Д-р ЈОВЕ Димитрија ТАЛЕВСКИ

ДЕМОГЕОГРАФИЈА
Д-р Јове Димитрија Талевски
ДЕМОГЕОГРАФИЈА

Издавач:
Универзитет “Свети Климент Охридски” – Битола
-Универзитетски интердисциплинарни студии за јавна администрација

Рецензенти:
Д-р Васил Граматниковски
Д-р Мирјанка Маџевиќ

Редакција:
Ангелина Димитровска
Љубиша Новаковиќ
Благоја Благадуша
Михајло Сергеев
Горан Ѓорѓиевски

Јазична редакција:
Благоја Благадуша

Компјутерска подготовка:
Горан Ѓорѓиевски
Оливер Митевски
Михајло Мицевски

CIP - Каталогизација во публикација

Матична и универзитетска библиотека
“Свети Климент Охридски”, Битола
911.3:312(075.8)
ТАЛЕВСКИ, Јове Димитрија
Демогеографија / Јове Димитрија Талевски. - Битола:
Универзитет “Свети Климент Охридски”,
УИС за јавна администрација, 2004. -216 стр. графички прикази; 24 см
Фусноти кон текстот. - Библиографија: стр.213-216
ISBN 9889-870-60-6
а) Демогеографија - Високошколски учебници
COBISS.MK-ID 17419073

©
Сите права на изданието се заштитени. Не смее да се врши копирање, препечатување, умножување и
објавување на делови или на целото издание во печатени и електронски медиуми, или за друг вид
јавна употреба или изведба без согласност на издавачот и на авторот.
 Д-р ЈОВЕ Димитрија ТАЛЕВСКИ

ДЕМОГЕОГРАФИЈА

Битола, 2004
 СОДРЖИНА

ПРЕДГОВОР..................................................................................... 7

1. ПРЕДМЕТ И ЗАДАЧИ НА ИЗУЧУВАЊЕ НА

ДЕМОГЕОГРАФИЈАТА................................................................ 9

2. НАСЕЛЕНИЕТО И ПРИРОДНО-ГЕОГРАФСКАТА
СРЕДИНА.......................................................................................... 13
2.1. Релјефот, климата и хидрографијата како фактори за насе-
леност................................................................................ 13
2.2. Развиток на населеноста на Земјата................................... 15
2.3. Ширење на населеноста на Земјата.................................... 17
а) Ширење на населеноста по копнени патишта.......... 17
б) Ширење на населеноста по морски патишта............ 19
2.4. Бројно движење на населението на Земјата..................... 20
2.5. Географската положба и урбанизацијата како фактори за
развиток на градовите...................................... 29

3. ТИПОВИ НАСЕЛЕНОСТ ВО ЗАВИСНОСТ

ОД ГЕОГРАФСКИОТ ПРОСТОР............................................... 45
3.1. Екумена..................................................................................... 45
а) Поларна граница на населеност................................... 47
б) Висинска граница на населеност.................................. 49
3.2. Анекумена................................................................................ 51
3.3. Субекумена............................................................................... 52
3.4. Однос меѓу екумената, анекумената и субекумената..... 54

4. ВИДОВИ СТРУКТУРИ НА НАСЕЛЕНИЕТО....................... 57

4.1. Полова структура................................................................... 57
4.2. Старосна структура................................................................ 59
4.3. Природно движење на населението.................................... 66
а) Наталитет......................................................................... 67
б) Морталитет....................................................................... 73
в) Фертилитет....................................................................... 77
г) Природен прираст........................................................... 79
4.4. Структура на домаќинствата................................................ 83
 4.5. Образовна структура............................................................. 84
4.6. Етничка структура.................................................................. 85
4.7. Конфесионална структура.................................................... 86
4.8. Густина на населеност............................................................ 89
4.9. Структура на населението по активност........................... 92

5. МИГРАЦИОНИ ДВИЖЕЊА....................................................... 97
5.1. Поим и значење на миграциите........................................... 97
5.2. Општи типови миграции....................................................... 98
5.3. Внатрешни миграции............................................................. 99
5.4. Надворешни миграции........................................................... 99
5.5. Карактеристични нето стапки на миграција во светот во
2003 година.......................................................................... 101

6. ДЕМОГЕОГРАФИЈА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА.. 103

6.1. Населување на просторот на Република Македонија..... 103
6.2. Бројно движење, природен прираст и густина на
населеност................................................................................ 106
6.3. Структурни карактеристики на населението................... 118
а) Полова структура............................................................ 118
б) Старосна структура........................................................ 119
в) Образовна структура...................................................... 125
г) Економска структура..................................................... 140
д) Етничка структура.......................................................... 153
ѓ) Конфесионална структура............................................ 166
е) Структура на домаќинствата........................................ 181
6.4. Миграциони движења............................................................ 182
а) Внатрешни миграции...................................................... 183
б) Надворешни миграции................................................... 186
в) Миграционен биланс на населението во Република
Македонија....................................................................... 191
6.5. Населби..................................................................................... 202
а) Поим, настанување и поделба...................................... 202
б) Градски населби............................................................... 203
в) Селски населби................................................................ 207

