‫پڕۆژەی تـوێـژیـنـەوەی جـیـهـانـی‬

‫دەزگای ئایدیا بۆ فكرو لێكۆڵینەوە‬

‫لێپررساوی دەزگا‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‬

‫ئەنوەر حسێن‬ ‫دەزگای ئایدیا‬

‫سەرپەرشتیارانی پڕۆژە‬
‫ئەرسەالن حەسەن‬
‫بابان ئەنوەر‬
‫باوان عومەر‬

‫‪2017‬‬

‫‪1‬‬
 ‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬دەزگای ئایدیا‬
‫لێپررساوی دەزگا‪ :‬ئەنوەر حسێن‬

‫‪www.ideafoundation.co‬‬
‫‪info@ideafoundation.co‬‬
‫‪idea@ideafoundation.co‬‬
‫‪www.facebook.com/dezgai.idea‬‬
‫‪053 330 0391 - 0770 195 5044‬‬

‫ناوی کتێب‪ :‬كاریگەرییەكانی دابەزینی نرخی نەوت لەسەر خۆرهەاڵتی‬

‫ناوەڕاست و باكوری ئەفریقیا‬
‫بابەت‪ :‬توێژینەوەی سیاسی‬
‫وه‌رگێڕانی‪ :‬سابیر عەبدوڵاڵ كەریم‬
‫دیزاین‪ :‬ئومێد محەمەد‬
‫پێداچوونەوەی‪ :‬ئاکۆ عەبدولمەجید‬
‫هەڵەچن‪ :‬زریان رەحیم ‪ -‬نیاز کەمال ‪ -‬کەیوان عومەر ‪-‬‬
‫کاوان عەبدولڕەحمان ‪ -‬ژیار عەالئەدین‬
‫چاپ‪ :‬چاپخانەی حەمدی‬
‫تیراژ ‪500:‬دانە‬
‫ساڵی چاپ‪2017 :‬‬
‫نرخ‪ 1500 :‬دینار‬
‫شوێنی چاپ‪ :‬سلێمانی ‪ -‬كوردستان‬
‫نۆبەتی چاپ‪ :‬چاپی یەكەم‬

‫لە بەڕێوەبەرایەتی گشتی كتێبخانە گشتییەكان‬

‫ژمارەی سپاردن ( ‪) 1821‬ی ساڵی ‪ 2016‬ی پێدراوە‬

‫لە باڵوکراوەکانی دەزگای ئایدیا‬

‫زنجیرە ( ‪) 159‬‬
‫‪2‬‬
 ‫تـوێـژیـنـەوەی جـیـهـانـی‬

‫كورتەی راپۆرتی ئابوری وەرزیی بانكی نێودەوڵەتی‬

‫كاریگەرییەكانی دابەزینی نرخی نەوت لەسەر‬
‫خۆرهەاڵتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقیا‬

‫لە عەرەبییەوە‪ :‬سابیر عەبدوڵاڵ كەریم‬

‫‪3‬‬
4
 ‫پێڕست‬
‫كاریگەرییەكانی دابەزینی نرخی نەوت‪9....................................‬‬
‫مـیسـر‪19...................................................................................‬‬
‫تونس‪25...................................................................................‬‬
‫لوبنان‪29...................................................................................‬‬
‫ئوردن‪33...................................................................................‬‬
‫ئـێران‪35....................................................................................‬‬
‫عـێـراق‪41..................................................................................‬‬
‫یـەمـەن‪47.................................................................................‬‬
‫لیبیا‪51.......................................................................................‬‬
‫دەوڵەتانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو‪53................................‬‬

‫‪5‬‬
6
 ‫سوپاس و پێزانین‬
‫ئەم راپۆرتە بەرهەمی كاری گروپی شارەزایانی بانكی نێودەوڵەتیە‬
‫بە هاوكاری چەند الیەنێكی دەرەكی‪ ،‬بەاڵم هیچكام لەو دەرەنجام‬
‫و لێكدانەوە و شیكردنەوانەی لەم توێژینەوەیەدا هاتوە دەربڕی‬
‫دیدو بۆچوونی بانكی نێودەوڵەتی‪ ،‬یان ئەنجومەنی بەڕێوەبەرە‬
‫جێبەجێكارەكانی‪ ،‬یان بیروڕای ئەو حكومەتانە نییە‪ ،‬كە ئەوان‬
‫نوێنەرایەتییان دەكەن‪ .‬بۆیە بانكی نێودەوڵەتی گرنتی وردی و راستی‬
‫ئەو داتاو زانیارییانە ناكات‪ ،‬كە لەم راپۆرتەدا ئاماژەیان پێكراوە‪،‬‬
‫هەروەها هەموو ئەو سنورو رەنگ و دەستەواژە و زانیارییانەی تر‪،‬‬
‫لە هەر خشتەیەكی ناو ئەم راپۆرتەدا هاتوە لە روی باری یاسایی‬
‫هەر هەرێمێك یان تەرەفگیری و پەسەندكردنی ئەو سنورانە‪ ،‬لەالیەن‬
‫بانكی نێودەوڵەتیەوە هیچ حوكمێكی لەسەر نــەدراوە و خاوەنی‬
‫نییە‪ .‬لەناو ئەو راپۆرتە یان بەڵگەنامەیەدا شتێك نییە ببێتە كۆت و‬
‫بەند‪ ،‬یان هۆكارێك بۆ وازهێنان لەو ئیمتیازات و پارێزبەندییانەی كە‬
‫بانكی نێودەوڵەتی سودییان لێوەردەگرێت‪ ،‬بۆیە هەموو ئەو مافانە‬
‫بەشێوەیەكی دیاریكراو پارێزراون‪.‬‬
‫كورتەی راپۆرتی وەرزی ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست و باكوری‬
‫ئەفریقیا‪ ،‬بەرهەمی كاری نوسینگەی سەرۆكی شارەزایانی ئابورییە‬
‫لە بەڕێوەبردنی ناوچەی سەر بە بانكی نێودەوڵەتی‪ .‬ئەم راپۆرتە‬
‫تەواوكەری راپۆرتی نیوساڵەی بانكی نێودەوڵەتیە‪ ،‬كە لەژێر ناونیشانی‬
‫«روانگەی ئابوری ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقیا»‬
‫دەرچووە‪ ،‬لەگەڵ پێداچوونەوەی كاتیی بە بەكارهێنانی چەندین داتاو‬
‫زانیاری دەربارەی دۆخی زۆر نائارامی ئەو واڵتانەی لە ناوچەكەدا‬
‫هەڵبژێردراون‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫ئەم راپۆرتە لەالیەن شــارەزای ئابوری (لەیال موتتەقی) بە‬
‫سەرپەرشتی (شانتا دیڤاراجان) و بە رێنامیی سەرۆكی شارەزایانی‬
‫ئابوری بۆ بەڕێوەبردنی ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست و باكوری‬
‫ئەفریقیا ئامادەكراوە‪ .‬هەروەها سوپاسی بێپایان ئاڕاستەی هەریەك لە‪:‬‬
‫(ئیرباهیم ئەلغەلیقە‪ ،‬عەلی ئەلجەبەل‪ ،‬سارە ئەلنەشار‪ ،‬نەدا شویری‪،‬‬
‫ئەحمەد كجوك‪ ،‬ئەشواق ناتق مەسیح‪ ،‬سامر ناجی مەتی‪ ،‬ناتسوكۆ‬
‫ئۆبایاشی‪ ،‬دیلیپ راسا‪ ،‬كریستین شۆتلەر و سەید رەزا یوسفی) دەكەین‪،‬‬
‫بۆ ئەو هاوكاری و زانیارییانەی دەربارەی واڵتان پێشكەشیان كردوە‪.‬‬
‫جگە لەوەش بیرمان نەچێت سوپاسی خۆمان ئاڕاستەی (مستەفا‬
‫ئەلڕویس‪ ،‬فاروق ئیقبال‪ ،‬ئیلینا ئیانكۆڤیتچینا و میڵز جاوود) بكەین بۆ‬
‫ئەو سەرنج و كۆمێنتە بەسودانەیان‪ ،‬كە پێشكەشیانكردوە‪ ،‬هەروەها‬
‫سوپاسی هەریەك لە (یوسف كایندربیوگۆ‪ ،‬ئیزابیل تشال دابی و ناتالی‬
‫لینۆبل) دەكەین لەسەر ئەو یارمەتییانەی تایبەت بە داتاو زانیارییەكان‬
‫پێشكەشیان كردوین‪.‬‬
‫بانكی نێودەوڵەتی ‪ -‬واشنتۆن‬

‫‪8‬‬
 ‫كاریگەرییەكانی دابەزینی نرخی نەوت‬
‫دیارترین سیماكان‬

‫لە ماوەی چەند مانگی رابردودا ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست‬

‫و باكوری ئەفریقیا گۆڕانكاری گەورەی بەخۆیەوە بینی‪ ،‬بە تایبەتی‬
‫دوای ئەوەی زۆربەی چاودێران لە نێوانیشیاندا (بانكی نێودەوڵەتی)‬
‫پێشبینییەكانی پێشوی خۆیان ئاشكراكرد‪ .‬تا ئەندازەیەك ئاڵۆزیە‬
‫سیاسییەكان هاوكات لەگەڵ تەواوبوونی هەڵبژاردنە سەرۆكایەتی و‬
‫پەرلەمانییەكان لە هەندێك واڵتانی ناوچەكە قەتیسبوون‪ .‬لە میرس‪،‬‬
‫ئەنجومەنی وەزیرانی ئەو واڵتە رەزامەندی دەربڕی لەسەر پڕۆژە‬
‫بڕیاری یاسایەك بۆ دابەشكردنی وێستگەكانی هەڵبژاردن‪ ،‬ئەوەش‬
‫دوایین هەنگاو بوو لەپێش بانگەشەكردن بۆ هەڵبژاردنەكانی‬
‫ئەنجومەنی نوێنەران‪ ،‬كە نوێنەرایەتی دوایین سیامكانی نەخشەرێگەی‬
‫سیاسی واڵت دەكات‪ ،‬لە تەموزی ‪2013‬دا دەست بە جێبەجێكردنی كرا‪.‬‬
‫لە تونس‪-‬یش هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەنجامدراو (ئەلباجی قائید‬
‫ئەلسەبسی) وەك سەرۆكی نوێی واڵت لە كانونی یەكەمی ‪2013‬دا‬
‫‪9‬‬
‫سوێندی دەستوریی خوارد‪ .‬لە الیەكی ترەوە گفتوگۆ ناوەكییەكان‬
‫لە نێوان ئێران و گروپی (‪ )1+5‬بۆ ماوەی شەش مانگ درێژكرایەوە‬
‫لەگەڵ بەردەوامبوونی وتوێژە دووقۆڵییەكان بە ئامانجی گەیشنت بە‬
‫رێككەوتنێك تا كۆتایی مانگی تەموزی ‪.2015‬‬
‫لە عێراق‪ ،‬حكومەت و هەرێمی كوردستان لە مانگی كانونی‬
‫یەكەمدا گەیشتنە چارەسەركردنی ناكۆكییەكانیان سەبارەت بە بودجە‬
‫و دابەشكردنی داهاتەكانی هەناردەكردن و فرۆشتنی نەوت‪ .‬لە‬
‫هەمانكاتیشدا هێشتا لوبنان‪ ،‬یەمەن و لیبیا روبەڕوی چەند كێشەو‬
‫گرفتێك بوونەتەوە لە روی پارێزگاریكردن لە حكومەتێكی كارا‪ ،‬كە‬
‫بتوانێت ئەركەكانی سەرشانی رابپەڕێنێت‪ .‬پێشبینییەكان ئاماژە بەوە‬
‫دەكەن‪ ،‬ئابوری جیهانی سااڵنە بە رێژەی لەسەدا ‪ 2.6‬گەشەیكردوە‪،‬‬
‫بەوەش لە چارەكی دووەمی ساڵی ‪2014‬دا باشبوونێكی تۆماركرد‪ ،‬بەاڵم‬
‫بێئەوەی گۆڕانكاری لەو جموجوڵە سستەدا دروستبكات‪ ،‬كە لە سااڵنی‬
‫‪ 2012‬و ‪ 2013‬پێوەی دیار بووە‪ .‬هەرچەندە گرنگرتین گۆڕانكاری و‬
‫پێشوەچوونەكان ئەوەیە‪ ،‬نرخەكانی نەوت لە بازاڕە جیهانییەكاندا‬
‫بە هەموو مانایەك هەرەسیهێناوە‪ ،‬بە جۆرێك لە سەرەتای مانگی‬
‫كانونی دووەمی ساڵی ‪ ،2014‬گەیشتە خوار ئاستی (‪ )50‬دۆالر بۆ هەر‬
‫بەرمیلێك نەوتی «خام ‪ -‬برێنت»‪.‬‬
‫دابەزینی نرخی نــەوت دەرەنــجــام و كاریگەری وەكیەك و‬
‫بەرفراوانی لەسەر واڵتە هەناردەكارو هاوردەكارەكانی ناوچەی‬
‫خۆرهەاڵتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقیا دروستكردوە‪ .‬بۆ منونە‬
‫واڵتانی هاوردەكاری نەوت باشبوونێك لە ئاڵوێرەكانیان و بوجەی‬
‫گشتیان بە خۆیانەوە دەبینن‪ ،‬لە رێگەی دابەزینی نرخی نەوت و‬

‫‪10‬‬
‫تێچوونەكانی پاڵپشتیكردنی سوتەمەنییەوە‪ ،‬كە (هەندێكی دەگاتە‬
‫لەسەدا ‪10‬ی تێكڕای داهاتی ناوخۆ)‪ .‬پێدەچێت ئابوری واڵتانی‬
‫هەناردەكاری نەوتیش زیانیان لێبكەوێت‪ ،‬چونكە دابەزینی نرخی‬
‫نەوت زیاتر لە نیوەی بودجەكانیان و داهاتی هەناردەكردنیان‬
‫لەدەستدەدات (لە یەمەن و لیبیا‪ ،‬نەوت زیاتر لەسەدا ‪90‬ی تێكڕای‬
‫هەناردەكردن پێكدەهێنێت)‪ .‬خەرجییەكانی حكومەتیش لەم واڵتانەدا‬
‫هەڵكشانی بەردەوام تۆماردەكات‪ ،‬بۆیە ئەگەر هەیە بودجەكانیان‬
‫كورتهێنانێكی زیاتر تۆماربكات‪ ،‬یان زێدەبەهای بودجە تا ئاستێكی‬
‫زۆر كەمبێتەوە‪ ،‬هەروەها دۆخی هاوسەنگی ئاڵوێرە بازرگانییەكانی‬
‫تێكدەچێت‪ ،‬ئەوەش چەند فشارێك لەسەر دراوەكەی دروستدەكات‬
‫(بڕوانە خشتەی ‪ .)1‬بەاڵم واڵتانی هەناردەكاری نەوت لە ئەنجومەنی‬
‫هاریكاری كەنداو لە دۆخێكی باشرتدا گوزەردەكەن‪ ،‬لە روی زاڵبوونیان‬
‫بەسەر كاریگەرییەكانی دابەزینی نرخەكانی نەوت لە بازاڕەكانی‬
‫جیهان‪ ،‬ئەوەش بەهۆی ئەو یەدەگە داراییە زۆرەوەیە كە هەیانە‪.‬‬
‫لە راستیدا هەندێك لەو واڵتانە بە كردەیی لەسەر ئاستی‬
‫هەنگاوە سیاسییەكانیان دەستیانكردوە بە گرتنەبەری چەند رێكارێك‪.‬‬
‫پێشبینیدەكرێت بودجەی نوێی سعودیە بە بەراورد لەگەڵ رێژەی‬
‫‪28%‬ی زیادبوونی خەرجییەكان لە ساڵی رابردو‪ ،‬زیادبوونێكی كەم‬
‫لە خەرجییەكاندا بە رێژەی (‪ )0.5%‬بەخۆیەوە ببینێت‪ .‬لەالیەنی‬
‫ئەرێنییەوە‪ ،‬دابەزینی نرخی نەوت دەبێتە هۆكاری كەمبوونەوەی‬
‫هەڵئاوسانی هاوردەكراو لە واڵتانی هەناردەكار و هاوردەكاری نەوت‬
‫وەكیەك‪ ،‬لەوانەشە بە قازانجی هەژاران و كەمداهاتەكان بشكێتەوە‪،‬‬
‫ئەوەش بە گوێرەی قەبارەی كاریگەرییە ناڕاستەوخۆكان لەسەر تێكڕای‬

‫‪11‬‬
‫رێژەی هەڵئاوسانەکان لە ناوخۆدا‪ .‬ئەو زیادبوونە كەمەی بەكاربردن‬
‫كە لە ئەنجامی دابەزینی نرخەكان دروستدەبێت‪ ،‬یارمەتیدەرە بۆ‬
‫بوژانەوە و گەشەكردن‪.‬‬
‫ئەم ژمارە كورتەی ئابوری وەرزیی ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست‬
‫و باكوری ئەفریقیا فۆكس دەخاتە سەر كاریگەرییەكانی دابەزینی‬
‫نرخی نەوت لەسەر (‪ )8‬واڵتی تازە گەشەسەندو لە ناوچەكەدا‪( :‬واڵتانی‬
‫تازەگەشەسەندوی هاوردەكاری نەوت‪ :‬میرس‪ ،‬تونس‪ ،‬لوبنان و ئوردن)‪،‬‬
‫هەروەها (واڵتانی تازە گەشەسەندوی هەناردەكاری نەوت‪ :‬ئێران‪،‬‬
‫عێراق‪ ،‬یەمەن و لیبیا)‪ ،‬لەگەڵ ئابوری واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری‬
‫كەنداو‪ ،‬كە رۆڵێكی سەرەكی دەگێڕن لە پێدانی پارە بەشێوەی كۆمەك و‬
‫یارمەتی و وەبەرهێنان و داهاتەكانی كەرتی گەشتوگوزاری و حەواڵەی‬
‫كۆچبەران بۆ واڵتانی دیكەی ناوچەكە‪ .‬ئێمە لێرەدا ئەو گریامنانەی‬
‫خوارەوە بەكاردەهێنین سەبارەت بە ئایندەی نرخی نەوت‪:‬‬
‫‪ .1‬ئەگەر هەیە ناوەندی نرخی (یەك بەرمیل نەوتی خامی برینت)‬
‫بە شێوەیەكی ئاسایی لە ‪2016‬دا بگاتە (‪ )65‬دۆالر‪.‬‬
‫‪ .2‬ئەگەریش هەیە نرخی (یەك بەرمیل نەوتی خامی برینت)‬
‫بگاتە ئاستێكی بااڵترو تا (‪ )78‬دۆالر تۆمار بكات‪ ،‬ئەوەش گریامنەیەكە‬
‫لە میانی شیكردنەوەی بابەتەكەدا بۆ بەراوردكاری بەكاردەهێرنێت‪.‬‬
‫بە هەمانشێوەی گۆڕانكارییە ئابورییەكانی تر‪ ،‬پێشبینیكردنی‬
‫داهاتوی نرخی نەوتیش جۆرێك لە بێمتامنەیی پێوە دیارە‪ ،‬ئەوەش‬
‫هەڵەكردن لە لێكدانەوە و پێشبینییەكاندا دروستدەكات‪ .‬ئێمە‬
‫گریامنەی رودانی هیچ گۆڕانكارییەك ناكەین لە بڕ و چەندێتی هەناردە‬
‫و هاوردەكردنی نەوت‪ ،‬بەڵكو كاریگەرییەكەی وەك گۆڕانكاری لە‬

‫‪12‬‬
 ‫نرخەكانی نەوت دەدەینە قەڵەم)‪ .‬داتاو زانیارییەكانی تایبەت بە‬
‫سااڵنی ‪ 2017 – 2015‬لە خشتەو هێڵكارییەكاندا تەنها پێشبینیە‪ ،‬ئەم‬
‫پێشبینییانەش پشت دەبەسنت بە ئەو ئامارو زانیارییانەی تاكو سەرەتای‬
‫مانگی كانونی دووەمی ‪ 2015‬لەبەردەستدا بوون‪.‬‬

‫خشتەی ژمارە (‪ :)1‬چاوخشاندنێكی خێرا بەسەر‬

‫گۆڕانكارییەكان لە هاوسەنگی بازرگانی نەوت و دارایی گشتی‬

‫طؤرِانى باآلنسى دارايى‪ /‬بة طؤرِانى باآلنسى بازرطانى‬ ‫طؤرِانى تةرازوى بازرطانى نةوت‪ /‬لة‬ ‫طؤرِانى تةرازوى بازرطانى‬ ‫دةولَةت‬
‫نةوت ‪%‬‬ ‫مليؤنان دؤالر‬ ‫تيَلرِاى داهاتى ناوخؤ‬ ‫نةوت‪ /‬بة مليؤنان دؤالر‬
‫‪-7.7‬‬ ‫‪-9.619‬‬ ‫‪-1.0‬‬ ‫‪-99‬‬ ‫بةحرةين‬
‫‪-90.9‬‬ ‫‪-01.101‬‬ ‫‪-06.9‬‬ ‫‪-11.100‬‬ ‫كويَت‬
‫‪-00.9‬‬ ‫‪-09.868‬‬ ‫‪-00.9‬‬ ‫‪-09.910‬‬ ‫عومان‬
‫‪-8.9‬‬ ‫‪-09.091‬‬ ‫‪-0.0‬‬ ‫‪-8.700‬‬ ‫قةتةر‬
‫‪-00.0‬‬ ‫‪-011.000‬‬ ‫‪-8.9‬‬ ‫‪-61.181‬‬ ‫عةرةبستانى سعودية‬
‫‪-01.1‬‬ ‫‪-00.600‬‬ ‫‪-9.6‬‬ ‫‪-19.001‬‬ ‫ئيماراتى عةرةبى‬
‫‪-0.9‬‬ ‫‪-8.608‬‬ ‫‪-0.0‬‬ ‫‪-07.719‬‬ ‫ئيَران‬
‫‪-00.9‬‬ ‫‪-10.010‬‬ ‫‪-00.0‬‬ ‫‪-10.890‬‬ ‫عيَراق‬
‫‪-96.9‬‬ ‫‪-00.097‬‬ ‫‪-00.7‬‬ ‫‪-8.099‬‬ ‫ليبيا‬
‫‪-0.7‬‬ ‫‪-0.971‬‬ ‫‪-6.0‬‬ ‫‪-9.698‬‬ ‫يةمةن‬
‫‪....‬‬ ‫‪....‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪0.010‬‬ ‫ميسر‬
‫‪9.1‬‬ ‫‪910‬‬ ‫‪1.6‬‬ ‫‪999‬‬ ‫تونس‬
‫‪....‬‬ ‫‪....‬‬ ‫‪9.9‬‬ ‫‪997‬‬ ‫ئوردون‬

‫سەرچاوە‪ :‬پێشبینییەكانی شارەزایانی بانكی نێودەوڵەتی‪ .‬ئەم پێشبینییانە پشتی‬

‫بە گریامنەی (‪ )65‬دۆالر بۆ هەر بەرمیل نەوتی خامی برینت و نەگۆڕانی سیاسەتە‬
‫پەیڕەوكراوەكان بەستوە و تەرازوی بازرگانی نەوت بریتییە لە پوختەی داهاتەكانی‬
‫هەناردەكردنی نەوت‬

