Professional Documents
Culture Documents
کاریگەرییەکانی دابەزینی نرخی نەوت لەسەر خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و باکوری ئەفریقیا PDF
کاریگەرییەکانی دابەزینی نرخی نەوت لەسەر خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و باکوری ئەفریقیا PDF
سەرپەرشتیارانی پڕۆژە
ئەرسەالن حەسەن
بابان ئەنوەر
باوان عومەر
2017
1
خاوەنی ئیمتیاز :دەزگای ئایدیا
لێپررساوی دەزگا :ئەنوەر حسێن
www.ideafoundation.co
info@ideafoundation.co
idea@ideafoundation.co
www.facebook.com/dezgai.idea
053 330 0391 - 0770 195 5044
3
4
پێڕست
كاریگەرییەكانی دابەزینی نرخی نەوت9....................................
مـیسـر19...................................................................................
تونس25...................................................................................
لوبنان29...................................................................................
ئوردن33...................................................................................
ئـێران35....................................................................................
عـێـراق41..................................................................................
یـەمـەن47.................................................................................
لیبیا51.......................................................................................
دەوڵەتانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو53................................
5
6
سوپاس و پێزانین
ئەم راپۆرتە بەرهەمی كاری گروپی شارەزایانی بانكی نێودەوڵەتیە
بە هاوكاری چەند الیەنێكی دەرەكی ،بەاڵم هیچكام لەو دەرەنجام
و لێكدانەوە و شیكردنەوانەی لەم توێژینەوەیەدا هاتوە دەربڕی
دیدو بۆچوونی بانكی نێودەوڵەتی ،یان ئەنجومەنی بەڕێوەبەرە
جێبەجێكارەكانی ،یان بیروڕای ئەو حكومەتانە نییە ،كە ئەوان
نوێنەرایەتییان دەكەن .بۆیە بانكی نێودەوڵەتی گرنتی وردی و راستی
ئەو داتاو زانیارییانە ناكات ،كە لەم راپۆرتەدا ئاماژەیان پێكراوە،
هەروەها هەموو ئەو سنورو رەنگ و دەستەواژە و زانیارییانەی تر،
لە هەر خشتەیەكی ناو ئەم راپۆرتەدا هاتوە لە روی باری یاسایی
هەر هەرێمێك یان تەرەفگیری و پەسەندكردنی ئەو سنورانە ،لەالیەن
بانكی نێودەوڵەتیەوە هیچ حوكمێكی لەسەر نــەدراوە و خاوەنی
نییە .لەناو ئەو راپۆرتە یان بەڵگەنامەیەدا شتێك نییە ببێتە كۆت و
بەند ،یان هۆكارێك بۆ وازهێنان لەو ئیمتیازات و پارێزبەندییانەی كە
بانكی نێودەوڵەتی سودییان لێوەردەگرێت ،بۆیە هەموو ئەو مافانە
بەشێوەیەكی دیاریكراو پارێزراون.
كورتەی راپۆرتی وەرزی ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست و باكوری
ئەفریقیا ،بەرهەمی كاری نوسینگەی سەرۆكی شارەزایانی ئابورییە
لە بەڕێوەبردنی ناوچەی سەر بە بانكی نێودەوڵەتی .ئەم راپۆرتە
تەواوكەری راپۆرتی نیوساڵەی بانكی نێودەوڵەتیە ،كە لەژێر ناونیشانی
«روانگەی ئابوری ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقیا»
دەرچووە ،لەگەڵ پێداچوونەوەی كاتیی بە بەكارهێنانی چەندین داتاو
زانیاری دەربارەی دۆخی زۆر نائارامی ئەو واڵتانەی لە ناوچەكەدا
هەڵبژێردراون.
7
ئەم راپۆرتە لەالیەن شــارەزای ئابوری (لەیال موتتەقی) بە
سەرپەرشتی (شانتا دیڤاراجان) و بە رێنامیی سەرۆكی شارەزایانی
ئابوری بۆ بەڕێوەبردنی ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست و باكوری
ئەفریقیا ئامادەكراوە .هەروەها سوپاسی بێپایان ئاڕاستەی هەریەك لە:
(ئیرباهیم ئەلغەلیقە ،عەلی ئەلجەبەل ،سارە ئەلنەشار ،نەدا شویری،
ئەحمەد كجوك ،ئەشواق ناتق مەسیح ،سامر ناجی مەتی ،ناتسوكۆ
ئۆبایاشی ،دیلیپ راسا ،كریستین شۆتلەر و سەید رەزا یوسفی) دەكەین،
بۆ ئەو هاوكاری و زانیارییانەی دەربارەی واڵتان پێشكەشیان كردوە.
جگە لەوەش بیرمان نەچێت سوپاسی خۆمان ئاڕاستەی (مستەفا
ئەلڕویس ،فاروق ئیقبال ،ئیلینا ئیانكۆڤیتچینا و میڵز جاوود) بكەین بۆ
ئەو سەرنج و كۆمێنتە بەسودانەیان ،كە پێشكەشیانكردوە ،هەروەها
سوپاسی هەریەك لە (یوسف كایندربیوگۆ ،ئیزابیل تشال دابی و ناتالی
لینۆبل) دەكەین لەسەر ئەو یارمەتییانەی تایبەت بە داتاو زانیارییەكان
پێشكەشیان كردوین.
بانكی نێودەوڵەتی -واشنتۆن
8
كاریگەرییەكانی دابەزینی نرخی نەوت
دیارترین سیماكان
10
تێچوونەكانی پاڵپشتیكردنی سوتەمەنییەوە ،كە (هەندێكی دەگاتە
لەسەدا 10ی تێكڕای داهاتی ناوخۆ) .پێدەچێت ئابوری واڵتانی
هەناردەكاری نەوتیش زیانیان لێبكەوێت ،چونكە دابەزینی نرخی
نەوت زیاتر لە نیوەی بودجەكانیان و داهاتی هەناردەكردنیان
لەدەستدەدات (لە یەمەن و لیبیا ،نەوت زیاتر لەسەدا 90ی تێكڕای
هەناردەكردن پێكدەهێنێت) .خەرجییەكانی حكومەتیش لەم واڵتانەدا
هەڵكشانی بەردەوام تۆماردەكات ،بۆیە ئەگەر هەیە بودجەكانیان
كورتهێنانێكی زیاتر تۆماربكات ،یان زێدەبەهای بودجە تا ئاستێكی
زۆر كەمبێتەوە ،هەروەها دۆخی هاوسەنگی ئاڵوێرە بازرگانییەكانی
تێكدەچێت ،ئەوەش چەند فشارێك لەسەر دراوەكەی دروستدەكات
(بڕوانە خشتەی .)1بەاڵم واڵتانی هەناردەكاری نەوت لە ئەنجومەنی
هاریكاری كەنداو لە دۆخێكی باشرتدا گوزەردەكەن ،لە روی زاڵبوونیان
بەسەر كاریگەرییەكانی دابەزینی نرخەكانی نەوت لە بازاڕەكانی
جیهان ،ئەوەش بەهۆی ئەو یەدەگە داراییە زۆرەوەیە كە هەیانە.
لە راستیدا هەندێك لەو واڵتانە بە كردەیی لەسەر ئاستی
هەنگاوە سیاسییەكانیان دەستیانكردوە بە گرتنەبەری چەند رێكارێك.
پێشبینیدەكرێت بودجەی نوێی سعودیە بە بەراورد لەگەڵ رێژەی
28%ی زیادبوونی خەرجییەكان لە ساڵی رابردو ،زیادبوونێكی كەم
لە خەرجییەكاندا بە رێژەی ( )0.5%بەخۆیەوە ببینێت .لەالیەنی
ئەرێنییەوە ،دابەزینی نرخی نەوت دەبێتە هۆكاری كەمبوونەوەی
هەڵئاوسانی هاوردەكراو لە واڵتانی هەناردەكار و هاوردەكاری نەوت
وەكیەك ،لەوانەشە بە قازانجی هەژاران و كەمداهاتەكان بشكێتەوە،
ئەوەش بە گوێرەی قەبارەی كاریگەرییە ناڕاستەوخۆكان لەسەر تێكڕای
11
رێژەی هەڵئاوسانەکان لە ناوخۆدا .ئەو زیادبوونە كەمەی بەكاربردن
كە لە ئەنجامی دابەزینی نرخەكان دروستدەبێت ،یارمەتیدەرە بۆ
بوژانەوە و گەشەكردن.
ئەم ژمارە كورتەی ئابوری وەرزیی ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست
و باكوری ئەفریقیا فۆكس دەخاتە سەر كاریگەرییەكانی دابەزینی
نرخی نەوت لەسەر ( )8واڵتی تازە گەشەسەندو لە ناوچەكەدا( :واڵتانی
تازەگەشەسەندوی هاوردەكاری نەوت :میرس ،تونس ،لوبنان و ئوردن)،
هەروەها (واڵتانی تازە گەشەسەندوی هەناردەكاری نەوت :ئێران،
عێراق ،یەمەن و لیبیا) ،لەگەڵ ئابوری واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری
كەنداو ،كە رۆڵێكی سەرەكی دەگێڕن لە پێدانی پارە بەشێوەی كۆمەك و
یارمەتی و وەبەرهێنان و داهاتەكانی كەرتی گەشتوگوزاری و حەواڵەی
كۆچبەران بۆ واڵتانی دیكەی ناوچەكە .ئێمە لێرەدا ئەو گریامنانەی
خوارەوە بەكاردەهێنین سەبارەت بە ئایندەی نرخی نەوت:
.1ئەگەر هەیە ناوەندی نرخی (یەك بەرمیل نەوتی خامی برینت)
بە شێوەیەكی ئاسایی لە 2016دا بگاتە ( )65دۆالر.
.2ئەگەریش هەیە نرخی (یەك بەرمیل نەوتی خامی برینت)
بگاتە ئاستێكی بااڵترو تا ( )78دۆالر تۆمار بكات ،ئەوەش گریامنەیەكە
لە میانی شیكردنەوەی بابەتەكەدا بۆ بەراوردكاری بەكاردەهێرنێت.
بە هەمانشێوەی گۆڕانكارییە ئابورییەكانی تر ،پێشبینیكردنی
داهاتوی نرخی نەوتیش جۆرێك لە بێمتامنەیی پێوە دیارە ،ئەوەش
هەڵەكردن لە لێكدانەوە و پێشبینییەكاندا دروستدەكات .ئێمە
گریامنەی رودانی هیچ گۆڕانكارییەك ناكەین لە بڕ و چەندێتی هەناردە
و هاوردەكردنی نەوت ،بەڵكو كاریگەرییەكەی وەك گۆڕانكاری لە
12
نرخەكانی نەوت دەدەینە قەڵەم) .داتاو زانیارییەكانی تایبەت بە
سااڵنی 2017 – 2015لە خشتەو هێڵكارییەكاندا تەنها پێشبینیە ،ئەم
پێشبینییانەش پشت دەبەسنت بە ئەو ئامارو زانیارییانەی تاكو سەرەتای
مانگی كانونی دووەمی 2015لەبەردەستدا بوون.
طؤرِانى باآلنسى دارايى /بة طؤرِانى باآلنسى بازرطانى طؤرِانى تةرازوى بازرطانى نةوت /لة طؤرِانى تةرازوى بازرطانى دةولَةت
نةوت % مليؤنان دؤالر تيَلرِاى داهاتى ناوخؤ نةوت /بة مليؤنان دؤالر
-7.7 -9.619 -1.0 -99 بةحرةين
-90.9 -01.101 -06.9 -11.100 كويَت
-00.9 -09.868 -00.9 -09.910 عومان
-8.9 -09.091 -0.0 -8.700 قةتةر
-00.0 -011.000 -8.9 -61.181 عةرةبستانى سعودية
-01.1 -00.600 -9.6 -19.001 ئيماراتى عةرةبى
-0.9 -8.608 -0.0 -07.719 ئيَران
-00.9 -10.010 -00.0 -10.890 عيَراق
-96.9 -00.097 -00.7 -8.099 ليبيا
-0.7 -0.971 -6.0 -9.698 يةمةن
.... .... 1.0 0.010 ميسر
9.1 910 1.6 999 تونس
.... .... 9.9 997 ئوردون
13
دابەزینی نرخی نەوت و تازەترین گۆڕانكارییەكان
نرخی نەوت لە چارەكی كۆتایی ساڵی 2014دا بە رێژەی نیوە
دابەزی و لەدوای تێپەڕینی كەمرت لە مانگێك لە سەرەتای 2015دا بە
رێژەی لەسەدا 9ی تریش دابەزی .لە سەرەتای كانونی دووەمی ساڵی
2015نرخی یەك بەرمیل نەوتی خامی برینت بۆ خوار ( )50دۆالر
دابەزی ،ئەوە بۆ یەكەمجار بوو لە ئایاری 2009وە بەو رێژەیە دابەزێت.
هەرچەندە دوای ئەوە نرخی نەوت كەمێك بوژانەوەی بەخۆوەبینی،
بــەاڵم ئاماژەكان پێامندەڵێن ،بەمزوانە نرخی نــەوت دەســت بە
بەرزبوونەوەیەكی بەرچاو ناكات .توندی ئەمجارەی دابەزینی نرخی
نەوت بە بــەراورد لەگەڵ پێشرتدا بێوێنەیە ،بەڵكو دەكرێت بڵێین
یەكجار لە ساڵی 2008دا دابەزینی وا گەورەی بەخۆیەوە بینی كاتێك
نرخی بەرمیلێك نەوت لە ( )148دۆالرەوە بۆ ( )40دۆالر دابەزی .لە
راستیدا دابەزینی بەو جۆرەی نرخی نەوت دەگەڕێتەوە بۆ سێ هۆكار:
-لەالیەن خستنەڕووی نەوتەوە ،زیادبوونێكی بەرچاو لە ئاستی
بەرهەمهێنانی نەوتی بەردین لە ئەمریكا رویدا ،هەروەها سیاسەتی
رێكخراوی ئۆپیك لە روی بەرچاوگرتنی نرخێكی دیاریكراو بە
ئاڕاستەی پارێزگاریكردن لە پشكی خۆی لە بازاڕی جیهانیدا ،گۆڕانی
بەسەرداهات.
