Manzum Sözlükler Asım

T.C.
MARMARA ÜNĠVERSĠTESĠ
EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
TÜRKÇE EĞĠTĠMĠ ANA BĠLĠM DALI
DĠL ÖĞRETĠMĠ GELENEĞĠMĠZDE MANZUM SÖZLÜKLER

(Tuhfe-i Asım Örneği)
Yüksek Lisans Tezi
517110004
Selim TĠRYAKĠOL
Yöneten
Doç. Dr. Asuman AKAY-AHMED
Ġstanbul, 2013
ii
ÖN SÖZ
Yeni bir dil öğrenen öğrenci öğrendiği dilin gramerini öğrenmekle birlikte
kelimelerini de kazanmalıdır. Kelime kazanımında en önemli yöntemlerden biri sözlük
kullanımıdır. Sözlükler ait olduğu dilin kelimelerinin anlamlarını okuyucuya vererek o
dilin kelimelerini anlaĢılır hale getirir. Sözlük kullanımı ne kadar artarsa kelimelerin
yanlıĢ kullanımı o kadar azalır. Böylece öğrenci hem dinlediğini daha iyi anlar hem de
kendisini daha iyi ifade edebilir. Ne var ki bu denli önemli bir gerecin kullanımı
günümüzde oldukça düĢüktür. Bu durum eğitim-öğretim ortamlarında iletiĢim
kopukluklarına sebep olmaktadır. Eğitim-öğretim ortamlarında meydana gelen bu
iletiĢim kopukluklarını gidermek için öğrenciler arasında sözlük kullanımını
yaygınlaĢtırılmalıdır; bunun için geçmiĢte bu gereci özendirmek için neler yapıldığını
araĢtırmak gerekmektedir.
Bu araĢtırmaya konu olan Tuhfe-i Asım adlı manzum sözlük Osmanlı eğitim
kurumlarında dil öğretiminde kullanılmıĢtır. AraĢtırmacılara örnek olması için eser
çeviri yazı ile Latin alfabesine aktarılmıĢtır. Aktarım esnasında bütün kelimeler için
sözlüğe bakılmıĢ, kelimeler doğru okunmaya çalıĢılmıĢtır. Eser manzum olduğu için
kelime bulmak zor olmaktadır. Bu sebeple eserdeki bütün kelimelerin alfabetik dizini
çıkarılmıĢtır. Bunun yanında araĢtırmada manzum sözlükler hakkında ayrıntılı bilgi
verilmiĢtir.
Beni yetiĢtiren ve desteklerini esirgemeyen aileme; güler yüzü, sabrı, bilgisi ve

ilgisiyle bana yol gösteren hocam Doç. Dr. Asuman AKAY-AHMED‟e; sormayı,
araĢtırmayı ve ilmi bize sevdiren hocam Prof. Dr. Mustafa S. KAÇALĠN‟e ve üzerimde
emeği olan bütün hocalarıma teĢekkürü bir borç bilirim.
iii
ÖZET
Sözlük, bir dilin kelime varlığını içinde bulunduran kitaptır. Tarihî süreçler
içinde sözlükler ihtiyaca göre çeĢitli türlerde yazılmıĢtır. Bu sözlük türlerinden biri de
manzum sözlüklerdir.
Manzum sözlükler, nazmın akılda kalıcılık özelliğine dayanarak öğrencilere

kelime öğretmek maksadıyla kaleme alınmıĢtır. Arap dilciler tarafından XI. yüzyıldan
itibaren kaleme alınmaya baĢlanan bu tür eserler, bu yüzyıldan sonra da Ġslam
memleketlerinde medrese, dergâh ve mekteplerde âlet dersleri arasında okutulmuĢtur.
Manzum sözlükler, manzum bir “mukaddime” ile baĢlar. Eserin telif sebebi ve
tertip özellikleri bu kısımda verildikten sonra “sözlük” kısmına geçilir. Genellikle telif
tarihinin verildiği bir “hâtime” ile eser sonlanır.
Tuhfe-i Asım, 1798 yılında Mütercim Âsım Efendi tarafından kaleme alınmıĢ
Arapça-Türkçe manzum bir sözlüktür. Eserin Süleymaniye Yazma Eser
Kütüphanesinde üç adet müstensih nüshası bulunmaktadır. Müellif nüshası hakkında
henüz bilgi sahibi değiliz. Bu çalıĢmada eser, bir nüshası esas alınıp diğer nüshalarla
karĢılaĢtırmak sûretiyle çeviri yazı ile Latin alfabesine aktarılmıĢ ve eserin sözlük
bölümünde yer alan kelimelerin kolay bulunabilmesi için alfabetik dizin
oluĢturulmuĢtur.
Yüzyıllar boyunca Ģiirin akılda kalıcı özelliğini kullanarak dil öğretiminde

kendisinden istifade edilen manzum sözlükler arasında önemli bir yeri olan Tuhfe-i
Asım‟ın çalıĢılması Türkçe eğitimi üzerine çalıĢanlara kelime öğretim yöntemleri
açısından kaynak sağlayacak ve emsal teĢkil edecektir.
Anahtar Kelimeler: Dil Öğretimi, Türkçe Eğitimi, Manzum Sözlükler, Mektep

ve Medreseler.
iv
ABSTRACT
Dictionary is a reference book which keeps a language‟s vocabulary in itself. In

historic processes, dictionaries have been written in various categories depending on
needs. One of these dictionary categories is poetic dictionaries.
Poetic dictionaries have been prepared to teach students vocabulary based on

memorability of poetry. Such works, which started to be drafted by Arabian linguists in
the XIth century, were also taught in islamic countries in madrasahs, dervish lodges and
schools within instrumental subjects after this century.
Poetic dictionaries begin with a poetic “preface”. After giving the work‟s
purpose of compilation and construction characteristics, it passes to the “dictionary”
part. Generally it ends with an “epilogue” giving its compilation date.
Tuhfe-i Asım is an Arabic-Turkish poetic dictionary which was written in verse

by Mütercim Âsım Efendi on 1798. The book has three scribe copies in Süleymaniye
Manuscripts Library. We do not have information about the author copy yet. Ġn this
work, the book, using one copy as reference and comparing the reference copy with the
others, has been translated into the Latin alphabet by transliteration and in order to be
able find the words in dictionary part of the book, an alphabetical index has been
created.
Working on Tuhfe-i Asım which has an important role in the in verse written
poetic dictionaries that have been used in language learning for centuries by using the
memorable characteristics of poems, will provide a valuable resource for people who
works on Turkish education.
Key Words: Language Teaching, Turkish Education, Poetic Dictionaries,

Schools and Madrasahs.
v
İÇİNDEKİLER
ONAY……………………………………………………………………………………i
ÖN SÖZ………….………………………………………………………………..…….ii
ÖZET…………………………………………………………...………………………iii
ABSTRACT……………………………………………………………………………iv
İÇİNDEKİLER………………………………………………………………………....v
KISALTMALAR…………………………………………………………………........vi
ÇEVİRİ YAZI SİSTEMİ……………………………………………………………..vii
1. BÖLÜM: GİRİŞ
1.1. GiriĢ……………………………………………………………………………...1
1.2. Problem Durumu………………………………………………………………...2
1.2.1. Problem Cümlesi………………………………………………………....3
1.3. AraĢtırmanın Amacı……………………………………………………………...3
1.4. AraĢtırmanın Önemi……………………………………………………………..4
1.5. Sınırlılıklar……………………………………………………………………….6
1.6. Yöntem……………………………………………………...…………………...6
1.6.1. AraĢtırmanın Modeli……………………………………………………..6
1.6.2. Veri Toplama Tekniği……………………………………………………6
2. BÖLÜM: MANZUM SÖZLÜKLER VE TUHFE-İ ÂSIM

2.1. Manzum Sözlükler Hakkında Bilgi……………………………………………...7
2.1.1. Genel Özellikleri…………………………………………………………7
2.1.2. Tarih Boyunca Manzum Sözlükler………………………………………8
2.1.3. Manzum Sözlüklerin ġekil ve Tertip Özellikleri……………………….10
2.1.4. Manzum Sözlüklerin Muhteva Özellikleri……………………………...11
2.2. Mütercim Âsım Efendi‟nin Hayatı ve Eserleri…………………………………12
2.3. Tuhfe-i Âsım…………………………………………………………………....14
2.3.1. Adı………………………………………………………………………14
2.3.2. YazılıĢTarihi……………………………………………………………15
2.3.3. YazılıĢ Sebebi…………………………………………………………..15
2.3.4. Beyit Sayısı……………………………………………………………..16
2.3.5. Tertip ġekli ve Bölümleri……………………………………………….16
2.3.6. Muhtevası……………………………………………………………….17
2.3.7. Yazma Nüshaları………………………………………………………..19
3. BÖLÜM: METİN VE DİZİN

3.1. Metin……………………………………………………………………………21
3.2. Türkçe - Arapça Dizin………….…………………….…………..…………...124
3.3. Arapça - Türkçe Dizin………….………………………………...…………...172
4. BÖLÜM: SONUÇ VE ÖNERİLER………………………………….………...222
KAYNAKLAR……………………………………………………………………….224
EK: TIPKIBASIM…………………………………………………………………...228
vi
KISALTMALAR
T : Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Tırnovalı Bölümü 1797

numarada yer alan yazma nüsha
H1 : Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Hüsrev PaĢa Bölümü 707
numarada yer alan yazma nüsha.
H2 : Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Hüsrev PaĢa Bölümü 708
numarada yer alan yazma nüsha.
bk. : Bakınız
c. : Cilt
s. : Sayfa
b. : Bin, ibn
öl. : Ölümü
Haz. : Hazırlayan
H : Hicrî yıl
M : Miladî yıl
vii
ÇEVİRİ YAZI SİSTEMİ
s ‫ص‬ ‟ ‫ء‬
d, z ‫ض‬ a, a, e ‫ا‬
t ‫ط‬ b, p ‫ب‬
z ‫ظ‬ p ‫پ‬
„ ‫ع‬ t ‫ت‬
g ‫غ‬ s ‫ث‬
f ‫ف‬ c, ç ‫ج‬
k ‫ق‬ ç ‫چ‬
k, g, ñ, ñ, ñ ‫ك‬ h ‫ح‬
g ‫گ‬ h ‫خ‬
l ‫ل‬ d ‫د‬
m ‫م‬ z ‫ذ‬
n ‫ن‬ r ‫ر‬
o, ö, u, ü, u, v ‫و‬ z ‫ز‬
a, e, h ‫ه‬ s ‫س‬
a, a, ė, ê, ı, i, i, y ‫ى‬ Ģ ‫ش‬
1
I. BÖLÜM: GİRİŞ
1.1. Giriş
Sözlükler, bir dilin olgunluğunu, iĢlenmiĢliğini ve zenginliğini gösteren kılavuz

ve kaynak kitaplarıdır (EMĠNOĞLU 2010: 4). Bir dilin sözlüğü o dilin söz varlığını geniĢ
ölçüde içinde taĢır. Tarih boyunca dillerin söz varlığını içinde taĢıyan birçok sözlük
kaleme alınmıĢtır. Bu sözlüklerin birçok türü vardır. Bunlardan biri de manzum
sözlüklerdir.
Manzum sözlükler kafiyeli ve ahenkli olduğu için kelime ve dil öğrenmede

oldukça etkilidirler. Bu sözlükler tarih boyunca Ġslam medeniyeti dairesine giren
memleketlerde, “öğrenilecek dilin kelimelerini ve karşılıklarını ezberleterek kısa sürede
ve daha kolay bir şekilde öğretmek amacıyla yazılmış ve bir ders kitabı olarak okunmuş
ve okutulmuştur” (EMĠNOĞLU 2010: 16). Kelime öğretmede, kelimelerin çocuğun
hafızasında kalmasında son derece etkili olan manzum sözlüklerin günümüz alfabesine
doğru bir Ģekilde aktarılarak incelenmesi gerekmektedir.
Tarihte âlimler ve Ģairler tarafından birçok manzum sözlük yazılmıĢtır.

Bunlardan biri de Mütercim Âsım Efendi (ö. 1819)‟nin yazdığı Tuhfe-i Âsım isimli
Arapça-Türkçe manzum sözlüktür. Bu çalıĢmada Âsım Efendi‟nin bu eseri ele
alınacaktır.
Tuhfe-i Âsım, Âsım Efendi‟nin tek telif sözlüğüdür. Yazıldığı dönemde

çocuklara dil öğretiminde kullanılmıĢtır. Eser, dönemin Türkçesi için de bir kaynak
niteliğindedir.
ÇalıĢmada eserin bütün nüshaları gözden geçirilmiĢ, bir nüshası esas alınarak
diğer nüshalarla karĢılaĢtırması yapılmıĢtır. ÇalıĢmada esas alınan nüsha, H. 1208
kaydıyla diğerlerine göre daha eski olduğundan “T” Ģeklinde kısaltması yapılan
nüshadır. Bu nüsha Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi 1797 numarada kayıtlıdır.
Nüshanın bir örneği çalıĢmanın arkasına eklenmiĢtir. Varak ve beyit numaraları bu
nüshaya göre verilmiĢtir. Öbür nüshalarla arasındaki farklar çalıĢma içerisinde
dipnotlarla belirtilmiĢtir. Farklılık sadece kelimede ise dipnot vermekle yetinilmiĢtir;
fakat birden fazla kelimede ya da cümlede farklılık varsa o ifade köĢeli yay [ ] içine
alınmak suretiyle aradaki fark dipnotta gösterilmiĢtir.
2
Eser, çeviri yazıyla latin alfabesine aktarıldıktan sonra sözlük kısmında geçen
bütün kelimelerin dizini hazırlanmıĢtır. Dizin hazırlanırken sözlüğün manzum
olmasından kaynaklanan eksik ifadeler tarafımızdan tamamlanmıĢtır. Mesela ilk
mısrada “kulagın tozı” denildikten sonra ikinci mısrada sadece “kılı” denilmektedir.
Dizin hazırlanırken bu kelime “kulagın kılı” Ģeklinde tamamlanmıĢtır. Dizinde geçen
kelimenin beyit içerisinde de bulunup görülebilmesi için kelimelerin sonunda beyit
numaraları verilmiĢtir.
1.2. Problem
Ġnsan düĢündüğünü dille ifade eder. DüĢünmek insanın ayırt edici özelliği
olduğu için dili kullanma becerisi insan için en önemli becerilerdendir. Bu becerinin
kazanımı küçük yaĢta aile ortamında baĢlamakla birlikte geliĢimi okulda dil derslerinde
devam etmektedir.
Dil derslerinde yapılan dinleme, okuma, yazma ve konuĢma etkinlikleriyle

çocuğun dil becerisi geliĢmektedir. Dil becerisi alanlarından biri de kelime kazanımıdır.
Dil geliĢiminin önemli alanlarından biri de kelime ve kavram geliĢimidir. Dil

bilimcilere göre kelime gösteren ise kavram gösterilendir. Kavramların göstereni olarak
kelimeler, insanın anlam dünyasını biçimlendiren vazgeçilmez dil yapılarıdır (YILDIZ
2008: 311).
“Çocuk, dünyayı, bildiği kelime sayısı kadar bilir” (YILDIZ 2008: 31). Yabancı
bir dili yeni öğrenen birey için de aynı durum geçerlidir. Bir dili yeni öğrenen birey,
aslında yeni bir dünyaya adım atmaktadır. Öğrenmekte olduğu yeni kelimeler, ona yeni
bir kültürün, yeni düĢüncelerin kapısını aralayacaktır.
Kelime öğretiminde bugün çeĢitli yöntemler uygulanmaktadır. Öğrencilere

kelime öğretirken kullanılan yöntemler elbette belli bir birikimin, hayata bakıĢ açısının
sonucudur. Hiçbir öğretim yöntemi kendiliğinden ortaya çıkmaz. Her yöntem kendinden
önceki yöntemden esinlenerek meydana gelir. Denilebilir ki insanın her faaliyeti bir
kültürden beslenir. Ġnsan bir ürün ortaya koyarken çoğunlukla kendinden önceki
çalıĢmaları inceler. Kültür de aslında böyle oluĢur. Kültürün tanımı bir görüĢe göre
Ģöyledir: “Az veya çok kalıplaşan düşünüş, duyuş ve davranış tarzları; bu bütünü bir
3
çok insan öğrenir ve bölüşür. Böylece kültür belli kişileri hem objektif hem de sembolik
olarak başkalarından ayrı bir topluluk haline getirir” (MERĠÇ 1986: 44).
Kültür bir toplumun beslenmesi gereken, bir toplumu öbürlerinden ayıran asıl
kaynaktır. Öğrenciler için dil öğretim yöntemleri seçilirken mensup olunan kültürden
faydalanmak gerekir. Bu amaçla daha evvel hangi yöntemlerin uygulandığını araĢtırmak
ve yazılmıĢ olan eserleri incelemek bugün yapılan çalıĢmalar için aydınlatıcı olacaktır.
Osmanlı eğitim kurumlarında yüzyıllar boyunca çeĢitli ihtisas alanlarında ilmî

esaslara göre binlerce eser yazılmıĢtır. Bu ihtisas alanlarından biri de “lügat ilmi”dir.
Bugün kelime öğretiminde vazgeçilmez yöntemlerden biri olan sözlük, medrese,

mektep ve dergâhlardaki dil derslerinde oldukça yaygın bir biçimde kullanılmıĢtır. Bu
kurumlarda okutulmak üzere mensur sözlüklerin yanında bir de küçük çocuklara
(sübyan) ve eğitime yeni baĢlayanlara (müptedi) yardımcı olması için kelime
öğrenimini zevkli ve akılda kalıcı hale getiren manzum sözlükler yazılmıĢtır. Bu
araĢtırmanın konusunu da manzum sözlükler oluĢturacaktır. Manzum sözlüklerden
geçmiĢte dil öğretiminde oldukça istifade edilmiĢtir. Bu denli önemli bir türün incelenip
istifadeye sunulması dil araĢtırmacıları için emsal teĢkil edecektir. Bu nedenle manzum
sözlükler bugünkü alfabeye doğru bir Ģekilde aktarılmalıdır.
1.2.1. Problem Cümlesi
Tuhfe-i Âsım adlı manzum sözlüğün dil derslerinde kelime öğretim yöntemlerine
katkısı nedir?
1.3. Araştırmanın Amacı
AraĢtırmanın amacı Tuhfe-i Âsım adlı manzum sözlüğü çeviri yazı ile Latin
harflerine doğru bir Ģekilde aktararak Türkçe derslerinde kelime öğretim yöntemlerine
katkıda bulunabileceğini tespit etmektir. Bir diğer amaç ise Mütercim Âsım Efendi gibi
önemli bir dil âliminin yaĢadığı dönemde kullandığı Türkçeyi, hangi kelimeleri, hangi
manalarda kullandığını ve kelimelere hangi karĢılıkları verdiğini tespit etmektir.
4
1.4. Araştırmanın Önemi
Ünlü dil bilimci, düĢünür ve devlet adamı W. Von HUMBOLDT (1767-1835), bir
milletin dilinden o milletin kültürüne, dünya görüĢüne inilebileceğini savunmuĢtur.
Buradan çıkan sonuç Ģudur: Dil, kültürün aynasıdır (AKSAN 2009: 65).
Türkçe eğitimi üzerine çalıĢanlar için Türk dilcileri tarafından yazılan dil
öğretimine yönelik eserler önem arz etmektedir. Bu eserlerin açığa çıkarılması eski ilim
adamlarının dil öğretimi ve Türkçe konusunda neler ortaya koyduklarını anlamamıza
yardımcı olacaktır. Gerek yöntem olarak gerek kaynak metin olarak bu eserlerden
faydalanmak son derece önemlidir.
Türkçe eğitimcileri için bilhassa çocuklara kelime öğretiminde örnek

alınabilecek önemli türlerden biri de manzum sözlüklerdir. Kelime öğretiminde
vazgeçilmez bir kaynak olan sözlük kullanımı Osmanlı‟da manzum sözlüklerle zevkli
ve yaygın hale getirilmiĢtir. Osmanlı‟da medrese, dergâh ve mekteplerde dil
öğretiminde manzum sözlüklerden yüzyıllarca istifade edilmiĢtir. Küçük yaĢtaki
çocuklar (sübyan) ve dil öğrenmeye yeni baĢlayanlar (müptedi) manzum sözlük
okumuĢlardır. Böylece öğrendikleri dilin belli baĢlı kelimelerini öğrenmiĢler, kavram
dünyalarını geniĢletmiĢlerdir. Bilinen son manzum sözlük olan Tuhfe-i Remzî‟nin yazarı
Ahmed Remzî, eserinin giriĢ kısmında manzum sözlüklerin çocukların eğitimi açısından
önemini Ģöyle izah etmiĢtir: “(Ecdad-ı „izam eslaf-ı kiram) didigimiz büyük dedelerimiz,
ulularımız insanları pek añlamışlar, bir çocugı bilgili, uslı bir adam itmek içün ne
gerekli ise aña göre tavranmışlardır. Gençlik ve kocalık çaglarında düzenli, makamlı
herhangi bir sesi işiden adam ademogulları kulak viriyorlar, istekle diñleyorlar. Çocuk
beşikde nenni isteyor. Ve o uygun sesi diñleye diñleye mışıl mışıl uyuyor. Nenniden
uzaklaşan bir çocuga öğretilecek şeyleri kolaylıkla okunmak ve unutdurmamak içün

nenniye beñzeyen sözlerle ögretmeyi bulmışlar ve pek çok fa’idesini görmişlerdir”
(KARTAL 2003: 54). Ninni, tekerleme, bilmece gibi türlerde görülen tekrar ve ahenk, her
öğrenmenin esasıdır. Manzum sözlüklerde de kelimeler metnin değiĢik kısımlarında ya
aynen tekrar edilerek ya da benzer kelimeler ard arda verilerek öğretilmektedir
(ÜNALAN 2001: 42).
5
Sözlükler, bugün dil öğrenenler için vazgeçilmez kaynaklardır. Bilhassa “kelime

öğretiminde sözlüğün önemli bir yeri vardır. Kelimelerin tanımları, açıklamaları, doğru
kullanımları, anlam ayırıcıları sözlüklerde yer alır. Sözlük, bağlamdaki yanıltıcı
unsurların engellenmesine yardımcı olur” (YILDIZ 2008: 327). Leibniz‟e göre bir
milletin kelimelerinin açık ve anlaĢılır olması, o milletin fertlerini üstün ve özgün
düĢünmeye yetenekli kılar (BUDAK 2000: 21).
Manzum sözlükler sayesinde öğrenciler, kullanmakta oldukları kelimelerin

anlamlarını durulaĢtırmıĢ, yanlıĢ kullanımlarını farkedip düzeltebilme yeteneği
kazanmıĢlardır. Kelimelerin türevleri yakın beyitlerde verilerek kelime ailesi
tanıtılmıĢtır. Zıt ve yakın anlamlar öğretilerek anlam sınırları üzerinde bilinç
kazandırılmıĢtır. BirleĢik kelime, deyim, atasözü gibi kümeleĢmeler de tanıtılıp
anlamları kavratılmıĢtır (YILDIZ 2008: 326). Atasözü ve deyimler sayesinde öğrenilen
dilin kültürü de kazandırılmıĢtır. Yer yer eğitici ve yol gösterici cümleler kurularak hem
cümle kurulumu sezdirilmiĢ hem de öğrenciler dil öğrenmeye teĢvik edilmiĢtir.
Bugünkü dil çalıĢmalarına göre kavram öğrenmenin yollarından biri de sözlük

kullanımıdır. Sözlüklerde kavram öğrenme tanımlama yoluyla gerçekleĢtirilir. Tanım,
bir kavramı baĢka sözcükler vasıtasıyla öğretmedir. Manzum sözlüklerde de bütün
sözlüklerde olduğu gibi bu yolun izlendiği görülür. Manzum sözlüklerde kavram
öğrenme yollarından “tanımlama”nın yanı sıra “sınıflandırma”nın da sıklıkla
kullanıldığı görülür. Sınıflandırma, genel bir kavramı farklı özelliklerine göre
gruplandırmak esasına dayanır. Mesela ses kavramı, ayı sesi, kuzu sesi, köpek sesi gibi
sınıflara ayrılabilir. Manzum sözlüklerde bu Ģekilde üst bir kavramın alt kavramlarıyla
birlikte verildiği görülmektedir. Bu çalıĢmanın konusu olan Tuhfe-i Âsım‟da 1003 ile
1014 beyitleri arasında önce savt ve âvâz kelimeleri verilmiĢ sonra çeĢitli nesne ve
hayvanların seslerinin isimleri öğretilmiĢtir. Bu beyitlere bakılırsa manzum sözlüklerde
sınıflandırma yöntemi ile kelime öğretiminin uygulandığı görülür. Bu yöntem sayesinde
bir kavram kendisine ait alt kavramlarla birlikte kolayca öğrenilmektedir (YILDIZ 2008:
314).
Tuhfe-i Âsım‟ın manzum sözlükler arasında önemli bir yeri vardır. Eser, eğitici
bir sözlüktür. Osmanlı eğitim kurumlarında okunmuĢ ve okutulmuĢtur. XIII. yüzyıldan
6
beri Türkiye Türkçesiyle yazılmıĢ kitaplardan toplanan Tanıklarıyla Tarama

Sözlüğü‟nde de taranmıĢtır.
1.5. Sınırlılıklar
Bu çalıĢma Tuhfe-i Âsım adlı manzum sözlükte yer alan kelimelerle sınırlı
tutulmuĢtur.
ÇalıĢma, sözlüğün Arap harflerinden çeviri yazıyla Latin harflerine
aktarılmasıyla sınırlıdır.
1.6. Yöntem
1.6.1. Araştırmanın Modeli
Bu araĢtırmada, nitel araĢtırma yöntemlerinden “doküman incelemesi”

yapılmıĢtır.
1.6.2. Veri Toplama Tekniği
Bu araĢtırmada veri toplamak amacıyla kaynak tarama tekniği kullanılmıĢtır.

7
II. BÖLÜM: MANZUM SÖZLÜKLER VE TUHFE-İ ÂSIM
2.1. Manzum Sözlükler Hakkında Bilgi
2.1.1. Genel Özellikleri
Ġslam memleketlerinde akaidden gramere, tasavvuftan tıbba birçok ilmin

öğretiminde yüzyıllarca Ģiirden faydalanılmıĢtır. ġiirin ahengi ve veznin ritmik tekrarı
insan zihninde kalıcı bir etki bırakmaktadır. ġiirle az sözle çok Ģey ifade edilebilmekte,
kelime israfı yapılmamaktadır. Bütün bunlar düĢünülerek birçok ilim dalında eserler
manzum olarak kaleme alınmıĢtır. Bu ilimlerden biri de “lügat ilmi”dir.
Kelimeleri ahenkli olarak yan yana getirip birbirlerinin manalarını verme esasına
dayanarak hazırlanan sözlüklere “manzum sözlük” adı verilmektedir. Manzum sözlükler
her yaĢtan insana hitap etmekle birlikte daha çok küçük yaĢtakiler düĢünülerek
hazırlanmıĢtır; çünkü insan küçük yaĢta Ģiire daha heveslidir. ġiirin ahengi ve veznin
ritmik tekrarı küçük yaĢtaki çocukların oldukça ilgisini çekmektedir. Çocukların Ģiire
olan bu ilgisi Ġslam toplumlarında eğitim açısından dikkate alınmıĢ ve onlar için
manzum sözlükler kaleme alınmıĢtır.
Ġslam memleketlerinde dil öğretiminde kelime ve gramer öğretme metodu olarak

faydalı görülen manzum sözlükler yabancı dilde metin okuma aĢamasına gelme süresini
kısaltmak, sözcük bilgisini geliĢtirmek ve dil öğretimini kolaylaĢtırmak gibi iĢlevler
görmüĢlerdir. Kelime ve gramer öğretiminin yanı sıra öğrencilere kültür, edebiyat ve
aruz bilgileri de sunan manzum sözlükler, nazmın talebeye daha hoĢ ve cazip gelmesi,
vezin üzere kolayca okunmaları ve tekrar yoluyla kısa sürede ezberlenmeleri
bakımından ilgi görmüĢtür. Aynı zamanda bu tarz sözlüklerin bazı beyitlerinde edebî
sanatlar, bahir ve vezinler de ele alınarak öğretilmiĢ, öğrenciler aruz konusunda
bilgilendirilmiĢtir. Bu sözlükleri okuyanların Ģairlik yeteneklerinin de geliĢeceği
düĢünülmüĢtür (ÖZ 2010: 52-53).
Manzum sözlükler genel olarak ilim adamları ve Ģairler tarafından kaleme

alınmıĢtır; çünkü manzum sözlük kaleme alabilmek için çok iyi bir dil bilgisine ve
Ģairlik yeteneğine sahip olmak gerekmiĢtir. Bu sözlüklerde yer alan kelimelerin fesahate
ve belagata uygun olmasına özen gösterilmiĢ; bununla düzgün konuĢma ve maksadı
güzel ifade etme melekesinin kazandırılması, konuĢma ve yazıda akıcılığın sağlanması
8
düĢünülmüĢtür. Manzum sözlük yazarları eserlerinin aruzu iyi bilen kiĢilerce vezin
üzere okutulup ezberletilmesine ısrarla vurgu yapmıĢlardır. Manzum sözlüklerin yazımı
“fenn-i hatir” olarak görülmüĢtür. Bu tarz sözlükler okuyanlar ve okutanlarca “hacmi
küçük, faydası çok ve ezberi kolay” eserler olarak nitelendirilmiĢtir (ÖZ 2010: 53).
“Manzum sözlükler, on ile yirmi yaş grubu arasında olanlara okutulmuştur.

Bazı yazarlar, küçük yaşlarda manzum sözlük okuduklarını, daha sonra da okuttuklarını
ifade etmişlerdir. Bu yazarlardan biri olan Şahidi, kendisi on yaşında iken ölen babası
Hüdai Salih Dede‟nin kendisine manzum sözlükler okuttuğunu, bunlardan önce Tuhfe-i
Hüsami‟yi, Hasan „Ayni de yirmi yaşında iken manzum Arapça-Türkçe sözlüklerden
Nazmü‟l-Leal‟i okuduğunu söylemişlerdir” (ÖZ 2010: 53).
Manzum sözlükler belli bir vezne göre yazılmak mecburiyetinde olduğu için
eksik kalan yönleri olmuĢtur. Bu eksikler manzum sözlüklere Ģerhler yazılmak suretiyle
azaltılmaya çalıĢılmıĢtır. Tarih boyunca meĢhur manzum sözlüklere Ģerhler yazılmıĢtır.
Medrese, dergâh ve mekteplerde alet dersleri arasında okutulan manzum

sözlüklerin dil öğretimi esnasında bir tanesinin okutulması ile yetinilmemiĢtir. Birçok
manzum sözlük bir araya getirilerek manzum sözlük mecmuaları oluĢturulmuĢtur.
Kütüphanelerde Câmi„u‟l-Lügat ya da Mecmu„a-i Lügat adlarıyla kayıtlı bulunan bu
mecmualar, Arapça-Farsça, Farsça-Türkçe ya da Arapça-Türkçe Ģeklinde dil gruplarına
göre bir araya getirilmiĢtir (ÖZ 2010: 54).
2.1.2. Tarih Boyunca Manzum Sözlükler
Manzum sözlükler Ġslam dünyasında XI. yüzyıldan itibaren yazılmaya

baĢlanmıĢtır. Bu sözlüklerin ilk örnekleri Arap dilciler tarafından kaside tarzında
verilmiĢtir. Ġlk baĢlarda Arapçadan Arapçaya kaleme alınan manzum sözlükler sonradan
iki dilli olarak Farsça-Arapça yazılmaya baĢlanmıĢtır. Edip Natanazzi (öl. H. 499/M.
1106)‟nin Düsturu‟l-Lüga adlı eseri Farslara Arapçayı öğretmek maksadıyla XI.
yüzyılda yazılmıĢtır. Bu eser iki dilli manzum sözlüklerin ilk ve kısmî örneği kabul
edilmektedir (ÖZ 2010: 51).
Farsça-Türkçe kaleme alınan bir diğer eser olan Bedrüddîn Ebû Nasr Mes‟ud
(Mahmud) b. Ebî Bekr el-Ferâhî (öl. H. 640/M. 1242-43) tarafından H. VII./M. XIII.
9
yüzyılda yazılan Nisâbu‟s-Sıbyân ise, iki dilli manzum sözlüklerin tertip bakımından ilk
örneğidir. Bu eser yazıldığı zamanda bilhassa Ġran, Anadolu, Türkistan ve Hindistan‟da
çok rağbet görmüĢtür (KIRBIYIK 2007: 12).
Manzum sözlüklerin Anadolu‟da yazılan ilk örnekleri de Arapça-Farsça

olmuĢtur. Bunların bir kısmı yazarlarıyla birlikte aĢağıda listelenmiĢtir:
1. ġükrullah b. ġemsüddîn Ahmed b. Seyfüddîn Zekeriyâ – Zühretü‟l-Edeb

(H. 640/M. 1242-43)
2. Hüsameddin Hasan b. Abdülmü‟min el-Hoyî – Nasîbü‟l-Fıtyân ve
Nesîbü‟t-Tıbyân
3. Abdulhamîd el-Engürî - Silkü‟l-Cevâhir (H. 757/M. 1356)
4. Germiyanlı Ahmedî – Mirkâtü‟l-Edeb (H. 761-769/M. 1360-1377)
5. Ahmed-i Dâî – Ukûdu‟l-Cevâhir (KIRBIYIK 2007: 12).
Bu tezin konusu olan Tuhfe-i Âsım‟ın da atası sayılabilecek Arapça-Türkçe

manzum sözlüklerin ilki Abdullatîf Ġbn-i Melek tarafından H. 795/M. 1392 yılında
nazmedilen Lügat-i Ferişteoğludur (bk. Muhtar 1993). Diğer Arapça-Türkçe manzum
sözlükleri ise yazarlarıyla birlikte aĢağıdaki gibi sıralayabiliriz:
1. ġemsî – Cevâhirü‟l-Kelimât
2. ġeyh Ahmed - Nazmu‟l-Le‟âl (H. 1051/M. 1635)
3. Âsım – Tuhfe-i Âsım (H. 1213/M. 1798)
4. Vehbî – Nuhbe-i Vehbî (H. 1214/M. 1799)
5. Fevzî – Tuhfe-i Fevzî (KIRBIYIK 2007: 12).
Anadolu‟da yazılan Farsça-Türkçe manzum sözlükler ise sırasıyla Ģöyle

verilebilir:
1. Hüsâm b. Hasan el-Konevî – Tuhfe-i Hüsâmî (H. 802/M. 1399-1400)

2. Lutfullah Halîmî b. Ebî Yûsuf – Bahrü‟l-Garâyib
3. ġâhidî Ġbrahim Dede – Tuhfe-i Şâhidî (H. 921/M. 1515)
4. Lâmiî Çelebi – Lügat-i Manzûme (H. 933/M. 1527‟den önce)
5. Sünbülzâde Vehbî – Tuhfe-i Vehbî (H. 1197-M. 1782).
6. Süleyman Dürrî – Güher-rîz (H. 1263/M. 1867)
7. Ahmed Remzî Akyürek – Tuhfe-i Remzî (H. 1343/M. 1924) (KIRBIYIK
2007: 12).
10
Manzum sözlükler sadece iki dilli değil, aynı zamanda üç ya da daha fazla dilli
de kaleme alınmıĢlardır. Bunlardan Arapça-Farsça-Türkçe olanlarını aĢağıdaki gibi
sıralayabiliriz:
1. Bahâüddîn Ġbn Abdurrahmân-ı Magalkaravî – U„cûbetü‟l-Garâyib (H.

