Çocuk Saðlýðý ve Hastalýklarý Dergisi 2003; 46: 148-152 Derleme

Çocuklarda aydýnlatýlmýþ onam sorunu

Erdem Aydýn
Hacettepe Üniversitesi Týp Fakültesi Deontoloji, Týp Etiði ve Tarihi Doçenti

SUMMARY: Aydýn E. (Department of Deontology, Medical Ethics and History,

Faculty of Medicine, Ankara, Turkey). The problem of informed consent in
children. Çocuk Saðlýðý ve Hastalýklarý Dergisi 2003; 46: 148-152.
Ethical values in the relation between the physician and the patient have
undergone changes in the last decade. The most significant is that the
participation of the patient in medical decisions has become an ethical concern.
Therefore, obtaining informed consent from the patient is one of the most
underscored issues. However, getting informed consent in children has unique
aspects, involving the physician, child and family/legal guardian, and thus,
creating ethical problems. Children under the age of legal competence are
dependent upon their families in decisions, which leaves them without this right.
This is an issue challenging the current notion of medical ethics. Children,
particularly mature minors and adolescents, should be allowed to participate
to a large extent, in the decision-making process.
Key words: medical ethics, informed consent in children, ethical dilemma.

ÖZET: Günümüzün hekim-hasta iliþkindeki etik deðerler son onlu yýllar içerisinde
önemli deðiþikliklere uðramýþtýr. Yaþanan en önemli deðiþiklik hastanýn týbbi
karardaki payýnýn temel etik kaygýlardan biri haline gelmesidir. Bu amaçla hastadan
aydýnlatýlmýþ onam almak pratikte üzerinde en çok durulan konulardan biridir. Çocuk
hastalarda aydýnlatýlmýþ onam alýnmasý konusu kendine özgü özellikler taþýr. Burada
hekim, çocuk ve aile/yasal temsilci bulunmaktadýr. Týbbi kararýn bu üçgen içerisinde
olmasý etik yönden irdelenmesi gereken güçlükler yaratmaktadýr. Yasal yaþ sýnýrýnýn
altýndaki çocuklarýn týbbi kararda ailelerine baðlý olmalarý onlarýn kendi özerkliklerini
kullanabilme haklarýný ellerinden almaktadýr. Bu durum günümüzün genel týp etiði
anlayýþýný zorlayan bir olgudur. Oysa çocuklarýn, özellikle yetiþkin çocukluk
döneminde týbbi kararlarda önemli ölçüde katýlým paylarýnýn bulunmasý gerekir.
Anahtar kelimeler: týp etiði, çocuklarda aydýnlatýlmýþ onam, etik ikilem.

Týp etiðinde hastayý týbbi karara ortak etmek her
geçen gün daha fazla benimsenen bir davranýþ
biçimi olmaktadýr. Hekimin, kendi baþýna karar
vermek istemesi ve hasta deðerlerini gözardý
etmesi geleneksel hekim-hasta iliþkisinde olaðan
denebilecek bir davranýþ olarak görülebilir. Ama
bugün bu yorumu yapmak çok güçtür. Çünkü
hem hekimlere yüklenen etik yükümlülükler hem
de hasta haklarý, “hekim merkezli” bir davranýþ
rahatlýðýný kýsýtlamaktadýr. Hastalarýn týbbi
karardaki tercih ve payýnýn artýrýlmasý gerek-
mektedir. Hekimler bir otorite gücü þeklinde deðil;
hasta ile iþbirliðine giren bir davranýþ modelini
sergilemek konusunda günümüzde etik yönden
yükümlülük taþýmaktadýrlar.
Günümüzde týp etiðinin dört temel ilkesinden
biri olarak görülen özerkliðe saygý ilkesi hekim-
hasta iliþkisindeki paternalistik anlayýþý deðiþtir-
miþtir. Aydýnlatýlmýþ Onam dediðimiz iþlem birincil
olarak týp etiðinde bireysel, özerk seçimlerin hayata
geçirilmesini ve korunmasýný mümkün kýlmaktadýr.
