Επιμέλεια: Χρήστος Χαρμπής

http://st-taksh.blogspot.gr

Γλώσσα ΣΤ΄

Σύντομη επανάληψη 10ης ενότητας

΄΄ Ατυχήματα΄΄
 Πώς διηγούμαστε κάτι που μας συνέβη.

 Κατά την αφήγηση:

• α) ακολουθούμε τη χρονική σειρά των γεγονότων
• β) χρησιμοποιούμε χρόνους που δείχνουν παρελθόν,
• γ) χρησιμοποιούμε χρονικούς συνδέσμους και επιρρήματα για να συνδέ-
σουμε τις προτάσεις και τις περιόδους μεταξύ τους.

 Πώς βρίσκουμε το υποκείμενο το ρήμα και τα συμπληρώματά του

Υποκείμενο του ρήματος είναι η λέξη που δείχνει ποιος κάνει αυτό που λέει
το ρήμα (βρίσκεται σε ονομαστική πτώση).
Το ρήμα μπορεί να είναι:
• αμετάβατο
• μεταβατικό (δέχεται αντικείμενο)
› μεταβατικό μονόπτωτο (δέχεται ένα αντικείμενο)
› μεταβατικό δίπτωτο (δέχεται δύο διαφορετικά αντικείμενα• το ένα
ονομάζεται άμεσο και το άλλο έμμεσο)
• συνδετικό (συνοδεύεται από κατηγορούμενο)
Ξεχωρίζω το αντικείμενο σε αιτιατική ή με πρόθεση από τις λέξεις που
δείχνουν χρόνο ή τόπο, επειδή το αντικείμενο είναι αναγκαίο συμπλήρωμα του
ρήματος και απαντάει στην ερώτηση τι/ποιον ή σε ποιον, ενώ οι λέξεις που
δείχνουν χρόνο ή τόπο απαντούν στις ερωτήσεις πότε ή πού αντίστοιχα.

 Πώς χρησιμοποιούμε τις αντωνυμίες

• Θυμόμαστε τα είδη των αντωνυμιών:
› Προσωπικές: εγώ, εσύ, αυτός
› κτητικές: δικός μου, δικός σου, δικός του, δικοί μου, δικοί σου, δικοί του,
δικός μας, δικός σας, δικός τους, δικοί μας, δικοί σας, δικοί τους.
Στη θέση τους χρησιμοποιείται και ο αδύνατος τύπος της προσωπικής
αντωνυμίας σε γενική, π.χ. μου, σου, κ.τ.λ.

Αθανάσιος Παλάνης
 › αυτοπαθείς: του εαυτού μου, του εαυτού σου, του εαυτού του/της
› οριστικές: ο ίδιος, μόνος
› δεικτικές: αυτός, τούτος, εκείνος, τέτοιος, τόσος
› αναφορικές: που, όποιος, ο οποίος, όσος
› ερωτηματικές: τι, ποιος, πόσος
› αόριστες: ένας, μία, ένα, κανένας, κάποιος, μερικοί, κάτι, κατιτί, τίποτε,
κάμποσος, κάθε, καθένας, καθετί, ο δείνα, ο τάδε, άλλος
• Χρησιμοποιούμε τις αντωνυμίες στη θέση των ουσιαστικών και επιθέτων,
για να μην αναγκαζόμαστε να επαναλαμβάνουμε διαρκώς τις ίδιες λέξεις.

 Πώς βρίσκουμε τα συνώνυμα και τα αντώνυμα (αντίθετα) των λέξεων

Συνώνυμα ονομάζονται οι λέξεις που έχουν περίπου την ίδια σημασία.
Αντώνυμα ονομάζονται οι λέξεις που έχουν αντίθετη σημασία.

 Ποια ρήματα σχηματίζονται όπως στα αρχαία ελληνικά

Οι χρόνοι μερικών ρημάτων που σχηματίζονται όπως στα αρχαία ελληνικά:
Ενεστώτας Παρατατικός Στ. Μέλλοντας Αόριστος Παρακείμενος
συμβαίνει συνέβαινε Θα συμβεί συνέβη έχει συμβεί
αναδεικνύομαι αναδεικνυόμουν θα αναδειχθώ αναδείχτηκα έχω αναδειχθεί
εισάγω εισήγα θα εισαγάγω εισήγαγα έχω εισαγάγει
εισάγομαι εισαγόμουν θα εισαχθώ εισήχθηκα έχω εισαχθεί
συλλαμβάνεται συλλαμβανόταν θα συλληφθεί συνελήφθη έχει συλληφθεί
ανατίθεμαι --- θα ανατεθώ ανατέθηκα έχω ανατεθεί

 Πότε δύο λέξεις γράφονται σε μία

Λέξεις που γράφονται σε μία είναι οι εξής:
 τα αριθμητικά από ο 13 έως το 19: δεκατρία, δεκατέσσερα κτλ.
 οι αντωνυμίες: καθένας, καθεμία, καθένα, καθετί, κατιτί, οποιοσδήποτε,
οσοδήποτε, οτιδήποτε
 τα άκλιτα: απαρχής, απεναντίας, απευθείας, αφότου, αφού, δηλαδή, διαμιάς,
ειδάλλως, ειδεμή, ενόσω, εντάξει, ενώ, εξαιτίας, εξάλλου, εξαρχής, εξίσου,
επικεφαλής, επιτέλους, καθαυτό, καθεξής, καλημέρα, καληνύχτα, καλησπέρα,
καληώρα, καταγής, κατευθείαν, κιόλας, μεμιάς, μολαταύτα, μόλο(που), μολονότι,
ολημέρα, οληνύχτα, ολωσδιόλου, οπουδήποτε, οπωσδήποτε, προπάντων, υπόψη,
ωστόσο.
 η πρόθεση σε (σ) με τη γενική και την αιτιατική του άρθρου: στου, στον, στο κτλ.

Αθανάσιος Παλάνης
 ΦΥΛΛΟ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ ΣΤ’ ΤΑΞΗΣ
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ

1. Υποκείμενο

Το υποκείμενο είναι η λέξη που φανερώνει ποιος ενεργεί , ποιος παθαίνει αυτό που λέει το ρήμα , ποιος
είναι κάτι ή ποιος βρίσκεται στην κατάσταση που δηλώνει το ρήμα

Για να βρούμε το υποκείμενο του ρήματος ρωτάμε ποιος / ποιοι κάνει – κάνουν παθαίνουν – παθαίνουν κλπ
που δηλώνει το ρήμα.