827/M. 1424)
2. Abdülkerîm – Lügat-i Abdülkerîm (H. 1002/M. 1594)
3. Hâkî Mustafa Üsküdarî – Menâzimü‟l-Cevâhir (H. 1042/M. 1632-33)
4. Hasan Aynî – Nazmu‟l-Cevâhir (H. 1236/M. 1821) (KIRBIYIK 2007: 13).
Manzum sözlüklerin hangi dillerde yazılacakları yazıldıkları yöreye ve

insanların ilgilerine göre değiĢiklik göstermiĢtir. Ġlk yıllarda üç dil üzerinde (Arapça-
Farsça-Türkçe) yazımı yoğunlaĢan manzum sözlüklerin daha sonraki yıllarda BoĢnakça,
Rumca, Ermenice, Bulgarca ve Fransızca olarak kaleme alınanları da olmuĢtur. Söz
konusu dillerde kaleme alınan manzum sözlükleri de Ģöyle sıralayabiliriz:
1. Bosnalı Üsküfî – Makbûl-i Ârif (BoĢnakça-Türkçe, H. 1040/M. 1635)

2. Refî‟i Kâlâyî – Ermenice Lügati
3. Sabrî – Tuhfe-i Sabrî an Lisâni Bulgarî (Bulgarca-Türkçe)
4. Ahmed Fevzî – Tuhfetü‟l-Uşşâk (Rumca-Türkçe)
5. Yusuf Hâlis – Miftâh-ı Lisân (Fransızca-Türkçe, H. 1266/M. 1849-50)
(KIRBIYIK 2007: 13).
Yukarıda bahsi geçen Ahmed Remzî Akyürek‟in Tuhfe-i Remzî isimli sözlüğü
manzum sözlük geleneğinin Ģu an için bilinen en son örneğidir. Eğitim ve öğretimde
meydana gelen anlayıĢ değiĢiklikleri ile birlikte manzum sözlükler de unutulmuĢtur.
2.1.3. Manzum Sözlüklerin Şekil ve Tertip Özellikleri
Manzum sözlükler tarih boyunca tuhfe, nuhbe, nisâb, lügat, manzûme, nazm gibi
isimlerle adlandırılmıĢlardır.
Manzum sözlüklerin üç ana gövdesi vardır.
Bunlardan birincisi “mukaddime” kısmıdır. Bu kısım çoğunlukla mesnevî nazım

Ģekliyle yazılmıĢtır. Geleneğe uyularak bütün manzum sözlüklere besmele, hamdele ve
salvele ile baĢlanır. Bu geleneğin yerine getirilmesinden sonra müellif eserin telif
sebebini açıkladığı beyitleri nazmetmeye baĢlar. Bu kısımda da müellifin hayatına dair
11
kısa bilgiler, eserin telif sebebi, tertip özellikleri, tesmiyesi ve telif tarifi gibi bilgilere
yer verilerek eserin tanıtımı yapılır. Müellif mukaddime kısmında yeri geldikçe dil
öğrenmenin faydaları ile ilgili nasihat cümlelerine de yer verir (ARSLAN 2011: 21).
Ġkinci bölüm ise “sözlük” kısmıdır. Sözlük kısmı aynı bahir ve vezinde olan
beyitleri birbirinden ayıran, her birinin beyit sayısı birbirinden farklı olan kıtalardan
oluĢur. Manzum sözlüklerdeki kıta kavramı “parça, bölük” anlamında kullanılmaktadır.
Kıtalar genellikle mesnevî, nazm, müstezad ve terkîb-i bend nazım Ģekilleriyle
yazılmıĢtır. Her kıtanın sonunda kıtaların nazmında kullanılan bahir ve vezinlerin
bilinip bu vezin üzere kolayca ezberlenmesi amacıyla aynı vezinde bir ya da iki takti
beyti yazılmıĢtır. Bu beyitlerde bahrin adı söylenmiĢ ve veznin tef‟ileleri yazılmıĢtır.
(ARSLAN 2011: 21-22)
Manzum sözlüklerde son bölüm ise “hâtime” kısmıdır. Bu bölüm Allah‟a hamd
ve dua beyitleriyle eserin nihayete erdiği kısımdır. Eserin telif tarihi de genellikle bu
bölümde verilir.
Manzum sözlüklerin ilk kıtalarında genellikle Allah‟ın ve Peygamber‟in ad ve

sıfatlarının zikredilmesi, bazı dinî ıstılahlara yer verilmesi gelenek halini almıĢtır. Bu
sebeple ilk kıtalara bazı sözlüklerde “kıt„a-i Ģeriyye” adı verilmiĢtir (ARSLAN 2011: 22).
Manzum sözlüklerde birbirinin karĢılığı olan kelimeler karıĢtırılmaması için iĢaretleme
ve numaralandırma yöntemine ihtiyaç duyulmuĢtur. Bu amaçla bazı sözlüklerde aynı
dile ait olan kelimelerin üzerlerine çizgi çekilirken bazılarında ise birbirinin karĢılığı
olan kelimelere aynı numara verilmesi yöntemine gidilmiĢtir. Bazı sözlüklerde de
kelimelerin hangi dile ait oldukları o dilin kısaltma harfi kelimenin üzerine yazılmak
suretiyle belli edilmiĢtir. Arapça için “ayn”, Farsça için “fe”, Türkçe için “te” gibi.
2.1.4. Manzum Sözlüklerin Muhteva Özellikleri
Bu tür sözlüklerde isim ve sıfat türünden kelimeler baĢta olmak üzere Arapça
kelimelerin çoğulları, Farsça fiillerin mâzî ve muzârî kökleri, çekimli fiiller ve fiillerin
mastar halleri verilmiĢtir. Bazı eserlerde Arapça ve Farsça deyimlere de yer verilmiĢtir.
Bunlar eserin sonlarına doğru nazmedilmiĢtir. Dinî terimlere, tasavvufî ıstılahlara, edebî
mazmunlara da yer verilerek bu alanlardaki bazı bilgiler de öğretilmek istenmiĢtir. Bazı
müellifler kıtaların son beyitlerinde edebî sanatları da örnekleriyle göstermiĢlerdir.
Öğrenme daha kolay olsun diye ilgili veya zıt kelimeler aynı beyit ya da aynı mısrada
12
verilmeye çalıĢılmıĢtır. Cinas sanatının kullanımı ile de kelimeler arasında ahenk

sağlanmıĢ, öğrenme zevkli hale getirilmiĢtir. Eserlerdeki cümle kuruluĢlarını öğretmeyi
amaçlayan uzun cümlelerin eğitici ve yol gösterici olmasına dikkat edilmiĢtir. Buradan
anlaĢılmaktadır ki manzum sözlük yazarları öğrencilerin dil bilgisi edinmesinin yanında
ahlaklı olmasını da istemiĢlerdir (ARSLAN 2011: 23).
2.2. Mütercim Âsım Efendi’nin Hayatı ve Eserleri
Hayatı
Antep‟te dünyaya gelen Seyyid Ahmed Âsım‟ın doğum tarihi H. 1169/M. 1755
olarak kayıtlara geçmiĢtir. Aynı zamanda âlim ve Ģair olan Antep ġer„iyye Mahkemesi
baĢkâtibi Mehmed Cenânî Efendi‟nin oğludur. Soyağacında Nazmü‟l-Leâl yazarı ġeyh
Ahmed ġihâbî Efendi ile Çarpınlı hattat ġeyh Ahmed Efendi de bulunur.
Âsım Efendi Antep‟te iyi bir eğitim gördü; Arapça, hat ve dinî ilimleri tahsil etti.
ġiir ve edebiyatı babasından ve o sırada Antep‟te olan Kilisli Rûhî Mustafa Efendi‟den
öğrendi. Antep‟te tanınmıĢ âlim ve Ģairlerin meclislerinde bulundu. Antep mukâtaası
mutasarrıfı Battalzâde Mehmed Nûri PaĢa‟nın divan kâtipliğini yürüttüğü sırada (H.
1203/M. 1788-89) Mehmed Nûri PaĢa‟nın sarayla arası açıldı. Hakkında idam kararı
verilince Antep‟te çatıĢmalar çıktı. Âsım Efendi de bu olaylardan oldukça zarar gördü
ve Kilis‟e kaçtı. Bu felâket sonunda bütün servetini kaybettiği, Antep‟in zengin bir
ailesinden olduğu halde sıkıntıya düĢtüğü, özellikle kütüphanesinin yağma
edilmesinden büyük üzüntü duyduğu Tarihinde kayıtlıdır. Kilis‟te sekiz ay kaldıktan
sonra geçim sıkıntısı yüzünden ailesiyle kardeĢlerini Antep‟e gönderdikten sonra
kendisi H. 1204/M. 1789-90‟da Ġstanbul‟a hareket etti.
Âsım Efendi ismini ilim âleminde H. 1205-1212/M. 1791-1797 yılları arasında

tercüme ettiği ve III. Selim‟e sunduğu Tibyân-ı Nâfi‟ der Terceme-i Burhan-i Kâtı„ adlı
eseriyle duyurmuĢtur. Bu eseri ilim âlemine kazandırmasıyla padiĢah kendisine ihsanda
bulunmuĢtur. Âsım Efendi bu çalıĢmanın da konusu olan Tuhfe-i Âsım‟ı yazdıktan sonra
Halepli Ġbrâhim b. Mustafa el-Mudarî‟nin Nazmü‟s-sîre (Siyer-i Halebî) adlı Arapça
kitabının tecümesini tamamlamıĢ ve III. Selim‟e takdim etmiĢtir. H. 1215/M. 1800-
1801‟de Hicaz‟a gitmiĢ ve Medine‟de hocası Abdullah Necip Efendi ile görüĢerek onun
13
tavsiyesiyle Şerh-i Siyer-i Halebî‟yi yazmıĢtır. DönüĢte ġam, Halep, Antep ve MaraĢ‟a
uğrayarak ailesiyle birlikte Ġstanbul‟a dönmüĢtür.
Ġstanbul‟da Üsküdar Nuhkuyusu‟ndaki evine yerleĢti. Ġstanbul‟a geldiği ilk

günlerde çok sıkıntı çekse de III. Selim ve II. Mahmud‟dan yardım gördü. 9 ġevval
1215‟te (23 ġubat 1801) kendisine Molla Gürânî Mescidi‟nde ders okutma ruhsatı
verildi. H. 1222/M. 1807‟de Âmir Efendi‟nin yerine vak„anüvis oldu, ölünceye kadar bu
görevde kaldı. 15 Rebîülevvel 1229‟da (7 Mart 1814) Süleymaniye müderrisi iken
Selânik kadılığına gönderildi. Selânik‟ten dönüĢünde 9 Safer 1235 (27 Kasım 1819)
tarihinde Ġstanbul‟da vebadan öldü; Karacaahmet Mezarlığı‟nda defnedildi.
Âsım Efendi sözlükçülük alanında baĢarısını göstermiĢ, Farsça ve Arapça‟dan

Türkçe‟ye çevirdiği iki eserle “Mütercim” ünvanını almıĢ, ayrıca vak„anüvis sıfatıyla
yazdığı eser ve yaptığı tercümelerle tarih alanında da adını duyurmuĢtur.
Eserleri
Burhân-ı Katı„ Tercümesi (Tibyân-ı Nâfi„ der Terceme-i Burhân-ı Kâtı„)
Muhammed Hüseyin b. Halef-i Tebrîzî tarafından yazılan Farsça sözlüğün

tercümesidir. Âsım Efendi önsözünde Kamûsü‟l-Acem diye isimlendirdiği fakat
Burhân-ı Katı„ Tercümesi diye anılan bu sözlükte Farsça kelimelerle birlikte astronomi,
astroloji, tasavvuf ve hendese gibi ilimlere dair bilgilerin de bulunduğunu belirtir.
Kamus Tercümesi (el-Okyânûsü‟l-basît fî tercemeti‟l-Kamûsi‟l-muhît)
Fîruzâbâdî‟nin el-Kamûsü‟l-muhît adlı Arapça sözlüğünün Türkçe‟ye

tercümesidir. Âsım Efendi‟ye bu sözlüğü çalıĢmayı Medine‟de iken hocası Abdullah
Necib Efendi tavsiye etmiĢtir. BeĢ yılda tamamlanan eser 1814‟te II. Mahmud‟a takdim
edilmiĢtir. Eser, II. Mahmud tarafından beğenilmiĢ, basılması için ferman çıkartılmıĢtır.
Âsım Efendi eseri çevirirken Murtazâ ez-Zebîdî‟nin Tâcü‟l-„arûs adlı Ģerhinden de
faydalanmıĢ, âyet, hadis ve Ģiir örnekleri vermiĢ, ayrıca el-Muhkem, el-„Ubâb gibi
kaynaklardan da yeni kelimeler ve anlamlar eklemiĢtir. Tercümede Arapça kelimelere
Türkçe karĢılık bulmakta büyük gayret ve titizlik gösterilmiĢtir. Bu yönüyle eser,
Türkçe‟nin de zengin bir sözlüğüdür.
14
Târih
Âsım Efendi 9 Zilkade 1222 (8 Ocak 1808) tarihinde vak„anüvislik görevine

getirilmiĢtir. Eserine selefleri Pertev ve Âmir efendilerin müsveddelerine dayanarak H.
1218/M. 1804 yılından baĢlamıĢtır. Hadiseleri klasik vekayi„nâme geleneğine bağlı
kalarak rûznâme tarzında yazmıĢ, gerçek bir tarihçi gibi eleĢtiri ve yorumlarda
bulunmuĢtur.
Merahu‟l-meâlî fî şerhi‟l-Emâlî
Ali b. Osman el-ÛĢî‟nin kelâma dair el-Emâlî adlı eserinin Ģerhi olup III.
Selim‟e sunulmuĢtur.
Terceme-i Siyer-i Halebî
Ġbrâhim b. Mustafa el-Halebî el-Mudarî‟nin altmıĢ üç beyitlik Nazmü‟s-sîre adlı

eserinin açıklamalı tercümesidir.
Makale-i İstibsâr-âmiz der Beyân-ı Âmeden-i İngiliz
On altı varaktan ibaret olup Ġngilizler‟in Ġstanbul‟a geliĢini tasvir eder.
2.3. Tuhfe-i Âsım
2.3.1. Adı
Manzum sözlüklerin adlandırılmasında tuhfe, nuhbe, nisâb, lügat, manzûme,

nazm gibi kelimelerin kullanıldığını daha önce belirtmiĢtik. Mütercim Âsım Efendi ise
Arapça-Türkçe manzum sözlüğüne “Tuhfe” ismini vermeyi uygun görmüĢtür.
“Tuhfe”, Arapça bir kelimedir. Kamus-ı Türkî‟de manası “hediye, armağan”

olarak verilmektedir. Mütercim Âsım Efendi eserini yazarken Sünbülzâde Vehbî‟nin
Farsça-Türkçe manzum sözlüğü Tuhfe-i Vehbî‟yi örnek almıĢtır. Herhalde bundan
dolayı kendisi de eserine Tuhfe ismini vermiĢtir. Eserini Vehbî‟nin Tuhfesinin Arapça
Ģekli olarak düĢünmüĢtür. Bunu da Tuhfe-i Âsım‟ın mukaddime kısmında Ģu iki beyitle
dile getirmiĢtir:
15
0054. eyleyüp pey-rev-i Vehbi-i pir

èdeyim nazm-ı latifin tanzir
0055. Farisi tuhfesi gibi ya„ni

„Arabi tuhfe yazam pür-ma„ni
Âsım Efendi, devam eden beyitlerde Allah‟a hamd ederek eserinin sona erdiğini,
Tuhfe-i Âsım ile isimlendirildiğini belirtir ve yine Vehbî‟nin Tuhfesine atıfta bulunarak
iki Tuhfe‟nin de iki bal olduğunu, sözün bunlarla uçtuğunu söyler:
0060. hamdü li-llah bu dahı buldı hitam

oldı hem Tuhfe-i Asımla be-nam
0061. bu iki tuhfedir el-hak iki bal

ki uçar bunlar ile murg u makal
2.3.2. Yazılış Tarihi
Âsım Efendi bu eserini Burhân-ı Katı„ı çevirdikten bir yıl sonra H. 1213/M.
1798‟de yazmıĢtır.
2.3.3. Yazılış Sebebi
Âsım Efendi, Tuhfe-i Âsım‟ın bu çalıĢmaya göre 36. beyitinde okuyucuya

“sebeb-i nazm-ı kitabı goĢ èt” diye seslendikten sonra eserin telif sebebini
açıklamaktadır.
Bu beyitlere göre Arapça, bütün diller arasında seçilmiĢ olandır. Felsefe, fıkıh,
hadis ve tefsir hep o dilde (Arapça) yazılmıĢtır. Bu dille belagat sözün renklerini
bulmuĢtur. Bütün bunlardan dolayı onu öğreneceklere yardım etmek gerekir.
16
Eserini Arapçayı yeni öğreneceklere yardım etmek gayesiyle yazan Mütercim

Âsım Efendi bundan gayesinin hayırla anılmak ve dua almak olduğunu da ilerleyen
beyitlerde anlatmaktadır.
Eserin mukaddimesinde kaleme alınan beyitlere göre Âsım Efendi bir lügate
güzel nizam vermek istemiĢtir. Bu amaçla diğer manzum sözlükleri de gözden
geçirmiĢtir. Bunlar arasından Tuhfe-i Vehbî‟yi takdir ettiği halde diğerlerini pek
beğenmediğini Ģu beyitlerden anlıyoruz:
0052. hatıra oldı bu ma„ni-i ilham

ki vèrem bir lugate hüsn-i nizam
0053. gerçi vafirce lugat var manzum

lik ahvalleri hep ma„lum
2.3.4. Beyit Sayısı
Tuhfe-i Âsım, bizim esas aldığımız T nüshasına göre 1250 beyitten oluĢmaktadır.
T nüshası ile diğer nüshalar arasında kimi yerlerde beyitlerin yerleri değiĢiklik
göstermektedir. Bunu da metnin içinde dipnotlarla belirttik.
Bu beyitlerin 94 tanesi mukaddime kısmında, 1156 tanesi ise sözlük kısmında

yer almaktadır. Her kıtanın sonunda takti beyitleri yer almaktadır. Toplamda 69 tane
takti beyit nazmedilmiĢtir.
2.3.5. Tertip Şekli ve Bölümleri
Mütercim Âsım Efendi, Tuhfe-i Âsım‟ı tamamen manzum bir mukaddime ve 69

kıtadan oluĢan sözlük bölümü halinde düzenlemiĢtir. Sözlüğün ayrı bir hâtime bölümü
bulunmamaktadır. Hâtime kısmında ifade edilecek hamd ve dua ifadeleri mukaddime
kısmında ifade edilmiĢtir. Âsım Efendi eserini “burada buldı nihayet kelimat”
mısra‟ıyla sonlandırmaktadır. Sözlük kısmının sonlarına doğru çeĢitli durumlarda hangi
Arapça deyimin söylendiğini anlatan eğitici ve yol gösterici cümleler nazmedilmiĢtir.
Mukaddime: Eserin mukaddimesi geleneğe uyularak besmele ile baĢlamaktadır.

Besmeleden sonra Allah‟ın isimlerinin ve sıfatlarının zikredildiği 35 beyitlik kısım
17
gelmektedir. Bu kısım H1 ve H2 nüshalarında bir baĢlıkla kendisinden sonra gelen

kısımdan ayrılmaktayken, T nüshasında böyle bir ayrım yapılmadan devam
edilmektedir.
35 beyitlik bu ilk kısımdan sonra eserin telif sebebinin ve dönemin padiĢahı III.
Selim‟e övgülerin nazmedildiği 59 beyitlik kısım yer almaktadır.
Sözlük: Eserin asıl bölümü olan sözlük kısmı 69 kıtadan oluĢmaktadır. Beyit
sayıları 9 ile 147 arasında değiĢen bu manzumelerin baĢında bulunan “kıta” ibaresi, bir
nazım teriminden ziyade “parça, bölük, cüz” anlamındadır. Kıta baĢlığı altındaki
manzumeler Ģekil özellikleri açısından değerlendirildiğinde mesnevî nazım Ģekliyle
yazılmıĢ oldukları anlaĢılmaktadır.
Sözlük kısmının ilk kıtası Türkçe “ad” kelimesinin Arapça “isim” olarak
karĢılığının verilmesiyle baĢlamaktadır. Ġlk kıtada yaratılmıĢ olan canlılara ve nesnelere
dair isimler ve dinî ıstılahlar öğrencilere verilmekte ve kıta “bunu ezber kıl olursun halk
arasında azîz” nasihat cümlesi ile taçlandırılmaktadır. Tuhfe-i Âsım‟da hemen hemen
her kıtanın sonunda bu Ģekilde nasihat cümleleri yer almaktadır.
Tuhfe-i Âsım, tarif edilen eĢyanın mana ve medlûlüne göre kıtalara ayrılmıĢtır.
Kıtalar alfabenin her harfiyle kafiyeli olacak Ģekilde, “elif” harfinden “yâ” harfine kadar
dizilmiĢtir. Her harf için dizilen kıtaların arasına aynı harfle devam eden fakat konuları
değiĢen baĢka kıtalar serpiĢtirilmiĢtir. Mütercim Âsım Efendi bunları Arapça ifadelerle
sanatlı bir Ģekilde baĢlıklandırmıĢtır. Her kıtanın sonunda iki takti beyti yer almaktadır.
Kıtanın vezni takti beyitlerinde ikinci beytin birinci mısrasında verilmektedir. Ġlk beyit
ise biri Arapça biri Türkçe birbirinin tercümesi olmak üzere eğitici ve yol gösterici
cümlelerden oluĢmaktadır.
2.3.6. Muhtevası
Mütercim Âsım Efendi, eseri boyunca Arapça isim ve sıfatları, fiilleri ve onların
türlü çekimlerini okuyucuya vermiĢtir. Eser, Türkçe için de önemli bir bilgiliktir. Bugün
kullanımdan kalkan, Türk insanının düĢünüĢ ve ifade ediĢini yansıtan bir çok kelimeyi
eserde bulmak mümkündür.
18
Eserin çeviri yazıyla latin harflerine aktarılması sonucunda çıkarılan dizinde

toplamda 3249 Türkçe, 3402 Arapça madde baĢı kelime olduğu tespit edilmiĢtir.
Bunlardan Türkçe olarak alınan kelimelerin birçoğu Arapça ve Farsça kökenli olup
Türkçeye sonradan geçen kelimelerdir. Bu kelimelerin bazıları bugün kullanılmıyor olsa
da eserin yazıldığı dönemde sıklıkla kullanıldığı müellifin bu kelimeleri Türkçe olarak
vermesinden anlaĢılmaktadır.
Eserde öğrenme kolaylaĢsın diye zıt kelimeleri bir arada kullanmaya gayret
gösterilmiĢtir. Bu çalıĢmaya göre 972‟nci beyitten itibaren zıt beyitler nazmedilmeye
baĢlanmıĢtır. Buna örnek olsun diye Ģu iki beyiti aĢağıya alıyoruz:
0975. besl ma„nası helal u hem haram

oldı cem„ ü iftiraka Ģeml nam
0976. kalkmak ile oldı oturmak ku„ud

fer„ ma„nası hübut u hem su„ud
Görüldüğü gibi zıt kelimeler bir arada verilerek öğrencilerin kelimelerin zıt
anlamlarını aynı anda öğrenmesi amaçlanmıĢtır. Bu kelimelere Arapça‟da ezdâd ismi
verilmektedir.
Arap dilinde kelimeler bir kökten türeyip girdikleri kalıplara göre farklı manalar
ifade ederler. Tuhfe-i Âsım‟da da aynı kökten türeyen kelimelerin aynı beyitte
verilmesine özen gösterilmiĢtir. Buna da Ģu beyit misaldir:
0226. apışı ayrık olan kimseye eflec dèdiler

felc hasm üzre zafer bir yanı tutmaz mefluc
Eserde Türkçe açısından ilginç kelime teĢekkülleri de mevcuttur. Mesela Âsım

Efendi bu çalıĢmanın 965. beytinde Arapça “bahr” kelimesi karĢılığında “suyat”
kelimesini kullanmıĢtır. Bu kelimenin Türkçe “su” ve Arapça “-at” çoğul ekinin
birleĢimi ile oluĢturulmuĢ, “sular, çok su, büyük su” manasında bir kelime olduğunu
tespit ettik. Tespitimize destek olması bakımından Türkçe‟deki “gidiĢat” kelimesini
örnek verebiliriz.
19
Eser manzum bir sözlük olduğundan bazı kelimelerin tam karĢılığı

verilmemiĢtir. Mesela 194. beyitteki “fülk” kelimesi aslında “büyük gemi”ler için
kullanılmaktayken karĢılık olarak sadece “gemi” denilmiĢtir. Bu durum manzum
sözlüklerin sınırlılıklarından sayılabilir.
Eserde son harfi hemze olan bazı Arapça kelimelerin sonundaki hemze
gösterilmemiĢtir. Sena, du„a, sema gibi.
2.3.7. Yazma Nüshaları
Eserin bilinen üç yazma nüshası vardır. Bunların tamamı Süleymaniye Yazma

Eser Kütüphanesindedir. Eserin müellif nüshası hakkında bilgi sahibi değiliz.
Yazmaların üçü de müstensih nüshasıdır. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi‟nde
Hacı Mahmud Efendi Numara: 3540, Ġ. Ġsmail Hakkı Numara: 03436, Tercüman
Numara: 00284, Hüdai Efendi Numara: 01669 demirbaĢlarında matbu nüshaları da
mevcuttur. Bu çalıĢma yazma nüshalar karĢılaĢtırılmak sûretiyle yapılmıĢtır.
1. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Tırnovalı Bölümü Numara:

1797
Es-Seyyid Muhammed Hâzım tarafından H. 1208‟de istinsah edilmiĢtir.

Kütüphane kayıtlarında yazar adı “Ahmed b. Cenani el-Ayintabi, Mütercim-i Kamus”
olarak geçmektedir. 94 yaprak, 13 satır, 219*145, 160*95 mm ölçülerindedir. Talik
hattıyla Türkçe olarak yazılmıĢtır. Çahar kuĢe, miklepli, meĢin ciltli, kağıdı aharlı-
beyaz, ser-levhası kırmızı süslemeli, siyah mürekkeple yazılmıĢtır.
Müstensihin notlarıyla birlikte 1b‟de baĢlayıp 94b‟de sona ermektedir.

Kelimelerin tamamına yakını müstensih tarafından harekelenmiĢtir. Kimi kelimeler için
sayfa kenarlarına haĢiyeler yazılmıĢtır. Müstensih yaptığı hataları buralarda
düzeltmiĢtir. Kimi yerlerde beyitlerin yazımı unutulmuĢtur. Unutulan bu beyitler de
sayfa kenarlarında yazılmıĢtır. Müstensih yazmanın sonuna kendi notlarını düĢmüĢtür.
Bu notlardan anlaĢılmaktadır ki müstensih, Tuhfe-i Âsım‟ın istinsah edilmesini vacip
olarak görmektedir. Lügat fenninde bu eserin henüz benzerinin söylenmediğini iddia
etmektedir. Bu fikirlerini Ģu beyitlerle ifade etmiĢtir:
20
hoĢa nev nüsha kim asarını nesh ètdi eslafıñ

ki istinsahı vacibdir sühandan behre-mendane
lugat fenninde bir manzume-i hoĢ lehçe kim misli

henüz söylenmemiĢ ma„lumdur müĢkil-pesendane
Bu çalıĢmada en eski tarihli olduğundan müellif nüshasına en yakın olacağı

düĢünülerek bu nüsha esas alınmıĢtır. ÇalıĢmanın varak ve sayfa numaralandırmaları ile
beyit diziliĢleri bu nüsha esas alınarak yapılmıĢtır. Bu nüsha çalıĢmada “T” olarak
kısaltılmıĢtır.
2. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Hüsrev Paşa Bölümü

Numara: 707
Muhammed Refi‟ tarafından H. 1214 tarihinde istinsah edilmiĢtir. Kütüphane

kayıtlarında yazar adı “Ahmed b. Cenani el-Ayintabi, Mütercim-i Kamus” olarak
geçmektedir. 36 yaprak, 19 satır, 163*230, 160*90 mm ölçülerindedir. Talik hattıyla
Türkçe olarak kaleme alınmıĢtır. Çahar kuĢe, ebru, miklepli, sırtı ve sertabı kahverengi,
meĢin mukavva ciltli, kağıdı aharlı-beyaz, ser-levhası kırmızı süslemeli, siyah
mürekkeple yazılıdır. Bu nüsha 1b‟de baĢlayıp 36a‟da son bulmaktadır. Nüsha
çalıĢmada “H1” olarak kısaltılmıĢtır.
3. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Hüsrev Paşa Bölümü

Numara: 708
Müstensihi belli değildir. 25 Safer 1216‟da istinsah edilmiĢtir. 36 yaprak, 19

satır, 216*150, 155*70 mm ölçülerindedir. Talik hattıyla Türkçe olarak kaleme
alınmıĢtır. Kağıdı aharlı-beyazdır. Siyah mürekkep kullanılarak yazılmıĢtır. Bu nüsha
1b‟de baĢlayıp 36a‟da bitmektedir. Nüsha çalıĢmada “H2” olarak kısaltılmıĢtır.
21
III. BÖLÜM: METİN VE DİZİN
METİN
TUHFE-İ ÂSIM
Bi-smillahi‟r-rahmani‟r-rahim
1b 0001. nebtedi bi-smi ilahi‟l-ekvan

mubdi„i‟d-dehri mudiri‟l-ezman
0002. fe-hüve‟l-kahiru fevka‟l-eşya‟

ve hüve‟l-kadiru yücri ma yeşa‟
0003. ve hüve‟l-hayyu fe-la hayya „adah

ve hüve‟r-rabbu fe-la rabbe sivah
0004. sende ey hame olup rahmet-hvah

başla bu nev esere bi-smi‟llah
0005. nam-ı nami-i hudavend-i kerim

cümle-i emrde vacib takdim
0006. nam-ı hakdır1 sebeb-i hayr u nema

olur anıñ-ıla ber-avürde müna
0007. nam-ı hak ba„is-i tahsil-i meram

nam-ı hak muris-i tekmil-i müham
0008. olmasa nam-ı huda ser-name

dènür ol nameye ebter name
0009. nam-ı hak meş„al-i minhac-ı huda

bulur anıñ-ıla süluk ehli hüda
0010. biz dahı nam-ı huda yad èdelim

ba„dehu suy-ı merama gidelim
1
Çalışmaya esas olarak alınan ve T olarak kısaltması yapılan yazmada burada “dal” harfinin altına esre
konularak bildirme ekinin dar ünlü ile okunması gerektiği vurgulanmıştır. H1 ve H2 yazmalarında
kelimede harekelendirme yapılmamıştır.
22
2a 0011. hem olup der-geh-i hakka ruhsa

böylece eyleyelim hamd ü sena
0012. hamd ol Allah‟a ki oldur2 mahmud

eser-i cudidir ala-yı vücud
0013. lücce-i rahmetin ètdi coĢan

sahile atdı nèce dürr-i giran
0014. ya„ni ol hazret-i hallak-ı enam

şamilü‟l-lutf *3 „amimü‟l-in„am
0015. kaf u nun emrini kıldı icra

kafdan kafa dek ètdi inşa’
0016. ref„ èdüp mikna„a-i na-budi

ruşena kıldı cemal-i budi
0017. nefh èdüp nafiha-i rahmanı

hande-rêz ètdi leb-i imkanı
0018. eyledi ketm-i „ademden peyda

ne ki var zahir ü batın eşya‟
0019. kimini eyledi cism-i bi-can

kimini kıldı pezira-yı revan
0020. cümleden eyleyüp insanı „aziz

cevher-i nutk-ıla kıldı temyiz
0021. huşça bak nutka dahı natıkaya

eyle im„an hikem-i harikaya
0022. raz-dan-ı melekutıdır nutuk

tercüman-ı ceberutıdır nutuk
2
T yazmasında burada “dal” harfinin üstüne ötre konularak bildirme ekinin geniş ünlü ile okunması
gerektiği vurgulanmıştır. Bir önceki varakta 6. beyitte de esre konularak dar ünlü ile okunması gerektiği
vurgulanmıştı. Bu harekelendirmelerden bildirme ekinin okunmasında ses uyumunun olduğunu
müstensihin bize göstermek istediğini anlıyoruz. Eserin mukaddime bölümünde T yazmasında bildirme
ekinin okunuşunda ses uyumuna göre harekelendirme yapılmıştır. Sözlük kısmında harekelendirme
yapılmamıştır. Bu ayrıntı düşünülerek eserdeki bildirme ekleri ses uyumuna göre okundu.
3
H1‟de burada atıf vavı vardır.
23
0023. nedir ol muzga vü nutk u ne bu raz

var mı bu kudrete bir harf-endaz
2b 0024. kılup üss-i suhanı çend huruf

eyledi aña bina nèce sunuf
0025. kimisi zemzeme-i Süryani

kimisi demdeme-i Yunani
0026. kimisi Türki kimi oldı Tazi

Farisidir kiminiñ avazı
0027. cümleden mihteri oldı „Arabi

lugat-i hazret-i Kur‟an u nebi
0028. gerçi Parsi dahı şirin-terdir

mazhar-ı midhat-ı peygamberdir
0029. lik olmaz „Arabiye hem-ta

kim anı oldı peyem-ber guya
0030. ya„ni ol şah-ı serir-i levlak

husrev-i mülk ve ma-erselnak
0031. „andelib-i çemen-i ma evha

aşina-yı harem-i ev edna
0032. „arif-i sırr-ı sera-perde-i kuds

vakıf-ı remz-i nihan-kerde-i kuds
0033. yad-dar-ı sebak-ı levh ü kalem

edeb-amuz-ı kitab-ı „allem
0034. salli ya rabbi „aleyhi ebeden

ve bihi müdde ileyna mededen
0035. ve „ala „itratihi ve‟l-ashab

ma-beda fi‟l-feleki‟l-bedri ve gab
*4
4
H1 ve H2 nüshalarında burada şöyle bir başlıkla eserin mukaddimesi ikiye ayrılmaktadır: sebeb-i nazm-
ı kitab-ı mergub (=istenilen kitabı yazma sebebi). T yazmasında böyle bir ayrım yapılmamıştır.
24
0036. ba„de za sami„a zibi hoş èt

sebeb-i nazm-ı kitabı goş èt
3a 0037. çünki ber-vech-i muharrer „Arabi

oldı cümle lugatıñ müntehabı
0038. hikmet ü fıkh u hadis ü tefsir

o lisan üzre olundı tahrir
0039. siyyema nagme-i raz-ı i„caz

buldı ol perdede reng-i avaz
0040. oldı el-kıssa o pakize-lisan

cevher-i can gibi makbul-i cihan
0041. Farisiniñ dahı şanı ber-ter

adem anı nèce inkar eyler
0042. nedir ol çaĢni-i ruhani

nedir ol za‟ika-i vicdani
0043. nedir ol nişve-i halet-bahşa

nedir ol şive-i takat-fersa
0044. ba-husus ehl-i tasavvuf ekser

sırr-ı „ışkı o lisan-ıla söyler
0045. bu sebeble o zeban-ı ziba

oldı zibende-i sem„-i üdeba
0046. lik bu „abd-i hakir ü na-kam

o zebanda komadı cay-ı kelam
0047. feth èdüp elsine-i a„cami

açdı yolıyla reh-i i„cami
0048. eyleyüp tercüme burhanlarını

hall èdüp nükte-i pinhanlarını
0049. rud-ı şirin gibisi kıldı icra

Farisi teşnesin ètdi irva‟
25
3b 0050. geldik amma „Arabi canibine

gerek anıñ da meded talibine
0051. geçirüp nèce kütüb basıradan

şamilü‟n-nef„ini cuyende iken
0052. hatıra oldı bu ma„ni-i ilham

ki vèrem bir lugate hüsn-i nizam
0053. gerçi vafirce lugat var manzum

lik ahvalleri hep ma„lum
0054. eyleyüp pey-rev-i Vehbi-i pir

èdeyim nazm-ı latifin tanzir
0055. Farisi tuhfesi5 gibi ya„ni

„Arabi tuhfe6 yazam pür-ma„ni
0056. sud-mend ola guroh-ı tullab

ben de hakdan alayım nakd-i sevab
0057. hıcle-i dilde bu yüzden fikret

oldı çün cilve-nüma-yı suret
0058. esb-i tazi-i yera„ayla heman

„arsa-i nazmda kıldım cevlan
0059. çend ruz eyleyüp anda tek ü taz

haylice menkabet ètdim ibraz
0060. hamdü li-llah bu dahı buldı hitam

oldı hem Tuhfe-i7 Asımla be-nam
0061. bu iki Tuhfedir8 el-hak iki bal

ki uçar bunlar ile murg u makal
0062. garazım bundan eser kalmakdır

zikr bi‟l-hayr u du„a almakdır
5
T, tuhfe. Lügate göre düzeltildi.
6
7
8
26
4a 0063. okuyanlar beni yad eyleyeler

dil-i mahzunımı şad eyleyeler
0064. çeşm-i nasfetle kim eylerse nikah

serreha‟llahu9 te„ala bi-likah
0065. na-beca dahl èden erbab-ı hased

olmasun behre-ver-i feyz ebed
0066. eserim bulmag-içün hüsn-i revac

evvela farkına lazım bir tac
0067. olur ancak aña nam-ı hakan

tac-ı zibende-i pür-şevket ü şan
0068. ol ne hakan ki debiran-ı sema

vasfını böyle èderler imla
0069. husrev-i cem-haşem iskender-cah

key nişin der-geh-i behram-sipah
0070. asuman kevkebe hurşêd-i „alem

kahriman menkabe cemşêd-i hadem
0071. neyyir-i ruşen-i burc-ı iclal

dürr-i şeh-dane-i dürc-i ibcal
0072. „alem-i a„zam-ı „izz ü şevket

a„zam-i „alem-i mecd ü devlet
0073. nazm-perdaz-ı umur-ı „alem

muntesik-saz-ı şu‟unat-ı ümem
0074. nasıb-ı raye-i birr ü ihsan

naşir-i ma„dilet-i bi-payan
0075. mahi-i ehl-i fesad u şirret

hami-i hitta-i din ü devlet
4b 0076. zib-bahşende-i taht u dihim

şeh-i gerdun-„azamet Han-ı Selim
9
T, serrehu‟llahu.
27
0077. zatı mecmu„a-i ahlak-ı güzin

tab„ıdır mahzen-i esrar-ı yakin
0078. her işiñ mülhem olur encamı

mahlası olsa n‟ola ilhamı
0079. hurde-dan nükte-şinas u kamil

ehl-i „ilm ehl-i hüner derya-dil
0080. „akl u danişde felatun dèrsem

ola hikmetçe o hikem muhkem
0081. nefha-i hulki èderse feyezan

dehri eyler nühüm-i bag-ı cinan
0082. kabil-i vasf degil in„amı

bi-kem ü keyf èrişür ikramı
0083. katre-i himmetidir Bahr-i Muhit

zerre-i re‟fetidir arz-ı basit
0084. ateş-i10 kahrı olursa der-kar

bir olur çar-„anasır o da nar
0085. tig-ı bürranıdır11ol ab-ı revan

ki èder hulk-ı „adüvvden güzeran
0086. mebde‟-i himmeti terfih-i „ibad

gayet-i gayreti tervih-i bilad
0087. lutf-ı hakk-ıla o şah-ı agah

menşe-i feyz olur inşa‟allah
0088. hak heman eyleye „ömrin efzun

zatını cümle hatardan me‟mun
5a 0089. eyleyüp saltanatın payende

mihr-i iclalini hem tabende
10
Ateş kelimesi aslına uygunluğu bakımından çalışma boyunca hep “atiş” okunmuşsa da T yazmasında
bu mısrada “te”nin üzerine üstün konulmuş olduğundan “ateş” okundu.
11
T, berran. Lügate göre düzeltildi.
28
0090. nev-be-nev hatır-ı şahanesi hem

müjde-i feth ile olsun hurrem
0091. ola hem havze-i milki heme an

harem-i ka„be gibi dar-ı eman
0092. ateşin12 harbe-i kahrı her bar

dil-i harbide ola şu„le-nisar
0093. „arsa-i nusret-i hakda da‟im

hayme-i devleti olsun ka‟im
0094. sayesinde bütün ehl-i islam

ola kam-aver-i asayiş-i tam
(1) kit‘atün elfiyyetün elleftüha fi’l-ibtida’i =13 *bahr-i remel14
0095. ismdir ad ill ü il Allah esma-i huda

ibtedi‟ başla bih15 anuñla ancak innema
0096. rizk kısmetdir vèren rezzak u16 hamd oldı sipas

şükrdür ta‘zim-i mün‘im ögmedir medh ü sena
0097. canib-i hakdan haber vèren peyem-berdir nebi

al-i ehl-i beyt ü17 hvişandır salavat oldı du‘a
5b 0098. adem insan firka cil ümmet cema‘at çok kesir

halk enam icaddır var etme18 „alem ma-siva
0099. „unsur asl oldı cesed ten Ģare suret ruh can
nar atiş rih yel toprak turab amma su ma‟
0100. uçıcı ta‟ir melek oldı firişte cin peri

gaymdır ebr ü matar yagmur yer ard u gök sema
0101. savm oruçdur kasd hacc oldı vudu da abdest

hem salvat oldı nemaz uymak imama iktida
12
Kelime T yazmasında üstün ile “ateşin” yazılmıştır. Bu sebeple böyle okuduk.
13
=“elif” harfiyle ilgili kıta; onu başlangıçta telif ettim.
14
T yazmasında sayfanın kenarına bu şekilde not düşülmüştür. Diğer nüshalarda böyle bir not yoktur.
15
H1 ve H2, bihi.
16
H1‟de burada atıf vavı yoktur.
17
H1 ve H2‟de burada atıf vavı yoktur.
18
H1 ve H2, ètme.
29
0102. dèdiler ma„ruf kar-ı nik ü münker kar-ı bed

seyyi‟e kirdar-ı zişt oldı sakınmak ittika
0103. bilmeze cahil müra‟i sufiye zerrak dè

hem yalan kizb iftira ifk aglamak oldı büka
0104. yazmak imla okumak tertil ü Kur‟andur nübey

6a
bilmek idrak añlamak zeken *19 cedir oldı seza
0105. ümmü20 Kur‟an fatiha hem sifirdir ism-i kitab

togrı söz hikmet tarik-i hakkı bulmak ihtida
0106. dèndi her kavmiñ lisanına lugat isma„işit

söyle kul sözdür kelam oldı güzide mücteba
0107. bunı ezber kıl olursuñ halk arasında ‘aziz

zalike‟stezhir tekün müstenciden beyne‟l-vera
0108. fa„ilatün fa„ilatün fa„ilatün fa„ilat

pertev-i „ilm ile21 zatıñ bula mihr-asa ziya
(2) kit‘atün rayi‘atün ya‘tekilü’l-‘aklu biha =22
0109. kame boy oldı tari taze güzellik de baha

vech yüz bedr temam aydır aydın da sena
0110. fem agız vicne yañak kırmızi güldür havcem

6b
dèdiler tal23 çi24 „arak ter hem akıtmak icra
0111. mudga et paresi „azm oldı kemik muh25 iligi

kasab ilikli kemik lahm et ucuzluk galfa
0112. şiliv ‘uzuv oldı deri cild dahı mafsil eñ

re‟s baş cimcimedir26 kase-i ser eñse kafa
19
H1 ve H2 yazmalarında burada atıf vavı vardır.
20
H1, ümmi.
21
H1, „ilm-ile
22
=Şahane bir kıta; onunla akılların dili tutulur.
23
Lügatte, tall.
24
Tall: çiy, çiseleme. “çi” bu kelimelerin kısaltılmış şekli olmalıdır.
25
Lügatte, muhh.
26
Lügatte, cümcüme.
30
0113. baş geçişmek dèdiler savre huzaze27 konaga

kulak üzn oldı sagır eyhem işitmek isga
0114. „ayn göz hüdb müje mahciredir hane-i çeşm

cefndir göz kapagı oldı böyük göz becca
0115. yıkamak gasl *28 seravil ton uçkur tikke

çözmege hall ü şiker29 ferce cima„a dè hata
0116. gèce leyl oldı kamer ay *30 bugündür el-yevm

emsi dün bariha dün gèce dahı gad ferda
7a 0117. „ihn yüñ kutn pamuk oldı mülayim yumşak

taş hacer sahre kaya pek yere dèndi sahma
0118. cür‘adan mizgale zikk oldı şerabıñ tulumı

mezedir nukl u gubeyra boza kanmak da ruva
0119. küllü men şafe muhayyake yemidenne ileyke

her bakan ruy-ıña elbette èder meyl saña
0120. fa„ilatün fe„ilatün fe„ilatün fe„ilün

gülşen-i tab„ıñı sèr-ab ède baran-ı safa
(3) kit‘atün masin leke ci’na biha =31
0121. geldi eta kale dèdi li baña

pek güzel ahsen „amel işdir şu za
0122. ha hüve za işte budur ol racül

iy evet ey ya‘ni ol agah ela
0123. hatb böyük iş sakınıñ itteku

vay acaba vayhake hem vay saña
0124. „indeke yanıñda limaza niçün

min den ila dek nicedir rubbema
27
Lügatte, hazazet.
28
H1 ve H2‟de burada atıf vavı vardır.
29
Lügatte, şekr.
30
31
=Senin için sunduğum elmas kıta.
31
7b 0125. leyte n’olaydı zeheb altundur

surre kise tolmaga dè imtila
0126. orta vasat cenb yan uçdur şiba

çizgi hat uzunlıga dè intisa
0127. hayl at eyer serec üzengi rikab

halbe dè meydana savaşdır vega
0128. bezze güzel came dikilmiş mehit

terziye hayyat dè bahşiş hena
0129. dayf konuk oldı ziyafet kira

gèce gelen tarik u zahmet „ana
0130. eb ata ibn oldı ogul binti32 kız

„azra bekaretdir utanmak haya
0131. aşçıya tabbah otuna dè hatab

semen dènür yaga semendir baha
0132. yıl sene zer„ oldı ekin ot nebat

hisb ucuzluk dahı bolluk raha
0133. istemi„i‟l-va„za tecdi şezveten

diñle nasihat bulasıñ i‘tila
0134. müfte„ilün müfte„ilün fa„ilün

su-i karin ademi eyler fena
(4) kit‘atü’l-ba-i mufeddaten leda ehli’l-hitab =33
0135. sade-ru emred sakallu mültehi boya hidab