‫‪13‬‬
 ‫دابەزینی نرخی نەوت و تازەترین گۆڕانكارییەكان‬
‫نرخی نەوت لە چارەكی كۆتایی ساڵی ‪2014‬دا بە رێژەی نیوە‬
‫دابەزی و لەدوای تێپەڕینی كەمرت لە مانگێك لە سەرەتای ‪2015‬دا بە‬
‫رێژەی لەسەدا ‪9‬ی تریش دابەزی‪ .‬لە سەرەتای كانونی دووەمی ساڵی‬
‫‪ 2015‬نرخی یەك بەرمیل نەوتی خامی برینت بۆ خوار (‪ )50‬دۆالر‬
‫دابەزی‪ ،‬ئەوە بۆ یەكەمجار بوو لە ئایاری ‪2009‬وە بەو رێژەیە دابەزێت‪.‬‬
‫هەرچەندە دوای ئەوە نرخی نەوت كەمێك بوژانەوەی بەخۆوەبینی‪،‬‬
‫بــەاڵم ئاماژەكان پێامندەڵێن‪ ،‬بەمزوانە نرخی نــەوت دەســت بە‬
‫بەرزبوونەوەیەكی بەرچاو ناكات‪ .‬توندی ئەمجارەی دابەزینی نرخی‬
‫نەوت بە بــەراورد لەگەڵ پێشرتدا بێوێنەیە‪ ،‬بەڵكو دەكرێت بڵێین‬
‫یەكجار لە ساڵی ‪2008‬دا دابەزینی وا گەورەی بەخۆیەوە بینی كاتێك‬
‫نرخی بەرمیلێك نەوت لە (‪ )148‬دۆالرەوە بۆ (‪ )40‬دۆالر دابەزی‪ .‬لە‬
‫راستیدا دابەزینی بەو جۆرەی نرخی نەوت دەگەڕێتەوە بۆ سێ‌ هۆكار‪:‬‬
‫‪ -‬لەالیەن خستنەڕووی نەوتەوە‪ ،‬زیادبوونێكی بەرچاو لە ئاستی‬
‫بەرهەمهێنانی نەوتی بەردین لە ئەمریكا رویدا‪ ،‬هەروەها سیاسەتی‬
‫رێكخراوی ئۆپیك لە روی بەرچاوگرتنی نرخێكی دیاریكراو بە‬
‫ئاڕاستەی پارێزگاریكردن لە پشكی خۆی لە بازاڕی جیهانیدا‪ ،‬گۆڕانی‬
‫بەسەرداهات‪.‬‬
‫‪ -‬لەالیەنی خواستەوە‪ ،‬ئاستی خواستی جیهانی لەسەر كڕینی‬
‫نەوت بە پێچەوانەی ئەوەی چاوەڕواندەكرا كەمبۆوە‪ ،‬ئەوەش بەهۆی‬
‫سستی گەشەكردنی ئابوری جیهانیەوە بوو‪.‬‬
‫‪ -‬بە پێچەوانەی لە هەرەسهێنانی نرخی نەوت لە ساڵی ‪،2008‬‬
‫كە هۆكارەكەی بریتیبوو لە كاریگەری فاكتەری خواست‪ ،‬بەاڵم‬
‫فاكتەرە تایبەتەكان بە الیەنی خستنەڕوو لە ئێستادا رۆڵێكی بەهێز لە‬
‫بازاڕەكانی نەوتدا دەگێڕن‪.‬‬

‫‪14‬‬
‫بەشێوەیەكی گشتی‪ ،‬دابەزینی نرخی نەوت بە كرداری بووە‬
‫هۆكاری كەمبوونەوەی تێكڕا و ئاستەكانی هەڵئاوسان لەسەر‬
‫ئاستی جیهان‪ ،‬پێشدەچێت ببێتە هاندەر بۆ بوژاندنەوەی ئابوری‬
‫جیهانی‪ .‬بانكی نێودەوڵەتی پێشبینی ئەوە دەكات‪ ،‬كە نرخی نەوت‬
‫دابەزینێكی بەردەوام تا رێژەی (لەسەدا ‪ )30‬بەخۆیەوە ببینێت‪،‬‬
‫هەرچەندە ئەو دابەزینە بەهۆی زۆری خستنە بازاڕی نەوتەوە‬
‫رودەدات‪ ،‬كە بۆی هەیە لە پێودانگێكی مامناوەندیدا ببێتە هۆی‬
‫زیادبوونی تێكڕای بەرهەمی جیهانی بە رێژەی ‪ 0.5‬خاڵی سەدی‪.‬‬
‫ئاشكرایە كاریگەری تێكڕایی لەسەر گەشەكردن بە چەندین فاكتەری‬
‫ترەوە بەندە‪ ،‬لە واڵت و ناوچەیەكەوە بۆ واڵت و ناوچەیەكی تر دەگۆڕێت‪.‬‬
‫لە واڵتانی تازە پێگەیشتوی جیهان‪ ،‬كاریگەرییەكە جیاوازییەكی گەورە‬
‫تۆماردەكات لە نێوان واڵتانی هەناردەكارو واڵتانی هاوردەكاری نەوت‪.‬‬
‫پێشبینیشدەكرێت دابەزینی نرخی نەوت گاریگەری و دەرەنجامی‬
‫نەرێنی مەترسیداری هەبێت لەسەر بااڵنسی دارایی گشتی و ئاڵوێرە‬
‫بازرگانییەكانی نێوان واڵتانی بەرهەمهێنی نەوت هەبێت‪ ،‬بە تایبەتی ئەو‬
‫واڵتانەی زۆر پشت بە داهاتەكانی هەناردەكردنی نەوت دەبەسنت‪ ،‬وەك‬
‫روسیا و ڤەنزوێال‪ .‬بەاڵم بەدیهاتنی كاریگەری ئەرێنی (ئیجابی) دابەزینی‬
‫نرخی نەوت لەسەر واڵتانی هاوردەكاری نەوت ماوەیەكی زۆرتری دەوێت‬
‫تاكو دەرەنجامەكانی دەردەكەوێت‪ ،‬هەرچەندە هێشتا ناڕونە و كەمرت‬
‫جێی متامنەپێكردنە‪ .‬لەوانەشە قەبارەی ئەو دەستكەوتانەی لە ئەنجامی‬
‫دابەزینی نرخی نەوتەوە دەستدەكەوێت ژمارەیەك واڵتی زۆر بگرێتەوە‪،‬‬
‫بەاڵم ئەگەری ئەوە هەیە‪ ،‬بە گشتی ژمارەیان كەمرت بێت‪ ،‬ئەوەش بە‬
‫گوێرەی پشكی داهاتەكانی نەوت لەناو تێكڕای داهاتی ناوخۆیی و ئاستی‬
‫گشتی متامنەپێكردن لە ئابوریدا‪ .‬لە چوارچێوەی ئابورییەكانی دەوڵەتانی‬
‫ناوچەی یۆرۆ‪ ،‬كە بە راستی گرفتیان هەیە لە جێگیركردنی پێشبینییەكانی‬

‫‪15‬‬
‫تایبەت بە پوكانەوەی ئابوری‪ ،‬لەوانەیە دابەزینی نرخەكانی نەوت‬
‫بووبێتە هۆكاری سەرهەڵدانی ئەو مەترسییانەی ئێستایان‪.‬‬
‫نەخشەی (‪ :)1‬نرخەكانی هاوسەنگی نەوت‬

‫‪................................................ 071‬‬ ‫ليبيا‬

‫‪................................................ 051‬‬ ‫يةمةى‬

‫‪................................................ 031‬‬ ‫جةزائري‬

‫ئيَراى‬
‫نرخى بةرميل نةوتى خام بريهت ‪$‬‬
‫بةحرةيو‬
‫‪................................................ 001‬‬
‫سعودية‬
‫عوماى‬
‫عيَراق‬

‫ئيمارات‬

‫قةتةر‬

‫‪..................................................... 01‬‬ ‫كويَت‬

‫‪.................................................. 71‬‬

‫‪51‬‬
‫‪Jan 01‬‬ ‫‪Jan 15‬‬

‫شۆكی دابەزینی بێهاوتای نرخی نەوت ئاستەنگ و هەڕەشەیە‬

‫لەبەردەم ئاسۆكانی گەشەكردنی ئابوری لەو (‪ )8‬واڵتە بژاردەیەی‬
‫ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقیا و واڵتانی ناوچەكە‬
‫بە گشتی‪ ،‬بە تایبەتیش واڵتانی هەناردەكاری نەوت‪ ،‬كە زۆر پشت بە‬
‫داهاتەكانی هەناردەكردنی نەوت دەبەسنت‪ .‬لەم چوارچێوەیەدا‪ ،‬واڵتانی‬
‫هەناردەكاری نەوت لە گروپی (‪ )8‬واڵتەكە‪( :‬ئێران‪ ،‬عێراق‪ ،‬لیبیا و‬
‫یەمەن)‪ ،‬لە بودجەی داهاتویاندا پێشبینی نرخێك بۆ نەوت لە خوار‬

‫‪16‬‬
‫(‪ )60‬دۆالرەوە بۆ هەر بەرمیلێك دەكەن (لە هەندێك حاڵەتدا ‪ 40‬دۆالر‪/‬‬
‫بەرمیل) ئەوەش زۆر لە نرخی ئێستا بەرزترە و ئاستێكە دەبێتە هۆی‬
‫بەدیهێنانی هاوسەنگی لە تەرازوی بودجەی حكومی (نەخشەی ‪.)1‬‬
‫هەرچەندە ئەگەر هەیە نرخی نەوت دابەزینی زیاتریش تۆماربكات‪،‬‬
‫بەاڵم ئەگەر بێتو بارودۆخی ئێستا بەردەوام بێت‪ ،‬ئەو كاتە ئەستەمە‬
‫ئەو حكومەتانە بتوانن پارێزگاری لە سەالمەتی دۆخی دارایی گشتییان‬
‫بكەن‪ .‬لەناو واڵتانی بەرهەمهێنەری نەوت‪ ،‬یەمەن و لیبیا ئەو دوو‬
‫واڵتەن زیاتر توشی كێشەو دەردەسەری دەبن‪ ،‬چونكە داهاتی نەوت‬
‫رێژەی لەسەدا ‪95‬ی كۆی بودجەكانیان پێكدەهێنێت‪ .‬پێشدەچێت‬
‫ئاستی بازرگانی نەوت لە ئێران‪ ،‬عێراق و لیبیاش لە داهاتودا بە رێژەی‬
‫لەسەدا ‪ 10‬لە تێكڕای ئاستی بەرهەمی ناوخۆ كەمبێتەوە‪ .‬پێشبینی‬
‫دەكرێت دابەزینی نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا بە سودو قازانجی‬
‫بااڵنسی بودجەی گشتی و ئاڵوێری ئابوری ئەم واڵتانە بشكێتەوە‪ ،‬كە‬
‫بەزۆری پشت بە داهاتەكانی فرۆشتنی نەوت دەبەسنت‪ .‬ئەو واڵتە‬
‫هاوردەكارانەی نەوتیش‪ ،‬كە پێشبینیدەكرێت سودمەندبن‪ ،‬بریتین لە‬
‫ئوردن‪ ،‬تونس‪ ،‬لوبنان و میرس‪ ،‬كە پێدەچێت ئاستی ئاڵوێرو بازرگانییان‬
‫بە رێژەی لەسەدا (‪ )2‬باشرت بێت‪ ،‬لەسەر تێكڕای داهاتی ناوخۆییان‪.‬‬
‫‪111‬‬
‫ ‬
‫‪111‬‬

‫‪01‬‬

‫‪01‬‬

‫‪01‬‬

‫‪01‬‬ ‫نرخى خيَراى نةوت (دؤالر‪/‬بةرميل)‬

‫‪01‬‬

‫‪Apr-14‬‬ ‫‪oct-14‬‬ ‫‪jan-10‬‬ ‫‪Apr-10‬‬ ‫‪jul-10‬‬ ‫‪oct-10‬‬ ‫‪jan-10‬‬

‫سةرضاوة‪Economist :‬‬
‫‪01‬‬

‫‪17‬‬
‫تێچوونی بەرهەمهێنانی یەك بەرمیل نەوتی بەردین لە ئەمریكا‬
‫نزیكەی (‪ )70‬دۆالرە‪ ،‬بۆیە پێدەچێت بەشێك لە كۆمپانیاكانی‬
‫بەرهەمهێنانی نەوتی بەردینی ئەمریكی ئاستی بەرهەمهێنانیان‬
‫كەمبكەنەوە‪ .‬ئەگەر دابەزینی نرخی نەوت زیاتر بەردەوامبێت‪ ،‬لەوانەیە‬
‫زۆرێك لەو كۆمپانیایانە ناچاربكات دەرگای كێڵگە نەوتییەكانیان دابخەن‪،‬‬
‫یان ئاستی وەبەرهێنانیان كەمبكەنەوە‪ ،‬ئەم هەنگاوەش دەبێتە هۆكاری‬
‫خاوكردنەوەی كێرڤی بەرهەمهێنان و وەستاندنی دابەزینی نرخی نەوت بۆ‬
‫ئاستی زۆر نزمرت‪ .‬بە كردەوە هەندێك لە بەرهەمهێنەرانی نەوتی بەردین‬
‫لە ئەمریكا لە سەرەتای ساڵی ‪2015‬وە دەستیانكرد بە كەمكردنەوەی‬
‫ژمارەی ئامێرەكانی هەڵكەندنی بیری نەوت‪ .‬لە ئاداری ‪2015‬دا كاركردنی‬
‫لە (‪ )50‬وێستگەی هەڵكەندن راگیرا‪ ،‬ئەوەش بە رێژەی (لەسەدا ‪ )20‬كاری‬
‫هەڵكەندنی بیرە نەوتی بەردینی لە ئەمریكا كەمكردەوە‪ ،‬بەاڵم هەندێك‬
‫لە كۆمپانیا بچوكەكانی تر رویانكردۆتە یەكگرتن لەگەڵ كۆمپانیای دایك‪،‬‬
‫بەو پێیەش كاركردن و بەرهەمهێنانی نەوتی بەردین لە ئایندەیەكی‬
‫نزیكدا ناكەوێتە ژێر كاریگەرییەوە‪ .‬لە سیناریۆی دابەزینی نرخەكانی‬
‫نەوتدا پێشبینیدەكرێت نرخەكان تا ئاستی (‪ )20‬دۆالر داببەزێت‪ ،‬چونكە‬
‫چاوەڕوان ناكرێت بەمنزیكانە گرفتی ئابوری جیهان چارەسەربكرێت‪ ،‬بە‬
‫تایبەتی لە ناوچەی یۆرۆ‪ ،‬لە الیەكی ترەوە چین (كە یەكێكە لە بەكاربەرە‬
‫سەرەكییەكانی نەوت لەسەر ئاستی جیهان)‪ ،‬پێی ناوەتە ناو قۆناغێكی‬
‫گەشەكردن‪ ،‬كە لە روی بەكاربردنی نەوتەوە چڕی كەمرتە‪ .‬سەرەڕای‬
‫ئەمەش هاوكات لەگەڵ گەیشنت بە رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران‬
‫و هەڵگرتنی سزاكان لەسەر هەناردەكردنی نەوتەكەی‪ ،‬پێدەچێت ببێتە‬
‫هۆكاری زیادكردنی قەبارەی هەناردەكردنی نەوتی ئێران بە رێژەی (‪)1‬‬
‫ملیۆن بەرمیل رۆژانە‪ ،‬لەپاڵ بەرزبوونەوەی قەبارەی هەناردەكردنی‬
‫نەوتی هەریەك لە عێراق و لیبیا بەرەو دابەزینی زیاتری نرخی نەوت‬
‫(ئەگەر مەترسییە جیۆسیاسییەكان كەمرت ببنەوە)‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫مـیسـر‬
‫پێدەچێت كۆمەڵێك دەستپێشخەری بۆ چاكسازی سیاسی و ئابوری‪،‬‬
‫كە لە میرس دەستیپێكردوە یارمەتیدەربێت بۆ گەڕاندنەوەی متامنە‬
‫بە ئابوری میرس‪ ،‬ئەوەش بووەتە هۆی بوژاندنەوە و گەشەكردن بە‬
‫پاڵپشتی زیادبوونی وەبەرهێنان و داهاتەكانی كەرتی گەشتوگوزار و‬
‫حەواڵەی پەنابەرە میرسییەكانی تاراوگە‪ .‬داتاو زانیارییە فەرمییەكانی‬
‫میرس نیشانیدەدات‪ ،‬كە تێكڕای گەشەكردنی پێشبینیكراو لە كۆتایی‬
‫ساڵی دارایی ‪2014‬دا بە رێژەی لەسەدا ‪ 3.5‬زیادیكردوە‪ ،‬پاشان بە‬
‫رێژەی نیو خاڵی سەدی زیادیكردوە تا گەیشتە لەسەدا ‪ .3.9‬هەروەها‬
‫تێكڕای گەشەسەندن لە داهاتی ناوخۆی میرس لە چارەكی یەكەمی‬
‫ساڵی دارایی ‪ 2015‬گەیشتە رێژەی لەسەدا ‪ 6.8‬بەهۆی كاریگەری‬
‫سەرەكی گەشەسەندنەوە‪ .‬لە الیەكی ترەوە ئاستی بێكاری لە میرس بە‬
‫كەمی دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە بەشێوەیەك لە ساڵی ‪2015‬دا گەیشتە‬
‫لەسەدا ‪ 13.1‬بە بەراورد لەگەڵ چارەكی یەكەمی سااڵنی ‪2014 – 2013‬‬
‫كە لەسەدا ‪ 13.3‬بووە‪ .‬ئامانجی حكومەتی میرس لە ماوەی سێ‌ ساڵی‬
‫داهاتودا بریتییە لە بەدیهێنانی گەشەكردنێكی ئابوری سااڵنە بە رێژەی‬
‫(لەسەدا ‪ )5.8‬لەگەڵ هێشتنەوەی كورتهێنان لە ئاستی نزیكەی لەسەدا‬

‫‪19‬‬
‫‪ 10.5‬لە تێكڕای داهاتی گشتی ناوخۆ‪ .‬چاالكییەكانی كەرتی كار بە‬
‫گوێرەی پێوەری ئاماژەپێكراوی بەڕێوەبەرانی كڕین لە كەرتی تایبەتی‬
‫نانەوتیی‪ ،‬لە ماوەی چەند مانگی رابردودا گەشەیكردوە‪ ،‬چونكە هێامی‬
‫گەشەكردن لە ئاستی سەرو (‪ )50‬خاڵدا ماوەتەوە‪ .‬داتا فەرمییەكانی‬
‫میرس نیشانیدەدەن‪ ،‬كە داهاتەكانی كەرتی گەشتوگوزاری بازیداوە بۆ‬
‫ئاستی لەسەدا ‪ 112‬دواتریش لە چارەكی یەكەمی ساڵی دارایی ‪2015‬دا‬
‫گەیشتۆتە دوو ملیار دۆالر‪.‬‬
‫ژمــارەی گەشتیارانی هاتو بۆ میرس تا رێــژەی لەسەدا ‪70‬‬
‫زیادیكردوە و لە چارەكی یەكەمی ساڵی دارایی ‪2015‬دا ژمارەیان‬
‫گەیشتە (‪ )2.8‬ملیۆن كــەس‪ ،‬كە بە بــەراورد لەگەڵ ژمــارەی‬
‫گەشتیاران لە هەمانكاتی ساڵی ‪( 2014‬كە ‪ 1.6‬ملیۆن كەس بووە)‬
‫زۆر زیاترە‪ .‬باڵوكراوەی بودجەی نوێی میرس بۆ ساڵی دارایی ‪2016‬‬
‫كۆمەڵێك ئامانجی گەورەی بۆ گەشەسەندنی ئابوری لەخۆگرتوە‪.‬‬
‫چاوەڕواندەكرێت تێكڕای گەشەسەندن لە میرس بگاتە رێژەی‬
‫لەسەدا ‪ 4.3‬لەگەڵ دابەزینی ئاستی بێكاری بۆ لەسەدا ‪،12‬‬
‫هاوكات لەگەڵ كەمبوونەوەی كورتهێنان و قەرزە گشتییەكان‬
‫بۆ نزیكەی لەسەدا ‪ 10‬و ‪ 90‬لە كۆی گشتی داهاتی ناوخۆ‪ .‬ئەم‬
‫هەنگاوە ئامانجدارانە بۆ چاككردنی ئابوری میرس لە رێگەی‬
‫چاكسازییەكانەوە بە مەبەستی پشتیوانیكردنی خەرجی حكومی و‬
‫سوتەمەنی و فراوانكردنی قەبارەی باجەكان پشتیوانی لێدەكرێت‪.‬‬
‫میرس بەشێوەیەكی ئەرێنی هەوڵدەدات بگەڕێتەوە بۆ ناو بازاڕی‬
‫سەرمایەی نێودەوڵەتی لە دوای دوركەوتنەوەی بۆ ماوەی (‪ )4‬ساڵ‪.‬‬
‫پێشبینیشدەكرێت دەركردنی سەنەدە نێودەوڵەتێکان‪ ،‬كە بڕیارە‬
‫بە دوو گوژمە جێبەجێبكرێت‪ ،‬یەكێكیان بۆ (‪ )10‬و ئەویرتیان بۆ‬
‫ماوەیەكی درێژتر‪.‬‬

‫‪20‬‬
 ‫نەخشەی (‪ :)3‬دۆخی ئابوری میرس‬
‫كاریگەرییەكانی دابەزینی نرخی نەوت لەسەر میرس‬
‫میرس لە مــاوەی دە ساڵی رابـــردودا بەهۆی بەرزبوونەوەی‬
‫‪8‬‬ ‫‪61‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪61‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪61‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪-1‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪-4‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪-1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪FY10Q1‬‬ ‫‪Q1‬‬ ‫‪Q1‬‬ ‫‪Q1‬‬ ‫‪FY15Q1‬‬

‫سةرضاوة‪ :‬بانكى نيَودةولَةتى‬

‫بەكاربردن بە تێكڕای سااڵنە بە رێژەی لەسەدا ‪ 3‬بوو بە هاوردەكارێكی‬

‫سەرەكی نەوت تاكو گەیشتە سەروی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت‪.‬‬
‫چاوەڕواندەكرێت دابەزینی نرخی نەوت كاریگەری دیاری لەسەر‬
‫ئابوری هەبێت‪ ،‬لە رێگەی كەمكردنەوەی كورتهێنانی دارایی گشتی‬
‫و كورتهێنانی تەرازوی ئاڵوێرە بەردەوامەكان و تێكڕای هەڵئاوسان و‬
‫هەژاری‪ .‬پێشبینییەكانی بانكی نێودەوڵەتی ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن‪،‬‬
‫كە دابەزینی نرخی نــەوت كاریگەرییەكی ئەرێنی لەسەر ئاستی‬
‫گەشەسەندنی ئابوری میرس دروستدەكات‪ ،‬چونكە دابەزینی نرخی‬
‫نەوت دەبێتە هۆی بەهێزكردنی تواناكانی حكومەتی میرسو كۆمپانیاكان‬
‫لە روی دەستەبەركردنی بڕی وزەی تەواو بە نرخی بازاڕ (واتە لە سایەی‬
‫كەمبوونەوەی تێچووی هاوردەكردنی نەوت و غاز)‪ ،‬پاشان لەوانەشە ببێتە‬
‫هۆی زیادبوونی بەرهەمهێنان‪ ،‬بەرزبوونەوەی تێكڕاكانی سودوەرگرتن لە‬
‫وزەی بەرهەمهاتو‪ ،‬هەروەها بەرزبوونەوەی ئاستەكانی بەرهەمهێنان‬
‫بە گشتی‪ .‬پێشدەچێت دابەزینی نرخی نەوت یارمەتیدەری میرس‬

‫‪21‬‬
‫بێت بۆ سودوەرگرتنی لە بڕی وزەی زیاتر لە وەرزی هاویندا‪ ،‬لەگەڵ‬
‫باشبوونی ئاستی وزەی كارەبا و كەمبوونەوەی پچڕانی بە بەردەوامی‪،‬‬
‫ئەوەش دەبێتە فاكتەرێكی باش بۆ باشرتبوونی سەقامگیری سیاسی و‬
‫كۆمەاڵیەتی‪ .‬لە الیەكیرتەوە دابەزینی نرخی نەوت لەوانەیە هەڵقواڵنی‬
‫دارایی بۆ میرس كەمبكاتەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی میرس یەكێكە لەو واڵتانەی‬
‫كە زۆرترین رێژەی حەواڵە لە رێگەی كۆچبەرەكانی لە دەرەوە بۆ‬
‫دەنێردرێت‪ ،‬جگە لە یارمەتی دەوڵەتانی بیانی و وەبەرهێنان لە رێگەی‬
‫واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداوەوە‪ ،‬چونكە زیاتر لە س ‌ێ لەسەر‬
‫چواری بڕە حەواڵەكراوەكان بۆ میرس لە رێگەی واڵتانی ئەنجومەنی‬
‫هاریكاری كەنداوەوە بۆی دێت‪ .‬پێدەچێت ئەو گۆڕانكارییانە كاریگەریی‬
‫نەرێنییان هەبێت لەسەر ئاستی گەشەسەندن ئــەوەش لە رێگەی‬
‫كەمبوونەوەی وەبەرهێنانەكان‪ .‬سەرەڕای ئەمەش‪ ،‬تا ئەندازەیەك میرس‬
‫دەتوانێت كۆنرتۆڵی ئەم كاریگەرییانە بكات مەگەر دابەزینی نرخی‬
‫نەوت بۆ ماوەیەكی درێژتریش بەردەوام بێت‪.‬‬