-لەالیەنی خواستەوە ،ئاستی خواستی جیهانی لەسەر كڕینی
نەوت بە پێچەوانەی ئەوەی چاوەڕواندەكرا كەمبۆوە ،ئەوەش بەهۆی
سستی گەشەكردنی ئابوری جیهانیەوە بوو.
-بە پێچەوانەی لە هەرەسهێنانی نرخی نەوت لە ساڵی ،2008
كە هۆكارەكەی بریتیبوو لە كاریگەری فاكتەری خواست ،بەاڵم
فاكتەرە تایبەتەكان بە الیەنی خستنەڕوو لە ئێستادا رۆڵێكی بەهێز لە
بازاڕەكانی نەوتدا دەگێڕن.
14
بەشێوەیەكی گشتی ،دابەزینی نرخی نەوت بە كرداری بووە
هۆكاری كەمبوونەوەی تێكڕا و ئاستەكانی هەڵئاوسان لەسەر
ئاستی جیهان ،پێشدەچێت ببێتە هاندەر بۆ بوژاندنەوەی ئابوری
جیهانی .بانكی نێودەوڵەتی پێشبینی ئەوە دەكات ،كە نرخی نەوت
دابەزینێكی بەردەوام تا رێژەی (لەسەدا )30بەخۆیەوە ببینێت،
هەرچەندە ئەو دابەزینە بەهۆی زۆری خستنە بازاڕی نەوتەوە
رودەدات ،كە بۆی هەیە لە پێودانگێكی مامناوەندیدا ببێتە هۆی
زیادبوونی تێكڕای بەرهەمی جیهانی بە رێژەی 0.5خاڵی سەدی.
ئاشكرایە كاریگەری تێكڕایی لەسەر گەشەكردن بە چەندین فاكتەری
ترەوە بەندە ،لە واڵت و ناوچەیەكەوە بۆ واڵت و ناوچەیەكی تر دەگۆڕێت.
لە واڵتانی تازە پێگەیشتوی جیهان ،كاریگەرییەكە جیاوازییەكی گەورە
تۆماردەكات لە نێوان واڵتانی هەناردەكارو واڵتانی هاوردەكاری نەوت.
پێشبینیشدەكرێت دابەزینی نرخی نەوت گاریگەری و دەرەنجامی
نەرێنی مەترسیداری هەبێت لەسەر بااڵنسی دارایی گشتی و ئاڵوێرە
بازرگانییەكانی نێوان واڵتانی بەرهەمهێنی نەوت هەبێت ،بە تایبەتی ئەو
واڵتانەی زۆر پشت بە داهاتەكانی هەناردەكردنی نەوت دەبەسنت ،وەك
روسیا و ڤەنزوێال .بەاڵم بەدیهاتنی كاریگەری ئەرێنی (ئیجابی) دابەزینی
نرخی نەوت لەسەر واڵتانی هاوردەكاری نەوت ماوەیەكی زۆرتری دەوێت
تاكو دەرەنجامەكانی دەردەكەوێت ،هەرچەندە هێشتا ناڕونە و كەمرت
جێی متامنەپێكردنە .لەوانەشە قەبارەی ئەو دەستكەوتانەی لە ئەنجامی
دابەزینی نرخی نەوتەوە دەستدەكەوێت ژمارەیەك واڵتی زۆر بگرێتەوە،
بەاڵم ئەگەری ئەوە هەیە ،بە گشتی ژمارەیان كەمرت بێت ،ئەوەش بە
گوێرەی پشكی داهاتەكانی نەوت لەناو تێكڕای داهاتی ناوخۆیی و ئاستی
گشتی متامنەپێكردن لە ئابوریدا .لە چوارچێوەی ئابورییەكانی دەوڵەتانی
ناوچەی یۆرۆ ،كە بە راستی گرفتیان هەیە لە جێگیركردنی پێشبینییەكانی
15
تایبەت بە پوكانەوەی ئابوری ،لەوانەیە دابەزینی نرخەكانی نەوت
بووبێتە هۆكاری سەرهەڵدانی ئەو مەترسییانەی ئێستایان.
نەخشەی ( :)1نرخەكانی هاوسەنگی نەوت
ئيَراى
نرخى بةرميل نةوتى خام بريهت $
بةحرةيو
................................................ 001
سعودية
عوماى
عيَراق
ئيمارات
قةتةر
.................................................. 71
51
Jan 01 Jan 15
16
( )60دۆالرەوە بۆ هەر بەرمیلێك دەكەن (لە هەندێك حاڵەتدا 40دۆالر/
بەرمیل) ئەوەش زۆر لە نرخی ئێستا بەرزترە و ئاستێكە دەبێتە هۆی
بەدیهێنانی هاوسەنگی لە تەرازوی بودجەی حكومی (نەخشەی .)1
هەرچەندە ئەگەر هەیە نرخی نەوت دابەزینی زیاتریش تۆماربكات،
بەاڵم ئەگەر بێتو بارودۆخی ئێستا بەردەوام بێت ،ئەو كاتە ئەستەمە
ئەو حكومەتانە بتوانن پارێزگاری لە سەالمەتی دۆخی دارایی گشتییان
بكەن .لەناو واڵتانی بەرهەمهێنەری نەوت ،یەمەن و لیبیا ئەو دوو
واڵتەن زیاتر توشی كێشەو دەردەسەری دەبن ،چونكە داهاتی نەوت
رێژەی لەسەدا 95ی كۆی بودجەكانیان پێكدەهێنێت .پێشدەچێت
ئاستی بازرگانی نەوت لە ئێران ،عێراق و لیبیاش لە داهاتودا بە رێژەی
لەسەدا 10لە تێكڕای ئاستی بەرهەمی ناوخۆ كەمبێتەوە .پێشبینی
دەكرێت دابەزینی نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا بە سودو قازانجی
بااڵنسی بودجەی گشتی و ئاڵوێری ئابوری ئەم واڵتانە بشكێتەوە ،كە
بەزۆری پشت بە داهاتەكانی فرۆشتنی نەوت دەبەسنت .ئەو واڵتە
هاوردەكارانەی نەوتیش ،كە پێشبینیدەكرێت سودمەندبن ،بریتین لە
ئوردن ،تونس ،لوبنان و میرس ،كە پێدەچێت ئاستی ئاڵوێرو بازرگانییان
بە رێژەی لەسەدا ( )2باشرت بێت ،لەسەر تێكڕای داهاتی ناوخۆییان.
111
111
01
01
01
01
17
تێچوونی بەرهەمهێنانی یەك بەرمیل نەوتی بەردین لە ئەمریكا
نزیكەی ( )70دۆالرە ،بۆیە پێدەچێت بەشێك لە كۆمپانیاكانی
بەرهەمهێنانی نەوتی بەردینی ئەمریكی ئاستی بەرهەمهێنانیان
كەمبكەنەوە .ئەگەر دابەزینی نرخی نەوت زیاتر بەردەوامبێت ،لەوانەیە
زۆرێك لەو كۆمپانیایانە ناچاربكات دەرگای كێڵگە نەوتییەكانیان دابخەن،
یان ئاستی وەبەرهێنانیان كەمبكەنەوە ،ئەم هەنگاوەش دەبێتە هۆكاری
خاوكردنەوەی كێرڤی بەرهەمهێنان و وەستاندنی دابەزینی نرخی نەوت بۆ
ئاستی زۆر نزمرت .بە كردەوە هەندێك لە بەرهەمهێنەرانی نەوتی بەردین
لە ئەمریكا لە سەرەتای ساڵی 2015وە دەستیانكرد بە كەمكردنەوەی
ژمارەی ئامێرەكانی هەڵكەندنی بیری نەوت .لە ئاداری 2015دا كاركردنی
لە ( )50وێستگەی هەڵكەندن راگیرا ،ئەوەش بە رێژەی (لەسەدا )20كاری
هەڵكەندنی بیرە نەوتی بەردینی لە ئەمریكا كەمكردەوە ،بەاڵم هەندێك
لە كۆمپانیا بچوكەكانی تر رویانكردۆتە یەكگرتن لەگەڵ كۆمپانیای دایك،
بەو پێیەش كاركردن و بەرهەمهێنانی نەوتی بەردین لە ئایندەیەكی
نزیكدا ناكەوێتە ژێر كاریگەرییەوە .لە سیناریۆی دابەزینی نرخەكانی
نەوتدا پێشبینیدەكرێت نرخەكان تا ئاستی ( )20دۆالر داببەزێت ،چونكە
چاوەڕوان ناكرێت بەمنزیكانە گرفتی ئابوری جیهان چارەسەربكرێت ،بە
تایبەتی لە ناوچەی یۆرۆ ،لە الیەكی ترەوە چین (كە یەكێكە لە بەكاربەرە
سەرەكییەكانی نەوت لەسەر ئاستی جیهان) ،پێی ناوەتە ناو قۆناغێكی
گەشەكردن ،كە لە روی بەكاربردنی نەوتەوە چڕی كەمرتە .سەرەڕای
ئەمەش هاوكات لەگەڵ گەیشنت بە رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران
و هەڵگرتنی سزاكان لەسەر هەناردەكردنی نەوتەكەی ،پێدەچێت ببێتە
هۆكاری زیادكردنی قەبارەی هەناردەكردنی نەوتی ئێران بە رێژەی ()1
ملیۆن بەرمیل رۆژانە ،لەپاڵ بەرزبوونەوەی قەبارەی هەناردەكردنی
نەوتی هەریەك لە عێراق و لیبیا بەرەو دابەزینی زیاتری نرخی نەوت
(ئەگەر مەترسییە جیۆسیاسییەكان كەمرت ببنەوە).
18
مـیسـر
پێدەچێت كۆمەڵێك دەستپێشخەری بۆ چاكسازی سیاسی و ئابوری،
كە لە میرس دەستیپێكردوە یارمەتیدەربێت بۆ گەڕاندنەوەی متامنە
بە ئابوری میرس ،ئەوەش بووەتە هۆی بوژاندنەوە و گەشەكردن بە
پاڵپشتی زیادبوونی وەبەرهێنان و داهاتەكانی كەرتی گەشتوگوزار و
حەواڵەی پەنابەرە میرسییەكانی تاراوگە .داتاو زانیارییە فەرمییەكانی
میرس نیشانیدەدات ،كە تێكڕای گەشەكردنی پێشبینیكراو لە كۆتایی
ساڵی دارایی 2014دا بە رێژەی لەسەدا 3.5زیادیكردوە ،پاشان بە
رێژەی نیو خاڵی سەدی زیادیكردوە تا گەیشتە لەسەدا .3.9هەروەها
تێكڕای گەشەسەندن لە داهاتی ناوخۆی میرس لە چارەكی یەكەمی
ساڵی دارایی 2015گەیشتە رێژەی لەسەدا 6.8بەهۆی كاریگەری
سەرەكی گەشەسەندنەوە .لە الیەكی ترەوە ئاستی بێكاری لە میرس بە
كەمی دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە بەشێوەیەك لە ساڵی 2015دا گەیشتە
لەسەدا 13.1بە بەراورد لەگەڵ چارەكی یەكەمی سااڵنی 2014 – 2013
كە لەسەدا 13.3بووە .ئامانجی حكومەتی میرس لە ماوەی سێ ساڵی
داهاتودا بریتییە لە بەدیهێنانی گەشەكردنێكی ئابوری سااڵنە بە رێژەی
(لەسەدا )5.8لەگەڵ هێشتنەوەی كورتهێنان لە ئاستی نزیكەی لەسەدا
19
10.5لە تێكڕای داهاتی گشتی ناوخۆ .چاالكییەكانی كەرتی كار بە
گوێرەی پێوەری ئاماژەپێكراوی بەڕێوەبەرانی كڕین لە كەرتی تایبەتی
نانەوتیی ،لە ماوەی چەند مانگی رابردودا گەشەیكردوە ،چونكە هێامی
گەشەكردن لە ئاستی سەرو ( )50خاڵدا ماوەتەوە .داتا فەرمییەكانی
میرس نیشانیدەدەن ،كە داهاتەكانی كەرتی گەشتوگوزاری بازیداوە بۆ
ئاستی لەسەدا 112دواتریش لە چارەكی یەكەمی ساڵی دارایی 2015دا
گەیشتۆتە دوو ملیار دۆالر.
ژمــارەی گەشتیارانی هاتو بۆ میرس تا رێــژەی لەسەدا 70
زیادیكردوە و لە چارەكی یەكەمی ساڵی دارایی 2015دا ژمارەیان
گەیشتە ( )2.8ملیۆن كــەس ،كە بە بــەراورد لەگەڵ ژمــارەی
گەشتیاران لە هەمانكاتی ساڵی ( 2014كە 1.6ملیۆن كەس بووە)
زۆر زیاترە .باڵوكراوەی بودجەی نوێی میرس بۆ ساڵی دارایی 2016
كۆمەڵێك ئامانجی گەورەی بۆ گەشەسەندنی ئابوری لەخۆگرتوە.