şeyh pir oldı muhammem nev-hat amma genç şab
8a 0136. ditremekdir irti„aş el yed dè isba„ parmaga

ricl ayak racil piyade gitmege dèrler zihab
0137. sevr öküzdür gumr34 na-dan dèdiler agır sakil

savmak ivca sedd ü sefk oldı kapamak kapu bab
32
H1 ve H2, bint.
33
=“ba” harfiyle ilgili kıta ki; fesahat ehlinin canları ona feda olsun.
34
H1 ve H2, gamr.
32
0138. silsile zencir ü tutmak ahz u bend etmek „ukul35

sicn zindandır „ikab işkence ‘isyan hub u hab
0139. kurbaga difda„ yosun tuhlab dènür nehr ırmaga

yem36 deñiz gird-ab gumra çok su olmuşdur „ubab
0140. kafirdir37 otsuz susuz yer pek yere dèndi hazn38

ki„a sahradır ser-ab al aldamak hem ihtilab
0141. süd39 leben kaymak zebed kahve altı ismi lühnedir

hem beyaz etmek40 havara halisa dèndi lübab
0142. bal „asel hem şehd ü41 pekmez dibs üzüm oldı „ineb
8b „asr sıkmak hulüvdür tatlu *42 sinek ise zübab
0143. tirs kagıddır mürekkeb hibr u kürsüf likadır

mushafa kürrase dèndi fatiha ümmü‟l-kitab
0144. semme min tilka‟i nefsi kultü kavlen sa‟iben

ol mahalde kendi yanımdan dèdim togrı cevab
0145. in tekün za müknetin43 „ammir fu‟aden gamiren

ger olursañ sahib-i kudret yıkılmış kalbi yap

ehl-i „ilm ètmez hata va‟llahü a„lem bi‟s-savab
(5) kit‘atün haviyetün külle nuhab =44
0147. ravdadır bag u ferah dahı tarab

ak kavak agacına dèndi garab
0148. yeñi mal ismi tarif eski telid

vefr çok mal u ‘ikar oldı neşeb
35
Bütün yazmalarda, guful. Doğrusu, „ukul.
36
Lügatte, yemm.
37
Lügatte, kafr.
38
Bütün yazmalarda, hazn. Lügate göre düzeltildi.
39
H1 ve H2, süt.
40
Ekmek manasına.
41
42
H1 ve H2‟de burada “hem” bağlama edatı vardır.
43
T, kümnetin. Doğrusu müknetin.
44
=Öyle bir kıta ki seçkin olan her şeyi ihtiva eder.
33
0149. dil lisan za‟m söz elsag pepeli

sinn diş ü45 parlaması oldı şeneb
9a 0150. rakabe gerdan u hulkum bogaz

Ģidk avurddur çeñe altı gabgab
0151. feres at torı kümeyt amgar al

kuladır agbes ü kır at eşheb
0152. av kanis oldı gazal ahudur

tazi gurbuc ise tavşan erneb
0153. iktiham oldı hatar-nake duhul

korkudur havf u helaka dè „atab
0154. iş bitürmek hele nech ü is‟af

bigye46 matlab „aşm u ravm taleb
0155. sen ulular tarafına gitme

ente nahve‟z-zu„ama‟i la tezheb
0156. bilmegi iste ki hoş hvahişdir

utlubi‟l-„ilme fe-ni„mel matlab
0157. fa„ilatün fe„ilatün47 fe„ilün

okuyup nazmı ol ehl-i edeb
(6) kit‘atün küllü harfiha ke-şihab48 =49
0158. şimşege berk ü buluta dè sehab

kaplalı sise de „ama50 u dabab
0159. „atiye pek şedid rih oldı

furtuna günine dènür hellab
0160. gölgelikdir mezille hayme çadır

etegine dè refref ipe tanab
45
46
H1, bigyedir.
47
H1, fa„ilatün.
48
H1, şehab. Lügatte, şihab.
49
=Öyle bir kıta ki bütün harfleri parlak bir yıldız gibi.
50
H1 ve H2, „ama‟.
34
0161. kavs yaydır veter kiriş sehm ok

dèndi temrensiz oka da mincab
9b 0162. ihtifa èylemek tevaridir

perdeniñ eñsesi vera-yı hicab
0163. lagute51 mizher oldı ney mizmar

lehy saz çalmadır kemani rebab
0164. va‘d-i bi-hode va‟d-i „urkubi

pek yalancı meluz ile kezzab
0165. la tahal en yümiddeke‟l-ahdan

sanma yardım ède saña ahbab
0166. fa„ilatün mefa„ilün fe„ilün

hele şimdi hukuk emr-i „ucab
(7) hezecna kit‘aten yestenhidu’d-dabbe =52
0167. susuz necran içürmek oldı işrab

zehid azdır yetişmek dahı ihsab
0168. dènür sırtlana dab„ u tilki sa„leb

esed arslan yatagı oldı hem gab
0169. neci sırdaşdır necva fısıldı

hafidir gizlü izhar etmek i„rab
0170. tere bakl oldı hem havic cezerdir

semüz ot harfe sarmaşık da leblab
0171. sefir èlçi hıred-mend oldı eczel

ikamet eylemek bir yerde oldı ilbab
0172. su başı şahne sarik hırsız oldı

dènür salb asmaga çengale kullab
0173. ozan miksar u urcufe yalan söz

uzatmakdır sözi ishab u itnab
51
H2 nüshasında kelimenin altına “levata” diye not düşülmüştür.
52
=Öyle bir kıta dizdik ki himmet sahibini gayrete getirir.
35
10a 0174. karañu gèce oldı müdlehimme

yüz üzere düşmege hem dèndi ikbab
0175. sevinmekdir batar hacet vatardır

nasab mihnet tarıltmak oldı igdab
0176. ümiddir hak bizi saklar günehden

le„alla‟llahe yehminen mine‟l-hab
0177. mefa„ilün mefa„ilün fe„ulün

„aceb gül-zar kam olur mı şad-ab
(8) kit‘atü’t-ta’i fema yüz‘inü ille’l-lebit =53
0178. „atse aksırmaga54 dè aña icabet teşmit

müctemi‘ nesne lübed oldı tagıtmak teştit
0179. huyela kibr ü ‘azazildir ism-i iblis

gul si„lat dè şeytan-ı mehibe „ifrit
0180. atludur hayl u tali„a karagul ‘asker cünd

dè dilire batil u basil u şebhun tebyit
0181. sinedir evvel-i nevm oldı ımızganma nu„as

gėce aram èdecek mevzi‘a da dèndi mebit
10b 0182. bugdaya hinta dènür bürr ile hirmen ender

elb cem‘ oldı perakende imiş şa„s u şetit
0183. gümüşe fidda dè altuna nudar u „asced

hanman sahibi servan u gedadır sifrit
0184. dèndi el kakmaga tasfik u efendi mevla

hasmı huccetle hamuş eylemek oldı tebkit
0185. vuzyedir ‘ayb u hata yañlış imiş gülmek dahik

hem ozan şahsa dè sersar u sükutı simmit
0186. nice yazam saña dèdigiñi55 kalbim tagınık

keyfe ümli leke ma kulte füve‟di lesenit
53
=“ta” harfiyle ilgili kıta ki ancak akıllı olanlar onu kabullenirler.
54
H1 ve H2, agsırmag. Lügatte, aksırmag.
55
H2, dėdügiñi.
36
0187. fe„ilatün56 fe„ilatün fe„ilatün fa„lün

seni buhbuha-i „izzetde hak ètsün tesbit
(9) kit‘atün müntece‘u’l-feydi ve menma’l-berakat =57
11a 0188. hars ekin mezra„a tarla dè biten şey’e nebat

bezirdir tohm u şa„ir arpa bitürmek inbat
0189. ayise hayz u nifası kesilen karıdır

çocugı yaşamayan karı da oldı miklat
0190. lefete‟l-veche çevirdi yüzi minni benden

hışm hard oldı kılıç çekmege dèndi islat
0191. refete‟l-„azme ufatdı kemigi ezdi sehak

ezecek taşa salaye58 dè ufantıya rüfat
0192. dènür alım satıma bey„ü şira‟ çarşuya suk

mütezahim galebe oldı dirinti gagat
0193. deyn borc oldı agır yük dèdiler haml-i sakil

hirkat-i kalb medad renc ü meşakkat i„nat
0194. gemi fülk oldı sekife geminiñ tahtasıdır

11 b
kirdir zift dahı celfeza oldı kalafat
0195. bak bu vakte acıma aña ki ol ètdi güzer

unzuri‟s-sa„ate la te‟se „ala ma hüve fat
0196. fa„ilatün fe„ilatün fe„ilatün fa„lün

kılma bi-hode yere sarf-ı nukud-ı evkat
(10) kit‘atü’s-sa-i leha’d-derrü ke-misli’l-ilsas =59
0197. dèdiler lazime-i beyte esas eski resas

cümle turran yeñiden eyleme peyda ihdas
0198. mal-i medfuna dènür kenz ü teref çok ni‘met

dahı mevtadan olan müntekal eşya da türas
56
H1 ve H2, fa„ilatün.
57
=Öyle bir kıta ki bolluk yatağı ve bereketler kaynağı.
58
H1 ve H2, silaye. Lügatte, salaye.
59
=“sa” harfiyle ilgili kıta; şebneme benzeyen bir inci.
37
0199. şebeke ag u tuzakdır şereke60 şiss olta

istiyad avlanmaga dèndi zebun kuşa bugas
0200. deve ibl oldı cemel erkegi61 naka dişisi

12a şikere südlüsi süd62 vèrmege dèndi irgas
0201. tere-zara dèdiler mebkale badincan yeneb

lahana kürnüb ise oldı pırasa kürras
0202. şiddete be‟s dè nevmid olana ayis hem

medede „avn u meded-kare mu„in ile giyas
0203. şeh melik havl havass oldı haşemdir huddam

taht erike dèdiler taca da iklil ü regas
0204. görmez asayişi ‘alemde güruh-ı tami‘

la yera‟r-ravhate fi‟d-dehri kanifü‟l-hashas
0205. „Arabi tab vèrir sa„id-i isti„dada

Farisi [tab„a gerçi èder]63 letafet iras

kıldı tuhfeyi tullaba ser ü şan ib„as
(11) hazihi’l-kit‘atü fecher bi-lisani’t-tahdis =64
0207. dèdiler bir haberi etmek işa‘at tebsis

12b kim ki dellal-i haberdir aña dèdiler hiddis
0208. hümeze gamz èdicidir lümeze gaybet èden

fitne ilkası ile atişi yakmak te‟ris
0209. gèrü döndürmege ikfal u i„ade dèdiler

oyalandırmak ile tefrika vèrmek terbis
0210. keçedir libd ü veber dèndi yüñine deveniñ

eski büski ota esbabı dahı ress ü resis
60
H1 ve H2, şerike. Lügatte, şereke.
61
H1 ve H2, irkegi.
62
H1 ve H2, süt.
63
H1 ve H2, gerçi èder tab„a.
64
=Bu bir kıtadır ki fasih bir dille onu söyle.
38
0211. oldı dilfin65 tomuz66 balıgı tırhuz tirrih

mar-i mahi *67 yılan balıgı dèrler cirris
0212. taze bugda firiki oldı „ucale amma

arpa ile karışık bugdaya da dèndi halis
0213. zeker erkek68 dişi ünsa dèdiler cem‘i inas

hem zeker oldı çelik ahen-i nerm ismi69 enis
13a 0214. talkavuk kimseye dayfen gibi dariş dèdiler

kovmaga lühüd dè hem dehb ü tagıtmak teş„is
0215. hakka tevfiz èt işi nasır odur nusret èder

fevvidi’l-emra ila‟llahi hüve‟l-gavsü yugis

èdemez eylik èdem dèse dahı şahs-ı habis
(12) kit‘atü’l-cimi ke-enni bi-şer-abin memzuc =70
0217. nakile oldı göçer evli gèce gitme düluc

semega tag depesidir yokarı çıkma „uruc
0218. dèdiler cerdeme kısganmaga71 mevmuk habib

izdilaf oldı yakınlık dahı girmekdir72 vüluc
0219. fürüc ol kimse ki sır saklamaya küs dahı ferc

haşefe oldı zeker başı sokulmak da düruc
13b 0220. şu‘lelenmekdür ecic oldı acı su da ücac

eccedir şiddet-i harr oldı dırahşan da ecuc
0221. dèndi bıldırcına selva vasa„a isketidir

keklige kabce dènür çil kuşı oldı tayhuc
65
Lügatte, dülfin.
66
H1 ve H2, toñuz.
67
Mısranın burasında H1 ve H2‟de “–ki” bağlacı varken, T‟de yoktur.
68
H1 ve H2, irkek.
69
H1ve H2, ise.
70
=“cim” harfiyle ilgili kıta ki su katılmış bir şarap.
71
H1 ve H2, kıskanmag.
72
H1 ve H2, girmek de.
39
0222. hurca küçük koga güçlük ile tar yer de harac

pek soguk yel ile tavlı deve oldı hurcuc
0223. şer‘an üç habbe vü üç humus agırıdır kirat

habbe bir mu‘tedil arpa hem iki habbe tasuc
0224. hachace münkabız olmak dahı baş yarmak hac

dèdiler ahmaga hachace katı yel de hacuc
0225. i„tisaf oldı tenekküb ile yoldan sapmak

nehc yol kendiliginden yol açılmak da nühuc
0226. apışı ayrık olan kimseye eflec dèdiler

14 a
felc73 hasm üzre zafer bir yanı tutmaz mefluc
0227. mahk mahv ahir-i mehden kalan üç gèce muhak74

oldı eñ soñ gèce şiba karañu gèce decuc
0228. ibtida gècesine dèndi muhakıñ da„ca

kara gözliye75 dahı ed„ac u mecnun med„uc
0229. face‟ed-dayinu nagah sataşdı borçlu

hafakandır yürek oynaması aram süluc
0230. çok kimesnelere lüc „uda yelencec dèdiler

lüccedir ma-i ‘azim oldı yanaz kimse lücuc76
0231. oynadı hame varakda pek eyü at gibi

rakasa‟l-mizberü fi‟t-tirsi ke-misli‟l-„uncuc

noş kıl işte saña cam-ı şer-ab-ı memzuc
(13) kit‘atü’l-envari huz felleylü dac =77
14b 0233. şem„ mum oldı çirag adı sirac

zeyt zeytun yagıdır hem is sinac
73
H1 ve H2, ferc.
74
T yazmasında mısranın karşısında muhak kelimesi için şöyle not düşülmüştür: “mimiñ harekat-ı
sülasisiyledir”.
75
H1 ve H2, gözlüye.
76
H1 ve H2, lecuc.
77
=Işık saçan kıta; çünkü gece zifiri karanlıktır.
40
0234. gün sarardıgı deme dèndi tafal

hem sehar yeri açılmak inbilac
0235. tag cebel çıkmak su„ud ènmek hübut

tag arasında olan yoldur ficac
0236. çün şecer agac fidan-ı taze gars

yaş budak gusn egrilik de i‟vicac
0237. èvme la ta„cel tecenneb kıl hazer

mer‟ete karıdır te’ehhül izdivac
0238. derb dervaze-i hisar *78 kal„a sur

hem kurulı79 kapuya dèndi ritac
0239. mu‟hira‟l-„ayn oldı çün göz kuyrugı

hacib ebru segrimek de ihtilac
0240. „utrafan80 oldı huros ördek ivez81

hem kümes temrad u tavukdur dücac
0241. zarf ina‟ küp denne82 imiş iccane tas

sırlı desti hanteme sırça zücac
0242. ya ilahi aç meserret kapusın

iftahi‟llahümme babe‟l-ibtihac
0243. fa„ilatün fa„ilatün fa„ilat

zahm-ı cehle oldı bu nazmım „ilac
(14) kit‘atü’l-ha’i fema eşrakaha mislü’l-buh =83
15a 0244. dèdiler dilbere vaddah u84 zuhur oldı vuduh

hem bina kanişe rüsvalıga da dèndi füduh
0245. ze„amu‟l-„urbu ‘arablar dèdiler es„ad ugur

soldan avıñ görinüp gitmesidir saga sünuh
78
79
H1 ve H2, kurılı.
80
H1 ve H2, „utrufan.
81
H1 ve H2, ivezz.
82
H1 ve H2, denn.
83
=“ha” harfiyle ilgili kıta; gizli bir sır gibi parladı.
84
41
0246. ve yekulun dahı dèrler ugursuz meş‟um

solı gelmek suy-ı sayyada avıñ oldı buruh
0247. sayd èden can-veran oldı cevarih cümle

cerh kesb eylemedir yaralı oldı mecruh
0248. eli kaş üzre koyup bakmaga dè istişraf

göz diküp bakmaga da dèndi timah ile tumuh
0249. vahy u Kur‟an dahı cibril-i emin ü „isa

nefh ile emr-i nübüvvet dahı hükm-i hak ruh
0250. enzere‟ş-şeybü dèmek eyledi pirlik tahvif

15 b
zenbden ric‘ate tevbe dèdiler rast nasuh
0251. hakkı tenzih èderim ma„na-i subhana‟llah

sıfat-ı nakısadan pak Hudadır sübbuh
0252. semha yumşak yaya dè semh dökümsüz agaca

hem civan-merdlige de dèndi simah ile sümuh
0253. salmaha‟r-re‟se tiraş ètdi başı maslahat iş

ıstılah oldı dahı sulh hem eylik de suluh
0254. ser-keş at oldı cemuh esb-i zebundur cürcuh

izinsiz zevce hısım semtine gitmek de cümuh
0255. ahşam üzre içilen bade-i nab oldı gabuk

dèdi hem subuh deminde meye ahbab sabuh
0256. suladı avluyı dèrseñ nadaha‟l-bahate dè

sefeha‟l-ma‟e suyı dökdi dökülmek de süfuh
16a 0257. sözleriñden bilişiñ şems gibi ruşen olur

min makalatike „irfanüke ke‟l-buhi yeluh85

gayıbdan eyleye her müşkiliñ86 keşf-i sünuh
85
T yazmasında mısranın karşısına şöyle not düşülmüş: “buh ve yeluh her ikisi de güneş ma„nasınadır”.
86
Bütün yazmalarda, müşkiligiñ. Düzeltildi.
42
(15) kit‘atün yatlubuha men hüve yercü’l-iflah =87
0259. dakk-i bab oldı kapu çalmak anahtar miftah

kufl u miglak kilid açıcı ismi fettah
0260. sıkmaga dagta mezara dèdiler kabr u cedes

dik tar oldı çukur hufre dahı bol rahrah
0261. dè varak yapraga turfanda88 yemiş bakure

nar rumman erik iccasdır elma tüffah
0262. gülecek nesnedir udhuke tehanüf gülmek

hem güler yüzli89 beşuş oldı dahı lag mizah
16b 0263. digindir kin ü mübattin dèdiler kin tutana

safh ‘afv oldı hannan rahm u günah ism ü cünah
0264. tayr kuş oldı yelek riş ü zenebdir kuyruk

ihtibaz u tayaran uçma kanad oldı cenah
0265. dèdiler subha felak künyesidir ibn-i züka

öyle zuhr oldı ‘akibinde olan vakt revah
0266. ket-hudasına köyiñ dèndi za„imü‟l-karye

dahı rüstak böyük köy köpek ürmek de nubah
0267. şüfretü‟s-seyf kılıc agzı şiş oldı migvel

kana dem kan dökici şahsa da dèndi seffah
0268. kim ki tabi‘ ola hak buyrugına rahat olur

men tela ma emara‟llahu te„ala yertah

a
17 du cihanda olasın nail-i firuz u felah
(16) rasemtü kit‘ate ha’in fe-huz lil-istinsah =90
0270. zemin-i nerm-ile ‘ayş-ı feraha dèndi rahah

çorak ki hakda bir tuzlulukdur oldı sibah
87
=Öyle bir kıta ki selamete ermek isteyen onu ister.
88
H1 ve H2, turfanda.
89
H1, güler yüzlü.
90
=“ha” harfiyle ilgili bir kıta dizdim; onu istinsah etmek için al.
43
0271. merah neşat dahı göz bulanup agrımadır

dahı91 Ģecce baş yarıgı yaranıñ şişi de nüfah
0272. sa„id yeryüzi oldı teyemmüm etmek kasd

nesile topraga dèndi besat arz-ı ferah
0273. iz isrdir ize uymak da iktifa oldı

dahı murafakat hem-raha92 dèndi vadah
0274. ezenne eyildi methum u galle bend ètdi

dènür yetişmege dade igase vü israh
0275. zerab koyun agılı „annedir deve agılı

b
17 gelüp deve çökecek yer de mebrek ile menah
0276. kalın vesic ü kalın urgan oldı kerr ile kals

rakik yufka93 siyeh-mest ü yufka hem rahrah
0277. nihanca diñleyüp işitmek istirak oldı

uzun kulak dahı şerfa kulak deligi94 samah
0278. dilinde ‘ucme olan kimse lahlahanidir

dènildi lahlaha ma‘cun-ı ‘ıtra hemçu lahah
0279. hudaya sıgınurum dèmedir ma„aza‟llah

dènür kelam-ı kadimi unutmaga ifsah
0280. kaçup henüz şehrde olan kul oldı defun

firarı ‘adet èden kul da oldı hem mellah
0281. dènildi gurre atıñ cebhesindeki aka95

o gurreli [at-ıla]96 oldı tag başı şimrah
18a 0282. işiñ soñunda olur hor ol ki hod-bindir

yezüllü „akibete‟l-emri men hüve‟l-mettah
0283. mefa„ilün fe„ilatün mefa„ilün fe„ilat

yazarsa tibr ile şayan bu nazmımı97 nessah
91
H1 ve H2, dè.
92
Bütün yazmalarda, hem-rahane. Doğrusu, hem-rah.
93
H2, yıfka.
94
H1 ve H2, delügi.
95
H1 ve H2, aga.
96
H1 ve H2, at ile.
44
(17) kit‘atün makbuletün hatmün ‘aleyke’l-intisah =98
0284. humme kabluca beden kirlenmek oldı ittisah

hem soyunmakdır te„arri oldı sulaşmak nidah
0285. müfside „abis dè mahil sa‘y-i bi’ş-şer eyleyen

iki yüzlü oldı zü‟l-vecheyn ü hem yaltak99 *100 melah
0286. sivridir mahrut u mismar egser oldı kakma hers

zakb sokmakdır çeküp taşra çıkarmak imtidah
0287. hirre vü erzem kedidir sıçramak oldı vüsub

vecbe düşmekdir kuyı bi‟r oldı şişmek intifah
18b 0288. ma„ma„an gayet hararet sayfdır yaz mevsimi

hayye vü su„ban yılandır kavlamak da insilah
0289. bal kalb enduh balbal oldı pek müşkil „udal

çocugı ölmüş karı sükla figandır istirah
0290. nakısa dèndi hidac ıhkam-ı kar ètmek dinac

uslu harimdir semeh medhuş u ahmakdır mutah
0291. reşf sormakdır dudak101 oldı şefe emmek de mass

tatlu su „azb u furat amma soguk sudur nüfah
0292. sus büyük yanında [yab yab]102 söyle bu haykırma ne

sah leda‟l-kübbari ev hafit fe-ma haza‟s-surrah

„akil iseñ eyle dürr-i pendimi zib-i samah103
(18) kit‘atü’d-dali delilün leke fi’l-isti‘dad =104
19a 0294. iki banu idi Leyla gibi Selma vü Su„ad

dahı mecnun gibi bir ‘aşıkıñ ismi ferhad
97
T‟de kelime “nazmı” diye yazılı iken altına not düşülüp “nazmımı” olarak düzeltilmiştir.
98
=Öyle makbul bir kıta ki onu istinsah etmek gerek.
99
H1 ve H2, yaltak.
100
H1‟de burada “hem” bağlama edatı vardır.
101
H1 ve H2, tudak.
102
T yazmasında [ya yab] olarak yazılmıştır. İlk kelimedeki “b” unutulmuş olabilir. H1 ve H2, yap yap.
103
H2, sumah.
104
=“dal” harfi ile ilgili kıta; hazırlanmakta senin için rehberdir.
45
0295. şêve vü naz-ı mehabibe dènür gunc u delal

salınup gezme tebahtur güzel etmek ihmad
0296. hayz-bun oldı müsinne karıdır ‘illetdir da„

der‟ü def‘ oldı şecen hüzn ü tagıtmak ibdad
0297. imtila tuhme dahı heyda fesad-ı mi‘de

dè nitasi o tabibe ki ola pek üstad
0298. nazm dizmek dahı şi„r oldı kelam-ı mevzun

hatm vacib siladır ca’ize vèrmek irfad
0299. yürimek meşy ü adım hatvedir èvmek şimlal

gècede gitme süra yapça gidişdir irvad
0300. fesede‟z-zer„u dèmekdir ki tebah oldı ekin

19 b
nezele‟r-riczü ‘azab èndi çekirge de cerad
0301. sür‘at-i seyr neca‟ oldı emed gayetdir

za„n gitmek dahı soy ata dènür tirf u cevad
0302. kubrus a‘la bakıra dèndi hadid oldı demür

demür ocagına dè kür ü demürci haddad
0303. yardım ètsün hak aña kim ola yardımda bize105

es„ada‟llahü li men kane lena fi‟l-is„ad
0304. fe„ilatün106 fe„ilatün fe„ilatün fa„lat107

bir nigahıñla olur hatır-ı mahzunum şad
(19) fe-hazi kit‘atün tehdiküm li’l-ma‘hedi’l-mürtad =108
0305. sirat-i mustakimdir togrı yol göstermedir irşad

dèdiler yolcuya ibnü‟s-sebil ikramdır isfad
0306. „aleyke‟l-emre şu iş üzre ol vihen109 şitab eyle

20a „ala rislike te’enni kıl huşa vahen hem iş „asvad
105
H2‟de bu kelime yazılmamıştır.
106
107
H1, fa„lün. H2, fa„lat.
108
=Bu kıta sizin hazırlanmakta olduğunuz mevki için yol gösterir.
109
H1 ve H2, veyhen.
46
0307. dèdiler beyt iki mısra‘a misra„ nısfıdır beytiñ

bedihe bi-tefekkür söylemek şi‘r okumak inşad
0308. visade oldı yasdık hem gufud u hec„ uyumakdır

gatit amma muşıltıdır uyutmakdır dahı irkad
0309. üzüm bagına dèndi kerm bagıñ bekçisi natur

koruk husrum dèdiler salkıma „unkud u hem „unkad
0310. sanevber çam agacı isl ılgun110 nahl hurmadır

hilaf oldı sögüd dahı bögürtlen yemişi firsad
0311. zeradüştük kitabı zenddir mensubıdır zendin

mu‘arreb oldı hem111 zendik ü hakdan inhiraf ilhad
0312. bahile dèndi ca‟du‟l-kef civan-merd oldı bestu‟l-yed

güzel dirlikli hafdu‟l-„ayş u tanzim-i umur i„tad
20b 0313. dè la yok ta ki key vakta ki lemma la cerem hakka

ne güne keyfe amin böyle olsun ‘ayş-ı hoş irgad
0314. saña çok hayr vèrsün hak dèmek li-llah derrukdur

seni hıfz eylesün bari leke‟llah ü meded incad
0315. te„al ikra„ heni‟en kad-hema ze‟l-münhelü‟l-a„zeb

gel iç oldı revan bu çeşme-i şirin sıhhat-bad
0316. mefa„ilün mefa„ilün mefa„ilün mefa„ilün

bu nazmı ezber èt olmaya dar-ı feyz isti„dad
(20) kit‘atü’z-zali lekad ergamet enfe’n-nebaz =112
0317. hisndir kal‘a penah eyleyecek yer de melaz

vezer ü ma„kil o ma„nada penah oldı „iyaz
0318. fakirdir113 faka fakir ademe dèndi sübrut

ıztırab oldı temelmül dahı tahlis inkaz
110
H1 ve H2, ılgın.
111
H1 ve H2‟de burada “hem” bağlama edatı yoktur.
112
=“zal” harfi ile ilgili kıta; Onu bir kenara itenleri boyun eğmek zorunda bıraktı.
113
H1 ve H2, fakr.
47
21a 0319. oldı baran-ı şedid ismi vebil-i şü‟bub

ufacık katreli yagmura dènür taşş u rudaz
0320. mızraga rumuh u yeleksiz oka dèndi mi„rad

ok nişanıdır114 hedef oldı geçürmek infaz
0321. dèdiler yüz yüze ceng eylemege gerçi kifah

silledir tus galebe etmek imiş istihvaz
0322. dühn ravgan dahı raşi ile dehş oldı tahin

hem susamdır galatı simsim ufak nesne cüzaz
0323. dèndi bi-şerm ü haya kimseye vakkah u celi„

o dilenci ki ola mübrim ü mücbir şahhaz
0324. sıra satr u taraka dizmege tendid dènür

biri biri ardına gizlenmege de dèndi livaz
0325. nebz az nesne nebiz oldı şer-ab-ı hurma

21 b
nebizdir115 el ile atmak dahı erzal enbaz
0326. sanma poşide kala sahte-ha-yı kezzab

la tahal en vüriyet müfte„alatü‟l-mellaz
0327. fa„ilatün fe„ilatün fe„ilatün fe„ilün116

bu şeker-pareden èt şükür èderek istilzaz
(21) kit‘atün sabitetün kad sübiket bi’t-tenhiz =117
0328. vakz pek urmaga dè lagar u çapük de vakiz

hafr kurtarmaga kurtulmuşa da dèndi nakiz
0329. intihab oldı kapışmak dahı kapmakdır hatf

almaga tutmaga dè ahz u esir oldı ahiz
0330. dènür èvdirmege icaf u berid oldı ulak

dahı irsal-ile118 fermanı da icra tenfiz
114
H1 ve H2, nişanı da.
115
H1 ve H2, nebz. Lügatte, nebz.
116
H2, fe„ilat.
117
=Sağlam bir kıta ki himmetle kalıba döküldü.
118
H1, irsal ile.
48
0331. yatribu‟r-ruv„a dèmek kalbi ferah-nak eyler

22 a
lezzi şirin-suhan adem mey ile tatlu leziz
0332. oldı paluze siritrat u tiladır şira

kand nöbet şekeri dahı119 ‘akide faniz
0333. meşhaze oldı mu‘amma gibi ma‘na-yı dakik

aca120 dèrler şehaza pek kesici nesne şehiz
0334. güzel etmek sözi tecvid ü güzel söz nagye

şa‘ir-i mahir ile hayesiz oldı hanziz
0335. dènür etmekçiye habbaz u nakire tekne

halis undan yapılan etmege de dèndi semiz
0336. def‘aten vermege dè felz ü çelikdir faluz

filz üstür cigeri togramak oldı tefliz
0337. la yemessenneke dègmez saña hêç dêv habel

„allik as boynuña ficidike heykel ta„viz
22b 0338. ve‟m taklid ü tiba„ile muvatat uymak

cümleden soñra bir iş tutmaga dèndi tecziz
0339. gelmedi dilberiñ agzı dadı her bir meyden

lem yefdi ta„mü femi‟l-agyedi min külli nebiz
0340. fa„ilatün fe„ilatün fe„ilatün fa„lat121

gahce şi„r ile kıl zihn-i latifiñ teşhiz
(22) hilalün kad tera’a ra’ü haza’l-kit‘ati’l-ezher =122
0341. muhayyem orduluk mevkib alay rammaze çok ‘asker

re‟isü‟l-kavmi başbugdur emirü‟l-ceyşi ser-‘asker
0342. sayı dehm ü „adeddir sayrefi sarraf u saymak „add

tokuzla üç arası bid„u neyyif artıga dèrler
119
H2, oldı.
120
H1, acadır.
121
H1 ve H2, fa„lün.
122
=Bu parlak kıtanın “ra”sı hilal görünümünde.
49
0343. edat el aleti yapmak bina pergardır fercar123

dèdiler mise„a124 mısrin ü çırpı ipidir mitmar
23a 0344. kasab kettan bezidir çırpıcı kassar u dakk dökmek

agartmak kasr u tahvir oldı bez tokmagıdır bizer
0345. kadum oldı keser mincat125 balta bıçkıdır minşar

dè miskab burgu yonmak necr ü hem neccardır dülger
0346. kapudan oldı nuti hem haliyye126 dèdiler kalyon

kalas127 dahı halat yelken şira„ vü bendidir kirrer
0347. dè adcem kec dihan üst dudagı128 yarık olan a„lem

mukabil eflah oldı kameti kotahdır ceyder
0348. siba„dır129 yırtıcı hayvan semella„ zi’b ile kurtdur

dènür kaplana nemr arslana leys ü daygam u haydar
0349. meveddet sevgi ızhar eylemek ilac u hem idah

göñülde gizlemek idmar u istizhardır ezber
0350. yakın bil az olur salim hatardan kim ki çok söyler

b
23 teyakkan kallema yeslem mine‟l-„asuri men yehzer
0351. mefa„ilün mefa„ilün mefa„ilün fe„ulün130

cihanda ru-yı zillet görmez asla merd-i daniş-ver
(23) kit‘atün üstü’siret min dererati’l-bihar =131
0352. lücce derin suya dè talmaga hem ingimar

dèndi soguk su ile yunmaga da iktirar
0353. nazüge na„im dènür şey-i nefise danin

half u hadak mal u132 cem‘ etmek imiş iddihar
123
H1 ve H2, ferhar.
124
H1 ve H2, meyse„a. T yazmasında nüshanın altında şöyle not düşülmüştür: “mise„a divarcılar perdah
ètdikleri küçük mal ismidir”.
125
H1 ve H2, minhat.
126
H1 ve H2, haliyyet. Lügatte: haliyyet.
127
H1 ve H2, galas.
128
H1 ve H2, tudagı.
129
H1, sebü„dür. H2, sebü„.
130
H1 ve H2, mefa„ilün.
131
=Deniz incilerinden seçilmiş bir kıta.
132
50
0354. baki„adır dahiye bi‟l-„aceb oldı kada

su-i ma‘işet kaşef züll ü hakaret sagar
0355. eyleme taksir la te‟lü halas èt ecir

car dènür komşuya komşuluga hem-civar
0356. mirre dè safraya gün aşurı ditretme133 gibb

24a derd-i ser oldı suda„dönmesi başıñ duvar
0357. tell ü zerice tepe tag başı oldı „alem

vehde èniş hem zehuk ènmege dè inhidar
0358. cariye oldı eme zi‟r dènür dayeye

mürdi„a süd134 anası asl *135 nesebdir nicar136
0359. selle segirtmekdir at koşma da tagzizdir

kell ü şezendir yorulmak solumak137 inbihar
0360. bilmece uhciyyedir aña müradif lügaz

gizlüye mektum dè gizlü kelama serar
0361. çocuk oyuncagına dümye dè lehv oyuna

hatr u nedeb öç komak ma„na-i meysir kumar138
0362. vahşiye şarid dènür „ayr ise vahşi hımar

katıra bagl u „ades hem eşege dè himar
24b 0363. raha avuç aya kef bazuya dèndi „adud

a„fet ü a„ser solak sol ele de dè yesar
0364. horlama küçükleri budur ulular işi

la tühinenna‟s-sigar fe hüve sani„u‟l-kibar
0365. müfte„ilün fa„ilün müfte„ilün fa„ilün

eyle bu manzumeyi zib-i ser-i139 i„tibar
133
H1 ve H2, ditreme.
134
H1 ve H2, süt.
135
136
T yazmasında “bihar” yazılıp sayfanın yanındaki notta “nicar” olarak düzeltilmiştir. Lügatte, nicar.
137
H1, solmak.
138
T ve H2, kumar. H1, kimar.
139
H1 ve H2, yed.
51
(24) kit‘atün sayigatün tüşribu ta‘me’s-sükker =140
0366. oldı bir havz-ı kebir ismi cinanda kevser

hayrı çok zata da hayyir gibi kevser dèrler
0367. müşk misk oldı anıñ gaşşine ramik dèndi

fuvra miskiñ göbegi kokusı keskin ezfer
0368. dèndi yügrük gemiye cariye micdaf kürek

serene dikil dè mirsat ile encer lenger
25a 0369. ‘aşıka sabb dènür ifratına ‘aşkıñ141 da vülu„

na‟ibe oldı bela hayret ise dehş ü seder
0370. şahmetü‟l-üzn kulak yumşagı huzbe deligi142

cebheniñ büklümüne gusun dè hattına sirer
0371. leke men kale saña kim dèdi if„al işle

gel ta„al iclis otur söyle ki mehyem ne haber
0372. gamid göz yummaga dè nevm-i hafife tehvim

hem ımızganma nu„as uyumamak oldı seher
0373. gözüñ iç çevresi himlak u siyahı hadaka

dèdiler göz bebegi nazir u görmek de basar *143
0374. mukledir beyza-ı çeşm oldı gamas çirk ü çapak

dam„a göz yaşı cera akdı bulanık ekder
0375. dèdiler sürre göbek ridf miyan-ı du sürun

25 b
kasıga „ane dènür ‘alet-i nesil eyr ü zeker
0376. mevzi‘-i nesle dè fa„use dahı hirr u şevar

fahz but arası rufg u yakib ya„ni girer
0377. çok uyandırdı zeman anı niçün uyanmaz

talema nebbehehü‟d-dehrü lima la yesher
140
=Şeker tadında kolay ve makbul bir kıta.
141
H1 ve H2, „aşkın.
142
H1 ve H2, delügi.
143
H1 ve H2 nüshalarında 372 ile 373‟üncü beyit yer değiştirmiştir.
52
0378. o talup gitmede uykuya şafak da sökdi

hüve yestagriku fi‟l-hücdeti ve‟l-fecrü ceĢer
0379. fe„ilatün144 fe„ilatün fe„ilatün fe„ilün

nezd-i kamilde cihan ile beraber bu eser
(25) kit‘atün tutfi ceva’n-necrani ke’l-ma’il-karur =145
0380. pek sıcak gün yevm-i hamt oldı pek ıssı yel harur
bad-ı meşrikdir kabul aña mukabildir debur
0381. vehn nısfu’l-leyl ü evvel sa‘atidir naşi‟e

26 a
dülcedir nısf ahiri subuh146 agarmakdır147 cüşur
0382. yaksitu‟l-kudmusu edrik ‘adl èder sultan bil

şimdi el-an da„at rahat meserretdir hubur
0383. èvme la ta„cel gelür ye‟ti mukadderdir münnah

hazz nasib ol kul ki *148 çok şükranda149 „abd-i şekur
0384. iktidara dèdiler müknet bahadırlık leyes150

hem „isar u hefve zelle ıttıla‘oldı „usur
0385. uhbe yol esbabı hazır eylemekdir tehyi‟e

zehl unutmakdır gèrü dönmek dahı havr u husur
0386. güç yokuş va„r u kuham halik dahı yüksek mahal

timr aşagı sıçramak oldı helak olmak sübur
0387. semm-i naki„ zehr-i katil bed zeban adem bezi

„add ısırmak kavramak habs u kutuz itdir „akur
26b 0388. gavr su batmak yere hem suya batmak havddır

göl gadir amma mahad *151 oldı geçit152 geçmek „ubur
144
H2, fa„ilatün.
145
=Öyle bir kıta ki soğuk su gibi susuzluktan yananın susuzluğunu söndürür.
146
H1 ve H2, subh.
147
H1 ve H2, agarmak da.
148
H1 ve H2, pek.
149
H1 ve H2, şükr ède.
150
Lügatte, leys.
151
Kelimeden önceki “amma” H1 ve H2 nüshalarında burada yazılıdır.
152
H1 ve H2, geçid.
53
0389. neşve keyf oldı meye karkaf dè nişvan ser-hoşa

gaşy baygınlık uyuşmak hidr gevşeklik fütur
0390. şu ‘alametler unudulmaz zeman-ı haşre dek

hazihi‟l-asaru la tunsa [ila vakti‟n-nuĢur]153
0391. gamzeye meylim kesilmez ahir ezmane dek