Π.χ. Το παιδί διαβάζει ( ποιος διαβάζει;) ο πατέρας κοιμάται (ποιος κοιμάται;)

Παίζεις ( Υ = εσύ, εννοείται) εγώ και η Μαρία θα πάμε εκδρομή (ποιοι θα πάμε;2 υποκ)

Μερικές φορές το υποκείμενο μπορεί να είναι μια ολόκληρη πρόταση

Π.χ. Το ότι απέτυχε δεν εξηγείται
Δεν επιτρέπεται να μολύνετε το περιβάλλον (Υποκείμενο η δευτερεύουσα πρόταση στο απρόσωπο
ρήμα δεν επιτρέπεται)

2. Αντικείμενο

Η λέξη που δηλώνει το πρόσωπο, το ζώο ή το πράγμα στο οποίο μεταβαίνει (πηγαίνει) η ενέργεια του
υποκειμένου λέγεται αντικείμενο
Για να το βρούμε, κάνουμε την ερώτηση τι ή ποιον
Π.χ. Ο δάσκαλος εξετάζει τον ασθενή (Ποιον εξετάζει;)
Ο δάσκαλος τιμώρησε το μαθητή (Ποιον τιμώρησε;)
Φοβάται μήπως βρέξει (Τι φοβάται;)

Το αντικείμενο μπορεί να είναι μια εξαρτημένη πρόταση

Π.χ. Δε θέλω να έρθει μαζί μας αυτός
Δεν είπε πού θα πάει

Σε μερικές περιπτώσεις ένα ορισμένο αντικείμενο εννοείται, όταν η έννοια του ρήματος είναι τέτοια
Π.χ. Πήγαινε να αλλάξεις (εννοείται ρούχα)

ΠΑΓΩΝΗ ΗΛΕΚΤΡΑ
 3. Κατηγορούμενο

Το όνομα που δίνει κάποια πληροφορία για το υποκείμενο – φανερώνει δηλαδή κάποια ιδιότητα λέγεται
κατηγορούμενο. Η σύνδεση του υποκειμένου με το κατηγορούμενο γίνεται με τη μεσολάβηση του ρήματος
είμαι ή άλλου συγγενικού ρήματος που λέγεται συνδετικό, ακριβώς επειδή συνδέει τους δύο όρους της
πρότασης.
Τα πιο συνηθισμένα συνδετικά ρήματα είναι: είμαι, γίνομαι, φαίνομαι, εμφανίζομαι, παρουσιάζομαι,
βρίσκομαι, γεννιέμαι, ζω, μένω, παθαίνω, διορίζομαι, λέγομαι, ονομάζομαι, θεωρούμαι, αποδεικνύομαι,
μοιάζω, εκλέγομαι κλπ

Π.χ. ο ήλιος είναι φωτεινός η κυρία Ελένη είναι νοικοκυρά Η Κάτια έγινε δασκάλα
Οι αιχμάλωτοι βρέθηκαν δεμένοι

Με μερικά ρήματα που χρησιμοποιούνται ως συνδετικά το κατηγορούμενο παίρνει μπροστά του συνήθως τα
μόρια για, σαν , ως
Π.χ. Ο Σπύρος υπηρέτησε ως αξιωματικός

Κατηγορούμενο μπορεί να είναι ένας εμπρόθετος προσδιορισμός ή και μια ολόκληρη πρόταση
Π.χ. Η σκάλα είναι από μάρμαρο
Η εμφάνισή του είναι να τον λυπάται κανείς

4. Μεταβατικά και Αμετάβατα ρήματα

Τα ρήματα που χρειάζονται αντικείμενο για να συμπληρωθεί η έννοιά τους λέγονται μεταβατικά ενώ εκείνα
που δεν χρειάζονται αντικείμενο λέγονται αμετάβατα
Π.χ. Σκάβω τον κήπο (μεταβατικό)
Κοιμάμαι νωρίς (τι κοιμάμαι; Δεν υπάρχει απάντηση άρα το ρήμα είναι αμετάβατο)

5. Μονόπτωτα και δίπτωτα ρήματα

Μονόπτωτα είναι τα ρήματα που χρειάζονται ως συμπλήρωμα ένα μόνο αντικείμενο, που βρίσκεται σε
πτώση αιτιατική ή γενική
Π.χ. Η μητέρα καθαρίζει το σπίτι
Μου μίλησε πολύ άσχημα

Δίπτωτα είναι τα ρήματα που χρειάζονται ως συμπλήρωμα δύο αντικείμενα, που βρίσκονται στην ίδια ή
και σε διαφορετική πτώση
Π.χ. Τα εγγόνια έδωσαν στον παππού δώρα
Τους δάνεισε χρήματα

ΠΑΓΩΝΗ ΗΛΕΚΤΡΑ
 6. Άμεσο και Έμμεσο Αντικείμενο

Τα δίπτωτα ρήματα συντάσσονται με δύο αντικείμενα από τα οποία το ένα λέγεται:

 Άμεσο γιατί σε αυτό μεταβαίνει άμεσα η ενέργεια του υποκειμένου του ρήματος, και το άλλο
 Έμμεσο, γιατί σε αυτό μεταβαίνει έμμεσα η ενέργεια του υποκειμένου του ρήματος.

