ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ՖԻՆԱՆՍԱՎՈՐՄԱՆ

ԱՐԴՅՈՒՆԱՎԵՏՈՒԹՅԱՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄԸ. ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ

ԻՐԱՎԻՃԱԿԸ ԵՎ ՄԵԹՈԴԱԲԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐՈՒՅԹՆԵՐԸ

Արտակ Մանուկյան
Հանրային քաղաքականության
հետազոտությունների ազգային կենտրոնի
նախագահ
 կրթական ծառայությունների ծավալը ՀՀ-ում տարեցտարի
աճում է (տարեկան աճը` շուրջ 5%)
սակայն`
 ծառայությունների ընդհանուր հատվածում կրթական
ծառայությունների մասնաբաժինը տարեցտարի նվազում է,
 կրթական ծառայությունների մատուցումը կենտրոնացած է
գլխավորապես Երևանում,
 10 մարզերի մասնաբաժինը չի գերազանցում 16%-ը (այս
պատկերը պահպանվում է 2003թ-ից ի վեր):
 4.3
3.8

1.5

2004 2008 2016

Կրթական ծառայությունների ծախսերը տնային տնտեսությունների

ընդհանուր ծախսերի կառուցվածքում, %
 2

1.2

0.2

5-րդ քվանտիլ 3-րդ քվանտիլ 1-ին քվանտիլ

 ՆԴՀ-ներում երեխաների ընդգրկվածությունը տարեցտարի
աճում է, սակայն դեռևս շարունակում է մնալ համեմատաբար
ցածր մակարդակի վրա
 Հայաստանում համապատասխան տարիքի երեխաների 2/3-ից
ավելին ՆԴՀ չի հաճախում,
 գյուղական համայնքներում նախադպրոցական
հաստատություններ չի հաճախում երեխաների շուրջ 83%-ը:
 ծայրահեղ աղքատ տնային տնտեսություններում
ընդգրկվածությունը 27% է:
 ՀՀ հանրակրթության համակարգում ավագ դպրոցը
լիարժեքորեն չի կատարում իր առաքելությունը, խախտված է
դրա ողջ գաղափարաբանությունը,
 չի ապահովում հիմնական դպրոցի և կրթական համակարգի`
հանրակրթական դպրոցին հաջորդող մակարդակի միջև կապը,
 չի նպաստում աշակերտների մասնագիտական կողմնորոշմանը,
 հիմնական դպրոցի համեմատությամբ չի ապահովում գիտելիքի
ավելի բարձր մակարդակ,
 տնային տնտեսությունների համար նշանակալի ֆինանսական
բեռ է ենթադրում, այդ թվում` մասնավոր պարապմունքների
վրա ծախսեր,
 ընդհանուր առմամբ, մատուցվող ծառայությունները չեն
ապահովում պատշաճ արդյունավետություն:
7000

6000
6000

5000

4000
3200
2900
3000

2000

1000

0
1-4 դասարանի աշակերտի համար 5-9 դասարանի աշակերտի համար 10-12 դասարանի աշակերտի համար

Տնային տնտեսությունների միջին ամսական ծախսը

մեկ աշակերտի հաշվով, դրամ (2016թ.)
8000
7400

7000

6000

5000

4000
3000
3000
2000
2000

1000

0
Ոչ աղքատ տնային տնտեսություններ Աղքատ տնային տնտեսություններ Ծայրահեղ աղքատ տնային
տնտեսություններ

Տնային տնտեսությունների միջին ամսական ծախսը

մեկ աշակերտի հաշվով, դրամ (2016թ.)
 60%

50% 48%

40%

30%

20%
12%
10% 8%

0%
Ոչ աղքատ տնային Աղքատ տնային տնտեսություններ Ծայրահեղ աղքատ տնային
տնտեսություններ տնտեսություններ

Մասնավոր դասերի վրա կատարվող ծախսերի մասնաբաժինը

ավագ դպրոցում սովորողի համար կատարվող
ընդհանուր ծախսերի կառուցվածքում, %
 73%
72%

65%

2014թ 2015թ. 2016թ.