„ulkati lil-hudbi la tubci ila Ģe‟vi‟d-duhur

gül gibi tab„ıñ ola şad-ab selsal-ı sürur
(26) kit‘atün bel eyketün yesca‘ne alafe’l-hezar =154
0393. vakt-i mahduda dènür mevsim rabi„ oldı bahar

nadret ü nüzhet letafet halis ü altun nudar
27a 0394. pek böyük derya kalemmes ortası kamusdur

sif yalı iskele mürfa‟ u cürf ü şatt kinar
0395. fi„l-i nakis eksik işdir kane oldı da‟ima

saranıñ oldı tahavvül ma„nisinde i„tibar
0396. tul karıdır ermele hem zevcine düşmen feruk

oldı sehhaka zıbıkcı hem hari„a kahbe-kar
0397. übnelik kim karı cinsinde ola ra„unedir

dè nügut ol ‘illete kim kir olur ber-intişar
0398. bak ki mir‟atü‟l-a„acib oldı ismi gurbetiñ

pek ırak kasi mesafe şukka beyt oldı vicar
0399. kasir ab-ı serd ü kutehlik kisar habs oldı kasr

‘aciz olmakdır kusur encam-ı kare dè kusar
0400. mühr atıñ tayına dèrler felv südden155 kesmege

27b otlamak ra„y otlak eb hem rif ismi156 sebze-zar
153
H1 ve H2, ila yevmi‟n-nuşur.
154
=Bu kıta değil, bir yuvadır ki onda binlerce kuşlar öter.
155
H2, sütden.
156
H1 ve H2, oldı.
54
0401. şirket ortaklık bida„at mal u müzcat azdır

ribh nef‘oldı hıyanetdir veles hem zeym ‘ar
0402. zenbile miktel çuvala kürze dè çanta lebid

kalbura girbal elek helhal ü kasnakdır utar
0403. yehvdir ism-i harem sahn oldı darıñ ortası

mahzene mahda„sereb serdabe dè kaytun kilar
0404. baña levm ètme mahabbet de degil bu kasd ile

la telümni fi‟l-heva en leyse za bi‟l-ihtiyar
0405. dostum rahm èt baña teng oldı meydan-ı şekib

ya halili irsi li kad daka nudhu‟l-istibar

şevk-i la„liñle sözüm oldı şer-ab-ı huşk-var
28a (27) ha kit‘aten fiha tekarre’l-‘ayne ke’l-bedri’l-münir =157
0407. harz oldı şeh yaver nasir dana vü binadır basir

[hem misli yokdur]158 la nazir agah u vakıfdır habir
0408. la raybe şek yok innehu tahkik o yashu cud èder

al ha uzat el ehvi çok vèrgi dèmek seyb gazir
0409. kürk ferve karsakdır fenek hem came sevb ü kisvedir

dirlik ma„işet yetmedi lem yekfi az oldı yesir
0410. derra„adır ferace159 hem gömlek kamis eski semel

yırtık hetu‟ zi‟bir pürüz hem salınan saçak zebir
0411. yüz yasdıgına misdaga nümruk dè koltuk yasdıgı

oldı tayanmak ittika‟ zahr arka yardımcı zahir
0412. himlac yorga at licam uyan „inan dè dizgine

oldı tegelti mirşeha kolan hizam u hem dafir
28b 0413. kar selc üşümekdir kurur buzdur cemed toñmak cümud
soguk esen yel cirbiya poyraz yelidir mis„160 ü hir
157
=Öyle bir kıta ki dolunay ışığı gibi gözü sevindirir ve hoşnut eder.
158
H1 ve H2, hem-tası yoktur.
159
H1 ve H2, ferrace.
55
0414. şecra agaçlık necr kök hem cefnedir asma köki

taze filizler ki çıkar agaç dibinden dè şekir
0415. narus161 lahd-i kafiran ism-i cehennemdir sekar

oldı kıyamet vaki„a şiddetli gündür zemherir
0416. yaglı162 semüz at sahdır pasdırmaya dèrler163 kadid

kul yè hani‟an ‘afiye çömlek kebabıdır kadir
0417. kıl eylik elbette kerem kalur eger azdır ya çok

ahsin fe-inne‟l-birra yebka in kalilün ev kesir
0418. müstef„ilün müstef„ilün müstef„ilün müstef„ilün

evreng-i devletde seni kılsun ebed hak cay-gir
(28) telakkav kit‘aten vehhaceten ke’l-kevkebi’l-ezher164 =165
29a 0419. felekdir gök gök ezrak reng sahne kırmızi ahmar
katı saruya166 dèndi asfar-ı faki„ yeşil ahdar
0420. ufukdur gök kinarı hafikan hem maşrık u magrib

mecerre keh-keşan oldı süreyya dèdiler ülker
0421. evandur vakt u seksen yıl hukub sarfan gèce gündüz

dahı devr oldı dönmek carh dolab okıdır mihver
0422. meliyyen geç eteytüm geldiñiz şetta perakende

hele ma‘murluk olsun size ehlen biküm dèrler
0423. elif bir harfdir hem elf biñ oldı kise vahfe
zeha mikdardır heb li bagışla baña terk èt zer
0424. çiçekdir zehre reyhan feslegen mersin as oldı

vetire van gülidir nergis ü zerrin dahı „abher
160
H1, miĢ„. H2, mis„.
161
T yazmasında kelimenin altına “kafir mezaristanı” diye not düşülmüştür.
162
H2, yaglu
163
H1 ve H2, dèndi
164
H1 ve H2, enver.
165
=Alın! Parlayan bir kıta; parlak bir yıldız gibidir.
166
H2, sarıya.
56
0425. pirinç oldı eruz zürre mısır [bugdayınıñ ismi]167

29b dènür kitniyye cins-i habbeye burçak ise huller
0426. saman tibn oldı kesmik ku„bere [añız imiş kusra]168

yıgındır subre169 midvesdir dögen harman yeri beyder
0427. feragat eyle ‘ucbi ademe layık170 degüldür ‘ucub171

da„i‟z-zehve fe-inne‟z-zehve lil-insani la yecder

oku bülbül gibi bu nazmı kim oldı172 neşat-aver
(29) kit‘atü’z-za-i leküm fettehifu bi’l-i‘zazi =173
0429. katı çok vèrgi cezil oldı lefa gayet az

bi-mahal istemedir besr ü cu‟ar oldı niyaz
0430. baht u174 ced eymen ugurlıya dè bulmak ilfa

ansızın bagteten emval-i defin oldı rikaz
0431. sürüye175 sirb *176 koyun sürüsüne177 dèndi kati„

30a koyuna şat dè koç kebş ü kösemdir kürraz
0432. va‘de hulf eylemek ihfar u dènür ‘ayba şenar

eyülükdür hasene va‘de vefa hem incaz
0433. sebiha oldı çorak yer cüder oldı düz yer

sehl yumşak yere hem pek yere dè vagr u „araz
0434. oldı berdi kogalık otı kamışdır kasaba

semüz ot recle ebe gümeci hem oldı hubbaz
0435. zinete zahrafe dè oldı rezanet de vakar

hem sebük-magza178 da me‟fun dahı sersem vezvaz
167
H1 ve H2, bugdayına dèndi
168
H1 ve H2, añız cell oldı.
169
H1 ve H2, surre.
170
H1, lazım. H2, layık.
171
H1 ve H2, „ucb.
172
H1, ola. H2, oldı.
173
=“za” harfiyle ilgili kıta; size iftiharla ve övünçle sunulur.
174
H1 ve H2 nüshalarında burada atıf vavı yoktur.
175
H1 ve H2, süriye.
176
H1 ve H2 nüshalarında burada atıf vavı vardır.
177
H1 ve H2, sürüsine.
57
0436. giymege lübs dè papuca dahı kevs ü midas

çizmedir huff u mevaka dikicidir harraz
0437. isme„i‟n-nusha „asa yenfa„uke ikra‟ ve‟ktüb

diñle pendi ola kim nef‘ ède saña oku yaz
30b 0438. fa„ilatün fe„ilatün fe„ilatün fe„ilün

olma nadan u hased-kare keşanide-i raz
(30) ca’et ileyküm kit‘atün ihmalüha ma in yecuz =179
0439. dükkan bakkal dekke toz oldı şeza irhas ucuz

sayı ahsi bir vahid iki isneyndir cevz oldı koz
0440. üçdür selase erba„a dört hamse beş sitte altıdır

dahı yedi seb„a sekiz oldı seman tis„a tokuz
0441. vitr oldı tek hem çift şef„ ukiyye kırk dirhem ise
ondur „aşar „işrun yigirmidir selasun hem otuz
0442. kırk erba„un elli180 hamsun altmışa sittun dènür

gabn aldamak aldanma la tagterre akil bazarı boz *181
0443. mizan terazudur kafiz ölçek dè seb„un yetmişe

seksen semanun toksan182 tis„un mi‟e de oldı yüz
31a 0444. belme sakal183 „usnun sakal başı tagıtma la tusi„

kahil iki kürek miyanı „itfi yan menkib omuz
0445. ezdaddan gabir dènür mazi ile müstakbele

gabra zemindir toz gubar u „isyer agber oldı boz
0446. besreh sivilce sil„adır yumrı kızamık hasbe hem

dümmel çıbandır temre ki kavba u cerb oldı uyuz
0447. pek yürimekdir hakhaka [yüz üzre]184 düşmek inkibab

recla u cendel taşlı yer dèrler salak olursa düz
178
T nüshasında kelimenin kenarına şöyle not düşülmüştür: “beyinsiz dėmekdir”.
179
= Size öyle bir kıta sunduk ki onu ihmal etmek caiz değildir.
180
H1, elliye.
181
H2 nüshasında bu beyit yazılmamıştır. Bir sonraki beyitten devam edilmiştir.
182
H1 ve H2, toksana.
183
H1 ve H2, sekal.
184
H1, yüz yüze.
58
0448. yemdi geçer la tekte‟ib gamlanma kürbetdir keder

kışdır şita barid soguk oldı harif amma ki güz
0449. emleltü fa-hfaz hakeza yazdım kıl ezber böylece

ke‟d-dürri kavlen müntekan incü gibi ber-ceste söz
0450. müstef„ilün müstef„ilün müstef„ilün müstef„ilün

31 b
zake‟l-muhayya maddani kıldı beni sozan o yüz
(31) kit‘atün yestemlihu’t-tab‘u’z-zeriz =185
0451. şinşine huydur tabi‘at da gariz

seyyidi‟l-kavm186 ile galibdir ‘aziz
0452. vagd soysuzdur inanma la tesik

hem nagil187 ibni‟z-zina du„bus hiz
0453. nehş ısırmak oldı ef„a engerek

çok yaşamış karı oldı celferiz
0454. yara cürh oldı bıçak sikkindir

yaradan akmak dahı hicran firiz
0455. hvace ‘indinde lede‟l-üstad imiş

cüsüv diz üzre oturmak rükbe diz
0456. taze hurmadır188 rutab ma„v olmışı

32a nafd silkmek ırgalamakdır189 heziz
0457. sakk imiş huccet hüner de menkabe

zebr yazmak muhtasar sözdür veciz
0458. sarm göndür sahtiyan oldı edim

seyr ü kad kayış dahı misrad biz
0459. sahib-i kadr-i bülend oldı hatir

muktasiddir mu‘tedil zirek rabiz
185
=Öyle bir kıta ki güzel huya hitap eder.
186
H1 ve H2, seyyidü‟l-kavm.
187
T, na„il. Doğrusu, nagil. Lügate göre düzeltildi.
188
T, hurma. Lügate göre düzeltildi.
189
H2, ırgalamak da.
59
0460. la tukallim kalbena nahve‟l-cüraz

bagrımız kesme misal-i tig-ı têz
0461. fa„ilatün fa‘ilatün fa„ilün

behre-mend olmaz [cihanda]190 fitne-hêz
(32) kit‘atü’s-sini biha yuhresü men kane deres =191
0462. gèce bekçisi „ases oldı gèce gezmek „ass192

32b ugrı liss oldı yemin sag el imiş ikta„ kes
0463. kogucı nemmam helak olsun aña ta„sen lehu

yaramaz şahsa dè berdes dahı na-kas helkes
0464. orta boy rab„a vü merbu„ yaraşık da resik

arkası kanbura ahdab dè mukabil ak„as
0465. gözi yırtlaza dènür eşter ü burnaza eşem193

zişt-ru eşveh ü hem kara dudaklı194 el„as
0466. oldı eşhel ala gözlü195 kara gözli ahver

burnı yassı ise eftas dahı dilsiz ahres
0467. kurı çamura dè salsal u sevahi tebaga

hem demes kumsala pek yerlere na„l u ahmes
0468. ana rahminde çocuk oldı cenin yavrı firah

suya talmag-ıla çocuk oynama rahm içre kames196
33a 0469. zend çakmak dahı çakmak taşıdır kaddaha

atişiñ kıt‘asına dèndi şihab ile kabes
0470. hazihi‟n-nagyetü in künte basiran hasbüke

bu kelam olduñ ise merdüm-i dana saña bes
0471. fe„ilatün fe„ilatün fe„ilatün fe„ilün

„amel ü „ilme çalış eyleme bi-hode heves
190
H1 ve H2, güruh-ı fitne.
191
=“sin” harfiyle ilgili kıta; okumuş olanlar ounla korunur.
192
H1, gas.
193
Lügatte, eşemm.
194
H1 ve H2, tudaklı.
195
H2, gözli.
196
H1, games.
60
(33) nezzamtü kit‘aten ihfaz tekün ‘azize’n-nas =197
0472. cülus oturmaga dèrler oturtmaga iclas

zeval-i vahşet ile görme bilmedir inas
0473. çerag-payeye dèndi menare me‟sele hem

yazar çeraga da misbah ile „arab nibras
0474. dènür mehib ü mehul aña kim ola korkunç

hasibtü sandım o tag adamı hüve‟n-nesnas
33b 0475. tecessüs ile tahassüs sorar iseñ aramak

şerif kimse serri oldı hem sahi hashas
0476. hasis savt-ı hafi katl u mekr ü fehm ise has198

basarla sem‘ dahı şemm ü zevk u lems havas *199
0477. celisi hazır olan meclise dènür nadi

enis hem-dem ü hem ülfet etmek200 istinas
0478. mahalle sikke konak menzil ü zükak sokak

cidar u ceder201 dè divara üss temel hem esas
0479. meküv ü nafika hayvan yatagına dèdiler

vicar kurd yatagıdır gazaliñ oldı kinas
0480. bülend köşke dènür sarh u [gurfedür çar-tak]202

„aliyye suffedir üst katdaki hala kiryas
0481. ceride deftere ruz-nameye dènür findak

34 a
dibare deste-i kagıd dè kagıda kirtas
0482. n’olaydı cümle umurum uyaydı mizana

fe-leyte külle sü‟üni yuvazinü‟l-kistas

komaz bu nazm safa-bahĢ dilde asla pas
197
=Bir kıta dizdim ki onu ezberle; halkın en itibarlısı olursun.
198
H1 ve H2, hass.
199
T yazmasında her duyunun altına numara verilmiş. Beş duyunun hepsi burada veriliyor.
200
H1 ve H2, ètmek.
201
H1 ve H2, cedr.
202
H1 ve H2, gurfe vü çar-tak.
61
(34) kit‘atü’ş-şini leha’ş-şanü yesigu’t-tahviş =203
0484. teltele sarsmaga ditretmege204 dèrler ter„iş

hesmele karkaşadır205 fitne koparmak te‟riş
0485. havruza mebvele206 ismi oldı saluta havra

bi„a vü deyr kilise dahı kissis keşiş
0486. yaş yemiş fakihedir bar-ı diraht oldı cena

heşş agaç silkme mülayim de seham ile heşiş
0487. veyn engur-ı siyah oldı müsennat herek

34 b
hem rekib asma sırası kerevid oldı „ariş
0488. nakara‟t-tairü kuş daneyi devşürdi207 dèmek

saçmaga nesr ü [birikdirmek imiş hem tahbiş]208
0489. digsdir bir tutam ot bir kucag209 odun ibbale *210

yaş ota dèndi kela hem kurı ot211 oldı haşiş
0490. kelere dabb u sülhafat dè kablumbagaya

ejdiha nev‘ine212 tinnin alaca hayye hariş
0491. su degirmenine tahune dè mihras dibek

el degirmeni meceşşe dahı bulgur ceşiş213
0492. sihr damad u menassa dèdiler dar-ı zifaf

maşita yüz yazıcı oldı tonatmak terkiş
0493. saka demdara dahı çarkacıya214 şürta dènür

cengde birbirine adımı çalmak tehriş
203
=“şin” harfiylee ilgili kıta; onunla şan ve değere kolay ulaşırsın.
204
H1, dirtmek.
205
H2, karkaşalık.
206
H1 ve H2, mibvele.
207
H1 ve H2, devşirdi.
208
H1 ve H2, birikdirmege dèrler tahbiş.
209
H1 ve H2, kucak.
210
T yazmasında mısranın yanında şöyle not düşülmüştür: “digsdir bir tutam kurı ve yaş karışık otdur
ibbale bir demed odundur”.
211
H1‟de “ot” kelimesi yazılmamış.
212
H1 ve H2, nev„i de.
213
H1 ve H2, haşiş.
214
H1 ve H2, çarhacı.
62
35a 0494. la tüfniş „amele‟l-gayri fe-kün fi emrike

kendi şugliñde ol ètme eliñ işin215 teftiş

hüsn-i encamı mü‟eddi olur endişe-i piş
(35) kit‘atün tuhbi evamen li-l-‘ataş =217
0496. oldı serpindi reşaşe serpme reş

hem çisindi218 yagmur adı rikk ü taşş
0497. kurtcagızdır dude didan cem‘idir

hayye vü sayd u zübab oldı haneş
0498. turş-ru adem „abus [ile]219 katub

nerm-hu ferhunde-rudur heşş ü beşş
0499. tirb hem-sinn oldı hem yaşlu esenn

hem nahif olmakla az olmak „aşeş
35b 0500. nefşdir gèce müseyyeb otlamak

otlayan hayvan dahı yüñdür nefeş
0501. dèdiler ism-i sevik oldı ceşiş

dökmek ile hurd-murd etmek220 de ceş221
0502. göz kamaşmakdır husu‟ u berak

göz kararmak oldı bir şeyden medeş
0503. dèdiler mizlac pek asan kilid

hem anahtarsız kilid açmak da feş
0504. la yera görmez refahet inti„aş

hizy husrandır hıyanet els ü gaş222
215
H2, işiñ.
216
H2, fa„ilatün.
217
=Öyle bir kıta ki susuzluğu giderir.
218
H1 ve H2, çisinti.
219
H1 ve H2, u hem.
220
H1 ve H2, ètmek.
221
H1 ve H2, ceşş.
222
H1 ve H2, gaşş.
63
0505. ol ham-gêsuya meyl ètdi dilim

kad leva kalbi ila zake‟l-„akeş
0506. fa„ilatün fa„ilatün fa„ilün223

36a kıl bu [ab-ı nab-ile]224 def„i „ataş
(36) kit‘atün tüz‘ilü men kane yenuş =225
0507. dèdiler cüssesi pek asgara kuş

serçe asfur u tihame bay-kuş
0508. hele kuş konmaz otıdır helyun

merdikuş oldı dahı mercanguş
0509. sezmege226 hura fesa zırtaya dè

kulagı pek sagır oldı utruş
0510. netefe‟l-lihyete yoldı sakalı227

hadşdır tırmalamak dahı humuş
0511. dèdiler228 hallaca „arablar neddaf

panbadır birs ü atılmış menfuş
0512. tepmege nefh dènür tepme rimas

b
36 hem feza‘ eylemege dèndi cuhuş
0513. „avd yaşlı deve fahl oldı bugur

iki örgüçliye229 dèndi ferguş
0514. kurma hizrab u cibinlik kille

pire bergus u tatarcık da gaduş
0515. talkavuk oldı tufeyli amma

istemeksiz dügüne gitme duruş
223
H2, fa„ilat.
224
H1 ve H2, ab-ı nab ile.
225
=Öyle bir kıta ki ilgilenenleri gayrete getirir.
226
H1 ve H2, sizmeg.
227
H1 ve H2, sakalı.
228
H1 ve H2, dèdi.
229
H1 ve H2, örgüçlü.
64
0516. [at bazarına dèrler mişvar]230

ahur istabl ise231 dahı [havidir]232 boş
0517. „avicu‟s-sudgi lekad velleheni

ham-gêsu beni ètdi medhuş
0518. fe„ilatün fe„ilatün fe„ilün

eyledi bahr-ı mahabbet yine coş
37a (37) kit‘atü’s-sad feya leyte ketebna bi-delis233 =234
0519. dèndi tabuta iran na„ş ile meyyit de cenis

meyyite mülhak olan tenbel imiş hem icnis
0520. gayet uz hırsıza mihmasa dè himmas nohuda

hem nohud gibi hububatı kavurmak tahmis
0521. [pek böyük kaseye dè]235 sahfe hazefdir saksı

dènür ol saksıya kim anda çiçek ola asis
0522. kagşamak vehn ü tahalhul çürimek dahı nahar

muhkem ü pak ile hem cay-ı penah oldı mahis
0523. çapraşık nesne müşevveş tolaşıkdır mültef

bellü etmekle236 beyan eylemek oldı telhis
0524. dèdiler nafid o humma ki237 ola ditredici

ditremek ile kımıldanmaga da dèndi kasis
37b 0525. turradır bez saçagı zik kinarı yakanıñ

histeke dèndi nebika tiriz oldı dihris
0526. süzgü misfat u galel süzmege tervik dènür

su gibi keyfi bulandırmak imiş hem tangis
230
H1 ve H2, at bazarına mişvar dènür.
231
232
H1 ve H2, havi.
233
T yazmasında kelimenin altına şöyle not düşülmüştür: “altun”.
234
=“sad” harfiyle ilgili kıta; keşke yumuşak ve mülayim bir şekilde yazsa idik.
235
H1 ve H2, pek böyük kase imiş.
236
H1 ve H2, ètmekle.
237
H1, kim.
65
0527. vazi„ u tenbih *238 yasak matrabaz oldı bündar

hem ucuz [etmekle]239 vèrmek icazet terhis
0528. kolay oldı size tahkik o ki oldı müşkil

ve lekad hüvinne ma kane „aleyküm bi-„avis

bulamaz zevk-i kana„at dihen-i merd-i haris
(38) kit‘atün zahiratün fe’ltemisu bi’l-ihlas =240
0530. rahis241 divara dènür oldı divarcı rehhas

eses ü „akir242 *243 temel takviye vèrmek itras
38a 0531. kurşun anük dahı tuc sufr u bakır oldı nuhas
erimiş ise bakır mühl ü kalay oldı rasas
0532. adrame‟n-nare dèmek atişi iş‘al ètdi

dèndi atiş korına cemre vü fakr oldı hasas
0533. bosedir kuble firsik244 oldı hem et şeftalü

yazdılar can erigi namına mirü‟l-iccas
0534. harbeli ise ‘asa minsa‟edir dürre tura

sopaya245 mizrabe kamçı dahı savt u „irfas
0535. ebaka‟l-„abdü köle kaçdı neca kurtuldı

kaçacak yere halas olmaga hem dèndi menas
0536. suyı dökdi sekebe‟l-ma‟e akıtdı ecra

yagmura gays dè yagmurlı bulutdur „arras
0537. saydelani dè tuhafcıya yehud oldı cühud

38 b
bed-guman kimse ile oldı yalancı harras
238
239
H1 ve H2, ètmek ile.
240
241
H1 ve H2, rahs.
242
H1 ve H2, „akr.
243
244
H1 ve H2, firşik.
245
H1 ve H2, tuyaka.
66
0538. nice ihrac ède bu incüyi her bir talgıç

keyfe yestenbitu zi‟d-dürrete cemmü‟l-gavvas

kıl perend-i „ameliñ nakş-pezir-i ihlas
(39) kit‘atü’d-dadı telleku bi-kemali’l-ifad246 =247
0540. has248 dè kandırmaga hem kılmaga tahrik infad

böyük işdir celel èvdirmege dèrler in„ad
0541. kasama‟z-zahre dèmek kırdı beli vahm agır

sürünüp249 gitmege dè zahf u yokuş yola nihad
0542. nahid ol yavrı ki uçmaga henüz ède şüru‘

dè müka ıslıga kaldırmaga nahd u inhad
0543. koklamak neşk ü çörek otuna dèndi şuniz

39 a
hem sada oldı dimag olmaga mezkum ibrad
0544. parlamak elk u tevehhüc dahı parlak masi„

şimşegiñ çakması hem gözle işaret imad
0545. hayyehel gel ‘acele pek ırak oldı heyhat

dè vagam250 küsmege döndürmege vechi i„rad
0546. gevişine tavarıñ gussaya hem dèndi cerad

tükrügüñ derd ile hulkuma tıkanması251 cürad
0547. hevvena‟llahü „aleyke eyleye hak saña kolay

kasd hem oldı işe başlamaga dèndi hiyad
0548. kıl kerem danişi rahatla baña ya Allah

efidi‟l-„ilme me„a‟l-hizzeti li ya feyyad

sözümi goşıña mengoş kıl ètme i„raz
246
T nüshasında kelimenin yanına şöyle not düşülmüş: “bi-ma„nâ hvahiş”.
247
=“dad” harfiyle ilgili kıta; kemali ihtimamla alın.
248
H1 ve H2, hass.
249
H1 ve H2, sürinüp.
250
H1 ve H2, vagm.
251
H1 ve H2, tıkılması.
252
H2, fa„ilatün.
67
39b (40) kit‘atü’t-tai etet naşiraten dürre neşat =253
0550. hadden az ise dè tefrit ü çok olsa ifrat

zulm daym oldı cefa ètmege dèrler iştat
0551. tinfese kalı nemat oldı münakkaş perde

humr seccade pelas hils u döşek dahı254 bisat
0552. dèndi hayşum burun içine enfiyye se„ut

buruna daruyı çekdirmege dèrler is„at
0553. kogadır delv reda düşdi kalib eski kuyı

ip reşadır kuyıdan hem su çıkarmak inbat
0554. kuş sürüsi255 imiş ibbil ü habercel turna

hem bagırtlak kuşına dèndi katat ile „atat
0555. mahd halis süde256 kaymaga düvaye dèdiler

ikt keş süd257 köpügi ragve imiş hem kustat
40a 0556. naht oymak dahı yer yarıgı uhdud oldı

„idvedir bahr ile nehriñ kıyısı hem miltat
0557. iki direkli çadır faze hibadır alacık258

saye-ban ile büyük çadıra dèrler füstat
0558. fersah on iki biñ adım sülüs-i fersah mil

galve bir ok atımı yola dahı dèndi sirat
0559. şefkat ètsün hak aña kim gide rah-ı ‘adle

rahima‟llahu li-men raha nefilü‟l-iksat

saña kıldım bu guher-pareleri istinbat
253
=“ta” harfiyle ilgili kıta; hareketli bir inci gibi saçılarak geldi.
254
H1 ve H2, oldı.
255
H1 ve H2, sürisi.
256
H2, süte.
257
H1 ve H2, süt.
258
H1 ve H2, alaçuk.
68
(41) kit‘atü’z-za’i bedet müsfiraten fi’l-elhaz =259
0561. dè usandırmaga tagrif ü hem ibram ilzaz

oldı hem zorlamak iz‟em ü tarıltmak ihfaz
40b 0562. behldir la‘n u zühuk oldı zeval-i batıl

nakise nezl ü haşin kimseye de dèndi cevaz
0563. reng tagyiri sühub oldı vabat vakz *260 za‘f

ıztırab-ı dil ile killet-i sabr oldı cuvaz
0564. kurdatu‟l-bahr dè limana re’ise rubban

gemicidir dahı mellah u marangoz261 cilfaz
0565. mancana faydes ü barmil fıçı kab vi„a‟

kabı toldurmag-ıla hem bogazı sıkmak daz
0566. ra„b korkutmaga def‘ eylemege za„b dènür

hem eledd hasm-ı kavi oldı dögüşmek de mezaz
0567. sadaha‟d-dikü huros ötdi dèmek icşa‟ kalk

uyanık sahir uyandırmaga dèndi ikaz
0568. dèdiler zevcini gayet de seven karı „arub

41 a
arzu-mend-i cima‘ olmaga da dèndi nü„az
0569. kini terk èt ki nema bulmadı hêç kin èdici

ühcürü‟l-gayza fe-ma eflaha kat„an gayyaz

mey gibi neş‟e vèrir tab„a bu rengin elfaz
(42) kit‘atü’l-‘ayn li-‘aynü’l-lemma‘ =263
0571. seredir fitr ü kulaç bev„ ile ba„

karışa şibr dè arşuna zira„
0572. meşveretgah nediyy ü nedve

ittifak etmesi264 nasıñ icma„
259
=“za” harfiyle ilgili kıta; bakışların önünde örtüsü açığa çıktı.
260
H1 ve H2‟de burada “ile” vardır.
261
H1 ve H2, marankoz.
262
263
=“ayn” harfiyle ilgili kıta; parlayan bir göz için.
69
0573. dèdiler bid„ kemal-i eşya’

yeñi bir şi‘r dèmek de ibda„
0574. ekremü’z-zat semeyda„ oldı

41 b
taze mahbuba da dèndi ra„ra„
0575. kanişe dèndi bida„ile vika„

dahı pek gıybet265 èdendir vakka„
0576. ka„ka„a oldı silah avazı

katı haykırmaga dèndi ka„ka„
0577. va„va„a oldı köpek avazı

hem çıgıltıya da dèrler va„va„
0578. ayu yavrısına deysem dèdiler

kurd u sırtlandan olan kurd hizla„
0579. kurumak hebc ü kurutmak tasvih

dahı ıslatmaga dèndi inka„
0580. asmanıñ kolları kudban oldı

asmadan tamlayan aba dè dema„
42a 0581. kar hülüldür üşümek oldı kurur

ditremek çehre bozulmak da ruma„
0582. har-magasdır nu„are kumle de bit

dahı atiş böcegi oldı yera„
0583. aşikar olmak imiş Ģey„u„at

mayt ırak olma güm olmak da diya„
0584. zehresiz kimse ferik gibi masu„

şimşegiñ çakması nerm ise misa„
0585. kanda olduñsa sañadur ikbal

eynema künte ileyke‟l-izma„
264
H1 ve H2, ètmesi.
265
H2, gaybet.
70
0586. fe„ilatün266 fe„ilatün fe„ilün

saña besdir bu giran-maye meta„
(43) kit‘atün bel turfatün atraftüha li’l-intifa‘ =267
42b 0587. nev-zuhur oldı bedi„a etmek ihdas ihtira„

bikirdir268 nahid bikaret269 bozmak oldı iftira„
0588. satılık mal oldı sil„at rayegan meccandır

nakd saymakdır heman hem satun almak ibtiya„
0589. yüz otuz dirhem olunca ritl iki rıtl oldı men
hem yigirmi keyl bir müd270 ise dört müd oldı sa„
0590. sir yüri la telbes eglenme beraberdir ma„an

hem girülenmek teka„us öñe271 geçmek indira„
0591. hamle etmek272 savl *273 adamcıl deve oldı sa‟ul

havfden ya huznden çehre bozulmak imtika„
0592. ned‟ ü kahy igrenmek oldı sehk balık kokusı

gasydir mi‘de bulanmak kusmadır kay‟ u huva„
0593. cedy oglakdır şiva beryan kuzıya274 dè hamel

43a hem kebab oldı haniz amma ki paçadır küra„
0594. oldı fazu„a bucu kukla benah u lu„bedir

dandin etmek zahrefe lu‘b u mizah oldı sima„
0595. buldı bu yüksekligi hur-şèd alçaklık ile

elfeti‟l-yuha‟ü haza‟l-i„tila‟ bi‟l-ittida„
0596. raz-ı ‘aşık kevn gibi halk arasında oldı faş

sirre ehli‟l-„aĢki beyne‟n-nas ka‟s-sak„a‟i Ģa„
266
267
=Faydalanılması için hediye ettiğim kıta.
268
H1 ve H2, bikr.
269
H2, bekaret.
270
H1 ve H2, müdd.
271
H1, öñce.
272
H1 ve H2, ètmek.
273
274
H1, kuzuya.
71
0597. düşdük ol yarıñ hevasına tarik-i sem‘iden

kad vaka„na vüdde zake‟l-hilli min halli‟s-sema„

pend-i piranı samah-ı [can-ıla]275 kıl istima„
(44) kit‘atün fi’l-gayn bedrün laha fi burci’l-fürug =276
0599. yuh u cevnadır güneş togmak tulu„ u hem zülug

43 b
hem tulu‘uñ ibtidasıyla şürukıdır büzug
0600. hulm u ruya düş düş azmak ihtilam efsun ruka

dèdiler kabus agır basmak uyumakdır hübug
0601. ululuk oldı ze„amet rütbesi ‘ali nebil

hem celil ulu mogol kavmi lisanında ulug
0602. ente sen niçün lima habbeyte kaçtıñ cengden

dönmege haydude dè hakdan ‘udul etmek277 züyug
0603. yayka karris pak kıl nazzif kazr murdardır

agzını sokmak köpek kab u kacag içre vülug
0604. göz otı oldı zerire çeşme-zen278 dahı berur

kinne kasnı agız otıdır vecur u hem nüşug
0605. dil tolaşmakdır tela„süm cahd inkar eylemek

halfdır and içmek oldı zahir ü ruşen nabug
44a 0606. kalbi tar olan haric mesrur u şadandır behic

vüs‘at ü ikmal u ni‘met ittisa‘ıdır sübug
0607. sanc zildir zurna da surnac u tabl oldı dühül

hem „alem sancak liva u raye bayrak279 tuh tug
0608. bende çok dil-hvah vardır kandadır ‘avn u savl

fiyye me‟mulün gafirun eyne is„adü‟l-bülug
275
H1 ve H2, can ile.
276
=“gayn” harfiyle ilgili kıta; yüksek bir kulede dolunay parladı.
277
H1 ve H2, ètmek.
278
H1, çeşmi-zen
279
H1 ve H2, bayrag.
72

çeşm-i canıñ pertev-i „ilm-ile olsun pür-fürug
(45) kit‘atün müsbigatü’r-rifdi li-men kane erag =280
0610. habere dèndi hadis eylemek isal iblag

virkidir nafile vü na‟ile ikmal isbag
0611. levz badam acıdır mürr ü ceşir oldı çuval

lem-yesag281 sıgmadı hep esir boşaltmak ifrag
0612. keyye vü „ilk sakız butm *282 sakızlık agacı

çeynemek madg *283 dahı çeyneyecek oldı midag
44b 0613. havre mişin ü dibagatsız olan postdur ihab

hem kefel sagrı dibagat èdecek nesnedir284 dibag
0614. ölecek ‘uzvına darb ètmedi saydıñ eşva

hem za‘if eyledi evha dahı ihlak itag
0615. dè tekerlenme tekerruh çalık atdır timmir

daglamak vesm ü dahı daglagı misem key dag
0616. bogaza halk dè mecra-yı ta‘ama bul„um

lokmanıñ vechi suhuletle mürurı da süvag
0617. baña lutf ètdi hafa bi hem ‘aziz oldı sera

nefi‘285 cedva dahı taklil-i ‘atadır işyag
0618. ma‟l-mubahatü bi-cedrin leke fester fidha

degil ögünme münasib saña kıl anı ferag

a
45 eyle bu nazmı semen-boy ile tatyib-i demag286
280
=Öyle bir kıta ki şaşıranlara bağışlanan büyük bir yardım.
281
H1 ve H2, yesa„.
282
283
284
H1 ve H2‟de burada bildirme eki yoktur.
285
H1 ve H2, nef„.
286
H1 ve H2, dimag.
73
(46) rakamtü kit‘aten fa’i vefiyyete’l-eltaf =287
0620. güneş guruba yakın olmaga dènür idnaf

zalam-ı leyl ile irha-yı perdedir iscaf
0621. balıkçın oldı sübaytir sada puhu kuşıdır

ne„amedir deve kuşı bir ismi de refraf
0622. dènildi bilmege „irfan u bilgice „irrif

‘atiyye „arife falcı tabib ile „arraf
0623. şinik nasif ü sebel eksik ölçmedir tatfif

mekal ölçege ölçek başına dèndi tufaf
0624. teşebbüs oldı yapışmak sıgamadır teşmir

bir işe başlamak oldı yeñiden istinaf
0625. dènür öz ise karındaşlar benü‟l-a„yan

b
45 eger li-ümmi olurlar ise benü‟l-ahyaf
0626. keremsiz adem ile eñse canibidir halef

havalif oldı nisa’ hem dirahti-bid hilaf
0627. o ecnebi ki saña müsned ola dèndi da„a

vasif hidmet èden hidmet eylemek de nisaf
0628. dè hacfe havz yanında288 kalan bakiyye-i ma’

veba-i ‘am ile seyl-i ‘azime dèndi hucaf
0629. ne vakte dek dürüşürsün dalale ‘arkanı

ila ma tenhemikü‟l-gayye eyne‟l-istinkaf

kıl ehl-i hacete var ise kudretiñ is„af
(47) kit‘atun mitribetün289 ke’l-karkaf290 =291
0631. turşi kamuh kebere oldı asaf

46 a
enginar ismi „arabca harşef
287
=“fa” harfiyle ilgili kıta sıraladım; onda bütün lütuflar bir arada.
288
H2, dibinde.
289
H1 ve H2, mutribetün.
290
T‟de kelimenin altına “şarab” diye not düşülmüş.
291
=Öyle bir kıta ki insanı içki gibi neşelendirir.
74
0632. yetecek dirlik imiş „ayş-i kifaf

vefret-i ni‘mete de dèndi teref
0633. verefe‟n-nebtü güzellendi giyah

gölge zill oldı koyulandı292 veref
0634. dürilüp devşürilen293 nesne lefif

musmet içi tolu294 boşdur ecvef
0635. duhteri-nursa „atik dèndi

hem beli ince güzeldir ehyef
0636. gèceniñ baskını tebyit oldı

pezeveng295 ka‟id ü ‘ar etmek296 enef
0637. dè terahvek yürimek çalkanarak

ayagı egri olandır ahnef
46b 0638. gayyera‟l-veche dèmek bozdı yüzin

‘aşk u hem çehredeki sis kelef
0639. döşediler saña ni‘met ekl èt

besetu ma‟ideten leke fahsaf
0640. fe„ilatün297 fe„ilatün fa„lün

eyleme vaktiñi bi-hode telef
(48) kit‘atü’l-kafi biha yuhraku298 lübbü’l-huzzak *299 =300
0641. boşamak zevceyi tatlik ise mehr oldı sadak

kinedir cariye etmek301 dahı azad i„tak
0642. nefldir mal-ı ganimet dahı seby etmek esir

eli boş dönmege dè gazi vü sayyad ihfak
292
H1 ve H2, koyılandı.
293
H1 ve H2, divşirilen.
294
H1 ve H2, tolı.
295
H1 ve H2, püzeveng.
296
H1 ve H2, ètmek.
297
298
H2, yuhraku.
299
H1‟de kıtanın başlığını veren bu ifade yazılı değildir.
300
=“kaf” harfiyle ilgili kıta; onunla maharetli olanların gönlü tutuşur.
301
H1 ve H2, ètmek.
75
0643. saksagan „ak„ak u çavuş kuşı hüdhüd oldı

sa„ve kuyruk salan arı kuşı oldı şakrak
47a 0644. dem-i germiyyetidir hacira vakt-ı zuhruñ

geçecek deñlü nemazı dahı te’hir irhak
0645. handan ademe midyaf dè yohsul sa„luk

bezl ü fakra dènür infak *302 dahı fakr imlak
0646. katibiñ vasfı meharetde bera„at oldı

şu‘aranıñ da fesahatde beyanı iflak
0647. hastalıkdan yeñi kurtulmuşa nakih dèrler

hastanıñ saglıgı yüz tutması oldı ifrak
0648. kapunıñ alt èşigi üsküfe yüklük ma„kim

dènür ol çengele kim nesne asarlar mi„lak
0649. hasta karuresidir tefsire kafuze yatık

bülbüle lüleli bardak toluya dèndi dihak
0650. hoş geçin merdüm ile eyle hazer hem kinden

b
47 „aşiri‟n-nase bi-rifkin ve tevakka‟l-ihnak

seni müstagni-i gayr eyleye rabbü‟l-erzak
(49) ecraytü kit‘aten leke ke’d-dayheci’l-mu‘attak =303
0652. selsal tatlu sudur mihza vü kuz bardak

solmak zübul u ilva u304 iska dahı suvarmak
0653. suda olan kabarcık oldı habab u „aylul

bir‟ele tüy kabarmak mecl oldı el kabarmak
0654. südli aşa behetta mumbara305 dè „usaysa

kişkek herise oldı hem „afvdır kortarmak306
302
303
=Sana öyle bir kıta dizdim ki yıllanmış şarap gibi.
304
305
H1, bunbara.
306
H1 ve H2, kotarmak.
76
0655. iny oldı vakti gelmek tal şu„be cenev egmek

kopmak teka„us ü „ars iczamdır koparmak
0656. leffafe sargı zahmiñ307 sargısıdır cebire