ЛИТЕРАТУРА.................................................................................. 213
PREDGOVOR

Vo ramkite na op{toto te`neewe kon podobar kvalitet

na `ivotot, dosega{nite nau~ni istra`uvawa poka`uvaat deka
prebrziot porast na naselenieto vo svetot nesomneno rezultira so
niza ekonomski i op{testveni problemi ~ie re{avawe ne sekoga{
se odviva na na{e op{to zadovolstvo. Vo ponovo vreme, osobeno
so pojavata na nekoi mladi nauki i nau~ni disciplini kako {to e
ekologijata, s# pove}e se sogleduva deka osnovnite prirodni resursi
za `ivot so koi se raspolaga na Zemjata, ~istiot vozduh, pitkata voda,
plodnata po~va, izvorite na zdrava hrana, rudnite bogatstva i
energetskite izvori, po obem ne se neograni~eni, od {to
proizleguva logi~niot zaklu~ok deka i brojot na naselenieto vo
svetot ne bi mo`el neograni~eno da se zgolemuva. Imeno, brziot
porast na svetskoto naselenie neminovno zna~i i prekumerna
eksploatacija na spomenatite resursi, a tempoto na industrijali-
zacijata, trkata po profit i, vo tie ramki, nekoi neracionalni
~ovekovi aktivnosti, predizvikuvaat sekojdnevno zagaduvawe na
`ivotnata sredina so seriozni i trajni naru{uvawa na eko-
sistemite vo nea. Od druga strana, so pojavata na sovremenite
sretstva za masovna komunikacija, kako {to se satelitskite vrski,
mobilnata telefonija, televizijata, internet-mre`ite i sli~no, s#
pove}e stanuvame svesni deka, uslovno re~eno, svetot se pretvora vo
globalno selo, vo koe, transferot na ideite, informaciite, kapitalot
i materijalnite vrednosti se odviva s# pobrzo i na pogolemi
rastojanija. Ogromniot broj informacii koi, vo sekoja sekunda, od
svojot izvor dopiraat bez malku do sekoja to~ka na Zemjinata topka
stanuvaj}i dostapni na orgomen broj lu|e, bezdrugo imaat svoe
vlijanie vrz migracionite dvi`ewa na naselenieto vo svetot. Ako se
zeme predvid i mo{ne golemata brzina na patuvawe {to e uslovena od
upotrebata na s# pomo}nite transportni sretstva, stanuva jasno so
kolkava lesnotija denes, vo odnos na minatoto, se odvivaat
migracionite dvi`ewa na del od naselenieto, koe, vo trkata po podobar
`ivot, postojano se seli od eden vo drug del na dr`avata, regionot, ili
svetot.
Nema somnenie deka edno od osnovnite prirodni prava na
~ovekot e toj sam da odlu~uva za sopstvenata reprodukcija, za
profesionalnata orientacija, za izborot na mestoto na `iveeweto
i sli~no, kako {to e prirodno i pravoto sekoj da se stremi kon
podobar `ivot. No, od druga strana, sosema e izvesno i toa deka toj,
~ovekot, voedno }e mora da gi podnesuva i posledicite od
disproporcijata {to bi se javila pome|u eventualniot prekumeren
prirast na naselenieto i ograni~enite prirodni uslovi vo
geografskata sredina, regionalnite neusoglasenosti vo razvojot i
drugo - sostojbi {to treba i da se o~ekuvaat dokolku se dozvoli
dvi`ewata kaj naselenieto da se odvivaat bez kriterium i
stihijno.
So ogled na kompleksnosta, tretiraweto na ovie slo`eni
pra{awa nalaga multidisciplinaren nau~en priod, pa taka, so
prou~uvawe na naselenieto se zanimavaat pove}e nau~ni
disciplini. Edna od niv e i demogeografijata, koja, kako {to }e
vidime i niz ovoj u~ebnik, dvi`ewata na naselenieto gi opservira vo
ôd, niz prostorot i vremeto, nao|aj}i se vo postojana dinamika {to
soodvetstvuva na menlivosta na sostojbite kaj svetskata populacija.
So seta svoja mladost, ovaa nau~na disciplina od den na den stanuva
s# pozna~ajna za pravilnoto sva}awe na svetot i za naso~uvaweto
na negoviot optimalen razvoj, za{to od period vo period ja
sostavuva najnovata i aktuelna mapa na problemi vo demografskite
procesi, stavaj}i gi vo nejziniot mozaik detalnite rezultati od
izvr{enite prou~uvawa i analizi.
Soodvetno na zna~eweto {to go ima vo svetski ramki,
demogeografijata denes i vo Republika Makedonija go zazema
mestoto {to realno & pripa|a me|u naukite, pridonesuvaj}i za
pravilno sogleduvawe na demografskite sostojbi vo zemjata, a so
toa i za naso~uvawe na optimalniot razvoj na ovoj plan.

Avtorot