Το άμεσο αντικείμενο είναι συνήθως σε αιτιατική και απαντά στην ερώτηση «τι;»
Το έμμεσο αντικείμενο είναι συνήθως σε πτώση γενική και απαντά στην ερώτηση «σε ποιον;» ή μερικές
φορές σε αιτιατική και απαντά στην ερώτηση «ποιον»
Μας είπες ψέματα
Π.χ. Διδάσκει το μαθητή χημεία

έμμεσο άμεσο έμμεσο άμεσο

αντικείμενο αντικείμενο αντικείμενο αντικείμενο

 Στα ρήματα που συντάσσονται με γενική και αιτιατική το άμεσο είναι αυτό που βρίσκεται σε
αιτιατική και το έμμεσο αυτό που βρίσκεται σε γενική

Π.χ. Του έκανα σινιάλο από μακριά

Έμμεσο άμεσο

 Στα ρήματα που συντάσσονται με δύο αιτιατικές το άμεσο είναι αυτό που δηλώνει πρόσωπο εκτός αν
μπορεί να αντικατασταθεί με εμπρόθετο αντικείμενο, οπότε είναι έμμεσο
Π.χ. Με ρώτησε κάτι

άμεσο έμμεσο

Διδάσκει τους μαθητές ( στους μαθητές ) μαθηματικά

έμμεσο άμεσο

 Στα ρήματα που συντάσσονται με δύο αιτιατικές που δηλώνουν πράγμα , το έμμεσο αντικείμενο είναι
εκείνο που μπορεί να αντικατασταθεί με εμπρόθετο αντικείμενο

Π.χ. Έσπειρε το χωράφι λαχανικά ( με λαχανικά)

άμεσο έμμεσο

ΠΑΓΩΝΗ ΗΛΕΚΤΡΑ
 Αντωνυμίες

Μελετώ τις αντωνυμίες από το βιβλίο Γραμματικής σελ. 112 – 121.

Παρατηρήσεις:

1) Το άρθρο βρίσκεται πάντα μπροστά από όνομα (ουσιαστικό, επίθετο ή

αντωνυμία). Π.χ. Είδα την Ελένη.

Η προσωπική αντωνυμία βρίσκεται πάντα μπροστά ή πίσω από κάποιο

ρήμα. Π.χ. Την είδα.

Η κτητική αντωνυμία βρίσκεται πάντα ύστερα από ουσιαστικό. Π.χ. Έφερε

το αυτοκίνητό του.

2) Ό,τι = αναφορική αντωνυμία …………… ότι = ειδικός σύνδεσμος

3) Ποιο = ερωτηματική αντωνυμία …………… πιο = ποσοτικό επίρρημα

Ασκήσεις:
1) Υπογραμμίζω τις αντωνυμίες και γράφω το είδος τους:

…Έτσι συνηθίζουμε εμείς, μου είπε η Ειρήνη σαν έφυγε η μαμά της κι
έμεινα μόνος με τα παιδιά, όποιος μας χαρίζει ένα παιχνίδι το βαφτίζουμε
με το όνομά του για να τον θυμόμαστε. Κι αν είναι δύο αυτοί που μας το
χάρισαν, φτιάχνουμε από τα δύο ονόματα ένα. …… Ήτανε από κείνα τα
άψυχα παιχνίδια, σαν τις κούκλες, που ούτε μιλούν, ούτε λαλούν. …… Αυτό
είναι μια πολύ μπερδεμένη ιστορία και θα σου την πω άλλη φορά, τώρα δεν
έχω καιρό, απαντά η Ειρήνη…

(«Ο θείος Πλάτων», Άλκη Ζέη)

_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
16 ΕΥΤΥΧΙΑ ΚΑΛΟΓΕΡΑ
 _____________________________________________________
____________________________________________________

2) Συμπληρώνω τα κενά με τις κατάλληλες αντωνυμίες:

Ο Γιώργος _______ ζήτησε τις φωτοτυπίες.

_______ το κορίτσι δεν _______ είχαμε δει στη γειτονιά _______,

Μαρία;

«_______ απαντήσει σωστά θα _______ χαρίσω _______ τη σφραγίδα,

είπε η κυρία _______.»

_______ θα _______ πει την πρωτεύουσα της Ισπανίας;

_______ από _______ τα κουτιά κρύβει μία έκπληξη.

Πάμε να δούμε το χώρο _______ πρόκειται να _______ κάνω γραφείο.

Συνώνυμα -
Αντώνυμα

Συνώνυμα λέγονται οι λέξεις που έχουν

παρόμοια σημασία. Π.χ. έξυπνος – ευφυής, σημαντικός – αξιόλογος

Αντώνυμα ή αντίθετα λέγονται οι λέξεις που έχουν εντελώς αντίθετη

σημασία. Π.χ. ειρήνη – πόλεμος, μέσα – έξω

Άσκηση:
Ξαναγράφω τις παρακάτω προτάσεις αντικαθιστώντας τις υπογραμμισμένες
λέξεις με ένα συνώνυμο και ένα αντώνυμο:

Ήταν δυσαρεστημένος που έχασε στο σκάκι.

___________________________________________________ (συν)

___________________________________________________ (αντ)

17 ΕΥΤΥΧΙΑ ΚΑΛΟΓΕΡΑ
Χαίρομαι που έχω έναν αληθινό φίλο.

___________________________________________________ (συν)

___________________________________________________ (αντ)

Όποιος ενδιαφέρεται, μαθαίνει.

___________________________________________________ (συν)

___________________________________________________ (αντ)

_______________________________________________________

Λόγιοι σχηματισμοί
ρημάτων

Υπάρχουν κάποια ρήματα στη γλώσσα μας, τα οποία κατά την κλίση
τους και το σχηματισμό των χρόνων τους ακολουθούν ορισμένους τύπους
όμοιους με αυτούς των αρχαίων ελληνικών. Τα ρήματα αυτά είναι, κυρίως,
σύνθετα, με α΄ συνθετικό πρόθεση (από, εκ, ανά, παρά, κ.ά.) και β΄ συνθετικό
ελληνικά ρήματα, όπως άγω = οδηγώ / φέρνω, βαίνω = βαδίζω, δεικνύω /
δείκνυμι = δείχνω / φανερώνω, λαμβάνω = παίρνω / πιάνω.

Ρήματα:

• συμβαίνω, αποβαίνω, επεμβαίνω, κ.ά. που σχηματίζουν το γ΄ ενικό

πρόσωπο του Αορίστου από το αρχαίο «έβην» συνέβη, απέβη, επενέβη
κ.λ.π.

• εισάγω, αποδεικνύω, συλλαμβάνω, κ.ά. που σχηματίζουν το γ΄ ενικό

πρόσωπο του παθητικού Αορίστου από τα αρχαία «ήχθην, εδείχθην,
ελήφθην» εισήχθη, απεδείχθη, συνελήφθη κ.λ.π.

Παρατηρήσεις:

Οι ρηματικοί αυτοί τύποι χρησιμοποιούνται συχνά σε επίσημα κείμενα και,

εκτός από το γ΄ ενικό, χρησιμοποιείται συχνά και το γ΄ πληθυντικό πρόσωπο.