‫چاكسازییەكان‬
‫چاوەڕواندەكرێت دابەزینی نرخی نەوت بوار بە حكومەتی میرس‬
‫بدات تا لەسەر بەرنامە چاكسازییەكەی بــەردەوام بێت‪ ،‬بەرنامەی‬
‫كەمكردنەوەی پاڵپشتی سوتەمەنی بە شێوەی پلە بەپلە و بۆ ماوەی (‪)5‬‬
‫ساڵی داهاتو دەگرێتەخۆ‪ ،‬بۆیە حكومەتی میرس لە ساڵی رابردودا بە كردار‬
‫نرخی سوتەمەنی بە رێژەی لەسەدا ‪ 78‬بەرزكردەوە‪ ،‬دەشیەوێت لە ساڵی‬
‫‪2019‬دا هەموو پاڵپشتەكەی بۆ بواری سوتەمەنی البەرێت‪.‬‬
‫هێشتا میرس خەریكی جێبەجێكردنی بڕیاری تایبەت بە نرخی‬
‫كارەبایە‪ ،‬كە بە هەمانشێوە دەیەوێت لە ساڵی دارایی ‪2019-2018‬دا‬
‫پاڵشتی ئەم كەرتەش البەرێت‪ .‬حكومەتی میرس لە ئەنجامی دابەزینی‬

‫‪22‬‬
‫نرخی نەوتەوە داهاتی بۆ گــەڕاوەتــەوە‪ ،‬چونكە خەرجییەكانی بۆ‬
‫پاڵپشتیكردنی بەرهەمەكانی وزە بە رێژەی لەسەدا ‪ 25‬كەمبۆتەوە‪،‬‬
‫پاشان ئەو داهاتانە دەگۆڕێت بۆ پەرەپێدانی وەبەرهێنان بە مەبەستی‬
‫چاككردنی كەرتی ژێرخان و خزمەتگوزارییەكان‪ .‬دوایین خاڵ‪ ،‬ئەو‬
‫بڕە پارانەی بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت دەستدەكەوێت لەوانەیە‬
‫یارمەتیدە بێت بۆ فراوانكردنی قەبارەی پارەپێدان لە پێناو جێبەجێكردنی‬
‫چەند پالنێكی دیاریكراو‪ ،‬كە بە سودو قازانجی هەمووان دەگەڕێت‬
‫وەك فراوانكردنی چوارچێوەی تۆڕی غازی رسوشتی لە سەرتاسەری‬
‫میرس‪ ،‬هەمەجۆركردنی سەرچاوەكانی وزە‪ ،‬پەرەپێدانی بناغەی ژێرخانی‬
‫ئابوری و‪ ...‬هەتاد‪..‬‬

‫بااڵنسی دارایی گشتی‬

‫دابەزینی نرخەكانی نەوت كاریگەری ئەرێنی بۆ میرس دەبێت‪ ،‬كە‬
‫لە كەمبوونەوەی كورتهێنان لە دارایی گشتی واڵت خۆی دەبینێتەوە‪،‬‬
‫ئەوەش بە رادەیەكی سەرەكی لە ئەنجامی پاڵپشتیكردنی خەرجییەكانی‬
‫كەرتی سوتەمەنی دێتەدی‪ .‬میرس لە ساڵی دارایی ‪2015-2014‬دا بڕی‬
‫(‪ )100.4‬ملیار جونەیهی میرسی لە بودجەكەی بۆ پاڵپشتیكردنی كەرتی‬
‫وزە دابینكردوە بەو گریامنەیەی‪ ،‬كە نرخی یەك بەرمیل نەوت (‪)105‬‬
‫دۆالر بێت‪ ،‬ئەمە بە لەبەرچاوگرتنی چاكسازییەكانی كەرتی وزە‪ ،‬كە لە‬
‫تەموزی ساڵی ‪2014‬دا جێبەجێ‌كرا‪ .‬پاشان لەبەر رۆشنایی دابەزینی‬
‫نرخی نەوت پێشبینیكرا خەرجییەكانی پاڵپشتیكردنی سوتەمەنی لە ساڵی‬
‫دارایی ‪ 2015-2014‬بە رێژەی تا نزیكی لەسەدا ‪( 25‬نزیكەی لەسەدا ‪0.5‬‬
‫لە كۆی داهاتی ناوخۆ) كەمبكات‪ .‬شیاوی باسكردنە بودجەی میرس جگە‬
‫لەوەی لە ساڵی رابردو بڕیاری لەسەر دراوە‪ ،‬هیچ پاڵپشتیەكی دارایی‬
‫زیادە لە واڵتانی هاریكاری كەنداو ناگرێتەخۆ‪.‬‬

‫‪23‬‬
 ‫پارەی هاتو لە رێگەی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو‬
‫پێشبینیدەكرێت بڕی پارە حەواڵەكراوەكانی كۆچبەرانی میرس‬
‫لەناو واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو (كە نزیكەی ‪75%‬ی‬
‫كۆی حەواڵەكان پێكدەهێنێت) هاوكات لەگەڵ دابەزینی نرخی‬
‫نەوت كەمبكات‪ ،‬ئەوەش كاریگەری نەرێنی لەسەر تەرازوی ئاڵوێرە‬
‫هەنوكەییەكانی میرس دەبێت و پێشدەچێت كاریگەرییەكانی كاتێكی‬
‫زۆرتر بخایەنێت‪ .‬داتاكان پیشانیدەدەن كە ئاستی حەواڵە داراییەكان‬
‫بۆ میرس لە رێگەی واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو بە رێژەی‬
‫(لەسەدا ‪ )5‬دابەزیوە ئەوەش ئاماژەیە بۆ كەمبوونەوەی داهاتەكان‬
‫بە رێژەی (‪ 0.7‬تا ‪ )0.8‬ملیار دۆالر لە ساڵی دارایی ‪2015-2014‬دا‪.‬‬
‫ئەگەریش هەیە كەرتی گەشتوگوزار لە میرس بەشێوەیەكی نەرێنی‬
‫بكەوێتە ژێر كاریگەرییەوە‪ ،‬بەهۆی كەمبوونەوەی هاتنی گەشتیارانی‬
‫روسیاو واڵتانی كەنداو و كەمبوونەوەی خەرجكردن لە كەرتی‬
‫گەشتوگوزاریدا‪ .‬لەمەش زیاتر‪ ،‬پێدەچێت راستەوخۆ وەبەرهێنانی بیانی‬
‫بكەوێتە بەر كاریگەرییەكانی كەرتی نەوت و غاز (كە بەشێوەیەكی‬
‫نەرێنی نزیكەی لەسەدا ‪50‬ی تێكڕای داهاتی وەبەرهێنانی بیانی‬
‫راستەوخۆ پێكدەهێنێت)‪ .‬هەروەها پێشبینیدەكرێت ئەو كاریگەرییانە‬
‫كۆنرتۆڵبكرێت‪ ،‬ئەگەر دابەزینی نرخی نەوت لە ئاستێكی مامناوەندا‬
‫بوەستێت‪ .‬بە پێكەوە كۆكردنەوەی ئەم فاكتەرانە‪ ،‬بانكی نێودەوڵەتی‬
‫پێشبینی كاریگەرییەكی نەرێنی دەكات لەسەر تــەرازوی ئاڵوێرە‬
‫بەردەوامەكانی میرس‪ ،‬كە بە گشتی دەگاتە ملیارێك تا دوو ملیار دۆالر‪،‬‬
‫كە یەکسانە بە لەسەدا ‪ 0.3‬تا ‪ 0.7‬لە تێكڕای داهاتی ناوخۆیی میرس‪.‬‬

‫‪24‬‬
 ‫تونس‬
‫هەڵبژاردنە پەرلەمانی و سەرۆكایەتییەكان لە تونس لە ساڵی ‪2015‬دا‬
‫ئەنجامدران و (ئەلباجی قائید ئەلسەبسی) وەك سەرۆكی نوێی واڵت لە‬
‫كانونی یەكەمی ‪2015‬دا سوێندی یاسایی خوارد‪ ،‬لەو كاتەشەوە وەزیری‬
‫ناوخۆ (الحبیب الصید) بە سەرۆك وەزیرانی تونس هەڵبژێردرا و بۆ‬
‫پێكهێنانی كابینەی حكومەت راسپێردرا‪ .‬حكومەتی تونس لە بودجەی‬
‫نوێدا پێشبینیدەكرد كێرڤی گەشەسەندن لە ‪2015‬دا بە رێژەی لەسەدا‬
‫‪ 3‬بەرزبێتەوە و ئاستی كورتهێنانی بودجە لەسەدا ‪ 7.1‬لە تێكڕای داهاتی‬
‫ناوخۆیی بۆ لەسەدا ‪ 6.2‬لە تێكڕای داهاتی ناوخۆ داببەزێت‪ .‬لە بودجەی‬
‫تونس پێشنیاری هیچ زیادەیەك لە موچەی كارمەندان و فەرمانبەرانی‬
‫كەرتی گشتیدا نەكراوە‪ ،‬ســەرەڕای ئەوەی كە یەكێتی گشتی كاری‬
‫تونس هەڕەشەی دەستپێكردنی مانگرتنی لە كاركردن كرد ئەگەر بێتو‬
‫موچەكان زیادنەكرێت‪ .‬هەندێك ئاماژە بە كەمبوونەوەی ئاستی بێكاری‬
‫بەدەركەوتن‪ ،‬بەاڵم تێكڕای كەمبوونەوەی پۆینتەكان زۆر كەمن‪ ،‬چونكە‬
‫تێكڕاكانی گەشەسەندن دڵخۆشكەر نین و بەسنین بۆ دروستكردنی‬
‫دەرفەتی كاركردن و دامەزراندنی ژمارەیەكی زۆر لە گەنجانی بێكار‪.‬‬
‫بڕوانە (نەخشەی ژمارە ‪.)4‬‬

‫‪25‬‬
 ‫نەخشەی (‪ :)4‬دۆخی ئابوری تونس‬
‫‪02‬‬
‫‪61‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪60‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪62‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪8‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪-0‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪-4‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪-1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪2010Q3‬‬ ‫‪Q1‬‬ ‫‪Q3Q1‬‬ ‫‪Q1‬‬ ‫‪Q3‬‬ ‫‪14 Q1‬‬ ‫‪Q3‬‬

‫‪Unemployment rate‬‬ ‫)‪(RHS,%‬‬ ‫‪GDP‬‬ ‫‪Growth‬‬ ‫سةرضاوة‪ :‬بانكى نيَودةولَةتى‬

‫پێشبینییەكانی بانكی نێودەوڵەتی ئاماژە بۆ ئــەوە دەكــەن‪،‬‬

‫كە دابەزینی نرخی نەوت كاریگەرییەكی ئەرێنی لەسەر ئاستی‬
‫گەشەسەندنی ئابوری تونس دەبێت‪ ،‬بە تایبەتی كاریگەری سەرەكی‬
‫لەسەر بەهێزكردنی دارایی گشتی دەبێت‪ ،‬لە رێگەی كەمبوونەوەی‬
‫ئاستی تێچووی پاڵپشتیكردنی بەرهەمەكانی وزە و تەرازوی ئاڵوێرە‬
‫ئابورییە بەردەوامەكان ئەوەش بەهۆی باشبوونی بااڵنسی بازرگانی‬
‫نەوت‪ .‬بەاڵم كاریگەرییەكانی دابەزینی نرخی نەوت لەسەر تێكڕای‬
‫هەڵئاوسان و گەشەسەندن و هەژاری‪ ،‬كاریگەرییەكی مامناوەندی‬
‫دەبێت‪.‬‬

‫بااڵنسی دارایی گشتی‬

‫ئەنجامەكانی ئەو ئەزمونە لێكچووەی بانكی نێودەوڵەتی‬
‫بەكاریهێناوە‪ ،‬دەریدەخات كە كورتهێنانی بودجەی تونس بە رێژەی‬
‫نزیكەی (لەسەدا ‪ )2‬دادەبەزێت و لە ساڵی ‪2015‬دا گەیشتە رێژەی‬
‫(لەسەدا ‪ )4.5‬لە تێكڕای داهاتی ناوخۆ‪ ،‬لە كاتێكدا لە ساڵی ‪2014‬‬
‫رێژەكەی لە كۆی داهاتی ناوخۆ (لەسەدا ‪ )6.2‬بوو‪ .‬گریامن بودجەی‬
‫تازە پەسەندكراوی تونس ناوەندی نرخی یەك بەرمیل نەوتی برینتی‬
‫‪26‬‬
‫خام بە (‪ )95‬دۆالر دیاریكردوە‪ ،‬لەگەڵ دیاریكردنی بەهای دراو بە‬
‫(‪ )1.8‬دیناری تونسی لە بەرامبەر یەك دۆالردا‪ ،‬بەو شێوەیە زیادەیەك‬
‫لە بودجە بەدیدێت لە ئەنجامی كەمبوونەوەی تێچوونەكانی‬
‫پاڵپشتیكردنی سوتەمەنی‪ ،‬بەاڵم چەند زیانێكی كەمیش دروستدەبێت‬
‫بەهۆی كەمبوونەوەی باجەكان لەسەر بەرهەمهێنانی نەوتی تونس‪.‬‬

‫خشتەی (‪ :)2‬دۆخی دارایی گشتی تونس لە سایەی دابەزینی نرخی نەوت (بە‬
‫ملیۆنان دیناری تونسی)‬
‫‪-561,2‬‬ ‫كاريطةرى لةسةر خةرجييةكان‬
‫‪-,32‬‬ ‫كاريطةرى لةسةر داهاتةكان‬
‫‪-16231‬‬ ‫تيَكزِاى كاريطةرى لةسةر ثيَويستييةكانى قةرسكزدن‬
‫‪1.1‬‬ ‫ريَذةكة لةناو تيَكزِاى داهاتى ناوخؤ‬

‫تێبینی‪ :‬یاسای بودجەی ساڵی ‪2015‬ی تونس باسی كاریگەری ئەو زیادبوونە دەكات‪،‬‬
‫كە لە نرخەكانی بەروبوومەكانی وزەدا رودەدات‪ ،‬ئەوەش بە رێگەی چەند بڕیارێكی‬
‫کارگێڕی دیاریدەكرێت‪ ،‬كە بریتین لە‪ :‬زیادكردنی رێژەی (لەسەدا ‪ )7‬لە كەرتی‬
‫كارەبا‪ ،‬زیادكردنی رێژەی دوو هێندە لەگەڵ زیادكردنی (لەسەدا ‪ ،)3‬جۆرەكانی‬
‫سوتەمەنی (بەدەر لە رصاص و دیزڵ لە كانونی دووەم و ئەیلولی ‪ ،)2015‬بە تێكڕایی‬
‫بەرامبەرە بە (‪ )356‬ملیۆن دیناری تونسی (لەسەدا ‪ )0.4‬لە تێكڕای داهاتی ناوخۆ‪.‬‬
‫ئەو گریامنەیە لۆژیکییە‪ ،‬ئەگەر بڵێین حكومەتی نوێی تونس خۆی بەدوردەگرێت لە‬
‫لەئەستۆگرتنی تێچووە سیاسییەكان بۆ جێبەجێكردنی زیادەكانی نرخ لە چوارچێوەی‬
‫دابەزینی توندی نرخە جیهانییەكان‪.‬‬

‫گەشەسەندن‬
‫كاریگەری دابەزینی نرخی نەوت لەسەر تێكڕاكانی گەشەسەندن‬
‫كەمدەبێت‪ .‬ئاستی بەرهەمێنانی نەوت لە ناوخۆ بەردەوامی دەبێت (كە‬
‫رێژەی لەسەدا ‪2‬ی تێكڕای ئاستی بەرهەمهێنانی ناوخۆ پێكدەهێنێت)‪،‬‬
‫‪27‬‬
‫هەروەها ئاستی وەبەرهێنانی بیانی راستەوخۆش لە كەرتی وزە‬
‫دادەبەزێت‪ .‬لە الیەكیرتەوە‪ ،‬خواست لە رێگەی زیادبوونی داهاتی‬
‫پوخت و بەكاربردنی تایبەتی و وەبەرهێنانی حكومیەوە زیاد دەبێت‪.‬‬
‫لەگەڵ گریامنەی بەردەوامبوونی شۆكی هەرەسهێنانی نرخی نەوت و‬
‫غاز بە رێژەی (لەسەدا ‪ ،)50‬بۆیە كاریگەری لەسەر گەشەسەندن ئەرێنی‬
‫دەبێت بە رێژەی نێوان (لەسەدا ‪ 0.1‬و ‪.)0.2‬‬
‫هەڵئاوسان و هەژاری‬
‫كاریگەری لەسەر تێكڕای هەڵئاوسان كەمرت دەبێت‪ ،‬چونكە‬
‫زۆربەی نرخەكانی وزە و رێژەیەكی گەورە لە نرخەكانی خۆراك بە‬
‫رێگەی بڕیارە کارگێڕییەكان دیاریدەكرێت‪ .‬ئەگەر نرخەكانی نەوت‬
‫بە رێژەی (لەسەدا ‪ )30‬كەمبوونەوەی بەخۆوەبینی هــەروەك لە‬
‫فۆڕمی لێكچواندنەكەدا پێشبینیكراوە‪ ،‬ئەوە جیاوازی نێوان نرخە‬
‫جیهانییەكان و نرخە ناوخۆییە سەپاوەكان بەرتەسكرت دەكاتەوە‪ ،‬ئەو‬
‫كارەی كە دەرفەتێكی منونەیی دەڕەخسێنێت (بۆ منونە) سەبارەت بە‬
‫جێبەجێكردنی میكانیزمی نرخدانانی نەرم بۆ بەنزینی بێ‌ رەساس‪.‬‬
‫گۆڕینی پێشبینییەكانی هەڵئاوسان هەموارێكی كەم بە رێژەی تا‬
‫(لەسەدا ‪)4.8‬ی لە ساڵی ‪2014‬دا دروستكردوە‪ ،‬هەرچەندە ئەو رێژەیە‬
‫لە ساڵی ‪( 2013‬لەسەدا ‪ )5.5‬بوو‪ .‬ئەگەر كاریگەرییە سنوردارەكانی‬
‫گۆڕینی بارودۆخی ئابوری لە رێگەی بەكارهێنانی داتاو زانیارییە‬
‫بەردەستەكان لە ئەنجامی نوێرتین روپێوی بنكۆڵكاریی بۆ بەكاربردنی‬
‫خێزانی بەرچاوبگرین‪ ،‬دەبینین كە دابەزینی نرخەكانی وزە بە رێژەی‬
‫(لەسەدا ‪ )15‬و نرخەكانی خۆراك بە رێژەی (لەسەدا ‪ ،)5‬لەوانەیە ئەوە‬
‫ببێتە هۆی زیادبوونی پاشەكەوتی راستەقینەی خێزانە هەژارەكان بە‬
‫رێژەی (لەسەدا ‪ ،)3‬بەاڵم بۆ لەسەدا ‪40‬ی دانیشتوان رێژەكە (لەسەدا‬
‫‪ )2.5‬دەبێت‪.‬‬

‫‪28‬‬
 ‫لوبنان‬
‫باشرتبوونی بارودۆخی ئاسایش و سەقامگیری لوبنان لە ئەنجامی‬
‫كاركردن بە پالنێكی ئەمنی لە تەرابلوس و پێكهێنانی حكومەتێكی نوێ‌‪،‬‬
‫بووەتە هۆی بەدیهاتنی باشبونێكی كەم لە دۆخی ئابوری لوبنان‪ .‬بە‬
‫بەراورد لەگەڵ ساڵی ‪ ،2013‬لە ‪2014‬دا ژمارەی گەشتیارانی هاتو بۆ لوبنان‬
‫بە رێژەی (لەسەدا ‪ )40‬زیادیكرد‪ ،‬هەروەها مۆڵەتپێدانی بونیادنانی‬
‫خانوبەرە بە رێژەی (لەسەدا ‪ )8.4‬زیادیكرد‪ ،‬هەموو ئەمانە بووە هۆی‬
‫بەدیهێنانی گەشەسەندن لە تێكڕای داهاتی راستەقینەی ناوخۆدا (بە‬
‫گوێرەی پێوەری تایبەت بە جوڵەی چاالكی ئابوری لە بانكی نێودەوڵەتی‬
‫‪ ،)calculated Coincidence index‬بەوەش خوێندنەوەیەكی ئەرێنی‬
‫لە چارەكی دووەمی ساڵی ‪2014‬دا دروستكرد‪ ،‬بە بەراورد لەگەڵ ساڵی‬
‫پێشخۆی‪ .‬لە پێناو هاندانی گەشەسەندندا‪ ،‬حكومەتی تونس بڕیاری‬
‫ئەنجامدانی كۆمەڵێك رێوشوێنی دا بە بەهای یەك ملیار دۆالر‪ ،‬ئەوەش‬
‫لە شێوەی قەرزی پاڵپشتیكراو لەالیەن كەرتی تایبەتەوە‪ .‬ئەم هەنگاوە‬
‫دەرفەت بە خاوەنكارانی ئازاد لە لوبنان دەدات بۆ بەدەستهێنانی‬
‫پاڵپشتیكردنی دارایی ئاسان و چوونە ناو بازاڕی كار‪.‬‬

‫‪29‬‬
 ‫كاریگەری دابەزینی نرخی نەوت لەسەر لوبنان‬
‫پێشبینیدەكرێت كاریگەری گشتی دابەزینی نرخی نەوت لەسەر‬
‫ئابوری لوبنان ئەرێنی بێت‪ .‬لەالیەن دارایــی گشتی ئەو واڵتەوە‪،‬‬
‫دابەزینی نرخی نەوت داهاتێكی گەورە دەستەبەر دەكات‪ ،‬لە رێگەی‬
‫دابەزینی ئەو بڕە پارانەوە دێت‪ ،‬كە حكومەت دەیدات بە كۆمپانیاكانی‬
‫كارەبا‪ .‬هەروەها پێشبینیدەكرێت تــەرازوی پێدان كاریگەرییەكی‬
‫پوخت دروستبكات‪ ،‬چونكە كاریگەری كەمبوونەوەی داهاتەكانی‬
‫كەرتی وزە زاڵدەبێت بەسەر كەمبوونەوەی حەواڵەی كۆچبەرانی‬
‫لوبنان لە تاراوگە‪ .‬ناڕونیەك لە كاریگەری دابەزینی نرخی نەوت لەسەر‬
‫كەرتە راستەقینەكە بەدیدەكرێت‪ ،‬چونكە دابەزینی نرخی بەربوومە‬
‫پرتۆلییەكان لەالیەك بەكاربردنی تایبەت دەبوژێنێتەوە‪ ،‬بەاڵم لە‬
‫الیەكی ترەوە كەمبوونەوەی حەواڵەی كۆچبەرانی لوبنان لە واڵتانی‬
‫بەرهەمهێنی نەوت لەوانەیە ئاستی ئەم بەكاربردنە الواز بكات‪.‬‬

‫بااڵنسی دارایی گشتی‬

‫بەهۆی دابەزینی نرخەكانی نەوتەوە‪ ،‬باری دارایی گشتی لوبنان‬
‫باشرت بووە‪ ،‬لە كاتێكدا كە لە چەند الیەنێكی بونیادیدا بە الوازی نارساوە‪.‬‬
‫پێشبینیدەكرێت كورتهێنانی گشتی بودجەی حكومەتی ناوەندیی بە رێژەی‬
‫(لەسەدا ‪ )10.2‬لە تێكڕای داهاتی گشتی لوبنان زیادبكات‪ .‬پێشبینییەكان‬
‫ئاماژەیان بۆ ئەوە دەكرد‪ ،‬كە تێكڕای قەرزی گشتی لوبنان لە كۆتایی ساڵی‬
‫‪2014‬دا دەگاتە (لەسەدا ‪ )149‬لە كۆی داهاتی ناوخۆی واڵت‪ .‬كاریگەری‬
‫سەرەتایی دابەزینی نرخی نەوت لە رێگەی پێدانی بڕە داراییەكانەوە بە‬
‫زۆری لەسەر كۆمپانیای كارەبای لوبنان دەبێت‪ ،‬هەرچەندە لە رابردودا‬
‫بڕە داراییە حكومییەكان بە مەبەستی وەبەرهێنان نەدراوە بە كۆمپانیای‬
‫كارەبای لوبنان‪ ،‬لە بەرامبەریشدا ئاستی بەرهەمهێنانی وزەی كارەبا‬

