Prim dr Salih Gorinjac

BOLESTI NERVNOG SISTEMA

1
 UVOD U NEUROLOGIJU
NEUROLOGIJA - medicinska disciplina koja se bavi bolestima nervnog sistema, tj. bolestima
mozga, kiĉmene moţdine, vegetativnih i perifernih ţivaca.
Ispituje znakove bolesti, siptome i sindrome. Istraţuje etiologiju, bavi se anatomijom,
patofizologijom lijeĉenjem i sprijeĉavanjem bolesti nervnog sistema (NS).
Glavna funkcija NS je prijenos i obrada podataka, informacije se prenose u obliku nervnih, tj.
elektriĉnih impulsa.
Osnovna funkcionalna i strukturalna jedinica NS je neuron. U ljudskom tijelu postoji oko 28
milijardi neurona, u mozgu oko 10 milijardi neurona od kojih je svaki povezan sa nekoliko
hiljada drugih.
NEURON se sastoji od tijela nervne ćelije i nastavka.

DENDRITI - kraći nastavci koji sa osjetnih organa ili drugih nervnih ćelija dovode nervne
impulse na tijelo ćelije.
AXON - duţi produţetak neurona, duţine od nekoliko milimetara do jednog metra. Funkcija mu
je prenositi nervne impulse s tijela ćelije na druge nervne ćelije ili izvršne organe, mišićna
vlakna ili ţlijeţde. Axon je obavijen mijelinskom ovojnicom u segmentima dugaĉkim nekoliko
milimetra. Spoj izmeĊu pojedinih segmenata ubrzava prijenos impulsa. Ovo su takozvana
Ranvierova suţenja (radi skokovitog i tim brţeg provoĊenja akcijskog potencijala). Brzina
kojom se prenose nervni impulsi, najvećim dijelom je uslovljena debljinom mijelinske ovojnice.
Axoni bez mijelinske ovojnice prenose impulse mnogo sporije.

2
TELEDENDRONI se nalaze na kraju axona, sa završnim kvrţicama u kojima se nalaze vrećice
sa neurotransmiterima. Komuniciranje izmeĊu pojedini nervni ćelija odvija se na posebnim
mjestima - SINAPSAMA.

Axon jedne ćelije ne dodiruje sasvim dendrit druge ćelije, nego izmeĊu njih postoji uska
pukotina. Kad nervni impuls dospije do kraja axona on oslobaĊa hemijske prijenosnike –
neurotransmitere, koji dolazeći do drugog neurona izazivaju u njemu promjenu propustljivosti
ćelijske membrane i pokreću novi nervni impuls.

NERVNI SISTEM SE SASTOJI OD CENTRALNOG NERVNOG SISITEMA (CNS) I

PERIFERNOG NERVNOG SISTEMA (PNS).

CENTRALNI NERVNI SISTEM (CNS) saĉinjavaju kiĉmena moţdina i mozak.

KIĈMENA MOŢDINA
Kiĉmena moţdina je teška svega 42 grama, a o njoj ovise svi pokreti tijela. Duga je oko 43 cm
promjera oko 2 cm. Smještena je u kanalu kiĉmenog stuba i proteţe se od prilike 2/3 duţine tog
kanala, do prvog ili drugog lumbalnog pršljena. Jedan od najvaţniji zadataka kiĉmene moţdine
je da poveţe mozak sa ostalim dijelovima tijela osim glave.
Iz kiĉmene moţdine se pruţa 31 par spinalni ţivaca.
MOZAK
GraĊen je od 11 milijardi ćelija od ĉega je 10 milijardi neurona - oko 70% mase mozga i 1
milijarda potporni ili GLIJA ćelija, (glja – znaĉi ljepilo) što ĉini 20% mase mozga. Vaskularno
tkivo ĉini oko 10 % mase mozga.
Mozak i kiĉmena moţdina su okruţeni sa tri moţdane opne poznate kao MENINGE (dura mater,
pia mater i arachnoidea) i uronjeni u cerebrospinalnu tekućinu - LIKVOR, koja ima ulogu
zaštitinog jastuka (apsorbuje mehaniĉke udare).
VELIKI MOZAK - najveći dio mozga. Najvećim dijelom saĉinjen je od moţdane kore koja
interpretira osjetne informacije i središte je inteligencije, mišljenja, pamćenja i voljnih radnji. U