18 ΕΥΤΥΧΙΑ ΚΑΛΟΓΕΡΑ
 Π.χ. Τότε συνέβησαν πολλά άσχημα πράγματα.

Σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιείται ακόμα και το α΄ ή το β΄ ενικό

πρόσωπο.

Π.χ. Απεδείχθης άξιος της εμπιστοσύνης μου.

Άσκηση:
Συμπληρώνω γράφοντας τα ρήματα στον αόριστο:

____________ (επεμβαίνω) ο δάσκαλος για να τους χωρίσει.

Ύστερα από όσα ____________ (συμβαίνω) δε νομίζω ότι έχουμε να πούμε

κάτι άλλο.

Τελικά ο Αλέξης ____________ (αποδεικνύομαι) πολύ ζωηρός.

Το κοινό ____________ (καταλαμβάνομαι) από τρόμο μόλις άκουσε για την

πυρκαγιά.

Για να λυθεί το ζήτημα ____________ (παρεμβαίνω) ο πατέρας.

Δεκάδες χιλιάδες τέτοια επικίνδυνα προϊόντα ____________ (εισάγομαι)

στη χώρα μας τους τελευταίους μήνες.

_______________________________________________________

Με μία ή δύο
λέξεις

Με μία λέξη:

 τα αριθμητικά από το 13 ως και το 19 (δεκατρία, δεκατέσσερα…),

 οι αντωνυμίες «καθένας, καθεμιά, καθένα, καθετί, κατιτί, οποιοσδήποτε,

οσοδήποτε, οτιδήποτε»

19 ΕΥΤΥΧΙΑ ΚΑΛΟΓΕΡΑ
 σύνθετα, άκλιτα και φράσεις με προθέσεις που δε χωρίζονται, όπως:
«απευθείας, αφενός, αφετέρου, αφότου, διαπαντός, διαμέσου, ειδεμή, ενόσω,
εντέλει, εντούτοις, εξαιτίας, εξαρχής, εξίσου, εξολοκλήρου, επιτόπου, εφόσον,
καθεαυτό, καθεξής, καθόσον, καθότι, καθωσπρέπει, καλωσορίζω, καταγής,
καταπάνω, καταρχήν, καταμεσής, κατεξοχήν, κατευθείαν, ολημερίς,
ολωσδιόλου, οποτεδήποτε, παραδίπλα, παραέξω, παραμέσα, παραπίσω, υπόψη,
ωσότου».

Με δύο λέξεις:

 «εν ανάγκη, εν γένει, εν μέρει, εν ονόματι, εν πάση περιπτώσει, εν τω μεταξύ,

εξ ονόματος, επί λέξει, επί τη ευκαιρία, επ’ ονόματι (= στο όνομα), καθ’ οδόν,
καθ’ όλα, καλώς όρισες, καλώς τον, κατά βάθος, κατά λάθος, κατά λέξη, κατά
μέρος, κατά νου, κατ’ αντιστοιχία, κατ’ αρχάς, μετά χαράς, παρά κάτι, παρά
ταύτα, παρά τρίχα, παρ’ ελπίδα, τέλος πάντων»

Άσκηση:
Φτιάχνω προτάσεις με τις λέξεις «οσοδήποτε, εν πάση περιπτώσει,
καταμεσής, επιτόπου, επί τη ευκαιρία, κατά λέξη»:

_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________

Αν υπάρχει κάτι που δεν το ‘μαθες

καλά στην ενότητα αυτή, έλα να το
κάνουμε επανάληψη!

20 ΕΥΤΥΧΙΑ ΚΑΛΟΓΕΡΑ
 Μεταβατικά και αμετάβατα ρήματα
Μεταβατικά ονομάζονται τα ρήματα που χρειάζονται αντικείμενο για να
συμπληρωθεί η έννοια τους (η ενέργειά τους μεταβαίνει σε ένα πρόσωπο, ζώο ή
πράγμα) και αμετάβατα εκείνα που δε χρειάζονται αντικείμενο (η ενέργειά τους
δε μεταβαίνει κάπου αλλού).

Π.χ. Πλένω τα πιάτα. (τι πλένω; - τα πιάτα – άρα μεταβατικό)

Κοιμάμαι νωρίς. (τι κοιμάμαι; - δεν έχει απάντηση – άρα αμετάβατο)

Μερικές φορές μπορεί κάποιο ρήμα να χρησιμοποιείται σε μία πρόταση

ως αμετάβατο και σε άλλη ως μεταβατικό.

Π.χ. Τελείωσε στις εννιά. (αμετάβατο)

Τελείωσε την εργασία της στις εννιά. (μεταβατικό)

Αντικείμενο

Μπορεί να είναι:

- ουσιαστικό (π.χ. Ο κηπουρός μαζεύει τα πεσμένα φύλλα.)

- αντωνυμία (π.χ. Τον ζητούν στο τηλέφωνο.)

- ουσιαστικοποιημένο επίθετο ή μετοχή (επίθετο ή μετοχή με άρθρο στη θέση

ουσιαστικού) (π.χ. Να λυπάσαι τους δυστυχισμένους.)

- άλλο μέρος του λόγου ή φράση (π.χ. Ρωτούσε το πού και το πώς.)

- εξαρτημένη πρόταση (π.χ. Ρωτούσε πότε θα έρθει ο παππούς.)

- εμπρόθετος προσδιορισμός (π.χ. Ο Γιάννης μοιάζει με τον πατέρα του = του

πατέρα.)

Ασκήσεις:

1) Υπογραμμίζω με κόκκινο τα μεταβατικά ρήματα και με πράσινο τα

33 ΕΥΤΥΧΙΑ ΚΑΛΟΓΕΡΑ
 αμετάβατα. Στα μεταβατικά υπογραμμίστε το αντικείμενό τους:

Δείτε τι μάζεψα, κι έβγαλε από την τσέπη της αχιβάδες, κοχύλια, πεταλίδες.

Όταν βαριόμασταν, ψαρεύαμε θαλασσινά.

Στεκόμασταν σαστισμένες και κοιτούσαμε τα κύματα που έρχονταν κι

έσκαγαν μπροστά μας.

Στη ρίζα του βράχου σάλευαν οι αχινοί κι ανάμεσά τους ξεχώριζαν μερικοί
φραγκοαχινοί.