48a sarık „amamedir hem mişvaz u leff sarmak
0657. idrakdır yetişmek kaçkın308 kimesne harib

imsak tutmak oldı „ads u delif varmak
0658. çocuk salıncagıdır urcuce dac„ yatmak

tehmim nenni çalmak tehciddir uyarmak
0659. mi„vel külüng ü kırmak tahtim ü cezl tomruk

pek salb u fe‟s balta hem herd ü sad„ yarmak
0660. çakdı dirahş-i hüsni berku‟l-cemal-i evmad

ruy-ı dil oldı taban vechü‟l-cenan-i eşrak
0661. müstef„ilün fe„ulün müstef„ilün fe„ulün

bulsun meta„ tab„ıñ da‟im revac-i *309 revnak
(50) kit‘atün kafiyyetün tekfi leke’llahu ke-fak =310
0662. li baña yok leyse hillün yar u gayrıñdır sivak

48 b
hakk içün li-llahi ukabbil öpeyim agzıñı fak
0663. ilerü gel heyte leke hem vüs‘at olsun merhaba311

yenbagi layık olur meh eyleme anda hünak
0664. matildir te’hir-i deyn oldı sabırsızlık ceza„

perde yırtmak hurmete vèrmek halel hem intihak
0665. na„l papoşdur312 papoşcıya313 dènür iskaf hem

bıçkı izmil oldı na‘lıñ tasması şis„ü şirak
0666. çemremek isban bulaşmakdır telattuh fışkı revs

yaymak314 rahd u melak adha nakiyyen oldı pak
307
T, zahmiñ. Lügate göre düzeltildi.
308
H1 ve H2, kaçgın.
309
310
=“kaf” harfiyle ilgili kıta sana yeter, Allah sana yeter.
311
H1 ve H2, merhaban.
312
H1 ve H2, papoc.
313
H1 ve H2, papoccı.
77
0667. mercimek şorbasıdır tifşil ü kaşık mil„aka

pogaca315 turmusdur kirde ragif ü ka„k kak
0668. hilkdir mühr-i vezaret mühr-kan hakkakdır

tab„ temhir ètmek açmak mühr-i mektubı fikak
49a 0669. fa’ide ta‟il „utul boşluk mu„attal karsız

cidd ü ikdam ile bir emre tevaggul inhimak
0670. mürtefi‘ yerdir ifag316 u necd hem rabve tepe

kum remil317 ramda‟ kızgın pek hararetdir „ikak
0671. dostum ‘aşkıñda oldum ayrılıkla derdnak

ya habibi küntü ma„lulen bi-hecrin fi hevak
0672. yakdı göñlüm derd ile atiş gibi bu ayrılık

la„a kalbi bi‟l-ceva ke‟n-nari haza‟l-infikak

eyle tahsil-i kemal olsun hasuduñ bagrı çak
(51) kit‘atün nadiratün misle nudarin meskuk =318
0674. sal-i kaht oldı helek hem zen-i naşize heluk

kurı yerdir helekun dèndi helake tühluk
49b 0675. su kinarında olan mebrek-i ibl oldı „atan

sabit olmakla319 deve yatmaga hem dèndi büruk
0676. ma„reke mevzi‘-i harb oldı dahı harb „arak

ibtida hayz gören karıya hem dèndi „aruk
0677. ‘asel ü selc ile dendan sepêd oldı dahak

hayzdır dahk320 u gülec şahsla bol yol da dahuk
0678. dahve genc kuşluga dèndi kaba kuşluk da tubah

güneşiñ dèndi zevaline gurubına düluk
314
H1 ve H2, yıkamak.
315
H1 ve H2, pogaca.
316
H1 ve H2, yefag. Lügatte, yefag.
317
H1 ve H2, remel.
318
=Güzel ve parlak kıtadır ki saf altın gibi.
319
H1 ve H2, olmagla.
320
H1 ve H2, dahik.
78
0679. memeye süd321 gelecek yola seva„id dèdiler

süd322 ile tolması oldı memeniñ dahı huşuk
0680. sülledir firka süvarana dènür hayyale

binmege323 dèndi ihale yola girmek de süluk
0681. yoncadır fasfasa neyyil dahı ayrık kökidir

50 a
dahı bag sarmaşıgı dènilen otdur zuhmuk
0682. sa„ dört batman alan ölçege ıtlak olunur

bir buçuk sa„ sıgan ölçege de dèndi mekuk
0683. gezdi tolaştı dèmek dahha „akr ıssız yer

kumluga düşmege at hamlesine dèndi „unuk
0684. ovmaga sürmege dè delk ü bedendir cüsman

[bedene hem sürecek her ne ise]324 dèndi deluk
0685. nice fehm eyleyeyim325 kim bu gumanlu sözdür

keyfe estenkihü iz zake kelamün meşkuk

harem-i kalbiñe yol bulmaya duzdan-ı şükuk
(52) kit‘atün lamiyyetün tahki safa’e’s-selsebil =327
0687. gülşen-i cennetde bir çeşme adıdır selsebil

50 b
bade-i cennet ile memzuc olandır zencebil
0688. ahmer-i kani ziyade kırmızi şey’e dènür

oldı gül rengi gabes hem sürme rengidir kehil
0689. fıstıga habbü‟s-sanavber328 dèdiler cillevez ile

rette hindiñ fındıgı hem cevz-i hindi narcil
321
H1 ve H2, süt.
322
H1 ve H2, süt.
323
H1, bilmeg. H2, binmeg.
324
H1, bedene hem süre her ne ise.
325
H1 ve H2, eyleye.
326
H2, fa„ilatün.
327
=“lam” harfiyle ilgili kıta; cennetteki selsebil pınarı saflığında.
328
H1, habbi‟s-sanavber.
79
0690. gaziler halvasına dèndi şefaric ülsüyi

tabakiyye gözleme külbasdı ismidir melil
0691. kard ödünc oldı ecel müddet edadır ödemek

kagıdı teslimdir „anyed kefil oldı kabil
0692. merhale konak yeri mihman-saray oldı rubat

konmak ilmam u nüzuldür dèdiler mihman nezil
0693. bar-gire dèndi birzun arda binmek ridfdir

zamile bar-i şütürdür hem redif oldı zemil
51a 0694. yel hububunda agaclardan gelen ses zafzafa

lecce insanıñ sesidir oldı seslenmek salil329
0695. bezm mev‟il mest sekrandır sükara cem‘idir

dèndi bi-ma‘naya mühmel güft-gudur kal u kil
0696. şakşaka oldı kuş ötmek bülbül ötmek „andele

na„k zag ötmek kebuter ötmesi nevh ü hedil
0697. umma dostluk la türacci‟l-vüdde330 halisdir samim

katt hergiz ma vecedna bulmadık dostdur halil
0698. misr şehr oldı şeker sükker şer-aba kahve dè

içme la teşrab hem olma la tekün alçak rezil
0699. pendimi goş èt konuşma merdüman-ı dun-ıla

istemi„ nushi fe-la te‟lef ma„a‟l-kavmi‟n-nezil

b
51 el-hazer su-i mukarin ademi eyler zelil
(53) kit‘atün fakidatü’n-niddi bi-husnin ü cemal =331
0701. güzele söyle cemil oldı güzellik de cemal

‘anberin nokta-i ruhsarına hem şame vü hal
0702. zevc ba„l oldı halile dèdiler zevcesine

ülfet-i zevce vü zevc ise [eger hoşca]332 bi„al
329
T, dalil. H1 ve H2, salil. Lügatte, salil. Lügate göre düzeltildi.
330
H1 ve H2, la terüccü‟l-vüdde.
331
=Öyle bir kıta ki güzellikte, iyilikte eşi emsali yok.
80
0703. dèdi zen-dosta nesibi edeb-amoz-ı „arab

hem zina „ihr u „anetdir gebe ètmek ihbal
0704. „azzere‟ş-şeyha dèmek piri böyük tutdı imiş

gerçi tevkirdir iclal ululuk oldı celal
0705. el ile yoklama cess oldı helak etmek hass

dögmedir ceşş ü sada ile bukadır i„val
0706. yerekandır sarılık üsr dahı habsü’l-bevl

52 a
hem magad sancu zahir oldı lügatde ishal
0707. „acv u ragv oldı bögürmek hem añırmakdır nahk

dè hisan aygur333 ata kişnemege sahl u suhal
0708. ekşi hamiddir agaç kavunı oldı ütrüc

inhilab akmak agız suyı dè salyaya rüval
0709. dèdiler tag keçisi ayyil ü yamur sıgın

zaby erkek334 geyik ahu-peçeye dèndi gazal
0710. fehd pars ayuya da düb335 dèdiler maymun kird

zariban oldı kücen dahı çakala dè şagal
0711. „ünbüzi‟n nezle mine‟l-kavli ve ma-tabe fe-huz

tarh èdüp alçagı sözden dahı pak olanı al

cism-i bi-can gibidir olmasa ademde kemal
(54) tuhaki femme hibbin kit‘atü’l-mim =336
52b 0713. ma„iddir taze öpmek oldı telsim

uyutmak hem kucakda oldı tecĢim
0714. bir agaç ismidir cennetde tuba

dahı bir tatlu sudur anda tesnim
332
H2, muvafık dè.
333
H1 ve H2, aygır.
334
H2, èrkek.
335
H1 ve H2, dübb. Lügatte, dübb.
336
=“mim” harfiyle ilgili kıta; sevgili ağzına benziyor.
81
0715. kapu örtüsi südde dekkedir sed337

dè süllem nerdüban cem‘i selalim
0716. püserbaz oldı338 luti vü muglim

esir-i şehvet olan kimse gillim
0717. hazafil ile hidmil eski esvab

dèdiler yama urmak ledm ü terdim
0718. mu„allim hvacedir tilmiz şagird

okumak ders ü añlatmak da tefhim
0719. kuşakdır mintaka bel hasr u eytal

53 a
kuşanmak hem tenattuf toka izim
0720. saniu„l-„ayhere ruspi işidir

bedende na‘l kesmek oldı teşvim
0721. birikmiş nesneye hebbaşe dèrler

eda etmek339 de tedric ile tencim
0722. kalemdir mizber oldı kalm kesmek

hususan oldı tırnak kesme taklim
0723. le-küm nazzamtü za‟n-natka‟l-müvati340

size kıldım bu uygun kavli tanzim
0724. mefa„ilün mefa„ilün fe„ulün

selametdir süluk èt rah-ı teslim
(55) kit‘atün mu‘rebetü’l-lisni li-men ista‘cem =341
0725. gitmege dèndi şuhus oldı böyük yol da lakam

53 b
kus-ı vasi‘ile hem bol yola dèndi lehdem
0726. endace‟l-lahme pişürdi342 eti pişmiş343 nadic

semin344 ü zehm semüz yaglulıga dèndi desem
337
H1 ve H2, sedd.
338
H1 ve H2, oldılar.
339
H1 ve H2, ètmek.
340
H1 ve H2, nutka‟l-müvati.
341
=Acem olanlara Arap diliyle dizilmiş bit kıta.
342
H1 ve H2, bişürdi.
343
H1 ve H2, bişmiş.
82
0727. za‘ferana dè cesad üstübece isfidac

„usfur345 aspur346 kına hinna bakm oldı „andem
0728. masrahi akbaba tavşancıla dèrler „ukkab

kocamış akbaba kaş„am ölüm ümmü kaş„am
0729. boş bögür oldı ceşa lebbe miyan-ı sine

cevş dè sineye balasına nahr u beldem
0730. Mekke şehrine dènür bekke Medine tibe347

ka‘be vü zevce ile [dahil-i dar]348 oldı harem
0731. on biñ altuna dènür bedre nefak oldı revac

altunuñ halisidir tazece akçe dirhem
54a 0732. kagıdıñ bir yüzidir safha divit oldı devat

dè rakam yazı galat ètmege saymak da dehem
0733. hassili‟l-„ilme feza ahvecü min külli‟l-irab

hasıl èt danişi o cümle emelden elzem
0734. fa„ilatün fe„ilatün fe„ilatün fe„ilat349

oku bu nazmı ki keşf ola saña her mübhem
(56) kit‘atün üsti’siret kati‘aten li-l-hisam350 =351
0735. şüfre352 bıçakdır kılıç oldı mahik u husam

keskine zelk u ramid kesmeze dèndi keham
0736. dişi deve nakadır yavrısı oldı fasil

havud agacı katab örgüce dèndi senam
0737. imre‟e vü mer‟e zen cem’i nisadır hele

nas dè insana hem şuriş ü kesret ziham
344
H2, semen.
345
H1 ve H2, „usfur.
346
H1 ve H2, uspur.
347
H1 ve H2, taybe.
348
H1, dahil. H2, dahil-i beyt.
349
H1 ve H2, fe„ilün.
350
H1 ve H2, hisam
351
=Mücadele ve münakaşayı ortadan kaldıracak seçkin bir kıta.
352
H2, şefre.
83
54b 0738. el silecekdir meşuş yüz silecek mimsaha

mikna„a353 baş örtüsi yaşmaga dèndi lisam
0739. silf dè baldız gelin yenge ile künnedir

darre dènür ortaga saht-ı ‘azaba garam
0740. ra„se küpe kurt hem Ģenfdir askı küpe

fas354 yüzügüñ kaşıdır olma şikest ihtitam
0741. nehr su akmak ile ırmak u azarlamak

zulme dènür gaşm u se‟r oldı hele intikam
0742. dè vekefe‟s-sathu tam akdı delik sukbedir

kaplayı yagmur tabak yagmak imiş insicam
0743. bunı büyük ‘ad èdiñ bunda nisab-ı suhan

zaliküm ista„ziru fihi kemalü‟l-kelam
0744. müfte„ilün fa„ilün müfte„ilün fa„ilün

a
55 gayriye verziş „abes-i „ilmdir aksa‟l-meram
(57) fe-hazi kit‘atün nuniyyetun yümnen li-men-yerken =355
0745. dè tuba leke saña olsun sa‘adet kutludur eymen

hafifü‟l-haz bi-kayd-ı ‘ıyal oldı „azeb ergen
0746. ebu vessab ahudur ebu gazvan kedi oldı

ebu zacir gurab ebker dènür kalkarsa pek erken
0747. badi„ et ka„kabi kassab u yagsız et serik oldı

kavurmak kaly u kavırık ilyedir yag tavası taycan
0748. hazel kiprik dökülmek pek nahif enhal kelif ‘aşık

ceva derd oldı firkat hecr ü mahbuba dènür behken
0749. hat-ı hecr adlu mevzi‘de yapılmış nizedir hatti

sinan yalman u dürtmek vahz u ahenzihdir cevşen
0750. kel eclah dahı asla„anadan gözsüz togan ekmeh

55 b
hudayi sürmelü ekhal çatık kaşlu ise akran
353
H1, mi„naka.
354
H1 ve H2, fass. Lügatte, fass.
355
=Bu ise “nun” harfiyle ilgili kıta; okuyucusuna uğur ve bereket getirir.
84
0751. zemini pare pare ètdi dekke‟l-arda ma„nası

döküp ufaklamak hem dekk ü kedddir mihnet ü havan
0752. yogurmak „acn u mirkak oklagı hem yasdıgac mistah

vebi‟e pek böyük çömlek dahı taş tencere saydan
0753. çogandır muhruda sabun gasul ibrik tamure

gügüm oldı mehimme tepsi daysakdır legen mizken
0754. ‘aduyı horlama mur ise de hem kılma emniyyet

fe-la testahkiru‟ş-şani velev nemlen fe-la te‟men

git ögren ruh te„allem bunı haza minhüm anlardan *356
(58) kit‘atün tüshilü ma istas‘abe ehlü’t-tebyin =357
0756. kolaya meysire358 dèrler bereket yümn ü yemin

56a el kazancına dahı kesb-i yed ü kedd-i yemin
0757. dè müheyya yüze bir canibi oldı „arıd

cebhe alın alınıñ bir tarafı oldı cebin
0758. burunuñ yumşagı marin diregi de359 vetere

sümüge dèndi muhat oldı rakik ise zenin360
0759. kulagıñ tozına zifri kılına vatf dènür

kulak içi sadefe çıñlaması oldı tanin
0760. lehçedir cay-ı sühan dilde dil ucı „azbe

dèdiler da‘vete med„at dahi şevka hanin
0761. bögreke külye dènür akcigeriñ adı ri‟e

serb bögrekin yagı yürek tamarı oldı vetin
0762. hakkı setr èdici kafir varacak yer de masir

veyldir bir dere dozahda biri de siccin
356
T yazmasında sayfanın kenarına şöyle not düşülmüş: ta„lem ruh haza minhüm git ögren bunı anlardan.
357
=Öyle bir kıta ki delil ve mantık ehline güç olanı kolaylaştırır.
358
H1 ve H2, meysere.
359
H1 ve H2, diregidir.
360
T, zanin. Lügatte, zenin.
85
56b 0763. ricl-i bab oldı kapu ökçesi iklid kilid

reza zürfin ü kapu sürgüsi oldı züfrin
0764. yol kesen keslere „urban dèdi kutta„-i tarik

kif ü vadi deredir hem pusu kurmus u kemin
0765. her ne ketm eyler iseñ dilde olur yüzde ‘ayan

küllü ma tudmiru fi‟l-bali fegi‟l-vechi yebin

nigeh-endaz-ı dil ol olma sakın zahir-bin
(59) huz kit‘aten min keşşafi’l-itkan =361
0767. göz tarf u bakmak dikkatle im„an

iman inanmak bilmek de ikan
0768. hirz u temime oldı hama‟il

bed-çeşm olan kes hem oldı „ayyan
57a 0769. anbar su‟be „ilhas kapakdır

dèrler mufattah olursa yayvan
0770. hıfz èdicidir „asimla vaki

hıfz eylemek hem ihma vü ihsan
0771. min kablü bundan evvel dèmekdir

bulundıgıñ dem ki362 haldir o363 an
0772. kasi dèmekdir kalbi kararmış

pek merhametlü de oldı hannan
0773. pinyal mi„vel hem pala mişmel

oldı müzekker şimşir-i bürran
0774. dèndi zevabe erkek saçına

oldı gadire gêsu-yı huban
0775. mikdam u migşem gayet bahadır

57 b
korkak cebandır korkutmak icban
361
=Sağlam ve muhkem sözlükten bir kıta al.
362
H2‟de burada “ki” bağlama edatı yoktur.
363
H1 ve H2‟de burada “o” yoktur.
86
0776. na„ar u zurba yazıldı zur-ba

azgınlık oldı hem bagy u isyan364
0777. körfez halic ü hem şerm oldı

gayet derin suyuñ365 dibi366 ku„ran
0778. efr oldı koşmak öñdül hatardır

öñdül komak hem rehn ile irhan
0779. dana vü na-dan şimdi beraber

el-hibr367 ve‟l-gumr el-ane siyyan368
0780. müstef„ilatün müstef„ilatün

kılsun huda her düşvarıñ asan
(60) kit‘atün fahiratün hel leke fiha’l-‘urbun =369
0781. setrdir tagtiye vü cen deli oldı mecnun

a
58 hem o ma„nada muhabbil ile habit mahtun
0782. dèndi gayetle bulutlı güne yevm-i edcen

dahı ünsiyyet-i hayvanla aram dücun
0783. ol şütür ki iki yaşına [vara]370 ibni mahad

ikiyi geçmiş üçünciye giren ibni lebun
0784. Mekke’ye hedy olunan gav u şütürdür bedene

neseb oldı beden olmak da tenumend budun
0785. zinete hem zen-i huşyare züveyne dèdiler

büt ü büt-hane dahı merdüm-i kutehdir zun
0786. rükndür canib-i muhkem dahı emr-i a‘zam

boy begiye dènür ürkun dahı meyl rükun
0787. maraka et suyı çorba ile germiyyet suhn

hem sahine bulamac pek ısıcak çorba sehun
364
H1 ve H2, tugyan.
365
H1 ve H2, sunuñ.
366
H1 ve H2, ismi.
367
H1 ve H2, hibr.
368
H1 ve H2, seyyan.
369
=İşte kapora olarak sana bir kıta.
370
H1‟de burada herhangi bir kelime yazılmamışken, H2‟de “gire” yazılıdır.
87
58b 0788. dèndi Yasin beyanında hele ya insan

Şam’da iki cebel adı da Tin ü Zeytun
0789. dèdiler agsaka371 a„rec hem eşell oldı çolak

kötürümdür zemin ü muk„ad anıñ gibi dabun
0790. mütekebbir ile timsaha dèdiler fir„avn

nun mahi lakab-ı Hazret-i Yunus zu‟n-nun
0791. hus hurma agacınıñ varakı salkımı kinv

dèdiler salkımınıñ çöpine dahı „urcun
0792. egrilik hucne müselsel saça dèrler ahcen

dahı çevgana dènür mihcen üşenmek de hucun
0793. münnedir kuvvet örümcek minene tuz da menin

men de batman dahı mevt ü372 zeman oldı menun
0794. emr-i fetvada cesur ise o müfti macin

59 a
la-ubalilik ile bi-edeb olmak da mücun
0795. hoşmend oldı şakin merd-i gayura dè şakun

oldı dünbale-i çeşm ile nigah ètme şükun *373
0796. keşti-i Nuh yanaşdıgı cebel cudidir

Hind’de Adem’iñ èndigi cebel de rahun
0797. nice kadir olayım bakmaga eşk ise revan

keyfe estakdiru en elhaza ve‟d-dem„u hetun374

„acaba vafk-i murad üzre döner mi gerdun
(61) semmattu haza’l-kit‘ate’l-esna neşatan li-l-cenan =376
0799. ab-ı revan oldı ma„in hem ma„n uzun menzil ma„an
mahin köle hivardır mehin kullanmaga dè imtihan
371
H1 ve H2, aksag.
372
H2, ile.
373
Bu mısra T yazmasında bulunmamaktadır. H1 ve H2‟de bulunmaktadır. Müstensihin dikkatsizliği
dolayısıyla geçirilmemiş olabilir. Bu durum göz önünde bulundurularak buraya alınmıştır.
374
H1 ve H2, hütun.
375
376
=İnci ve boncuk dizilmiş ip gibi bu kıtayı gönüllere sevinç ve merhamet olsun diye dizdim.
88
0800. pek hastelik zeyl ü denef hasretle mahzunluk lehef

lagarlıga dèndi „acef pek iñleyen kesdir ünan
59b 0801. mesrur u dilberdir behic dostdur hadin ü hem melic

hoş kokmak erc ile377 eric hem yag sürünmek iddihan
0802. destursuz girmek dümur müstetbi‘an gelmek dübur

geçmek mürur dönmek kürur subh u mesadır karratan
0803. zengün büzürg olmak „acez et kokmaga dèndi hanez

gutruf kıtırdak gudde bez kalb u re’is oldı cenan
0804. oldı hasir otı seman hıltit agacı encidan

dèrler hezaran hayzeran378 hem ergıvandır ercüvan
0805. et togramakdır ra„bele pek bed yemekdir sermele

bi-menfa‘at adem ile kesmez kılıc oldı devan
0806. kat‘ eylemekdir kardabe kökden çıkarmak ka„dabe

yüz üzre yıkmak kebkebe serkeşlik etmekdir379 hiran
0807. yaltaklıga dè basbasa hem na’il olmak halbasa

60 a
olmak nümayan hashasa görmek lika bilmek ezan
0808. demez yalan söz la yemin eyler sühulet hem yelin

merd-i vakur oldı rezin temkinli hatundur rezan
0809. hel şüfte misli‟l-muhterik gördüñ mi ben gibi yanık

madda‟l-ceva kalbi fesik yakdı elem bagrım inan
0810. müstef„ilün müstef„ilün bahr-i recez vezni budur

oku anı her anda reccizhu fi külli‟z-zeman
(62) kit‘atü’l-vavi ke-enni bi-vadiyyin yezhu =380
0811. istemem middi381 yeter kad dahı sahibdir zu

geldi zu cem‘i dahı gayr-ı kıyas üzre382 ulu
377
H2‟de burada atıf vavı vardır. H1‟de burada herhangi bir bağlama edatı yoktur.
378
H1 ve H2, hayzeran.
379
H1 ve H2, ètmek.
380
=“vav” harfiyle ilgili kıta; sanki ışık saçan, parlayan ve tertemiz biri gibi.
381
H1 ve H2, maddi.
382
H1 ve H2, oldı.
89
0812. ihi söz söyledi peh peh dahı behhin behhin

saña şayeste budur nevlüke dèrler hüve o
0813. rabvdır artma rubuvv oldı kabarmak dèdiler

60 b
şevl kalkmak yokarı yüksek olur hem yesmu
0814. kameti‟s-suk dè bazar kızışdı yerine

hem sera artdı dèmek mal èder i‘ta yahbu
0815. tahiye‟l-lahme pişürdi383 eti hoş oldı şeha

dahı çok bakdı rena384 merhamet eyler yahnu
0816. akbilu ma„zireti ‘özrümi makbul tutuñ

el-cevad *385 eyü at kah çöker kad yekbu
0817. agacıñ kabugını soydı leha‟l-„avde dèmek

kaddibi‟l-kerme bu da bagı çeker boy yezku
0818. zerrebe‟l-ibrate dè igneyi keskin ètdi

yensahu‟s-sevbe diker came giyer hem yeksu
0819. havkala‟ş-şeyhu dèmek pir cima‘dan kaldı

pek musinn oldı „ata bel bükilür hem ya„tu
61a 0820. şevk-i ruhsarıñ ile dilde çeragım yakarım

bi-heva vechike fi‟r-rav„i siraci ezku

„itr-i şahimiye boy-ı hat-ı ruyuñ mı ne bu
(63) kit‘atün fa‘tasimu ha edeben ve’l-gu’l-lagv =386
0822. yaramaz kimseye „arim dè fesad etmege387 „asv

keşm ü ced„oldı burun kesme siyaset de hazv
0823. haddi geçmek guleva oldı haza„bel388 batıl

kibr ü hem kizb ü ‘abes nesne vü fahr etmek389 zehv
383
H1 ve H2, bişürdi.
384
H1 ve H2, denâ.
385
H2‟de burada “pek” sıfatı vardır.
386
=Öyle bir kıtadır ki ona sığının, sımsıkı sarılın ve nafile konuşmaktan vazgeçin.
387
H1 ve H2, ètmeg.
388
H1, huza„bel.
389
H1 ve H2, ètmek.
90
0824. kaldırım gerçi balat oldı telemmü‟ düzlük

döşemek artmak ile hem ırak etmek de390 dahv
0825. telvedir kilde dibe çökmege de dèndi rüsub

peyni za„lul u suyuñ391 yüzine çıkmakdır tafv
61b 0826. efele‟ş-şemsü güneş batdı düca zulmetdir

karañu olmaga aydınlıga da392 dèndi dav„
0827. arz-ı ma‘mureye dè rif ü harab oldı yebab

karlı tag şib ü èniş yokuş olan yerdir rehv
0828. bedeni yumşak olan tazeye agyed dèdiler

ohşamak hartama meyl etmege393 de dèrler sabv
0829. leyletü‟n-nüzhe safa gècesi rah oldı şer-ab

tafih ol mest ki geçkin ola ayılmak sahv
0830. deveyi nagme ile sürdi hada‟l-ible dèmek

musikiyle edeb ü ‘ilmi ta‘allümdür şedv
0831. kedi mavladı daga‟l-hirretü vü meyl ètdi saga

nahv kasd oldı müru’et-le sehavetdir serv
0832. şeks bed-huy vekef ‘ayb u vecl ha‟ifdir

62 a
hizy zell394 oldı tevazu‘la esir olmak „anv
0833. kem èder ‘izzeti395 pes396 enseb olan terk-i ‘abes

yuhrimü‟l-hurmete397 fe‟l-ecderü ilga‟ü‟l-lagv

pek yazıkdır nefsiñ kılma telef-kerde-i lehv
390
H1 ve H2, ètmekdir.
391
H2, sunuñ.
392
H2‟de burada “hem” yazılıdır.
393
H1 ve H2, ètmeg.
394
H1 ve H2, züll.
395
H1, hurmeti.
396
H2, pek.
397
H1 ve H2, yahzimü‟l-hurmete.
91
(64) kit‘atün fi’l-ha’i yerdi kadre-ha ehlü’n-nebah =398
0835. beg emir oldı veliyyü‟l-emr ü keyham padişah

vivde „amil buyurmak emr ita‘at ise399 kah
0836. habr ‘alimdir dènür nihrir itkan ehline

sel su’al èt minhü andan şübhe etmek400 iştibah
0837. fikh bilmekdir fekih hoş tab‘u ‘akildir lebib

hazmdır ‘akl aslına yetmek bir işiñ iktinah
0838. tüb rücu‘ eyle tebettel [munkatı‘ ol gayrdan]401

62b yu„tike‟llahu vèrir hak saña hoş dirlik refah
0839. irda402 hoşnud ol bi-edna‟l-„ayşi pek az dirlige

çün ragam hırs u hevan zilletdir ism oldı günah
0840. la türik dökme dèmek ma‟u‟l-muheyya yüz suyın

cibz nakesdir sakın hazir yönelmek itticah
0841. ben yemin ètdim dèmek aleytü bakmam la eşim

lev-tera‟a zahir olsa hüsn *403 lezzetdir mehah
0842. „abra göz yaşı akar yehmi musibet zür‟üdür

dèndi hayranlıkla bi-hoş olmaga hem ittilah
0843. karkara karın kurultısı404 gegirmekdir cüşa

hem horuldıdır fehih oldı uyanmak intibah
0844. innema‟n-nasru mina‟llahi fe-la yugni‟r-raciş

yardım ancak teñridendir kim gına vèrmez sipah
63a 0845. fa„ilatün fa„ilatün fa„ilatün fa„ilat

ola yaver „asker-i İslama te‟yid-i ilah
398
=“ha” harfiyle ilgili kıta; onun değerini ancak şeref, şöhret ve zeka ehli bilir.
399
H2, oldı.
400
H1 ve H2, şüphelenmek.
401
H1, gayrdan ol munkatı„.
402
H1 ve H2, ardi.
403
404
H1, kuruldısı.
92
(65) kit‘atün tehdi limen ictalü fi kafri’t-teleh =405
0846. ‘akl hicr ü mirre ‘aklıñ hiffeti oldı sefeh

pek kocalmakdır herem oldı bunamak da „ateh
0847. müştehir bir ahmak ismidir cuha beyne‟l-„arab

şaşkın adam valih ü şaşkınlık oldı hem deleh
0848. şezre altun hurdası halis gümüş oldı sarif

cevher-i ma‘den filizdir hem birinc adı şebeh
0849. oldı agna „anhü anıñ yerini tutdı dèmek

canisine dè halef hem beñzemek şibh ü daheh
0850. samih ol atdır ki yorulmaz segirtmek de ebed

çapük olmak hem be-gayet şadıman olmak fereh
63b 0851. lev-tevella „anhü andan eylese i‘raz eger

i„tasim yapış temessek tut giderse in taleh
0852. şahm iç yagı kakırdak hamm eritmek sahrdır

oldı ditsinmek telattum406 tatsız olmakdır teleh
0853. oldı hacah-i lügaz söyleşdi anıñla dèmek

hem tekellümdür dereh sözden de ‘acz oldı feheh
0854. oldı sirvat ile „abdü‟l-batin407 pek ekkal şahs

hırs u şehvetdir şereh bi-iştiha olmak kameh
0855. kendüñe gel cem‘ kıl ‘aklı bu şaşkınlık nedir

ci‟ ila nefsik ve lümme‟l-lübbe ma haza‟l-„ameh

mihre beñzetsem seni ruyuñ olur vech-i şebeh
(66) kit‘atün ya’iyyetün rassemtü li-t-tifli’n-nüha408 =409
64a 0857. ma raeyna görmedik ol dilberi zake‟l-„aza

münzü yevmi‟l-erba„a çarşanba güninden beri
405
=Öyle bir kıtadır ki yolunu şaşırmış olanları hidayete ve doğru yola erdirir.
406
H1 ve H2, telazzum. Lügatte, telattum.
407
H1 ve H2, batn.
408
H1 ve H2, nehi.
409
=“ya” harfiyle ilgili kıta; özellikle zeki ve akıllı çocuklar için dizilmiş.
93
0858. hasbi410 kafidir fakat ancak alıñ haküm dèmek

nahnü biz siz entüm anlar hüm dè çok mala sera411
0859. kirvandır kafile gitmek şekaz dönmek kuful

sefv çapük yürimekdir esb-i çapük de şeri
0860. dèdiler mizhaf yılan izi te‟ebbün izlemek

lebs eglenmek iz412 üzre dönme rac„-i kahkara
0861. ince diba sündüs istebrak kalın diba imiş

tevşiye tezyin ü her a‘la vü ahsen „abkari
0862. halka-i kun nakha kundur ist ü hem ümmü‟s-süveyd

haye oldı zebzebe dèrler vekile hem hari
0863. beslemek413 teftik o key kızdır rabibe nacil eb

64b hem hediyy ü sihrdir damad asil adem seri
0864. lal-i mader-zade ebkem dè boguk sesli ebah414

hem koyun sesli rahim avazı yüksek cehveri
0865. da‟b ‘adetdir eyü cayyid radi oldı kötü

„ancehi magrur u bed-hu kimse oldı ca„zeri
0866. yer haramı hem vera‘eyler bu bir şey’-i ‘acib

ye‟külü‟s-suhte ve yestebri feza emrün feri415

hak vücuduñ eylesün şevb-i neva‟ibden beri
(67) hake bi’l-itkani eştate’l-lugat =416
0868. lafz-ı bi-smi’llah oldı besmele

dèdiler el-hamdü li-llah hamdele
0869. hasbüna-llahi te‘ala hasbele

fıkra-i la havle oldı havkale
410
H2, hasbü.
411
H1 ve H2, seri.
412
H1, diz.
413
H1, bislemek.
414
H1 ve H2, ebah.
415
H1, feriyy.
416
=İşte dağınık ve değişik dillerin sağlam ve muhkem öğrenilmesi böyle.
94
65a 0870. hem salve417 etmek418 resule tasliye

aline irsal-i rızvan tardiye
0871. oldı bundan soñra dèmek ba„de za

tut kulak veccih şema‟en li baña
0872. bi’l-bedahe söylemekdir irtical

şi‘r-i gayri iddi‘adır intihal
0873. şi‘ri bilmek nazm-ı şi‘r ilhamdır

feyz-ı ma‘na kalbde ilhamdır
0874. kim ki men yetlu okur yümli yazar

sanmañız la tahsebu yatga azar
0875. pek zekidir el-ma„i vü ye‟lma„i

hem o vasfıñ sahibidir levza„i
0876. bilmece ülfiyye bildirmek ezan

65 b
hem menare me‟zene ses ervenan
0877. ka‘beniñ bir ismi de beytü‟l-haram

gayet matlub dèmek aksa‟l-meram
0878. oldı bir şahsa uyup gitmek de kavf

hem tolanmak nesne etrafını tavf
0879. kalbi hoşnud eylemek i„tabdır

zahmet etmek ademe it„abdır
0880. kamilü’r-re’y ile kalındır cezil

ince vü arık olan nesne da‟il
0881. himmet ile nefse dèndi ekberan

mihr ü mah oldı felekde ezheran
0882. dèdiler nevm ü cima‘a atyaban

rik u hem hamrek ismi a„zeban
66a 0883. za‘feran ile zehebdir asfaran

bade-i nab ile etdir ahmeran
417
H1, salavat.
418
H1 ve H2, ètmek.
95
0884. dèndi ahşam u sabaha ebredan

leyl ile seng-i siyehdir esvedan
0885. ecvefan oldı hele ferc ü şikem

eşherandır dèdiler tabl u ‘alem
0886. üştür-i ser-mest ü seylab ehyeman

kurd ile hem karga oldı asraman
0887. efharan oldı ‘arab ile ‘acem

hem emerran vakı„a fakr u herem
0888. re’y ile kalb oldı gerçi asma„an

dèdiler seyf ü kalemdir akta„an
0889. ebyedan lafzın sorarsañ şir ü ab

66 b
ba„zılarda dèdiler şahm u şebab
0890. oldı „acmadan ikindi öyle hem

ruz ile leyle cedidan söyle hem
0891. hinta ile ab oldı esmeran

hem lisan ile cenandır asgaran
0892. fil ile camusa dèndi akheban

Mekke’de iki cebeldir ahşeban
0893. emn ü ‘adl oldı hakikat efdalan

fakr ile havfa dènildi erzelan
0894. şemc çirkindir güzel yüzlü419 sabih

nech hacet hacet-i hasıl necih
0895. orta boyluya hele escah dènür

cevsak aksar uzuna şermah dènür
67a 0896. kara gözlü kimseye dèrler da„ic420

hem yüzi gözi buruşmuşdur şenic421
419
H2, yüzli.
420
H2, da„ac.
421
H2, şenec.
96
0897. dèndi ahyel çok ise hali eger

ak u berrak ise ruhsarı agar422
0898. dideniñ agı çok olmakdır berec

hem açık kaşlulıga dèndi belec
0899. şa„r kıldır kaş ise hacib imiş

gür sakal423 kessa bıyık şarib imiş
0900. ibti koltuk Ģüfredir koltuk kılı

arka ezr ü bühre dèdiler beli
0901. sak baldur but tamarıdır nesa

pes galatdur kesr ile „irku‟n-nisa‟
0902. hem boyun oldı „unuk bir ismi cid

67 b
hem boyun tamarıdır hablü‟l-verid
0903. mebsim agızdır tebessüm nim hand

la tukahkih gülme pek va„z oldı pend
0904. tab‘a hoş gelmek hele424 bir nesne ravk

arzu etmek425 niyakat tatma zevk
0905. dèdiler çorbaya hasv ile merak

hem tariyyan sufre fatur-zer tabak
0906. çün duha kuşluk ta‘amı da gada

hem kaba kuşluk dahı rada‟d-duha
0907. ekl-i lahma pek haris olmak karem

bıkmak usanmak se‟emet hem se‟em
0908. kekredir „afs426 oldı tatsızlık beşa„

ham niydir bed-gada olmak ceda„
68a 0909. sirlıgan sirac samac kandildir

hubbe ser-bend denilen mindildir
422
H1 ve H2, agarr.
423
H1 ve H2, sekal.
424
H2, imiş.
425
H1 ve H2, ètmek.
426
T yazmasında kelimenin yanına şöyle not düşülmüştür: “murlı sene”.
97
0910. ni‘mete şükr etmeyen427 kesdir kenud

hem vadi„alçak lecuc oldı „anud
0911. çün tütün tabg oldı hem çubuk kadib

toldur imla‟ iç temezzez428 pak tib
0912. izdivaca mani‘ olmak „adldır

zor ile götürmek ise „atldır
0913. cu„ldür ayak kirası a„ti vèr

rişvete ehl-i lugat bertil dèr
0914. culaha429 ha‟ik tokumak nesc ü hiyal

oldı nazume elemye iş fi„al
0915. luhme argacdır arış oldı seda

futa mizerdir baş örtüsi rida
68b 0916. zevceniñ kayın atası ham430 meger

zevciñ olursa dènür sihr u haser
0917. perde sitr ü hidr asmak navtdır

askı ta„lika gözetmek havtdır
0918. baglamak „akl oldı bag kayd u „ikal

hem bukagudur safed köstek şikal
0919. dèdiler tamure ma‘bed-hanedir

hem musalla‟l-„id ise cebbanedir
0920. togrı boydur sa„de egmek de rüku„

çaydan agızla su [içmek de]431 küru„
0921. yaşla432 göz tolmak da igrirakdır

lahf pek urmak hazer işfakdır
0922. çünki zayi‘ eylemek fikdandır

69 a
zayi‘i de aramak nişdandır
427
H1 ve H2, ètmeyen.
428
H1 ve H2, temezzer.
429
H1 ve H2, culaha.
430
H2, hamm.
431
H1 ve H2, içmekdir.
432
H2, yaş ile.
98
0923. rahnedir selme433 bina bünyan imiş

hem müda„sir dèdiler viran imiş
0924. dide-i şahini dikmek havsdır

hem kaçup kurtulmak ise navsdır
0925. kazm ma„nası da teskin-i gazab

saht-ı huy oldı „utüll ey pür-edeb
0926. dèdiler yüz üzre yıkmak tell imiş

baglamak gerdanda desti gall imiş
0927. hutta oldı kıssa ile müşkil iş

dè sinayyir pek şedid olursa kış
0928. igne yurdısı imiş semmü‟l-hiyat

iplige boncuk dizilmek inhirat
69b 0929. gözdeki gilzat ki „illetdir sülak

hem bogaz agrısı da oldı hunak
0930. masura istic ü ünbube bogum

hank bogmak üzbe vü434 „ukde dügüm
0931. ‘isevi nasrani oldı but sanem

dèdiler paskalyaya bagut hem
0932. ok kuburı ca„be tir-keşdir cefir

dèndi zih-gire hani„a ey dilir
0933. pek böyük kapuya dèdiler ritac

hem demür küçük kapu oldı „anac
0934. pek güzel hatuna dèndi ganiye

behkene genç karı ruspi zaniye
0935. dèdiler dipden koparmak caf u naht

70 a
beht ansız tutma ansız gelme bagt
0936. „üsfiye sac ayagı seffud şiş

hem çekirdek tutmayan hurma da şiş
433
H2, sülme.
434
H1ve H2, hem.
99
0937. dè ferestun kantara kabban kapan

bes435 beraber olsa tartı da vizan
0938. oldı yapışdırmak ilzak ey feta

sart u salt oldı çiriş tutkal gira
0939. melle issi kül tütün oldı duhan

tutrugı darm u vakud eyler beyan
0940. süzgidir ravuk u kepçe migrefe

hem tufaha dèndi su üzre kefe
0941. mehd gehvare bagırdakdır kumat

kundaga mi„vez sıkışmak dè digat
70b 0942. feyc şatır mashara saf„andır

puşt muzahher kalteban karnandır
0943. oldı yüñ kırkmak cez ot biçmek ile

hasv pek az nesnedir içmek ile
0944. hal„edebsizlik sebkeserdir sehif

rüşd ü iz‘an sahibi oldı hasif
0945. sık tokunmuş cameye dèndi safik

eskimek sahk oldı hem ırak sahik
0946. nebs kazmak münkur agzı tar kuyı

arnaka‟l-ma‟e bulandırdı suyı
0947. hedm yıkmak hem yıkılmak inhidam

ramdır ıslah eylemek iccar tam
0948. dèdiler armuda kümmesra beli

71 a
havh şeftalü leziz oldı hala
0949. kibbedir şir-dan tahal436 oldı talak

türfe küçük dil dahı tükrük busak
0950. dönici da‟ir degirmendir raha

el degirmeni meceş sap ka„sera
435
H1 ve H2, bas.
436
H1 ve H2, tihal.
100
0951. pek mübarizdir halis gavga biraz

seyf-i katı‘oldı hem adb *437 ciraz
0952. yeryüzidir sahire toprak „afer

hem yedi kat yer dèmek seb„-i gubar
0953. nehr ile fasl-ı bahar oldı rabi„

ahmak ile asman oldı raki„
0954. yedi kat gök ismini yazdım saña

oldı berki„a eñ evvelki sema
71b 0955. „adn ile oldı ikinci gök beyan

oldı hem ürkud üçünci asman
0956. ba„zılar sakure salis dèdiler

oldı dördünci de retka ey püser
0957. hem beşinciniñ adı refka imiş

ba„zılar altıncıya burka„dèmiş
0958. dèdiler „altar oldı sabi‘i

sidre samin „arş-ı a„zam tasi‘i
0959. yedi kat arzıñ da retka evveli

halde sani „arfa salis ey veli
0960. hamisi melsa vü harba rabi‘i

hem şeşim siccin „aciba sabi‘i
0961. çeşme vü çeşm ü zeheb hem şems „ayn

a
72 teşnelikle oldı ebriñ ismi gayn
0962. hayz u kay’ u mekr ü harbe dèndi keyd

meyl ü gayr u hem salınmak oldı meyd
0963. ümme deyn ü fırka vü vakt u emam

ard yerdür ditremek dahı zükam
0964. yan u yol ile bahil oldı hasir

hem halil ism-i dil ü rumh u fakir
437
101
0965. tuzlu su suyat deñiz hem bahrdır