3
velikom mozgu je jajolika skupina ćelija - thalamus koji prenosi informacije od niţih dijelova do
moţdane kore. Zasluţan je za našu moć koncentracije. Ispod talamusa je hipothalamus, koji
reguliše fiziološke nagone za hranom, spolnošću, proizvodnji i gubitku toplote, te osjećaje kao
što su zadovoljstvo, srdţba i strah. Nadzire rad endokrinog sistema.
SREDNJI MOZAK – nalazi se izmeĊu velikog i malog mozga. U njemu se nalaze uzlazni
senzori i silazni motorni neuroni, kao i centri koji regulišu automatske funkcije kao što su disanje
i rad srca.
RETIKULARNI SISTEM - splet neurona u srednjem mozgu, kontroliše ciklus spavanja i
budnosti i upozorava nas na poticaj koji zahtjeva našu paţnju. Od njega zavisi stepen aktivnosti
moţdane kore tj. stanje svijesti. Bez njega bismo se stalno nalazili u stanju nenarušivog sna,
odnosno kome.
MALI MOZAK - neprestano prati pokrete kojim upravlja motorno podruĉje kore velikog mozga.
Mali mozak daje našim pokretima taĉnost i lahkoću, tako da njegova ozljeda moţe izazvati
nesiguran hod, nezgrapne i nekordinirane pokrete mišića.
HIPOKAMPUS - se nalazi duboko u mozgu, regulišu raspoloţenje, osjećaje i koncentraciju.
Hipokampus eliminiše nebitne sadrţaje (stavlja ih u pozadinu) i omogućava nam da se
koncentriramo na naše poslove.
Jedna od najznaĉaijih osobina mozga je njegova sposobnost da se prilagodi promjeni, pri ĉemu
svoju mreţu koristi da bi sastavio nove programe, odnosno riješenje za problem s kojim se nije
susretao.
PERIFERNI NERVNI SISTEM
Ĉine ga 31 par moţdinskih (spinalnih) ţivaca i 12 pari moţdanih (kranijalnih) ţivaca. Pridruţeni
su im nervi, stabla i ganglije koje pripadaju autonomnom nervnom sistemu.
Spinalni nervi polaze od kiĉmene moţdine i završavaju se na periferiji tijela.
Senzorna nervna vlakna prenose osjetne informacije sa periferije ka CNS-u. Motoriĉka nervna
vlakna prenose motoriĉke informacije iz CNS do pojedinih izvršnih mišića.
Kranijalni ţivci polaze iz CNS, koji kroz koštane otvore na lobanji izlaze na površinu tijela.
Funkcionalno sadrţe sve tipove nervnih vlakana (motorna, senzorna). Oznaĉavaju se rednim
brojevima, gledano s prednjeg dijela lobanje prema natrag:
1.- nervus olfactorius - njušni ţivac;
2.- nervus opticus - vidni ţivac;
3.- nervus oculomotorius - za mišiće oĉne jabuĉice i refleks zjenice;
4- nervus trochlearis - pokretaĉ mišića oĉne jabuĉice;
5.- nervus trigeminus - za mišiće ţvakaće muskulature i osjetila većeg dijela lica;
6.- nervus abducens - inervira mišiće oĉne jabuĉice;
7.- nervu faciales - ţivac lica, inervira mimiĉku muskulaturu, pljuvaĉne i suzne ţljezde;
8.- nervus statoacusticus - za ĉulo sluha i ravnoteţu;
9.- nervus glossopharyngeus - za mišiće ţdrijela jezika, vazno za reflekse gutanja i ĉulo okusa;
10.- nervus vagus - mnogobrojne uloge u inerviranju organa i pojedinih mišića, prima ĉulne
informacije iz raznih struktura, glavni oponent simpatikusa;

4
11.- nervus accessorius - inervira mišiće leĊa;
12.- nervus hypoglossus – inervira mišiće jezika.
AUTONOMNI NERVNI SISTEM (ANS)
Dio PNS na koji moţemo rijetko ili nikako utjecati sopstvenom voljom. Zaduţen je za kontrolu
rada organa i njihovih sistema. IzmeĊu ostalog, prisutan je u kontroli krvnog pritiska i
gastroenteralnog motaliteta i sekrecije, izluĉivanja mokraće, znojenja, tjelesne temperature itd.
Njegova se vlakna distribuiraju kroz spinalne, kranijalne ili nerve koji polaze od autonimnih
stabala.
ANS-u pripada veliki broj ganglija - nakupina nervnih ćelija izvan CNS-a.
ANS se dijeli na simpatiĉki i parasimpatiĉki sistem, svaki ima svoju odreĊenu funkciju i
odreĊene neurotransmitere.

ETIOLOGIJA NEUROLOŠKIH OBOLJENJA

Skoro svi uzroci poremećaja NS i mišićnog sistema, mogu se podijeliti u nekoliko grupa :
1.- TRAUME (fiziĉke i hemijske)
2.- INTOKSIKACIJE (endogene i egzogene)
3.- ZAPALJENSKA OBOLJENJA
4.- TUMORI NS
5.- METABOLIĈKI I ENDOKRINI POREMEĆAJI
6.- DEGENERATIVNI POREMEĆAJI
7.- VASKULARNI POREMEĆAJI
8.- POREMEĆAJI RAZVOJA
9.- NASLJEDNI POREMEĆAJI

1.- TRAUME. Mogu nastati u toku poroĊaja ili kasnije, mogu dovesti do gubitka tkiva i nekroze,
krvarenja i stvaranja krvnih oţiljaka. Obiĉno nastaju akutno i imaju fokusne posljedice, ponekad
kasne posljedice traume mogu imati hroniĉan i progresivan tok (hematom, posttraumatska
encefalopatija)
2.- INTOKSIKACIJE – endogene (diabetes) ili egzogene - otrovi, mogu oštetiti prolazno ili
trajno periferni ili CNS.
3.- INFEKCIJE mogu neposredno ili posredno oštetiti nervno tkivo ili moţdanice ili zapoĉinjući
ili aktivirajući imuni proces. Neki virusi imaju specifiĉni afinitet za pojedine dijelove NS (virus
variĉele zoster za spinalne ganglije). Piogene (gnojne) infekcije stvaraju apcese mozga i kiĉmene
moţdine, izazivaju purulentni meningitis.
4.- TUMORI NS predstavljaju znaĉajan dio neuropatologije. Mogu nastati u samom tkivu NS ili
se razvijaju spolja i tako dijeluju na mozak i kiĉmenu moţdinu. Tkivo tumora moţe dospijeti u
NS iz drugi organa kao metastaza, ili tumori udaljenih organa mogu dijelovati i bez metastaza
putem toksiĉnih ili alergijskih mehanizama (paraneoplastiĉki sindrom).