Σαν να είχαν ρίξει μέσα τόνους λουλάκι.

Ανοίγαμε με μια πέτρα το καβούκι τους και ρουφούσαμε τ΄αβγά.

(«Το διπλό ταξίδι», Λίτσα Ψαραύτη)

2) Κάνω σύνταξη:

Ακονίζω τα δόντια μου, της απάντησε ο αγριόχοιρος.

Κάποτε μαζεύτηκαν όλοι οι λαγοί κι έκλαιγαν τη μοίρα τους.

Ποτέ δεν ξέρεις πότε θα ορμήσει κάποιος και θα σε αρπάξει.

Όλοι συμφώνησαν και άρχισαν να τρέχουν προς τη λίμνη για να πέσουν.

Ένας λαγός, μόλις είδε τους βατράχους στο νερό, σταμάτησε τους

συντρόφους του.

Οι άνθρωποι είναι πονηροί και μας κυνηγούν συνέχεια.

(Μύθοι του Αισώπου)

34 ΕΥΤΥΧΙΑ ΚΑΛΟΓΕΡΑ
 Μονόπτωτα και δίπτωτα ρήματα

ΡΗΜΑΤΑ

ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΑΜΕΤΑΒΑΤΑ

ΜΟΝΟΠΤΩΤΑ
Παίρνουν ένα αντικείμενο, που
είναι σε πτώση αιτιατική ή γενική
(σπάνια).
Π.χ. Ο Μάρκος ζωγράφισε
λουλούδια.
Μπορούν να δεχτούν δύο ή
περισσότερα αντικείμενα που
συνδέονται με το «και» ή κόμμα.
Π.χ. Φορά μπλούζα, παντελόνι
και σακάκι.
ΔΙΠΤΩΤΑ
Δέχονται δύο αντικείμενα που είναι: α) και
τα δύο σε αιτιατική (π.χ. Τους έδωσε
χρήματα.), β) το ένα σε γενική και το άλλο
σε αιτιατική (π.χ. Της έστειλε το γράμμα.)
Το ένα αντικείμενο λέγεται άμεσο (Αμ. Α.)
και το άλλο έμμεσο (Εμ. Α.). Τα ξεχωρίζουμε
εύκολα, γιατί το έμμεσο μπορεί να
αντικατασταθεί με εμπρόθετο αντικείμενο.
Π.χ. Δώσε μου το βιβλίο.
Εμ.Α Αμ.Α

Άσκηση:
Κάνω σύνταξη:

Μας ζήτησε να κάνουμε τις ασκήσεις.

Η μητέρα έπλυνε τα ποτήρια, τα πιάτα και τις κατσαρόλες.

Ρώτησε τον Κώστα πότε θα ετοιμάσει την εργασία του.

Όταν μας χρειάζεται, μας τηλεφωνεί.

35 ΕΥΤΥΧΙΑ ΚΑΛΟΓΕΡΑ
 Δώσε μου το βιβλίο σου και σταμάτα να μιλάς.

Ο πατέρας έπλυνε το αυτοκίνητο, κούρεψε το γρασίδι και ξάπλωσε.

________________________________________________________

Συνδετικά ρήματα

Ορισμένα ρήματα ονομάζονται συνδετικά γιατί, αντί για αντικείμενο,

παίρνουν κατηγορούμενο (= λέξη που φανερώνει πως το υποκείμενο έχει μια
ιδιότητα ή ένα χαρακτηριστικό ή βρίσκεται σε μία κατάσταση).

Π.χ. Ο γείτονας είναι καθηγητής.

Τα κυριότερα συνδετικά ρήματα είναι τα: «είμαι, φαίνομαι, καλούμαι,

λέγομαι, ονομάζομαι, βρίσκομαι, θεωρούμαι, αποδεικνύομαι, παρουσιάζομαι,
ανακηρύσσομαι, εκλέγομαι, διορίζομαι, κ.λ.π.».

Ορισμένα δε συνδέουν πάντα το υποκείμενό τους με κάποιο

κατηγορούμενο. Σε αυτή την περίπτωση ονομάζονται υπαρκτικά, αφού τότε
έχουν την έννοια του «υπάρχω, βρίσκομαι».

Π.χ. Πάνω στο τραπέζι ήταν το πορτοφόλι μου. (= βρισκόταν)

Μαύρα σύννεφα φαίνονται στον ουρανό. (= υπάρχουν)

Παρατηρήσεις:

 Το κατηγορούμενο βρίσκεται πάντα στην ίδια πτώση με το υποκείμενο,

δηλ. σε ονομαστική. Γι’ αυτό δεν το μπερδεύουμε με το αντικείμενο που
είναι σε πτώση αιτιατική ή γενική.

 Μπορεί να είναι: α) ουσιαστικό (π.χ. Εκλέχτηκε πρόεδρος.), β) επίθετο

(π.χ. Το μολύβι είναι κόκκινο.), γ) μετοχή παθητικής φωνής (π.χ. Το
κορίτσι φαίνεται κουρασμένο.), δ) αριθμητικό (π.χ. Οι μέρες της
εβδομάδας είναι εφτά.), ε) αντωνυμία (π.χ. Αυτό δεν ήταν τίποτα.), στ)
επίρρημα (π.χ. Το σπίτι είναι άνω κάτω.), ζ) εμπρόθετος προσδιορισμός
36 ΕΥΤΥΧΙΑ ΚΑΛΟΓΕΡΑ
 (από ή με + αιτιατική, για + ονομαστική) (π.χ. Το κολιέ είναι από χρυσό.),
η) εξαρτημένη πρόταση (π.χ. Η εμφάνισή του ήταν να τον λυπάσαι.)

Άσκηση:
Κάνω σύνταξη:

Ο γείτονας μάς μίλησε άσχημα το προηγούμενο βράδυ.

Η νεαρή γυναίκα φαινόταν ταλαιπωρημένη και αναστατωμένη.

Μας θύμισε τις υποχρεώσεις μας και μας είπε τα δικαιώματά μας.

Εγώ είχα βγει στο μπαλκόνι και παρακολουθούσα.

Μόλις γύρισε, μαγείρεψε και βοήθησε το Νίκο να λύσει τις ασκήσεις.