Hastanýn, hekim ile iþbirliðine girip týbbi müdahale
ve tedaviler konusunda tercihini söyleyebilmesi,
kuþkusuz onun müdahale ve tedavi hakkýnda
bilgilendirilmesini gerekli kýlmaktadýr. Bilgilendiril-
memiþ hastanýn, hekimle ortak bir karar alabilmesi
mümkün deðildir. Hastanýn bilgilendirilmesi,
ardýndan, müdahale ve tedavi ile ilgili olarak onam/
onayýnýn alýnmasý gerekmektedir1.
Eriþkin hastalarda belirlenmiþ “koþullar” içerisinde,
hastanýn özerkliðinden söz edebiliyoruz. Peki ya 18
yaþýndan küçük biri için özerkliði sýnýrlandýran bir
gerekçe bulunmakta mýdýr? Bu baðlamda çocuk
hastalarda, hasta özerkliðine saygý ilkesinin ve
aydýnlatýlmýþ onam iþleminin ayrýca ele alýnmasý
gerekmektedir.
Cilt 46 • Sayý 2
Çocuklarda özerklik sorunu ve
aydýnlatýlmýþ onam
Çocuklar henüz geliþmelerini tamamlayamamýþlardýr
ve anlama kapasiteleri geliþmemiþtir. Çocuklarýn,
özerklikleri de içinde olmak üzere, geliþimlerini
özgürce tamamlayabilmeye haklarý vardýr. Buna
karþýn günlük hayatta çocuk hastalarýn özerk bir
kimlik içerisinde olamayacaklarý hemen akla gelen
bir deðerlendirme gibi görünmektedir. Genellikle 18
yaþýnýn altýndaki kiþilerde özerkliklerini serbestçe
kullanabilme haklarýný ellerinden almak olaðan bir
davranýþ gibi hissedilmektedir. Hatta bunun için yasal
düzenlemeler yapmak da mümkündür ki dünya
genelinde de bu böyle olmaktadýr. Onsekiz yaþ
altýndakilerin tedavi olma haklarý da aileler ya da tasal
temsilciler tarafýndan kullanýlan bir hak olmaktadýr.
Aydýnlatýlmýþ onamla ilgili olarak bu noktada
karþýmýza çýkan en önemli etik ögelerden biri hiç
kuþkusuz yeterlilik (competence) meselesidir.
Çocuklarýn karar verebilme yeterliliklerinin sýnýrlý
ya da hiç olmadýðýný varsayarýz. Kabul ettiðimiz bu
eksiklik durumu, bizim onlarýn hakkýný korumamýz
gerektiði þeklinde düþünceye yol açar. Çocuklarýn
özerkliklerinin baþkalarý tarafýndan kullanýlabilecek
bir hak olarak görülmesi onlarýn yaþam deneyimi
ve planlý kararlar alamayacaðý varsayýmýndan
kaynaklanmaktadýr. Bu nedenle bizler onlarý
koruyup, kollayarak güven içerisinde yaþamlarýný
sürdürecek koþullarý temin etmeye çalýþýrýz. Bu
kaygý aslýnda onlarý eriþkin hale getirip, ileride
kendi baþlarýna karar verebilecek bir duruma
getirme sürecidir. Yani bizler, çocuklarýn ilerideki
özerkliklerini düþünerek þimdiki özerkliklerini
sýnýrlamaya çalýþýrýz2. Bu noktadan sonra, aileler ve
deðiþik kurumlarýyla toplum, mantýksal
deðerlendirmeler geliþtirerek çocuk özerkliðinin
sýnýrlandýrýlmasýný haklý hale getirmektedir.
Böylelikle çocuk özekliðini sýnýrlandýrmak doðru
bir davranýþ biçimi olarak kabul görmektedir.
Çocuklarýn özerklikleri hem onlarýn yeterlilikleri
hem de yaþlarý ile iliþkilidir. Genel bir doðru olarak
kabul edilen yaþ çizgisinin üstünde bir yaþta
olmak daha çok, altýnda olmak daha az yeterliliðe
sahip olunacaðý anlamýna gelmektedir. Gerçekte
ise bunu ispatlayamayýz. Ama yeterliliði belli bir
yaþ düzeyine indirgeyerek ele almak pratikte
bizlerin iþini kolaylaþtýrmaktadýr. Yeterliliði tam
olarak belirleyecek bir test henüz mevcut deðildir.
Test deðerlendirmeleri testin baðlamýna özeldir.