‘aşir-i zi’l-hicce yevmü‟n-nahrdır
0966. milh *438 süd hem ‘ilm ü hem şahm u simen

hal beñ hem dayıdır hem kibr èden
0967. kifl misl oldı nasib ü hem redif

halfdır eñse dahı kavl-i sahif
72b 0968. karn top kıldır dahı sinn ü zeman

ferşdir küçük deve dahı yılan
0969. oldı mevla nasır u tabi‘le car

hem garabdır sim ü zer ile ‘ukar
0970. yed vakar u cah u kuvvet milk ü şah

hevcel ahmak hem delil-i pür-nebah
0971. birbirine beñzeyen endaddır

ger mukabil olsalar eddaddır
0972. gerçi zıdd oldı muhalif hem şebih

‘ayn u gayr oldı siva hem ey nebih
0973. dun ma„nası emam u hem vera

ketm ü izhara dahı dèndi hafa
0974. çünkü maymun ile mel‘undur mesih

73 a
‘isa vü deccale merhundur mesih
0975. besl ma„nası helal u hem haram

oldı cem‘ ü iftiraka şeml nam
0976. kalkmak ile oldı oturmak ku„ud

fer„ma„nası hübut u hem su‘ud
0977. nev‟ lafzıdır sukut u i‘tila’

hem necaha oldı buhl ile seha
438
102
0978. sakibiñ [ma‟nasıdır]439 nezdik ü440 dur

hem mükelleldir ceban ile cesur
0979. şa„bdır ıslah u hem ifsad-ı kar

söyle cadi sa’il ü mu‘tiye var
0980. hem mu„abbeddir ‘aziz ile zelil

ezrdir za‘f ile kuvvet ey halil
73b 0981. nesl ma„nası sigar u hem kibar

hem metin oldı za‘if ü üstüvar
0982. lamk mefhumu çu ketb ü mahvdır

şedd ü irhanıñ da ismi ranvdır
0983. gèce ile gündüze dèndi sarim

[az su çok su]441 nutfe oldı ey hamim
0984. bi„tü satdım hem satun aldım dèmek

hem şaraytü bunda oldum442 müşterek
0985. eşme suyı az u çok olmak443 gumud

hvab u bi-dariye de dèndi hücud
0986. pak u na-paka habis oldı „alem

ölmege dirilmege dè mevt hem
0987. damd ma„nası lugatde huşk u ter

74 a
fazl u noksan oldı şiff ey pür-hüner
0988. ress imiş ıslah u ifsad eylemek

revsdir hem az yemekle çok yemek
0989. hisbile oldı gala ismi kusur

dahı irmizaz *444 lebs ile445 ‘ubur
439
H1 ve H2, ma„nası.
440
H1 ve H2, ile.
441
H1, az çok su.
442
H1 ve H2, oldı.
443
H2, oldı.
444
H1, ile.
445
103
0990. bad-ı kerm ü serd hem sunburdur

mukad u sakin dahı mescurdur
0991. ak ile hem kırmızi ahmar imiş

sebz ile esved dahı ahdar imiş
0992. dèdiler cu„şuş kutehle diraz

dahı ik„as oldı çok vèrmek hem az
0993. diş bitüp hem düşmesi isgardır

vèrmek ile vèrmemek ibtardır
74b 0994. rahne ile sedd-i rahne sagrdır

malik446 ile bende dahı cebrdir
0995. nasb oldı vaz„la raf‘a „alem

dèdiler takrid dahı medh ü zem
0996. senderi ceyyid ile oldı redi

hem bela vü ni‘mete hinnavr dè
0997. çün sakit oldı rezil ü hem kerim

hem celel dèndi sagir ile ‘azim
0998. mahv u isbata dènür lat„ ey hamid

sa’ir ü sabit dahı oldı vatid
0999. dèdiler hazver tuvana vü za‘if

hem vegab oldı cesim ile nahif
1000. havz447 sevk-i leyyin ü sevk-i *448 şedid

75a hem kaşib oldı ‘atik ile cedid
1001. dèdiler ikna„ raf‘ ü hatt-ı ser

hem hafadır men‘ ü i‘ta ey püser
1002. az u hem çok mala şis„oldı „alem

kur‟ hayz ile taharet oldı hem
446
H1, halik.
447
H1 ve H2, havr.
448
H1‟de burada “oldı” yazılıdır.
104
1003. er„ini sem„añ kulagıñ tut baña

idri449 bil hems oldı pek muhfi sada
1004. dacce pek ses oldı mutlak ses hvah

muttasıl işidilen ses de vahah
1005. dèdiler avaz-ı esterdir şecih

hem yılan savtına de dèndi fahih
1006. üştür avazı hanin ü hem rüga

dihk maymun savtı kurduñ da „uva
75b 1007. ze‟r arslan savtı kelbiñ450 de nubah

oldı tilkünün de avazı subah
1008. hirreniñ savtı muva ma‘ziñ yu„ar

hem bugam ahunuñ öküzüñ huvar
1009. nahk har savtı koyunuñ451 da süga

sarsara bazıñ puhunuñ452 da zuka
1010. serçeniñ avazı oldı şakşaka

saksagan avazıdır hem „ak„aka
1011. sec„ kumrı ötmesi zagıñ na„ib

fare savtı siyy ü tavşanıñ dagib
1012. hafk na‘lınıñ suyuñ savtı harir

hame vü babıñ kıcırdısı sarir
1013. goşda olan sada oldı devi

76 a
dèdiler vesvas avaz-ı huli
1014. kaynar iken tencere savtı eziz

hem hasis atiş sesi badıñ heziz
449
H1 ve H2, edri.
450
H1, kelbin.
451
H1 ve H2, koyunun.
452
H2, puhunun.
105
(68) ci’tü bi’l-emsali emsale’l-le’al =453
1015. la lehu niddun aña manend yok

nadir olan nesnedir bidu‟l-ünuk454
1016. oldı rahbu‟l-bal re’fet sahibi

meyyisü‟l-bal ise rikkat sahibi
1017. feyzgaha nüc„atü‟r-rüvvad dè

pek kerime üsvetü‟l-ecvad dè
1018. mal-i zayi‘ dèdiler bidu‟n-na„am455

emr-i müşkildir dèmek da‟ „ukam
1019. söyle la tendi safatühü na-kese

b
76 dahı la tehmi hasatühü ol kese
1020. zalikebnü‟l-ardı odur merd-i garib

dayyiku‟l-bal oldı muhtac u ke’ib
1021. dirligi suda olan hayvanlara

hem nebatü‟l-ard dèndi anlara
1022. zi‟b-i Yusuf dèdiler ol şahsa hem

cürm-i diger ile ola müttehem
1023. deyne ıtlak ètdiler da‟ül-kibar

hadimü‟l-lezzat mevt-i can-güzar
1024. pek beyaza abyad-i nasi„ dènür

pek gök olsa ekhebü lami„ dènür
1025. yelme„u‟l-ka„ oldı gayet laf-zen

bark-i hulleb pek televvün eyleyen
77a 1026. vagl da‘vetsiz varup içmek müdam

kelb-i rufka talkavukda vasf-ı tam
1027. çün ‘arabdan gayrıya dèndi „acem

karalar zenc ü frenk efrenc hem
453
=Atasözlerini ve vecizeleri inciler gibi dizdim.
454
H2, beydu‟l-ünuk.
455
H1 ve H2, beydu‟n-na„am.
106
1028. böyle mervidir ki kavm-i arnabud

aslıdır „arun „aleyna en ne„ud
1029. altuna mahbub-i asfar dèdiler

hoş refahet „ayş-i ahdar dèdiler
1030. feşfeşe açık yalan şek456 oldı rayb

kavlü ma la ya„lem457 ise recm-i gayb
1031. şayi„a zayi‘dènür ey pür-hüner

sırr-ı mektum oldı vahyün fi‟l-hacer
1032. zulm de darb-ı mesel kadi sedum

77 b
hem zücac458 ile „iyan vasf-ı nemum
1033. pek ‘adavet olıcak beyne’z-zümer

beynehüm da‟ü‟d-dara‟ir459 dèdiler
1034. innema yeczi‟l-feta leyse‟l-cemel

ancak insan èder ihsanı mesel
1035. mayesiz fahr ètse bir gustah-ru

hanne kidhun leyse minhayı oku
1036. dèdiler firkat gurabu‟l-beyndir

hem hazin adem sahinu‟l-„ayndır
1037. rukyetü‟l-hayye uzun hem güç suhan

oldı „uryan-ı neci sır keşf èden
1038. pek ugursuz kimseye ey hoş lika‟

eş‟emü min-ahmuri „adin seza
78a 1039. kizb-i bi-bünyada dèndi bint-i gayr

hem tecelluk vasfıdır celdü‟l-„umayr
*460
456
H1 ve H2, şekk.
457
H1, yu„lem.
458
H2, zecac.
459
H1 ve H2, darü‟d-dara‟ir.
460
1134 ile 1135 numaralı beyitler H2 nüshasında metnin burasında verilmektedir.
107
1040. eyledim pek dikkat en„amtü‟n-nazar

oldı vechü‟n-nasibi esved meger
1041. la eben leke medhdir461 beyne‟l-„arab

zemm imiş la ümme lek ètme „aceb
1042. mevt-i ahmar pek şedid ölüm imiş

mevt-i ebyad ansız ölüm ölme „iş
1043. başladılar cenge sulh olmuş iken

dèdiler kad kallabu zahra‟l-micen
1044. pek soguk şey’ hakkında dè ey feta

ebradu min emradin la yüşteha
1045. bed-neseb zen462 hüsnine meyl ètme sen

78b diñle iyyaküm ve hadra‟e‟d-dimen
1046. fasidiñ bulsa fesadatı nema

ma sadakdır satatün müddet bi-ma‟
1047. kar-ı imruza bugün vaz‘èt yedi

la tü‟ahhir fi„le yevmik li‟l-gadi
1048. olsa tugyana sebeb mal-ı cezil

söyle ba„du‟l-cedbi emra‟ li-l-hezil
1049. hayrsız hakkında ashab-ı eser

aslafün min milh-i ma‟in dèdiler
1050. emr-i makdura şuru‘èt saliha

la taka„ fi‟l-bahri illa sabiha
1051. az u çokla savagör cerrarı zud

idfa„i‟ş-şera bi-„udin ev „amud
79a 1052. pek ganimetdir dènilen turma çek

küllü fadlin min ebi ka„bin derek
1053. hayr ile va‘d eyleyüp hulf eylese

dèdiler mezza„i *463 lezza„ ol kese
461
H2, vasfdır.
462
H1 nüshasında burada “zen” kelimesi yazılmamıştır.
108
1054. söyle eyler ise igrak-ı taleb

yemla‟ü‟d-delva ila „ikdi‟l-kerab
1055. olsa ger zahr-ı zahiri ey reşid

dè aña ye‟di464 ila ruknin şedid
1056. bihterin al bedterinden kıl güzer

dostum huz ma safa da„ ma keder
1057. olsa bir nadan takaddümle ‘ayan

oku sara‟z-züccü kuddame‟s-sinan
1058. kılmak içün ehle tefviz-ı umur

b
79 ètdi a„ti‟l-kavse bariha sudur
1059. pek açıksa ehl-i bezm ey pür-fünun

söyle kad sahat „asafiru‟l-butun
1060. ètme gustahi-i me’murı ‘aceb

dèdiler el-emrü ma-fevka‟l-edeb
1061. hayr u şer gelmez elinden bi-neva

söyle la yüzka ve la yu„va aña
1062. kıl te’enni hayr ola encam-ı kar

dėdi u„lu‟l-tahtab ehl-i ihtiyar
1063. işidilür her söz evvel fikrin èt

inne li-l-hitani465 ezanen işit
1064. olsa bir emr-i hatir üzre biri

na‟imün riclahü fi‟l-ma‟i yeri
80a 1065. dè uyarsa validine bir veled

inne haza‟ş-şible min zake‟l-esed
1066. kılsa bir na-ehl isabet nagehan

ramyetün min gayri ramin dè heman
463
H1 ve H2 nüshasında burada atıf vavı vardır.
464
H1 ve H2, ye‟vi.
465
T, li-l-hitani. Doğrusu, li-l-hitani. Düzeltildi.
109
1067. bulsa iki nesne hakk ihtiza’

söyle hazve‟n-na„l bi‟n-na„l aña
1068. vasf-ı hal-i nakes-i murdar-hu

hem nazifü‟l-kidrdir ey pak-ru
1069. eylese ikmal-i lutf-ı zahiri

dè mine‟l-evvel beha‟ü‟l-ahiri
1070. hal ü malik vüs‘atinden yok vefa

çün iza ca‟e‟l-kada‟ daka‟l-feda‟
1071. istiyor matlubı bi-renc ü ta‘ab

b
80 yatlubü‟t-temra bila şevkin „aceb
1072. pek sakiliñ hakkına ètdi sudur

eskalün min erba„a‟in la tedur
1073. eylesek hasbi ‘ata ey pür-meded

söyle kim a„taytühü „an zahri yed
1074. mekr ü telbisètme ey hayra‟r-rafik

dèndi da„ „anke büneyyati‟t-tarik
1075. hatıra iras-ı zann èder haber

dèdi men yesma„ yahal ehl-i hiber
1076. çünki teksir-i hutam oldı hatar

saña hayra‟r-rizk ma yekfi yeter
1077. hurmetin hatt eyler insanıñ tama‘

dèdiler el-hurru „abdün in tama„
81a 1078. eyleseñ bir rehbere idrak-i haml

söyle ehda min du„aymisi‟r-raml *466
1079. bi-günah oldum duçar-ı zecr ü kahr

yohsa ma-li zenbün illa zenbü sahr
1080. eyleme ihsanda ta‘vik ü kesel

ehneü‟l-ma„rufi evcahü mesel
466
H2 nüshasında bu beyit 1085 numaralı beyitden sonra verilmiştir.
110
1081. ademe kuvvetdir al ü akraba

bil ki leyse‟d-delvü illa bi‟r-raşa
1082. çünki da‟ü‟zi‟b açlık fi‟l-mesel

dèdiler idbare de bevlü‟l-cemel
1083. kılma haddinden467 fuzuna ictira

müddü ricleyke „ala kadri‟l-kisa
1084. ètmez istişhad ma‘ni vakıfi

b
81 zahirü‟l-hali eberrü‟l-halifi
1085. söyle na-mazbut ise karı şeha

ahbatun468 min hatibi leylin aña
1086. arama bi-‘aybı kim ma‘dumdur

celle men la „aybe leh ma„lumdur
1087. kılma sadra haddiñ olmazsa güzer

çünki iclis haysü tücles dèdiler
1088. mu‘tedil olsun her işiñ da‟ima

dèdiler hayru‟l-umur evsatuha
1089. muhtelifdir halk ahlakında hep

çün dèdi en-nasü ahyafün „arab
1090. olsa ba‘de’s-sulh bir fitne ‘ayan

hedmetü‟s-sa„leb dèdi ehl-i beyan
82a 1091. kılma ta‘yib olma ma‘yub ey cemil

dèdiler men „abe „ibe şöyle bil
1092. fa’iku’l-akran hakkında seza

söyle küllü‟s-saydi fi cevfi‟l-fera
1093. feth olur matlub sabr469 èt kılma lecc

dèdiler as-sabru miftahi‟l-ferec
467
H1 ve H2, haddiñden.
468
H1, ahyatu.
469
H1, sa„y.
111
1094. halimi bil kalbiñe eyle nazar

„arifan istefti kalbeke dèdiler
1095. hane tursun sen heman komşuya470 bak

nükte-i el-carü sümme‟d-dar hak
1096. hatt-ı kadr eyler hased ey pür-sü„ud

el-hazer kim el-hasudu la yesud
1097. her ne ise ètme tekzib-i kelam

b
82 söyle kim el-kavlü ma kalet hazam
1098. fevt èdüp maksudı soñra arayan

dè aña fi‟s-sayfi dayya„ti‟l-leben
1099. ‘ahd u peymanıñda kıl payendelik

dèdiler eş-şartu emlek ey melik
1100. rahat ol rızkıñ seni elbet bulur

hıssa-ı er-rizku maksumun gelür
1101. va‘dini incaz èder erbab-ı ced

kim meseldir sahha471 halun iz ra„ad
1102. iktiza ètdi li’ama iltiyam

katele‟l-lahu‟d-darura „özr-i tam
1103. akçe koymaz dilde evsah-ı kürub

kim mesel en-nakdü sabunü‟l-kulub
83a 1104. hazırı sen ga’ibe ètme bedel

la tebi„ nakden bi-deynin çün mesel
1105. dur ise dad u sitedden bir mekan

mevki„idir sukuna suku‟l-cinan
1106. na-be-ca şerm ètme de yokdur semer

el-haya‟ü yemne„u‟r-rizk ey püser
1107. badeden eyler tevellüd her bela

dèdiler ümmü‟l-habais pes aña
470
H1 ve H2, konşuya.
471
H2, sahha.
112
1108. müşkil işi akçe feth eyler ebed

şübhesiz bi‟n-nakdi tenhallü‟l-„ukad
1109. musiki-le goşıñı zibende kıl

es-sema„u müt„atü‟l-esma„ bil
1110. pek güç olan nesnedir hartu‟l-katad

83 b
handana dèdiler cemmü‟r-ramad
1111. fa„ilatün fa„ilatün fa„ilat

„ilmdir insana hadi-i necat
(69) huvvile’l-vezni neşatan li’l-bal =472
1112. esbaga‟llahu „aleyke‟l-ifdal

saña hak lutfunı kılsun ikmal
1113. eb ü ümm ile añılsa bir ad

dèdiler künye aña ehl-i reşad
1114. Mekke’niñ künyesidir ümmü kura

yazdılar ümmü „ubeydi sahra
1115. dèdiler ümmü züka subha „arab

kehkeşan ümmü nücum oldı „aceb
1116. ‘ilme hem ümmü feda‟il dèdiler

a
84 cehle de ümmü reza‟il dèdiler
1117. bintü sa„d oldı bekaret amma

zevceyi ümmü şirak ètdi eda
1118. şeb-i tarike dènür ümmü cemir

şeb-i mehtaba dahı ibn-i nemir
1119. bugdayıñ künyesidir ümmü ta„am

tereyi ümmü cemil ètdi be-nam
1120. şir ebu‟l-ebyad ebu cabir nan

hem ebu cami„ ile geldi hvan
472
=Vezin değişikliği; gönüller ve vicdanlar şen ve şad olsun diye.
113
1121. cu‘ ebu „umra ebu nafi„ hal

tuz ebu „avn u ebu‟z-zevk ‘asel
1122. ümmü cabir dahı oldı kişkek

ibni habbe dèdiler hem etmek
84b 1123. dèndi halvaya ebu faci„ hem

‘acele etmek473 imiş ümmü nedem
1124. hem ebu sayig474 imiş faluzec

ceviz halvası dahı ümmü ferec
1125. şir-i derrende475 ebu‟l-haris imiş

hem „arab huka ebu zür„a demiş
1126. deveye künye ebu safvandır

dèdiler ümmü tarik sırtlandır
1127. kurd ebu ca„de476 ebu da„dal fil

dèdiler ata ebu münkiz bil
1128. ‘araba nev‘ine dèndi „acele

mahafe hevdec ü karr oldı hele
1129. oldı boyunduruga nir „alem

85 a
hem sapan kulpına dèndi mikvem
1130. gemici çırnıga sünbuk dèdi bil

yoklamak cess ü beled iskandil
1131. kamara ismi selukiyye imiş

hem „arab sintineye cemme dèmiş
1132. dèdiler tonduva sedy-i merdan

karınıñ477 da südine478 dèndi leban
1133. sürmelü göze dènür „ayn-i kahil

sürmedan mükhuledir mirved mil
473
H1 ve H2, ètmek.
474
H1 ve H2, sa‟ig.
475
H1 ve H2, dirrende.
476
H1 ve H2, ebu cu„de.
477
H1 ve H2, karının.
478
H1 ve H2, sütine.
114
1134. kalbdir hem haled ü bal u safer

habbetü‟l-kalbe süveyda dèdiler
1135. haşve batn içre olan hep eşya’

kırk bayır katna bagırsak da mi„a
85b 1136. kurı incike dèdiler zunbub

„akib ökçe siñiridir „urkub
1137. bevlden soñra gelen ab vedi

teve kan içre [gelür ise] 479 mezi
1138. kayh iriñdir sarı su oldı sadid

dahı haykırmaga da dèndi sadid
1139. ayagıñ oldı çukurı ahmas

düz müsattah dèdiler hem düsbas
1140. şiddet ü hadise oldı kirtit

toluya kara dipiye dè sekit
1141. su katılmış süde480 dèndi müzrak

meş‘ ü tehşim dahı süd481 sagmak
1142. minfaha maye yogurtdur ra‟ib

86 a
agza dèndi leba ac sagib
1143. agıla dèndi hatira amma

mandıra marbid u mesken me‟va
1144. arıdır nahl u haliyye kovanı

hele lemmizhü dèmek dön482 kov483 anı
1145. yaghane medhene484 yagcı dehhan

yagcınıñ mengenesi de kustan
1146. tuzlu su milh acı su oldı ücac

havz dibinde kalan su da decac
479
H1, gelürse dè.
480
H1 ve H2, süte.
481
H1 ve H2, süt.
482
H1 ve H2, döñ.
483
H1, kog.
484
H2, midhene.
115
1147. dèdiler süzme yogurda sukrat

cübn ü sennur penirdür bi„ sat
1148. berbere dèndi „arabca hallak

ustura mihlakadır kunde taşak
86b 1149. calkdır hadhada vü istimna

eyle na-çarı zaruretle eda
1150. eyü salih yaramazdır talih

hem üren köpege dèndi nabih
1151. oldı debbus topuz dökmek lek

şecce re‟si başımı yardı dèmek
1152. bagçe dolabına485 dèrler na„ur

bagçivan ta‟ifesidir natur
1153. hukka-baz oldı müşa„viz amma

ètdiler çapüki celd ile eda
1154. kavata cimcimedir kis„a çanak

yalamak lahs u yalatmak il„ak
1155. dèdi yellenmege inbak „arab

a
87 yelmege hem dèdiler „adv u hayeb486
1156. gerçi yaldızlamak oldı temvih

eylemek pak u müberra tenzih
1157. vakf-ı mal eylemek oldı tebil

hem hukm hucceti yazmak tescil
1158. ervaha‟l-lahmü dèmek et kokdı

lesa„a‟s-sibdigu487 ‘akreb sokdı
1159. inşiyal üşme şeza at sinegi

urbutu‟s-sevrata bagla inegi
485
H2, dollabına.
486
T, habeb. Lügate göre düzeltildi.
487
H1, sibdi„u.
116
1160. levme488 vü şehde gümeç balı imiş

„akberi dahı pire bevli imiş
1161. çün giran-bar yola gitme duluh

terleme oldı ta‘arrukla nutuh
87b 1162. taylesan tak u talik olmuş bil

dèndi sarkıtmaga hedl ü terhil
1163. yıldırım sa„ikadır tolu bered

dipiye dèndi demak toñdı cemed
1164. balık avcısına dèrler „araki

sid dèmek avla temiz oldı zeki
1165. dèdiler nura çü hammam otuna

elki fi mak„adihi koy götüne
1166. sebetan oldı tüfek midfa„a top

yuvalak ka„re imiş hem küre top
1167. dèdiler agzı kokan şahsa saduf

sa’imiñ agzı kokusı da haluf
1168. ay şehr aylıga şehriyye dènür

a
88 cümle küllün yetecezza bölünür
1169. ratibe oldı vazife amma

hel eta geldi mi kul li dè baña
1170. kündere harbe dènür sancmak489 rekz

el ile birini kakmakdır vekz
1171. dèndi boynuzluya mutlak natih

gidi keşhan gidicidir rayih490
1172. susuza gerçi ki „atşan dèdiler

muztarib şahsa da natşan dèdiler
488
H1 ve H2, lü‟eme.
489
H1, sancak. H2, sancmak.
490
H1 ve H2, ra‟ih.
117
1173. hindir vakt u dahı hayn helak

meyn kizb oldı kazirdir na-pak
1174. etden olursa bılaşık gamira

söyle balıkdan olursa samira
88b 1175. meyveden olursa bılaşık491 lezika

dèdiler tibden ise „abika
1176. kandan olursa bılaşık şahita

sirkeden ise dèdiler hamita
1177. tolu492 meşhun veli keştiye has

müzdahim bezme dènür meclis-i gas
1178. dere pür ab ise zacir dèdiler

a„cezi kiseye vasf eylerler
1179. göze mugravrak imiş na„t u fak

sıfat-ı ke’s-i leb-a-leb de dihak
1180. dilbere ravh dè hüsne ravnak

ihticar oldı kucaga almak
1181. hüsn-i ruhsara sabahet mahsus

89 a
çehre-i hüsnine veda‟et mansus
1182. dilde olursa zarafet dèrler493

didede olsa halavet dèrler494
1183. pek letafetlü olan boy da raşik

hem şema’ilde latif olsa lebik
1184. dèdiler oldı şebak hırs-ı cima‘

ètmege495 şiddet-i hırs oldı ciya„
1185. gèce işlerse dè emsa yef„al

gündüz [işler ise]496 dè adha ya„mel
491
H1 ve H2, bulaşık.
492
H1 ve H2, tolı.
493
H2, dèdiler.
494
H2, dèdiler.
495
H1 ve H2, etmege.
496
H1 ve H2, işlerse.
118
1186. evvel-i leylde gitmek idlac

dèdiler vazıh olan yol minhac
1187. hücra batıl söz ü heyca gavga

hem çekirge dahı oldı gavga
89b 1188. balıgıñ ismi semek hem belhut

yeriñ altındaki balık yehmut
1189. mar-ı mahic yılan balıgıdır

dahı cirris sazan balıgıdır
1190. oldı uskumrı küreyric amma

levregi kıldı harasin ima
1191. hele kalkan balıgıdır Ģebbut

kıymeti agır olandır maktut
1192. dèdiler taze ete lahm-i tari

dahı çok nesneye dèndi keri
1193. gèceden kalmış aşa dèndi beyat

hem balık turşısı oldı sihnat
1194. cesele oldı ufak nemleye nam

90 a
„ayceluf ètdi Süleyman’a kelam
1195. arı zenbur u sayılmış mahsub

arılar şahına dèndi ya„sub
1196. şöyle şöyle dèmedir keyte ve keyte497

hem o ma„nada dènür zeyte ve zeyte498
1197. kaşımak hakk u geçişmekdir ükal

maraz-ı müşkile dè da‟ü „udal
1198. tundur arka yüki hem huzme demet

„idl yük dengi sefat oldı sepet
1199. sa‘ate feyne dènür vakte evan

ebede‟d-dehrü dèmek cümle zeman
497
H2, keyt.
498
H1 ve H2, zeyt.
119
1200. çenedir fekk ü zekan laf-ı salef

haddi geçmekle hata ètme seref
90b 1201. cınbısıñ ismine dèrler mintaf

hem yüzüñ kıllarını alma hifaf
1202. pek karañu gècedir leyl-i leyil

pek koyu499 gölge dahı zill-i zalil
1203. pek soguk gèceye ey nur basar

leyletün zatü ezizin dèdiler
1204. kuruma dèndi keten500 külhan ütun

hem gusun tütmek ocakdır kanun
1205. gerçi kırlangıca501 dèndi hattaf

kuzguna hatem ile söyle gadaf502
1206. kara tavuk dėnilen kuş şahrur

hem sıgırcık kuşı oldı zerzur
1207. dahı toy kuşı hubara oldı

91 a
çoban aldankıcı mükka oldı
1208. eylemek vartaya ilka tagrir

bilemek topraga oldı ta„fir
1209. pek böyük kimseye dèndi kübbar

böyümek „avl u böyütmek ikbar
1210. togrılık oldı sedad ile seded

egrilik togrısı budur ki eved
1211. yed-i „ulya hele zi-servetdir

yed-i beyda da güzel ni‘metdir
1212. dil-i müfsid gibi viran ise dar

söyle kim ahrabu min cevf-i himar
499
H1 ve H2, koyı.
500
H1 ve H2, ketün.
501
H1 ve H2, kırlankıca.
502
H1 ve H2, gudaf.
120
1213. üşse bir şahsa hacalet murı

oku kim ahcelü min makmuri
91b 1214. pek hadid olsa nigah-ı ra’i

dèdiler absaru min zerka‟i
1215. hêç hazm ètmez o şuride fi‘al

söylenür hakkına cürfün münhal
1216. kerem-i tab‘ına bak adem dè

sen aña ecvedü min hatem dè
1217. öyle korkak olamaz nadirdir

bildigim ecbenü min safirdir503
1218. öyle sür‘atlüdür anıñ feresi

ki dènür esra„u min zi „atasi504
1219. pek haris adem alındıkça dile

söylenür atma„u min eş„ab ile
1220. şiddet-i buhlini ètsek ima

a
92 yetişür ebhalü min madir505 aña
1221. hayr olur ba‘zı şer içre muzmir506

inne fi‟ş-şerri hiyaran dèrler
1222. şeyh necdi lakab-ı şeytandır

sebb507 evla leh aña cesbandır
1223. eski mısrıñ ‘alemidir füstat

ihtilal oldı hiyatun u miyat
1224. ki ‘aziz olsa gehi zillet beyn

okunur hakkına yenzu vü yelin
1225. uysa bir nesne birine hazaka

dèdiler vafaka şennün tabaka
503
H1, dè.
504
H1 ve H2, „atas.
505
H1, madirin.
506
H2, muzmer.
507
H1 ve H2, sebbi.
121
1226. oldıgıñ vakti gözet çekme esef

sa„aten ente biha dèdi selef
92b 1227. çün sakal lihye vü zinet hilye

boyunuñ öñ tarafıdır tulye
1228. dèdiler sürh u sepêd-ru ezher

hem siyeh çerdeye dèndi esmer
1229. sürh-çeşm olana dèrler eşkel

vasi‘u’l-‘ayn ise dèrler encel
1230. pek siyah ise gözi ed„acdır

hem açık kaşlu ise eblecdir
1231. hem mukavves ise ebrusı ezec508

dişleri seyrek olandır eflec
1232. pek kıvırcık saça da dèndi katat

aşagı sarkmış olan saç da sebat
1233. olsa ber-vech „adalet gêsu

a
93 racilü‟ş-şa„rdır ol cism-i niku
1234. kulaga nazil olan mu cümme

ser-i kitfeyne ėnendir limme
1235. sineden nafe ènen muya „arab

dèdiler mesrube ey ehl-i edeb
1236. bün-i binisi olan bala bin

dènür ol ademe akna‟l-„irnin
1237. gird-ruy ise mükelsem dèrler

dahı şişmana mutahhem dèrler
1238. orta boylu ise merbu„u‟l-kad509

söbüce yüzlü ise sehlü‟l-had510
508
H1 ve H2, ezecc.
509
H1 ve H2, kadd.
510
H1 ve H2, hadd.
122
1239. cay-i müjgana dèdi şüfra „arab

dahı müjganı çok olsa ehdeb
93b 1240. femi vasi‘ce ise söyle dali„

oldı beyne‟l-„arab ol hilye bedi„
1241. iftirar oldı tebessümle beyan

eşneb ol kes ki ola ter-dendan
1242. toluya dèdi „arab habb-ı gamam

sabab oldı hem èniş yere de nam
1243. mütecerred dèdiler ism-i cesed

kahil ü zahr arası dahı keted
1244. mültaka‟l-„azma dènildi kurdus

hem şesen oldı zahm-ile me’nus
1245. hem uzun kollu tavilü‟z-zendeyn

ayagı düz de mesihu‟l-kadameyn
1246. vasi„u‟l-hatve zeri„u‟l-mişye

a
94 hasenü‟l-mizha zarifü‟l-hişye
1247. olsa kuddame raviş de meyelan

kıldılar anı tekeffü‟le beyan
1248. meşy-i hevn oldı mülayim yürimek

darb-ı lahm oldı eti sıkça dèmek
1249. nerm-hu511 ademi ehl-i ima‟

ètdiler leyn-i „arikeyle eda
1250. fe„ilatün fe„ilatün fe„ilat

burada buldı nihayet kelimat
tarih-i musannif
ben dahı tanzire Vehbi tuhfesin

ibtidar ètdim bu nazma ibtida
511
H1 ve H2, huy.
123
94b Ģimdi tekmilinde tarihin dèdim

Tuhfe-i „Asımda buldı intiha
1308
***
hoĢa nev nüsha kim asarını nesh ètdi eslafıñ

ki istinsahı vacibdir sühandan behre-mendane
lugat fenninde bir manzume-i hoĢ lehçe kim misli

henüz söylenmemiĢ ma„lumdur müĢkil-pesendane
124
TÜRKÇE – ARAPÇA ‘aduyı horlama mur ise de hem kılma