Ονομάζομαι Γιώργος και είμαι οδοντίατρος.

Ωραία! Τα μάθαμε και αυτά! Είμαστε

έτοιμοι για το διαγώνισμα;

37 ΕΥΤΥΧΙΑ ΚΑΛΟΓΕΡΑ
 1. Ορθογραφία
ατύχημα, σύννεφο, σκυλί, προσοχή, ύψος, στρίβω, σύγκρουση,
μετωπικός, περίεργος, φύλλο, φωτιά, αφηρημένος, πεύκο, ψύχραιμος,
πυροσβέστης, ποδήλατο, αστραφτερός, νοσοκομείο, οδικός, κυκλοφορία,
συνέδριο, φυλλάδιο, διασχίζω, πεζοδρόμιο, όχημα, τροχαία, ιατρείο,
τραυματισμός, ράμμα, πτώση, προαύλιο, υπουργείο, υγεία, ασφάλεια,
κατεύθυνση, οδόστρωμα

2. Πώς διηγούμαστε κάτι που μας συνέβη

Να γράψετε για ένα ατύχημα που ζήσατε ή είδατε ή ακούσατε

Γράφουμε:
 Πού έγινε.
 Πότε έγινε.
 Ποιοι παίρνουν μέρος.
 Πώς συνέβη (αίτια).
 Τι ακριβώς έγινε.
 Ποια είναι η σημασία του (αν είναι σημαντικό
και γιατί).
 Ποια είναι τα αποτελέσματα.
 Ποιες σκέψεις και συναισθήματα
μας προκάλεσε.
Χρησιμοποιούμε:
 Χρόνους του παρελθόντος (κυρίως
παρατατικό, αόριστο αλλά και ιστορικό
ενεστώτα για ζωντάνια και αμεσότητα).
 Χρονικές (και αιτιολογικές) προτάσεις.
 Χρονικούς συνδέσμους, χρονικά επιρρήματα ή
φράσεις που δηλώνουν χρόνο.
 Επίθετα.
 3. Ρήμα, υποκείμενο, αντικείμενο,
κατηγορούμενο, μεταβατικά, αμετάβατα,
μονόπτωτα, δίπτωτα

Γράψε δίπλα σε κάθε πρόταση αυτά που ταιριάζουν.

Υποκείμενο – Ρήμα – Κατηγορούμενο (Υ-Ρ-Κ)

Υποκείμενο – Ρήμα – Αντικείμενο (Υ-Ρ-Α)

Υποκείμενο – Ρήμα (Υ-Ρ)

Υποκείμενο – Ρήμα – Άμεσο Αντικείμενο – Έμμεσο Αντικείμενο

(Υ-Ρ-ΑΑ–ΕΑ)

 Η αδερφή μου κοιμάται. ………………  Ο Σπύρος έγινε

πυροσβέστης. ……………..

 Η μητέρα πλένει τα πιάτα. ………………  Μού έδειξε το ρολόι της.

……………..

 Οι κάτοικοι φάνηκαν τυχεροί. ………………  Ο δάσκαλος εξετάζει τους

μαθητές. ……..

 Η βρύση στάζει. ………………  Η Δήμητρα του έδωσε το λάστιχο.

……………..

 Σταθήκαμε τυχεροί. ………………  Ο Γιάννης έσπασε ένα ποτήρι.

……………..

 Η αδερφή μου κοιμάται. ………………  Του δανείσαμε χρήματα.

……………..

 Οι μαθητές της Στ΄ τάξης μας παρουσίασαν το πρόγραμμα Αγωγής Υγείας.

………………….

 Ο σχολικός τροχονόμος θεωρείται νέος θεσμός. ………………………

Στις παρακάτω προτάσεις :
(α) στην πρώτη στήλη: βρίσκω και γράφω τους κύριους όρους της πρότασης και
(β) στη δεύτερη και τρίτη: στήλη κυκλώνω το χαρακτηρισμό που ταιριάζει στο ρήμα
της πρότασης.
μεταβατικό/ μονόπτωτο/
(α) Το κινητό χτυπάει! αμετάβατο δίπτωτο
μεταβατικό/ μονόπτωτο/
(β) Η Μαρία τού χάρισε ένα κινητό. αμετάβατο δίπτωτο
μεταβατικό/ μονόπτωτο/
(γ) Ο θείος Φώτης πουλάει ακουστικά. αμετάβατο δίπτωτο
μεταβατικό/ μονόπτωτο/
(δ) Η οθόνη του τηλεφώνου φαινόταν σπασμένη. αμετάβατο δίπτωτο
μεταβατικό/ μονόπτωτο/
(ε) Οι καλύτεροι πελάτες κινητής τηλεφωνίας είναι οι αμετάβατο δίπτωτο
έφηβοι.
μεταβατικό/ μονόπτωτο/
(στ) Η αδελφή του μιλάει πολλές ώρες στο αμετάβατο δίπτωτο
τηλέφωνο.
μεταβατικό/ μονόπτωτο/
(ζ) Του έδωσε τα χρήματα χθες το πρωί. αμετάβατο δίπτωτο

Στις παρακάτω προτάσεις να υπογραμμίσεις τα αντικείμενα .

Ο υδραυλικός επισκευάζει την βρύση .

Η γιαγιά ετοιμάζει το φαγητό.

Τα παιδιά σκαλίζουν τον κήπο.

Την εκδήλωση οργάνωσε ο πολιτιστικός σύλλογος .

Στις παρακάτω προτάσεις να υπογραμμίσεις τα άμεσα αντικείμενα και να

κυκλώσεις τα έμμεσα .

Μας έδωσαν χρήσιμες πληροφορίες .

Μου δίνεις το λόγο σου

Σας ζητώ συγνώμη .

Ο παππούς την κέρασε παγωτό.

 Να υπογραμμίσεις τα κατηγορούμενα στις παρακάτω προτάσεις .

Το τριαντάφυλλο είναι λουλούδι .

Ο δρόμος φαίνεται άδειος .

Η κατάσταση παραμένει κρίσιμη .

Ο πατέρας μου έγινε γραμματέας του υπουργείου.

Ο θείος μου υπήρξε ήρωας .

Ο κ. Νικολάου είναι πρόεδρος του συλλόγου .

