građevinsko – arhitektonski fakultet u nišu nauka + praksa 12.

1 / 2009

Određivanje nelinearne rotacione krutosti veze čelične grede i stuba

primenom metode konačnih elemenata

Marko Pavlović1

Rezime:
Efekti nelinearnog ponašanja krutih veza grede i stuba u čeličnim konstrukcijama mogu biti vrlo
intreresantni ne samo sa akademskog već i sa inžnjerskog stanovišta. Jedan od primera može biti
seizmička analiza konstrukcija. Usled pojave plastičnih deformacija određenih komponenti veze, a samim
tim i nelinearnog ponašanja, dolazi do pojave histerezisnog prigušenja koje vrši apsorpciju energije
zemljotresa koja deluje na konstrukciju. Nasuprot ovom povoljnom efektu, razmatrane nelinearnosti, kod
čeličnih konstrukcija sa krutim ramovima, ispoljavaju se i negativni efekti kao što su veće horizontalne
deformacije konstrukcije usled degradacije krutosti. Zato je precizno određivanje ove nelinearne
zavisnosti od velike važnosti i u svetu se ovom problemu pridaje veliki značaj. U ovom radu se
pomenutom problemu pristupa primenom metode konačnih elemenata. Takođe izvršeno je i poređenje
rezultata sa preporukama koje daje Evrokod 3 i kritički osvrt na primenjene pretpostavke korišćenog
modela.

Ključne reči: Čelične konstrukcije, krute veze, MKE, nelinearno

Summary:
Nonlinear behavior of end-plate beam to column joints in steel structures can be very interesting both
from an academic, and from an engineering point of view. Earthquake analysis may provide a good
example. Due to plastic deformations of certain joint components, and therefore nonlinear behavior,
hysteresis dumping that has a capability of dissipating the earthquake input energy, occurs. Unlike this
positive phenomenon of such nonlinearities, in framed steel structures, there are also some negative
effects such as increased horizontal deformations of structure due to decreased stiffness. Therefore, the
good assessment of nonlinear rotational stiffness of beam to column end-plate joints in steel structures is
very important. In this paper the problem is approached by finite element method. Also, FEM results are
compared to results obtained according to rules given in Eurocode 3 and known disadvantages of used
model are pointed out.

Key words: steel structures, end-plate joints, FEM, nonlinear

1
Marko Pavlović, dipl.građ.inž, asistent-pripravnik, Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu

166
građevinsko – arhitektonski fakultet u nišu nauka + praksa 12.1 / 2009

debljine 30mm. U gornjoj zoni se nalaze četiri

1 UVOD zavrtnja, a u zoni donje nožice dva zavrtnja. Na stubu
Cilj ove analize je iznalaženje nelinearne se u zonama gornje i donje nožice grede nalaze
zavisnosti momenta i rotacije krute veze čelične grede ukrućenja na rebru.
i stuba. Najpouzdaniji način za određivanje nelinearne
krutosti ovakvih veza predstavlja adekvatna primena
eksperimentalnih metoda. Pored eksperimentalnih,
često su u primeni i numeričke metode kao
predviđanje ili potvrda podataka dobijenih
eksperimentalnim putem ili kao dogradnja na već
postojeću bazu podataka izvršenih ispitivanja.
Za modeliranje predmetne veze i numeričku
analizu problema korišćen je softverski paket
SOFISTIK Verzija 23.0. Tipovi elemenata koji se
mogu koristiti u programu su: štapovi konstantnog i
promenljivog preseka, opruge, kablovi, prosti štapovi,
ravanski trougaoni ili četvorostrani shell elementi, kao
i trodimenzionalni elementi. Opterećenje se može
zadati kao čvorno, linijsko ili zapreminsko. Nelinearni
efekti mogu se analizirati samo uz primenu iterativnog Slika 2: Šema opterećenja i graničnih uslova
postupka. Nelinearne karakteristike materijala mogu Kako nelinearna analiza iziskuje velike
se koristiti za trodimenzionalne i shell elemente. proračunske resurse, radi uštede vremena, mreža
konačnih elemenata je formirana primenom principa
2 ANALIZIRAN PROBLEM simetrije. Model je podeljen po vertikalnoj ravni koja
Problem je analiziran primenom četvoročvornih prolazi kroz rebro stuba i grede i na presečenoj
(shell) konačnih elemenata koji u svojoj formulaciji konturi su zadati granični uslovi po pomeranjima tako
definišu savijanje i membransko ponašanje ploča i da su sprečene dve rotacije i transalcija upravno na
pomoću opruga kojima su modelirani zavrnjevi i ravan simetrije (slika 2). Numerički model je formiran
kontakt čeone ploče i nožice stuba. Opruge su kao tako da predstavlja jedan krajnji segment višespratnog
konačni elementi formulisani linearnim ili ramovskog sistema.
nelinearnim ponašanjem u dva pravca (normalno i
tangencijalno).