چاوەڕواندەكرێت تێكڕای گەشەسەندن لە میرس بگاتە رێژەی
لەسەدا 4.3لەگەڵ دابەزینی ئاستی بێكاری بۆ لەسەدا ،12
هاوكات لەگەڵ كەمبوونەوەی كورتهێنان و قەرزە گشتییەكان
بۆ نزیكەی لەسەدا 10و 90لە كۆی گشتی داهاتی ناوخۆ .ئەم
هەنگاوە ئامانجدارانە بۆ چاككردنی ئابوری میرس لە رێگەی
چاكسازییەكانەوە بە مەبەستی پشتیوانیكردنی خەرجی حكومی و
سوتەمەنی و فراوانكردنی قەبارەی باجەكان پشتیوانی لێدەكرێت.
میرس بەشێوەیەكی ئەرێنی هەوڵدەدات بگەڕێتەوە بۆ ناو بازاڕی
سەرمایەی نێودەوڵەتی لە دوای دوركەوتنەوەی بۆ ماوەی ( )4ساڵ.
پێشبینیشدەكرێت دەركردنی سەنەدە نێودەوڵەتێکان ،كە بڕیارە
بە دوو گوژمە جێبەجێبكرێت ،یەكێكیان بۆ ( )10و ئەویرتیان بۆ
ماوەیەكی درێژتر.
20
نەخشەی ( :)3دۆخی ئابوری میرس
كاریگەرییەكانی دابەزینی نرخی نەوت لەسەر میرس
میرس لە مــاوەی دە ساڵی رابـــردودا بەهۆی بەرزبوونەوەی
8 61
1 61
4 61
1 8
1 1
-1 4
-4 1
-1 1
21
بێت بۆ سودوەرگرتنی لە بڕی وزەی زیاتر لە وەرزی هاویندا ،لەگەڵ
باشبوونی ئاستی وزەی كارەبا و كەمبوونەوەی پچڕانی بە بەردەوامی،
ئەوەش دەبێتە فاكتەرێكی باش بۆ باشرتبوونی سەقامگیری سیاسی و
كۆمەاڵیەتی .لە الیەكیرتەوە دابەزینی نرخی نەوت لەوانەیە هەڵقواڵنی
دارایی بۆ میرس كەمبكاتەوە ،لەبەرئەوەی میرس یەكێكە لەو واڵتانەی
كە زۆرترین رێژەی حەواڵە لە رێگەی كۆچبەرەكانی لە دەرەوە بۆ
دەنێردرێت ،جگە لە یارمەتی دەوڵەتانی بیانی و وەبەرهێنان لە رێگەی
واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداوەوە ،چونكە زیاتر لە س ێ لەسەر
چواری بڕە حەواڵەكراوەكان بۆ میرس لە رێگەی واڵتانی ئەنجومەنی
هاریكاری كەنداوەوە بۆی دێت .پێدەچێت ئەو گۆڕانكارییانە كاریگەریی
نەرێنییان هەبێت لەسەر ئاستی گەشەسەندن ئــەوەش لە رێگەی
كەمبوونەوەی وەبەرهێنانەكان .سەرەڕای ئەمەش ،تا ئەندازەیەك میرس
دەتوانێت كۆنرتۆڵی ئەم كاریگەرییانە بكات مەگەر دابەزینی نرخی
نەوت بۆ ماوەیەكی درێژتریش بەردەوام بێت.
چاكسازییەكان
چاوەڕواندەكرێت دابەزینی نرخی نەوت بوار بە حكومەتی میرس
بدات تا لەسەر بەرنامە چاكسازییەكەی بــەردەوام بێت ،بەرنامەی
كەمكردنەوەی پاڵپشتی سوتەمەنی بە شێوەی پلە بەپلە و بۆ ماوەی ()5
ساڵی داهاتو دەگرێتەخۆ ،بۆیە حكومەتی میرس لە ساڵی رابردودا بە كردار
نرخی سوتەمەنی بە رێژەی لەسەدا 78بەرزكردەوە ،دەشیەوێت لە ساڵی
2019دا هەموو پاڵپشتەكەی بۆ بواری سوتەمەنی البەرێت.
هێشتا میرس خەریكی جێبەجێكردنی بڕیاری تایبەت بە نرخی
كارەبایە ،كە بە هەمانشێوە دەیەوێت لە ساڵی دارایی 2019-2018دا
پاڵشتی ئەم كەرتەش البەرێت .حكومەتی میرس لە ئەنجامی دابەزینی
22
نرخی نەوتەوە داهاتی بۆ گــەڕاوەتــەوە ،چونكە خەرجییەكانی بۆ
پاڵپشتیكردنی بەرهەمەكانی وزە بە رێژەی لەسەدا 25كەمبۆتەوە،
پاشان ئەو داهاتانە دەگۆڕێت بۆ پەرەپێدانی وەبەرهێنان بە مەبەستی
چاككردنی كەرتی ژێرخان و خزمەتگوزارییەكان .دوایین خاڵ ،ئەو
بڕە پارانەی بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت دەستدەكەوێت لەوانەیە
یارمەتیدە بێت بۆ فراوانكردنی قەبارەی پارەپێدان لە پێناو جێبەجێكردنی
چەند پالنێكی دیاریكراو ،كە بە سودو قازانجی هەمووان دەگەڕێت
وەك فراوانكردنی چوارچێوەی تۆڕی غازی رسوشتی لە سەرتاسەری
میرس ،هەمەجۆركردنی سەرچاوەكانی وزە ،پەرەپێدانی بناغەی ژێرخانی
ئابوری و ...هەتاد..
23
پارەی هاتو لە رێگەی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو
پێشبینیدەكرێت بڕی پارە حەواڵەكراوەكانی كۆچبەرانی میرس
لەناو واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو (كە نزیكەی 75%ی
كۆی حەواڵەكان پێكدەهێنێت) هاوكات لەگەڵ دابەزینی نرخی
نەوت كەمبكات ،ئەوەش كاریگەری نەرێنی لەسەر تەرازوی ئاڵوێرە
هەنوكەییەكانی میرس دەبێت و پێشدەچێت كاریگەرییەكانی كاتێكی
زۆرتر بخایەنێت .داتاكان پیشانیدەدەن كە ئاستی حەواڵە داراییەكان
بۆ میرس لە رێگەی واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو بە رێژەی
(لەسەدا )5دابەزیوە ئەوەش ئاماژەیە بۆ كەمبوونەوەی داهاتەكان
بە رێژەی ( 0.7تا )0.8ملیار دۆالر لە ساڵی دارایی 2015-2014دا.
ئەگەریش هەیە كەرتی گەشتوگوزار لە میرس بەشێوەیەكی نەرێنی
بكەوێتە ژێر كاریگەرییەوە ،بەهۆی كەمبوونەوەی هاتنی گەشتیارانی
روسیاو واڵتانی كەنداو و كەمبوونەوەی خەرجكردن لە كەرتی
گەشتوگوزاریدا .لەمەش زیاتر ،پێدەچێت راستەوخۆ وەبەرهێنانی بیانی
بكەوێتە بەر كاریگەرییەكانی كەرتی نەوت و غاز (كە بەشێوەیەكی
نەرێنی نزیكەی لەسەدا 50ی تێكڕای داهاتی وەبەرهێنانی بیانی
راستەوخۆ پێكدەهێنێت) .هەروەها پێشبینیدەكرێت ئەو كاریگەرییانە
كۆنرتۆڵبكرێت ،ئەگەر دابەزینی نرخی نەوت لە ئاستێكی مامناوەندا
بوەستێت .بە پێكەوە كۆكردنەوەی ئەم فاكتەرانە ،بانكی نێودەوڵەتی
پێشبینی كاریگەرییەكی نەرێنی دەكات لەسەر تــەرازوی ئاڵوێرە
بەردەوامەكانی میرس ،كە بە گشتی دەگاتە ملیارێك تا دوو ملیار دۆالر،
كە یەکسانە بە لەسەدا 0.3تا 0.7لە تێكڕای داهاتی ناوخۆیی میرس.
24
تونس
هەڵبژاردنە پەرلەمانی و سەرۆكایەتییەكان لە تونس لە ساڵی 2015دا
ئەنجامدران و (ئەلباجی قائید ئەلسەبسی) وەك سەرۆكی نوێی واڵت لە
كانونی یەكەمی 2015دا سوێندی یاسایی خوارد ،لەو كاتەشەوە وەزیری
ناوخۆ (الحبیب الصید) بە سەرۆك وەزیرانی تونس هەڵبژێردرا و بۆ
پێكهێنانی كابینەی حكومەت راسپێردرا .حكومەتی تونس لە بودجەی
نوێدا پێشبینیدەكرد كێرڤی گەشەسەندن لە 2015دا بە رێژەی لەسەدا
3بەرزبێتەوە و ئاستی كورتهێنانی بودجە لەسەدا 7.1لە تێكڕای داهاتی
ناوخۆیی بۆ لەسەدا 6.2لە تێكڕای داهاتی ناوخۆ داببەزێت .لە بودجەی
تونس پێشنیاری هیچ زیادەیەك لە موچەی كارمەندان و فەرمانبەرانی
كەرتی گشتیدا نەكراوە ،ســەرەڕای ئەوەی كە یەكێتی گشتی كاری
تونس هەڕەشەی دەستپێكردنی مانگرتنی لە كاركردن كرد ئەگەر بێتو
موچەكان زیادنەكرێت .هەندێك ئاماژە بە كەمبوونەوەی ئاستی بێكاری
بەدەركەوتن ،بەاڵم تێكڕای كەمبوونەوەی پۆینتەكان زۆر كەمن ،چونكە
تێكڕاكانی گەشەسەندن دڵخۆشكەر نین و بەسنین بۆ دروستكردنی
دەرفەتی كاركردن و دامەزراندنی ژمارەیەكی زۆر لە گەنجانی بێكار.
بڕوانە (نەخشەی ژمارە .)4
25
نەخشەی ( :)4دۆخی ئابوری تونس
02
61
1 60
4 62
0 8
2 1
-0 4
-4 0
-1 2
خشتەی ( :)2دۆخی دارایی گشتی تونس لە سایەی دابەزینی نرخی نەوت (بە
ملیۆنان دیناری تونسی)
-561,2 كاريطةرى لةسةر خةرجييةكان
-,32 كاريطةرى لةسةر داهاتةكان
-16231 تيَكزِاى كاريطةرى لةسةر ثيَويستييةكانى قةرسكزدن
1.1 ريَذةكة لةناو تيَكزِاى داهاتى ناوخؤ
تێبینی :یاسای بودجەی ساڵی 2015ی تونس باسی كاریگەری ئەو زیادبوونە دەكات،
كە لە نرخەكانی بەروبوومەكانی وزەدا رودەدات ،ئەوەش بە رێگەی چەند بڕیارێكی
کارگێڕی دیاریدەكرێت ،كە بریتین لە :زیادكردنی رێژەی (لەسەدا )7لە كەرتی
كارەبا ،زیادكردنی رێژەی دوو هێندە لەگەڵ زیادكردنی (لەسەدا ،)3جۆرەكانی
سوتەمەنی (بەدەر لە رصاص و دیزڵ لە كانونی دووەم و ئەیلولی ،)2015بە تێكڕایی
بەرامبەرە بە ( )356ملیۆن دیناری تونسی (لەسەدا )0.4لە تێكڕای داهاتی ناوخۆ.
ئەو گریامنەیە لۆژیکییە ،ئەگەر بڵێین حكومەتی نوێی تونس خۆی بەدوردەگرێت لە
لەئەستۆگرتنی تێچووە سیاسییەكان بۆ جێبەجێكردنی زیادەكانی نرخ لە چوارچێوەی
دابەزینی توندی نرخە جیهانییەكان.
گەشەسەندن
كاریگەری دابەزینی نرخی نەوت لەسەر تێكڕاكانی گەشەسەندن
كەمدەبێت .ئاستی بەرهەمێنانی نەوت لە ناوخۆ بەردەوامی دەبێت (كە
رێژەی لەسەدا 2ی تێكڕای ئاستی بەرهەمهێنانی ناوخۆ پێكدەهێنێت)،
27
هەروەها ئاستی وەبەرهێنانی بیانی راستەوخۆش لە كەرتی وزە
دادەبەزێت .لە الیەكیرتەوە ،خواست لە رێگەی زیادبوونی داهاتی
پوخت و بەكاربردنی تایبەتی و وەبەرهێنانی حكومیەوە زیاد دەبێت.
لەگەڵ گریامنەی بەردەوامبوونی شۆكی هەرەسهێنانی نرخی نەوت و
غاز بە رێژەی (لەسەدا ،)50بۆیە كاریگەری لەسەر گەشەسەندن ئەرێنی
دەبێت بە رێژەی نێوان (لەسەدا 0.1و .)0.2
هەڵئاوسان و هەژاری
كاریگەری لەسەر تێكڕای هەڵئاوسان كەمرت دەبێت ،چونكە
زۆربەی نرخەكانی وزە و رێژەیەكی گەورە لە نرخەكانی خۆراك بە
رێگەی بڕیارە کارگێڕییەكان دیاریدەكرێت .ئەگەر نرخەكانی نەوت
بە رێژەی (لەسەدا )30كەمبوونەوەی بەخۆوەبینی هــەروەك لە
فۆڕمی لێكچواندنەكەدا پێشبینیكراوە ،ئەوە جیاوازی نێوان نرخە
جیهانییەكان و نرخە ناوخۆییە سەپاوەكان بەرتەسكرت دەكاتەوە ،ئەو
كارەی كە دەرفەتێكی منونەیی دەڕەخسێنێت (بۆ منونە) سەبارەت بە
جێبەجێكردنی میكانیزمی نرخدانانی نەرم بۆ بەنزینی بێ رەساس.
