม จิตให ้ยินดี
 6

แปลเป็ นร ้อยแก้วได้ดงั นี ้
ความงามพร ้อม
่ าอะไรในทางทีชอ
พูดปากกับใจตรงกันและเป็ นอิสระแก่ตวั ในการทีจะท ่
บธรรม
คาศ ัพท ์ในบทนี ้
Beauty Frankness
Freedom
งาม ตรงตรง
ไทยแก่ตน

่
สามสิงควรปรารถนา (Three things to Wish for)
สุขกายวายโรคร ้อน
ราคาญ
่
มากเพือนผู ว้ านการ ชีพได ้
จิตแผ ้วผ่องสาราญ รมยสุข
เกษมแฮ
่
สามสิงควรจั กให ้ รีบร ้อนปรารถ
นา
แปลเป็ นร ้อยแก้วได้ดงั นี ้
่ ควรหามาใส่
สามสิงที ่ ตน คือ
ความสุขสบายปราศจากโรคภัยมาเบียดเบียน มีมต ่ ตายแท
ิ รสหายทีดี
นเราได ้ และจิตใจผ่องใส
คาศ ัพท ์ในบทนี ้
Health Friends a
Cheerful Spirit
ความสุขสบาย ่
มิตรสหายทีดี ใจ
สบายปรุโปร่ง
 7

่
สามสิงควรอ้
อนวอนขอ(Tree Things to Pray for)
้
ศร ัทธาทาจิตหมัน คงตรง
สงบระงับดับประสงค ์ ่
สิงเศร ้า
่
จิตสะอาดปราศสิงพะวง วุน
่ ขุน
่ หมองแ
ฮ
สามส่วนควรใฝ่ เฝ้ า ้ั ษฐา
แต่ตงอธิ
น
แปลเป็ นร ้อยแก้วได้ดงั นี ้
ความเชือถื ่ อทาให ้จิตใจเรามันคงไม่
่ วอกแวก มั่นคงอยู่กบั สิงที
่ เราจดจ่
่
อ
ไม่คด ่ างๆ ความสงบจะทาให ้เรายับยังความต
ิ ฟุ้ งซ่านไปกับเรืองต่ ้ ้องก
่ างๆทีท
ารในสิงต่ ่ าให ้เราเป็ นทุกข ์ระทมใจ ใจบริสท ์ มส
ุ ธิไม่ ิ่
ี งเศร ้าหมอง
่ ควรมุ
สามสิงนี ้ ่ งใจอธิ
่งดูแลร ักษา แต่ก็ควรทีจะตั ้ ษฐาน
คาศ ัพท ์ในบทนี ้
Faith Peace Purity of Heart
่ อ
ความเชือถื ความสงบ
ุ ธิ ์
ใจบริสท

่
สามสิงควรนั
บถือ(Tree Things to Esteem)
ปัญญาตรองตริลา้ ลึกหลาย
่ งแยบคาย
ฉลาดยิงสิ ่ คาดรู ้
่
มันคงไม่ คน ื คลาย คลอนกลับ
กลายแฮ
่
สามสิงควรกอบกู ้ กับผูน
้ ับถือ
แปลเป็ นร ้อยแก้วได้ดงั นี ้
 8

ปัญญา ฉลาด มันคง ่ ความรอบรู ้

่ าความรู ้ไปใช ้และจิตใจมั่นคงเชือถื
ฉลาดทีจะน ่ อได ้ สามสิงนี
่ ควรน
้ าก
่
ลับมาให ้กับผู ้ทีเคารพนั บถือ
คาศ ัพท ์ในบทนี ้
Wisdom Prudence Firmness
ปัญญา ฉลาด
่
มันคง

่
สามสิงควรจะชอบ (Three Things to Like)
สุจริตจิตโอบอ ้อม อารี
ใจโปร่งปราศราคี
ขุน
่ ข ้อง
่
สิงเกษมสุ ขเปรมปรี-
ดาพรง่ ั พร ้อมแฮ
่
สามสิงสมควรต ้อง
ชอบต ้องยินดี

แปลเป็ นร ้อยแก้วได้ดงั นี ้
ใจอารี สุจริต ใจดี มีความสนุ กสนานและเบิกบาน สุจริต =
ดี ปฏิบต
ั ใิ นทางชอบ
คาศ ัพท ์ในบทนี ้
Cordiality Good Humour Mirthfulness
ใจอารีสจ
ุ ริต ใจดี ความสนุ
กเบิกบานพร ้อมเพรียง
 9

่
สามสิงควรสงสั
ย (Three Things to Suspect)
คายอยกย่องเพียน ้ ทุกประการ
พักตร ์จิตผิดกันประมาณ ยากรู ้
เร็วร ัดผลัดพลันขาน คาก
ลับ พลันฤา
สามส่วนควรแล ้วผู ้ พะพ้
องพึงแคลง