‫‪30‬‬
‫كەمیكردوە‪ ،‬بەاڵم خواست لەسەری زیادیكردوە‪ .‬لە ئێستادا ئاستی‬
‫بەرهەمهێنانی وزەی كارەبا لە لوبنان دەگاتە (‪ )2019‬مێگاوات بە بەراورد‬
‫بەو خواستەی لە لوتكەدایە‪ ،‬كە دەگاتە (‪ )3195‬مێگاوات‪ ،‬ئەمەش بووەتە‬
‫هۆكاری بڕینی تەزوی كارەبا بەشێوەیەكی رۆژانە‪ ،‬بەاڵم لە رێگەی كەرتی‬
‫تایبەتەوە قەرەبوو دەكرێتەوە‪.‬‬
‫ئەم بڕە پارانەی حكومەت دەیاندات بە كۆمپانیاكان پەیوەسنت بە‬
‫نرخی نەوتەوە‪ ،‬لە ساڵی ‪2005‬وە ئاستی ئەم پەیوەستبوونە رێژەكەی‬
‫(لەسەدا ‪)0.4‬ە‪ .‬لە چەند ساڵی رابردودا نرخی نەوت بەشێوەیەكی كەموێنە‬
‫بەرزبوو‪ ،‬ئەوەش بووە هۆی زیادبوونی پێدانە داراییەكانی حكومەت بە‬
‫كۆمپانیای كارەبای لوبنان‪ ،‬كە بە گشتی لە ساڵی ‪2011‬وە رێژەكەی (لەسەدا‬
‫‪)4.7‬ی لە تێكڕای داهاتی ناوخۆ پێكهێناوە‪ .‬بەاڵم دابەزینی نرخی نەوت لە‬
‫رێگەی كەمكردنەوەی ئاستی پێدانە داراییەكانی حكومەت بەو كۆمپانیایە‪،‬‬
‫كاریگەری ئەرێنی لەسەر دۆخی دارایی گشتی لوبنان دەبێت‪ ،‬ئەگەرچی بۆ‬
‫ماوەی (‪ 6‬تا ‪ )9‬مانگ دواكەوتوە بەهۆی شێوازی گرێبەستە بەردەوامەكان‪،‬‬
‫کە لەگەڵ دابینكارانی سوتەمەنی و گاز كراوە‪.‬‬

‫بااڵنسی ئاڵوێرە بەردەوامەكان‬

‫سەرەڕای ئەو كاریگەرییە توندەی واڵتانی هەناردەكاری نەوت‬
‫لە رێگەی حەواڵەی كۆچبەران و وەبەرهێنانەوە لەسەر لوبنان‬
‫دروستیانكردوە‪ ،‬ئەوەش لەبەر بارودۆخی لوبنان وەك هاوردەكارێكی‬
‫گەورەی نەوت‪ ،‬بۆیە پێشبینیدەكرێت بااڵنسی تەرازوی پێدانی ئەو‬
‫واڵتە بەرەو ئاستێكی باشرت بچێت‪ .‬پێشبینییەكان هێام بۆ ئەوە دەكەن‬
‫كە كورتهێنان لە تەرازوی ئاڵوێرە بەردەوامەكاندا بە نزیكەی (لەسەدا‬
‫‪ )8‬لە تێكڕای داهاتی ناوخۆیی لە ساڵی ‪2014‬ی پێكهێناوە‪ ،‬ئەوەش‬
‫هەمان رێژەی دوو ساڵی رابردوە‪ .‬فاكتەری سەرەكی لەم بارودۆخەدا‬
‫بریتییە لە دروستبوونی كورتهێنانێكی گەورە لە بااڵنسی بازرگانیدا‪،‬‬

‫‪31‬‬
‫كە بە تێكڕایی لە ساڵی ‪2010‬وە گەیشتە رێژەی (لەسەدا ‪)34‬ی كۆی‬
‫داهاتی ناوخۆیی لوبنان‪.‬‬
‫لەبەرئەوەی لوبنان هەموو نەوتەكەی هاوردەدەكات‪ ،‬بۆیە داهاتە‬
‫خەرجكراوەكانی لەسەر وزە فاكتەرێكی سەرەكیە بۆ دروستبوونی‬
‫كورتهێنانی بازرگانی‪ ،‬كە بە تێكڕایی رێژەی (لەسەدا ‪ )8.3‬لە كۆی‬
‫داهاتی ناوخۆی لوبنان پێكدەهێنێت‪ .‬سەرەڕای ئەوەش‪ ،‬دابینكردنی‬
‫پێداویستییەكانی تەرازوی پێدان وادەكات لوبنان پشت بەو یارمەتییە‬
‫داراییانە ببەستێت‪ ،‬كە دەستیدەكەوێت‪ ،‬لە كاتێكدا بەشێكی زۆری لە‬
‫رێگەی حەواڵەی كۆچبەرانەوە بۆیدێت‪ ،‬كە بە تێكڕایی رێژەی (لەسەدا‬
‫‪)6.5‬ی داهاتی ناوخۆ پێكدەهێنێت (بۆ منونە لە نێوان ‪.)2013-2010‬‬
‫دابەزینی نرخی نەوت كاریگەری لەسەر بڕی پارە حەواڵەكراوەكانیش‬
‫هەیە‪ ،‬چونكە بەشێكی گەورەی ئەو پارە حەواڵەكراوانە لە رێگەی‬
‫رەوەنــدی گــەورەی لوبنان لەناو واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری‬
‫كەنداوەوە پێیدەگات‪ ،‬لە كاتێكدا ناوچەی كەنداو سەرچاوەیەكی‬
‫گرنگە بۆ داهاتی زۆرێك لە دامەزراوەكان و ناوەندەكانی كار لە لوبنان‪.‬‬

‫گەشەسەندن و هەڵئاوسان‬
‫كاریگەری پێشبینیكراو لەسەر بــواری گەشەكردن لێڵ و‬
‫ناڕوونە و بەندە بە درێژی ماوەی دابەزینی نرخی نەوت و ئەو‬
‫پێشبینییانەی هەڵیگرتوە‪ .‬دابەزینی نرخەكانی نەوت بە قازانجی‬
‫بەكاربەران دەشكێتەوە و پێگەی گەشەسەندن بەهێزدەكات‪ ،‬لەگەڵ‬
‫بە گریامنەوەرگرتنی جێگیری فاكتەرەكانی تر‪ ،‬بەاڵم لە الیەكیرتەوە‬
‫پێدەچێت حەواڵەكانی كۆچبەران لە واڵتانی بەرهەمهێنی نەوت‬
‫بكەونە ژێر كاریگەرییەوە ئەگەر بێتو دابەزینی نرخی نەوت بۆ‬
‫ماوەیەكی دورودرێژ بەردەوامبێت‪ ،‬پاشان تێكڕاكانی هەڵئاوسانی‬
‫بنەڕەتی لەگەڵ دابەزینی نرخی نەوتدا كەمبێتەوە‪.‬‬

‫‪32‬‬
 ‫ئوردن‬
‫هەندێك ئاماژە هەیە‪ ،‬كە چاالكی ئابوری لە واڵتــی ئوردن‬
‫دەستیكردوە بە گەشانەوە‪ .‬داتاو ئامارە فەرمییەكان نیشانیدەدەن‪،‬‬
‫ئاستی گەشەكردن لە كەرتی گەشتوگوزاریدا لە ماوەی نۆ مانگی‬
‫ساڵی ‪2014‬دا بە رێژەی (لەسەدا ‪ )9‬بەرزبوونەوەی بەخۆوە بینیوە‪.‬‬
‫هەروەها تێكڕای داهاتەكان لەو ماوەیەدا بە رێژەی (‪ )3.4‬ملیار دۆالر‬
‫زیادیكردوە بە بەراورد لەگەڵ (‪ )3.1‬ملیار دۆالر لە هەمان کاتی ساڵی‬
‫‪2013‬دا‪ .‬ئەم زیادبوونەش دەگەڕێتەوە بۆ زیادبوونی ژمارەی ئەو‬
‫گەشتیارانەی لە واڵتانی كەنداو و ویالیەتە یەكگرتوەكانەوە بەرەو‬
‫ئوردن هاتون‪ ،‬سەرباری ئەو كۆچبەرە ئوردنییانەی بە مەبەستی‬
‫بەسەربردنی پشوەکانیان گەڕاونەتەوە بۆ شانشینی ئوردن‪ .‬ژمارەی‬
‫گەشتیارانی واڵتانی تری عەرەبی بۆ ئوردن گەیشتۆتە یەك ملیۆن‬
‫كەس‪ ،‬لە نێوانیشیاندا نیو ملیۆنیان لە واڵتانی كەنداوەوە هاتون‪.‬‬
‫ئامارو داتاكانی بانكی ناوەندی ئوردن نیشانیدەدەن‪ ،‬كە تێكڕای‬
‫ئاستی هەڵئاوسان لە ساڵی ‪ 2014‬دابەزیوە‪ ،‬دوای ئەوەی لە ساڵی‬
‫‪2013‬دا گەیشتە لوتكە‪ ،‬ئەمە سەرەڕای كەمبوونەوەی رێژەی بێكاری لە‬

‫‪33‬‬
‫ئوردن بە رێژەی (لەسەدا ‪ )11.4‬لە چارەكی سێیەمی ‪2014‬دا‪ .‬تێكڕای‬
‫ئاستی گەشەسەندنی گشتی لە كۆی داهاتەكانی ناوخۆی ئوردن بە‬
‫نزیكەی (لەسەدا ‪ )3‬زیادبوونی بەخۆیەوە بینیوە‪ ،‬پێشبینیشدەكرێت‬
‫بەهۆی بوژانەوەی چاالكییە ئابورییەكان و دابەزینی نرخی نەوتەوە‪،‬‬
‫رێژەی گەشەكردنی داهاتەكان لە ساڵی ‪2016‬دا بگاتە (لەسەدا ‪،)3.3‬‬
‫چونكە دابەزینی نرخی نەوت فشارەكانی سەر تــەرازوی ئاڵوێرە‬
‫بەردەوامەكان و دارایی گشتی دەوڵەت كەمدەكاتەوە‪.‬‬
‫بااڵنسی ئاڵوێرە بەردەوامەكان‬
‫لەبەر ئەوەی ئوردن هاوردەكارێكی تەواوی نەوتە‪ ،‬بۆیە پێدەچێت‬
‫دروستبوونی كورتهێنانی زیاتر لە بااڵنسی تــەرازوی بازرگانیدا‬
‫كەمبێتەوە ئەوەش بەهۆی دابەزینی نرخەكانی نەوتەوەیە‪ .‬هەرچەندە‬
‫ئاستی داهاتەكان لە ئەنجامی هەرەسهێنانی نرخی نەوتی جیهانی‪ ،‬بە‬
‫رێژەی (لەسەدا ‪ )21.1‬لە مانگی ئەیلولی ‪ 2014‬كەمیكردوە‪ ،‬بەاڵم ئەم‬
‫كاریگەرییانە بەهۆی زیادبوونی داهاتەكانی وزەی ئوردن بە رێژەی‬
‫(لەسەدا ‪ )18.7‬چارەسەركراوە‪.‬‬

‫‪34‬‬
 ‫ئـێران‬
‫ئێرانیش وەك هــەر یەكێك لــە گــروپــی ئــەو هەشت واڵتــە‬
‫هەڵبژێردراوەی ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقیا‪،‬‬
‫گەشەسەندنێكی سست و خاوی بەخۆوە بینیوە‪ ،‬بەاڵم لە ساڵی ‪2014‬وە‬
‫ئاماژەكانی گەشەكردنی ئابوری لە ئێران بەدەركەوتون‪ .‬لەبەرئەوە‬
‫حكومەتی تاران بەرنامەیەكی بۆ بەگژداچوونەوەی پوكانەوە بە هۆكاری‬
‫هەڵئاوسان داڕشتوە‪ .‬پالرەكانی پوكانەوە‪ ،‬ئەو پرسەی یارمەتیدەر بوو بۆ‬
‫كەمكردنەوەی هەندێك لە سزاكانی سەر ئێران لە ئاكامی دوو رێككەوتنی‬
‫كاتی لەگەڵ گروپی (‪ )1+5‬لە ترشینی دووەمی ‪ 2013‬و ‪ ،2014‬جگە لە‬
‫بوژانەوەی چاالكیە ئابورییەكان لە ساڵی ‪.2014‬‬
‫داتاكانی بانكی ناوەندی دەریدەخەن‪ ،‬كە لــەدوای دوو ساڵ لە‬
‫تۆماركردنی رێژەی نەرێنی لە روی گەشەسەندنی ئابورییەوە‪ ،‬بەاڵم ئاستی‬
‫گەشەسەندن لە چارەكی یەكەمی ساڵی ‪21( 2014‬ی ئادار–‪21‬ی ئایار)‬
‫گەیشتە لەسەدا ‪( 4.6‬بە بەراورد لەگەڵ رێژەی ‪4.1‬ی هەمان ماوەی ساڵی‬
‫‪ ،)2013‬ئەوەش لە سایەی زیادبوونی بەرهەمهێنانی پیشەسازی گۆڕین و‬
‫بەكانزاكردن‪ ،‬هەروەها بەهۆی بەدیهێنانی پێبازێك لە بواری خەرجییەكان و‬
‫دابەزینی كورتهێنان‪ ،‬سەرەڕای دابەزینی نرخی نەوت‪ .‬بڕوانە (نەخشەی ‪.)5‬‬

‫‪35‬‬
 ‫نەخشەی (‪ :)5‬دۆخی ئابوری ئێران‬
‫‪05‬‬ ‫‪05‬‬

‫‪6‬‬ ‫‪05‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪05‬‬

‫‪-2‬‬ ‫‪25‬‬

‫‪-6‬‬ ‫‪05‬‬

‫‪-05‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪2010/00Q1‬‬ ‫‪Q1‬‬ ‫‪Q1 Q1‬‬ ‫‪4102 -15Q1‬‬

‫)‪Growth GDP rate Unemployment rate (RHS,%‬‬ ‫سةرضاوة‪ :‬بانكى نيَودةولَةتى‬

‫لە ساڵی ‪2015‬دا وتوێژەكانی رێككەوتنی ئەتۆمی لە نێوان ئێران‬

‫و گروپی (‪ )1+5‬درێژكرایەوە بۆ ئەوەی هەردووال بوارییان هەبێت تا‬
‫بگەنە رێككەوتنێك كە وردەوردە ببێتە هۆی البردنی سزاكانی سەر ئێران‬
‫لە ئایندەدا‪ .‬ئەگەر ئەم رێككەوتنە كرا‪ ،‬ئەوا پێدەچێت ئابوری ئێران لە‬
‫‪ 2017-2016‬و ساڵی دواتریش باشبوونێكی بەرچاو بەخۆوە ببینێت‪،‬‬
‫ئەوەش لە سایەی زیادبوونی بەرهەمهێنانی نەوت و گەورەبوونی‬
‫ئاستی ئاڵوێری بازرگانی لەگەڵ هاوبەشەكانیدا‪ ،‬بە تایبەتیش ئیامراتی‬
‫عەرەبی یەكگرتو‪ .‬تێبینیدەكرێت كە هەناردەكراوەكانی ئێران بۆ‬
‫واڵتانی ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقیا كەمە‬
‫(گەیشتۆتە نزیكەی لەسەدا ‪5‬ی تێكڕای هەناردەكانی لە ساڵی ‪،)2013‬‬
‫كە نزیكەی نیوەی بۆ ئیامراتی عەرەبی و سوریا دەنێردرێت بڕوانە‬
‫(پاشكۆی خشتەی واڵتەكان)‪ .‬هەروەها ئیامرات هاوبەشێكی بازرگانی‬
‫سەرەكی ئێرانە و پشكی لە تێكڕای داهاتەكاندا لە ماوەی چەند ساڵی‬
‫رابردو زۆر زیادیكردوە‪ .‬حكومەتی ئێران نرخێكی مامناوەندی بۆ نەوت‬

‫‪36‬‬
‫بەكارهێنا گەیشتە (‪ )70‬دۆالر لە بودجەی ساڵی داهاتو‪ ،‬بەاڵم نرخی ئەو‬
‫نەوتەی دەبێتە بارتەقای هاوسەنگی نێوان داهاتەكان و خەرجییەكان‬
‫لە بودجەدا لە (‪ )110‬دۆالر زیاترە‪ .‬بەمدواییانە حكومەتی ئێران‬
‫دەستیكردوە بە هەمواركردنی بودجەكەی بۆ ئەوەی لەگەڵ نرخی‬
‫تازەدا بیگونجێنێت‪ ،‬كە (‪ )40‬دۆالرە‪.‬‬
‫لە پێناو روبەڕوبوونەوەی كاریگەرییەكانی دابەزینی نرخی‬
‫نەوت‪ ،‬لە ساڵی دارایــی داهاتودا دەستدەكات بە كەمكردنەوەی‬
‫خەرجی بەردەوام و خەرجی سەرمایە‪ ،‬هەروەها هەندێك لە پڕۆژە‬
‫سەرمایەدارییەكان دوادەخات‪ .‬ئەگەر ئێران لەگەڵ گروپی نێودەوڵەتی‬
‫(‪ )1+5‬نەگەیشتبایە رێككەوتنی ئەتۆمی‪ ،‬ئەوا ئابورییەكەی زیانێكی‬
‫زۆری لێدەكەوت‪ ،‬ئەوەش بێگومان كاردانەوە و كاریگەری نەرێنی‬
‫لەسەر بااڵنسی دارایی گشتی و ئاڵوێرە ئابورییە بەردەوامەكان و‬
‫تێكڕاكانی هەڵئاوسان و نرخی دراوی ئێرانی دەبێت‪.‬‬

‫كاریگەری دابەزینی نرخی نەوت لەسەر ئێران‬

‫دابەزینی نرخی نەوت كاریگەری هەرە سەرەكی لەسەر ئێران‬
‫دەبێت لە رێگەی تێكچوونی بااڵنسی دارایی گشتی و ئاڵوێرە‬
‫ئابورییە بەردەوامەكان و گەشەسەندی ئابوری‪ ،‬بەاڵم لەدوای‬
‫گەیشنت بە رێككەوتنی ئەتۆمی ئــەوە دەبێتە هەنگاوێك بۆ‬
‫البردنی سزاكانی سەر كەرتی نەوتی ئێران‪ ،‬هەروەها چاوەڕوانیش‬
‫دەكرێت ئاستی هەناردەكانی نەوتی ئێران ببوژێتەوە تا لە ساڵی‬
‫‪2017‬دا دەگاتە ئاستەكانی پێش سەپاندنی سزاكان‪ .‬هەروەها‬
‫بازاڕی نەوتی جیهانی زیادبوونی بڕی یەك ملیۆن بەرمیل نەوتی‬

‫‪37‬‬
‫زیادە بەخۆوە دەبینێت‪ .‬پێشدەچێت ئابوری ئێران گەشەكردنێكی‬
‫بەرچاو بەخۆیەوە ببینێت‪ ،‬چونكە نەوت زاڵە بەسەر كۆی هەناردە‬
‫و داهاتەكانی ئێران‪ ،‬كە بودجەی لێپێكدێت (هەناردەكردنی‬
‫نەوت نزیكەی لەسەدا ‪80‬ی تێكڕای داهاتی هەناردەكراوەكان‬
‫بە رێژەی لەسەدا ‪60-50‬ی داهاتە حكومییەكان پێكدەهێنێت)‪.‬‬
‫لە ساڵی دارایی ‪ 2011-2010‬لەپێش سەپاندنی سزاكان‪ ،‬ئاستی‬
‫بەرهەمهێنانی نەوت گەیشتە نزیكەی ‪ 3.7‬ملیۆن بەرمیل لە‬
‫رۆژێكدا‪ ،‬كە لەو رێژەیە رۆژانە دوو ملیۆن بەرمیلی لێ هەناردە‬
‫كراوە‪ .‬داتا و پێشبینییەكانی بانكی نێودەوڵەتی دەریدەخات‪ ،‬كە‬
‫سیناریۆی گەیشنت بە رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ گروپی (‪ )1+5‬لە‬
‫تەموزی ‪ 2015‬و بەرە بەرە البردنی سزاكانی سەر ئێران‪ ،‬پێدەچێت‬
‫لە ‪ 2017-2016‬و ‪2018-2017‬دا تێكڕای ئاستی گەشەسەندنی‬
‫ناوخۆیی راستەقینە بگەیەنێتە (لەسەدا ‪ ،)4‬یاخود بیگەیەنێتە‬
‫نزیكی ئاستی گەشەی ئابورییەكەی لەپێش سەپاندنی سزاكان لە‬
‫نێوان ‪2011-2010‬دا‪ ،‬بڕوانە (خشتەی ‪( ،)3‬نەخشەی ‪ .)6‬بەاڵم‬
‫بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت لەو ماوەیەدا بە بەراورد لەگەڵ‬
‫لوتكەكەی لە ساڵی ‪ ،2010‬كورتهێنانی دارایی گشتی بەردەوامی‬
‫دەبێت ئەگەر لە ماوەی پێشبینییەكاندا زیاتر نەكات‪ .‬لەوانەیە‬
‫لەپاڵ گەیشنت بە رێككەوتنی ئەتۆمی كاریگەریی گشتی ئەرێنی‬
‫لە ئێران بەدیبێت‪ ،‬چونكە پێشبینیدەكرێت ئەو دۆخە یارمەتیدەر‬
‫بێت بۆ كەمكردنەوەی ئاستەكانی بێكاری و دابەزینی فشاری‬
‫هەڵئاوسان‪.‬‬

‫‪38‬‬
 ‫خشتەی (‪ :)3‬گەشەسەندنی تێكڕای داهاتی راستەقینەی ناوخۆ لە ئێران‬

‫ثيَشبينييةكان‬ ‫ئةطةرةكان‬
‫‪0202/0202 02/0202 /0202 /0202 /0202 /0200 /0200 /0202‬‬ ‫سالَى دارايى‬
‫‪0202 0202 0202 0202 0202 0200 0200‬‬
‫‪2.2‬‬ ‫‪2.2 0.0 0.2 -0.2 -2.2 2.2 2.5‬‬ ‫طةيشنت بة ريَككةوتن‬
‫‪-0.2‬‬ ‫‪-2.5 2.2 0.2 -0.2‬‬ ‫‪-2.2 2.2‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫نةطةيشنت بة ريَككةوتن‬

‫سةرضاوة‪ :‬بانكى نيَودةولَةتى‬

‫پێشبینیدەكرێت دۆخــی ئــێــران لـــەوەش خراپرتبێت‪،‬‬

‫چونكە حكومەت ناتوانێت زیاتر لە یەك لەسەر سێی داهاتە‬
‫مانگانەییەكانی فرۆشتنی نەوت بەدەستبێنێت‪ ،‬كە دەكاتە‬
‫نزیكەی (‪ )700‬ملیۆن دۆالر لە كۆی دوو ملیار دۆالر‪ ،‬ئەوەش لە‬
‫سایەی كەمكردنەوەی سزاكان لە ئێستادا‪ .‬پێشدەچێت ئەو دۆخە‬
‫لە داهاتودا فشارێكی گەورە لەسەر بودجەی حكومەتی ئێران‬
‫دروستبكات‪ ،‬بەهۆی كەمكردنەوەی وەبەرهێنانی سەرمایەداری‪،‬‬
‫پڕۆژەكانی گەشەپێدان‪ ،‬خەرجی بـــەردەوام و زیادبوونی‬
‫ئاستەكانی هەڵئاوسان و بێكاری‪ .‬پێشبینیشدەكرێت بەهای‬
‫دراوی ئێرانی (ریاڵ) دابەزینی زیاتریش بەخۆیەوە ببینێت دوای‬
‫ئەوەی بەهۆی توندكردنی سزاكانەوە لە ساڵی ‪2012‬دا (لەسەدا‬
‫‪)50‬ی بەهاكەی لەدەستدا‪ .‬ســەرەڕای ئەوەی ئێران خاوەنی‬
‫یەدەگێكی گەورەی دراوی نەختینەی بیانیە‪ ،‬بە نزیكەی (‪)110‬‬
‫ملیار دۆالر مەزەندەدەكرێت‪ ،‬هەروەها سندوقێكی سیادی خۆی‬