گۆڕینی پێشبینییەكانی هەڵئاوسان هەموارێكی كەم بە رێژەی تا
(لەسەدا )4.8ی لە ساڵی 2014دا دروستكردوە ،هەرچەندە ئەو رێژەیە
لە ساڵی ( 2013لەسەدا )5.5بوو .ئەگەر كاریگەرییە سنوردارەكانی
گۆڕینی بارودۆخی ئابوری لە رێگەی بەكارهێنانی داتاو زانیارییە
بەردەستەكان لە ئەنجامی نوێرتین روپێوی بنكۆڵكاریی بۆ بەكاربردنی
خێزانی بەرچاوبگرین ،دەبینین كە دابەزینی نرخەكانی وزە بە رێژەی
(لەسەدا )15و نرخەكانی خۆراك بە رێژەی (لەسەدا ،)5لەوانەیە ئەوە
ببێتە هۆی زیادبوونی پاشەكەوتی راستەقینەی خێزانە هەژارەكان بە
رێژەی (لەسەدا ،)3بەاڵم بۆ لەسەدا 40ی دانیشتوان رێژەكە (لەسەدا
)2.5دەبێت.
28
لوبنان
باشرتبوونی بارودۆخی ئاسایش و سەقامگیری لوبنان لە ئەنجامی
كاركردن بە پالنێكی ئەمنی لە تەرابلوس و پێكهێنانی حكومەتێكی نوێ،
بووەتە هۆی بەدیهاتنی باشبونێكی كەم لە دۆخی ئابوری لوبنان .بە
بەراورد لەگەڵ ساڵی ،2013لە 2014دا ژمارەی گەشتیارانی هاتو بۆ لوبنان
بە رێژەی (لەسەدا )40زیادیكرد ،هەروەها مۆڵەتپێدانی بونیادنانی
خانوبەرە بە رێژەی (لەسەدا )8.4زیادیكرد ،هەموو ئەمانە بووە هۆی
بەدیهێنانی گەشەسەندن لە تێكڕای داهاتی راستەقینەی ناوخۆدا (بە
گوێرەی پێوەری تایبەت بە جوڵەی چاالكی ئابوری لە بانكی نێودەوڵەتی
،)calculated Coincidence indexبەوەش خوێندنەوەیەكی ئەرێنی
لە چارەكی دووەمی ساڵی 2014دا دروستكرد ،بە بەراورد لەگەڵ ساڵی
پێشخۆی .لە پێناو هاندانی گەشەسەندندا ،حكومەتی تونس بڕیاری
ئەنجامدانی كۆمەڵێك رێوشوێنی دا بە بەهای یەك ملیار دۆالر ،ئەوەش
لە شێوەی قەرزی پاڵپشتیكراو لەالیەن كەرتی تایبەتەوە .ئەم هەنگاوە
دەرفەت بە خاوەنكارانی ئازاد لە لوبنان دەدات بۆ بەدەستهێنانی
پاڵپشتیكردنی دارایی ئاسان و چوونە ناو بازاڕی كار.
29
كاریگەری دابەزینی نرخی نەوت لەسەر لوبنان
پێشبینیدەكرێت كاریگەری گشتی دابەزینی نرخی نەوت لەسەر
ئابوری لوبنان ئەرێنی بێت .لەالیەن دارایــی گشتی ئەو واڵتەوە،
دابەزینی نرخی نەوت داهاتێكی گەورە دەستەبەر دەكات ،لە رێگەی
دابەزینی ئەو بڕە پارانەوە دێت ،كە حكومەت دەیدات بە كۆمپانیاكانی
كارەبا .هەروەها پێشبینیدەكرێت تــەرازوی پێدان كاریگەرییەكی
پوخت دروستبكات ،چونكە كاریگەری كەمبوونەوەی داهاتەكانی
كەرتی وزە زاڵدەبێت بەسەر كەمبوونەوەی حەواڵەی كۆچبەرانی
لوبنان لە تاراوگە .ناڕونیەك لە كاریگەری دابەزینی نرخی نەوت لەسەر
كەرتە راستەقینەكە بەدیدەكرێت ،چونكە دابەزینی نرخی بەربوومە
پرتۆلییەكان لەالیەك بەكاربردنی تایبەت دەبوژێنێتەوە ،بەاڵم لە
الیەكی ترەوە كەمبوونەوەی حەواڵەی كۆچبەرانی لوبنان لە واڵتانی
بەرهەمهێنی نەوت لەوانەیە ئاستی ئەم بەكاربردنە الواز بكات.
30
كەمیكردوە ،بەاڵم خواست لەسەری زیادیكردوە .لە ئێستادا ئاستی
بەرهەمهێنانی وزەی كارەبا لە لوبنان دەگاتە ( )2019مێگاوات بە بەراورد
بەو خواستەی لە لوتكەدایە ،كە دەگاتە ( )3195مێگاوات ،ئەمەش بووەتە
هۆكاری بڕینی تەزوی كارەبا بەشێوەیەكی رۆژانە ،بەاڵم لە رێگەی كەرتی
تایبەتەوە قەرەبوو دەكرێتەوە.
ئەم بڕە پارانەی حكومەت دەیاندات بە كۆمپانیاكان پەیوەسنت بە
نرخی نەوتەوە ،لە ساڵی 2005وە ئاستی ئەم پەیوەستبوونە رێژەكەی
(لەسەدا )0.4ە .لە چەند ساڵی رابردودا نرخی نەوت بەشێوەیەكی كەموێنە
بەرزبوو ،ئەوەش بووە هۆی زیادبوونی پێدانە داراییەكانی حكومەت بە
كۆمپانیای كارەبای لوبنان ،كە بە گشتی لە ساڵی 2011وە رێژەكەی (لەسەدا
)4.7ی لە تێكڕای داهاتی ناوخۆ پێكهێناوە .بەاڵم دابەزینی نرخی نەوت لە
رێگەی كەمكردنەوەی ئاستی پێدانە داراییەكانی حكومەت بەو كۆمپانیایە،
كاریگەری ئەرێنی لەسەر دۆخی دارایی گشتی لوبنان دەبێت ،ئەگەرچی بۆ
ماوەی ( 6تا )9مانگ دواكەوتوە بەهۆی شێوازی گرێبەستە بەردەوامەكان،
کە لەگەڵ دابینكارانی سوتەمەنی و گاز كراوە.
31
كە بە تێكڕایی لە ساڵی 2010وە گەیشتە رێژەی (لەسەدا )34ی كۆی
داهاتی ناوخۆیی لوبنان.
لەبەرئەوەی لوبنان هەموو نەوتەكەی هاوردەدەكات ،بۆیە داهاتە
خەرجكراوەكانی لەسەر وزە فاكتەرێكی سەرەكیە بۆ دروستبوونی
كورتهێنانی بازرگانی ،كە بە تێكڕایی رێژەی (لەسەدا )8.3لە كۆی
داهاتی ناوخۆی لوبنان پێكدەهێنێت .سەرەڕای ئەوەش ،دابینكردنی
پێداویستییەكانی تەرازوی پێدان وادەكات لوبنان پشت بەو یارمەتییە
داراییانە ببەستێت ،كە دەستیدەكەوێت ،لە كاتێكدا بەشێكی زۆری لە
رێگەی حەواڵەی كۆچبەرانەوە بۆیدێت ،كە بە تێكڕایی رێژەی (لەسەدا
)6.5ی داهاتی ناوخۆ پێكدەهێنێت (بۆ منونە لە نێوان .)2013-2010
دابەزینی نرخی نەوت كاریگەری لەسەر بڕی پارە حەواڵەكراوەكانیش
هەیە ،چونكە بەشێكی گەورەی ئەو پارە حەواڵەكراوانە لە رێگەی
رەوەنــدی گــەورەی لوبنان لەناو واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری
كەنداوەوە پێیدەگات ،لە كاتێكدا ناوچەی كەنداو سەرچاوەیەكی
گرنگە بۆ داهاتی زۆرێك لە دامەزراوەكان و ناوەندەكانی كار لە لوبنان.
گەشەسەندن و هەڵئاوسان
كاریگەری پێشبینیكراو لەسەر بــواری گەشەكردن لێڵ و
ناڕوونە و بەندە بە درێژی ماوەی دابەزینی نرخی نەوت و ئەو
پێشبینییانەی هەڵیگرتوە .دابەزینی نرخەكانی نەوت بە قازانجی
بەكاربەران دەشكێتەوە و پێگەی گەشەسەندن بەهێزدەكات ،لەگەڵ
بە گریامنەوەرگرتنی جێگیری فاكتەرەكانی تر ،بەاڵم لە الیەكیرتەوە
پێدەچێت حەواڵەكانی كۆچبەران لە واڵتانی بەرهەمهێنی نەوت
بكەونە ژێر كاریگەرییەوە ئەگەر بێتو دابەزینی نرخی نەوت بۆ
ماوەیەكی دورودرێژ بەردەوامبێت ،پاشان تێكڕاكانی هەڵئاوسانی
بنەڕەتی لەگەڵ دابەزینی نرخی نەوتدا كەمبێتەوە.
32
ئوردن
هەندێك ئاماژە هەیە ،كە چاالكی ئابوری لە واڵتــی ئوردن
دەستیكردوە بە گەشانەوە .داتاو ئامارە فەرمییەكان نیشانیدەدەن،
ئاستی گەشەكردن لە كەرتی گەشتوگوزاریدا لە ماوەی نۆ مانگی
ساڵی 2014دا بە رێژەی (لەسەدا )9بەرزبوونەوەی بەخۆوە بینیوە.
هەروەها تێكڕای داهاتەكان لەو ماوەیەدا بە رێژەی ( )3.4ملیار دۆالر
زیادیكردوە بە بەراورد لەگەڵ ( )3.1ملیار دۆالر لە هەمان کاتی ساڵی
2013دا .ئەم زیادبوونەش دەگەڕێتەوە بۆ زیادبوونی ژمارەی ئەو
گەشتیارانەی لە واڵتانی كەنداو و ویالیەتە یەكگرتوەكانەوە بەرەو
ئوردن هاتون ،سەرباری ئەو كۆچبەرە ئوردنییانەی بە مەبەستی
بەسەربردنی پشوەکانیان گەڕاونەتەوە بۆ شانشینی ئوردن .ژمارەی
گەشتیارانی واڵتانی تری عەرەبی بۆ ئوردن گەیشتۆتە یەك ملیۆن
كەس ،لە نێوانیشیاندا نیو ملیۆنیان لە واڵتانی كەنداوەوە هاتون.
ئامارو داتاكانی بانكی ناوەندی ئوردن نیشانیدەدەن ،كە تێكڕای
ئاستی هەڵئاوسان لە ساڵی 2014دابەزیوە ،دوای ئەوەی لە ساڵی
2013دا گەیشتە لوتكە ،ئەمە سەرەڕای كەمبوونەوەی رێژەی بێكاری لە
33
ئوردن بە رێژەی (لەسەدا )11.4لە چارەكی سێیەمی 2014دا .تێكڕای
ئاستی گەشەسەندنی گشتی لە كۆی داهاتەكانی ناوخۆی ئوردن بە
نزیكەی (لەسەدا )3زیادبوونی بەخۆیەوە بینیوە ،پێشبینیشدەكرێت
بەهۆی بوژانەوەی چاالكییە ئابورییەكان و دابەزینی نرخی نەوتەوە،
رێژەی گەشەكردنی داهاتەكان لە ساڵی 2016دا بگاتە (لەسەدا ،)3.3
چونكە دابەزینی نرخی نەوت فشارەكانی سەر تــەرازوی ئاڵوێرە
بەردەوامەكان و دارایی گشتی دەوڵەت كەمدەكاتەوە.
بااڵنسی ئاڵوێرە بەردەوامەكان
لەبەر ئەوەی ئوردن هاوردەكارێكی تەواوی نەوتە ،بۆیە پێدەچێت
دروستبوونی كورتهێنانی زیاتر لە بااڵنسی تــەرازوی بازرگانیدا
كەمبێتەوە ئەوەش بەهۆی دابەزینی نرخەكانی نەوتەوەیە .هەرچەندە
ئاستی داهاتەكان لە ئەنجامی هەرەسهێنانی نرخی نەوتی جیهانی ،بە
رێژەی (لەسەدا )21.1لە مانگی ئەیلولی 2014كەمیكردوە ،بەاڵم ئەم
كاریگەرییانە بەهۆی زیادبوونی داهاتەكانی وزەی ئوردن بە رێژەی
(لەسەدا )18.7چارەسەركراوە.