5
5.- METABOLIĈKI POREMEĆAJI mogu ošteti nervni i mišićni sistem, kao npr hipoglikemija
ili nasljedni poremećaj metabolizma.
6.- DEGERATIVNA OBOLJENJA NS imaju raznovrsnu poznatu i nepoznatu etiopatogenezu,
npr. etiologija amiotrofiĉke lateralne skleroze (ALS) nije poznata, proces je ograniĉen na
motorne neurone i jedra cerebralnih ţivaca.
7.- VASKULARNI POREMEĆAJI, kad su posljedica generaliziranog degenerativnog procesa,
ateroskleroze, najĉešće dovode do ishemijski lezija u mozgu, kongenitalne anomalije krvnih
sudova, aneurizme, aretriovenske malformacije i hemoangiomi (tumori krvi i krvnih sudova)
mogu biti uzrok subarahnoidne hemoragije, a sistematska oboljenja krvih sudova alergijske
patogeneze (vasculitisi) daju oštećenja u mozgu, kiĉmenoj moţdini, unutrašnjim organima i
mišićima.
8.- POREMEĆAJI RAZVOJA su grupa raznorodnih oboljenja kojima je zajedniĉko da nastaju u
vrijeme razvoja ploda i dijeteta, intrauterino i postpartusno, te ometaju psihomotorni razvoj
jedinke. To su cerebralna paraliza, urodjeni poremećaj metabolizma, zika virus itd.
9.- NASLJEDNI POREMEĆAJI su ĉesti u neurologiji. Primjer autosomno recesivne nasljedne
bolesti je Fridrajhova ataksija, autosomno dominantna nasljedna je Huntigtonova horea, kao
primjer nasljeĊivanja vezanog za x-hromosom uzima se progresivna mišićna distrofija i
Beckerova mišićna distrofija, oboljevaju samo muskarci, a majke prenose. Postoje oboljenja
koja se ĉešće nalaze u porodicama oboljelih, nego u porodicama prosjeĉnog stanovništva, a ne
moţe se odrediti zakonitost nasljeĊivanja, npr. epilepsija i tumori.

OPĆI SIMPTOMI I ZNACI OŠTEĆENJA NERVNOG

SISTEMA

Svi znaci i siptomi oštećenja nervnog sistema mogu se svrstati u nekoliko grupa:
1.- ZNACI DEFICITA ili NEGATIVNI SIMPTOMI odgovaraju privremenom ili trajnom
gubitku normalne funkcije, npr. presjek mješovitog ţivca daće paralizu mišića koji on inerviše i
gubitak senzibiliteta u zoni njegove senzitivne inervacije.
2.- NADRAŢAJNI ili POZITIVNI ZNACI posljedica su nadraţajnog dejstva lezija, npr. bolovi
ili utrnulost usljed pritiska na senzitivni korijen ili epileptiĉki napad kada meningiom poĉinje da
pritiskuje dio motorne zone kore mozga.
3.- ZNACI OSLOBAĐANJA FUNKCIJE vide se kada lezija uklanja normalnu inhibitornu ulogu
koju je oštećena struktura ranije imala, npr. povrede ekstrapiramidalnog sistema daju
hiperkineziju, lezije piramidnog puta daće pojaĉane mišićne reflekse (patološki refleksi).
4.- FENOMENI ADAPTACIJE i KOMPENZACIJE javljaju se kao nadoknada jedne funkcije
drugom npr. kod djece oštećenje kore mozga moţe biti nadoknaĊeno preuzimanjem njene
funkcije od strane drugog dijela kore.

6
 MOTILITET
Motorni sistem ĉine motorni centri u mozgu, nervni putevi od tih centara do centra u kiĉmenoj
moţdini, centri u kiĉmenoj moţdini, njihovi nastavci do mišića i mišići.
Glavna funkcija ovog sistemaje odrţavanje poloţaja tijela i obezbjeĊenja pokreta pojedinih
dijelova tijela.
Mišići su normalno u stanju odreĊene napetosti – tonusa (tonus – zategnutost, napetost) što
predstavlja refleksnu pojavu koja se kontroliše u kiĉmenoj moţdini i višim centrima.
Motorna aktivnost je kontrolisana od strane motoriĉkog dijela kore mozga (siva supstanca).
Motoriĉka slabost mišića ili dijelova tijela moţe biti razliĉitog stepena:
 Pereza - umjerena (nekompletna) slabost;
 Paraliza - potpuna (kompletna) slabost mišića ili dijelova tijela.
Motorna slabost nastaje zbog:
1.- oštećenje centralnog motornog neurona;
2.- oštećenje perifernog motornog neurona;
3.- oštećenje samih mišića.
Ako je paraliza potpuna nju nije teško utvrditi, jer postoji potpuni gubitak funkcije. Kada ispadi
snage i funkcije mišića nisu tako uoĉljivi prvo ispitujemo mišićnu snagu. Drugi naĉin je
zamaranje mišića u antigravitacionom poloţaju. Kod sasvim slabe pareze ispitujemo fine pokrete
(prsti).

PODJELA ODUZETOSTI PREMA MJESTU LEZIJE

1.- POVREDE CENTRALNOG MOTORNOG NEURONA :

 Više su oštećeni fini pokreti
 Spastiĉna hipertonija (fenomen peroreza)
 Pojaĉani mišićni refleksi
 Nema izrazite atrofije
 Patološki refleksi
2.- POVREDE PERIFERNOG MOTORNOG NEURONA :
 Stepen paralize je srazmjeran stepenu atrofije oduzetog mišića
 Refleksi sniţeni ili ugašeni
 Mišićni tonus sniţen ili ugašen – flakcidni sindrom (mlitavost)
3.- KOMBINOVANE POVREDE CENTRALNOG I PERIFERNOG MOTORNOG
NEURONA :
 Atrofija
 Pojaĉani mišićni refleksi
 U kasnijem stadiju dominiraju znaci oštećenja centralnog motornog neurona

7
4.- PARALIZA ZBOG OBOLJENJA MIŠIĆA :
 Oduzetost se popravljaju poslije odmora
 Najĉešće zahvataju oĉne mišiće
 Spor i progresivan tok
 Simetriĉno zahvaćeni mišići ekstremiteta
5.- KONVERZIVNE (DISOCIJATIVNE) ODUZETOSTI :
 Refleksi su normalni
 Nema patološki refleksa
 Nesklad izmeĊu teţine simptoma i bolesnikovog stava

RASPORED PAREZA I PARALIZA

 MONOPLEGIJA - oduzetost jednog ekstremiteta ili jedne strane lica.
 HEMIPLEGIJA - oduzetost jedne polovine tijela
 DIHEMIPLEGIJA - kombinovana oduzetost obje polovine tijela, s tim što oduzetost nije
jednaka na obje polovine (lezije u mozgu)
 KVADRIPLEGIJA - oduzetost sva ĉetri ekstremiteta zbog povreda oda piramidna puta
 PARAPLEGIJA - oduzetost oba donja ekstremiteta
 BULBARNA PARALIZA - oštećenje perifernog neurona kranijalih nerava. Najvaţniji
simptomi su: oteţano gutanje (disphagija), oteţan govor (disatria) refleksi su ugašeni.
 PSEUDOBULBARNA PARALIZA – oštećenje centralnog neurona kranijalnih nerava.
Imamo ispade samo dojnjeg dijela facialisa i hipoglosusa, jer su oni inervirani samo od
suprotne hemisfere. Kod ostali kranijalnih nerava, zbog bikortikalne inervacije ne dolazi
do ispada.