แปลเป็ นร ้อยแก้วได้ดงั นี ้
คายกยอ รู ้หน้าไม่รู ้ใจ ร ักง่ายและกลับคาอย่างรวดเร็ว
่ ควรตั
สามสิงนี ้ งข้ ้อสงสัยเอาไว ้
คาศ ัพท ์ในบทนี ้
Flattery Hypocrisy Sudden Affec
tion
ยอ ้
หน้าเนื อใจเสื
อ
พลันร ักพลันจืด

่
สามสิงควรละ(Three Things to Avoid)
เกียจคร ้านการท่านทัง้ การตน
ก็ดพ
ี ูดมากเปล่าเปลืองปน ปดเหล ้น
คาแสลงเสียดแทงระคน คาหยาบ หยอกฤๅ
่
สามสิงควรทิ ้ ้น
งเว ้ นดาน
ขาดสินสั

แปลเป็ นร ้อยแก้วได้ดงั นี ้
 10

้ ยจในเรืองของการท
ขีเกี ่ ้
างานทังของตนเองและของคนอื น่
ทาได ้ก็แค่พูดมาก ไร ้สาระ ไม่มป
ี ระโยชน์ไปวัน ๆ
คาพูดทีพู่ ดก็เสียดแทงคนรอบข ้าง ทัง้ 3 สิงนี
่ ไม่
้ ควรทาเป็ นอย่างยิง่
คาศ ัพท ์ในบทนี ้
Idleness Loquacity Flippant Jesting
เกียจคร ้าน วาจาฟั่นเฟื อน หยอกหยา
บแลแสลงฤาขัดคอ

่
สามสิงควรจะกระท าให้ม(ี Three Things to
Cultivate)
่ ้อ
หนังสือสอนสังข วิทยา
เว ้นบาปเสาะกัลยาณ์ มิตรไว ้
หนึ่ งขาดปราศโทษา
คติห่อ ่
ใจเฮย สามสิงควรมีให ้
้ นเจริญ
มากหยังยื

แปลเป็ นร ้อยแก้วได้ดงั นี ้
่ เราควรจะมี
สามสิงที ่ น่ ันคือ หนังสือทีให
่ ้ความรู ้ มิตรทีดี
่ และ
่ ไม่มค
จิตใจทีดี ี วามโกรธ
คาศ ัพท ์ในบทนี ้
Good Books Good Friends Good Humour
หนังสือดี ่
เพือนดี
ใจเย็นดี
 11

่
สามสิงควรจะหวงแหนฤาต่ ่ ักษา ( Three
อสู เ้ พือร
Things to Contend for )
ความดีมช ื่ ง้
ี อทั
ยศถา ศักดิเฮย ์
ประเทศเกิดกูลพงศา อยู่ยง้ั
คนร ักร่วมอัธยา- ศัยสุข ทุก
ข ์แฮ
่ ง้
ในสิงควรสงวนตั ต่อสูผู้ เ้ บียน
แปลเป็ นร ้อยแก้วได้ดงั นี ้
่
สามสิงควรจะหวงแหนฤๅต่ ่ ักษาไว ้ ได ้แก่ ชือเสี
อสู ้เพือร ่ ยงยศศัก
ดิ ์ บ ้านเมืองของตน มิตรสหาย
คาศ ัพท ์ในบทนี ้
Honour Country Friends
่ ยงยศศักดิ ์
ชือเสี บ ้านเมืองของตน
มิตรสหาย

่
สามสิงควรครองไว้ ( Three Things to Govern )
อาการอันเกิดด ้วย น้าใจ
แปรฤา
่ บเร็วไว
ใจซึงรี ก่อนรู ้
วาจาจักพูดใน กิจสบส
รรพแฮ
สามสิงจ่ าทัวผู
่ ้ พิทก
ั ษ ์ห
้
มันครองระวัง

แปลเป็ นร ้อยแก้วได้ดงั นี ้
่
สามสิงควรต ่ นในใจ มักง่าย วาจา
้องระวัง อันได ้แก่ กิรยิ าทีเป็
คาศ ัพท ์ในบทนี ้
Temper Impulse The Tongue
 12

่ นในใจ
กิรยิ าทีเป็ มักง่าย ว
าจา

่
สามสิงควรจะเตรี ่ ( Three Things to Wait
ยมเผือ
for )
่
สิงใดในโลกล ้วน ่
เปลียนแปลง
หนึ่ งชราหย่อนแรง เร่งร ้น
ความตายติดตามแสวง ทาชีพ ประลัยเฮย
สามส่วนควรคิดค ้น คติเตรียมคอย
แปลเป็ นร ้อยแก้วได้ดงั นี ้
่
ทุกสิงบนโลกล ่
้วนมีการเปลียนแปลง อันได ้แก่
่
ความไม่เทียงไม่ แน่ นอน ความชรา ความตาย
คาศ ัพท ์ในบทนี ้
Change Decay Death
อนิ จจัง ชรา
มรณะ

จบสามสิบหกเค ้า คะแนนนับ หมวดแฮ

หมวดละสามคิดสรรพ เสร็จสิน้
่ บแปดฉบับ
เป็ นสีสิ บอกเยียง่ อย่างแฮ
ตามแบบบ่ขาดหวิน้ เสร็จแล ้วบริบรู ณ์
แปลเป็ นร ้อยแก้วได้ดงั นี ้
ี่ บแปดฉบับตามฉบับจริง
จบสิบหกหมวด หมวดละสามข ้อ มีสสิ
 13