34
ئـێران
ئێرانیش وەك هــەر یەكێك لــە گــروپــی ئــەو هەشت واڵتــە
هەڵبژێردراوەی ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقیا،
گەشەسەندنێكی سست و خاوی بەخۆوە بینیوە ،بەاڵم لە ساڵی 2014وە
ئاماژەكانی گەشەكردنی ئابوری لە ئێران بەدەركەوتون .لەبەرئەوە
حكومەتی تاران بەرنامەیەكی بۆ بەگژداچوونەوەی پوكانەوە بە هۆكاری
هەڵئاوسان داڕشتوە .پالرەكانی پوكانەوە ،ئەو پرسەی یارمەتیدەر بوو بۆ
كەمكردنەوەی هەندێك لە سزاكانی سەر ئێران لە ئاكامی دوو رێككەوتنی
كاتی لەگەڵ گروپی ( )1+5لە ترشینی دووەمی 2013و ،2014جگە لە
بوژانەوەی چاالكیە ئابورییەكان لە ساڵی .2014
داتاكانی بانكی ناوەندی دەریدەخەن ،كە لــەدوای دوو ساڵ لە
تۆماركردنی رێژەی نەرێنی لە روی گەشەسەندنی ئابورییەوە ،بەاڵم ئاستی
گەشەسەندن لە چارەكی یەكەمی ساڵی 21( 2014ی ئادار–21ی ئایار)
گەیشتە لەسەدا ( 4.6بە بەراورد لەگەڵ رێژەی 4.1ی هەمان ماوەی ساڵی
،)2013ئەوەش لە سایەی زیادبوونی بەرهەمهێنانی پیشەسازی گۆڕین و
بەكانزاكردن ،هەروەها بەهۆی بەدیهێنانی پێبازێك لە بواری خەرجییەكان و
دابەزینی كورتهێنان ،سەرەڕای دابەزینی نرخی نەوت .بڕوانە (نەخشەی .)5
35
نەخشەی ( :)5دۆخی ئابوری ئێران
05 05
6 05
2 05
-2 25
-6 05
-05 5
36
بەكارهێنا گەیشتە ( )70دۆالر لە بودجەی ساڵی داهاتو ،بەاڵم نرخی ئەو
نەوتەی دەبێتە بارتەقای هاوسەنگی نێوان داهاتەكان و خەرجییەكان
لە بودجەدا لە ( )110دۆالر زیاترە .بەمدواییانە حكومەتی ئێران
دەستیكردوە بە هەمواركردنی بودجەكەی بۆ ئەوەی لەگەڵ نرخی
تازەدا بیگونجێنێت ،كە ( )40دۆالرە.
لە پێناو روبەڕوبوونەوەی كاریگەرییەكانی دابەزینی نرخی
نەوت ،لە ساڵی دارایــی داهاتودا دەستدەكات بە كەمكردنەوەی
خەرجی بەردەوام و خەرجی سەرمایە ،هەروەها هەندێك لە پڕۆژە
سەرمایەدارییەكان دوادەخات .ئەگەر ئێران لەگەڵ گروپی نێودەوڵەتی
( )1+5نەگەیشتبایە رێككەوتنی ئەتۆمی ،ئەوا ئابورییەكەی زیانێكی
زۆری لێدەكەوت ،ئەوەش بێگومان كاردانەوە و كاریگەری نەرێنی
لەسەر بااڵنسی دارایی گشتی و ئاڵوێرە ئابورییە بەردەوامەكان و
تێكڕاكانی هەڵئاوسان و نرخی دراوی ئێرانی دەبێت.
37
زیادە بەخۆوە دەبینێت .پێشدەچێت ئابوری ئێران گەشەكردنێكی
بەرچاو بەخۆیەوە ببینێت ،چونكە نەوت زاڵە بەسەر كۆی هەناردە
و داهاتەكانی ئێران ،كە بودجەی لێپێكدێت (هەناردەكردنی
نەوت نزیكەی لەسەدا 80ی تێكڕای داهاتی هەناردەكراوەكان
بە رێژەی لەسەدا 60-50ی داهاتە حكومییەكان پێكدەهێنێت).
لە ساڵی دارایی 2011-2010لەپێش سەپاندنی سزاكان ،ئاستی
بەرهەمهێنانی نەوت گەیشتە نزیكەی 3.7ملیۆن بەرمیل لە
رۆژێكدا ،كە لەو رێژەیە رۆژانە دوو ملیۆن بەرمیلی لێ هەناردە
كراوە .داتا و پێشبینییەكانی بانكی نێودەوڵەتی دەریدەخات ،كە
سیناریۆی گەیشنت بە رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ گروپی ( )1+5لە
تەموزی 2015و بەرە بەرە البردنی سزاكانی سەر ئێران ،پێدەچێت
لە 2017-2016و 2018-2017دا تێكڕای ئاستی گەشەسەندنی
ناوخۆیی راستەقینە بگەیەنێتە (لەسەدا ،)4یاخود بیگەیەنێتە
نزیكی ئاستی گەشەی ئابورییەكەی لەپێش سەپاندنی سزاكان لە
نێوان 2011-2010دا ،بڕوانە (خشتەی ( ،)3نەخشەی .)6بەاڵم
بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت لەو ماوەیەدا بە بەراورد لەگەڵ
لوتكەكەی لە ساڵی ،2010كورتهێنانی دارایی گشتی بەردەوامی
دەبێت ئەگەر لە ماوەی پێشبینییەكاندا زیاتر نەكات .لەوانەیە
لەپاڵ گەیشنت بە رێككەوتنی ئەتۆمی كاریگەریی گشتی ئەرێنی
لە ئێران بەدیبێت ،چونكە پێشبینیدەكرێت ئەو دۆخە یارمەتیدەر
بێت بۆ كەمكردنەوەی ئاستەكانی بێكاری و دابەزینی فشاری
هەڵئاوسان.
38
خشتەی ( :)3گەشەسەندنی تێكڕای داهاتی راستەقینەی ناوخۆ لە ئێران
ثيَشبينييةكان ئةطةرةكان
0202/0202 02/0202 /0202 /0202 /0202 /0200 /0200 /0202 سالَى دارايى
0202 0202 0202 0202 0202 0200 0200
2.2 2.2 0.0 0.2 -0.2 -2.2 2.2 2.5 طةيشنت بة ريَككةوتن
-0.2 -2.5 2.2 0.2 -0.2 -2.2 2.2 2.5 نةطةيشنت بة ريَككةوتن
39
هەیە بە هۆیەوە دەتوانێت لە ماوەیەكی نزیكدا بەكاریبێنێت،
بەاڵم پێشبینیدەكرێت ئابوری ئەو واڵتە بە دۆخێكی زۆر قورسدا
گوزەربكات.
نەخشەی ( :)6دۆخی ئابوری ئێران لە سایەی سیناریۆی رێككەوتنی ئەتۆمی
140
120
100
80
60
40
20
0
2004 2008 2012 2016
40
عـێـراق
عێراق تا رادەیــەك گەشەكردنێكی ئەرێنی بەخۆیەوە بینیوە ،كە
لە كۆتاییهێنان بە كێشەیەكی درێژخایەن خۆی دەبینێتەوە سەبارەت
بە دابەشكردنی داهاتەكانی هەناردەكردن و فرۆشتنی نەوت لە نێوان
حكومەتی ناوەندی و هەرێمی كوردستانی نیمچە سەربەخۆ .بەپێی
ئەو رێككەوتنە نوێیەی لە كانونی دووەمــی 2015وە خرایە بواری
جێبەجێكردنەوە ،دەبوو هەرێمی كوردستان رۆژانە بڕی ( )250هەزار
بەرمیل نەوت هەناردەبكات و پارێزگای كەركوكیش رۆژانە ( )300هەزار
بەرمیل هەناردەبكات .لەگەڵ ئەوەی رێككەوتنەكە خێری عێراقی تێدا
بوو ،بەاڵم ئاستی فشارەكانی زۆركردنی نەوتی لەسەر بازاڕی نەوت
بەرزتركردەوە ،چونكە هەناردەی دیادەی نەوتی پێشبینیكراو لە نەوتی
خامی كەركوك بە كرداریی بڕی خ ـراوەڕووی نەوتی لە بــازاڕدا زیاتر
كرد .ئەوە هەنگاوێك بوو بۆ دەستپێكردنەوەی ناردنی بودجە لەالیەن
حكومەتی ناوەندییەوە بۆ هەرێمی كوردستان ،كە بریتییە (لەسەدا )17
ی بودجەی حكومی عێراق ،لەگەڵ پێدانی ناردنی بڕی پارەی زیاتریش بە
بڕی یەك ملیار دۆالر بۆ موچەو چەك و تەقەمەنی هێزی پێشمەرگەی
كوردستان ،كە لە دژی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسالمی (داعش) شەڕ دەكات.
41
ســەرەڕای ئەو دۆخــی پاشاگەردانیەی لە ئێستادا واڵتەكەی
پێدا تێدەپەڕێت ،بەاڵم ئاستی هەناردەكردنی نەوتی عێراق لە
مانگی كانونی یەكەمی 2014وە بۆ ئاستی ( )2.9ملیۆن بەرمیل لە
رۆژێكدا زیادیكردوە ،كە لە ساڵی 1980وە ئەمە بەرزترین ئاستی
هەناردەكردنی نەوتە( ،نەخشەی .)7بەاڵم بەهۆی دابەزینی نرخی
نەوتەوە ئاستی داهاتەكانی فرۆشتنی نەوت لەم ماوەیەدا ،بە بەراورد
لەگەڵ مانگەكانی سەرەتای ساڵی ،2014زۆر كەمیكردوە ،ئەوەش
بووە هۆی زیادبوونی تێكڕای كورتهێنانی دارایی ،كە پێشبینیدەكرا
لە ساڵی 2014دا بگاتە رێژەی (لەسەدا )7لە كۆی داهاتی ناوخۆی
عێراق .ئەمە لە كاتێكدایە كە خەرجكردن لەسەر ئاستە جۆراوجۆرەكان
بەردەوامە و حكومەت هەوڵ و تەقەڵاڵ دەدات بۆ بەدەستهێنانەوەی
ئەو زەوییانەی ،كە رێكخراوی دەوڵەتی ئیسالمی (داعش) دەستی
بەسەردا گرتون .خەرجییەكانی ئێستای عێراق زیاتر لە رێژەی (لەسەدا
)30كۆی داهاتی ناوخۆی پێكدەهێنێت و خەرجی سەرمایەداریش
نیوەی ئەم ژمارەیە پێكدەهێنێت .لە نیوەی دووەمی ساڵی 2015دا
داهاتەكانی هەناردەكردنی نەوت بەهۆی دابەزینی نرخی نەوتەوە
بە شێوەیەكی كاریگەر كەمیكرد .هەروەها لە ماوەی نێوان مانگی
ئایار تا ترشینی دووەمــی ،2014بەهای هەناردەكردنی نەوتی
مانگانەی عێراق لە ( )8ملیار دۆالر بۆ ( )5.4ملیار دۆالر دابەزی.
هۆكاری سەرەكی ئەم دابەزینە گەورەیەش بۆ نرخی هەناردەكردنی
نەوتی عێراقی دەگەڕێتەوە (كە بە كەمرت لە پێوەری نرخی جیهانی
دەفرۆرشێت) ،واتە لە هەمان ماوەدا لە 100.7دۆالرەوە بۆ ئاستی
70.4دۆالر هاڕەیكرد .لە الیەكی ترەوە نەبوونی ئارامی و ئاسایش
زۆر بە خراپی بووە هۆكاری پەكخستنی هەوڵەكانی بونیادنانەوە و
وەبەرهێنان لە عێراق ،ئەمەش بووە هۆی گەشەكردنێكی كەمرت لە
ئاستی چاوەڕوانكراو ،بەوەش ئاستی گەشەسەندنی ئابوری دابەزیوە.
42
َراقاق
ئابورى عيعێر
دۆخیدؤخىئابوری نەخشەی (:)7
نةخشةى (:)7
61 4
61 3
8 1
4 6
0 0
41Q1 Q1 Q1 Q1 41Q1
44
گۆڕانكارییەك لە سیاسەتی پەیوەست بە یەدەگی دارایی بانكی ناوەندی
عێراق ،چونكە تاكو مانگی كانونی یەكەمی ،2014تێكڕای یەدەگی عێراق
لە نەختینەی بیانی گەیشتە ( )69.1ملیار دۆالر.
خەرجییەكانی حكومەت
كاریگەری هەرە دیاری دابەزینی نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا
كەوتۆتە سەر كەرتی خەرجیە حكومییەكان لە رێگەی دروستبوونی
كەمبوونەوەی خەرجی سەرمایەداری تا ئاستی سنورداركردنی قەبارەی
وەبەرهێنان .حكومەت هەوڵی زیادكردنی پشتبەسنت بە پشتیوانی دارایی
دەرەكی دەدات بۆ جێبەجێكردنی بەرنامەكانی وەبەرهێنانی سەرمایەداری
(بە تایبەتی لە رێگەی دەستەكانی ئەماناتی هەناردەكردن و پشتیوانی
دارایی دووقۆڵی/فرەالیەن بە پێچەوانەی ئەو هاوكارییانەی لەالیەنە
كۆمەكبەخشەكانەوە لەبەر هۆكاری مرۆیی وەریدەگرێت) .حكومەتی
عێراق داوایكردوە پێدانەوەی گوژمێكی تری قەرەبووكردنەوەی كوێت
دوابخرێت ،بەو هۆیەوە پێدانەوەی بڕێك پارەی زۆر لەسەر عێراق
دوادەخرێت ،كە بە نزیكەی ( )5ملیار دۆالر مەزەندەدەكرێت .تەنانەت لە
سایەی سیناریۆكانی جێی گەشبینی پەیوەست بە هاوكاریكردنی دەرەكی،
بەاڵم هیچكام لەم ئۆپشنانە بە تەواوەتی نابنە پاڵپشتی بەرنامەكانی
وەبەرهێنانی سەرمایەگوزاری لە عێراق.
ئاستی هەژاری
بەو هۆیەوە ،كە نرخە جیاوازەكانی بەكاربەران هێشتا لە رێگەی بڕیارە
کارگێڕییەكان لە عێراق دیاریدەكرێت ،بۆیە كاریگەری دابەزینی نرخی
نەوت بە پلەی سەرەكی رەنگدانەوەی لەسەر دۆخی هەژاری واڵتەكە
45
دەبێت ،ئەوەش بەهۆی كاریگەری ئەو دابەزینە لەسەر دارایی گشتی.