8
 OBOLJENJA EKSTRAPIRAMIDNOG SISTEMA

Ekstrapiramidni sistem je dio motornog sistema koji u suradnji sa drugim nervnim strukturama
ima ulogu u regulaciji pokreta, poloţaja i tonusa.
Pod direktnom je kontrolom kore velikog mozga koji ga kontroliše i prigušuje. Anatomski ovaj
sistem saĉinjavaju velika siva jezgra duboko smještena u bijeloj masi mozga. Pri oštećenju
ekstrapiramidnog sistema javljaju se neurološki znaci koji se mogu podijeliti u dvije grupe:
 HIPERKINETIĈKI
 HIPOKINETIĈKI
HIPERKINETIĈKI znaci su:
- tremor - izraz za neizmjeniĉni kontrakcija antigonistiĉkog mišića;
- horeiĉki pokreti - brzi, neritmiĉni, nehotiĉni pokreti;
- atetozni pokreti - spori crvuljasti nehotiĉni pokreti;
- balistiĉki pokreti - zahvataju proksimalne dijelove udova što daje sliku grubog bacakanja
udova.

HIPOKINETIĈKI znaci:
- rigor - povišeni tonus u svim mišićima što onemogućava izvoĊenje brzih pokreta;
- akinezija - nepokretnost tijela ili teškoće pokreta.
Najvaţnija oboljenja ovog sistema su:
 Chorea minor
 Morbus Parkinsoni
 Huntingtonova chorea
 Morbus Willson

MORBUS PARKINSONI
Ovu bolest karakteriše tremor rigor i akinezija.
Tremor ili tresenje je najizraţenije na krajevima ekstrekmiteta, ritmiĉan je sa velikim
amplitudama i jaĉi je u miru.
Rigor - mišići su hipertoniĉni, rigor povremeno popušta i dovodi do fenomena zubĉastog toĉka -
Negreov fenomen.
Akinezija predstavlja siromaštvo pokreta i najizraţeniji su na licu koje nepomiĉno kao maska, a
istovremeno i masno (facies oleosa). Hod je poremećen zbog hipertonije (spor i u malim
koracima).
Morbus Parkinson nastaje zbog oštećenja pojedinih dijelova ekstrapiramidnog sistema, a ta
oštećenja mogu izazvati eucefalitisi, trovanje CO, trovanja lijekovima, te vaskularni poremećaji
ili nastaju idiopatski (nepoznat uzrok). Morbus Parkinsoni nastaje zbog nedostataka dopamina.
Terapija: aktivnost bez zamaranja, blaga fizioterapija sa masaţom i pasivnim pokretima,
antiparkinsonici.

9
HUNTIGTONOVA CHOREA
To je autozomno dominanta nasljedna bolest koja se ispoljava nevoljnim i nekordinisanim
sporim i brzim pokretima, grimasiranjem, oteţanim hodom i progresivnim duševnim
propadanjem. Terapija ne postoji. Potrebno je genetsko savjetovanje.

OBOLJENJA MALOG MOZGA

Mali mozak igra vaţnu ulogu u odrţavanju ravnoteţe, orijentacije u prostoru, utiĉe na nastanje
mišićnog tonusa, te ima udijela u regulisanju poloţaja. Vrlo znaĉajno mjesto ima u integraciji i
koordinaciji motornih reakcija.
Simptomi poremećaja funkcije malog mozga:
 Ataksija - poremećaj u koordinaciji mišića u obavljanju jedne radnje. Jednostavni pokreti
kao fleksija i ekstenzija dobro se izvode, ali ne i komplikovani kao hod koji je zbog
ataksije teturav, ili stajanje koje je u ovim sluĉajevima popraćeno njihanjem. Kod
cerebelarnih oštećenja noge su više oštećene od ruku;
 sniţen mišićni tonus uz normalne mišićne reflekse;
 intencioni (kinetiĉki ili akcioni) tremor vidi se u toku ciljanih pokreta, naroĉito u trenutku
kada se ekstremitet pribliţava cilju;
 poremećaj govora - nastaje zbog poremećaja u koordinaciji mišića za govor. Tako su
slogovi razdvojeni (skandirani govor), drugi su sliveni i nerazumljivi, neki tiše, neki
glasnije izgovoreni
 abarognezija - nesposobnost da se diferencira teţina predmeta (zdrava osoba moţe
razlikovati teţinu od 50 i 100 gr).

Oboljenje malog mozga dijelimo na:

 malformacije (ageneza, hipoplazija cerebeli, rahiošizis cerebeli - potpuni ili dijelomiĉni
nedostatak vermisa i atrofija jedara);
 tumori malog mozga (znaci oštećenja malog mozga, opšti znaci pritiska na susjedne
regije);
 vaskularni poremećaji;
 ataksije.

FRIEDREICHOVA ATAKSIJA
Bolest koja se odlikuje recesivnim autozomnim nasljeĊivanjem. Degenerativne promjene
zahvataju mali mozak, zadnje i boĉne snopove kiĉmene moţdine, te zadnje korjenove kiĉmene
moţdine. Bolest je ĉešća u muškaraca i prvi simptomi obiĉno se javljaju izmeĊu 6 i 15 godine.