DİZİN emniyyet fe-la testahkiru‟ş-şani
velev nemlen fe-la te‟men 754
A ‘afiye hani‟an 416
‘afv safh 263
a‘la bakır kubrus 302512 ag şebeke 199
a„leme mukabil eflah 347 agac şecer 236
ab ebyedan 889; esmeran 891 agacıñ kabugunı soydı leha‟l-„avde 817
abdest vudu 101 agaç kavunı ütrüc 708
‘abes nesne zehv 823 agaç silkme heşş 486
ab-ı revan ma„in 799 agaçlık şecra 414
ab-ı serd kasir 399 agah habir 407
ac sagib 1142; şehaza 333 agartmak kasr / tahvir 344
acaba vay 123 agıl hatira 1143
‘acele etmek ümmü nedem 1123 agır sakil 137; vahm 541
‘acem efharan 887 agır basmak kabus 600
acı su ücac 1146 / 220 agır yük haml-i sakil 193
‘aciz olmak kusur 399 agız mebsim 903; fem 110
açıcı ismi fettah 259 agız otı vecur / nüşug 604
açık kaşlu eblec 1230 aglamak büka 103
açık kaşlulık belec 898 agsak a„rec 789
açık yalan feşfeşe 1030 agz leba 1142
açlık da‟ü‟zi‟b 1082 agzı kokan şahs saduf 1167
açmak mühr-i mektubı fikak 668 agzı tar kuyı münkur 946
ad ism 95 agzını sokmak köpek kab u kacag içre
adamcıl deve sa‟ul 591 vülug 603
ademe kuvvetdir al ü akraba leyse‟d- ‘ahd u peymanıñda kıl payendelik eş-
delvü illa bi‟r-raşa 1081 şartu emlek 1099
‘adet da‟b 865 ahen-i nerm enis 213
adım hatve 299 ahenzih cevşen 749
‘adl efdalan 893 ahir-i mehden kalan üç gèce muhak
227
‘adl èder sultan bil yaksitu‟l-kudmusu
ahmak hachace 224; mutah 290; raki„
edrik 382 953; hevcel 970
ahsen „abkari 861
ahşam ebredan 884
512
Dizinde kelimelerin karşısında yer alan ahşam üzre içilen bade-i nab gabuk 255
numaralar kelimelerin metinde geçtiği beyit
numarasını belirtmektedir. Aynı kelime birden
ahu ebu vessab 746; gazal 152
çok beyitte geçmişse araya bir (/) işareti koymak ahunuñ savtı bugam 1008
suretiyle iki beyit numarası da verilmiştir. ahu-peçe gazal 709
125
ahur istabl 516 ‘alim habr 836

ak ahmar 991 aline irsal-i rızvan tardiye 870
ak kavak agacı garab 147 almak ahz 329
ak u berrak ise ruhsarı agar 897 altı sitte 440
akar yehmi 842 altıncı asman burka„ 957
akbaba masrahi 728 altmış sittun 442
akciger ri‟e 761 altun mahbub-i asfar 1029; nudar /
akçe dirhem 731 „asced 183; nudar 393; zeheb 125
akçe koymaz dilde evsah-ı kürub en- altun hurdası şezre 848
nakdü sabunü‟l-kulub 1103 altunuñ halisi tazece 731
akdı cera 374 aña manend yok la lehu niddun 1015
akıtdı ecra 536 ana rahminde çocuk cenin 468
akıtmak icra 110 anadan gözsüz togan ekmeh 750
‘akibinde olan vakt revah 265 anahtar miftah 259
‘akide faniz 332 anahtarsız kilid açmak feş 503
‘akil lebib 837 anbar su‟be 769
‘akl hazm 837; hicr / mirre 846 ‘anberin nokta-i ruhsarı şame / hal 701
‘aklıñ hiffeti sefeh 846 ancak fakat 858; innema 95
akmak agız suyı inhilab 708 ancak insan èder ihsanı mesel innema
‘akreb sokdı lesa„a‟s-sibdigu 1158 yeczi‟l-feta leyse‟l-cemel 1034
aksar cevsak 895 and içmek half 605
aksırmaga icabet teşmit 178 anda hünak 663
aksırmak „atse 178 andan minhü 836
al ha 408 andan eylese i‘raz eger lev-tevella
al at amgar 151 „anhü 851
ala gözlü eşhel 466 anıñ yerini tutdı agna „anhü 849
alaca hayye hariş 490 añırmak nahk 707
alacık hiba 557 añız kusra 426
alay mevkib 341 añlamak zeken 104
alçak rezil 698; vadi„ 910 anlar hüm 858
aldamak gabn 442; ihtilab 140 anlardan minhüm 755
aldanma la tagterre 442 añlatmak tefhim 718
‘alem eşheran 885 ansız gelme bagt 935
‘alet-i nesil eyr / zeker 375 ansız ölüm mevt-i ebyad 1042
alım satım bey„ / şira‟ 192 ansız tutma beht 935
alın cebhe 757 ansızın bagteten 430
alıñ haküm 858 anuñla bih 95
alınıñ bir tarafı cebin 757 apışı ayrık olan kimse eflec 226
126
‘ar zeym 401 ‘asel ü selc ile dendan sepêd dahak 677
‘ar etmek enef 636 asil adem seri 863
‘arab efharan 887 ‘asker cünd 180
‘araba nev‘i „acele 1128 askı ta„lika 917
‘arabdan gayrı „acem 1027 askı küpe Ģenf 740
‘arablar dèdiler ze„amu‟l-„urbu 245 asl „unsur 99
aram süluc 229 asl neseb nicar 358
arama bi-‘aybı kim ma‘dumdur celle aslına yetmek bir işiñ iktinah 837
men la „aybe leh 1086 asma köki cefne 414
aramak tecessüs / tahassüs 475 asma sırası rekib 487
arda binmek ridf 693 asmadan tamlayan ab dema„ 580
argac luhme 915 asmak salb 172; navt 917
arı nahl 1144; zenbur 1195 asman raki„ 953
arı kovanı haliyye 1144 asmanıñ kolları kudban 580
arı kuşı şakrak 643 aspur „usfur 727
arık olan nesne da‟il 880 aşagı sarkmış olan saç sebat 1232
arılar şahı ya„sub 1195 aşagı sıçramak timr 386
arış seda 915 aşçı tabbah 131
arka zahr 411; ezr 900 ‘aşık kelif 748; sabb 369
arka yüki tun 1198 aşikar olmak Ģey„u„at 583
arkası kanbur ahdab 464 ‘aşir-i zi’l-hicce yevmü‟n-nahr 965
armud kümmesra 948 ‘aşk kelef 638
arpa şa„ir 188 at ebu münkiz 1127; feres 151; hayl
arpa ile karışık bugday halis 212 127
arslan esed 168; leys / daygam / haydar at bazarı mişvar 516
348
at hamlesi „unuk 683
arslan savtı ze‟r 1007
at koşma tagziz 359
arslan yatagı gab 168
at sinegi şeza 1159
arşun zira„ 571
ata eb 130
artdı sera 814
atılmış menfuş 511
artık neyyif 342 atıñ cebhesindeki ak gurre 281
artma rabv 813 atıñ tayı mühr 400
artmak dahv 824 ‘atik kaşib 1000
arz-ı ferah besat 272 atiş nar 99
arz-ı ma‘mure rif 827 atiş böcegi yera„ 582
arzu etmek niyakat 904 atiş korı cemre 532
arzu-mend-i cima‘ olmak nü„az 568 atiş sesi hasis 1014
as „allik 337 atişi iş‘al ètdi adrame‟n-nare 532
‘asel ebu‟z-zevk 1121 atişiñ kıt‘ası şihab / kabes 469
127
‘atiyye „arife 622 ‘azab èndi nezele‟r-riczü 300

atlu hayl 180 azar yatga 874
av kanis 152 azarlamak nehr 741
avaz-ı ester şecih 1005 ‘azazil ism-i iblis 179
avaz-ı huli vesvas 1013 azgınlık bagy / isyan 776
avazı yüksek cehveri 864 ‘azim celel 997
avla sid 1164 ‘aziz seyyidi‟l-kavm 451; mu„abbed
avlanmak istiyad 199 980
avuç raha 363 ‘aziz oldı sera 617
avurd Ģidk 150 ‘aziz olsa gehi zillet beyn yenzu / yelin
ay kamer 116; şehr 1168 1224
aya kef 363
ayagı düz mesihu‟l-kadameyn 1245 B
ayagı egri olan ahnef 637
babıñ kıcırdısı sarir 1012
ayagıñ çukurı ahmas 1139
badam acı levz 611
ayak ricl 136
badeden eyler tevellüd her bela
ayak kirası cu„l 913
ümmü‟l-habais 1107
‘ayb şenar 432; vekef 832; vuzye 185
aydın sena 109 bade-i cennet ile memzuc olan zencebil
aydınlık „adv 826 687
aygur at hisan 707 bade-i nab ahmeran 883
ayılmak sahv 829 bad-ı kerm sunbur 990
aylık şehriyye 1168 bad-ı meşrik kabul 380
‘ayn siva 972 bad-ı meşrika mukabil debur 380
ayrık köki neyyil 681 badıñ sesi heziz 1014
‘ayş-ı ferah rahah 270 badincan yeneb 201
‘ayş-ı hoş irgad 313 bag kayd / „ikal 918; ravda 147
ayu düb 710 bag sarmaşıgı dènilen ot zuhmuk 681
ayu yavrısı deysem 578 bagçe dolabı na„ur 1152
az müzcat 401; zehid 167 bagçivan ta‟ifesi natur 1152
az mal şis„ 1002 bagıñ bekçisi natur 309
az nesne nebz 325 bagırdak kumat 941
az oldı yesir 409 bagırsak mi„a 1135
az olmak „aşeş 499 bagırtlak kuşı katat / „atat 554
az su nutfe 983 bagışla baña heb li 423
az u çokla savagör cerrarı zud idfa„i‟ş- bagla inegi urbutu‟s-sevrata 1159
şera bi-„udin ev „amud 1051 baglamak „akl 918
az vèrmek ik„as 992 baglamak gerdanda desti gall 926
az yemek revs 988
128
bagrımız kesme misal-i tig-ı têz la basar havas 476

tukallim kalbena nahve‟l-cüraz baş re‟s 112
baş geçişmek savre 113
460
baha semen 131 baş örtüsi mikna„a 738; rida 915
baş yarıgı Ģecce 271
bahadırlık leyes 384
baş yarmak hac 224
bahar rabi„ 393
başbug re‟isü‟l-kavmi 341
bahil ca‟du‟l-kef 312; hasir 964
başımı yardı şecce re‟si 1151
bahr „idve 556 başla ibtedi‟ 95
bahşiş hena 128
başladılar cenge sulh olmuş iken kad
baht ced 430
kallabu zahra‟l-micen 1043
bak bu vakte acıma aña ki ol ètdi güzer
batıl haza„bel 823
unzuri‟s-sa„ate la te‟se „ala ma
batıl söz hücra 1187
hüve fat 195
batman men 793
bakır nuhas 531
batn içre olan hep eşya’ haşve 1135
bakkal dekke 439
baygınlık gaşy 389
bakm „andem 727
bay-kuş tihame 507
bakmak dikkatle im„an 767
bayrak liva / raye 607
bakmam la eşim 841
bazar kızışdı kameti‟s-suk 814
bal „asel / şehd 142
bazarı boz akil 442
baldız silf 739
bazıñ savtı sarsara 1009
baldur sak 901
bazu „adud 363
balıgıñ ismi semek / belhut 1188
bed zeban adem bezi 387
balık avcısı „araki 1164
bed-çeşm olan kes „ayyan 768
balık kokusı sehk 592
beden cüsman 684
balık turşısı sihnat 1193 beden kirlenmek ittisah 284
balıkçın sübaytir 621 bedende na‘l kesmek teşvim 720
balıkdan olursa bılaşık samira 1174 bedene sürecek her ne ise deluk 684
balta fe‟s 659; mincat 345 bedeni yumşak olan taze agyed 828
baña li 121 / 662 / 871
bed-gada olmak ceda„ 908
baña levm ètme mahabbet de degil bu
bed-guman kimse harras 537
kasd ile la telümni fi‟l-heva en
bed-hu kimse ca„zeri 865
leyse za bi‟l-ihtiyar 404
bed-huy şeks 832
baña lutf ètdi hafa bi 617
bed-neseb zen hüsnine meyl ètme sen
baran-ı şedid vebil-i şü‟bub 319
iyyaküm ve hadra‟e‟d-dimen 1045
bardak mihza / kuz 652
beg emir 835
bar-gir birzun 693
be-gayet şadıman olmak fereh 850
bar-ı diraht cena 486 bekaret „azra 130; bintü sa„d 1117
bar-i şütür zamile 693 bekaret bozmak iftira„ 587
129
bel hasr / eytal 719 bıyık şarib 899

bel bükilür ya„tu 819 bi’l-bedahe söylemek irtical 872
bela hinnavr 996; na‟ibe 369 bi-dari hücud 985
beli bühre 900 bi-edeb olmak mücun 794
beli ince güzel ehyef 635 bi-günah oldum duçar-ı zecr ü kahr
bellü etmek telhis 523 zenbün illa zenbü sahr 1079
beñ hal 966 bihterin al bedterinden kıl güzer huz
ben yemin ètdim aleytü 841 ma safa da„ ma keder 1056
bend ètdi methum / galle 274 bi-iştiha olmak kameh 854
bend etmek ‘ukul 138 bi-kayd-ı ‘ıyal hafifü‟l-haz 745
bende cebr 994 bikir nahid 587
bende çok dil-hvah vardır kandadır ‘avn bil idri 1003
u savl fiyye me‟mulün gafirun bildirmek ezan 876
eyne is„adü‟l-bülug 608 bilemek topraga ta„fir 1208
benden minni 190
bendi kirrer 346 bilgic „irrif 622
beñzemek şibh / daheh 849 bilmece uhciyye 360; ülfiyye 876
beraber ma„an 590 bilmeceye müradif lügaz 360
bilmegi iste ki hoş hvahişdir utlubi‟l-
berber hallak 1148
bereket yümn / yemin 756 „ilme fe-ni„mel matlab 156
beryan şiva 593 bilmek idrak 104; „irfan 622; ikan 767;
ezan 807; fikh 837
bes beraber olsa tartı vizan 937
bilmez cahil 103
beslemek teftik 863
bi-ma‘na mühmel 695
beş hamse 440
bi-mahal isteme besr 429
beşinci asman refka 957
bi-menfa‘at adem devan 805
bevlden soñra gelen ab vedi 1137
biñ elf 423
beyan eylemek telhis 523
beyaz etmek havara 141 bina basir 407
bina bünyan 923
beyt vicar 398
binmek ihale 680
beyza-ı çeşm mukle 374
bir vahid 439
bez gudde 803
bir agaç ismi cennetde tuba 714
bez saçagı turra 525
bir ahmak ismi müştehir / cuha 847
bez tokmagı bizer 344
bezl infak 645 bir buçuk sa„ sıgan ölçek mekuk 682
bir dere dozahda siccin 762; veyl 762
bezm mev‟il 695
bir haberi etmek işa‘at tebsis 207
bıçak sikkin 454; şüfre 735
bir harf elif 423
bıçkı izmil 665; minşar 345
bir havz-ı kebir cinanda kevser 366
bıkmak usanmak se‟emet / se‟em 907
bıldırcın selva 221
130
bir işe başlamak oldı yeñiden istinaf boynuña ficidike 337

624 boynuzlu natih 1171
bir kucak odun ibbale 489 boyun „unuk / cid 902
bir mu‘tedil arpa habbe 223 boyun tamarı hablü‟l-verid 902
bir ok atımı galve 558 boyunduruk nir 1129
bir şahsa uyup gitmek kavf 878 boyunuñ öñ tarafı tulye 1227
bir tatlu su cennetde tesnim 714 boz agber 445
bir tutam ot digs 489 boza gubeyra 118
bir yanı tutmaz mefluc 226 bozdı yüzin gayyera‟l-veche 638
birbirine beñzeyen endad 971 bögrek külye 761
biri biri ardına gizlenmek livaz 324 bögrekin yagı serb 761
birikdirmek tahbiş 488 bögürmek „acv / ragv 707
birikmiş nesne hebbaşe 721 bögürtlen yemişi firsad 310
birinc adı şebeh 848 bölünür yetecezza 1168
bi-şerm ü haya kimse vakkah / celi„ 323 böyle olsun amin 313
bit kumle 582 böyük çadır füstat 557
bi-tefekkür söylemek bedihe 307 böyük göz becca 114
biten şey’ nebat 188 böyük iş celel 540
bitürmek inbat 188 böyük iş hatb 123
biz misrad 458; nahnü 858 böyük köy rüstak 266
bogaz halk 616; hulkum 150 böyük yol lakam 725
bogaz agrısı hunak 929 böyümek „avl 1209
bogazı sıkmak daz 565 böyütmek ikbar 1209
bogmak hank 930 bu da bagı çeker kaddibi‟l-kerme 817
boguk sesli ebah 864 bu kelam olduñ ise merdüm-i dana saña
bogum ünbube 930 bes hazihi‟n-nagyetü in künte
bol rahrah 260 basiran hasbüke 470
bol yol dahuk 677; lehdem 725 bucu fazu„a 594
bolluk raha 132 budun tenumend 784
borc deyn 193
bugday hinta / bürr 182
bose kuble 533
bugdayıñ künyesi ümmü ta„am 1119
boş ecvef 634; havi 516
bugur fahl 513
boş bögür ceşa 729 bugün el-yevm 116
boşaltmak ifrag 611 buhl necaha 977
boşamak zevceyi tatlik 641 bukagu safed 918
boşluk „utul 669 bulamac sahine 787
boy kame 109; yezku 817
bulandırdı suyı arnaka‟l-ma‟e 946
boy begi ürkun 786
bulanık ekder 374
boya hidab 135
bulaşmak telattuh 666
131
buldı bu yüksekligi hur-şèd alçaklık ile bün-i binisi olan bala bin adem akna‟l-
elfeti‟l-yuha‟ü haza‟l-i„tila‟ bi‟l- „irnin 1236
ittida„ 595 büt zun 785
bulgur ceşiş 491 büt-hane zun 785
bulmadık ma vecedna 697
bulmak ilfa 430 C
bulsa iki nesne hakk ihtiza’ hazve‟n-
na„l bi‟n-na„l 1067 ca’ize sila 298
bulundıgıñ dem ki hal o an 771 cah yed 970
bulut sehab 158 calk hadhada / istimna 1149
bunamak „ateh 846 came sevb / kisve 409
bunda oldum müşterek şaraytü 984 camus akheban 892
bundan evvel min kablü 771 can ruh 99
bundan soñra ba„de za 871 can erigi namı mirü‟l-iccas 533
canib-i hakdan haber vèren peyem-ber
bunı haza 755
nebi 97
bunı büyük ‘ad èdiñ bunda nisab-ı suhan
canib-i muhkem rükn 786
zaliküm ista„ziru fihi kemalü‟l-
canisin halef 849
kelam 743
car mevla 969
bunı ezber kıl olursuñ halk arasında
cariye eme 358; kine 641
‘aziz zalike‟stezhir tekün
cay-ı penah mahis 522
müstenciden beyne‟l-vera 107
cay-ı sühan dilde lehçe 760
burçak huller 425
cay-i müjgan şüfra 1239
burgu miskab 345
ceban mükellel 978
burnaz eşem 465
cebbane musalla‟l-„id 919
burnı yassı eftas 466
cebheniñ büklümü gusun 370
burun diregi vetere 758
cebheniñ hattı sirer 370
burun içi hayşum 552
cedid kaşib 1000
burun kesme keşm / ced„ 822
cefa ètmek iştat 550
buruna daruyı çekdirmek is„at 552
cehl ümmü reza‟il 1116
burunuñ yumşagı marin 758
celisi hazır olan meclis nadi 477
but sanem 931 cem‘ elb 182; şeml 975
but arası fahz 376 cem‘ etmek iddihar 353
but tamarı nesa / „irku‟n-nisa‟ 901 cema‘at ümmet 98
buyurmak emr 835 cenan asgaran 891
buz cemed 413 cenkde birbirine adımı çalmak tehriş
bülbül ötmek „andele 696 493
bülend köşk sarh 480 cesim vegab 999
cesur mükellel 978
132
cevher-i ma‘den filiz 848 çanak kis„a 1154

ceviz halvası ümmü ferec 1124 çanta lebid 402
cevz-i hindi narcil 689 çapak gamas 374
ceyyid senderi 996 çapraşık nesne müşevveş 523
cınbısıñ ismi mintaf 1201 çapük vakiz 328; celd 1153
cibinlik kille 514 çapük olmak fereh 850
cibril-i emin vahy / Kur‟an 249 çapük yürimek sefv 859
cidd ü ikdam ile bir emre tevaggul çarkacı şürta 493
inhimak 669 çarşanba gününden beri münzü
cil firka 98 yevmi‟l erba„a 857
cima‘ atyaban 882; hata 115 çarşu suk 192
cimcime kavata 1154 çar-tak gurfe 480
cins-i habbe kitniyye 425 çatık kaşlu akran 750
civan-merd bestu‟l-yed 312 çavuş kuşı hüdhüd 643
civan-merdlik simah / sümuh 252 çaydan agızla su içmek küru„ 920
cu‘ ebu „umra 1121 çehre bozulmak ruma„ 581
cud èder yashu 408 çehredeki sis kelef 638
culaha ha‟ik 914 çehre-i hüsn veda‟et 1181
cühud yehud 537 çekirdek tutmayan hurma şiş 936
cümle küllün 1168; turran 197 çekirge cerad 300; gavga 1187
cümle zeman ebede‟d-dehrü 1199 çeküp taşra çıkarmak imtidah 286
cümleden soñra bir iş tutmak tecziz çelik faluz 336; zeker 213
338 çemremek isban 666
cür‘adan mizgale 118 çene fekk / zekan 1200
cürm-i diger ile müttehem ol şahs zi‟b-i çeñe altı gabgab 150
Yusuf 1022 çengal kullab 172
cüssesi pek asgar kuş 507 çerag misbah / nibras 473
çerag-paye menare / me‟sele 473
Ç çeşm „ayn 961
çeşme „ayn 961
çadır hayme 160 çeşme-zen berur 604
çadır etegi refref 160 çevgan mihcen 792
çakal şagal 710 çevirdi yüzi lefete‟l-veche 190
çakdı dirahş-i hüsni berku‟l-cemal-i çeynemek madg 612
evmad 660 çeyneyecek midag 612
çakmak zend 469 çıban dümmel 446
çakmak taşı kaddaha 469 çıgıltı va„va„ 577
çalık at timmir 615 çıkmak su„ud 235
çam agacı sanevber 310 çırnık sünbuk 1130
133
çırpı ipi mitmar 343 çorak yer sebiha 433

çırpıcı kassar 344 çorba hasv / merak 905; uhn 787
çi tal 110 çömlek kebabı kadir 416
çiçek zehre 424 çörek otu şuniz 543
çift şef„441 çözmek hall 115
çil kuşı tayhuc 221 çubuk kadib 911
çirag sirac 233 çukur hufre 260
çiriş sart / salt 938 çuval kürze 402; mürr / ceşir 611
çirk gamas 374 çürimek nahar 522
çirkin şemc 894
çisindi yagmur adı rikk / taşş 496 D
çizgi hat 126
çizme huff / mevaka 436 da‘vet med„at 760
çoban aldankıcı mükka 1207 da‘vetsiz varup içmek müdam vagl
çocugı ölmüş karı sükla 289
1026
çocugı yaşamayan karı miklat 189
da‟ima kane 395
çocuk oynama rahm içre kames 468
dag key 615
çocuk oyuncagı dümye 361
daglagı misem 615
çocuk salıncagı urcuce 658
daglamak vesm 615
çogan muhruda 753
çok kesir 98 dahil-i dar harem 730
çok ‘asker rammaze 341 dahiye baki„a 354
çok bakdı rena 815 damad hediyy / sihr 863; sihr 492
çok ise hali eger ahyel 897 dana basir 407
çok kimesneler lüc 230 dana vü na-dan şimdi beraber el-hibr
çok mal sera 858; şis„1002; vefr 148 ve‟l-gumr el-ane siyyan 779
çok nesne keri 1192 dandin etmek zahrefe 594
çok ni‘met teref 198 dar-ı zifaf menassa 492
çok olsa ifrat 550 darıñ ortası sahn 403
çok su „ubab 139; nutfe 983 daye zi‟r 358
çok uyandırdı zeman anı niçün uyanmaz dayı hal 966
talema nebbehehü‟d-dehrü lima la dè baña kul li 1169
yesher 377 deccal mesih 974
çok vèrgi seyb gazir 408 dèdi kale 121
çok vèrmek ik„as 992 def‘ der‟ü 296
çok yaşamış karı celferiz 453 def‘ eylemek za„b 566
çok yemek revs 988 def‘aten vermek felz 336
çolak eşell 789 defter ceride 481
çorak ki hakda bir tuzluluk sibah 270
134
degil ögünme münasib saña kıl anı ferag deveniñ yüñi veber 210
ma‟l-mubahatü bi-cedrin leke deveye künye ebu safvan 1126
fester fidha 618 deveyi nagme ile sürdi hada‟l-ible 830
degirmen raha 950 deyn da‟ül-kibar 1023; ümme 963
dehb teş„is 214 dırahşan ecuc 220
dek ila 124 dibagat èdecek nesne dibag 613
deli mecnun / muhabbil / habit / mahtun dibagatsız olan post ihab 613
781 dibe çökmek rüsub 825
delik sukbe 742 dibek mihras 491
delil-i pür-nebah hevcel 970 didede olsa halavet 1182
dellal-i haber hiddis 207 dide-i şahini dikmek havs 924
demdar saka 493 dideniñ agı çok olmak berec 898
demet huzme 1198 digmez saña hêç la yemessenneke 337
demez yalan söz la yemin 808 diker came yensahu‟s-sevbe 818
demür hadid 302 dikici harraz 436
demür küçük kapu „anac 933 dikilmiş mehit 128
demür ocagı kür 302 dil lisan 149
demürci haddad 302 dil tolaşmak tela„süm 605
den min 124
dil ucı „azbe 760
deñiz yem 139; bahr 965
dilber behic 801; ravh 1180; vaddah
derd ceva 748
244
derd-i ser suda„356
dilde olursa zarafet 1182
dere kif / vadi 764
dil-i müfsid gibi viran ise dar ahrabu
dere pür ab ise zacir 1178 min cevf-i himar 1212
deri cild 112
dilinde ‘ucme olan kimse lahlahani 278
derin su lücce 352
dilir batil / basil 180
dèrler ve yekulun 246
dilsiz ahres 466
dervaze-i hisar derb 238
dimag sada 543
deste-i kagıd dibare 481
diñle nasihat bulasıñ i‘tila istemi„i‟l-
destursuz girmek dümur 802
va„za tecdi şezveten 133
dêv habel 337
deve ibl 200 diñle pendi ola kim nef‘ ède saña oku
deve agılı „anne 275 yaz isme„i‟n-nusha „asa
deve kuşı ne„ame 621 yenfa„uke ikra‟ ve‟ktüb 437
deve kuşınıñ bir ismi refraf 621 dipden koparmak caf / naht 935
deve yatmak büruk 675 dipi demak 1163; sekit 1140
deve yavrısı fasil 736 dirahti-bid hilaf 626
deveniñ dişisi naka 200 diraz cu„şuş 992
deveniñ erkegi cemel 200 dirilmek mevt 986
deveniñ südlüsi şikere 200 dirinti gagat 192
135
dirligi suda olan hayvanlar nebatü‟l- döndürmek vechi i„rad 545

ard 1021 dönici da‟ir 950
dirlik ma„işet 409 dönmek haydude 602; devr 421; kuful
diş sinn 149 859; kürur 802
diş bitmesi isgar 993 dönmesi başıñ duvar 356
diş düşmesi isgar 993 dördünci asman retka 956
diş parlaması şeneb 149
dört erba„a 440
dişi ünsa 213
dört batman alan ölçek sa„ 682
dişi deve naka 736
dört müd sa„ 589
dişleri seyrek olan eflec 1231
ditremek irti„aş 136; kasis 524; ruma„ döşediler saña ni‘met ekl èt besetu
581; zükam 963 ma‟ideten leke fahsaf 639
ditretmek ter„iş 484 döşek bisat 551
ditsinmek telattum 852 döşemek dahv 824
divar cidar / ceder 478; rahis 530 du‘a salavat 97
dudak şefe 291
divarcı rehhas 530
dudeniñ cem‘i didan 497
divit devat 732
duhteri-nurs „atik 635
diz rükbe 455
dur sakib 978
diz üzre oturmak cüsüv 455
dur ise dad u sitedden bir mekan
dizgin „inan 412
sukuna suku‟l-cinan 1105
dizmek nazm 298; tendid 324
dügüm üzbe / „ukde 930
dolab carh 421
dükkan dekke 439
dolab okı mihver 421
dülger neccar 345
dost hadin / melic 801; halil 697 dün emsi 116
dostum ‘aşkıñda oldum ayrılıkla dün gèce bariha 116
derdnak ya habibi küntü ma„lulen dünbale-i çeşm ile nigah ètme şükun
bi-hecrin fi hevak 671 795
dostum rahm èt baña teng oldı meydan-ı dürilüb devşürilen nesne lefif 634
şekib ya halili irsi li kad daka dürtmek sinan 749
nudhu‟l-istibar 405 düsbas müsattah 1139
dögen midves 426 düş hulm / ruya 600
dögme ceşş 705 düş azmak ihtilam 600
dögüşmek mezaz 566 düşdi reda 553
dökme la türik 840 düşdük ol yarıñ hevasına tarik-i
dökmek ceş 501; dakk 344; lek 1151 sem‘iden kad vaka„na vüdde
dökülmek süfuh 256 zake‟l-hilli min halli‟s-sema„ 597
dökümsüz agac semh 252 düşmek vecbe 287
döküp ufaklamak dekk 751 düz müsattah 1139; salak 447
dön kov anı lemmizhü 1144 düz yer cüder 433
136
düzlük telemmü‟ 824 elemye nazume 914

el-hamdü’li-llah hamdele 868
E eli boş dönmek gazi 642
eli kaş üzre koyup bakmak istişraf 248
eb nacil 863 elli hamsun 442
eb ü ümm ile añılsa bir ad künye 1113 elma tüffah 261
ebe kümeci hubbaz 434 emam dun 973; ümme 963
ebr gaym 100; gayn 961 emmek mass 291
ebru hacib 239 emn efdalan 893
eda etmek tedric ile tencim 721 emr-i a‘zam ürkun 786
edebsizlik hal„ 944 emr-i fetvada cesur müfti macin 794
efendi mevla 184 emr-i makdura şuru‘ èt saliha la taka„
efsun ruka 600 fi‟l-bahri illa sabiha 1050
eglenme la telbes 590 emr-i müşkil da‟ „ukam 1018
eglenmek lebs 860 emval-i defin rikaz 430
egmek cenev 655; rüku„ 920 eñ mafsil 112
egrilik eved 1210; hucne 792; i‟vicac eñ evvelki sema berki„a 954
236 eñ soñ gèce şiba 227
egser mismar 286 encam-ı kar kusar 399
ejdiha nev‘i tinnin 490 enduh balbal 289
ekin hars 188; zer„ 132 engerek ef„a 453
ekl-i lahme pek haris olmak karem 907 enginar ismi harşef 631
ekremü’z-zat semeyda„ 574 engur-ı siyah veyn 487
eksik sebel 623 èniş vehde / zehuk 357
eksik iş fi„l-i nakis 395 ėniş yer sabab 1242
ekşi hamid 708 èniş yokuş olan yer rehv 827
el yed 136 ènmek hübut 235; inhidar 357
el aleti edat 343 eñse kafa 112; half 967
el degirmeni meceş 950; meceşşe 491 eñse canibi halef 626
el ile atmak nebiz 325 ergen „azeb 745
el ile birini kakmak vekz 1170 ergıvan ercüvan 804
el ile yoklama cess 705 erik iccas 261
el kabarmak mecl 653 erimiş bakır mühl 531
el kakmak tasfik 184 eritmek sahr 852
el kazancı kesb-i yed / kedd-i yemin erkek zeker 213
756 erkek geyik zaby 709
el silecek meşuş 738 erkek saçı zevabe 774
èlçi sefir 171 erzal enbaz 325
elek helhal 402 esb-i çapük şeri 859
137
esb-i zebun cürcuh 254 eyer serec 127

esir ahiz 329 eyildi ezenne 274
eyledi pirlik tahvif enzere‟ş-şeybü 250
esir-i şehvet olan kimse gillim 716
eski resas 197; semel 410 eyledim pek dikkat en„amtü‟n-nazar
eski büski ota esbabı ress / resis 210 1040
eski esvab hazafil / hidmil 717 eyleme meh 663
eski kuyı kalib 553 eyleme ihsanda ta‘vik ü kesel ehneü‟l-
eski mal ismi telid 148 ma„rufi evcahü 1080
eski mısrıñ ‘alemi füstat 1223 eyleme taksir la te‟lü 355
eskimek sahk 945 eylemek isal iblag 610
esma-i huda ill ü il Allah 95 eylemek pak u müberra tenzih 1156
esved ahdar 991; vechü‟n-nasibi 1040 eylemek vartaya ilka tagrir 1208
eşek himar 362 eyler ise igrak-ı taleb yemla‟ü‟d-delva
eşme suyı az u çok olmak gumud 985 ila „ikdi‟l-kerab 1054
et lahm 111; badi„ 747; ahmeran 883 eyler sühulet yelin 808
et kokdı ervaha‟l-lahmü 1158 eylese ikmal-i lutf-ı zahiri mine‟l-evvel
et kokmak hanez 803 beha‟ü‟l-ahiri 1069
et paresi mudga 111 eylesek hasbi ‘ata a„taytühü „an zahri
et suyı maraka 787
yed 1073
et şeftalü firsik 533
eyleseñ bir rehbere idrak-i haml ehda
et togramak ra„bele 805
min du„aymisi‟r-raml 1078
etden olursa bılaşık gamira 1174
eyleye hak saña kolay hevvena‟llahü
ètdi Süleyman’a kelam „ayceluf 1194
„aleyke 547
eti sıkça darb-i lahm 1248 eylik suluh 253
ètme gustahi-i me’murı ‘aceb el-emrü eyü cayyid 865; salih 1150
ma-fevka‟l-edeb 1060 eyü at el-cevad 816
etmek ibni habbe 1122 eyülük hasene 432
etmek azad i„tak 641 ezber istizhar 349
etmek ihdas ihtira„ 587 ezdi sehak 191
etmekçi habbaz 335 ezecek taş salaye 191
ètmez istişhad ma‘ni vakıfi zahirü‟l-hali
F
eberrü‟l-halifi 1084
èvdirmek icaf 330; in„ad 540 fa’ide ta‟il 669
evet iy 122
èvme la ta„cel 237 / 383 fa’iku’l-akran hakkında küllü‟s-saydi fi
èvmek şimlal 299 cevfi‟l-fera 1092
evvel sa‘ati naşi‟e 381 fahr etmek zehv 823
evvel-i leylde gitmek idlac 1186 fakir faka 318
evvel-i nevm sine 181 fakir halil 964
138
fakir adem sübrut 318 figan istirah 289

fakr emerran 887; erzelan 893; hasas fil akheban 892; ebu da„dal 1127
532; imlak 645; infak 645 firarı ‘adet èden kul mellah 280
firişte melek 100
falcı „arraf 622
firka sülle 680
faluzec ebu sayig 1124
firkat hecr 748; gurabu‟l-beyn 1036
fare savtı siyy 1011
fitne ilkası ile atişi yakmak te‟ris 208
fasidiñ bulsa fesadatı nema satatün
fitne koparmak te‟riş 484
müddet bi-ma‟ 1046
frenk efrenc 1027
fasl-ı bahar rabi„ 953 furtuna günü hellab 159
fatiha ümmü Kur‟an 105; ümmü‟l-kitab
futa mizer 915
143
fazl şiff 987
G
fehm has 476
femi vasi‘ce dali„ / bedi„ 1240
galebe mütezahim 192
ferace derra„a 410
galebe etmek istihvaz 321
feragat eyle ‘ucbi ademe layık degüldür
gamlanma la tekte‟ib 448
‘ucub da„i‟z-zehve fe-inne‟z- gamz èdici hümeze 208
zehve lil-insani la yecder 427 gamzeye meylim kesilmez ahir ezmane
ferah tarab 147
dek „ulkati lil-hudbi la tubci ila
ferc ecvefan 885
Ģe‟vi‟d-duhur 391
ferda gad 116
gavga biraz 951; heyca 1187
ferhunde-ru heşş / beşş 498
gaybet èden lümeze 208
fesad etmek „asv 822 gayet emed 301
fesad-ı mi‘de heyda 297
gayet az lefa 429
feslegen reyhan 424
gayet baha mikdam / migşem 775
feth olur matlub sabr èt kılma lecc as-
gayet derin suyuñ dibi ku„ran 777
sabru miftahi‟l-ferec 1093 gayet hararet ma„ma„an 288
fevt èdüp maksudı soñra arayan fi‟s- gayet laf-zen yelme„ul-ka„ 1025
sayfi dayya„ti‟l-leben 1098 gayet matlub aksa‟l-meram 877
feyzgah nüc„atü‟r-rüvvad 1017 gayet uz hırsız mihmasa 520
feyz-ı ma‘na kalbde ilham 873 gayetle bulutlı gün yevm-i edcen 782
feza‘ eylemek cuhuş 512 gayr meyd 962; siva 972
fıçı barmil 565 gayrıñ sivak 662
fıkra-i la havle havkale 869 gazaliñ yatagı kinas 479
fırka ümme 963 gaziler halvası şefaric 690
fısıldı necva 169
gebe ètmek ihbal 703
fıstık habbü‟s-sanavber / cillevez 689 gèce leyl 116; nefş 500; sarim 983
fışkı revs 666 gèce aram èdecek mevzi‘ mebit 181
fidan-ı taze gars 236 gèce bekçisi „ases 462
139
gèce gelen tarik 129 ger olursañ sahib-i kudret yıkılmış kalbi
gèce gezmek ‘as 462 yap in tekün za müknetin „ammir
gèce gitme düluc 217 fu‟aden gamiren 145
gèce gündüz sarfan 421 gerdan rakabe 150
gėce işlerse emsa yef„al 1185 germiyyet suhn 787
gècede gitme süra 299 gèrü döndürmek ikfal / i„ade 209
gėceden kalmış aş beyat 1193 gèrü dönmek havr / husur 385
gèceniñ baskını tebyit 636 gêsu racilü‟ş-şa„r 1233
geç meliyyen 422 gêsu-yı huban gadire 774
geçecek deñlü nemazı te’hir irhak 644 gevişi tavarıñ gussaya cerad 546
geçer yemdi 448 gevşeklik fütur 389
geçişmek ükal 1197 gezdi tolaştı dahha 683
geçit mahad 388 giderse in taleh 851
geçmek „ubur 388; mürur 802 gidi keşhan 1171
geçürmek infaz 320 gidici rayih 1171
geda sifrit 183 giran-bar yola gitme duluh 1161
gegirmek cüşa 843 gird-ab gumra 139
gehvare mehd 941 gird-ruy ise mükelsem 1237
gel ta„al 371 girer rufg / yakib 376
gel ‘acele hayyehel 545 girmek vüluc 218
gel iç oldı revan bu çeşme-i şirin sıhhat- girülenmek teka„us 590
bad te„al ikra„ heni‟en kad-hema git ögren ruh te„allem 755
ze‟l-münhelü‟l-a„zeb 315 gitmek zihab 136; za„n 301; şuhus 725;
geldi eta 121; zu 811 şekaz 859
geldi mi hel eta 1169 giyer yeksu 818
geldiñiz eteytüm 422 giymek lübs 436
gelin künne 739 gizlü hafi 169; mektum 360
gelmedi dilberiñ agzı dadı her bir gizlü kelam serar 360
meyden lem yefdi ta„mü femi‟l- goşda olan sada devi 1013
agyedi min külli nebiz 339 göbek sürre 375
gelüp deve çökecek yer mebrek / menah göçer evli nakile 217
275 gök ezrak / felek 419; sema 100
gelür ye‟ti 383 gök kinarı ufuk 420
gemi fülk 194 göl gadir 388
gemici mellah 564 gölge zill 633
geminiñ tahtası sekife 194 gölgelik mezille 160
genc kuşluk dahve 678 gömlek kamis 410
genç şab 135 gön sarm 458
genç karı behkene 934 göñülde gizlemek idmar 349
140
gördüñ mi ben gibi yanık hel şüfte gül rengi gabes 688
misli‟l-muhterik 809 gülec şahs dahuk 677
görme bilme inas 472 gülecek nesne udhuke 262
görmedik ma raeyna 857 güler yüzli beşuş 262
görmek basar 373; lika 807 gülme pek la tukahkih 903
gülmek dahik 185; tehanüf 262
görmez la yera 504
gül-şen-i cennetde bir çeşme adı
görmez asayişi ‘alemde güruh-ı tami‘ la
selsebil 687
yera‟r-ravhate fi‟d-dehri kanifü‟l-
güm olmak diya„ 583
hashas 204
gösterme irşad 305 gümeç balı levme / şehde 1160
göz „ayn 114; tarf 767 gümüş fidda 183
göz bebegi nazir 373 gün aşurı ditretme gibb 356
gün sarardıgı dem tafal 234
göz bulanup agrıma merah 271
günah ism / cünah 263; ism 839
göz diküp bakmak timah / tumuh 248
gündüz sarim 983
göz kamaşmak husu‟ / berak 502
göz kapagı cefn 114 gündüz işler ise adha ya„mel 1185
göz kararmak oldı bir şeyden medeş güneş yuh / cevna 599
502 güneş batdı efele‟ş-şemsü 826
göz kuyrugı mu‟hira‟l-„ayn 239 güneş guruba yakin olmak idnaf 620
göz otı zerire 604 güneşiñ gurubı düluk 678
göz yaşı dam„a 374; „abra 842 güneşiñ zevali düluk 678
göz yummak gamid 372 gür sakal kessa 899
gözdeki gilzat sülak 929 güz harif 448
göze mugravrak na„t / fak 1179 güzel cemil 701
gözetmek havt 917 güzel came bezze 128
gözi yırtlaz eşter 465 güzel dirlikli hafdu‟l-„ayş 312
gözle işaret imad 544 güzel etmek ihmad 295
gözleme tabakiyye 690 güzel etmek sözi tecvid 334
gözüñ iç çevresi himlak 373 güzel ni‘met yed-i beyda 1211
gözüñ siyahı hadaka 373 güzel söz nagye 334
gul si„lat 179 güzel yüzlü sabih 894
gurab ebu zacir 746 güzellendi giyah verefe‟n-nebtü 633
güzellik baha 109; cemal 701
gurreli at şimrah 281
güzide mücteba 106
güç suhan rukyetü‟l-hayye 1037
güç yokuş va„r / kuham 386 H
güçlük harac 222
güft-gu kal u kil 695 ha‟if vecl 832
gügüm mehimme 753 haber hadis 610
habs kasr 399
141
habsü’l-bevl üsr 706 hamis arz melsa 960

hacet vatar 175; nech 894 hamle etmek savl 591
hacet-i hasıl necih 894 hammam otu nura 1165
haddeden az ise tefrit 550 hamrek ismi a„zeban 882
haddi geçmek guleva 823 handan cemmü‟r-ramad 1110
haddi geçmekle hata ètme seref 1200 handan adem midyaf 645
hadise kirtit 1140 hane tursun sen heman komşuya bak
hakaret sagar 354 el-carü sümme‟d-dar 1095
hakdan ‘udul etmek züyug 602 hane-i çeşm mahcire 114
hakdan inhiraf ilhad 311 hanman sahibi servan 183
hakk içün li-llahi 662 har savtı nahk 1009
hakka la cerem 313 harab yebab 827
hakka tevfiz èt işi nasır odur nusret èder haram besl 975
fevvidi’l-emra ila‟llahi hüve‟l- harb „arak 676; keyd 962; kündere
gavsü yugis 215 1170
hakkı setr èdici kafir 762 harbeli ‘asa minsa‟e 534
hakkı tenzih èderim ma„na-i har-magas nu„are 582
subhana‟llah 251 harman yeri beyder 426
hal ebu nafi„ 1121 hasbüna-llahi te‘ala hasbele 869
hal ü malik vüs‘atinden yok vefa iza hasıl èt danişi o cümle emelden elzem
ca‟e‟l-kada‟ daka‟l-feda‟ 1070 hassili‟l-„ilme feza ahvecü min
halas èt ecir 355 külli‟l-irab 733
halat kalas 346 hasir otı seman 804
halimi bil kalbiñe eyle nazar istefti hasm üzre zafer felc 226
kalbeke 1094 hasmı huccetle hamuş eylemek tebkit
184
halis lübab 141; nudar 393; samim 697
hasm-ı kavi eledd 566
halis gümüş sarif 848
halis süd mahd 555 hasretle mahzunluk lehef 800
hasta karuresi tefsire 649
halis undan yapılan etmek semiz 335
halk enam 98 hastalıkdan yeñi kurtulmuş nakih 647
halka-i kun nakha 862 hastanıñ saglıgı yüz tutması ifrak 647
hallac neddaf 511 haşem huddam 203
halva ebu faci„ 1123 haşin kimse cevaz 562
hatar-nake duhul iktiham 153
ham niy 908
hat-ı hecr adlu mevzi‘de yapılmış nize
hama‟il hirz / temime 768
hatti 749
hame kıcırdısı sarir 1012
hatıra iras-ı zann èder haber men
ham-gêsu beni ètdi medhuş „avicu‟s-
yesma„ yahal 1075
sudgi lekad velleheni 517
142
hatt-ı kadr eyler hased el-hasudu la helak „atab 153; tühluk 674; hayn 1173
yesud 1096 helak etmek hass 705
hatt-ı ser ikna„ 1001 helak olmak sübur 386
havan kedd 751 helak olsun aña ta„sen lehu 463
havf erzelan 893 helal besl 975
havfden ya huznden çehre bozulmak hem-dem enis 477
imtika„ 591 hem-rah vadah 273
havic cezer 170 hem-sinn tirb 499
havl havass 203 hep esir 611
havra saluta 485 her a‘la „abkari 861
havruza mebvele 485 her bakan ruy-ıña elbette èder meyl saña
havud agacı katab 736 küllü men şafe muhayyake
havz dibinde kalan su decac 1146 yemidenne ileyke 119
havz yanında kalan bakiyye-i ma’ hacfe her kavmiñ lisanı lugat 106
628 her ne ise ètme tekzib-i kelam el-kavlü
haye zebzebe 862 ma kalet hazam 1097
hayesiz hanziz 334 her ne ketm eyler iseñ dilde olur yüzde
haykırmak sadid 1138 ‘ayan küllü ma tudmiru fi‟l-bali
hayr ile va‘d eyleyüp hulf eylese fegi‟l-vechi yebin 765
mezza„i lezza„1053 herek müsennat 487
hayr olur ba‘zı şer içre muzmir inne herem emerran 887
fi‟ş-şerri hiyaran 1221 hergiz katt 697
hayr u şer gelmez elinden bi-neva la heykel ta„viz 337
yüzka ve la yu„va 1061 hezaran hayzeran 804
hayranlıkla bi-hoş olmak ittilah 842 hıfz èdici „asim / vaki 770
hayret dehş / seder 369 hıfz eylemek ihma / ihsan 770
hayrı çok zat hayyir / kevser 366 hıltit agacı encidan 804
hayrsız hakkında aslafün min milh-i hıred-mend eczel 171
ma‟in 1049 hırs ragam 839; şereh 854
hayvan yatagı meküv / nafika 479 hırs-ı cima‘ şebak 1184
hayye haneş 497 hırsız sarik 172
hayz dahk 677; keyd 962; kur‟ 1002 hışm hard 190
hayz u nifası kesilen karı ayise 189 hıyanet veles 401; els / gaş 504
hazır eylemek tehyi‟e 385 hidmet èden vasif 627
hazırı sen ga’ibe ètme bedel la tebi„ hidmet eylemek nisaf 627
nakden bi-deynin 1104 himmet ekberan 881
hazin adem sahinu‟l-„ayn 1036 Hind’de Adem’iñ èndigi cebel rahun
hêç hazm ètmez o şuride fi‘al cürfün 796
münhal 1215
143
hindiñ fındıgı rette 689 huros ötdi sadaha‟d-dikü 567

hinta esmeran 891 husran hizy 504
hirkat-i kalb medad 193 hususan tırnak kesme taklim 722
hirmen ender 182 huşa vahen 306
hirreniñ savtı muva 1008 huşk damd 987
histeke nebika 525 huy şinşine 451
hivar mehin 799 hübut fer„ 976
hiz du„bus 452 hüner menkabe 457
horlama küçükleri budur ulular işi la hüsn ravnak 1180
tühinenna‟s-sigar fe hüve sani„u‟l- hüsn lezzet mehah 841
kibar 364 hüsn-i ruhsar sabahet 1181
horuldı fehih 843 hüzn şecen 296
hoş dirlik refah 838 hvab hücud 985
hoş geçin merdüm ile eyle hazer hem hvace mu„allim 718
kinden „aşiri‟n-nase bi-rifkin ve hvace ‘indinde lede‟l-üstad 455
tevakka‟l-ihnak 650 hvan ebu cami„ 1120
hoş kokmak erc / eric 801 hvişan al-i ehl-i beyt 97
hoş oldı şeha 815 I
hoş refahet „ayş-i ahdar 1029
hoş tab‘ fekih 837 ıhkam-ı kar ètmek dinac 290
hoşmend şakin 795 ılgun isl 310
hoşnud ol irda 839 ımızganma nu„as 181 / 372
huccet sakk 457 ırak sahik 945
hudaya sıgınurum ma„aza‟llah 279 ırak etmek dahv 824
hudayi sürmelü ekhal 750 ırak olma mayt 583
huk ebu zür„a 1125 ırgalamak heziz 456
hukka-baz müşa„viz 1153 ırmak nehr 139 / 741
hukm hucceti yazmak tescil 1157 ısırmak „add 387; nehş 453
hurd-murd etmek ceş 501 ıslah şa„b 979; ress 988
hurma nahl 310 ıslah eylemek ram 947
hurma agacınıñ salkımı kinv 791 ıslatmak inka„ 579
hurma agacınıñ salkımınıñ çöpü „urcun ıslık müka 542
791 ıssız yer „akr 683
hurma agacınıñ varakı hus 791 ıstılah sulh 253
hurmanıñ olmuşı ma„v 456 ıttıla‘ „usur 384
hurmetin hatt eyler insanıñ tama‘ el- ızhar eylemek ilac / idah 349
hurru „abdün in tama„ 1077 ıztırab temelmül 318
huros „utrafan 240 ıztırab-ı dil cuvaz 563
144
ikindi „acmadan 890