لەبەرئەوەی ناوچەی باكوری عێراق رێگەی سەرەكی وشكانیە بۆ هەموو
عێراق ،بەو هۆیەشەوە زۆری تێچوونی گواستنەوە لە ئەنجامی هەبوونی
قەیرانی گروپی داعش كاریگەری لەسەر بازرگانی كااڵو كەلوپەلی نانەوتی
دروستكردوە ،بە تایبەتیش پێشبینیدەكرێت ئاستی تێچووی سیستمی
دابەشكردنی بەشە خۆراكی هاواڵتیان لەالیەن حكومەتەوە زۆرتر بێت.
46
یـەمـەن
هێشتا هێرش و پەالمارەكانی چەكدارە حوسییە یاخیبووەكان
بۆسەر كێڵگە نەوتییەكان ،لە پاڵ دابەزینی نرخی نەوت بەشێوەیەكی
نەرێنی كاریكردۆتە سەر گەشەی ئابوری یەمەن .چەكدارە حوسییە
یاخیبووەكان ،كە لە 22ی كانونی دووەمی 2015دا دەستیان بەسەر
سەنعای پایتەخت و چەند شارێكی ترو دامودەزگاكانی دەوڵەتدا گرت،
دواجار سەرۆكی یەمەنی ناچاركرد دەستلەكاربكێشێتەوە .بڕی یەدەگی
یەمەن لە دراوی بیانی لە ترشینی دووەمی 2014دا بۆ ( )4.6ملیار
دۆالر دابەزی ،هەروەها بەهۆی بەردەوامبوونی دابەزینی نرخی نەوت
و درێژەكێشانی شەڕو یاخیبوون ئاستی هەناردەكردنی نەوتی یەمەن
دابەزی و سعودیەش زۆربەی یارمەتییەكانی بۆ یەمەن هەڵپەستارد،
بڕوانە (نەخشەی .)8لەگەڵ دابەزینی ئاستی هەناردەی نەوت یەدەگی
دراوی نەختینەی بیانی بۆ پاڵپشتیكردنی دراوی ناوخۆ .یەدەگی یەمەن
قەرزێك بە بەهای یەك ملیار دۆالر لەخۆدەگرێت ،كە عەرەبستانی
سعودیە لە ساڵی 2012دا پێشكەشیكردوە .ئەو داتاو زانیارییانەی
لە بانكی ناوەندی یەمەنەوە دەرچوون ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن ،كە
داهاتەكانی نەوت لە ماوەی نێوان كانونی دووەم تا ترشینی یەكەمی
47
2014بە رێژەی نیوە دابەزیوە و گەیشتۆتە ( )1.4ملیار دۆالر ،لە
بەرامبەر رێژەی ( )2.4ملیار دۆالری ساڵی .2013سەرەڕای لەبەدەستدا
نەبوونی داتای نوێرت ،بەاڵم پێشبینیدەكرێت دابەزینی زۆرتری نرخی
نەوت هۆكارێك بێت بۆ داتەپینی داهاتە داراییە گشتییەكان لە یەمەن،
لە كاتێكدا نەوت غاز زیاتر لە سێ لەسەر چواری داهاتە گشتییەكانی
ئەو واڵتە پێكدەهێنن.
8
6
4
2
48
درێژەكێشانی كردەوەكانی تێكدانی هێڵی بۆرییەكانی نەوت ،كە هۆكارە
بۆ دابەزاندنی نزیكەی دوو پلەی سەدی لە تێكڕای داهاتی ناوخۆ لە
ساڵی .2015هەروەها پێشبینیدەكرێت ئەو بڕە باجانەش كەمبێتەوە،
كە لە رێگەی ئەو كۆمپانیایانەوە دەستدەكەوێت ،كە مامەڵە لەگەڵ
كۆمپانیاكانی بواری نەوت دەكەن .لە بواری خەرجییەكانیشدا .حكومەتی
یەمەن لە ساڵی 2015دا بە رێژەی نزیكەی (لەسەدا )1لەسەر تێكڕای
داهاتی ناوخۆ هەستا بە كەمكردنەوەی پاڵپشتیكردنی سوتەمەنی ،ئەوەش
بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت و ئەو كاریگەرییە كەڵەكەبووانەی لە
ئەنجامی چاكسازییە ئەنجامدراوەكانی مانگی تەموزی 2014دروستبووە.
ئاستی خەرجی بەردەوام لە یەمەن بەرامبەرە بە دە ئەوەندەی خەرجی
سەرمایەداری لە روی تێكڕای داهاتی ناوخۆوە ،كە بەشی هەرە زۆری
بۆ پاڵپشتیكردنی كەرتەكان و موچەی حكومەت دەڕوات .بەشێوەیەكی
گشتی ،پێشبینیدەكرێت كورتهێنانی دارایی گشتی لەنێوان (یەك خاڵ تا
دوو خاڵی سەدی) لەسەر كۆی داهاتی ناوخۆ بەزربێتەوە.
49
ئاستی هەژاری
پێشبینیدەكرێت دابەزینی نرخی نەوت ببێتە هۆی دابەزینی
نرخی كااڵو كەلوپەلی هاوردەكراو و زیادبوونی بەكابردنی رۆژانەی
خێزانەكان ،بە تایبەتی كەلوپەلی خۆراكی ،لە كاتێكدا كە (لەسەدا )55
ی كااڵو بەروبوومە خۆراكییەكان لە دەرەوە هاوردەدەكرێت .سەرەڕای
ئەمەش ئەگەری دابەزینی تێكڕای هەڵئاوسان هەیە ،لەبەرئەوەی كە
ماددە خۆراكییەكان نزیكەی (لەسەدا )44ی خەرجی بەكاربەران لە
یەمەن پێكدەهێنێت .بەاڵم پێشبینیدەكرێت ئاستی پاڵپشتیكردنی
كەرتی سوتەمەنی پێشكەشكراو بە خێزانە هەژارەكان كەمبكرێتەوە.
كااڵو كەلوپەلی هــاوردەكـراوی یەمەن بە ئاستێكی زۆر پشت
بە ئاستی بەردەست لە یەدەگی نەختینەی بیانی دەبەستێت ،كە
پێدەچێت دابەزینی نرخی نەوت بەشێوەیەكی نەرێنی كاریگەری
لەسەری دروستبكات ،ئەوەش دەبێتە هۆی رودانــی كەمبوونەوەی
كااڵو پێداویستییەكان لەو واڵتەدا .لەبەر رۆشنایی ئەوەش ،پێدەچێت
كاریگەری چاوەڕوانكراو لە ئەنجامی دابەزینی نرخی نەوت لە باشرتین
بارودۆخدا بكەوێتە سەر بارو گوزەرانی خەڵكی هەژاری یەمەن.
ئاستی گەشەسەندن
پێشبینیدەكرێت دابەزینی نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا یارمەتیدەر
بێت بۆ كۆنرتۆڵكردنی زیادبوونی نرخی سوتەمەنی ،كە لە ئەنجامی بەرنامەی
چاكسازی پاڵپشتیكردنی سوتەمەنی جێبەجێكراو لە تەموزی 2014دا
دروستبووە .لە راستیدا كەرتی كشتوكاڵ و كەرتی پیشەسازییەكانی گۆڕین ،كە بە
زۆری سوتەمەنی دیزڵی تێدا بەكاردەهێرنێت كەڵك لەو بەرنامی پاڵپشتیكردنە
وەردەگرن .سەرەڕای ئەمەش ،پێشبینیدەكرێت كاریگەری دروستبوو لەسەر
پیشەسازی نەوتی ناوخۆ كاریگەرییەكی نەرێنی بێت .بە گشتی دەكرێت بڵێین
كاریگەرییەكە لەسەر ئاستی گەشەسەندنی ئابوری زۆر كەمدەبێت.
50
لیبیا
لە ئێستادا لیبیا جۆرێك لە دابەشبوونی خێڵ و هێزە سیاسیە
بەشەڕهاتوەكان بەخۆوە دەبینێت ،ئەوەش لە سایەی بوونی دوو حكومەتدا،
كە ركابەری لەسەر بەدەستهێنانی شەرعیەت دەكەن ،دوای ئەوەی گروپە
چەكدارەكان دەستیان بەسەر تەرابلوسی پایتەختدا گرت ،بەو هۆیەشەوە
(عەبدوڵاڵ ئەلسنی) سەرۆك وەزیرانی لیبیا ناچاركرا بگوازێتەوە بۆ ناوچەی
خۆرهەاڵتی واڵتەكە .هیچكام لەم دوو حكومەتەی لیبیا بودجەی ساڵی
2015ی لیبیایان ئامادەنەكرد ،لە ئێستادا لیبیا لە ئەنجامی نەگەیشتنی
هەردووال بە رێككەوتن باجێكی زۆر قورس دەدات .ئاستی بەرهەمهێنانی
ئێستای نەوتی لیبیا پێنجیەكی بەرهەمهێنانی پێش دروستبوونی قەیرانی
سیاسی ئەو واڵتەیە ،كە بریتیبوو لە ( )1.6ملیۆن بەرمیلی رۆژانە .ئەو
بارودۆخە لە پاڵ دابەزینی نرخی نەوت ،پاڵی بە حكومەتی لیبیاوە ناو
خەرجییەكان لەسەر یەدەگی گەورەی واڵتەكە بكات ،كە لە مانگی ئابی
2015دا بڕی ئەم یەدەگە گەیشتە ( )100ملیار دۆالر ،چونكە لە سەرەتای
ساڵی 2015وە بە رێژەی (لەسەدا )20كەمبۆوە و پێدەچێت لە ماوەی ()4
ساڵدا ئەگەر ئەو دۆخەی ئێستای واڵتەكە بەردەوامبێت كۆی ئەو یەدەگە
تەواو ببێت .لە سایەی دابەزینی نرخی نەوت و هەناردەكردنی بڕێكی
51
سنوردار لە نەوت (بەهۆی درێژەكێشانی شەڕو پێكدادانەكان لە نزیك
كێڵگەكانی نەوت) لیبیا لە ئێستادا رۆژانە تەنها ( )300000بەرمیل هەناردە
دەكات .لە الیەكی ترەوە دراوی لیبیا لەژێر فشارێكی توندایە و بە کرداری
بەهاكەی لە بازاڕەكانی جیهاندا بە رێژەی (لەسەدا )20دابەزیوە.
52
دەوڵەتانی ئەنجومەنی
هاریكاری كەنداو
ئێستا نرخی نەوت لە خوار ( )50دۆالرە بۆ هەر بەرمیلێك،
كاریگەری لەسەر داهاتی هەر شەش دەوڵەتی ئەندام لە ئەنجومەنی
هاریكاری كەنداو و بەرنامەی گەشەپێدانی ئابورییان دروستكردوە.
لە راستیدا دابەزینی نرخی نەوت دەرەنجامی خراپی لێكەوتۆتەوە
تەنانەت جێپەنجەی خۆی لەسەر بــازاڕە سەرماگوزاریەکانیش
داناوە ،چونكە هێامو ئاماژەكانی بۆرسەكانی واڵتانی ئەنجومەنی
هاریكاری كەنداو دابەزینێكی گەورەو بەرچاو نیشاندەدەن ،بە
تایبەتی لە روی زیادەی بەهای پشكەكانی خانووبەرەوە ،بڕوانە
(نەخشەی .)9ئەگەر لە ماوەی ( )6مانگی داهاتودا دابەزینی
نرخی نەوت بەو شێوەیەی ئێستا بەردەوامبێت ،ئەوا داهاتە
نەوتییەكانی حكومەتانی واڵتانی ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست
زیانێكی زۆر گەورەیان لێدەكەوێت ،كە بە نزیكەی ( )215ملیار
دۆالر مەزەندەدەكرێت (پێكەوە دەكاتە زیاتر لە 14%ی تێكڕای
داهاتی ناوخۆیی واڵتەكان).
53
بە تێكڕای ئەو خەرجییانەی ئێستا لەگەڵ مانەوەی نرخی نەوت
لە ئاستی ( )65دۆالردا بۆ هەر بەرمیلێك ،بەپێی پێشبینییەكانی
بانكی نێودەوڵەتی بەهای زیادەی دارایی گشتی لە كوێت و قەتەر
تا ئاستێكی زۆر كەمدەكات ،لە كاتێكدا هەریەك لە عەرەبستانی
سعودی و ئیامراتی عەرەبی یەكگرتو و سوڵتاننشینی عومان لە ساڵی
2015دا كورتهێنانیان هەبوو ،ئەمە لە كاتێكدایە پێشبینیدەكرێت
قەبارەی كورتهێنانی بودجە بەشێوەیەكی بەرچاو لە بەحرەین گەورە
بێت .پێشدەچێت زێدە بەهای كۆكراوەی دارایی گشتی ،كە لە
تێكڕی داهاتی گشتی ساڵی 2013گەیشتە نزیكەی (لەسەدا ،)10
ببێتە هۆی كورتهێنانێك بە رێژەی (لەسەدا )5لە تێكڕای داهاتی
ناوخۆیی .سەرەڕای ئەوەی واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو
خاوەنی خاوەنی سەرچاوەی زۆرن بۆ ئەوەی بتوانن پشتیوانی ئەو
گاپە بكەن ،كە لە دارایی گشتیاندا دروستبووە ،بەاڵم لە سایەی ئەو
ئاڕاستەیەی ئێستا لە روی خەرجی حكومیدا بەو رێژە بەرزە بوونی
هەیە ،لەوانەیە لە كۆتاییدا و بە دیاریكراوی لەمساڵدا بكەوێتە ژێر
كاریگەریی ئاسۆكانی گەشەسەندنەوە .بەبێ كاریگەری دابەزینی
نرخی نەوت ،تێكڕای گەشەسەندن لە ساڵی 2015دا بە نزیكەی
(لەسەدا )5مەزەندەدەكرا .پێشبینییەكانی شارەزایانی سندوقی
نەختینەی نێودەوڵەتی دەریدەخات ،كە پێدەچێت دابەزینی نرخی
نەوت بەوشێوەیە لە ساڵی داهاتودا ببێتە هۆی كەمكردنەوەی
ئاستی گەشەسەندن لەم واڵتانەدا بە رێژەی (لەسەدا .)1لە ساڵی
2013دا داهاتەكانی نەوت و غاز زیاتر لە نیوەی تێكڕای داهاتی
ناوخۆو رێژەی (لەسەدا )75ی كۆی داهاتەكانی هەناردەكردنی
واڵتانی كەنداوی پێكهێناوە.