10
Vodeći rani simptom je ataktiĉan hod, a kasnije ataksija zahvata i gornje ekstremitete
(nespretnost ruku, intencioni tremor). Obiĉno 5 godina od poĉetka bolesti, bolesnici postaju
nepokretni. U daljem toku bolesti javljaju se poremećaji govora. Zbog oštećenja piramidnih
puteva, pozitivan je fenomen Babinskog, a na donjim ekstremitetima ugašeni su refleksi. Zbog
oštećenja zadnjih snopova kiĉmene moţdine dolazi do gubitka senzibiliteta. Ĉesta je skolioza
(iskrivljenje kiĉme zbog slabosti mišića), te atrofija mišića šaka. Obiĉno u trećoj deceniji zivota
nastupa smrt zbog respiratornih infekcija i oštećenja srca. Medikamentno lijeĉenje ne postoji.

MULTIPLA SKLEROZA
Multipla sklroza je jedna od najĉešćih neuroloških bolesti. Javlja se u ţivotnoj dobi od 20-40
godina, ĉešće oboljevaju ţene. Uzrok i mehanizam nastanka bolesti su nepoznati. Patološke
promjene zahvataju bijelu masu CNS-a. Mijelinski omotaĉ koji obavija axon nestaje u obliku
ţarišta. Ova ţarišta nazivaju se plakovi. Bez mijelinske ovojnice nije moguće prenošenje impulsa
ţivcem ili je ono jako usporeno. Zbog toga velika ţarišta uzrokuju funkcionalne poremećaje u
CNS-u. Ţarište otvrdne od oţiljaka, te tako nastaje skleroza. Svjeţa i sklerotiĉna ţarišta nalaze se
šaroliko zajedno u CNS-u jedan pokraj drugog. Najĉešća lokalizacija plakova je vidni ţivac,
pons sa paralizom oĉnih mišića, mali mozak, piramidni put na svim razinama, straţnji snopovi
na kiĉmenoj moţdini. Tok bolesti moţe biti:
 na mahove - kada se simptomi razvijaju u toku nekoliko dana, a zatim traju nekoliko dana
ili nedjelja i postepeno se povlaĉe. Razmak izmeĊu dva maha traje u prosjeku od 1-2
godine, a moţe i 10-15 godina.
 hroniĉno progredijentni tok - nema remisija, bolest polagano i postepeno progredira.
KLINIĈKA SLIKA
U razvoju simptoma ne mogu se postaviti nikakva pravila. Tipiĉne su prolazne paralize mišića
pokretaĉa oka. One su obiĉno jedostrane, nikad simetriĉne. Neuritis oĉnog ţivca moţe
jednostrano ili obostrano zahvatiti ĉitav ţivac, tako da bolesnik prolazno oslijepi. Od ostalih
moţdani ţivaca zahvaćen je i ţivac facialis (hemifacialne miokinije - nepravilno grĉenje
muskulature jedne polovine lica) i osjetni trigeminus (neurologija m.trigeminusa).
Centralne pareze vrlo su ĉeste. Distalni dijelovi ekstremiteta su jaĉe zahvaćeni nego oni
proksimalni. Zapaţaju se svi stupnjevi spastiĉke oduzetosti, od poremećaja fine motorike i
spastiĉkog hoda pa do paraplegije, tetraplegije i hemiplegije. U 70 % bolesniika trbušni refleksi
su oslabljeni ili ih nema. Senzibilitet je gotovo uvijek poremećen, bolesnici se ţale na dugotrajne
parastezije (utrnulost, škakljanje i gmizanje) najĉešće u šakama i stopalima. Smanjen je osjet
dodira u obliku rukavica na rukama i ĉarapa na stopalima. Oštećenjem osjeta poloţaja nastupaju
osjetne ataksije. Ĉesti su premećaji mokraćnog mjehura (retencija i inkontinencija), oštećenje
cerebelarnog sistema manifestira se SHARK-ovim trijasom: nistagmus, intencioni tremor i
skandirajući govor.

11
U psihiĉkom nalazu ĉesta je upadna euforija, u teţim oblicima bolesti na svako obraćanje
bolesnici reaguju povišenim veseljem i smijehom posebno kad su zbog ataksije izgubili
ravnoteţu („ko se klima –taj se smije“).
DIJAGNOZA: MRI, CT mozga, analiza likvora i evocirani potencijali.
LIJEĈENJE:
1.- Kauzalno lijeĉenje ne postoji.
2.- Kortikosteroidi velike doze (1000mg u fiziološkoj otopini, intravenozno, kroz pet dana –
„pulsna kortikosteroidna terapija“, primjenjuje se kod relapsa);
3.- Spasiĉnost se lijeĉi razliĉitim medikamentima (Sirdalud, Lioresal);
4.- Fizikalne terapije.

AMIOTROFIČKA LATERALNA SKLEROZA

ALS je degenerativna bolest koja se najĉešće javlja u dobi oko 65 godine ţivota.
Ĉešće obolijevaju muškarci. Degenerativni proces zahvata motoriĉki dio kore velikog mozga,
produţene moţdine, prednje rogove kiĉmene moţdine, piramidne puteve, kao i jedra motoriĉkih
kranijalnih nerava. Propadanje nervnih ćelija u tim strukturama biva zamjenjeno proliferacijom
(bujanjem) glija ćelija.
KLINIĈKA SLIKA:
Najĉešće bolest poĉinje sa atrofijom malih mišića šaka. Zatim se razvija paraspastiĉnost nogu, a
konaĉno je zahvaćeno i podruĉje inervacije motoriĉkih moţdanih nerava.
Isto tako bolest moţe zapoĉeti sa atrofiĉkim spastiĉkim parezama podkoljenice i stopala, a zatim
zahvata ruke i bulbarne mišiće, dok ponekad poĉetak bolesti moţe biti manifestiran bulbarnom
parezom. Refleksi su oĉuvani ili pojaĉani. Senzibilitet je oĉuvan.
Tok bolesti je progresivan i samo 1/3 pacijeneta preţivljava 5 godina, a najĉešći uzrok smrti je
bulbarna paraliza.
Lijeĉenje:
Kauzalno lijeĉenje ne postoji. U poĉetku bolesnika moţemo jaĉati medicinskom gimnastikom i
anabolicima. Kod izraţenijih bulbarnih simptoma za smanjenje salivacije daju se preparati
atropina, nastaju li smetnje gutanja uvodi se nazogastriĉna sonda.