Yeterlilik kesin biçimde açýklanamadýðý zaman
kaçýnýlmaz olarak yaþ faktörüne sýðýnmamýza
neden olmaktadýr. Bugün yaptýðýmýz da bulur2.
Çocuklarda Aydýnlatýlmýþ Onam Sorunu 149
Buna karþýn çocuk hastalarýn özerkliklerini
belirlemek yöntemini yaþ sýnýrlarý içerisinde ele
alsak da herþeye raðmen bunu mutlak ve koþulsuz
olarak görmemek gerekir. Özerkliklerini
kullanamayacaklarý varsayýmýna raðmen bazý
durumlarýn istisna oluþturabileceðini akýldan
çýkartmamalýdýr.
Amerikan Pediatri Akademisi’nin önerilerine göre
hastalardan aydýnlatýlmýþ onam alýnýrken dikkat
edilmesi gereken bazý noktalar bulunmaktadýr:
Hastalar anlaþýlabilir bir dille bilgilendirilmelidir.
Hastalýk ya da týbbi durumun niteliði açýklan-
malýdýr. Hastaya sunulacak teþhis ve tedavi
aþamalarý belirtilmelidir. Týbbi müdahale ile elde
edilecek baþarý olasýlýðý hastaya açýklanmasý
gerektiði gibi yararlar ve potansiyel riskler
konusunda da hasta mutlaka bilgi sahibi olma-
lýdýr. Hastaya sunulan bilgilerin hasta tarafýndan
anlaþýlabilir olmasý gerekmektedir. Hastanýn
bilgilendirilmesi ve onamýnýn alýnmasý sýrasýnda
hasta ya da onun yerine karar verecek olan
vekilinin yeterliliðinin tam olduðu kanaati
bulunmalýdýr. Hastanýn mümkün olduðu kadar
herhangi bir baský ya da yönlendirme altýnda
kalmadan karar verebilme garantisinin saðlan-
masý gerekmektedir3.
Çocuðun istekleri gözönüne alýnsa bile kuþkusuz
çocuk hastalarla ilgili vakalarýn çoðunda onam
aile/yasal temsilciden alýnýr4 Çocuklarýn aydýn-
latýlmasý ve onamlarýnýn alýnmasý konusunda
aþaðýda söz edeceðimiz özel durumlarý bir kenara
koyduðumuzda, pratikte onam/onaydan çok
onlarýn bilme ya da katýlma hakký söz konusudur.
Kararý, onaylayacak son kiþi aile ya da yasal
temsilci olmaktadýr. Bilme hakkýna saygý
göstererek, çocuðu týbbi karara katma yönünde
hekimin gayret göstermesi etik bir yüküm-
lülüktür ve çocukla arasýndaki güven iliþkisini
geliþtirecek bir yaklaþýmdýr. Yaklaþýk yedi
yaþýndan itibaren çocuðun týbbi karara katýlýmda
bulunabileceðinden söz edilebilir5.
Etik ve yasal olarak hekimler çocuklarýn tedavileri
için ailelerinden izin almak zorundadýrlar.
Bununla birlikte çocuðun geliþimine baðlý
olarak, ileri yaþ çocuklarda hekim ve aile
kararlarýna çocuklarýn onayý da katýlmalýdýr.
Hekimlerin çocuklarýn tam olarak rasyonel ve
özerk bir karar verebilmelerini beklememeleri
lazýmdýr. Hekim çocuðun karar verebilme
kapasitesi üzerinde, çok büyük dikkat ve özenle
durarak onun onay verme kapasitesini artýrýcý
yönde davranmalýdýr3.
150 Aydýn
Çocuklarýn kendi baþlarýna tedavi olmalarý
Dünya Týp Birliði'ne göre çocuklarýn, ailenin/
yasal temsilcinin týbbi karara aktif biçimde
katýlmaya haklarý vardýr. Anlama kapasitesi arttýðý
ölçüde çocuðun katýlýmý artmalýdýr. Yetiþkin
çocuklarýn hekimin deðerlendirmesi sonucunda
tedavi konusunda karar verebilir4.
Onsekiz yaþýndan küçüklerin kendi baþlarýna
hekime gelip muayene olmalarýný bazý özel baþlýklar
altýnda deðerlendirmek gerekmektedir 3,6,7 .