54
زۆرینەی دەوڵەتانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو خاوەنی
یەدەگی نەوتی زۆرن ،كە دەكرێت یارمەتیان بدات لە خۆڕاگرتن
لەبەردەم ئەو گوشارانەدا ،كە بەهۆی دابەزینی نرخی نەوتەوە
سەریانهەڵداوە بەبێ پێویستبوون بە ئەنجامدانی گۆڕانكاری گەورە
لە خەرجییەكانی ژێرخانی ئابوری یان لە ئاستەكانی قەرزەكاندا.
عەرەبستانی سعودیە بە خاوەنی یەدەگێكی كەڵەكەبووە بەهاكەی
لە ( )700ملیار دۆالر زیاترە ،جگە لەو پارەیەی لەناو سندوقی
سامانی سیادی دانراوە .لەگەڵ ئەمەشدا چەندین بەڵگە هەن ئاماژە
بۆ ئەوە دەكەن ،كە حكومەتەكانی واڵتانی ناوچەكە دەستیانكردوە
بە چاوخشاندنەوە بە خەرجییەكانیان .بۆ وێنە ،بەرزترین سنوری
خەرجیە سەرمادارییەكان لە ئاستێكی دیاریكراودا جێگیركراوە و
لە بودجەی ساڵی 2015دا گرنگی پێدراوە .سەرەڕای ئەوەش ،لە
ئێستادا حكومەتی سعودیە خەریكی خۆئامادەكردنە بۆ زیادكردنی
نرخەكانی وزە و سوتەمەنی و پاڵپشتیكردنی داهاتە نانەوتییەكان،
بە تایبەتی لە رێگەی سەپاندنی باجەوە.
لە سایەی پەیڕەوكردنی ئەم سیاسەتانەوە ،كورتهێنانی دارایی
گشتی سعودیە بە نزیكەی (لەسەدا )1.9ی تێكڕای داهاتی ناوخۆ
مەزەندەدەكرێت ،بڕوانە (نەخشەی .)4بەبێ هەمواركردنی
سیاسەتەكانی حكومەت ،ئەو ئاستەی كورتهێنان دەگاتە نزیكەی
(لەسەدا )6.9لە تێكڕای داهاتی ناوخۆ .هەروەها بودجەی نوێی
كوێت نرخی یەك بەرمیل نەوتی لە ئاستی ( )45دۆالر دیاریكردوە
لە پاڵ دەستەبەركردنی پەراوێزی خۆپارێزی لە رێگەی دانانی
سندوقی سامانی سیادی و یەدەگەكانەوە .هەریەكە لە بەحرێن
55
و سوڵتاننشینی عومان لە ناوچەكەدا لە هەمووان زیاتر زیانیان
بەركەوتوە ،لەبەرئەوەی بەدیهێنانی هاوسەنگی لەسەر ئاستی
دارایی گشتییان پێویستی بە دانانی نرخێكی زیاتر هەیە ،لە كاتێكدا
ئەو دوو واڵتە نزمرتین ئاستی یەدەگییان هەیە .سەرەڕای ئەوەی
كە سوڵتاننشینی عومان بودجەی ساڵی 2015ی لەمدواییانەدا
پەسەندكردوە ،بەاڵم رێوشوێنەكانی بەدەستهێنانی داهاتی زیادە
یان كەمكردنەوەی خەرجییەكانی نەگرتۆتەخۆ ،بەڵكو پێدەچێت
لە بودجەی ئەمساڵ ()2016دا ئەم هەنگاوانە پەیڕەوبكات.
حكومەتی بەحرێن بەشێوەیەكی پراكتیكی دەستیكردوە
بە بیركردنەوە لە داواكردنی پشتیوانی بودجە و خەرجكردنی
هاوكارییەكانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو بۆ بەرژەوەندی
وەبەرهێنانی سەرمایەگوزارییەكان .بەبێ ئەنجامدانی هیچ
چاكسازییەك ،كورتهێنانی دارایــی گشتی لە واڵتی بەحرێن
دەگاتە نزیكەی رێژەی (لەسەدا )10لە تێكڕای داهاتی ناوخۆ.
هەروەها قەتەر ،كە میوانداریی پاڵەوانێتی جامی جیهانی توپی
پێ لە ساڵی 2022دا دەكات ،بە هەمان ئاستی پێشو بەردەوامە
لەسەر خەرجییەكانی لە بواری ژێرخانی ئابوریدا ،دەشكرێت
ئەم هەنگاوە ببێتە هۆی زیادبوونی رێژەی حەواڵە داراییە
هاتوەكان لە دەرەوە بۆ قەتەر .دابەزینی نرخی نەوت پاڵی بە
دەوڵەتی ئیامراتی عەرەبیەوە ناوە بۆ گەڕان بەدوای سەرچاوەی
تری داهاتدا ،لە نێویشیان سەپاندنی باج لەسەر حەواڵەكاندا.
ئەگەر بێتو دەوڵەتانی تری كەنداو ئەم سیاسەتە بگرنەبەر،
پێدەچێت بەشێوەیەكی نەرێنی كاربكاتە سەر هێنانی دەستی
56
كاری بیانی و هۆكارێكیش بێت بۆ كەمبوونەوەی رێژەی حەواڵە
داراییە دەرچووەكان لە ئیامراتەوە بۆ واڵتانی تری جیهان.
لە راستیدا حەواڵە داراییەكان سەرچاوەی سەرەكی داهات
لە هەریەكە لە میرسو یەمەن و ئوردن پێكدەهێنن ،بڕوانە
(نەخشەی .)9لە ساڵی 2013دا تێكڕای گشتی حەواڵە داراییە
دەرچووەكان لە واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو بۆ
واڵتانی ناوچەكە گەیشتە ( )21ملیار دۆالر ،لە كاتێكدا بە تەنها
حەواڵە داراییەكانی عەرەبستانی سعودیە نیوەی ئەم ژمارەیە
پێكدەهێنێت.
نەخشەی ( :)9تێكڕی حەواڵە داراییەكانی واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو
بۆ واڵتانی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقیا ()%
011
01
01
01
01
1
57
پێشبینی گەشەكردنی حەواڵەكان تا ئاستێكی ئەرێنی ،بەاڵم كەمبوونەوە
و سستییەكی بچوك لە تێكڕای ئاستەكانی گەشەسەندندا رودەدات
(پاشكۆی ژمارە .)1هەروەها لەوانەیە رێژەی ئەو یارمەتییانەی لەالیەن
ئەنجومەنی هاریكاری كەنداوەوە پێشكەش واڵتانی تری ناوچەكە
دەكرێت بەهۆی دابەزینی نرخی نەوتەوە داببەزێت .لە روی مێژوییەوە
یارمەتییەكان بە نرخی نەوتەوە پەیوەست بووە .سەرەڕای ئەوەی لەم
دواییانە یارمەتی و هاوكارییەكان لەبەر چەند فاكتەرێكی سیاسی بۆیان
تەرخانكراوە ،بەاڵم چەند هۆكارێك هەیە وا دەكەن بڕوابێنین ،كە ئەو
جۆرە شێوازەی یارمەتیدان لە سایەی خراپی بارودۆخی هەنوكەییدا
پێناچێت دووبارببێتەوە ،بڕوانە (نەخشەی .)10
نەخشەی ( :)10یارمەتییە فەرمییەكانی واڵتانی
ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو بۆ پەرەپێدان
21
01
8
6
4
2
1
0282 0282 0222 0221 2110 2112 2112 2102
ODA net disbursments from Kuwait, Saudi Arabia and UAE (US$
58
خشتەی ( :)4دۆخی دارایی دەوڵەتانی كەنداو بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت
باآلنسى حساباتى بةردةوام ( %لة تيَكرِاى دةرامةتى ناوخؤ)
ناوةندى نرخى نةوت ناوةندى نرخى نةوت ناوةندى نرخى نةوت دةولَةت
87دؤالر 51دؤالر 501دؤالر
5.7 2.7 55.2 عةرةبستانى سعودى
8.7 1.5 50.1 كويَت
-0.5 -5.5 7.0 بةحريَو
پاشكۆی ()1
دابەزینی نرخەكانی نەوت و حەواڵەكان لە واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو ()3
ناوچەی كەنداو بە روانگەیەكی گرنگ بۆ دەستی كاری بیانی
دادەنرێت .بەشێوەیەكی مامناوەندی ،رەوەنــدی بیانی لە واڵتانی
ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو نزیكەی (لــەســەدا )50ی كۆی
59
دانیشتوانیان پێكهێناوە .هەروەها واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری
كەنداو لە ریزی گەورەترینی ئەو واڵتانە دان ،كە لەسەر ئاستی جیهان
زۆرترین رێژەی حەواڵەی داراییان لێوە دەردەچێت .بۆ وێنە لە ساڵی
2013دا ،عەرەبستانی سعودیە و ئیامراتی عەرەبی یەكگرتو دووەم
و سێیەم واڵتی جیهان بوون لە روی ناردنی حەواڵە داراییەكان بۆ
واڵتانی جیهان .لە راستیدا حەواڵە داراییەكان لە ساڵی 2013رێژەیەكی
گــەورەی تێكڕای داهاتی ناوخۆی واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری
كەنداوی پێكدەهێنا ،كە گەیشتە (لەسەدا ،)5.7بەاڵم ئەم رێژەیە لە
ویالیەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا ئاستی (لەسەدا )0.7ی تێنەپەڕاندوە
لە كاتێكدا یەكێكە لە گەورەترینی ئەو واڵتانەی حەواڵە داراییەكانی
بەرەو واڵتانی جیهان لێ دەردەچێت.
خشتەی ( :)6تێكڕای رێژەی رەوەندی بیانی و حەواڵە داراییە دەرچووەكان لە
واڵتانی هاریكاری كەنداو
ريَذةى سةدى حةوالَةى ريَذةى حةوالَةى داراية حةوالَةى دارايي ئاستى حةوالَةى دارايي ريَذةى سةدى رةوةندى رةوةندى بيانى ناوى دةولَةت
دةرضوو لة كؤى داياتى يةر كؤضبةريَك بة دةرضووى دةرضووى تؤماركزاو /بة بيانى لة كؤى ريَذةى بة مليؤى ()3102
ناوخؤ دؤالر ثيَشبيهيكزاو مليؤناى دؤالر دانيشتواى
0.3 8.413 6.422 6.122 45 7.0 بةحزيَو
60
ئاسیان ،بۆیە ئەو حەواڵە داراییانەی لەو واڵتانەوە بۆ واڵتانی ناوچەی
خۆرهەاڵتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقیا دەنێردرێت بە گشتی تەنها
(لەسەدا )22ی تێكڕای ئەو حەواڵە داراییانە پێكدەهێنێت ،كە لە واڵتانی
هاریكاری كەنداو دەردەچن .واڵتانی ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست
و باكوری ئەفریقیا رێژەی (لەسەدا )43ی حەواڵە داراییەكانی واڵتانی
ئەنجومەنی هاریكاری كەنداوییان پێدەگات ،هەروەها رێژەی (لەسەدا
)29و (لەسەدا )8ی حەواڵەكانیان لە ئەوروپاو ویالیەتە یەكگرتوەكانی
ئەمریكاوە پێدەگات .هەریەكە لە میرس ،یەمەن و ئوردن لە گەورەترین
واڵتانی ناوچەكەن ،كە حەواڵە داراییەكانیان لە واڵتانی ئەنجومەنی
هاریكاری كەنداو بە بەهایەكی رەها و رێژەیی پێدەگات ،هەروەك
ئەم واڵتانە زیاتر دەكەونە ژێر كاریگەرییەكانی گۆڕان و كەمبوونەوەی
رێژەی ئەو حەواڵە داراییانەی لە واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری
كەنداوەوە بۆیان رەوانەدەكرێت.