‫‪39‬‬
 ‫هەیە بە هۆیەوە دەتوانێت لە ماوەیەكی نزیكدا بەكاریبێنێت‪،‬‬
‫بەاڵم پێشبینیدەكرێت ئابوری ئەو واڵتە بە دۆخێكی زۆر قورسدا‬
‫گوزەربكات‪.‬‬
‫نەخشەی (‪ :)6‬دۆخی ئابوری ئێران لە سایەی سیناریۆی رێككەوتنی ئەتۆمی‬

‫‪140‬‬

‫‪120‬‬

‫‪100‬‬

‫‪80‬‬

‫‪60‬‬

‫‪40‬‬

‫‪20‬‬

‫‪0‬‬
‫‪2004‬‬ ‫‪2008‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2016‬‬

‫‪40‬‬
 ‫عـێـراق‬
‫عێراق تا رادەیــەك گەشەكردنێكی ئەرێنی بەخۆیەوە بینیوە‪ ،‬كە‬
‫لە كۆتاییهێنان بە كێشەیەكی درێژخایەن خۆی دەبینێتەوە سەبارەت‬
‫بە دابەشكردنی داهاتەكانی هەناردەكردن و فرۆشتنی نەوت لە نێوان‬
‫حكومەتی ناوەندی و هەرێمی كوردستانی نیمچە سەربەخۆ‪ .‬بەپێی‬
‫ئەو رێككەوتنە نوێیەی لە كانونی دووەمــی ‪2015‬وە خرایە بواری‬
‫جێبەجێكردنەوە‪ ،‬دەبوو هەرێمی كوردستان رۆژانە بڕی (‪ )250‬هەزار‬
‫بەرمیل نەوت هەناردەبكات و پارێزگای كەركوكیش رۆژانە (‪ )300‬هەزار‬
‫بەرمیل هەناردەبكات‪ .‬لەگەڵ ئەوەی رێككەوتنەكە خێری عێراقی تێدا‬
‫بوو‪ ،‬بەاڵم ئاستی فشارەكانی زۆركردنی نەوتی لەسەر بازاڕی نەوت‬
‫بەرزتركردەوە‪ ،‬چونكە هەناردەی دیادەی نەوتی پێشبینیكراو لە نەوتی‬
‫خامی كەركوك بە كرداریی بڕی خ ـراوەڕووی نەوتی لە بــازاڕدا زیاتر‬
‫كرد‪ .‬ئەوە هەنگاوێك بوو بۆ دەستپێكردنەوەی ناردنی بودجە لەالیەن‬
‫حكومەتی ناوەندییەوە بۆ هەرێمی كوردستان‪ ،‬كە بریتییە (لەسەدا ‪)17‬‬
‫ی بودجەی حكومی عێراق‪ ،‬لەگەڵ پێدانی ناردنی بڕی پارەی زیاتریش بە‬
‫بڕی یەك ملیار دۆالر بۆ موچەو چەك و تەقەمەنی هێزی پێشمەرگەی‬
‫كوردستان‪ ،‬كە لە دژی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسالمی (داعش) شەڕ دەكات‪.‬‬

‫‪41‬‬
‫ســەرەڕای ئەو دۆخــی پاشاگەردانیەی لە ئێستادا واڵتەكەی‬
‫پێدا تێدەپەڕێت‪ ،‬بەاڵم ئاستی هەناردەكردنی نەوتی عێراق لە‬
‫مانگی كانونی یەكەمی ‪2014‬وە بۆ ئاستی (‪ )2.9‬ملیۆن بەرمیل لە‬
‫رۆژێكدا زیادیكردوە‪ ،‬كە لە ساڵی ‪1980‬وە ئەمە بەرزترین ئاستی‬
‫هەناردەكردنی نەوتە‪( ،‬نەخشەی ‪ .)7‬بەاڵم بەهۆی دابەزینی نرخی‬
‫نەوتەوە ئاستی داهاتەكانی فرۆشتنی نەوت لەم ماوەیەدا‪ ،‬بە بەراورد‬
‫لەگەڵ مانگەكانی سەرەتای ساڵی ‪ ،2014‬زۆر كەمیكردوە‪ ،‬ئەوەش‬
‫بووە هۆی زیادبوونی تێكڕای كورتهێنانی دارایی‪ ،‬كە پێشبینیدەكرا‬
‫لە ساڵی ‪2014‬دا بگاتە رێژەی (لەسەدا ‪ )7‬لە كۆی داهاتی ناوخۆی‬
‫عێراق‪ .‬ئەمە لە كاتێكدایە كە خەرجكردن لەسەر ئاستە جۆراوجۆرەكان‬
‫بەردەوامە و حكومەت هەوڵ و تەقەڵاڵ دەدات بۆ بەدەستهێنانەوەی‬
‫ئەو زەوییانەی‪ ،‬كە رێكخراوی دەوڵەتی ئیسالمی (داعش) دەستی‬
‫بەسەردا گرتون‪ .‬خەرجییەكانی ئێستای عێراق زیاتر لە رێژەی (لەسەدا‬
‫‪ )30‬كۆی داهاتی ناوخۆی پێكدەهێنێت و خەرجی سەرمایەداریش‬
‫نیوەی ئەم ژمارەیە پێكدەهێنێت‪ .‬لە نیوەی دووەمی ساڵی ‪2015‬دا‬
‫داهاتەكانی هەناردەكردنی نەوت بەهۆی دابەزینی نرخی نەوتەوە‬
‫بە شێوەیەكی كاریگەر كەمیكرد‪ .‬هەروەها لە ماوەی نێوان مانگی‬
‫ئایار تا ترشینی دووەمــی ‪ ،2014‬بەهای هەناردەكردنی نەوتی‬
‫مانگانەی عێراق لە (‪ )8‬ملیار دۆالر بۆ (‪ )5.4‬ملیار دۆالر دابەزی‪.‬‬
‫هۆكاری سەرەكی ئەم دابەزینە گەورەیەش بۆ نرخی هەناردەكردنی‬
‫نەوتی عێراقی دەگەڕێتەوە (كە بە كەمرت لە پێوەری نرخی جیهانی‬
‫دەفرۆرشێت)‪ ،‬واتە لە هەمان ماوەدا لە ‪ 100.7‬دۆالرەوە بۆ ئاستی‬
‫‪ 70.4‬دۆالر هاڕەیكرد‪ .‬لە الیەكی ترەوە نەبوونی ئارامی و ئاسایش‬
‫زۆر بە خراپی بووە هۆكاری پەكخستنی هەوڵەكانی بونیادنانەوە و‬
‫وەبەرهێنان لە عێراق‪ ،‬ئەمەش بووە هۆی گەشەكردنێكی كەمرت لە‬
‫ئاستی چاوەڕوانكراو‪ ،‬بەوەش ئاستی گەشەسەندنی ئابوری دابەزیوە‪.‬‬

‫‪42‬‬
 ‫َراقاق‬
‫ئابورى عيعێر‬
‫دۆخیدؤخىئابوری‬ ‫نەخشەی (‪:)7‬‬
‫نةخشةى (‪:)7‬‬

‫‪61‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪61‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪8‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪41Q1‬‬ ‫‪Q1‬‬ ‫‪Q1‬‬ ‫‪Q1‬‬ ‫‪41Q1‬‬

‫)‪GDP Growth rate Unemployment rate (RHS,%‬‬ ‫سةرضاوة‪ :‬بانكى نيَودةولَةتى‬

‫پڕۆژەی بودجەی ‪2015‬ی عێراق لە ترشینی دووەمی هەمانساڵ‬

‫لەسەر بنەمای گریامنەی (‪ )70‬دۆالر بۆ یەك بەرمیل نەوت‬
‫پێشكەشی ئەنجومەنی وەزیران كرا لەگەڵ پێدانی ئەولەویەت‬
‫بە موچە و خەرجی سەربازی و پرۆسەكانی فریاگوزاریی مرۆیی‪.‬‬
‫بەاڵم پڕۆژەی بودجەی عێراق بە رێژەی (‪ )39‬ملیار دۆالر (لەسەدا‬
‫‪ )17‬لە كۆی داهاتی ناوخۆ كورتهێنانی هەبوو‪ .‬ئەم گریامنەیە‬
‫بە نەشیاو درایە قەڵەم‪ ،‬لەبەرئەوە حكومەتی عێراق هەڵسا بە‬
‫هەمواركردنی پڕۆژەی بودجەكەی و لەجیاتی ئەوەش دەستیكرد‬
‫بە راگرتنی دامــەزرانــدنــی فەرمانبەران و ریشەكێشكردنی‬
‫دیارترینی زێدەڕۆییەكان و كەمكردنەوەی خەرجییەكان (بە‬
‫تایبەتی دۆزینەوەی ناسنامەی ‪ 50‬هەزار سەربازی وەهمی)‪.‬‬
‫لێكنزیكبوونەوەی حكومەتی بەغدا لەگەڵ حكومەتی هەرێمی‬
‫كوردستان سەبارەت بە هەناردەكردنی نەوتی باكوری عێراق‪ ،‬واتە‬
‫‪43‬‬
‫ئەو بڕە نەوتەی لە ناوچەی دەسەاڵتی كوردستانەوە هەناردەدەكرێت‬
‫یان تێپەڕبوونی ئەو نەوتەی لە كەركوكەوە هەناردەدەكرێت و‬
‫بەناو خاكی ئەو ناوچەیەدا تێدەپەڕێت‪ ،‬بۆ خۆی یارمەتیدەرە بۆ‬
‫كەمكردنەوەی هەندێك فشار لەسەر عێراق‪ .‬لە روانگەی بازاڕی نەوتی‬
‫جیهانییەوە دووبارەكردنەوەی رێگەی هەناردەكردنی نەوتی خامی‬
‫باكور بە رێژەی (‪ )550‬هەزار بەرمیل لە رۆژێكدا‪ ،‬ئاستی خستنەڕووی‬
‫نەوت بەرزدەكاتەوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی بەشێك لەم ژمارەیە كە لە بازاڕی‬
‫هاوتا دەردەچێت‪ ،‬هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستانە لەگەڵ ئەو‬
‫گۆڕانكارییانەی لە پێكهاتەی گشتی عێراقدا رودەدات‪.‬‬

‫كاریگەری دابەزینی نرخی نەوت لەسەر عێراق‬

‫تێبینی ئەوە دەكرێت دابەزینی نرخی نەوت كاریگەری سەرەكی‬
‫لەسەر بااڵنسی دارایی گشتی عێراق و بااڵنسی خەرجی بەردەوام داناوە‪.‬‬
‫پێشبینییەكانی بانكی نێودەوڵەتی ئاماژەدەكات بۆ ئەوە‪ ،‬كە كورتهێنانی‬
‫دارایی گشتی عێراق لە ساڵی ‪ 2015‬بە بەراورد بە نزیكەی (لەسەدا‬
‫‪)6‬ی ساڵی ‪ ،2014‬بە رێژەی (لەسەدا ‪ )20‬لەسەر كۆی داهاتی ناوخۆ‬
‫بەرزدەبێتەوە‪ ،‬هەروەها زیادەی بودجەی بازرگانی نەوت رێژەی (لەسەدا‬
‫‪)14‬ی تێكڕای داهاتی ناوخۆ دروستدەكات‪ .‬تێكڕای گەشەسەندنی‬
‫راستەقینەی كۆی داهاتی ناوخۆش تا نزیكەی (لەسەدا ‪ )1.5‬بەرزدەبێتەوە‪،‬‬
‫كە بە نیسبەت عێراقەوە بە شێوەیەكی بەرچاو رێژەیەكی نزمە لە كاتێكدا‬
‫هێشتا لە قۆناغی گەشەكردن و بونیادنانەوەدایە‪ .‬لە سایەی كەمتوانایی‬
‫عێراق بۆ گەیشتنی بە بازاڕەكانی سەرمایە و بەهۆی پابەندییەكانی‬
‫ئێستای پەیوەست بە پێدانەوەی قەرزەكان‪ ،‬كورتهێنانی ئێستای ئاماژەیە‬
‫بۆ بوونی كەلێنێكی دارایی گەورە‪ ،‬لەگەڵ گریامنەی رونەدانی هیچ‬

‫‪44‬‬
‫گۆڕانكارییەك لە سیاسەتی پەیوەست بە یەدەگی دارایی بانكی ناوەندی‬
‫عێراق‪ ،‬چونكە تاكو مانگی كانونی یەكەمی ‪ ،2014‬تێكڕای یەدەگی عێراق‬
‫لە نەختینەی بیانی گەیشتە (‪ )69.1‬ملیار دۆالر‪.‬‬

‫خەرجییەكانی حكومەت‬
‫كاریگەری هەرە دیاری دابەزینی نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا‬
‫كەوتۆتە سەر كەرتی خەرجیە حكومییەكان لە رێگەی دروستبوونی‬
‫كەمبوونەوەی خەرجی سەرمایەداری تا ئاستی سنورداركردنی قەبارەی‬
‫وەبەرهێنان‪ .‬حكومەت هەوڵی زیادكردنی پشتبەسنت بە پشتیوانی دارایی‬
‫دەرەكی دەدات بۆ جێبەجێكردنی بەرنامەكانی وەبەرهێنانی سەرمایەداری‬
‫(بە تایبەتی لە رێگەی دەستەكانی ئەماناتی هەناردەكردن و پشتیوانی‬
‫دارایی دووقۆڵی‪/‬فرەالیەن بە پێچەوانەی ئەو هاوكارییانەی لەالیەنە‬
‫كۆمەكبەخشەكانەوە لەبەر هۆكاری مرۆیی وەریدەگرێت)‪ .‬حكومەتی‬
‫عێراق داوایكردوە پێدانەوەی گوژمێكی تری قەرەبووكردنەوەی كوێت‬
‫دوابخرێت‪ ،‬بەو هۆیەوە پێدانەوەی بڕێك پارەی زۆر لەسەر عێراق‬
‫دوادەخرێت‪ ،‬كە بە نزیكەی (‪ )5‬ملیار دۆالر مەزەندەدەكرێت‪ .‬تەنانەت لە‬
‫سایەی سیناریۆكانی جێی گەشبینی پەیوەست بە هاوكاریكردنی دەرەكی‪،‬‬
‫بەاڵم هیچكام لەم ئۆپشنانە بە تەواوەتی نابنە پاڵپشتی بەرنامەكانی‬
‫وەبەرهێنانی سەرمایەگوزاری لە عێراق‪.‬‬

‫ئاستی هەژاری‬
‫بەو هۆیەوە‪ ،‬كە نرخە جیاوازەكانی بەكاربەران هێشتا لە رێگەی بڕیارە‬
‫کارگێڕییەكان لە عێراق دیاریدەكرێت‪ ،‬بۆیە كاریگەری دابەزینی نرخی‬
‫نەوت بە پلەی سەرەكی رەنگدانەوەی لەسەر دۆخی هەژاری واڵتەكە‬

‫‪45‬‬
‫دەبێت‪ ،‬ئەوەش بەهۆی كاریگەری ئەو دابەزینە لەسەر دارایی گشتی‪.‬‬
‫لەبەرئەوەی ناوچەی باكوری عێراق رێگەی سەرەكی وشكانیە بۆ هەموو‬
‫عێراق‪ ،‬بەو هۆیەشەوە زۆری تێچوونی گواستنەوە لە ئەنجامی هەبوونی‬
‫قەیرانی گروپی داعش كاریگەری لەسەر بازرگانی كااڵو كەلوپەلی نانەوتی‬
‫دروستكردوە‪ ،‬بە تایبەتیش پێشبینیدەكرێت ئاستی تێچووی سیستمی‬
‫دابەشكردنی بەشە خۆراكی هاواڵتیان لەالیەن حكومەتەوە زۆرتر بێت‪.‬‬

‫بەهای دراوی عێراق‬

‫بەهۆی بارودۆخێكی تایبەتیەوە عێراق سیاسەتی بەستنەوەی‬
‫دراوەكەی بە دۆالری ئەمریكی پەیڕەودەكات‪ ،‬بەم پێیەش سیاسەتی‬
‫نەختینەیی عێراق كەوتۆتە ژێر كاریگەری چەند كۆتوبەندێكەوە بۆ‬
‫بەرەنگاربوونەوەی ئەو قەیرانەی ئێستا واڵتەكە تێیكەوتوە‪ .‬بانكی‬
‫ناوەندی عێراق تا كانونی دووەمی ساڵی ‪ 2009‬پارێزگاریكردوە لە‬
‫جێگیری بەهای دیناری عێراقی‪ .‬لە ساڵی ‪2014‬دا‪ ،‬بەهای فەرمی دینار‬
‫لە بازاڕی دراوەكان لە بەرامبەر دۆالر لە ئاستی ‪ 1166‬دیناری عێراقی‪1/‬‬
‫دۆالری ئەمریكی‪ ،‬بە جێگیری مایەوە‪ ،‬بەاڵم نرخەكەی لە بازاڕە هاوتاكاندا‬
‫بەرزبۆوە‪ .‬بەمدواییە بانكی ناوەندی عێراق چەند هەنگاوێكی گرتۆتەبەر‬
‫بۆ ئاسانكاری دروستكردن لەبەردەم نرخەكانی بازاڕی نەختینەی بیانی‪،‬‬
‫بەاڵم بانكی ناوەندی هەڵنەستا بە البردنی هەموو ئەو كۆتوبەندانەی‬
‫خراونەتە سەر دراوی نەختینەی بیانی و سیستمی فرەنرخی بەهای دراو‪.‬‬
‫لە سایەی جێگیركردنی بەهای دراودا‪ ،‬سیاسەتی دارایی گشتی عێراق‬
‫بەرپرسیارێتی بارگرانی بەدیهێنانی سەقامگیری ئابوری گشتی لەئەستۆ‬
‫دەگرێت‪ ،‬بەاڵم لەم بارەدا ئەو بڕە داراییەی بەدەستەوە نییە‪ ،‬تاكو‬
‫بتوانێت ئەو كارە ئەنجامبدات‪.‬‬

‫‪46‬‬
 ‫یـەمـەن‬
‫هێشتا هێرش و پەالمارەكانی چەكدارە حوسییە یاخیبووەكان‬
‫بۆسەر كێڵگە نەوتییەكان‪ ،‬لە پاڵ دابەزینی نرخی نەوت بەشێوەیەكی‬
‫نەرێنی كاریكردۆتە سەر گەشەی ئابوری یەمەن‪ .‬چەكدارە حوسییە‬
‫یاخیبووەكان‪ ،‬كە لە ‪22‬ی كانونی دووەمی ‪2015‬دا دەستیان بەسەر‬
‫سەنعای پایتەخت و چەند شارێكی ترو دامودەزگاكانی دەوڵەتدا گرت‪،‬‬
‫دواجار سەرۆكی یەمەنی ناچاركرد دەستلەكاربكێشێتەوە‪ .‬بڕی یەدەگی‬
‫یەمەن لە دراوی بیانی لە ترشینی دووەمی ‪2014‬دا بۆ (‪ )4.6‬ملیار‬
‫دۆالر دابەزی‪ ،‬هەروەها بەهۆی بەردەوامبوونی دابەزینی نرخی نەوت‬
‫و درێژەكێشانی شەڕو یاخیبوون ئاستی هەناردەكردنی نەوتی یەمەن‬
‫دابەزی و سعودیەش زۆربەی یارمەتییەكانی بۆ یەمەن هەڵپەستارد‪،‬‬
‫بڕوانە (نەخشەی ‪ .)8‬لەگەڵ دابەزینی ئاستی هەناردەی نەوت یەدەگی‬
‫دراوی نەختینەی بیانی بۆ پاڵپشتیكردنی دراوی ناوخۆ‪ .‬یەدەگی یەمەن‬
‫قەرزێك بە بەهای یەك ملیار دۆالر لەخۆدەگرێت‪ ،‬كە عەرەبستانی‬
‫سعودیە لە ساڵی ‪2012‬دا پێشكەشیكردوە‪ .‬ئەو داتاو زانیارییانەی‬
‫لە بانكی ناوەندی یەمەنەوە دەرچوون ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن‪ ،‬كە‬
‫داهاتەكانی نەوت لە ماوەی نێوان كانونی دووەم تا ترشینی یەكەمی‬

‫‪47‬‬
 ‫‪ 2014‬بە رێژەی نیوە دابەزیوە و گەیشتۆتە (‪ )1.4‬ملیار دۆالر‪ ،‬لە‬
‫بەرامبەر رێژەی (‪ )2.4‬ملیار دۆالری ساڵی ‪ .2013‬سەرەڕای لەبەدەستدا‬
‫نەبوونی داتای نوێرت‪ ،‬بەاڵم پێشبینیدەكرێت دابەزینی زۆرتری نرخی‬
‫نەوت هۆكارێك بێت بۆ داتەپینی داهاتە داراییە گشتییەكان لە یەمەن‪،‬‬
‫لە كاتێكدا نەوت غاز زیاتر لە سێ‌ لەسەر چواری داهاتە گشتییەكانی‬
‫ئەو واڵتە پێكدەهێنن‪.‬‬

‫نەخشەی (‪ :)8‬دۆخی ئابوری یەمەن‬

‫‪10‬‬

‫‪8‬‬
‫‪6‬‬
‫‪4‬‬

‫‪2‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪FEB -41‬‬ ‫)‪( US$ bln‬‬ ‫‪NOV -41‬‬

‫سةرضاوة‪ :‬بانكى نيَودةولَةتى‬

‫كاریگەری دابەزینی نرخی نەوت لەسەر یەمەن‬

‫پێشبینیدەكرێت لە مەودایەكی نزیكدا‪ ،‬دابەزینی بەرچاوی نرخی‬
‫نەوت كاریگەری تەواو نەرێنیی لەسەر ئابوری یەمەن هەبێت‪ ،‬ئەگەر‬
‫یارمەتی و هاوكاری دەرەكی بەدەستنەهێنێت بۆ كەمكردنەوەی قەبارەی‬
‫ئەو زیانانەی بەر داهاتەكانی هەناردەكردنی نەوتەكەی دەكەوێت‪.‬‬

‫بااڵنسی دارایی گشتی‬

‫دابەزینی نرخەكانی نەوت كاریگەری نەرێنی لەسەر دارایی‬
‫گشتی یەمەن دەبێت‪ ،‬چونكە نەوت بەشی هەرە گەورەی بودجەی‬
‫حكومەت پێكدەهێنێت‪ .‬ئەگەری ئەوە هەیە دابەزینی بەردەوامی نرخی‬
‫نەوتی جیهانی‪ ،‬لە الیەكی ترەوە بەندبێت بە ناسەقامگیری سیاسی و‬

‫‪48‬‬
‫درێژەكێشانی كردەوەكانی تێكدانی هێڵی بۆرییەكانی نەوت‪ ،‬كە هۆكارە‬
‫بۆ دابەزاندنی نزیكەی دوو پلەی سەدی لە تێكڕای داهاتی ناوخۆ لە‬
‫ساڵی ‪ .2015‬هەروەها پێشبینیدەكرێت ئەو بڕە باجانەش كەمبێتەوە‪،‬‬
‫كە لە رێگەی ئەو كۆمپانیایانەوە دەستدەكەوێت‪ ،‬كە مامەڵە لەگەڵ‬
‫كۆمپانیاكانی بواری نەوت دەكەن‪ .‬لە بواری خەرجییەكانیشدا‪ .‬حكومەتی‬
‫یەمەن لە ساڵی ‪2015‬دا بە رێژەی نزیكەی (لەسەدا ‪ )1‬لەسەر تێكڕای‬
‫داهاتی ناوخۆ هەستا بە كەمكردنەوەی پاڵپشتیكردنی سوتەمەنی‪ ،‬ئەوەش‬
‫بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت و ئەو كاریگەرییە كەڵەكەبووانەی لە‬
‫ئەنجامی چاكسازییە ئەنجامدراوەكانی مانگی تەموزی ‪ 2014‬دروستبووە‪.‬‬
‫ئاستی خەرجی بەردەوام لە یەمەن بەرامبەرە بە دە ئەوەندەی خەرجی‬
‫سەرمایەداری لە روی تێكڕای داهاتی ناوخۆوە‪ ،‬كە بەشی هەرە زۆری‬
‫بۆ پاڵپشتیكردنی كەرتەكان و موچەی حكومەت دەڕوات‪ .‬بەشێوەیەكی‬
‫گشتی‪ ،‬پێشبینیدەكرێت كورتهێنانی دارایی گشتی لەنێوان (یەك خاڵ تا‬
‫دوو خاڵی سەدی) لەسەر كۆی داهاتی ناوخۆ بەزربێتەوە‪.‬‬