12
 SMETNJE CIRKULACIJE U MOZGU
Krvni sudovi moţdanog tkiva potiĉu od arterija vertebralis (koje se spajaju u jednu arteriju
baziralis) i dvije arterije carotis interne. IzmeĊu ova dva sliva i izmeĊu karotidnih arterija
meĊusobno postoji anastomoza (premoštavanje) koja je predstavljena WILLISOVIM šestouglom
na bazi mozga.
Vaskularne poremećaje i oboljenja mozga dijelimo u 3 grupe:
 Prolazna ishemija mozga.
 Infarkt mozga, tromboza i embolija.
 Hemoragije.
PROLAZNA CEREBRALNA ISHEMIJA ili TRANZITORNA ISHEMIČKA ATAKA -
„TIA“
Uzrok ovog stanja je najĉešće mali embolus koji dospije cirkulacijom iz srca ili vratnih arterija u
moţdanu cirkulaciju. On se brzo raspadne na onom mjestu gdje je zaĉepio krvni sud. Ponekad
imamo poremećaj cirkulacije i ishemije koje traju samo 5 minuta, a ponekad infarkt kada imamo
neurološki deficit sa trajanjem do 3 nedjelje i potpunim opravkom - RIND (reverzibilni
ishemijski neurološki deficit).
Ţarišni simptomi zavise od toga koja je arterija zahvaćena: pareze, utrnulost, prolazno slijepilo
ili poremećaji vida, dizartrija (oteţan govor), afazija (nemogućnost govora), muĉnina,
povraćanje, štucanje i oteţano gutanje.
Lijeĉenje: Cilj je sprijeĉiti preteću trombozu zbog ĉega se daju antikoagulantna sredstva, a
trajno se ordinira acetilsalicilna kiselina.

INFARKT (MALATIO) MOZGA

Razmekšvanje moţdanog tkiva moţe nastati kao posljedica tromboze ili embolije krvnog suda.

TROMBOZA CEREBRALNIH ARTERIJA nastaje najĉešće stvaranjem tromba (ugruška) na

aterosklerotiĉnim ploĉama u krvnom sudu. Dakle na istom mjestu se stvara tromb i obliteriše
(zatvara) krvni sud. Javlja se kod osoba srednje i starije ţivotne dobi. Najĉešće, smrt od infarkta
nije posljedica neposredenog gubitka parenhima, nego zbog edema koji se tada razvija. Razvoj
edema dostiţe maksimum za 1-3 dana.
Kliniĉka slika:
Prvi simptomi se javljaju u snu ili odmah poslije buĊenja. Oni mogu od poĉetka biti istog
intenziteta ili se pogoršavaju poslije 24 h. Svijest je oĉuvana ili je lako pomućena. Koma nastaje
ako je u pitanju infarkt velike zone. Ţarišni znaci se javljaju u zavisnosti koja je arterija
zapušena: kontralateralna oduzetost, hemiplegija, hemipareza, afazija, epi napadi, glavobolje,
poremećaji vida, agrafija, aleksija, poremećaj senzibiliteta...

EMBOLIJA CEREBRALNIH ARTERIJA je zaĉepljenje arterija masom koja je donešena

krvotokom, a najĉešće usljed srĉanih oboljenja kod mlaĊih osoba. Nastaje naglo, simptomi se
razvijaju za nekoliko sekundi ili minuta. Kasnije se stanje moţe pogoršati zbog nastanaka edema.

13
U fazi rekovalescencije (oporavka) znaci se povlaĉe. Lijeĉenje: manitol 20%, 3 dana 4 x 125
ml intravenozno, deksametason odmah 10 mg intravenozno, a kasnije 4x4 mg intravenozno,
kontrola i odrţavanje glikemije, krvnog pritiska, korekcija teĉnosti i elektrolita.

INTRACEREBRALNA HEMORAGIJA ili krvarenje u samom moţdanom tkivu (parenhim)

najĉešće je posljedica arterijske hipertenzije. Nastaje u srednjoj i starijoj ţivotnoj dobi. Obiĉno
nastaje naglo za vrijeme kakve fiziĉke aktivnosti ili emotivne napregnutosti. U samom poĉetku
javlja se vrlo jaka glavobolja, povraćanje, ošamućenost, ukoĉen vrat, poremećaji disanja i za
kratko vrijeme bolesnik pada u komu. U rijetkim sluĉajevima kliniĉka slika se razvija postupno,
a kod nekih do kome ne dolazi. Ţarišni znaci nisu ograniĉeni na teritoriu koju snabdijeva
zahvaćeni krvni sud već zahvata veći prostor zbog edema. Lijeĉenje: odrţavanje ravnoteţe
elektrolita i vode, suzbijanje pratećeg edema (manitol, dexamehtazon, lasix) plasirati kateter, a
ako je duţe od dva dana u komi postavlja se nazogastriĉna sonda.

SUBARAHNOIDALNA HEMORAGIJA (SAH) nastaje najĉešće prskanjem aneurizme na

nekom intrakranijalnom krvnom sudu. Simptomi nastaju naglo kada je bolesnik budan. Bolesnik
je iznemogao sa jakim neizdrţivim kao nikad do tada u ţivotu bolom u potiljku koji se širi u
sljepooĉnice i duţ kiĉme. Glavobolja je praćena mukom, povraćanjem i jako izraţenim
meningealnim znacima (ukoĉen vrat). Likvor je homogeno krvav. Moguće su razliĉite
kombinacije ţarišnih simptoma. Terapija je operativna.