Βρες το Υποκείμενο, το Ρήμα, το Αντικείμενο ή το κατηγορούμενο στις προτάσεις

(αναγνώρισε συντακτικά και τις υπόλοιπες λέξεις):

• Ο υδραυλικός με τον βοηθό του επιδιόρθωσαν την βρύση.

……………………………………………………………………………………………………………………………

• Είναι μεγάλος ο καημός και ο πόνος του θανάτου.

……………………………………………………………………………………………………………………………

• Η τεράστια φάλαινα έφαγε μονομιάς τα μικρά ψαράκια

……………………………………………………………………………………………………………………………

Υπογράμμισε τα ρήματα και γράψτε δίπλα αν είναι μεταβατικά ή αμετάβατα.

• Ο πατέρας βλέπει τον ποδοσφαιρικό αγώνα. ………………………………

• Η καθαρίστρια μάζεψε τα σκουπίδια. ………………………….
• Ο παππούς διηγείται παραμύθια στα εγγονάκια της. ……………………….
• Οι ολυμπιονίκες κέρδισαν πολλά μετάλλια. ………………………………..
• Τα παιδιά κλαίνε όλα μαζί. ……………………………..
• Οι λύκοι ουρλιάζουν. …………………………..
• Οι μαθητές διαβάζουν το μάθημα της Ιστορίας. ……………………………..
• Ο σεφ του ξενοδοχείου μαγειρεύει ένα καταπληκτικό ριζότο. ………………..
• Άνοιξε το παράθυρο αμέσως. …………………………
• Το κουδούνι χτύπησε. ………………………..
• Η μητέρα ξάπλωσε. ………………………….
• Πλύνε τα ρούχα γρήγορα. ………………………….
• Τα παιδιά δεν έπαιξαν σωστά το επιτραπέζιο παιχνίδι. ……………………….

Κάνε συντακτική ανάλυση στις παρακάτω προτάσεις:

• Ο Γιάννης κλείνει το παράθυρο.

………………………………………………………………………......

• Η κότα γέννησε το αυγό.

…………………………………………………………………………..

• Τα παιδιά έχουν λύσει τις ασκήσεις.

…………………………………………………………………………..

• Ο κ. Καλόκαρδος είναι καλωσυνάτος!

…………………………………………………………………………..

• Το σπίτι είναι καινούργιο και πανέμορφο.

…………………………………………………………………………..

• Ο Γιάννης και η Μαρία αγόρασαν ποδήλατο.

…………………………………………………………………………..

• Ο Θοδωρής έχει παράπονα.

…………………………………………………………………………..

• Ο εμπρηστής έκαψε το δάσος.

……………………………………………………………………………..
 Κύκλωσε τα αντικείμενα και υπογράμμισε τα κατηγορούμενα.

• Η ταινία ήταν καταπληκτική και πολύ αστεία.

• Οι ποδοσφαιριστές έπαιξαν μπάλα για πολλή ώρα.
• Ο Γιάννης είναι δικηγόρος.
• Ο πατέρας είναι ποιητής και συγγραφέας.
• Ο υπαλληλος διορίστηκε στην καινούργια υπηρεσία.
• Η σκάλα είναι ξύλινη.
• Ο στρατιώτης στάθηκε πολύ τυχερός.

Υπογράμμισε τα άμεσα και κύκλωσε τα έμμεσα αντικείμενα.

• Η Ελένη μου χάρισε ένα ενδιαφέρον βιβλίο.

• Ο Ηλίας του έδωσε το φαγητό του.
• Του πρόσφερε ένα ανεκτίμητο δώρο.
• Κάθε εβδομάδα ποτίζει τα λουλούδια.
• Δώσε το γρήγορα στον αδελφό σου.

4. Χρήση των αντωνυμιών

Στο κείμενο που ακολουθεί λείπουν όλες οι αντωνυμίες.
Διάβασε το προσεχτικά και συμπλήρωσε τις αντωνυμίες που
ταιριάζουν:

Ο αδερφός _____ συνήθιζε να παθαίνει πολλά ατυχήματα, όταν ήταν μικρός. Η

μητέρα _____ δεν ήξερε ____ να κάνει. <<Αχ, ______ το παιδί>> έλεγε <<γιατί να είναι
τόσο απρόσεχτο;>>. Η αλήθεια είναι ότι ο αδερφός μου δεν μπορούσε να
αναγνωρίσει _______ κίνδυνο. Έκανε _______ σκεφτόταν _________ τη στιγμή χωρίς
να υπολογίζει τις συνέπειες των πράξεών του. Θα νόμιζε ________ ότι ______ άρεσε
να μπλέκει σε επικίνδυνες καταστάσεις. Όταν _____ έλεγε η μητέρα ______ πρέπει να
αποφεύγει, τότε __________ συμφωνούσε. Όμως την επόμενη μέρα έκανε _____
ακριβώς ______ είχε συμβουλέψει να μην κάνει. Έτσι δεν ήταν λίγες οι φορές ______
κόντεψε να πάθει ηλεκτροπληξία ή να τραυματιστεί με __________ αιχμηρό
αντικείμενο. Μόνο όταν έπεσε μια φορά από την καρέκλα ______ είχε σκαρφαλώσει,
έβαλε μυαλό.
Να υπογραμμίσεις τις αντωνυμίες που υπάρχουν στις παρακάτω προτάσεις και
να αναγνωρίσεις το είδος τους.
Α) Αυτά τα μεγέθη δε συγκρίνονται. ( ________ )
Β) Πρέπει να υπερασπίζεις τα δικαιώματά σου. ( ________ )
Γ) Ό,τι κι αν λέω, εσύ συνέχεια διαφωνείς. ( ________-________ )
Δ) Η ήττα του κόμματός του στις εκλογές τον στενοχώρησε πολύ. ( ________-
________ )
Ε) Είναι υπερβολή να ξοδεύει κανείς τόσα χρήματα. ( ________-________ )
Στ) Μου διηγιόταν ένα αλλόκοτο όνειρο που είδε. ( ________ )
Ζ) Δεν υπάρχει καμιά πιθανότητα να γίνει κάτι τέτοιο. ( ________-________-
________ )

5. Συνώνυμα και τα αντώνυμα (αντίθετα) λέξεων

Να γράψετε τα συνώνυμα και τα αντώνυμα των λέξεων.