Slika 3: Mreža konačnih elemenata

Slika 1: Dispozicija veze greda-stub pomoću čeone ploče
i visokovrednih zavrtnjeva
Analiziran je tip veze grede i stuba sa čeonom
pločom i visokovrednim zavrtnjevima (slika 1). Greda
je poprečnog preseka HEA700, a stub poprečnog
preseka HEM650. Čeona ploča je sa prepustom,
Debljine konačnih elemenata su zadate tako da
odgovaraju debljinama nožica i rebara profila koji su
razmatrani. U ravni simetrije, elemenatima koji
predstavljaju rebra zadata je polovina realne debljine.
Mreža konačnih elemenata prikazana na slici 3,
formirana je tako da se čvorovi odgovarajućih
elemenata modela, npr. nožice i rebra ili nožice i

167
građevinsko – arhitektonski fakultet u nišu
ukrućenja, poklapaju. Konačni elementi koji formiraju
segment stuba sa ukrućenjima predstavljaju jednu, a
konačni elementi koji formiraju segment grede sa
ukrućenjima i čeonom pločom predstavljaju drugu
celinu. Ove dve celine nalaze se na rastojanju
jednakom polovini zbira debljine nožice stuba i čeone
ploče.
Slika 4: Konačni elementi oko rupa za zavrtnjeve
Čvorovi mreže koji predstavljaju nožicu stuba i
čeone ploče poklapaju se kako bi bilo moguće
modelirati kontakt između ove dve površine. Oko rupa
za zavrtnjeve čvorovi su formirani tako da se
poklapaju i sa krugom koji predstavlja spoljnu
konturu glave zavrtnja i navrtke (slika 4).
Kontakt izmedju nožice stuba i čeone ploče
modeliran je pomoću nelinearnih opruga prikazanih
na slici 5 (opruge tip 1). Ove opruge povezuju sve
korenspodentne čvorove nožice stuba i čeone ploče.
Čvorovi oko otvora koji predstavljaju zone kontakta
glave i navrtke zavrtnja sa čeonom pločom korišćeni
su za modeliranje zavrtnja (slika 4). Ovi čvorovi
povezani su oprugama koje jednakom krutošću
prihvataju i pritisak i zatezanje (slika 5 – opruge tip
2). Takođe, ove opruge imaju i izvesnu tangencijalnu
krutost.
Slika 5: Dijagrami krutosti opruga i zavrtnjeva
Opterećenje je zadato kao slučaj čistog savijanja.
Na kraju grede je zadato opterećenje u vidu linearno
promenljivog napona po visini preseka koji za zadati
profil odgovara momentima savijanja koji se
168
nauka + praksa 12.1 / 2009
razmatraju pri crtanju krive M-θ. Primenjenim
načinom zadavanja momenta na mestu veze izbegnut
je efekat kratkog elementa na koji bi za odgovarajući
moment bilo potrebno zadati značajnu smičuću silu.
Smicanje bi tada postalo dominantan vid naprezanja
elemenata veze što bi vodilo ka sasvim drugom
fenomenu od onog koji se ovde razmatra.
Za rešavanje problema je primenjen čelik S235.
Nelinearne karakteristike materijala su definisane kao
bilinearni radni dijagram čelika prema preporukama
koje daje Evrokod 3.
3 REZULTATI PRORAČUNA I
POREĐENJE SA EVROKODOM 3
Popračun je izvršen za različite nivoe naprezanja u
granicama od 200 kNm do 1000 kNm. Na slici 6 je
prikazan deformisan oblik razmatranog modela
dobijen nelinearnom analizom za najviši nivo
naprezanja. Na istoj slici se pored deformisanog
oblika može uočiti i propagacija zona plastifikacije.
Intenzitet sive boje na dijagramu predstavljaju
intenzitet napona. Zone u kojima je napon dostigao
napon na granici razvlačenja (235 MPa) obojene su
tamnom bojom. Uočava se da su to zone koje
predstavljaju linije plastifikacije za merodavan vid
loma čeone ploče opterećene na savijanje.
Slika 6: Deformisan oblik i prikaz napona
Za zadato opterećenje, momentom na slobodnom
kraju grede, veće od 1000 kNm program nije uspeo da
izvrši proračun. Za ovako velika naprezanja, dilatacije
u plastifikovanim zonama su velike pa je program
imao problema sa konvergencijom. Poboljšanjem
modela u smislu ukidanja prepostavki iskazanih u
zaključku, ovaj problem bi verovatno bio prevaziđen.
U svrhu definisanja rotacije veze za zadati moment
iz baze izlaznih podataka su utvrđene deformacije
čeone ploče u nivoima donje i gornje nožice grede.
građevinsko – arhitektonski fakultet u nišu
Razlika ove dve vrednosti podeljna sa visinom profila