บทสรุปของโคลงสุภาษิตโสฬสไตรยางค ์
โคลงสุภาษิตโสฬสไตรยางค ์ มีข ้อแนะนาเกียวกั ่ ี่
บการประพฤติทครอบคลุ
มกว ้างขวาง ตังแต่ ้ เรืองของตั
่ วเราเอง
มิตรสหาย ชาติบ ้านเมือง ไปจนถึงสัจธรรมของชีวต ิ
่ าบัณฑิตควรชอบและชืนชมความกล
บุคคลใดชือว่ ่ ้า ความสุภาพ ปัญญา
เกียรติยศ มารยาท
่
ฯลฯ ซึงหมายถึ งควรแสวงหาสิงเหล่ ่ ้
านี มาเป็ นคุณลักษณะของตนเอง แล
่
ะควรชืนชมหรื อ
ผูกมิตรกับผูม้ ค ี ณ
ุ ลักษณะดังกล่าวด ้วย
นอกจากนี ้ ยังควรร ังเกียจและละเว ้นจากความริษยา
ความเกียจคร ้าน การพูดปด การพูดคาหยาบ
่
ฯลฯ ซึงหมายถึ งการไม่ประพฤติตนเช่นนั้น
และ
ไม่ผูกมิตรกับทีมี ่ นิสยั เช่นนั้นด ้วย ความเจริญก ้าวหน้าและความเป็ นสวัสดิ ์
มงคลย่อม
เกิดแก่ผู ้ปฏิบต ั ติ ามข ้อแนะนาดังกล่าว ตลอดจนสังคมรอบข ้าง
ต่อจากนั้น เราควรต่อสู ้เพือ ่
ดารงร ักษาคุณความดีตา่ งๆ และชือเสี ่ ยงยศศักดิเอาไว ์ ้ ตลอดจนต่อสู ้ผูท้ เี่
บียดเบียนรุกราน
 14

มิตรสหาย และ
้ งรวมไปถึงการทีเตรี
บ ้านเมืองเราด ้วย ข ้อแนะนานี ยั ่ ยมใจให ้พร ้อมสาหร ับ
่
ความเปลียนแปลงต่ ่ นสัจธรรมชีวต
างๆ ทีเป็ ิ ได ้แก่
ความไม่แน่ นอน ความชรา และความ
่
ตาย ซึงจะท าให ้เราเข ้าใจชีวต
ิ ไม่ประมาท
่
และไม่ทุกข ์ระทมเมือประสบความผิ ดหวัง ชีวต
ิ
ก็จะเป็ นสุข สมดังพระราชประสงค ์ของผู ้ทรงพระราชนิ พนธ ์ทีว่่ า
์ ดทุกข ์สร ้าง สืบสร ้องศุภผล”
“หวังสวัสดิขจั

อธิบายศ ัพท ์
่ นในใจ
กิรยิ าทีเป็ หมายถึง ่
อารมณ์ เป็ นคาทีแป
ลจาก temper
กูลพงศา หมายถึง วงศ ์ตระกูล
ครอง หมายถึง ควบคุมให ้ได ้ เป็
่
นคาทีแปลจาก govern
จิตหมัน ้ หมายถึง ใจมั่นคง(
้ นรูปโทโทษของมัน)
หมันเป็ ่
 15

ซ ้อง หมายถึง ร ้องสรรเสริญ

ไตรยางค ์ หมายถึง องค ์สาม หรือ
สามส่วน
โทสาคติ หมายถึง ความลาเอียงเพรา
ะความโกรธ
ธัญลักษณ์ หมายถึง ลักษณะดี
พลันร ักพลันจืด หมายถึง ่ ดขึนง่
ความร ักทีเกิ ้ า
่
ยและเปลียนแปลงง่ าย เป็ น
่
คาทีแปลจาก
sudden affection
ภาษิต หมายถึง ่
คาพูดทีดี
มักง่าย หมายถึง ความปรารถนาที่
้
พลุ่งขึนมาทั ่
นที เป็ นคาทีแปล
จากimpulse
่ ง้
มังขั หมายถึง มีทร ัพย ์มาก ( ขัง้
เป็ นรูปโทโทษของ คัง) ่
มาติกา หมายถึง แม่บท
เร่งร ้น หมายถึง มาโดยเร็ว
เรือง ้ หมายถึง เรือง
ในทีนี ่ ต้ ้องการรูปโท
ฤษยา หมายถึง อิจฉา ตาร ้อน (
ปัจจุบน ั เขียน ริษยา)
ศุภผล หมายถึง ผลของความดีงาม
สร ้อง หมายถึง คือ ซ่อง หรือ
ซ ้อง คือ ร ้องสรรเสริญ
สุวภาพ หมายถึง สุภาพ
่
เสียมสาน หมายถึง ่
เสงียมงาม
โสด หมายถึง ่ เป็ นอิสระ
เดียว
โสฬส หมายถึง สิบหก
16