ΣΥΝΩΝΥΜΑ ΑΝΤΩΝΥΜΑ

απογειώθηκε απαγορεύεται

αποκρίνομαι ενδιαφέρον

επιστολή οριζόντιος

διάσημος νίκη

προσποιούμαι δυσκίνητος

διάβαση παραβαίνω

ζώνη άγχος
 6. Ποια ρήματα σχηματίζονται όπως στα αρχαία
ελληνικά
Κάποια ρήματα σχηματίζουν τους χρόνους, όπως στα αρχαία
ελληνικά,όπως:
• συμβαίνει - συνέβαινε - θα συμβεί - συνέβη - έχει συμβεί
• αναδεικνύομαι - αναδεικνυόμουν - θα αναδειχθώ - αναδείχθηκα - έχω
αναδειχθεί
• συλλαμβάνομαι - συλλαμβανόμουν - θα συλληφθώ - συνελήφθη(γ'
πρόσωπο) - έχω συλληφθεί
• εισάγομαι - εισαγόμουν - θα εισαχθώ - εισήχθηκα & εισήχθη(γ΄ενικό) -
έχω εισαχθεί

Να συμπληρώσετε τα κενά των προτάσεων βάζοντας το κατάλληλο ρήμα από

την παρένθεση στον σωστό τύπο του αορίστου:
(συντρίβομαι, καταλαμβάνομαι, μεταβαίνω, συμβαίνω, αντιλαμβάνομαι, επεμβαίνω,
υφίσταμαι, προσάγομαι, απάγομαι, καθίσταμαι, εισάγομαι, παρεμβαίνω, αποβαίνω)

• Ο πύραυλος χτυπήθηκε από την Γη και ……………………………… στον αέρα.

• Το τροχαίο ……..............……… μοιραίο για τον οδηγό του αυτοκινήτου, που δεν
………..............……… έγκαιρα τον κίνδυνο.

• Έμαθα πως του …………………… κάτι άσχημο.

• Ο πατέρας ……...............………….. από πανικό μόλις έμαθε πως τα μέλη της

οικογένειάς του …………..........……….. από κακοποιούς.

• Τα προϊόντα που ……...............…………. από την διπλανή χώρα ήταν αλλοιωμένα.

• Από την μεγάλη συγκίνηση ………………………….. καρδιακή προσβολή.

• ……………………… αδύνατον να τον μεταπείσω.

• Ο πρωθυπουργός .................................... στην Θεσσαλονίκη για τα εγκαίνια

της Έκθεσης.

• Όταν τα παιδιά άρχισαν να μαλώνουν έντονα, ……………………………… οι μεγάλοι

για να τα ηρεμήσουν.

• Η αστυνομία .............................. και διέλυσε βίαια τους διαδηλωτές, κάνοντας

παράνομη χρήση χημικών.
 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ

Να συμπληρώσετε τα κενά των προτάσεων βάζοντας το κατάλληλο ρήμα από

την παρένθεση στον σωστό τύπο του αορίστου:
(συντρίβομαι, καταλαμβάνομαι, μεταβαίνω, συμβαίνει, αντιλαμβάνομαι, επεμβαίνω,
υφίσταμαι, προσάγομαι, απάγομαι, καθίσταμαι, στέλνομαι, εισάγομαι, παρεμβαίνω,
αποβαίνω)

• Ο πύραυλος χτυπήθηκε από την Γη και συνετρίβη στον αέρα.

• Το τροχαίο απέβη μοιραίο για τον οδηγό του αυτοκινήτου, που δεν

αντελήφθη έγκαιρα τον κίνδυνο.

• Έμαθα πως του συνέβη κάτι άσχημο.
• Ο πατέρας κατελήφθη από πανικό μόλις έμαθε πως τα μέλη της οικογένειάς
του απήχθησαν από κακοποιούς.

• Τα προϊόντα που εισήχθησαν από την διπλανή χώρα ήταν αλλοιωμένα.

• Από την μεγάλη συγκίνηση υπέστη καρδιακή προσβολή.

• Κατέστη αδύνατον να τον μεταπείσω.

• Ο πρωθυπουργός μετέβη στην Θεσσαλονίκη για τα εγκαίνια της Έκθεσης.

• Όταν τα παιδιά άρχισαν να μαλώνουν έντονα, επενέβησαν οι μεγάλοι για

να τα ηρεμήσουν.

• Η αστυνομία παρενέβη και διέλυσε βίαια τους διαδηλωτές, κάνοντας

παράνομη χρήση χημικών.
 7. Ποιος είναι ο ρόλος των χρονικών και τοπικών
Προσδιορισμών
Να βρεις τους χρονικούς και τοπικούς προσδιορισμούς και να συμπληρώσεις
τον παρακάτω πίνακα.

 Η αστυνομία έψαξε παντού, αλλά δε βρέθηκε πουθενά ο δράστης.

 Την παράσταση την έχω ήδη δει και πιστεύω ότι θα σου αρέσει.

 Θα βρίσκομαι απέναντι, αν περάσει κανείς και με ζητήσει.

 Πριν από τρία χρόνια παντρεύτηκε και αποφάσισε να μείνει στη

Θεσσαλονίκη.

 Αργά ή γρήγορα θα έρθει η στιγμή που θα γυρίσει στο σπίτι του.

 Οι γιατροί πήγαιναν πέρα δώθε και οι νοσοκόμες τους ακολουθούσαν από

πίσω.

 Ταξιδεύει πολύ συχνά, καθώς τα ταξίδια είναι μέρος της δουλειάς του.

 Στην αρχή δεν τον πίστεψα, αλλά τώρα πια είμαι σίγουρος ότι λέει την
αλήθεια.

ΧΡΟΝΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΠΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ

 Έντεκα μηνών
[Τοποθετήστε φωτογραφίες εδώ]

Γ΄τάξη: http://gtaksh.blogspot.gr/

Δ΄τάξη: http://xristx.blogspot.gr/

Ε΄τάξη: http://e-taksh.blogspot.gr/

Ημερομηνία:
ΣΤ΄τάξη: http://st-taksh.blogspot.gr/
Βάρος: [Βάρος[ Ύψος: [Ύψος]
Κριτήρια: http://kritiria.blogspot.gr/

Σημειώσεις:
Άρθρα: http://xristosxarmpis.blogspot.gr/