خشتەی ( :)7حەواڵە داراییە دەرچووەكان لە واڵتانی هاریكاری كەنداو بۆ
خۆرهەاڵتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقیا
حةوالَة دارايية دةرضووةكان بؤ خؤرهةآلتى تيَكزِاى حةوالَة داراييةكان بؤ وآلتاني
ناوةرِاست و باكورى ئةفزيقيا ناوةرِاست و باكورى ئةفزيقيا
ريَذةى حةوالَة دةرضووةكان لة كؤى خؤرهةآلتى ناوةرِاست و باكورى ئةفزيقيا
حةوالَة دةرضووةكان بة ()% بة مليؤنان دؤالرى ئةمةريكى
;9 6;8 بةحزيَن
61
خشتەی ( :)8ناردنی پارە لە واڵتانی هاریكاری كەنداو بۆ
خۆرهەاڵتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقیا ()%
جيبؤتى جةزائري ميسر ئيَران عيَراق ئوردون لوبنان مةغريب غةززة سوريا تونس يةمةن سةرضاوةى دارايى
47.7 9.. .3.4 2.3 7.9 7..2 7..2 0.9 97.3 27.7 0.0 0.0 ئةجنومةنى هاريلارى كةنداو
... 7.. 3.4 7.7 7.2 73.7 77.0 4.4 7..2 ..7 7.7 0.7 وياليةتة يةكطرتوةكانى ئةمةريلا
70.. 3..0 97.2 7.7 32.4 27.0 73.9 97.7 79.4 7..7 32.9 72.0 ريَلخراوى هاريلارى و
طةشةثيَدانى ئابورى
62
ئاستی كاریگەری حەواڵە دەرچووەكان لە واڵتانی هاریكاری كەنداو
و بەستنەوەی بە خەرجیە حكومییەكان و وەبەرهێنانەوە كارێكی
قورسە ،پاشان هەڵسەنگاندن و لێكدانەوەی ئەو گۆڕانكارییانە یارمەتی
باشبوونی فۆڕمی پێشبینییەكان دەدات .لەبەرئەوە پێشبینییەكانی
بانكی نێودەوڵەتی تایبەت بە رێژەی حەواڵە داراییە دەرچووەكان لە
واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو ،پشت بە فۆڕمێكی پێشبینی
دەبەستێت كە تێیدا ژمــارەی رەوەنــدەكــان و گۆڕانكارییەكان لە
ئاستەكانی داهاتیان بە روونی دیاریبكرێت ،لەپاڵ لێكنزیككردنەوەی
بەپێی تێكڕای داهاتی ناوخۆیی ئەو واڵتانەی حەواڵە داراییەكانیان
پێدەگات .سەبارەت بە واڵتانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو،
ئێمە نوێرتین پێشبینییەكان گەشەسەندن بەكاردەهێنین ،لە راپۆرتی
بانكی نێودەوڵەتیدا ،كە لە كانونی دووەمــی 2015بە ناونیشانی
(ئاسۆ ئابوریەكانی جیهان) دەرچووە ،ئاماژەیان پێكراوە و دابەزینی
نرخەكانی نەوتی لەبەرچاوگرتوە .بەاڵم ئەم پێشبینییانە لەوەتای نرخی
نەوت ئەو دابەزینەی بەخۆوە بینیوە ،ئەوەندە جیاوازییان نەبووە .لە
ئەنجامی ئەوەدا ،پێشبینیدەكرێت ئاستی حەواڵە داراییە دەرچووەكان
بە تێكڕاییەكی ئەرێنی خەریكە لە پێشبینییەكانی پێشو نزیكدەبێتەوە
لەگەڵ بوونی تەنها گۆڕانكارییەكی بچوكدا .سەبارەت بە هەندێك لە
واڵتانیش ،سستیەكی بچوك لە تێكڕای حەواڵەكاندا بەدیدەكرێت ،بەاڵم
گەشەكردنێكی نەرێنی بوونی نییە.
تێبینی :هەمواركردنی داتاو زانیارییەكان بە رێژەیەكی زیاتر لە ساڵی
2015دا دەگەڕێتەوە بۆ تێكڕای گەشەسەندن لە ئیامراتی عەرەبی یەكگرتو
و سوڵتاننشینی عومان.
63
خشتەی ( :)9پێشبینییەكانی ئاستی
حەواڵە دەرچووەكان لە واڵتانی هاریكاری كەنداو
ئاستى طةشةسةندنى ئابورى بةيؤى ناردنى طةشةسةندنى تيَكرِايى لة ئةجنامى
حةوالَة دارايية دةرضووةكانةوة ناردنى حةوالَة داراييةكاى لة وآلتانى
تشريهى يةكةم4102 / ئةجنومةنى ياريكارى كةنداوةوة
ثـيَـشـبـيـهييةكـاى
4102 4102 4102 4102 4102 4102 4102 4102 4102
2.1 2.4 2.2 2.2 2.1 2.1 2.2 2.2 2.1 ئيماراتى عةرةبى
2.4 4.2 2.2 2.2 4.2 4.2 4.2 2.2 2.4 بةحريَو
2.2 1.6 1.5 0.4 2.2 4.4 0.2 0.2 1.2 كويَت
2.0 2.0 2.2 2.4 1.4 4.0 5.2 4.5 2.2 عوماى
- - - - - - - - - قةتةر
4.2 4.2 4.2 4.2 2.2 2.8 2.6 2.2 4.2 سعودية
64
پاشكۆی ژمارە ( :)3خشتەی گەشەسەندنی واڵتەكان
تونس لوبنان ئوردون سالَ
قةرسى تيَكزِاى تيَكزِاى وةبةرهيَنانى قةرسى تيَكزِاى قةرسى تيَكزِاى تيَكزِاى
ناوخؤيى ريَذةى طةشةسةندن بيانى ناوخؤيى طةشةسةندن ناوخؤيى طةشةسةندن ريَذةى
()%كؤى بيَكارى كؤى داهاتى ()%كؤى كؤى داهاتى ( )%لة راستةوخؤ كؤى داهاتى بيَكارى
داهاتى ()% ناوخؤ ()% داهاتى ناوخؤ ( )%كؤى قةرس (بة مليار ناوخؤ ()%( )%
ناوخؤ دؤالر ناوخؤ
0202
3.3 4.6 44.2 6.4 24.3 14.2 4.2 ضارةكى 1
4.6 1.4 44.5 14.2 21.5 14.4 1.2 ضارةكى 4
4.3 1.4 44.3 6.1 23.7 13.3 4.4 ضارةكى 3
14 13 1.3 1.3 45.7 3.2 24.3 11.6 3.4 ضارةكى 2
0200
-4.5 4.3 45.4 -4.7 23.5 13.1 4.3 ضارةكى 1
16.3 -4.7 1.3 45.7 -4.3 22.1 13.4 4.2 ضارةكى 4
15.5 -4.1 4.4 46.5 3.4 23.5 13.1 4.4 ضارةكى 3
16.5 16.7 -1.7 1.3 46.2 4.3 26.6 14.1 3.1 0200ضارةكى 2
16.2 16.1 3.1 4.1 47.3 5.3 31.4 11.2 3.4 ضارةكى 1
15.4 4.4 1.4 44.1 3.4 32.2 11.4 4.7 ضارةكى 4
16.3 15.4 3.6 4.7 44.6 -1.3 34.1 13.1 4.4 ضارةكى 3
14.4 14.5 2.5 4.7 43.6 -4.4 35.5 14.3 4.4 ضارةكى 2
16.1 14.3 4.4 4.4 45.2 -4.5 34.7 14.6 4.4 0202ضارةكى 1
16.5 13.7 4.6 4.6 43.2 -1.4 35.3 14.4 3.1 ضارةكى 4
17.4 13.3 1.7 45.6 4.4 34.3 11.3 4.6 ضارةكى 3
17.5 13.5 4.1 45.4 3.6 35.2 12.4 4.7
0202
44.1 13.4 4.4 ... 46.4 -4.6 35.4 11.6 3.4 ضارةكى 1
44.4 4.4 ... 46.2 4.3 33.4 14.4 4.6 ضارةكى 4
4.3 ... 11.2 ضارةكى 3
... ضارةكى 2
سةرضاوة :دةسةآلتة نيشتمانية رةمسييةكان
65
پاشكۆی ژمارە ( :)4خشتەی گەشەسەندنی واڵتەكان
لوبنان ئوردون ميسر
ذمارةى يةدةطى دراوى ذمارةى يةدةطى ذمارةى يةدةطى
طةشتياران بة بيانى بة طةشتياران بة دراوى بيانى طةشتياران بة دراوى بيانى
(هةزاران كةس) (مليار دؤالر) (هةزاران بة (مليار (مليؤنان) بة (مليار
كةس) دؤالر) دؤالر)
0202
106 26.8 32 11.5 1.1 34.24 كانونى 2
129 27.0 42 11.5 1.1 34.35 شوبات
158 27.2 73 11.7 1.3 34.53 ئادار
169 27.3 93 11.6 1.2 34.68 نيسان
170 27.3 74 11.2 1.2 35.13 ئايار
231 27.4 44 10.9 1.2 35.25 حوزةيران
362 27.9 41 11.5 1.3 35.30 تةمووز
166 28.2 40 11.7 1.1 35.55 ئاب
203 28.5 63 11.8 1.2 35.56 ئةيلول
157 28.2 91 11.8 1.5 35.57 تصرينى 1
164 27.7 72 12.6 1.4 35.60 تصرينى 2
152 28.6 42 12.8 1.3 36.04 كانونى 1
0200
98 28.3 33 12.9 1.1 25.02 كانونى 2
107 28.4 37 12.5 0.2 33.34 شوبات
136 28.5 53 11.9 0.5 30.12 ئادار
135 28.8 51 11.6 0.8 28.04 نيسان
121 28.4 35 11.6 0.7 27.24 ئايار
178 28.3 21 11.4 0.7 26.59 حوزةيران
220 28.9 25 12.3 0.9 25.73 تةمووز
133 30.6 20 12.3 0.9 25.03 ئاب
149 30.6 28 11.9 0.9 24.03 ئةيلول
125 30.5 46 11.7 1.1 22.09 تصرينى 1
124 30.8 40 11.6 1.0 20.17 تصرينى 2
130 30.8 32 11.3 0.9 18.14 كانونى 1
0200
96 30.7 27 10.9 0.8 16.38 كانونى 2
98 30.8 33 10.4 0.8 15.74 شوبات
120 31.0 45 10.2 0.9 15.14 ئادار
124 31.8 55 9.6 1.0 15.24 نيسان
120 29.6 42 8.5 0.8 15.54 ئايار
157 29.3 29 7.8 0.9 15.56 حوزةيران
66
157 29.6 26 7.8 1.0 14.44 تةمووز
115 29.5 24 8.1 1.0 15.15 ئاب
100 30.0 34 8.2 1.0 15.07 ئةيلول
93 29.5 57 8.3 1.2 15.51 تصرينى 1
76 29.8 43 7.6 1.1 15.06 تصرينى 2
111 30.0 30 7.9 1.0 15.04 كانونى 1
0202
81 30.7 27 10.9 0.9 13.64 كانونى 2
87 30.8 33 10.4 0.8 13.53 شوبات
106 31.0 45 10.2 1.1 13.45 ئادار
102 31.8 55 9.6 1.1 14.45 نيسان
111 29.6 42 8.5 1.0 15.54 ئايار
136 29.3 29 10.7 1.0 15.56 حوزةيران
130 29.6 26 10.9 0.8 14.44 تةمووز
137 29.5 24 8.1 1.0 15.15 ئاب
86 30.0 34 8.2 1.0 15.07 ئةيلول
103 29.5 57 8.3 1.2 15.51 تصرينى 1
83 29.8 43 7.6 1.1 15.06 تصرينى 2
111 30.0 30 7.9 1.0 15.04 كانونى 1
0202
72 32.3 25 13.4 0.6 17.13 كانونى 2
74 33.4 31 13.4 0.6 17.33 شوبات
83 33.6 41 13.6 0.8 17.44 ئادار
102 33.7 13.8 0.9 17.51 نيسان
111 33.3 14.2 0.8 17.31 ئايار
142 33.8 15.3 0.8 16.71 حوزةيران
161 35.1 15.4 0.9 16.76 تةمووز
151 33.1 15.6 1.0 16.86 ئاب
121 32.3 16.90 ئةيلول
125 33.02 1.2 16.93 تصرينى 1
122 14.3 1.0 15.80 تصرينى 2
67
68
پەراوێزەکان:
.1پێشبینی گەیشتنی نرخی نەوت بە ئاستی 78یان 65دۆالر لە سەرەتای
مانگی كانونی دووەمی 2015لەالیەن بانكی نێودەوڵەتییەوە راگەیەنرا لە
(راپۆرتی ئاسۆكانی ئابوری جیهان ،كانونی دووەم /2015بانكی نێودەوڵەتی).
.2راپۆرتی ئاسۆكانی ئابوری جیهانی /كانونی دووەمــی ،2015بانكی
نێودەوڵەتی.
.3ئەم بەشەی راپۆرتەكە لەالیەن :بانكی نێودەوڵەتی و (دیلیپ راسا،
كریستین سكویتلەر و سەید رازا یوسفی)وە ئامادەكراوە.
.4وەاڵمدەری گۆڕانكارییەكان لە نرخی نەوت :باری ئەنجومەنی هاریكاری
كەنداو .خستنەڕووی وزەی رێكخراوی ئۆپیك ،مجەللەدی ،33ژمارە ،4-3
الپەڕە ،197-184 :ئەیلولی -كانونی یەكەمی .2009لەسەر پێگەی ئەلیكرتۆنی
تۆڕی توێژینەوەكانی زانستی كۆمەاڵیەتی دەستدەكەوێت:
Naufal ,George Sami and Termos, Ali A.
http://dx.doi.org/10.1111/j.1753 0237.2009.00166 . http://ssrn.
com/abstract=930810
سەرچاوە:
93847
H Street NW, Washington DC 1818 51422
تەلەفۆن1000-473-202 :
پێگەی ئەلیكرتۆنیwww.worldbank.org :
2625-522-202 :
World Bank, 1818 H Street NW, Washington, DC 20433, USA
69
pubrights@worldbank.org
7-0538-4648-1-ISBN: 978
7-0538-4648-1-978/DOI: 10.1596
واشنتۆن- بانكی نێودەوڵەتی
World Bank, 1818 H Street NW, Washington, DC 20433, USA
pubrights@worldbank.org
7-0538-4648-1-ISBN: 978
7-0538-4648-1-978/DOI: 10.1596
70
71
72
73
74
75
76
77
دڵشاد محەمەد -هێمن تاهیر ژنێك لەناو سەردەستەی 136
2016
میلیشیاكاندا
2016 هاوار محهمهد ماركس و رەخنەی سیاسهت 137
78
2017 محەمەد چیا چین و ئێران 155
79