14
 TUMORI MOZGA
Mozak se nalazi u ĉvrstom koštanom oklopu. Zbog toga je ukupna zapremina sadrţaja lobanje
stalna. Tumori su nove tvorevine koje zauzimaju prostor, potiskujući druga tkiva i izazivajući
njihova oštećenja zbog direktnog dejstva i zbog povećanja intrakranijalnog pritiska. Tumori
mozga znatno su ĉešći kod muškaraca, a javljaju se u svakom ţivotnom dobu. Etiologija nije
poznata. Tumori mogu voditi porijeklo od ćelija mozga (gliomi, astrocitoni, gliblastomi,
oligodendrogliomi, meduloblastomi, adenomi hipofize), moţdane ovojnice, tumori nervnih
korijenova i periferni nerava. Mogu biti i metastatske prirode.
Opći simptomi tumora mozga:
1.- simptomi povišenog intrakranijalnog pritiska
 glavobolje - u poĉetku se javljaju u napadima ĉešće noću i u jutarnjim satima nego danju,
daljnjim rastom tumora, one postaju dugotrajnije i intenzivnije i najzad su stalne;
 povraćanje - javlja se u oko 50% sluĉajeva tumora odraslih, obiĉno nastaju iznenada i bez
povezanosti sa uzimanjem hrane, povraćanje je ĉešće noću;
 staza papile oĉnog ţivca - vrlo vaţan dijagnostiĉki znak tumora mozga. To je otok
optiĉkog diska na oĉnom dnu, a koji nije praćen oštećenjem vida. Najĉešće se vidi kod
tumora malog mozga i temporalnog reţnja.
2.- puls i disanje - zbog pritiska na moţdano stablo puls i disanje su najprije usporeni, a kasnije
dolazi do tahikardije i tahipneje što su loši prognostiĉki znaci.
3.- epileptiĉki napadi mogu biti u obliku ţarišnih ili generaliziranih epi napada. Zapaţeno je da
tumor iste veliĉine kod jednog pacijenta izaziva napade, a kod drugog ne. Ovo se dogaĊa zbog
toga što su u pitanju osobe sa niţim konvulzivnim pragom.
4.- psihiĉki poremećaji ponekad mogu biti prvi znaci tumora, nekad mjesecima i godinama
prethode neurološkim znacima. Ĉesto su to ţalbe koje liĉe na neurotiĉne, slabost koncentracije,
anksioznost. Ako se jave prvo znaci demencije kao što su slabost shvatanja, opadanje radne
sposobnosti, bolesnik moţe reagovati i depresijom na ovaj teţak gubitak koji mu stvara teškoće.
Moţe se razviti i ĉista depresivna slika. U zavisnosti od lokalizacije tumora javljaju se
najrazliĉitiji ţarišni neurološki znaci:
 tumor frontalnog reţnja: atrofija opticusa , ataksija, epi napadi;
 tumor perijetalnog reţnja: hipoestezija, hipoalgezija i aleksija;
 tumor temporalnog reţnja: senzorna afazija, poremećaji vida;
 tumor okcipitalnog reţnja: optiĉka agnozija.
Dijagnoza:
 pregled lobanje (npr defekt na kostima lobanje, zvuk „naprslog lonca“ javlja se kod
djece kad su šavovi razmaknuti zbog povećanog pritiska);
 CT i MR mozga imaju prednost nad ostalim pomoćnim metodama, jer nemaju
kontraindikacija i daju najviše podataka;
 Ateriografija;
 EEG - elektroencefalografija, od velike je vrijednosti za odreĊivanje lokalizacije tumora.

15
Lijeĉenje:
 hirurško, kada je moguće potpuno uklanjanje ili parcijalno uklanjanje tumora;
 koštana dekompresija - uklanjanje skvame temporalne kosti i time se omogući kasnije u
sluĉaju ponovnog rasta tumora prolabiranje mozga kroz otvor, ĉime se odlaţe porast
intrakranijalnog pritiska
 radioterapija - pojedini tumori su jako osjetljivi na zraĉenje (meduloblastomi), na ovaj
naĉin se ponekad ţivot produţuje i za 10 godina;
 citotoksiĉni lijekovi ponekad daju poboljšanja, ali kratkotrajna.