Աշակերտների համախառն
ընդգրկվածությունը ավագ դպրոցում
 վերջին 10 տարիների ընթացքում ԲՈւՀ-երի քանակը
կրճատվել է շուրջ 1/3-ով, իսկ դրանցում սովորողների
թվաքանակը` մոտ 30%-ով,

 ԲՈւՀ-երի 81%-ը կենտրոնացած է Երևանում: Այստեղ

սովորում է ուսանողների 84.4%-ը,

 հումանիտար և տնտեսական գիտությունների տարբեր

ճյուղերում սովորողները կազմում են ԲՈւՀ-երի
ուսանողների ընդհանուր թվի մոտ կեսը, իսկ ֆիզմաթ և
բնական գիտություններին մասնաբաժինը միայն 6-7% է:
 ԲՈւՀ-երում համախառն ԲՈւՀ-երում սովորողների
ընդգրկվածությունը, %, կառուցվածքն ըստ տնային
2016թ. տնտ. աղքատության
մակարդակի,
ՀՀ միջինը 44 %, 2016թ.
ոչ աղքատ ՏՏ 50 ոչ աղքատ ՏՏ 75.9

աղքատ ՏՏ 34 աղքատ ՏՏ 23.4

ծայրահեղ աղքատ ՏՏ 17 ծայրահեղ աղքատ ՏՏ 0.7

Հայաստանում ԲՈւՀ-երը, որպես կանոն, իրենց մրցակցային
դիրքերը նախընտրում են բարելավել ոչ թե մատուցվող
ծառայությունների որակի բարձրացման, այլ՝
 ընդունելության կանոնների էլ ավելի պարզեցման,

 ուսումնական գործընթացում գիտելիքի ստուգման

ընթացակարգերի ոչ ֆորմալ հեշտացման,
 դիմորդների ամենալայն (հաճախ` նախնական
պատրաստվածության խիստ անբավարար մակարդակով
օժտված) շրջանակի համար մատուցվող
ծառայությունները հասանելի դարձնելու եղանակով:
 ՀՀ բուհական համակարգում առկա լճացման դրսևորումները
կայուն բնույթ են ստանում,
 խարխլվում են բուհ-աշխատաշուկա կապերը,
 ընկնում է կրթական ծառայությունների ներքին և արտաքին
մրցունակության մակարդակը (օտարերկրյա ուսանողների
մասնաբաժինը ՀՀ ԲՈւՀ-երի ուսանողների ընդհանուր թվում չի
գերազանցում 5%-ը, ընդ որում` օտարերկրյա ուսանողների
ընդհանուր թվի ավելի քան 85%-ը ապահովվում է միայն 4
երկրներից ՌԴ, Վրաստան, Սիրիա, Հնդկաստան) ժամանած
ուսանողների հաշվին):
 Պետական բյուջեի ծախսերի կառուցվածքում կրթության
մասնաբաժինը 2006թ-ից սկսած նվազման կայուն միտումներ է
արձանագրել և վերջին տարիներին գտնվում է 8-9 տոկոսի
շրջակայքում, ինչը շատ ավելի ցածր է, քան զարգացած և
նույնիսկ` զարգացող տնտեսությունների մեծամասնությունում
 Պետական բյուջեի ծախսերը կրթության ոլորտում / ՀՆԱ
հարաբերակցությունը ևս խիստ ցածր է` վերջին տարիներին
միջինում 2.4%
 2018-2020թթ. ՊՄԺԾԾ-ում կրթության ոլորտում պետական
բյուջեի ծախսեր / ՀՆԱ հարաբերակցության նվազում է
ծրագրված` 2018թ` 2.2%, 2019թ` 2.0%, 2020թ` 1.8%:
Մինչդեռ 2014-25թթ. հեռանկարային զարգացման
ռազմավարական ծրագրով ցուցանիշի, օրինակ՝ 2021թ.
ծրագրային մակարդակը 3.3% է:
 Համաշխարհային բանկի կողմից հրապարակվող
Համաշխարհային զարգացման ցուցիչների (world
development indicators) համաձայն`
 Հայաստանում մեկ սովորողի հաշվով բյուջետային
ծախսերը` մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ նկատմամբ, զարգացած
և համադրելի զարգացող տնտեսությունների համեմատ
ավելի ցածր են,
 կրթական առաջին և երրորդ մակարդակներում` մինչև
3-4 անգամ
 կրթական երկրորդ մակարդակում` 0.5-2.0 անգամ:
 հետճգնաժամային ժամանակահատվածում` 2009թ.
հետո, շոշափելի են անբարենպաստ զարգացումները,
որոնք տարեցտարի խորացման միտումներ են
ցուցաբերում,
 կրթության բյուջետային ֆինանսավորման հարաբերական
ցուցանիշները որակական տեղաշարժ չեն գրանցել
 կրթությունը լիարժեքորեն չի կատարում իր հիմնական
առաքելությունը` մարդկային կապիտալի զարգացում, դրա
արդյունավետ օգտագործում` բնակչության կյանքի որակի
բարձրացման և մարդկային կայուն զարգացման
նպատակով
ՇՆՈՐՀԱԿԱԼՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒՇԱԴՐՈՒԹՅԱՆ
ՀԱՄԱՐ