‫بەهای نرخی دراو‬

‫بە شێوەیەكی گشتی لە ساڵی ‪2011‬وە ریاڵی یەمەنی بەسرتاوە بە‬
‫دۆالری ئەمریكیەوە (بە نرخی ‪ 214.9‬ریاڵ لە بەرامبەر یەك دۆالری‬
‫ئەمریكی)‪ ،‬لەگەڵئەوەشدا ریاڵ لە ئەنجامی دابەزینی بەهاكەیەوە كەوتە‬
‫ژێر فشارێكی گەورەوە‪ ،‬بەهۆی هەڵگیرسانی قەیرانی سیاسی یەمەن لە‬
‫ساڵی ‪ ،2011‬هەروەها یەدەگی بانكی ناوەندیی یەمەنیش هاڕەیكردوە‪ ،‬كە‬
‫لە ئێستا تەنها نزیكەی داهاتی (‪ )4‬مانگ دابیندەكات‪ ،‬چونكە ئەو بڕانە بۆ‬
‫پاڵپشتیكردنی دراوی نیشتامنی بەكاردەهێنێت‪ .‬لە سایەی دابەزینی نرخی‬
‫نەوت‪ ،‬ئەو كەمبوونەوەیەی لە یەدەگی دراوی بیانی بەدوای خۆیدا هێنا‪،‬‬
‫پێشبینیدەكرێت كێرڤی گوشارەكانی سەر بەهای دراوی نیشتامنی خێراتر‬
‫ببێت‪ ،‬ئەگەر بێتو یەمەن كۆمەك و یارمەتی لە هاوبەشەكانیەوە پێنەگات‪.‬‬

‫‪49‬‬
 ‫ئاستی هەژاری‬
‫پێشبینیدەكرێت دابەزینی نرخی نەوت ببێتە هۆی دابەزینی‬
‫نرخی كااڵو كەلوپەلی هاوردەكراو و زیادبوونی بەكابردنی رۆژانەی‬
‫خێزانەكان‪ ،‬بە تایبەتی كەلوپەلی خۆراكی‪ ،‬لە كاتێكدا كە (لەسەدا ‪)55‬‬
‫ی كااڵو بەروبوومە خۆراكییەكان لە دەرەوە هاوردەدەكرێت‪ .‬سەرەڕای‬
‫ئەمەش ئەگەری دابەزینی تێكڕای هەڵئاوسان هەیە‪ ،‬لەبەرئەوەی كە‬
‫ماددە خۆراكییەكان نزیكەی (لەسەدا ‪)44‬ی خەرجی بەكاربەران لە‬
‫یەمەن پێكدەهێنێت‪ .‬بەاڵم پێشبینیدەكرێت ئاستی پاڵپشتیكردنی‬
‫كەرتی سوتەمەنی پێشكەشكراو بە خێزانە هەژارەكان كەمبكرێتەوە‪.‬‬
‫كااڵو كەلوپەلی هــاوردەكـراوی یەمەن بە ئاستێكی زۆر پشت‬
‫بە ئاستی بەردەست لە یەدەگی نەختینەی بیانی دەبەستێت‪ ،‬كە‬
‫پێدەچێت دابەزینی نرخی نەوت بەشێوەیەكی نەرێنی كاریگەری‬
‫لەسەری دروستبكات‪ ،‬ئەوەش دەبێتە هۆی رودانــی كەمبوونەوەی‬
‫كااڵو پێداویستییەكان لەو واڵتەدا‪ .‬لەبەر رۆشنایی ئەوەش‪ ،‬پێدەچێت‬
‫كاریگەری چاوەڕوانكراو لە ئەنجامی دابەزینی نرخی نەوت لە باشرتین‬
‫بارودۆخدا بكەوێتە سەر بارو گوزەرانی خەڵكی هەژاری یەمەن‪.‬‬

‫ئاستی گەشەسەندن‬
‫پێشبینیدەكرێت دابەزینی نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا یارمەتیدەر‬
‫بێت بۆ كۆنرتۆڵكردنی زیادبوونی نرخی سوتەمەنی‪ ،‬كە لە ئەنجامی بەرنامەی‬
‫چاكسازی پاڵپشتیكردنی سوتەمەنی جێبەجێكراو لە تەموزی ‪2014‬دا‬
‫دروستبووە‪ .‬لە راستیدا كەرتی كشتوكاڵ و كەرتی پیشەسازییەكانی گۆڕین‪ ،‬كە بە‬
‫زۆری سوتەمەنی دیزڵی تێدا بەكاردەهێرنێت كەڵك لەو بەرنامی پاڵپشتیكردنە‬
‫وەردەگرن‪ .‬سەرەڕای ئەمەش‪ ،‬پێشبینیدەكرێت كاریگەری دروستبوو لەسەر‬
‫پیشەسازی نەوتی ناوخۆ كاریگەرییەكی نەرێنی بێت‪ .‬بە گشتی دەكرێت بڵێین‬
‫كاریگەرییەكە لەسەر ئاستی گەشەسەندنی ئابوری زۆر كەمدەبێت‪.‬‬

‫‪50‬‬
 ‫لیبیا‬
‫لە ئێستادا لیبیا جۆرێك لە دابەشبوونی خێڵ و هێزە سیاسیە‬
‫بەشەڕهاتوەكان بەخۆوە دەبینێت‪ ،‬ئەوەش لە سایەی بوونی دوو حكومەتدا‪،‬‬
‫كە ركابەری لەسەر بەدەستهێنانی شەرعیەت دەكەن‪ ،‬دوای ئەوەی گروپە‬
‫چەكدارەكان دەستیان بەسەر تەرابلوسی پایتەختدا گرت‪ ،‬بەو هۆیەشەوە‬
‫(عەبدوڵاڵ ئەلسنی) سەرۆك وەزیرانی لیبیا ناچاركرا بگوازێتەوە بۆ ناوچەی‬
‫خۆرهەاڵتی واڵتەكە‪ .‬هیچكام لەم دوو حكومەتەی لیبیا بودجەی ساڵی‬
‫‪2015‬ی لیبیایان ئامادەنەكرد‪ ،‬لە ئێستادا لیبیا لە ئەنجامی نەگەیشتنی‬
‫هەردووال بە رێككەوتن باجێكی زۆر قورس دەدات‪ .‬ئاستی بەرهەمهێنانی‬
‫ئێستای نەوتی لیبیا پێنجیەكی بەرهەمهێنانی پێش دروستبوونی قەیرانی‬
‫سیاسی ئەو واڵتەیە‪ ،‬كە بریتیبوو لە (‪ )1.6‬ملیۆن بەرمیلی رۆژانە‪ .‬ئەو‬
‫بارودۆخە لە پاڵ دابەزینی نرخی نەوت‪ ،‬پاڵی بە حكومەتی لیبیاوە ناو‬
‫خەرجییەكان لەسەر یەدەگی گەورەی واڵتەكە بكات‪ ،‬كە لە مانگی ئابی‬
‫‪2015‬دا بڕی ئەم یەدەگە گەیشتە (‪ )100‬ملیار دۆالر‪ ،‬چونكە لە سەرەتای‬
‫ساڵی ‪2015‬وە بە رێژەی (لەسەدا ‪ )20‬كەمبۆوە و پێدەچێت لە ماوەی (‪)4‬‬
‫ساڵدا ئەگەر ئەو دۆخەی ئێستای واڵتەكە بەردەوامبێت كۆی ئەو یەدەگە‬
‫تەواو ببێت‪ .‬لە سایەی دابەزینی نرخی نەوت و هەناردەكردنی بڕێكی‬

‫‪51‬‬
‫سنوردار لە نەوت (بەهۆی درێژەكێشانی شەڕو پێكدادانەكان لە نزیك‬
‫كێڵگەكانی نەوت) لیبیا لە ئێستادا رۆژانە تەنها (‪ )300000‬بەرمیل هەناردە‬
‫دەكات‪ .‬لە الیەكی ترەوە دراوی لیبیا لەژێر فشارێكی توندایە و بە کرداری‬
‫بەهاكەی لە بازاڕەكانی جیهاندا بە رێژەی (لەسەدا ‪ )20‬دابەزیوە‪.‬‬

‫كاریگەری دابەزینی نرخی نەوت لەسەر لیبیا‬

‫لــەدوای ساڵی ‪2011‬وە‪ ،‬بودجەی لیبیا بەدەست كورتهێنانەوە‬
‫دەناڵێنێت‪ ،‬جگە لە ساڵی ‪ ،2012‬كە ئاستی هەناردەی نەوت بەشێوەیەكی‬
‫بەرچاو زیادیكرد‪ .‬پێشبینیدەكرێت ئەو دابەزینە بەرچاوەی نرخی نەوت‬
‫بەمدواییە بەخۆیەوە بینی‪ ،‬لە پاڵ هەناردەكردنی بڕێكی سنورداری نەوتی‬
‫لیبیا‪ ،‬ببێتە هۆی زیاتر گەورەبوونی قەبارەی كورتهێنان‪ ،‬ئەمە لە كاتێكدا‬
‫ئەگەر نرخی یەك بەرمیل نەوت بگاتە (‪ )65‬دۆالرو ئاستی بەرهەمهێنان‬
‫و هەناردەكردنی نەوتیش رۆژانە لە ئاستی (‪ )400‬بەرمیلدا بێت‪ ،‬ئەگەر‬
‫بەمشێوەیەش بێت كورتهێنانی بودجە بە رێژەی (لەسەدا ‪ )31‬لە تێكڕای‬
‫داهاتی ناوخۆ پێكدەهێنێت‪ ،‬ئەو كاتەش پڕكردنەوەی ئەو كەلێنە داراییە‬
‫گەورەیە كارێكی قورسدەبێت‪ ،‬چونكە باشبوونی ئاستی هەناردەكردنی‬
‫نەوت لە كاتێكی نزیكدا شتێكی چاوەڕوانكرا نییە‪ .‬پشكی هەرە گەورەی‬
‫بودجەی لیبیا بۆ پاڵپشتیكردنی سوتەمەنی و پێدانی موچەی فەرمانبەرانی‬
‫حكومەت تەرخاندەكرێت‪ ،‬چونكە بە تەنها موچەكان بارگرانیەكی قورسی‬
‫لەسەر بودجەی ئەو واڵتە دروستكردوە‪ ،‬چونكە (لەسەدا ‪)25‬ی خەڵكی لیبیا‬
‫موچەخۆرن‪ .‬لە دوای هەڵگیرسانی شۆڕشی لیبیا لە ساڵی ‪2011‬دا‪ ،‬ئاستی‬
‫كرێكانی كەرتی گشتی بە رێژەی نزیكی (لەسەدا ‪ )250‬زیادییان كردوە‪ .‬بڕی‬
‫یەدەگی نەختینەی بیانی و دراوی نیشتامنی لیبیا كەتونەتە ژێر گوشارێكی‬
‫توندەوە‪ ،‬بۆیە ئەگەر بێتو گۆڕانكارییەكی سەرەكی لە سیاسەتی پەیوەست‬
‫بە كەمكردنەوەی كرێ و خەرجییەكان و پاڵپشتیكردنی زۆر نرخی وزە‬
‫رونەدات گوشارەكان لەسەر یەدەگی بیانی و دراوی لیبیا زۆرتر دەبێت‪.‬‬

‫‪52‬‬
 ‫دەوڵەتانی ئەنجومەنی‬
‫هاریكاری كەنداو‬
‫ئێستا نرخی نەوت لە خوار (‪ )50‬دۆالرە بۆ هەر بەرمیلێك‪،‬‬
‫كاریگەری لەسەر داهاتی هەر شەش دەوڵەتی ئەندام لە ئەنجومەنی‬
‫هاریكاری كەنداو و بەرنامەی گەشەپێدانی ئابورییان دروستكردوە‪.‬‬
‫لە راستیدا دابەزینی نرخی نەوت دەرەنجامی خراپی لێكەوتۆتەوە‬
‫تەنانەت جێپەنجەی خۆی لەسەر بــازاڕە سەرماگوزاریەکانیش‬
‫داناوە‪ ،‬چونكە هێامو ئاماژەكانی بۆرسەكانی واڵتانی ئەنجومەنی‬
‫هاریكاری كەنداو دابەزینێكی گەورەو بەرچاو نیشاندەدەن‪ ،‬بە‬
‫تایبەتی لە روی زیادەی بەهای پشكەكانی خانووبەرەوە‪ ،‬بڕوانە‬
‫(نەخشەی ‪ .)9‬ئەگەر لە ماوەی (‪ )6‬مانگی داهاتودا دابەزینی‬
‫نرخی نەوت بەو شێوەیەی ئێستا بەردەوامبێت‪ ،‬ئەوا داهاتە‬
‫نەوتییەكانی حكومەتانی واڵتانی ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست‬
‫زیانێكی زۆر گەورەیان لێدەكەوێت‪ ،‬كە بە نزیكەی (‪ )215‬ملیار‬
‫دۆالر مەزەندەدەكرێت (پێكەوە دەكاتە زیاتر لە ‪14%‬ی تێكڕای‬
‫داهاتی ناوخۆیی واڵتەكان)‪.‬‬

‫‪53‬‬
‫بە تێكڕای ئەو خەرجییانەی ئێستا لەگەڵ مانەوەی نرخی نەوت‬
‫لە ئاستی (‪ )65‬دۆالردا بۆ هەر بەرمیلێك‪ ،‬بەپێی پێشبینییەكانی‬
‫بانكی نێودەوڵەتی بەهای زیادەی دارایی گشتی لە كوێت و قەتەر‬
‫تا ئاستێكی زۆر كەمدەكات‪ ،‬لە كاتێكدا هەریەك لە عەرەبستانی‬
‫سعودی و ئیامراتی عەرەبی یەكگرتو و سوڵتاننشینی عومان لە ساڵی‬
‫‪2015‬دا كورتهێنانیان هەبوو‪ ،‬ئەمە لە كاتێكدایە پێشبینیدەكرێت‬
‫قەبارەی كورتهێنانی بودجە بەشێوەیەكی بەرچاو لە بەحرەین گەورە‬
‫بێت‪ .‬پێشدەچێت زێدە بەهای كۆكراوەی دارایی گشتی‪ ،‬كە لە‬
‫تێكڕی داهاتی گشتی ساڵی ‪ 2013‬گەیشتە نزیكەی (لەسەدا ‪،)10‬‬
‫ببێتە هۆی كورتهێنانێك بە رێژەی (لەسەدا ‪ )5‬لە تێكڕای داهاتی‬
‫ناوخۆیی‪ .‬سەرەڕای ئەوەی واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو‬
‫خاوەنی خاوەنی سەرچاوەی زۆرن بۆ ئەوەی بتوانن پشتیوانی ئەو‬
‫گاپە بكەن‪ ،‬كە لە دارایی گشتیاندا دروستبووە‪ ،‬بەاڵم لە سایەی ئەو‬
‫ئاڕاستەیەی ئێستا لە روی خەرجی حكومیدا بەو رێژە بەرزە بوونی‬
‫هەیە‪ ،‬لەوانەیە لە كۆتاییدا و بە دیاریكراوی لەمساڵدا بكەوێتە ژێر‬
‫كاریگەریی ئاسۆكانی گەشەسەندنەوە‪ .‬بەبێ‌ كاریگەری دابەزینی‬
‫نرخی نەوت‪ ،‬تێكڕای گەشەسەندن لە ساڵی ‪2015‬دا بە نزیكەی‬
‫(لەسەدا ‪ )5‬مەزەندەدەكرا‪ .‬پێشبینییەكانی شارەزایانی سندوقی‬
‫نەختینەی نێودەوڵەتی دەریدەخات‪ ،‬كە پێدەچێت دابەزینی نرخی‬
‫نەوت بەوشێوەیە لە ساڵی داهاتودا ببێتە هۆی كەمكردنەوەی‬
‫ئاستی گەشەسەندن لەم واڵتانەدا بە رێژەی (لەسەدا ‪ .)1‬لە ساڵی‬
‫‪2013‬دا داهاتەكانی نەوت و غاز زیاتر لە نیوەی تێكڕای داهاتی‬
‫ناوخۆو رێژەی (لەسەدا ‪)75‬ی كۆی داهاتەكانی هەناردەكردنی‬
‫واڵتانی كەنداوی پێكهێناوە‪.‬‬

‫‪54‬‬
‫زۆرینەی دەوڵەتانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو خاوەنی‬
‫یەدەگی نەوتی زۆرن‪ ،‬كە دەكرێت یارمەتیان بدات لە خۆڕاگرتن‬
‫لەبەردەم ئەو گوشارانەدا‪ ،‬كە بەهۆی دابەزینی نرخی نەوتەوە‬
‫سەریانهەڵداوە بەبێ‌ پێویستبوون بە ئەنجامدانی گۆڕانكاری گەورە‬
‫لە خەرجییەكانی ژێرخانی ئابوری یان لە ئاستەكانی قەرزەكاندا‪.‬‬
‫عەرەبستانی سعودیە بە خاوەنی یەدەگێكی كەڵەكەبووە بەهاكەی‬
‫لە (‪ )700‬ملیار دۆالر زیاترە‪ ،‬جگە لەو پارەیەی لەناو سندوقی‬
‫سامانی سیادی دانراوە‪ .‬لەگەڵ ئەمەشدا چەندین بەڵگە هەن ئاماژە‬
‫بۆ ئەوە دەكەن‪ ،‬كە حكومەتەكانی واڵتانی ناوچەكە دەستیانكردوە‬
‫بە چاوخشاندنەوە بە خەرجییەكانیان‪ .‬بۆ وێنە‪ ،‬بەرزترین سنوری‬
‫خەرجیە سەرمادارییەكان لە ئاستێكی دیاریكراودا جێگیركراوە و‬
‫لە بودجەی ساڵی ‪2015‬دا گرنگی پێدراوە‪ .‬سەرەڕای ئەوەش‪ ،‬لە‬
‫ئێستادا حكومەتی سعودیە خەریكی خۆئامادەكردنە بۆ زیادكردنی‬
‫نرخەكانی وزە و سوتەمەنی و پاڵپشتیكردنی داهاتە نانەوتییەكان‪،‬‬
‫بە تایبەتی لە رێگەی سەپاندنی باجەوە‪.‬‬
‫لە سایەی پەیڕەوكردنی ئەم سیاسەتانەوە‪ ،‬كورتهێنانی دارایی‬
‫گشتی سعودیە بە نزیكەی (لەسەدا ‪)1.9‬ی تێكڕای داهاتی ناوخۆ‬
‫مەزەندەدەكرێت‪ ،‬بڕوانە (نەخشەی ‪ .)4‬بەبێ‌ هەمواركردنی‬
‫سیاسەتەكانی حكومەت‪ ،‬ئەو ئاستەی كورتهێنان دەگاتە نزیكەی‬
‫(لەسەدا ‪ )6.9‬لە تێكڕای داهاتی ناوخۆ‪ .‬هەروەها بودجەی نوێی‬
‫كوێت نرخی یەك بەرمیل نەوتی لە ئاستی (‪ )45‬دۆالر دیاریكردوە‬
‫لە پاڵ دەستەبەركردنی پەراوێزی خۆپارێزی لە رێگەی دانانی‬
‫سندوقی سامانی سیادی و یەدەگەكانەوە‪ .‬هەریەكە لە بەحرێن‬

‫‪55‬‬
‫و سوڵتاننشینی عومان لە ناوچەكەدا لە هەمووان زیاتر زیانیان‬
‫بەركەوتوە‪ ،‬لەبەرئەوەی بەدیهێنانی هاوسەنگی لەسەر ئاستی‬
‫دارایی گشتییان پێویستی بە دانانی نرخێكی زیاتر هەیە‪ ،‬لە كاتێكدا‬
‫ئەو دوو واڵتە نزمرتین ئاستی یەدەگییان هەیە‪ .‬سەرەڕای ئەوەی‬
‫كە سوڵتاننشینی عومان بودجەی ساڵی ‪2015‬ی لەمدواییانەدا‬
‫پەسەندكردوە‪ ،‬بەاڵم رێوشوێنەكانی بەدەستهێنانی داهاتی زیادە‬
‫یان كەمكردنەوەی خەرجییەكانی نەگرتۆتەخۆ‪ ،‬بەڵكو پێدەچێت‬
‫لە بودجەی ئەمساڵ (‪)2016‬دا ئەم هەنگاوانە پەیڕەوبكات‪.‬‬
‫حكومەتی بەحرێن بەشێوەیەكی پراكتیكی دەستیكردوە‬
‫بە بیركردنەوە لە داواكردنی پشتیوانی بودجە و خەرجكردنی‬
‫هاوكارییەكانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو بۆ بەرژەوەندی‬
‫وەبەرهێنانی سەرمایەگوزارییەكان‪ .‬بەبێ‌ ئەنجامدانی هیچ‬
‫چاكسازییەك‪ ،‬كورتهێنانی دارایــی گشتی لە واڵتی بەحرێن‬
‫دەگاتە نزیكەی رێژەی (لەسەدا ‪ )10‬لە تێكڕای داهاتی ناوخۆ‪.‬‬
‫هەروەها قەتەر‪ ،‬كە میوانداریی پاڵەوانێتی جامی جیهانی توپی‬
‫پێ‌ لە ساڵی ‪2022‬دا دەكات‪ ،‬بە هەمان ئاستی پێشو بەردەوامە‬
‫لەسەر خەرجییەكانی لە بواری ژێرخانی ئابوریدا‪ ،‬دەشكرێت‬
‫ئەم هەنگاوە ببێتە هۆی زیادبوونی رێژەی حەواڵە داراییە‬
‫هاتوەكان لە دەرەوە بۆ قەتەر‪ .‬دابەزینی نرخی نەوت پاڵی بە‬
‫دەوڵەتی ئیامراتی عەرەبیەوە ناوە بۆ گەڕان بەدوای سەرچاوەی‬
‫تری داهاتدا‪ ،‬لە نێویشیان سەپاندنی باج لەسەر حەواڵەكاندا‪.‬‬
‫ئەگەر بێتو دەوڵەتانی تری كەنداو ئەم سیاسەتە بگرنەبەر‪،‬‬
‫پێدەچێت بەشێوەیەكی نەرێنی كاربكاتە سەر هێنانی دەستی‬

‫‪56‬‬
‫كاری بیانی و هۆكارێكیش بێت بۆ كەمبوونەوەی رێژەی حەواڵە‬
‫داراییە دەرچووەكان لە ئیامراتەوە بۆ واڵتانی تری جیهان‪.‬‬
‫لە راستیدا حەواڵە داراییەكان سەرچاوەی سەرەكی داهات‬
‫لە هەریەكە لە میرسو یەمەن و ئوردن پێكدەهێنن‪ ،‬بڕوانە‬
‫(نەخشەی ‪ .)9‬لە ساڵی ‪2013‬دا تێكڕای گشتی حەواڵە داراییە‬
‫دەرچووەكان لە واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو بۆ‬
‫واڵتانی ناوچەكە گەیشتە (‪ )21‬ملیار دۆالر‪ ،‬لە كاتێكدا بە تەنها‬
‫حەواڵە داراییەكانی عەرەبستانی سعودیە نیوەی ئەم ژمارەیە‬
‫پێكدەهێنێت‪.‬‬
‫نەخشەی (‪ :)9‬تێكڕی حەواڵە داراییەكانی واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو‬
‫بۆ واڵتانی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقیا (‪)%‬‬
‫‪011‬‬

‫‪01‬‬

‫‪01‬‬

‫‪01‬‬

‫‪01‬‬

‫‪1‬‬

‫‪iraq‬‬ ‫‪Tunisia‬‬ ‫‪Lebanon iran‬‬ ‫‪Jordan‬‬ ‫‪Egypt‬‬ ‫‪yemen‬‬

‫‪GCC‬‬ ‫‪OECD‬‬ ‫‪USA‬‬ ‫سةرضاوة‪ :‬بانكى نيَودةولَةتى‬

‫چاوەڕواندەكرێت دابەزینی نرخەكانی نەوت ببێتە هۆی سستبوونی‬

‫گەشەی حەواڵە داراییە دەرچووەكان لە واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری‬
‫كەنداو بەرەو واڵتانی تری ناوچەكە‪ ،‬بە تایبەتی بۆ میرس‪ ،‬یەمەن و ئوردن‪.‬‬
‫داتاو ئامارەكانی بانكی نێودەوڵەتی هێام بۆ ئەوە دەكەن‪ ،‬كە سەرەڕای‬