grede definisana je kao mera rotacije veze. Takođe
formirana je kriva zavisnosti momenta i rotacije veze,
na osnovu rezultata za različite nivoe naprezanja.
Radi verifikacije rezultata proračuna, izvršeno je
poređenje sa vrednostima momenta nosivosti veze i
rotacione krutosti veze koje definiše Evrokod 3.
Prema Evrokodu 3, moguće je odrediti moment
nosivost i sekantnu rotacionu krutost veze na osnovu
analize koja razmatra svaku komponenetu veze
posebno. Na bazi pravila datih u [3], za profile koji su
korišćeni u ovom primeru, izvršen je proračun i
dobijeni su rezultati za moment nosivosti veze
(Mj,Rd=833,7 kNm) i inicijalnu rotacionu krutost
(Sj,ini=365306 kNm/rad).
Inicijalna krutost veze prema rezulatima dobijenim
po metodi konačnih elemenata iznosi:
θj,ini,MKE = 0,001013 rad;
Sj,ini,MKE = Mj,Ed/ θj,ini,MKE =394849 kNm/rad
Δ=(394849-365306)/365306=8,1%
Slika 7: M-φ krive prema Evrokodu 3 i prema MKE
Inicijalne krutosti veze prema metodi konačnih
elemenata i prema preporukama koje daje Evrokod 3
se poklapaju u granicama do 10%. Na slici 7 su
uporedo prikazane krive M-θ prema metodi konačnih
elemenata i Evrokodu 3. Kada je reč o nosivosti veze,
rezultati koje daje primenjen metod konačnih
elemenata ukazuju na veću nosivost nego što to
predviđa Evrokod. Do istih zaključaka su dovela i
druga, slična istraživanja u ovoj oblasti [4], u okviru
kojih su sprovedena i eksperimentalna ispitivanja.
Prema ovim ispitivanjima dobijena su relativno
slična neslaganja (približno 40% za moment nosivost)
sa rezultatima koje daje Evrokod.
4 ZAKLJUČAK
Primenjen model i metoda konačnih elemenata
koja uzima u obzir materijalnu nelinearnost
nauka + praksa 12.1 / 2009
predstavlja najjednostavniji pristup složenom
problemu koji se ovde razmatra.
Prilikom analize rezultata navedena neslaganja
izvršene analize sa rezultatima koje daje Evrokod
pripisana su konzervativnosti ovog standarda koju su
uočili i drugi autori [4]. Ne treba zaboraviti i na
nesavršenosti ovde primenjenog modela koje sigurno
doprinose razlikama.
Uvedeno je niz pretpostavki i pojednostavljenja da
bi problem uopste bilo moguće rešiti korišćenim
programskim paketom. Pre svega, korišćenjem
dvodimenzionalnih konačnih elemenata umesto
trodimenzionalnih, zanemarene su dilatacije i
komponente napona upravne na ravan ploče.
Geometrijska nelinearnost nije uzeta u obzir.
Zavrtnjevi su razmatrani kao kruta tela što rezultuje
zanemarivanjem uticaja njihove realne fleksibilnosti
na redukciju krutosti veze. Definisanje kontakta
pomoću nelinearnih opruga predstavlja
najjednostavniji vid rešenja ovog problema. Konačni
elementi sa 4 čvora i linearnim funkcijama oblika
između čvorova koje definišu stanje naprezanja u
okviru elementa imaju veoma malu tačnost osim u
slučaju kada se primanjuje veoma gusta mreža.
Formulacija konačnih elemenata sa jednim slojem po
debljini elementa dovodi do totalne plastifikacije
čitavog preseka po debljini pri dostizanju uslova
tečenja.
Naravno, tačnija analiza povlači za sobom i znatno
više proračunskih resursa.
LITERATURA
[1] SOFISTIK: ASE/General Static Analysis of Finite
Element Structures / Version 14.34, SOFISTIK AG,
Oberschleissheim, 2007.
[2] Crisfield M.A (2000) Non-linear Finite Element
Analysis of Solids and Structures - Volume 1 -
Essentials. Chichester: John Wileu and Sons Ltd.
[3] Eurocode 3, DESIGN OF STEEL STRUCTURES,
Part 1-8: Design of joints, CEN (European
Committee for Standardisation) : 2005.
[4] M.R. Mohamadi-shooreh, Mofid M. (2008)
Parametric analyses on the initial stiffness of flush
end-plate splice connections using FEM.
ELSEVIER: Journal of Constructional Steel
Research 64, page 1129–1141.
[5] Marković Z., Pavlović M. (2006) Savremen pristup
proračunu krutih veza greda-stub. Građevinski
kalendar 2006, Beograd: Savez građevinskih
inženjera i tehničara Srbije.
[6] Buđevac D., Marković Z., Bogavac D., Tošić D.
(2007) Metalne konstrukcije, Beograd: Građevinska
knjiga.
169