Bunlardan birincisi bazý týbbi durumlar karþýsýnda
önceden belirlenmiþ olan yasal düzenlemeler ile
ilgilidir. Birçok Amerikan eyaletinde küçüðün
kendisi onay verdikten sonra, ailesinin onayýný
olmadan tedavi edilebilecek belirli týbbi durumlar
yasalarca saptanmýþtýr. Bu koþullar genel olarak ilaç
baðýmlýlýðý, cinsel bulaþýcý hastalýklar, gebe olanlara
týbbi tedavi, doðum kontrolu, düþük ve bazen akýl
hastalýklarý gibi durumlardýr. Bu nedenle görev
yapan hekimlerin ülkelerindeki uygulamadaki yasal
þartlarýndan haberdar olmalarý gerekir.
Ýkinci durum çocuðun sosyal yaþamýna iliþkindir.
Kendi baþlarýna yaþayan, ailesine ekonomik
baðýmlýlýðý bulunmayan baðýmsýz çocuklar
(emancipated), evli küçükler, askerde olanlar,
hamile ve ebeveyn olanlar kendi baþlarýna hekime
baþvurarak tedavilerini yaptýrabilirler.
Üçüncü durum ise mahkeme tarafýndan verilecek
kararla çocuðun “baðýmsýz” kabul edilerek kendi
baþýna karar verebilme hakkýný elde etmesidir.
Yetiþkin çocuklar
Özellikle 15 yaþýndan itibaren, çocuk hastalarýn
tedavileri sýrasýnda aydýnlatýlmýþ onam alýnmasý
konusundaki karþýmýza çýkan bir baþka durum
“yetiþkin çocuklarda” (mature minors) olgu-
sudur. Bu konu her geçen gün daha fazla önem
kazanmaktadýr. Bir “yetiþkin çocuk”, yasal yaþ
sýnýrýnýn (18 yaþ) altýnda olan ve hâlâ ailesine
baðýmlý, ama makul kararlar verebilecek olan
biridir6,7.
Aslýnda yetiþkin çocuk kavramý týbbi tedavinin
sonucunu, doðasýný ve boyutunu anlamaya
muktedir olmak anlamýnda kullanýlmaktadýr.
Yetiþkin çocuk kuralýnýn uygulanabilmesi,
küçüðün yaþça büyük olmasý ve týbbi müdahalenin
küçük için yararlý sonuç verecek þekilde olmasýný
gerektirmektedir. Organ ya da kan vermek
þeklindeki davranýþlar bu kapsama girmez.
Çocuðun onay verdiði tedaviler ailenin iznini
aramayý gerektirmeyecek nitelikte tedavi düþük
riskli ve standart bir tedavi þeklinde olmalýdýr6.
Çocuk Saðlýðý ve Hastalýklarý Dergisi • Nisan - Haziran 2003
Bu gençler, tedavilerine çalýþan hekim için ikilemler
yaratmaktadýrlar. Bir yandan, kendileri için karar
varebilecek þekilde görünürlerken diðer yandan ise
aileleri onlarýn yasal sorumluluklarýný üzerlerinde
taþýmaktadýr. Yetiþkin çocuk konusunda hekimin
karar verme süresince, önerilenler þunlardýr7:
– Hasta takdir edebilme yaþýnda olmalý (15 ve
daha yukarý) ve iþlemleri ve risklerini gerçekçi bir
þekilde anlayarak aydýnlatýlmýþ onam verebilecek
þekilde yeterlilik içinde görünmelidir.
– Týbbi önlemler hastanýn kendi yararý için
olmalýdýr (Organ vericisi ve araþtýrmaya denek
olmamalýdýr.)
– Týbbi müdahalenin gerekliliði güvenilir þekilde
týbben doðrulanmalýdýr.
– Küçüðün isteðini reddetmek de dahil olmak
üzere, niçin aile onayýnýn elde edilemeyeceðinin
iyi bir nedeni olmalýdýr.
Vurgulamak istersek, yasalarýn izin verdiði
koþullarda ve baðýmsýz çocuklarda hekimin ailenin
onayý olmadan küçüðü tedavi etmesi etik ve yasal
yönden kabul edilir bir davranýþtýr. Eðer küçük her
iki kategoride de deðil, ama anlama ve onay verme
kapasitesi olan yetiþin çocuk ise hekimin yukarýda
belirtilen koþullarda, onay beklemeden çocuðu
tedavi tedavi etmesi etik yönden günümüzde
kabul edilebilir bir davranýþtýr.