16
 GLAVOBOLJE

Glavobolja nije bolest, već je jedan od najĉešćih simptoma koji prati najrazliĉitije neurološke
poremećaje. Razlog za nastajanje glavobolja moţe da bude istezanje površnih vena mozga, ili
pomjeranje venskih sinusa, istezanje arterije meningicae mediae, kao i velikih arterija na bazi
mozga i njihovih grana, rastezanje odnosno dilatacija, kako intrakranijalnih tako i
ekstrakranijalnih arterija glave, zapaljenski procesi bolno osjetljivih struktura glave (dura mater)
ili direktni pritisak na senzitivne kranijalne ili cervikalne nerve. TakoĊe, dugotrajna kontrakcija
mišića lobanje kao i oboljenja tih mišića stvara bol.
Ostali organi glave ĉije povrede ili oboljenja dovode do glavobolje su: sluznica paranazalnih
šupljina (sinusi), oĉi, zubi, vratni dio kiĉmenog stuba i kiĉmene moţdine.
PSIHOGENE GLAVOBOLJE su daleko najĉešće od svih glavobolja. Pacijenti ih opisuju kao
bolove koji traju neprestano i nisu precizno lokalizirani. Nekad je to pritisak ili osjećaj kao
stezanje obruĉom oko glave, u drugih kao pritisak na tjeme, ĉesto kao klin što probija glavu.
Postoje i ţalbe da zbog glavobolje pacijenti ne mogu da spavaju i da im je smanjena radna
sposobnost. Ĉest su simptom depresije.
POSTTRAUMATSKA GLAVOBOLJA – nema posebne karakteristike po trajanju i
lokalizaciji. Obiĉno je u vidu tupog i difuznog bola.
INTRAKRANIJALNI TUMORI – glavobolje se u poĉetku javljaju uglavnom noću i u ranim
jutarnjim satima. S rastom tumora postaju difuznije, trajnije i sve jaĉeg intenziteta.
MIGRENA – HAEMICRANIA – predstavlja specijalni vid glavobolje koja se javlja u
paroksizmima (pogoršanje bolesti koje nastupa iznenada), obiĉno je jednostrana. Ponekada je
praćena povraćanjem i poremećajem vida. Najĉešće poĉinje u pubertetu ili adolescenciji, poslije
tridesete godine rijetko poĉinje. Ţene oboljevaju pet puta ĉešće od muškaraca.
Obiĉno napadima prethode prodromalni simptomi koji mogu trajati danima. Ponekada je to
euforiĉko raspoloţenje, pojaĉan apetit, osjećj psihiĉke svjeţine i pojaĉanje seksualnog nagona, ili
naprotiv depresija i umor.
OFTALMIĈKA MIGRENA – neposredno prije napada mogu se javiti aure u obliku skotoma –
defekti u vidnom polju, mrlja zbrisanog vida, ili u obliku treperenja u vidnom polju. Moţe
postojati utisak blještave svjetosti, defekt tipa hemianopsije, utisak kao da pada snijeg. Aura
moţe biti i kao prolazne parestezije i hemihipestezije ili afazije. Napad glavobolje nastaje odmah
poslije aure. Bol je obiĉno jednostran, a moţe postati difuzan. Glavoboja je praćena mukom ili
povraćanjem, edemom oĉnih kapaka, hiperemijom konjuktiva i nosne sluznice. Zbog fotofobije
bolesnici zamraĉuju sobu. Napad moţe trajati danima, u lakšim sluĉajevima nekoliko sati.
Migrena ĉesto poĉinje u jutarnjim satima i prolazi uveĉe. U djece su napadi po pravilu blaţi.
Napadi se javljaju u intervalima od nedjelje ili mjesec dana. Sa godinama se prorijeĊuju i postaju
blaţi.
HEMIPLEGIJSKA MIGRENA – praćena je hemiplegijom ili hemiparezom, koje mogu ostati i
poslije glavobolje.

17
OFTALMOPLEGIJSKA MIGRENA – javlja se zajedno sa pojavom paralize mišića pokretaĉa
oka.
STATUS MIGRENOSUS – stanje kada napad traje danima uz povraćanje dehidraciju. Moţe
imati smrtni ishod, ako se ne lijeĉi.
Lijeĉenje migrene: lijeĉenje samog napada je simptomatsko. Daju se analgetici u kombinaciji sa
antiemeticima (reglan). Da bi se sprijeĉio ponovni napad provodi se profilaktiĉko lijeĉenje sa
beta blokatorima (propranolol).

18
 OBOLJENJA PERIFERNOG NERVNOG SISTEMA
Periferni ţivci, izuzimajući kranijalne, po pravilu su mješoviti i sluţe za provoĊenje motornih,
senzitivnih i vegetativnih (simpatiĉkih i parasimpatiĉkih) impulsa.
Oštećenja perifernog nervnog sistema mogu da se odigraju u svakom ţivotnom dobu, premda se
najĉešće dešava u mlaĊim i srednjim godinama ţivota. Uzrok moţe biti zapaljenje u toku
infektivne bolesti, egzogena ili endogena intoksikacija, metaboliĉki poremećaji, alergija,
nutritivni ili vaskularni poremećaji, avitaminoza, degenerativni proces.
Znaci oštećenja motornog dijela perifernog ţivca:
 nepotpuna ili potpuna oduzetost jednog mišića, mišićne grupe ili više mišića;
 tonus je sniţen, do potpune atonije;
 u toku nekoliko nedjelja mišići atrofiraju;
 duboki mišićni refleksi bivaju sniţeni ili se potrpuno gube.
U sluĉaju komocije (commotio-potres) perifernog ţivca javljaju se pareze koje su najĉešĉće
posljedica neuropraksije tj. prolaznog bloka provoĊenja impulsa kroz ţivac, ozdravljenja su brza
i potpuna.
U sluĉaju oštećenja nervnih vlakana uz oĉuvan integritet vezivnog omotaĉa – axonotmesis
(razdruţenje nervnih vlakana), moguća je potpuna regeneracija, zato što je oĉuvan kanal i vlakna
imaju mjesto i pravac gdje urastaju.
U sluĉaju potpunog prekida nervnog vlakna dolazi do išĉezavanja funkcije i degeneracije
vlakana distalnog dijela ţivca, a vlakna koja otpoĉinju regenaeraciju proksimalnog dijela, po
izlasku iz neoštećenog dijela, savijaju se i stvaraju zadebljanje – amputacioni ili traumatski
neuron.
Znaci oštećenja senzitivnog dijela perifernog ţivca:
 potpuno oštećenje senzitivnog dijela perifernog ţivca imat će za posljedicu gubitak
osjetljivosti za sve kvalitete u podruĉju inervacije;
 ako je ţivac nadraţen bilo pritiskom, savijanjem ili istezanjem javit će se bolovi ili
parestezije (trnjenje, bridenje, ţarenje, peckanje, ţiganje, svrab).
Oštećenje perifernog dijela automnog nervnog sistema ispoljava se gubitkom ili sniţenjem
funkcije simpatiĉkog, odnosno parasimpatiĉkog dijela ovog sistema.
Oštećenja parasimpatiĉkog dijela dovode do midrijaze, paralize akomodacije, smanjenog luĉenja
suza i pljuvaĉke, tahikardije, bronhodilatacije, atonije ţeluca i crijeva sa smanjenjem sekrecije,
atonije mokraćnog mjehura uz spazam sfinktera.
Ako je oštećen simpatiĉki dio nastupa popratna vazodilatacija, anhidroza, pad krvnog pritiska,
bradikardija, suţenje bronhija, gubitak erekcije dlaka. Moţe doći i do trofiĉkih promjena na koţi
(koţa suha, blijeda, tanka, hladna i glatka sa atrofijom potkoţnog tkiva, te sniţenjem ili
gubitkom funkcije znojnih i lojnih ţljezda).

19