‫‪57‬‬
‫پێشبینی گەشەكردنی حەواڵەكان تا ئاستێكی ئەرێنی‪ ،‬بەاڵم كەمبوونەوە‬
‫و سستییەكی بچوك لە تێكڕای ئاستەكانی گەشەسەندندا رودەدات‬
‫(پاشكۆی ژمارە ‪ .)1‬هەروەها لەوانەیە رێژەی ئەو یارمەتییانەی لەالیەن‬
‫ئەنجومەنی هاریكاری كەنداوەوە پێشكەش واڵتانی تری ناوچەكە‬
‫دەكرێت بەهۆی دابەزینی نرخی نەوتەوە داببەزێت‪ .‬لە روی مێژوییەوە‬
‫یارمەتییەكان بە نرخی نەوتەوە پەیوەست بووە‪ .‬سەرەڕای ئەوەی لەم‬
‫دواییانە یارمەتی و هاوكارییەكان لەبەر چەند فاكتەرێكی سیاسی بۆیان‬
‫تەرخانكراوە‪ ،‬بەاڵم چەند هۆكارێك هەیە وا دەكەن بڕوابێنین‪ ،‬كە ئەو‬
‫جۆرە شێوازەی یارمەتیدان لە سایەی خراپی بارودۆخی هەنوكەییدا‬
‫پێناچێت دووبارببێتەوە‪ ،‬بڕوانە (نەخشەی ‪.)10‬‬
‫نەخشەی (‪ :)10‬یارمەتییە فەرمییەكانی واڵتانی‬
‫ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو بۆ پەرەپێدان‬
‫‪21‬‬

‫‪01‬‬

‫‪8‬‬

‫‪6‬‬

‫‪4‬‬

‫‪2‬‬

‫‪1‬‬
‫‪0282‬‬ ‫‪0282 0222 0221‬‬ ‫‪2110‬‬ ‫‪2112‬‬ ‫‪2112‬‬ ‫‪2102‬‬

‫‪ODA net disbursments from Kuwait, Saudi Arabia and UAE (US$‬‬

‫)‪Oil prices,US$, barrel (RHS‬‬

‫‪58‬‬
 ‫خشتەی (‪ :)4‬دۆخی دارایی دەوڵەتانی كەنداو بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت‬
‫باآلنسى حساباتى بةردةوام (‪ %‬لة تيَكرِاى دةرامةتى ناوخؤ)‬
‫ناوةندى نرخى نةوت‬ ‫ناوةندى نرخى نةوت‬ ‫ناوةندى نرخى نةوت‬ ‫دةولَةت‬
‫‪ 87‬دؤالر‬ ‫‪ 51‬دؤالر‬ ‫‪ 501‬دؤالر‬
‫‪5.7‬‬ ‫‪2.7‬‬ ‫‪55.2‬‬ ‫عةرةبستانى سعودى‬
‫‪8.7‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪50.1‬‬ ‫كويَت‬
‫‪-0.5‬‬ ‫‪-5.5‬‬ ‫‪7.0‬‬ ‫بةحريَو‬

‫‪-5.8‬‬ ‫‪-7.8‬‬ ‫‪7.8‬‬ ‫عوماى‬

‫‪7.8‬‬ ‫‪2.7‬‬ ‫‪28.2‬‬ ‫قةتةر‬
‫‪5.1‬‬ ‫‪5.2‬‬ ‫‪55.7‬‬ ‫ئيماراتى عةرةبى‬
‫سةرضاوة‪ :‬ثيَشبيهييةكانى شارةزايانى بانكى نيَودةولَةتى‬

‫خشتەی (‪ :)5‬پێشبینییەكان بەپێی دیاریكردنی نرخی نەوت بە (‪ )65‬دۆالر‬

‫باآلنسى دارايى طشتى (‪ %‬لة تيَكرِاى دةرامةتى ناوخؤ‪ /‬ثيَشبينييةكان)‬
‫ناوةندى نرخى نةوت‬ ‫ناوةندى نرخى نةوت‬ ‫ناوةندى نرخى نةوت‬ ‫دةولَةت‬
‫‪ 87‬دؤالر‬ ‫‪ 51‬دؤالر‬ ‫‪ 501‬دؤالر‬
‫‪-8.7‬‬ ‫‪-5.1‬‬ ‫‪7.8‬‬ ‫عةرةبستانى سعودى‬
‫‪1.5‬‬ ‫‪7.5‬‬ ‫‪75.8‬‬ ‫كويَت‬
‫‪-8.8‬‬ ‫‪-1.7‬‬ ‫‪-5.1‬‬ ‫بةحريَن‬
‫‪-8.5‬‬ ‫‪-55.5‬‬ ‫‪5.5‬‬ ‫عومان‬
‫‪-1.7‬‬ ‫‪-8.7‬‬ ‫‪55.5‬‬ ‫قةتةر‬
‫‪-8.7‬‬ ‫‪-7.8‬‬ ‫‪5.1‬‬ ‫ئيماراتى عةرةبى‬

‫پاشكۆی (‪)1‬‬
‫دابەزینی نرخەكانی نەوت و حەواڵەكان لە واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو (‪)3‬‬
‫ناوچەی كەنداو بە روانگەیەكی گرنگ بۆ دەستی كاری بیانی‬
‫دادەنرێت‪ .‬بەشێوەیەكی مامناوەندی‪ ،‬رەوەنــدی بیانی لە واڵتانی‬
‫ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو نزیكەی (لــەســەدا ‪)50‬ی كۆی‬

‫‪59‬‬
‫دانیشتوانیان پێكهێناوە‪ .‬هەروەها واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری‬
‫كەنداو لە ریزی گەورەترینی ئەو واڵتانە دان‪ ،‬كە لەسەر ئاستی جیهان‬
‫زۆرترین رێژەی حەواڵەی داراییان لێوە دەردەچێت‪ .‬بۆ وێنە لە ساڵی‬
‫‪2013‬دا‪ ،‬عەرەبستانی سعودیە و ئیامراتی عەرەبی یەكگرتو دووەم‬
‫و سێیەم واڵتی جیهان بوون لە روی ناردنی حەواڵە داراییەكان بۆ‬
‫واڵتانی جیهان‪ .‬لە راستیدا حەواڵە داراییەكان لە ساڵی ‪ 2013‬رێژەیەكی‬
‫گــەورەی تێكڕای داهاتی ناوخۆی واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری‬
‫كەنداوی پێكدەهێنا‪ ،‬كە گەیشتە (لەسەدا ‪ ،)5.7‬بەاڵم ئەم رێژەیە لە‬
‫ویالیەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا ئاستی (لەسەدا ‪)0.7‬ی تێنەپەڕاندوە‬
‫لە كاتێكدا یەكێكە لە گەورەترینی ئەو واڵتانەی حەواڵە داراییەكانی‬
‫بەرەو واڵتانی جیهان لێ دەردەچێت‪.‬‬
‫خشتەی (‪ :)6‬تێكڕای رێژەی رەوەندی بیانی و حەواڵە داراییە دەرچووەكان لە‬
‫واڵتانی هاریكاری كەنداو‬
‫ريَذةى سةدى حةوالَةى‬ ‫ريَذةى حةوالَةى داراية‬ ‫حةوالَةى دارايي‬ ‫ئاستى حةوالَةى دارايي‬ ‫ريَذةى سةدى رةوةندى‬ ‫رةوةندى بيانى‬ ‫ناوى دةولَةت‬
‫دةرضوو لة كؤى داياتى‬ ‫يةر كؤضبةريَك بة‬ ‫دةرضووى‬ ‫دةرضووى تؤماركزاو‪ /‬بة‬ ‫بيانى لة كؤى ريَذةى‬ ‫بة مليؤى (‪)3102‬‬
‫ناوخؤ‬ ‫دؤالر‬ ‫ثيَشبيهيكزاو‬ ‫مليؤناى دؤالر‬ ‫دانيشتواى‬
‫‪0.3‬‬ ‫‪8.413‬‬ ‫‪6.422‬‬ ‫‪6.122‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪7.0‬‬ ‫بةحزيَو‬

‫‪2.4‬‬ ‫‪5.067‬‬ ‫‪11.564‬‬ ‫‪14.656‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪6.5‬‬ ‫كويَت‬

‫‪2.7‬‬ ‫‪5.870‬‬ ‫‪5.036‬‬ ‫‪6.175‬‬ ‫‪63‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫عوماى‬

‫‪4.1‬‬ ‫‪4.504‬‬ ‫‪17.547‬‬ ‫‪11.631‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪1.6‬‬ ‫قةتةر‬

‫‪5.2‬‬ ‫‪8.370‬‬ ‫‪85.562‬‬ ‫‪85.635‬‬ ‫‪81‬‬ ‫‪6.1‬‬ ‫عةرةبستانى‬

‫سعودية‪/‬‬
‫ثلةى دووةم‬
‫‪0.5‬‬ ‫‪8.267‬‬ ‫‪66.405‬‬ ‫‪10.688‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪3.7‬‬ ‫ئيماراتى عةرةبى‪/‬‬
‫ثلةى سيَيةم‬
‫‪4.0‬‬ ‫‪5.767‬‬ ‫‪68.807‬‬ ‫‪67.011‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪68.6‬‬ ‫تيَكزِاى ئةجنومةنى‬
‫ياريكارى كةنداو‬
‫‪7.0‬‬ ‫‪6.060‬‬ ‫‪165.357‬‬ ‫‪48.467‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪54.3‬‬ ‫ئةمةريكا‪ /‬ثلةى‬
‫يةكةم‬
‫‪7.6‬‬ ‫‪8.156‬‬ ‫‪65.434‬‬ ‫‪6.666‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪0.3‬‬ ‫بةريتانيا‪/‬ثلةى‬
‫ضوارةم‬
‫‪1.1‬‬ ‫‪6763‬‬ ‫‪68.103‬‬ ‫‪80.610‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪11.7‬‬ ‫روسيا‪/‬ثلةى‬
‫ثيَهجةم‬

‫لەبەر ئەوەی زۆرینەی رەوەندی بیانی لە واڵتانی ئەنجومەنی‬

‫هاریكاری كەنداو لە ئێستادا خەڵكی واڵتانی باشوری كیشوەری‬

‫‪60‬‬
‫ئاسیان‪ ،‬بۆیە ئەو حەواڵە داراییانەی لەو واڵتانەوە بۆ واڵتانی ناوچەی‬
‫خۆرهەاڵتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقیا دەنێردرێت بە گشتی تەنها‬
‫(لەسەدا ‪)22‬ی تێكڕای ئەو حەواڵە داراییانە پێكدەهێنێت‪ ،‬كە لە واڵتانی‬
‫هاریكاری كەنداو دەردەچن‪ .‬واڵتانی ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست‬
‫و باكوری ئەفریقیا رێژەی (لەسەدا ‪)43‬ی حەواڵە داراییەكانی واڵتانی‬
‫ئەنجومەنی هاریكاری كەنداوییان پێدەگات‪ ،‬هەروەها رێژەی (لەسەدا‬
‫‪ )29‬و (لەسەدا ‪)8‬ی حەواڵەكانیان لە ئەوروپاو ویالیەتە یەكگرتوەكانی‬
‫ئەمریكاوە پێدەگات‪ .‬هەریەكە لە میرس‪ ،‬یەمەن و ئوردن لە گەورەترین‬
‫واڵتانی ناوچەكەن‪ ،‬كە حەواڵە داراییەكانیان لە واڵتانی ئەنجومەنی‬
‫هاریكاری كەنداو بە بەهایەكی رەها و رێژەیی پێدەگات‪ ،‬هەروەك‬
‫ئەم واڵتانە زیاتر دەكەونە ژێر كاریگەرییەكانی گۆڕان و كەمبوونەوەی‬
‫رێژەی ئەو حەواڵە داراییانەی لە واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری‬
‫كەنداوەوە بۆیان رەوانەدەكرێت‪.‬‬
‫خشتەی (‪ :)7‬حەواڵە داراییە دەرچووەكان لە واڵتانی هاریكاری كەنداو بۆ‬
‫خۆرهەاڵتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقیا‬
‫حةوالَة دارايية دةرضووةكان بؤ خؤرهةآلتى‬ ‫تيَكزِاى حةوالَة داراييةكان بؤ وآلتاني‬
‫ناوةرِاست و باكورى ئةفزيقيا‬ ‫ناوةرِاست و باكورى ئةفزيقيا‬
‫ريَذةى حةوالَة دةرضووةكان لة كؤى‬ ‫خؤرهةآلتى ناوةرِاست و باكورى ئةفزيقيا‬
‫حةوالَة دةرضووةكان بة (‪)%‬‬ ‫بة مليؤنان دؤالرى ئةمةريكى‬
‫;‪9‬‬ ‫‪6;8‬‬ ‫بةحزيَن‬

‫‪56‬‬ ‫‪58::7‬‬ ‫كويَت‬

‫‪8‬‬ ‫;‪99‬‬ ‫عومان‬

‫‪97‬‬ ‫‪98766‬‬ ‫قةتةر‬

‫‪59‬‬ ‫‪978896‬‬ ‫عةرةبستانى سعودية‬

‫‪96‬‬ ‫‪68997‬‬ ‫ئيماراتى عةرةبى‬
‫‪99‬‬ ‫‪978;;:‬‬ ‫كؤى طشتى‬

‫‪61‬‬
 ‫خشتەی (‪ :)8‬ناردنی پارە لە واڵتانی هاریكاری كەنداو بۆ‬
‫خۆرهەاڵتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقیا (‪)%‬‬

‫جيبؤتى جةزائري ميسر ئيَران عيَراق ئوردون لوبنان مةغريب غةززة سوريا تونس يةمةن‬ ‫سةرضاوةى دارايى‬
‫‪47.7‬‬ ‫‪9.. .3.4 2.3‬‬ ‫‪7.9 7..2 7..2 0.9 97.3 27.7 0.0 0.0‬‬ ‫ئةجنومةنى هاريلارى كةنداو‬
‫‪...‬‬ ‫‪7.. 3.4 7.7‬‬ ‫‪7.2 73.7 77.0 4.4 7..2 ..7 7.7 0.7‬‬ ‫وياليةتة يةكطرتوةكانى ئةمةريلا‬
‫‪70.. 3..0 97.2 7.7 32.4 27.0 73.9 97.7 79.4 7..7 32.9 72.0‬‬ ‫ريَلخراوى هاريلارى و‬
‫طةشةثيَدانى ئابورى‬

‫ئەو هۆكارو فاكتەرانەی كاریگەرییان هەیە لەسەر ناردنی بڕی‬

‫حەواڵە داراییەكان لە واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو كامانەن؟‬
‫شیكردنەوەكانی تایبەت بە الربوونەوە و شكانەوەی رێژەكان‪ ،‬كە‬
‫لە رێگەی بەكارهێنانی فۆرمی نەگۆڕی هۆكارو فاكتەرەكان ئەنجامامن‬
‫داوە‪ ،‬كاریگەرییەكی ئەرێنی و نیشاندەری پەیوەست بە ئامارەكانی‬
‫تایبەت بە نرخەكانی نەوت لەسەر ئاستی حەواڵە دەرچووەكان لەم‬
‫واڵتانەوە دەردەخات‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا تێكڕای نەرمینواندن كەمە‬
‫و دەگاتە نزیكەی (‪ .)0.1‬ئەمە هاوڕایە لەگەڵ دەرەنجامەكانی نۆڤڵ و‬
‫تیرمۆس‪ ،‬كە لە ساڵی ‪ 2009‬ئەنجامدراوە ‪.‬‬
‫ئاستی حەواڵە داراییەكان بەشێوەیەكی بەرچاو دەكەونە ژێر‬
‫كاریگەری گۆڕانكارییەكان لەسەر تێكڕای داهاتی ناوخۆیی واڵتانی‬
‫ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو‪ .‬هەروەها ئەنجامەكان هێام بۆ‬
‫ئەوەدەكەن‪ ،‬كە گۆڕانكارییەكان لە تێكڕای گشتی داهاتی ناوخۆ‬
‫رەنگدانەوەی زۆربــەی كاریگەرییەكانی دابەزینی نرخی نەوت‬
‫(جێگیربوونی نرخەكانی نەوت كاریگەری نابێت لەسەر هاوسەنگی‬
‫تێكڕای داهاتی ناوخۆیی)‪ .‬بەهۆی كەمی داتاكانەوە‪ ،‬پێشبینیكردنی‬

‫‪62‬‬
‫ئاستی كاریگەری حەواڵە دەرچووەكان لە واڵتانی هاریكاری كەنداو‬
‫و بەستنەوەی بە خەرجیە حكومییەكان و وەبەرهێنانەوە كارێكی‬
‫قورسە‪ ،‬پاشان هەڵسەنگاندن و لێكدانەوەی ئەو گۆڕانكارییانە یارمەتی‬
‫باشبوونی فۆڕمی پێشبینییەكان دەدات‪ .‬لەبەرئەوە پێشبینییەكانی‬
‫بانكی نێودەوڵەتی تایبەت بە رێژەی حەواڵە داراییە دەرچووەكان لە‬
‫واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو‪ ،‬پشت بە فۆڕمێكی پێشبینی‬
‫دەبەستێت كە تێیدا ژمــارەی رەوەنــدەكــان و گۆڕانكارییەكان لە‬
‫ئاستەكانی داهاتیان بە روونی دیاریبكرێت‪ ،‬لەپاڵ لێكنزیككردنەوەی‬
‫بەپێی تێكڕای داهاتی ناوخۆیی ئەو واڵتانەی حەواڵە داراییەكانیان‬
‫پێدەگات‪ .‬سەبارەت بە واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو‪،‬‬
‫ئێمە نوێرتین پێشبینییەكان گەشەسەندن بەكاردەهێنین‪ ،‬لە راپۆرتی‬
‫بانكی نێودەوڵەتیدا‪ ،‬كە لە كانونی دووەمــی ‪ 2015‬بە ناونیشانی‬
‫(ئاسۆ ئابوریەكانی جیهان) دەرچووە‪ ،‬ئاماژەیان پێكراوە و دابەزینی‬
‫نرخەكانی نەوتی لەبەرچاوگرتوە‪ .‬بەاڵم ئەم پێشبینییانە لەوەتای نرخی‬
‫نەوت ئەو دابەزینەی بەخۆوە بینیوە‪ ،‬ئەوەندە جیاوازییان نەبووە‪ .‬لە‬
‫ئەنجامی ئەوەدا‪ ،‬پێشبینیدەكرێت ئاستی حەواڵە داراییە دەرچووەكان‬
‫بە تێكڕاییەكی ئەرێنی خەریكە لە پێشبینییەكانی پێشو نزیكدەبێتەوە‬
‫لەگەڵ بوونی تەنها گۆڕانكارییەكی بچوكدا‪ .‬سەبارەت بە هەندێك لە‬
‫واڵتانیش‪ ،‬سستیەكی بچوك لە تێكڕای حەواڵەكاندا بەدیدەكرێت‪ ،‬بەاڵم‬
‫گەشەكردنێكی نەرێنی بوونی نییە‪.‬‬
‫تێبینی‪ :‬هەمواركردنی داتاو زانیارییەكان بە رێژەیەكی زیاتر لە ساڵی‬
‫‪2015‬دا دەگەڕێتەوە بۆ تێكڕای گەشەسەندن لە ئیامراتی عەرەبی یەكگرتو‬
‫و سوڵتاننشینی عومان‪.‬‬

‫‪63‬‬
 ‫خشتەی (‪ :)9‬پێشبینییەكانی ئاستی‬
‫حەواڵە دەرچووەكان لە واڵتانی هاریكاری كەنداو‬
‫ئاستى طةشةسةندنى ئابورى بةيؤى ناردنى‬ ‫طةشةسةندنى تيَكرِايى لة ئةجنامى‬
‫حةوالَة دارايية دةرضووةكانةوة‬ ‫ناردنى حةوالَة داراييةكاى لة وآلتانى‬
‫تشريهى يةكةم‪4102 /‬‬ ‫ئةجنومةنى ياريكارى كةنداوةوة‬
‫ثـيَـشـبـيـهييةكـاى‬
‫‪4102‬‬ ‫‪4102‬‬ ‫‪4102‬‬ ‫‪4102‬‬ ‫‪4102 4102 4102‬‬ ‫‪4102 4102‬‬
‫‪2.1‬‬ ‫‪2.4‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪2.1‬‬ ‫‪2.1‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪2.1‬‬ ‫ئيماراتى عةرةبى‬
‫‪2.4‬‬ ‫‪4.2‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪4.2‬‬ ‫‪4.2‬‬ ‫‪4.2‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪2.4‬‬ ‫بةحريَو‬
‫‪2.2‬‬ ‫‪1.6‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫كويَت‬
‫‪2.0‬‬ ‫‪2.0‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪2.4‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪4.0‬‬ ‫‪5.2‬‬ ‫‪4.5‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫عوماى‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫قةتةر‬
‫‪4.2‬‬ ‫‪4.2‬‬ ‫‪4.2‬‬ ‫‪4.2‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪2.8‬‬ ‫‪2.6‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪4.2‬‬ ‫سعودية‬

‫پاشكۆی ژمارە (‪ :)2‬خشتەی واڵتەكان‬

‫مـيـسـر‬
‫وةبةرهيَنانى بيانى‬ ‫قةرزى ناوخؤ (‪)%‬‬ ‫تيَكرِاى بيَكارى‬ ‫تيَكرِاى طةشةسةندنى‬
‫راستةوخؤ‪/‬مليؤنان‬ ‫لةسةر كؤى داهاتى‬ ‫(‪)%‬‬ ‫داهاتى ناوخؤ (‪)%‬‬
‫دؤالرى ئةمةريكى‬ ‫ناوخؤ‬
‫سالَى دارايى ‪0202‬‬
‫‪0.760‬‬ ‫‪46.6‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪6.4‬‬ ‫ضارةكى ‪0‬‬
‫‪510‬‬ ‫‪46.6‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫ضارةكى ‪0‬‬
‫‪0.724‬‬ ‫‪47.0‬‬ ‫‪5.1‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫ضارةكى ‪6‬‬
‫‪0.604‬‬ ‫‪47.2‬‬ ‫‪5.1‬‬ ‫‪0.6‬‬ ‫ضارةكى ‪6‬‬
‫سالَى دارايى ‪0200‬‬
‫‪0.017‬‬ ‫‪47.0‬‬ ‫‪00.1‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫ضارةكى ‪0‬‬
‫‪404‬‬ ‫‪46.2‬‬ ‫‪00.5‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫ضارةكى ‪0‬‬
‫‪-046‬‬ ‫‪45.2‬‬ ‫‪00.1‬‬ ‫‪-6.6‬‬ ‫ضارةكى ‪6‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪72.0‬‬ ‫‪00.6‬‬ ‫‪2.6‬‬ ‫ضارةكى ‪6‬‬
‫سالَى دارايى ‪0200‬‬
‫‪662‬‬ ‫‪40.1‬‬ ‫‪00.4‬‬ ‫‪2.6‬‬ ‫ضارةكى ‪0‬‬
‫‪-505‬‬ ‫‪45.6‬‬ ‫‪00.4‬‬ ‫‪2.6‬‬ ‫ضارةكى ‪0‬‬
‫‪0.056‬‬ ‫‪72.0‬‬ ‫‪00.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫ضارةكى ‪6‬‬
‫‪0.507‬‬ ‫‪76.1‬‬ ‫‪06.2‬‬ ‫‪6.6‬‬ ‫ضارةكى ‪6‬‬
‫سالَى دارايى ‪0206‬‬
‫‪0.046‬‬ ‫‪70.6‬‬ ‫‪06.0‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫ضارةكى ‪0‬‬
‫‪0.604‬‬ ‫‪76.4‬‬ ‫‪06.6‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫ضارةكى ‪0‬‬
‫‪0.270‬‬ ‫‪52.2‬‬ ‫‪06.6‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫ضارةكى ‪6‬‬
‫‪0.401‬‬ ‫‪56.6‬‬ ‫‪06.6‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫ضارةكى ‪6‬‬
‫سالَى دارايى ‪0206‬‬
‫‪0.064‬‬ ‫‪74.2‬‬ ‫‪06.6‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫ضارةكى ‪0‬‬
‫‪0.426‬‬ ‫‪77.6‬‬ ‫‪06.0‬‬ ‫‪0.6‬‬ ‫ضارةكى ‪0‬‬
‫‪0.560‬‬ ‫‪52.6‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫ضارةكى ‪6‬‬
‫‪50.0‬‬ ‫‪6.7‬‬ ‫ضارةكى ‪6‬‬
‫سالَى دارايى ‪0206‬‬
‫‪4.5‬‬ ‫ضارةكى ‪0‬‬
‫سةرضاوة‪ :‬ضةند سةرضاوةيةكى نيشتمانى رةمسى‬