Yetiþkin çocuklar da dahil olmak üzere aile onayý
olmadan tedavi eden hekimler hukuk açýsýndan
risk altýndadýr. Buna raðmen bu risk ABD’de
teorik düzeyde kalmaktadýr. Bu ülkede son onlu
yýllarda 15 yaþ üstünde ve onay veren çocuklarla
ilgili olarak, ailesinden onay alýnmadýðý için
hiçbir mahkeme hekimleri sorumlu tutmamýþtýr.
Aileler de bu konuda verilmiþ týbbi karara itiraz
etme gibi bir giriþimde bulunmamýþlardýr6,7.
Aile ve çocuk isteklerinde uyuþmazlýk
Ailelerin hekim tarafýndan önerilen tedavileri
reddetmesi ve tedavinin çocuk için kaçýnýlmaz bir
müdahale olduðu durumlarda tedavinin yapýlabilmesi
vakayý mahkemelik hale getirebilecektir. Dünya Týp
Birliði’nin önerilerine göre çocuðun saðlýk durumu
geriye dönüþü olmayacak þekilde tehlikede ve týbben
alternatif yöntemlerin bulunmadýðý koþullarda eðer
aile/yasal temsilci tedaviyi reddediyorsa o zaman
hekim hukuki ve yasal yollara baþvurarak tedaviyi
yapmak konusunda yetki alabilir4.
ABD’de ailenin reddetmesine raðmen hastanenin
tedavi etmesini kabul eden bazý mahkeme
kararlarý bulunmaktadýr. Çocuðun hayatýný
Cilt 46 • Sayý 2
tehlikeye sokan bir durum varsa ve aile tedaviye izin
vermiyorsa mahkemeler tedaviye izin vermektedirler.
Bunun için hastane çalýþanlarýndan birinin
mahkeme tarafýndan vasi olarak atanmasý gerekir.
Acil durumda bu iþlem telefonla yapýlabilir. Telefon
için de zaman yoksa, aciliyet durumunda onay
almadan da tedavi yapmak zorunda kalýnabilir.
Yehova Þahidi gibi din inançlarý nedeniyle ailelerin
kan transfüzyonunu reddetmeleri halinde
mahkemelerin tedavinin yapýlmasý için vasi
atadýklarý bilinmektedir6.
Tedavi konusunda çocuk ve aile arasýnda
uyumsuzluk ortaya çýktýðýnda hekim olarak nasýl
davranýlmasý gerekmektedir. Bu gerçekte
genelleþtirilemeyecek kadar zor bir sorudur.
Vakalarýn özellikleri doðrultusunda hekimler
kuþkusuz belli bir davranýþ içerisinde
bulunacaklardýr. Bu baðlamda açýklýk getirmesi
açýsýndan bir vaka örneðinden yola çýkarak
konuyu ele alalým.
Örnek olay
Sekiz yaþýndaki Alan’ýn boðaz aðrýsý ve ateþ þikayeti
vardýr. Fizik muayenede eksüdatif farenjit ile ön
servikal lenflerinde þiþlik tespit edilir. Test sonucu
streptekoksik bir enfeksiyon olduðu sonucuna
varýlýr. Doktor, Alan ve annesine penisilin tedavisi
gerektiðini açýklar. Ama penisilin tedavisi çeþitli
biçimlerde uygulanabilecektir. Alan intramusküler
enjeksiyon ile tedavi edilebileceði gibi, aðýzdan hap
ya da þurup þeklinde de tedavi edilebilir. Anne,
enjeksiyon tedavisini istemektedir. Fakat Alan iðne
tedavisini istememekte þurup kullanmak
istemektedir8.
Böyle bir durumda hekimin davranýþý nasýl
olmalýdýr? Anne ile çocuk, tedavi yöntemi
konusunda anlaþamazlarsa hekim nasýl
davranabilir? Hekim, eðer anne tarafýný tutarsa o
zaman çocuðun karþý çýkmasýna raðmen enjeksiyon
tedavisi uygulayacak mýdýr? Bu durumda çocuðun
tepkisi ne olabilir? Çocuða, týbbi karara katýlým
hakkýnýn bulunduðunu kim söyleyecektir? Hekim
çocuðun tarafýný tutarsa bu defa annenin zor
durumda kalmasýna neden olabilir. Çünkü anne
antibiyotik almak ve onu günde üç kez çocuða
vermek durumunda kalacaktýr. Anne, “Peki, Doktor
Bey ilacý vermek için günde üç kere eve gelecek
misin” þeklinde, hoþnutsuzluðunu gösteren bir
cümle sarfederse hekim ne cevap verebilir? Hekimin
vereceði cevap, onun hastasý ile iliþkisinde ikilem
içerisinde kalmasý anlamýna gelebilecektir. Hekim,
ailede dýþýndan biri olarak böyle bir durumda
sorumluluðu tamamen nasýl üstlenebilir?
Çocuklarda Aydýnlatýlmýþ Onam Sorunu 151
Bu vakaya iliþkin benzer sorular geliþtirilebilir
Ancak vakanýn analizinde þurup ve iðne tedavisi
arasýndaki týbbi karar konusunda ileri sürülen
görüþte son kararýn annede olmasý gerektiði
belirtilmektedir. Bunun gerekçeleri ise þunlardýr:
Her iki tedavide de risk düþük, tedavi niteliði
yüksektir. Uygun yerel anestezi ile iðne acýsý en
aza indirilebilir. Dahasý, çocuk sadece sekiz
yaþýndadýr. Bu yüzden olasýlýkla týbbi gerekliliði
ve ilerdeki geliþmeleri anlayamayacak durumdadýr.
Bununla birlikte hekimin, aile özerkliklerini
tehdit edeceði þikayetine raðmen, çocuðu karara
katýlýmýný saðlamaya da hakký vardýr ve bu etik bir
yükümlülüktür8.
Bizce de ailenin böyle bir vakada tercihi çok
önemlidir. Ancak çocuða hekim tarafýndan tercih
fýrsatýnýn verilmesine dikkat edilmelidir. Çünkü,
çocuðun þiddetle reddedeceði bir tedavi yöntemi,
çocuðun tüm týbbi tedavilere reaksiyon
geliþtirmesine neden olabilir ve enjeksiyon
tedavisinden kaçmak için çeþitli yollar deneyebilir.
Türk hukukundaki durum
Türk Medeni Kanunu’na göre yaþ küçüklüðü
temyiz gücünü ortadan kaldýran bir sebeptir.
Küçükler üzerinde yapýlacak týbbi uygulamalarda
önce ana-babanýn, anlaþmazlýk durumunda
babanýn, babanýn ölmüþ ya da bulunmamasý
halinde annenin onamý/onayý gerekir. Çocuða
vasi atanmýþ ise týbbi müdahale için vasinin
onamý gerekir9.
Diðer yandan 1928 yýlýnda yürürlüðe giren
Tababet ve Þuabatý Sanatlarýnýn Tarzý Ýcrasýna
Dair Kanun’da her türlü týbbi uygulamada hasta
küçük ise veli ve vesisinden onay alýnacaðý
belirtilmektedir. Böylece hekim küçük üzerindeki
týbbi müdahale için mutlaka veli ya da vasisinden
izin almak zorundadýr. Küçüðün temyiz
kuvvetinin bulunmasý bu durumu deðiþtirmez10.
Hasta Haklarý Yönetmeliði’ne göre hasta küçük ise
velisinden veya vasisinden izin alýnýr. Hastanýn,
velisinin veya vasisinin olmadýðý veya hazýr
bulunamadýðý veya hastanýn ifade gücünün
olmadýðý hallerde bu þart aranmaz. Kanuni temsilci
tarafýndan muvafakat verilmeyen hallerde,
müdahalede bulunmak týbben gerekli ise velayet ve
vesayet altýndaki hastaya týbbi müdahalede
bulunulabilmesi için Türk Medeni Kanunu gereði
mahkemeden izin alýnmasý gereklidir. Kanuni
temsilciden veya mahkemeden izin alýnmasý zaman
gerektirecek ve hastaya derhal müdahale edilmediði
takdirde hayatý veya hayati organlarýndan birisi
tehdit altýna girecek ise izin þartý aranmaz11.