‫‪64‬‬
 ‫پاشكۆی ژمارە (‪ :)3‬خشتەی گەشەسەندنی واڵتەكان‬
‫تونس‬ ‫لوبنان‬ ‫ئوردون‬ ‫سالَ‬
‫قةرسى‬ ‫تيَكزِاى‬ ‫تيَكزِاى‬ ‫وةبةرهيَنانى‬ ‫قةرسى‬ ‫تيَكزِاى‬ ‫قةرسى‬ ‫تيَكزِاى‬ ‫تيَكزِاى‬
‫ناوخؤيى‬ ‫ريَذةى‬ ‫طةشةسةندن‬ ‫بيانى‬ ‫ناوخؤيى طةشةسةندن ناوخؤيى‬ ‫طةشةسةندن ريَذةى‬
‫(‪)%‬كؤى‬ ‫بيَكارى‬ ‫كؤى داهاتى‬ ‫(‪)%‬كؤى كؤى داهاتى (‪ )%‬لة راستةوخؤ‬ ‫كؤى داهاتى بيَكارى‬
‫داهاتى‬ ‫(‪)%‬‬ ‫ناوخؤ (‪)%‬‬ ‫داهاتى ناوخؤ (‪ )%‬كؤى قةرس (بة مليار‬ ‫ناوخؤ (‪)%( )%‬‬
‫ناوخؤ‬ ‫دؤالر‬ ‫ناوخؤ‬
‫‪0202‬‬
‫‪3.3‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫‪44.2‬‬ ‫‪6.4‬‬ ‫‪24.3‬‬ ‫‪14.2‬‬ ‫‪4.2‬‬ ‫ضارةكى ‪1‬‬
‫‪4.6‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪44.5‬‬ ‫‪14.2‬‬ ‫‪21.5‬‬ ‫‪14.4‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫ضارةكى ‪4‬‬
‫‪4.3‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪44.3‬‬ ‫‪6.1‬‬ ‫‪23.7‬‬ ‫‪13.3‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫ضارةكى ‪3‬‬
‫‪14‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪45.7‬‬ ‫‪3.2‬‬ ‫‪24.3‬‬ ‫‪11.6‬‬ ‫‪3.4‬‬ ‫ضارةكى ‪2‬‬
‫‪0200‬‬
‫‪-4.5‬‬ ‫‪4.3‬‬ ‫‪45.4‬‬ ‫‪-4.7‬‬ ‫‪23.5‬‬ ‫‪13.1‬‬ ‫‪4.3‬‬ ‫ضارةكى ‪1‬‬
‫‪16.3‬‬ ‫‪-4.7‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪45.7‬‬ ‫‪-4.3‬‬ ‫‪22.1‬‬ ‫‪13.4‬‬ ‫‪4.2‬‬ ‫ضارةكى ‪4‬‬
‫‪15.5‬‬ ‫‪-4.1‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫‪46.5‬‬ ‫‪3.4‬‬ ‫‪23.5‬‬ ‫‪13.1‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫ضارةكى ‪3‬‬
‫‪16.5‬‬ ‫‪16.7‬‬ ‫‪-1.7‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪46.2‬‬ ‫‪4.3‬‬ ‫‪26.6‬‬ ‫‪14.1‬‬ ‫‪3.1‬‬ ‫‪ 0200‬ضارةكى ‪2‬‬
‫‪16.2‬‬ ‫‪16.1‬‬ ‫‪3.1‬‬ ‫‪4.1‬‬ ‫‪47.3‬‬ ‫‪5.3‬‬ ‫‪31.4‬‬ ‫‪11.2‬‬ ‫‪3.4‬‬ ‫ضارةكى ‪1‬‬
‫‪15.4‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪44.1‬‬ ‫‪3.4‬‬ ‫‪32.2‬‬ ‫‪11.4‬‬ ‫‪4.7‬‬ ‫ضارةكى ‪4‬‬
‫‪16.3‬‬ ‫‪15.4‬‬ ‫‪3.6‬‬ ‫‪4.7‬‬ ‫‪44.6‬‬ ‫‪-1.3‬‬ ‫‪34.1‬‬ ‫‪13.1‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫ضارةكى ‪3‬‬
‫‪14.4‬‬ ‫‪14.5‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪4.7‬‬ ‫‪43.6‬‬ ‫‪-4.4‬‬ ‫‪35.5‬‬ ‫‪14.3‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫ضارةكى ‪2‬‬
‫‪16.1‬‬ ‫‪14.3‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫‪45.2‬‬ ‫‪-4.5‬‬ ‫‪34.7‬‬ ‫‪14.6‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫‪ 0202‬ضارةكى ‪1‬‬
‫‪16.5‬‬ ‫‪13.7‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫‪43.2‬‬ ‫‪-1.4‬‬ ‫‪35.3‬‬ ‫‪14.4‬‬ ‫‪3.1‬‬ ‫ضارةكى ‪4‬‬
‫‪17.4‬‬ ‫‪13.3‬‬ ‫‪1.7‬‬ ‫‪45.6‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫‪34.3‬‬ ‫‪11.3‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫ضارةكى ‪3‬‬
‫‪17.5‬‬ ‫‪13.5‬‬ ‫‪4.1‬‬ ‫‪45.4‬‬ ‫‪3.6‬‬ ‫‪35.2‬‬ ‫‪12.4‬‬ ‫‪4.7‬‬
‫‪0202‬‬
‫‪44.1‬‬ ‫‪13.4‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫‪...‬‬ ‫‪46.4‬‬ ‫‪-4.6‬‬ ‫‪35.4‬‬ ‫‪11.6‬‬ ‫‪3.4‬‬ ‫ضارةكى ‪1‬‬
‫‪44.4‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫‪...‬‬ ‫‪46.2‬‬ ‫‪4.3‬‬ ‫‪33.4‬‬ ‫‪14.4‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫ضارةكى ‪4‬‬
‫‪4.3‬‬ ‫‪...‬‬ ‫‪11.2‬‬ ‫ضارةكى ‪3‬‬
‫‪...‬‬ ‫ضارةكى ‪2‬‬
‫سةرضاوة‪ :‬دةسةآلتة نيشتمانية رةمسييةكان‬

‫‪65‬‬
 ‫پاشكۆی ژمارە (‪ :)4‬خشتەی گەشەسەندنی واڵتەكان‬
‫لوبنان‬ ‫ئوردون‬ ‫ميسر‬
‫ذمارةى‬ ‫يةدةطى دراوى‬ ‫ذمارةى‬ ‫يةدةطى‬ ‫ذمارةى‬ ‫يةدةطى‬
‫طةشتياران بة‬ ‫بيانى بة‬ ‫طةشتياران بة‬ ‫دراوى بيانى‬ ‫طةشتياران بة‬ ‫دراوى بيانى‬
‫(هةزاران كةس)‬ ‫(مليار دؤالر)‬ ‫(هةزاران‬ ‫بة (مليار‬ ‫(مليؤنان)‬ ‫بة (مليار‬
‫كةس)‬ ‫دؤالر)‬ ‫دؤالر)‬
‫‪0202‬‬
‫‪106‬‬ ‫‪26.8‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪11.5‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪34.24‬‬ ‫كانونى ‪2‬‬
‫‪129‬‬ ‫‪27.0‬‬ ‫‪42‬‬ ‫‪11.5‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪34.35‬‬ ‫شوبات‬
‫‪158‬‬ ‫‪27.2‬‬ ‫‪73‬‬ ‫‪11.7‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪34.53‬‬ ‫ئادار‬
‫‪169‬‬ ‫‪27.3‬‬ ‫‪93‬‬ ‫‪11.6‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪34.68‬‬ ‫نيسان‬
‫‪170‬‬ ‫‪27.3‬‬ ‫‪74‬‬ ‫‪11.2‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪35.13‬‬ ‫ئايار‬
‫‪231‬‬ ‫‪27.4‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪10.9‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪35.25‬‬ ‫حوزةيران‬
‫‪362‬‬ ‫‪27.9‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪11.5‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪35.30‬‬ ‫تةمووز‬
‫‪166‬‬ ‫‪28.2‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪11.7‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪35.55‬‬ ‫ئاب‬
‫‪203‬‬ ‫‪28.5‬‬ ‫‪63‬‬ ‫‪11.8‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪35.56‬‬ ‫ئةيلول‬
‫‪157‬‬ ‫‪28.2‬‬ ‫‪91‬‬ ‫‪11.8‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪35.57‬‬ ‫تصرينى ‪1‬‬
‫‪164‬‬ ‫‪27.7‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪12.6‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪35.60‬‬ ‫تصرينى ‪2‬‬
‫‪152‬‬ ‫‪28.6‬‬ ‫‪42‬‬ ‫‪12.8‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪36.04‬‬ ‫كانونى ‪1‬‬
‫‪0200‬‬
‫‪98‬‬ ‫‪28.3‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪12.9‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪25.02‬‬ ‫كانونى ‪2‬‬
‫‪107‬‬ ‫‪28.4‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪12.5‬‬ ‫‪0.2‬‬ ‫‪33.34‬‬ ‫شوبات‬
‫‪136‬‬ ‫‪28.5‬‬ ‫‪53‬‬ ‫‪11.9‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪30.12‬‬ ‫ئادار‬
‫‪135‬‬ ‫‪28.8‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪11.6‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪28.04‬‬ ‫نيسان‬
‫‪121‬‬ ‫‪28.4‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪11.6‬‬ ‫‪0.7‬‬ ‫‪27.24‬‬ ‫ئايار‬
‫‪178‬‬ ‫‪28.3‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪11.4‬‬ ‫‪0.7‬‬ ‫‪26.59‬‬ ‫حوزةيران‬
‫‪220‬‬ ‫‪28.9‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪12.3‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫‪25.73‬‬ ‫تةمووز‬
‫‪133‬‬ ‫‪30.6‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪12.3‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫‪25.03‬‬ ‫ئاب‬
‫‪149‬‬ ‫‪30.6‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪11.9‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫‪24.03‬‬ ‫ئةيلول‬
‫‪125‬‬ ‫‪30.5‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪11.7‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪22.09‬‬ ‫تصرينى ‪1‬‬
‫‪124‬‬ ‫‪30.8‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪11.6‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪20.17‬‬ ‫تصرينى ‪2‬‬
‫‪130‬‬ ‫‪30.8‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪11.3‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫‪18.14‬‬ ‫كانونى ‪1‬‬
‫‪0200‬‬
‫‪96‬‬ ‫‪30.7‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪10.9‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪16.38‬‬ ‫كانونى ‪2‬‬
‫‪98‬‬ ‫‪30.8‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪10.4‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪15.74‬‬ ‫شوبات‬
‫‪120‬‬ ‫‪31.0‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪10.2‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫‪15.14‬‬ ‫ئادار‬
‫‪124‬‬ ‫‪31.8‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪9.6‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪15.24‬‬ ‫نيسان‬
‫‪120‬‬ ‫‪29.6‬‬ ‫‪42‬‬ ‫‪8.5‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪15.54‬‬ ‫ئايار‬
‫‪157‬‬ ‫‪29.3‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪7.8‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫‪15.56‬‬ ‫حوزةيران‬

‫‪66‬‬
 ‫‪157‬‬ ‫‪29.6‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪7.8‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪14.44‬‬ ‫تةمووز‬
‫‪115‬‬ ‫‪29.5‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪8.1‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪15.15‬‬ ‫ئاب‬
‫‪100‬‬ ‫‪30.0‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪8.2‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪15.07‬‬ ‫ئةيلول‬
‫‪93‬‬ ‫‪29.5‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪8.3‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪15.51‬‬ ‫تصرينى ‪1‬‬
‫‪76‬‬ ‫‪29.8‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪7.6‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪15.06‬‬ ‫تصرينى ‪2‬‬
‫‪111‬‬ ‫‪30.0‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪7.9‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪15.04‬‬ ‫كانونى ‪1‬‬
‫‪0202‬‬
‫‪81‬‬ ‫‪30.7‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪10.9‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫‪13.64‬‬ ‫كانونى ‪2‬‬
‫‪87‬‬ ‫‪30.8‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪10.4‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪13.53‬‬ ‫شوبات‬
‫‪106‬‬ ‫‪31.0‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪10.2‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪13.45‬‬ ‫ئادار‬
‫‪102‬‬ ‫‪31.8‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪9.6‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪14.45‬‬ ‫نيسان‬
‫‪111‬‬ ‫‪29.6‬‬ ‫‪42‬‬ ‫‪8.5‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪15.54‬‬ ‫ئايار‬
‫‪136‬‬ ‫‪29.3‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪10.7‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪15.56‬‬ ‫حوزةيران‬
‫‪130‬‬ ‫‪29.6‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪10.9‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪14.44‬‬ ‫تةمووز‬
‫‪137‬‬ ‫‪29.5‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪8.1‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪15.15‬‬ ‫ئاب‬
‫‪86‬‬ ‫‪30.0‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪8.2‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪15.07‬‬ ‫ئةيلول‬
‫‪103‬‬ ‫‪29.5‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪8.3‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪15.51‬‬ ‫تصرينى ‪1‬‬
‫‪83‬‬ ‫‪29.8‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪7.6‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪15.06‬‬ ‫تصرينى ‪2‬‬
‫‪111‬‬ ‫‪30.0‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪7.9‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪15.04‬‬ ‫كانونى ‪1‬‬
‫‪0202‬‬
‫‪72‬‬ ‫‪32.3‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪13.4‬‬ ‫‪0.6‬‬ ‫‪17.13‬‬ ‫كانونى ‪2‬‬
‫‪74‬‬ ‫‪33.4‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪13.4‬‬ ‫‪0.6‬‬ ‫‪17.33‬‬ ‫شوبات‬
‫‪83‬‬ ‫‪33.6‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪13.6‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪17.44‬‬ ‫ئادار‬
‫‪102‬‬ ‫‪33.7‬‬ ‫‪13.8‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫‪17.51‬‬ ‫نيسان‬
‫‪111‬‬ ‫‪33.3‬‬ ‫‪14.2‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪17.31‬‬ ‫ئايار‬
‫‪142‬‬ ‫‪33.8‬‬ ‫‪15.3‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪16.71‬‬ ‫حوزةيران‬
‫‪161‬‬ ‫‪35.1‬‬ ‫‪15.4‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫‪16.76‬‬ ‫تةمووز‬
‫‪151‬‬ ‫‪33.1‬‬ ‫‪15.6‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪16.86‬‬ ‫ئاب‬
‫‪121‬‬ ‫‪32.3‬‬ ‫‪16.90‬‬ ‫ئةيلول‬
‫‪125‬‬ ‫‪33.02‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪16.93‬‬ ‫تصرينى ‪1‬‬
‫‪122‬‬ ‫‪14.3‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪15.80‬‬ ‫تصرينى ‪2‬‬

‫تێكڕای رێژەی گەنجانی بێكار لە چوارچێوەی‬

‫هێزی كاردا ‪ -‬تەمەنی نێوان ‪ 24-15‬ساڵ‬

‫‪0200‬‬ ‫‪0200‬‬ ‫‪0202‬‬ ‫وآلتةكان‬

‫تيَكرِا‬ ‫نيَر‬ ‫م َى‬ ‫تيَكرِا‬ ‫نيَر‬ ‫م َى‬ ‫تيَكرِا‬ ‫نيَر‬ ‫م َى‬
‫‪2643‬‬ ‫‪0241‬‬ ‫‪5.46‬‬ ‫‪2646‬‬ ‫‪0245‬‬ ‫‪5642‬‬ ‫‪0542‬‬ ‫‪0.41‬‬ ‫‪6.45‬‬ ‫ميسر‬
‫‪0146‬‬ ‫‪0641‬‬ ‫‪.246‬‬ ‫‪014.‬‬ ‫‪0640‬‬ ‫‪.245‬‬ ‫‪014.‬‬ ‫‪0640‬‬ ‫‪.241‬‬ ‫ئيَران‬
‫‪2042‬‬ ‫‪054.‬‬ ‫‪6040‬‬ ‫‪2045‬‬ ‫‪0342‬‬ ‫‪.141‬‬ ‫‪2240‬‬ ‫‪0640‬‬ ‫‪.643‬‬ ‫ئوردون‬
‫‪0041‬‬ ‫‪0242‬‬ ‫‪0041‬‬ ‫‪0043‬‬ ‫‪0240‬‬ ‫‪0042‬‬ ‫‪0041‬‬ ‫‪0240‬‬ ‫‪0040‬‬ ‫لوبنان‬
‫‪0246‬‬ ‫‪0141‬‬ ‫‪2.4.‬‬ ‫‪0042‬‬ ‫‪0142‬‬ ‫‪034.‬‬ ‫‪0040‬‬ ‫‪0140‬‬ ‫‪2245‬‬ ‫ليبيا‬
‫‪0642‬‬ ‫‪2240‬‬ ‫‪0340‬‬ ‫‪0642‬‬ ‫‪2242‬‬ ‫‪0340‬‬ ‫‪064.‬‬ ‫‪2242‬‬ ‫‪0342‬‬ ‫تونس‬
‫‪2.41‬‬ ‫‪0140‬‬ ‫‪6043‬‬ ‫‪2.41‬‬ ‫‪0341‬‬ ‫‪604.‬‬ ‫‪2640‬‬ ‫‪0346‬‬ ‫‪6242‬‬ ‫يةمةن‬
‫سةرضاوة‪ :‬بانكى نيَودةولَةتى‬

‫‪67‬‬
68
 ‫پەراوێزەکان‪:‬‬
‫‪ .1‬پێشبینی گەیشتنی نرخی نەوت بە ئاستی ‪ 78‬یان ‪ 65‬دۆالر لە سەرەتای‬
‫مانگی كانونی دووەمی ‪ 2015‬لەالیەن بانكی نێودەوڵەتییەوە راگەیەنرا لە‬
‫(راپۆرتی ئاسۆكانی ئابوری جیهان‪ ،‬كانونی دووەم ‪ /2015‬بانكی نێودەوڵەتی)‪.‬‬
‫‪ .2‬راپۆرتی ئاسۆكانی ئابوری جیهانی‪ /‬كانونی دووەمــی ‪ ،2015‬بانكی‬
‫نێودەوڵەتی‪.‬‬
‫‪ .3‬ئەم بەشەی راپۆرتەكە لەالیەن‪ :‬بانكی نێودەوڵەتی و (دیلیپ راسا‪،‬‬
‫كریستین سكویتلەر و سەید رازا یوسفی)وە ئامادەكراوە‪.‬‬
‫‪ .4‬وەاڵمدەری گۆڕانكارییەكان لە نرخی نەوت‪ :‬باری ئەنجومەنی هاریكاری‬
‫كەنداو‪ .‬خستنەڕووی وزەی رێكخراوی ئۆپیك‪ ،‬مجەللەدی ‪ ،33‬ژمارە ‪،4-3‬‬
‫الپەڕە‪ ،197-184 :‬ئەیلولی‪ -‬كانونی یەكەمی ‪ .2009‬لەسەر پێگەی ئەلیكرتۆنی‬
‫تۆڕی توێژینەوەكانی زانستی كۆمەاڵیەتی دەستدەكەوێت‪:‬‬
‫‪Naufal ,George Sami and Termos, Ali A.‬‬
‫‪http://dx.doi.org/10.1111/j.1753 0237.2009.00166 . http://ssrn.‬‬
‫‪com/abstract=930810‬‬

‫سەرچاوە‪:‬‬

‫‪93847‬‬
‫‪H Street NW, Washington DC 1818 51422‬‬
‫تەلەفۆن‪1000-473-202 :‬‬
‫پێگەی ئەلیكرتۆنی‪www.worldbank.org :‬‬
‫‪2625-522-202 :‬‬
‫‪World Bank, 1818 H Street NW, Washington, DC 20433, USA‬‬

‫‪69‬‬
pubrights@worldbank.org
7-0538-4648-1-ISBN: 978
7-0538-4648-1-978/DOI: 10.1596
‫ واشنتۆن‬- ‫بانكی نێودەوڵەتی‬
World Bank, 1818 H Street NW, Washington, DC 20433, USA
pubrights@worldbank.org
7-0538-4648-1-ISBN: 978
7-0538-4648-1-978/DOI: 10.1596

70
71
72
73
74
75
76
77
 ‫دڵشاد محەمەد ‪ -‬هێمن تاهیر‬ ‫ژنێك لەناو سەردەستەی‬ ‫‪136‬‬
‫‪2016‬‬
‫میلیشیاكاندا‬
‫‪2016‬‬ ‫هاوار محه‌مه‌د‬ ‫ماركس و رەخنە‌ی سیاسه‌ت‬ ‫‪137‬‬

‫لەباڵوکراوەکانی کۆمەڵەی‬ ‫‪138‬‬

‫‪2016‬‬ ‫یوسف محەمەد بەرزنجی‬
‫رەنجدەرانی کوردستان‬

‫‪2016‬‬ ‫دانا شوانی‬ ‫فەلسەفە لەئێستادا‬ ‫‪139‬‬

‫‪2016‬‬ ‫دكتۆر حەمید عەزیز‬ ‫تیۆری زانینی زانستییانە‬ ‫‪140‬‬

‫‪2016‬‬ ‫دانا شوانی‬ ‫ماركس و ئازادی‬ ‫‪141‬‬

‫‪2016‬‬ ‫رشۆڤەی ئەفسانەی سیزیف ئیسامعیل ئیسامعیل زاده‬ ‫‪142‬‬

‫‪2016‬‬ ‫‪ 143‬سەلەفییەت لەکوردستانی ئێران ماجد خەلیل‬

‫‪2016‬‬ ‫سۆران عەلی‬ ‫هەژموونی نەوت‬ ‫‪144‬‬

‫‪2016‬‬ ‫سمکۆ محەمەد‬ ‫دەوڵەت‬ ‫‪145‬‬

‫‪2016‬‬ ‫محەمەد چیا‬ ‫‪ 146‬مێژووی ئابوری جیهان‬

‫‪2016‬‬ ‫خەڵەف غوفوور‬ ‫‪ 147‬لەتوڵەیتوڵەوە بۆ ناوزەنگ‬

‫‪2016‬‬ ‫پارت و رێكخراوە‬ ‫‪148‬‬

‫محەمەد فاتح‬ ‫سیاسییەكان له توركیا‬

‫‪2016‬‬ ‫دەقی شیعری كوردی‬ ‫‪149‬‬

‫د‪ .‬لوقامن رەئوف‬ ‫لەڕوانگەی سیمیۆلۆژییەوە‬

‫‪2016‬‬ ‫وریا غەفوری‬ ‫تیۆری چوارەمی سیاسەت‬ ‫‪150‬‬

‫‪2016‬‬ ‫رامیارمەحمود‬ ‫هونەری شێوەكاری نوێ‬ ‫‪151‬‬

‫‪2016‬‬ ‫جیهانگیری لە روانگەی جیاوازەوە حەسەن بارام‬ ‫‪152‬‬
‫‪2017‬‬ ‫پاکستان‪ ،‬گۆڕانكارییه‌كان بابان ئه‌نوه‌ر‬ ‫‪153‬‬
‫‪2017‬‬ ‫ماجد خەلیل‬ ‫پەیوەندییەکانی ئێران‌و هندستان‬ ‫‪154‬‬

‫‪78‬‬
 ‫‪2017‬‬ ‫محەمەد چیا‬ ‫چین و ئێران‬ ‫‪155‬‬

‫‪2017‬‬ ‫ئەرسەالن حەسەن‬ ‫ژنان لەبەهاری عەرەبیدا‬ ‫‪156‬‬

‫‪2017‬‬ ‫ئارام مەحمود‬ ‫سیستەمی نێودەوڵەتی‬ ‫‪157‬‬

‫‪2017‬‬ ‫کۆشان عەلی زەمانی‬ ‫رکابەری ئەمریکاو ئێران‬ ‫‪158‬‬

‫‪79‬‬