152 Aydýn
Yönetmelik, diðer yandan küçüklerin kararlara
katýlýmýna fýrsat verilmesini istemektedir. Bu
anlamda, “Kanuni temsilcinin muvafakatinin
gerektiði ve yeterli olduðu hallerde dahi, mümkün
olduðu ölçüde küçük veya mahcur (kýsýtlý)
hastanýn dinlenmesi suretiyle týbbi müdahaleye
iþtiraki saðlanýr” denmektedir.
Türk Medeni Kanunu'na göre 18 yaþýný dolduran
herkes ergin sayýlýr. 18 yaþýndan küçük olanlar
mahkeme kararý ile ergin/yetiþkin sayýlabilirler.
Bunun dýþýnda 18 yaþýnýn altýndaki bir küçüðün
ergin biri sayýlabilmesi için þu koþullar
gerekmektedir: Çocuðun 15 yaþýný doldurmasý,
rýza vermesi, anne-baba ya da yasal temsilcinin
kabul etmesi ve alýnacak karardan yarar görecek
olmasý gerekir12.
Türk hukukunda 18 yaþ altýndakilerin belli týbbi
durumlarda kendi baþlarýna tedavi olabilmeleri
hakkýný veren yasal bir düzenleme bulunmamaktadýr.
Sonuç
Hastanýn týbbi müdahale konusunda bilgilendirilmesi
ve onamýnýn alýnmasý týp uygulamasýnda artýk
vazgeçemeyeceðimiz etik bir kýstastýr. Çocuklarý týbbi
karar katmak çabasý her geçen artmaktadýr. Çocuk
hastalarý bu haktan mahrum edemeyiz. Yasal sýnýrýn
altýndaki yaþtaki çocuklarýn özerkliklerinin
korunmasýný saðlamak týp etiðinin temel
kaygýlarýndan biri olmalýdýr. Hekimler, çocuk
hastalara bu konuda özel bir önem vermelidirler.
Ailelerin ya da yasal temsilcilerin istekleri kuþkusuz
göz önünde tutulacaktýr. Ancak çocuklarýn istek,
beklenti ve tercihleri gözden uzak tutulmamalýdýr.
Çocuk Saðlýðý ve Hastalýklarý Dergisi • Nisan - Haziran 2003
Aksi takdirde hekim-aile iþbirliði gerçekleþecek ve
artýk kabul görmeyen yeni bir tür “paternalistik”
yaklaþým sergilenme noktasýna gelinecektir.
KAYNAKLAR
1. Beauchamp TL. Childress JF. Principless of Biomedical
Ethics. New York: Oxford University Press, 1994:
142-145.
2. Ross LF. Health care decisionmaking by children is it
in their best interest? Hastings Center Report 1997;
27: 41-45.
3. Committee on Bioethics, American Academy of
Pediatrics Informed consent, parental permission, and
assent in pediatric practice. Pediatrics 1995; 95: 314-317.
4. World Medical Association. Declaration of Ottawa on
the Right of the Child to Health Care. 50th World
Medical Assembly, Canada, 1998.
5. Beidler SM, Dickey SB. Children’s competence to
participate in healthcare decisions. JONA’s Healthcare
Law, Ethics, and Regulation 2001; 3: 80-87.
6. Annas GJ. The Rights of Patient. Totowa, New Jersey:
Humana Press. 1992: 110-112.
7. Jonsen AR, Siegler M, Winslade WJ. Clinical Ethics.
New York: McGraw-Hill, Inc. 1992: 173-174.
8. Ross LF. Lantos J. Treating minors. In: Sugarmen J,
Weiss BD (eds). New York: Ethics in Primary Care.
McGraw-Hill. 2000: 177-185.
9. Aþçýoðlu Ç. Týbbi Yardým ve El Atmalardan Doðan
Sorumluluklar. Ankara: Tekýþýk Ofset Tesisleri, 1993: 26.
10. Tababet ve Þuabati San’atlarýnýn Tarzý Ýcrasýna Dair
Kanun. Resmi Gazete 14.4.1928, s. 863.
11. Hasta Haklarý Yönetmeliði. Resmi Gazete 1 Aðustos
1998 s. 23420.
12. Akyüz E. Çocuðun Haklarýnýn ve Güvenliðinin
Korunmasý. Ankara: Milli Eðitim Bakanlýðý Yayýnlarý,
2000: 76-78.