İ ikiyi geçmiş üçünciye giren ibn-i lebun
783
i‘ta hafa 1001 ikmal sübug 606; isbag 610
i‘tila’ nev‟ 977 ikram isfad 305
ibram ilzaz 561 iktidar müknet 384
ibrik tamure 753 iktiza ètdi li’ame iltiyam katele‟l-
ibtida gècesi muhakıñ da„ca 228 lahu‟d-darura 1102
ibtida hayz gören karı „aruk 676 ilerü gel heyte leke 663
iç temezzez 911 ilikli kemik kasab 111
iç yagı şahm 852 ‘illet da„ 296
içi tolu musmet 634 ‘ilm milh 966; ümmü feda‟il 1116
içme la teşrab 698 imre‟e / mer‟eniñ cem’i nisa 737
imtila tuhme 297
içmek hasv 943
içürmek işrab 167 inanma la tesik 452
idbar bevlü‟l-cemel 1082 inanmak iman 767
ifk iftira 103 ince da‟il 880
ifratı ‘aşkıñ vülu„ 369 ince diba sündüs 861
ifsad eylemek ress 988 incü gibi ber-ceste söz ke‟d-dürri
ifsad-ı kar şa„b 979 kavlen müntekan 449
iftirak şeml 975 inkar eylemek cahd 605
igne yurdısı semmü‟l-hiyat 928 insan adem 98; nas 737
igneyi keskin ètdi zerrebe‟l-ibrate 818 insanıñ sesi lecce 694
igrenmek ned‟ / kahy 592 intikam se‟r 741
ihlak itag 614 ip reşa 553; tanab 160
ihtifa èylemek tevari 162 iplige boncuk dizilmek inhirat 928
ihtilal hiyatun / miyat 1223 irha ranv 982
ikamet eylemek bir yerde ilbab 171 iriñ kayh 1138
‘ikar neşeb 148 irsal-ile fermanı icra tenfiz 330
iki isneyn 439 is sinac 233
iki banu Leyla gibi Selma / Su„ad 294 ‘isa mesih 974
iki direkli çadır faze 557 isbat lat„ 998
iki habbe tasuc 223 ‘isevi nasrani 931
iki kürek miyanı kahil 444 ishal zahir 706
iki mısra‘ beyt 307 iskandil beled 1130
iki örküçli deve ferguş 513 iskele mürfa‟ 394
iki rıtl men 589 isketi vasa„a 221
iki yüzlü zü‟l-vecheyn 285 ism-i cehennem sekar 415
ikinci gök „adn 955 ism-i cesed mütecerred 1243
145
ism-i dil halil 964

ismi gurbetiñ mir‟atü‟l-a„acib 398 K
ism-i harem yehv 403
ism-i kitab sifir 105 ka‘be harem 730
ism-i sevik ceşiş 501 ka‘beniñ bir ismi beytü‟l-haram 877
issi kül melle 939 kab vi„a‟ 565
istemeksiz dügüne gitme duruş 515 kaba kuşluk tubah 678; rada‟d-duha
istemem middi 811 906
istiyor matlubı bi-renc ü ta‘ab kabarmak rubuvv 813
yatlubü‟t-temra bila şevkin 1071 kabı toldurmak daz 565
‘isyan hub / hab 138 kabluca humme 284
iş „amel 121; maslahat 253; „asvad 306; kablumbaga sülhafat 490
fi„al 914 kaçacak yere halas olmak menas 535
iş bitürmek nech / is‟af 154 kaçkın kimesne harib 657
işe başlamak hiyad 547 kaçtıñ cengden habbeyte 602
işfak hazer 921 kaçup henüz şehrde olan kul defun 280
işidilür her söz evvel fikrin èt inne li-l- kaçup kurtulmak navs 924
hitani ezanen 1063 kada bi‟l-„aceb 354
işiñ soñunda olur hor ol ki hod-bindir kafi hasbi 858
yezüllü „akibete‟l-emri men kafile kirvan 859
hüve‟l-mettah 282 kagıd tirs 143; kirtas 481
işit isma„ 106 kagıdı teslim „anyed 691
işitmek isga 113
kagıdıñ bir yüzi safha 732
işkence „ikab 138
kagşamak vehn / tahalhul 522
işle if„al 371
kah çöker kad yekbu 816
işte budur ol racül ha hüve za 122
kahbe-kar hari„a 396
ita‘at kah 835
kahil ü zahr arası keted 1243
itkan ehli nihrir 836
kahve altı ismi lühne 141
ittifak etmesi nasıñ icma„ 572
kak ka„k 667
iz isr 273
kakırdak hamm 852
iz üzre dönme rac„-i kahkara 860
kakma hers 286
iz‘an sahibi hasif 944
kal‘a hisn 317
izdivaca mani‘ olmak „adl 912 kalafat celfeza 194
ize uymak iktifa 273
kalay rasas 531
izhar hafa 973
kalb bal 289; cenan 803; asma„an 888;
izhar etmek i„rab 169
haled / bal / safer 1134
izinsiz zevce hısım semtine gitmek
cümuh 254 kalbi ferah-nak eyler yatribu‟r-ruv„a
izlemek te‟ebbün 860 331
kalbi hoşnud eylemek i„tab 879
146
kalbi kararmış kasi 772 kaplalı sis „ama / dabab 158

kalbi tar olan haric 606 kaplan nemr 348
kalbur girbal 402 kaplayı yagmur tabak 742
kaldırım balat 824 kapmak hatf 329
kaldırmak nahd / inhad 542 kapu bab 137
kalem mizber 722; akta„an 888 kapu çalmak dakk-i bab 259
kalı tinfese 551 kapu ökçesi ricl-i bab 763
kalın vesic 276; cezil 880 kapu örtüsi südde 715
kalın diba istebrak 861 kapu sürgüsi züfrin 763
kalın urgan kerr / kals 276 kapudan nuti 346
kalk icşa‟ 567 kapunıñ alt èşigi üsküfe 648
kalkan balıgı Ģebbut 1191 kar selc 413; hülül 581; sekit 1140
kalkarsa pek erken ebker 746 kara dudaklı el„as 465
kalkmak ku„ud 976 kara gözli ed„ac 228; ahver 466
kalkmak yokarı şevl 813 kara gözlü kimse da„ic 896
kalteban karnan 942 kara tavuk dėnilen kuş şahrur 1206
kalyon haliyye 346 karagul tali„a 180
kamara ismi selukiyye 1131 karalar zenc 1027
kamçı savt / „irfas 534 karañu gèce müdlehimme 174; decuc
227
kameti kotah ceyder 347
karañu olmak „adv 826
kamış kasaba 434
karga asraman 886
kamilü’r-re’y cezil 880 karı mer‟ete 237
kan dem 267 kar-ı bed münker 102
kan dökici şahs seffah 267
kar-ı imruza bugün vaz‘ èt yedi la
kanad cenah 264
tü‟ahhir fi„le yevmik li‟l-gadi 1047
kanda olduñsa sañadır ikbal eynema
kar-ı nik ma„ruf 102
künte ileyke‟l-izma„ 585
karın kurultısı karkara 843
kandan olursa bılaşık şahita 1176
karınıñ südi leban 1132
kandırmak has 540
karış şibr 571
kandil samac 909
karkaşa hesmele 484
kaniş bida„ / vika„ 575
karlı tag şib 827
kanişe bina 244
karsak fenek 409
kanmak ruva 118
karsız mu„attal 669
kantar ferestun 937
kasd hacc 101; nahv 831
kapak „ilhas 769
kasd hiyad 547
kapamak sedd / sefk 137 kase-i ser cimcime 112
kapan kabban 937 kasık „ane 375
kapışmak intihab 329 kasnak utar 402
147
kasnı kinne 604 kekre „afs 908

kassab ka„kabi 747 kel eclah / asla„ 750
kaş hacib 899 kelam-ı kadimi unutmak ifsah 279
kaşık mil„aka 667 kelam-ı mevzun şi„r 298
kaşımak hakk 1197 kelbiñ savtı nubah 1007
kat‘ eylemek kardabe 806 keler dabb 490
katı çok vèrgi cezil 429 kem èder ‘izzeti pes enseb olan terk-i
katı haykırmak ka„ka„ 576 ‘abes yuhrimü‟l-hurmete fe‟l-
katı saru asfar-i faki„ 419 ecderü ilga‟ü‟l-lagv 833
katı yel hacuc 224 kemal-i eşya’ bid„ 573
katır bagl / „ades 362 kemani rebab 163
kemik „azm 111
katibiñ vasfı meharetde bera„at 646
kemik iligi muh 111
katl has 476
kendi şugliñde ol ètme eliñ işin teftiş la
kavırık ilye 747
tüfniş „amele‟l-gayri fe-kün fi
kavlamak insilah 288
emrike 494
kavl-i sahif half 967
kendiliginden yol açılmak nühuc 225
kavm-i arnabud aslı „arun „aleyna en
kendüñe gel cem‘ kıl ‘aklı bu şaşkınlık
ne„ud 1028
nedir ci‟ ila nefsik ve lümme‟l-
kavramak habs 387
lübbe ma haza‟l-„ameh 855
kavurmak kaly 747
kepçe migrefe 940
kay’ keyd 962 kerem-i tab‘ına bak adem dè ecvedü
kaya sahre 117 min hatem 1216
kayış seyr / kad 458 keremsiz adem halef 626
kaymak zebed 141; düvaye 555 kerevid „ariş 487
kaynar iken tencere savtı eziz 1014 kerim sakit 997
kazmak nebs 946 kes ikta„ 462
ke’ib dayyiku‟l-bal 1020 kesb eyleme cerh 247
kebab haniz 593 keser kadum 345
kebere asaf 631 keskin zelk / ramid 735
kebuter ötmesi nevh / hedil 696 kesmek kalm 722
kec dihan adcem 347 kesmez keham 735
keçe libd 210
kesmez kılıc devan 805
keder kürbet 448
kesmik ku„bere 426
kedi hirre / erzem 287; ebu gazvan 746
kesret ziham 737
kedi mavladı daga‟l-hirretü 831
keş ikt 555
kefil kabil 691
keşiş kissis 485
kehkeşan mecerre 420; ümmü nücum
keşti-i Nuh yanaşdıgı cebel cudi 796
1115
keştiye has tolu meşhun 1177
keklik kabce 221
148
ketb lamk 982 kırmak tahtim 659

ketm hafa 973 kırmızi ahmar 419 / 991
kettan bezi kasab 344 kırmızi gül havcem 110
keyf neşve 389 kıskanmak cerdeme 218
kısmet rizk 96
kıl şa„r 899
kıssa hutta 927
kıl eylik elbette kerem kalur eger azdır
kış şita 448
ya çok ahsin fe-inne‟l-birra
kıtırdak gutruf 803
yebka in kalilün ev kesir 417
kıl hazer tecenneb 237 kıyamet vaki„a 415
kıl kerem danişi rahatla baña ya Allah kıymeti agır olan maktut 1191
kız binti 130
efidi‟l-„ilme me„a‟l-hizzeti li ya
kızamık hasbe 446
feyyad 548
kızgın ramda‟670
kıl te’enni hayr ola encam-ı kar u„lu‟l-
kibar nesl 981
tahtab 1062
kibr huyela 179; zehv 823
kıldı beni sozan o yüz zake‟l-muhayya
kibr èden hal 966
maddani 450
kılıc agzı şüfretü‟s-seyf 267 kilar kaytun 403
kılıç mahik / husam 735 kilid kufl / miglak 259; iklid 763
kılıç çekmek islat 190 kilise bi„a / deyr 485
kılma haddinden fuzuna ictira müddü killet-i sabr cuvaz 563
ricleyke „ala kadri‟l-kisa 1083 kim ki men 874
kılma sadra haddiñ olmazsa güzer iclis kim ki tabi‘ ola hak buyrugına rahat olur
haysü tücles 1087 men tela ma emara‟llahu te„ala
kılma ta‘yib olma ma‘yub men „abe yertah 268
„ibe 1091 kim ola korkunç mehib / mehul 474
kılmak içün ehle tefviz-ı umur a„ti‟l- kin digin 263
kin tutan mübattin 263
kavse bariha 1058
kinar cürf / şatt 394
kılmak tahrik infad 540
kinarı yakanıñ zik 525
kılsa bir na-ehl isabet nagehan
kini terk èt ki nema bulmadı hêç kin èdici
ramyetün min gayri ramin 1066
ühcürü‟l-gayza fe-ma eflaha kat„an
kımıldanmak kasis 524
gayyaz 569
kına hinna 727
kır at eşheb 151 kiprik dökülmek hazel 748
kirdar-ı zişt seyyi‟e 102
kırdı beli kasama‟z-zahre 541
kirde ragif 667
kırk erba„un 442 kiriş veter 161
kırk bayır katna 1135 kise surre 125; vahfe 423
kırk dirhem ukiyye 441 kiseye vasf a„cez 1178
kırlangıc hattaf 1205 kişkek herise 654; ümmü cabir 1122
149
kişnemek sahl / suhal 707 koyun sürüsü kati„ 431

kizb meyn 1173; zehv 823 koyunuñ savtı süga 1009
kizb-i bi-bünyad bint-i gayr 1039 koz cevz 439
kocamış akbaba kaş„am 728 kök necr 414
koç kebş 431 kökden çıkarmak ka„dabe 806
koga delv 553 köle mahin 799
kogalık otı berdi 434 köle kaçdı ebaka‟l-‟abdü 535
kogucı nemmam 463 köpek avazı va„va„a 577
koklamak neşk 543 köpek ürmek nubah 266
kokusı keskin ezfer 367 körfez halic / şerm 777
kolan hizam / dafir 412 kösem kürraz 431
kolay meysire 756 köstek şikal 918
kolay oldı size tahkik o ki oldı müşkil kötü radi 865
ve lekad hüvinne ma kane kötürüm zemin / muk„ad / dabun 789
„aleyküm bi-„avis 528 köyiñ ket-hudası za„imü‟l-karye 266
koltuk ibti 900 kucaga almak ihticar 1180
koltuk kılı Ģüfre 900 kukla benah / lu‟be 594
kula agbes 151
koltuk yasdıgı nümruk 411
kulaç bev„ / ba„ 571
komşu car 355
kulaga nazil olan mu cümme 1234
komşuluk hem-civar 355
konak huzaze 113; menzil 478 kulagı pek sagır utruş 509
konak yeri merhale 692 kulagıñ kılı vatf 759
konmak ilmam / nüzul 692 kulagıñ tozı zifri 759
konuk dayf 129 kulagıñ tut baña er„ini sem„añ 1003
koparmak „ars / iczam 655 kulak üzn 113
kopmak teka„us 655 kulak çıñlaması tanin 759
korkak ceban 775 kulak deligi samah 277; huzbe 370
korku havf 153 kulak içi sadefe 759
korkutmak ra„b 566; icban 775 kulak yumşagı şahmetü‟l-üzn 370
kortarmak „afv 654 kullanmak imtihan 799
koruk husrum 309 kum remil 670
koşmak efr 778 kumar meysir 361
kovmak lühüd 214 kumluga düşmek „unuk 683
koy götüne elki fi mak„adihi 1165 kumrı ötmesi sec„ 1011
koyulandı veref 633 kumsal demes 467
koyun şat 431 kun ist / ümmü‟s-süveyd 862
koyun agılı zerab 275 kundak mi„vez 941
koyun sesli rahim 864 kurbaga difda„ 139
150
kurd hizla„ 578; asraman 886; ebu kuyıdan su çıkarmak inbat 553
ca„de 1127 kuyruk zeneb 264
kurd yatagı vicar 479 kuyruk salan sa„ve 643
kurduñ savtı „uva 1006 kuzgun gadaf 1205
kurdus mültaka‟l-„azm 1244 kuzı hamel 593
kurı çamur salsal 467 kücen zariban 710
kurı incik zunbub 1136 küçük deve ferş 968
kurı ot haşiş 489 küçük dil türfe 949
kurı yer helekun 674 küçük koga hurca 222
kurma hizrab 514 külbasdı ismi melil 690
kurşun anük 531 külhan ütun 1204
kurt semella„ 348 külüng mi„vel 659
kurtarmak hafr 328 kümes temrad 240
küp denne 241
kurtcagız dude 497
küpe ra„se / kurt 740
kurtuldı neca 535
kürek micdaf 368
kurtulmuş nakiz 328
kurulı kapu ritac 238 kürk ferve 409
küs ferc 219
kurum keten 1204
küsmek vagam 545
kurumak hebc
kurutmak tasvih 579
L
kus-ı vasi‘ lehdem 725
kusma kay‟ / huva„ 592
la‘n behl 562
kusur hisbile / gala 989
kuş tayr 264 lafz-ı bi-smi’llah besmele 868
lag mizah 262
kuş daneyi devşürdi nakara‟t-tairü 488
lagar vakiz 328
kuş konmaz otı helyun 508
lagarlık „acef 800
kuş ötmek şakşaka 696
lagute mizher 163
kuş sürüsi ibbil 554 lahana kürnüb 201
kuşak mintaka 719 lahd-ı kafiran narus 415
kuşanmak tenattuf 719 lakab-ı Hazret-i Yunus zu‟n-nun 790
kuşluk duha 906 lal-i mader-zad ebkem 864
kuşluk ta‘amı gada 906 la-ubalilik mücun 794
kuteh cu„şuş 992 layık olur yenbagi 663
kutehlik kisar 399 lazime-i beyt esas 197
kutlu eymen 745 lebs irmizaz 989
kutuz it „akur 387 lecuc „anud 910
kuvvet münne 793; yed 970; ezr 980 legen mizken 753
kuyı bi‟r 287 lems havas 476
151
lenger mirsat / encer 368 mar-i mahi cirris 211

letafet nadret / nüzhet 393 mashara saf„an 942
levrek harasin 1190 ma-siva „alem 98
leyl esvedan 884; cedidan 890 masura istic 930
leziz hala 948 maşrık hafikan 420
lika kürsüf 143 matlab bigye 154
liman kurdatu‟l-bahr 564 matrabaz bündar 527
lisan asgaran 891 maye minfaha 1142
li-ümmi olurlar ise benü‟l-ahyaf 625 mayesiz fahr ètse bir gustah-ru hanne
lokmanıñ vechi suhuletle mürurı süvag kidhun leyse minha 1035
616 maymun kird 710; mesih 974
lu‘b sima„ 594 maymun savtı dihk 1006
lüleli bardak bülbüle 649 mazi gabir 445
me’nus şesen 1244
M meclis-i gas müzdahim bezm 1177
mecnun med„uc 228
mecnun gibi bir ‘aşıkıñ ismi ferhad 294
ma‘bed-hane tamure 919
mecra-yı ta‘am bul„um 616
ma‘cun-ı ‘ıtr lahah / lahlaha 278
meded „avn 202; incad 314
ma‘murluk olsun size ehlen biküm 422 meded-kar mu„in / giyas 202
ma‘ziñ savtı yu„ar 1008 medh takrid 995; la eben leke 1041
magrib hafikan 420 medhuş semeh 290
magrur „ancehi 865 medine tibe 730
mahafe hevdec / karr 1128 mehr sadak 641
mahbub behken 748 Mekke şehri bekke 730
mahi nun 790 Mekke’de iki cebel ahşeban 892
mahv mahk 227; lamk 982; lat„ 998 Mekke’niñ künyesi ümmü kura 1114
mahzen mahda„ 403 Mekke’ye hedy olunan gav u şütür
ma-i ‘azim lücce 230 bedene 784
mal half / hadak 353; bida„at 401 mekr has 476; keyd 962
mal èder i‘ta yahbu 814 mekr ü telbis ètme da„ „anke
mal-ı ganimet nefl 642 büneyyati‟t-tarik 1074
mal-i medfun kenz 198
mel‘un mesih 974
mal-i zayi‘ bidu‟n-na„am 1018
memeye süd gelecek yol seva„id 679
malik cebr 994
men‘ hafa 1001
mancana faydes 565
menare me‟zene 876
mandıra marbid 1143
menzil ma„an 799
marangoz cilfaz 564
mercanguş merdikuş 508
maraz-ı müşkil da‟ü „udal 1197
mercimek şorbası tifşil 667
152
merd-i garib zalikebnü‟l-arda 1020 mikdar zeha 423

merd-i gayur şakun 795 mil mirved 1133
merd-i vakur rezin 808 milk yed 970
merdüm-i kuteh zun 785 miskiñ göbegi fuvra 367
merhamet eyler yahnu 815 misl kifl 967
mersin as 424 misli yok la nazir 407
mesa karratan 802 mişin havre 613
mesafe şukka 398 miyan-ı du sürun ridf 375
meserret hubur 382 miyan-ı sine lebbe 729
mesken me‟va 1143 mizah sima„ 594
mesrur behic 801 / 606 mu‘amma gibi ma‘na-yı dakik meşhaze
mest sekran 695 333
meşakkat i„nat 193 mu‘arreb zendik 311
meşveretgah nediyy / nedve 572 mu‘tedil muktasid 459
mevmuk habib 218
mu‘tedil olsun her işiñ da‟ima hayru‟l-
mevt menun 793
umur evsatuha 1088
mevtadan olan müntekal eşya türas
198 mu‘ti cadi 979
mevt-i can-güzar hazimü‟l-lezzat 1023 muhkem mahis 522
mevzi‘-i harb ma„reke 676 muhtac dayyiku‟l-bal 1020
mevzi‘-i nesl fa„use / hirr / şevar 376 muhtasar söz veciz 457
mey leziz 331; karkaf 389 muhtelifdir halk ahlakında hep en-nasü
meydan halbe 127 ahyafün 1089
meyl meyd 962; rükun 786 mukabil ak„as 464
meyl ètdi saga 831 mukabil olsalar eddad 971
meyl etmek sabv 828 mukad mescur 990
meyveden olursa bılaşık lezika 1175 mukadder münnah 383
meyyit cenis 519 mukavves ise ebrusı ezec 1231
meyyite mülhak olan tenbel icnis 519 mum şem„ 233
mezar kabr / cedes 260 mumbare „usaysa 654
meze nukl 118 munkatı‘ ol gayrdan tebettel 838
mısır bugdayınıñ ismi zürre 425 murafakat vadah 273
mısrin mise„a 343 murdar kazr 603
mızrak rumuh 320 mushaf kürrase 143
mi‘de bulanmak gasy 592 musibet zür‟ü 842
mihman nezil 692 musikiyle edeb ü ‘ilmi ta‘allüm şedv
mihman-seray rubat 692 830
mihnet nasab 175; kedd 751 musikiyle goşıñı zibende kıl es-sema„u
mihr ü mah felekde ezheran 881 müt„atü‟l-esma„ 1109
153
muşıltı gatit 308 na’il olmak halbasa 807

mutlak ses hvah 1004 na-be-ca şerm ètme de yokdur semer el-
muttasıl işidilen ses vahah 1004 haya‟ü yemne„u‟r-rizk 1106
muztarib şahs natşan 1172 na-dan gumr 137
mübrim ü mücbir dilenci şahhaz 323 nadir olan nesne bidu‟l-ünuk 1015
müctemi‘ nesne lübed 178 nagah sataşdı borçlu face‟e‟d-dayinu
229
müddet ecel 691
nagil ibni‟z-zina 452
müfsid „abis 285
nahif vegab 999
mühr-i vezaret hilk 668
nahif olmak „aşeş 499
mühr-kan hakkak 668
müje hüdb 114 na-kes helkes 463; cibz 840; la tendi
müjganı çok olsa ehdeb 1239 safatühü / la tehmi hasatühü 1019
mülayim seham / heşiş 486 nakıs hidac 290
mülayim yürimek meşy-i hevn 1248 nakis nezl 562
münakkaş perde nemat 551 na-mazbut ise karı ahbatun min hatibi
münkabız olmak hachace 224 leylin 1085
müra‟i sufi zerrak 103 nan ebu cabir 1120
mürekkeb hibr 143 na-pak habis 986; kazir 1173
mürtefi‘ yer ifag / necd 670 nar rumman 261
mürü’vet-le sehavet serv 831 nasır mevla 969
müselsel saç ahcen 792 nasib hazz 383
müsinne karı hayz-bun 296 nasib kifl 967
müstakbel gabir 445 naz-ı mehabib gunc / delal 295
müstetbi‘an gelmek dübur 802 nazm-ı şi‘r ilham 873
müşk misk 367 nazük na„im 353
müşkil iş hutta 927 ne güne keyfe 313
müşkil işi akçe feth eyler ebed bi‟n- ne haber mehyem 371
nakdi tenhallü‟l-„ukad 1108 ne vakte dek dürüşürsün dalale ‘arkanı
müşkiñ gaşşi ramik 367 ila ma tenhemikü‟l-gayye eyne‟l-
mütekebbir fir„avn 790 istinkaf 629
nef‘ ribh 401
N nefh ile emr-i nübüvvet „isa 249
nefi‘ cedva 617
n’olaydı leyte 125 nefs ekberan 881
n’olaydı cümle umurum uyaydı mizana nehr rabi„ 953
fe-leyte külle sü‟üni yuvazinü‟l- nehriñ kıyısı miltat 556
kistas 482 nemaz salvat 101
na‘lıñ tasması şis„ / şirak 665 nenni çalmak tehmim 658
na‘lınıñ savtı hafk 1012 nerdüban süllem 715
154
nergis „abher 424 nohud gibi hububatı kavurmak tahmis

nerm-hu heşş / beşş 498 520
nerm-hu adem leyn-i „arike 1249 noksan şiff 987
neseb beden 784 nöbet şekeri kand 332
neşat merah 271 nübey Kur‟an 104
nev-hat muhammem 135
nevm atyaban 882 O
nevm-i hafife tehvim 372 o hüve 812
nevmid olan ayis 202
o ecnebi ki saña müsned ola da„a 627
nev-zuhur bedi„a 587
o humma ki ola ditredici nafid 524
ney mizmar 163
o key kız rabibe 863
nezdik sakib 978
o tabib ki ola pek üstad nitasi 297
nısf ahiri dülce 381
o tag adamı hüve‟n-nesnas 474
nısfı beytiñ misra„ 307
o talup gitmede uykuya şafak da sökdi
nısfu’l-leyl vehn 381
hüve yestagriku fi‟l-hücdeti ve‟l-
ni‘met hinnavr 996
fecrü ceĢer 378
ni‘met ittisa‘ı sübug 606
ocak kanun 1204
ni‘mete şükr etmeyen kes kenud 910
oglak cedy 593
nice rubbema 124
ogul ibn 130
nice fehm eyleyeyim kim bu gumanlu
ohşamak hartama 828
sözdür keyfe estenkihü iz zake ok sehm 161
kelamün meşkuk 685 ok kuburı ca„be 932
nice ihrac ède bu incüyi her bir talgıç ok nişanı hedef 320
keyfe yestenbitu zi‟d-dürrete oklagı mirkak 752
cemmü‟l-gavvas 538 oku anı her anda reccizhu fi külli‟z-
nice kadir olayım bakmaga eşk ise revan zeman 810
keyfe estakdiru en elhaza ve‟d- okumak tertil 104; ders 718
dem„u hetun 797 okur yetlu 874
nice yazam saña dèdigiñi kalbim tagınık ol ‘illet kim kir olur ber-intişar nügut
keyfe ümli leke ma kulte füve‟di 397
lesenit 186 ol agah ela 122
niçün lima 602 ol atdır ki yorulmaz samih 850
niçün limaza 124 ol çengel kim nesne asarlar mi„lak 648
nihanca diñleyüp işitmek istirak 277
ol dilberi zake‟l-„aza 857
nim hand tebessüm 903
ol ham-gêsuya meyl ètdi dilim kad leva
nisa’ havalif 626
kalbi ila zake‟l-„akeş 495
niyaz cu‟ar 429
ol kes ki ola ter-dendan eşneb 1241
nohud himmas 520 ol kimse ki sır saklamaya fürüc 219
155
ol kul ki çok şükranda „abd-i şekur 383 ortak darre 739

ol mahalde kendi yanımdan dèdim togrı ortaklık şirket 401
cevab semme min tilka‟i nefsi oruç savm 101
kultü kavlen sa‟iben 144 ot nebat 132
ol mest ki geçkin ola tafih 829 ot biçmek cez 943
ol saksı kim anda çiçek ola asis 521 otlak eb 400
ol şütür ki iki yaşına vara ibn-i mahad otlamak ra„y 400; müseyyeb 500
783 otlayan hayvan nefeş 500
otsuz susuz yer kafir 140
ol yavrı ki uçmaga henüz ède şüru‘
otun hatab 131
nahid 542
otur iclis 371
oldıgıñ vakti gözet çekme esef sa„aten
ente biha 1226 oturmak cülus 472; ku„ud 976
olma la tekün 698 oturtmak iclas 472
olma şikest ihtitam 740 otuz selasun 441
olmak mezkum ibrad 543 ovmak delk 684
olmak nümayan hashasa 807 oyalandırmak ile tefrika vèrmek terbis
olsa ba‘de’s-sulh bir fitne ‘ayan 209
hedmetü‟s-sa„leb 1090 oymak naht 556
olsa bir emr-i hatir üzre biri na‟imün oynadı hame varakda pek eyü at gibi
riclahü fi‟l-ma‟i 1064 rakasa‟l-mizberü fi‟t-tirsi ke-
olsa bir nadan takaddümle ‘ayan misli‟l-„uncuc 231
sara‟z-züccü kuddame‟s-sinan oyun lehv 361
1057 ozan miksar 173
ozan şahs sersar 185
olsa ger zahr-ı zahiri ye‟di ila ruknin
ozan şahsıñ sükutı simmit 185
şedid 1055
olsa kuddame raviş de meyelan tekeffü‟ Ö
1247
olsa tugyana sebeb mal-ı cezil ba„du‟l- öç komak hatr / nedeb 361
cedbi emra‟ li-l-hezil 1048 ödemek eda 691
olta şiss 199 ödünc kard 691
omuz menkib 444 ögme medh ü sena 96
on „aşar 441 ökçe „akib 1136
on biñ altun bedre 731 ökçeniñ siñiri „urkub 1136
on iki biñ adım fersah 558 öküz sevr 137
orduluk muhayyem 341 öküzüñ savtı huvar 1008
orta vasat 126 ölçek kafiz 443; mekal 623
orta boy rab„a / merbu„ 464 ölçek başı tufaf 623
orta boylu escah 895; merbu„u‟l-kad ölçme tatfif 623
1238
156
ölecek ‘uzvına darb ètmedi saydıñ parmak isba„ 136

eşva 614 pars fehd 710
ölme „iş 1042 pasdırma kadid 416
ölmek mevt 986 paskalya bagut 931
ölüm ümmü kaş„am 728 peh peh behhin behhin 812
öñdül hatar 778 pek salb 659
öñdül komak rehn / irhan 778 pek ‘adavet olıcak beyne’z-zümer
öñe geçmek indira„ 590 beynehüm da‟ü‟d-dara‟ir 1033
öpeyim ukabbil 662 pek açıksa ehl-i bezm kad sahat
öpeyim agzıñı ukabbil fak 662 „asafiru‟l-butun 1059
öpmek telsim 713 pek asan kilid mizlac 503
ördek ivez 240 pek az dirlik bi-edna‟l-„ayşi 839
örgüc senam 736 pek az nesne hasv 943
örümcek minene 793 pek bed yemek sermele 805
öyle zuhr 265; „acmadan 890 pek beyaz abyad-i nasi„ 1024
öyle korkak olamaz nadirdir ecbenü pek böyük çömlek vebi‟e 752
min safir 1217
pek böyük derya kalemmes 394
öyle sür‘atlüdür anıñ feresi esra„u min
zi „atasi 1218 pek böyük deryanıñ ortası kamus 394
pek böyük kapu ritac 933
öz ise karındaşlar benü‟l-a„yan 625
pek böyük kase sahfe 521
‘özrümi makbul tutuñ akbilu ma„zireti
pek böyük kimse kübbar 1209
816
pek ekkal şahs sirvat / „abdü‟l-batin 854
pek ganimetdir dènilen turma çek küllü
P
fadlin min ebi ka„bin derek 1052
pek gıybet èden vakka„ 575
paça küra„ 593
pek gök ekhebü lami„1024
padişah veliyyü‟l-emr / keyham 835
pek güç olan nesne hartu‟l-katad 1110
pak mahis 522; adha / nakiyyen 666; tib
pek güzel ahsen 121
911; habis 986
pek güzel hatun ganiye 934
pak kıl nazzif 603
pek hadid olsa nigah-ı ra’i absaru min
pala mişmel 773 zerka‟i 1214
paluze siritrat 332 pek hararet „ikak 670
pamuk kutn 117 pek haris adem alındıkça dile atma„u
panba birs 511 min eş„ab 1219
papoş na„l 665 pek hastelik zeyl / denef 800
papoşcı iskaf 665 pek ırak kasi 398; heyhat 545
papuc kevs / midas 436 pek ısıcak çorba sehun 787
parlak masi„ 544 pek ıssı yel harur 380
parlamak elk / tevehhüc 544 pek iñleyen kes ünan 800
157
pek karañu gèce leyl-i leyil 1202 penah eyleyecek yer melaz / vezer /
pek kerim üsvetü‟l-ecvad 1017 ma„kil 317
pek kesici nesne şehiz 333 pend va„z 903
pek kıvırcık saç katat 1232 pendimi goş èt konuşma merdüman-ı
pek kocalmak herem 846 dun-ıla istemi„ nushi fe-la te‟lef
pek koyu gölge zill-i zalil 1202 ma„a‟l-kavmi‟n-nezil 699
pek letafetlü olan boy raşik 1183 penir cübn / sennur 1147
pek merhametlü hannan 772 pepeli elsag 149
pek muhfi sada hems 1003 perakende şa„s / şetit 182; şetta 422
pek musinn „ata 819 perde sitr / hidr 917
pek mübariz halis 951 perde yırtmak hurmete vèrmek halel
pek müşkil „udal 289 intihak 664
pek nahif enhal 748 perdeniñ eñsesi vera-yi hicab 162
pek sakiliñ hakkına ètdi sudur eskalün pergar fercar 343
peri cin 100
min erba„a‟in la tedur 1072
peyni za„lul 825
pek ses dacce 1004
pezeveng ka‟id 636
pek sıcak gün yevm-i hamt 380
pırasa kürras 201
pek siyah ise gözi ed„ac 1230
pinyal mi„vel 773
pek soguk gèce leyletün zatü ezizin
1203 pir şeyh 135
pek soguk şey’ hakkında ebradu min pir cima‘dan kaldı havkala‟ş-şeyhu 819
emradin la yüşteha 1044 pire bergus 514
pek soguk yel hurcuc 222 pire bevli „akberi 1160
pek şedid olursa kış sinayyir 927 piri böyük tutdı „azzere‟ş-şeyha 704
pek şedid ölüm mevt-i ahmar 1042 pirinç eruz 425
pek şedid rih „atiye 159 pişmiş nadic 726
pek televvün eyleyen bark-i hulleb 1025 pişürdi eti endace‟l-lahme 726;
pek ugursuz kimse eş‟emü min-ahmuri tahiye‟l-lahme 815
„adin seza 1038 piyade racil 136
pek urmak vakz 328; lahf 921 pogaca turmus 667
pek yalancı meluz / kezzab 164 poyraz yeli mis„ / hir 413
pek yer sahma 117; hazn 140; vagr / puhu kuşı sada 621
„araz 433 puhunuñ savtı zuka 1009
pek yerler na„l / ahmes 467 pusu kurmus / kemin 764
pek yürimek hakhaka 447 puşt muzahher 942
pek zeki el-ma„i / ye‟lma„i / levza„i 875 pürüz zi‟bir 410
pekmez dibs 142 püserbaz luti / muglim 716
pelas hils 551
penah „iyaz 317
158
R ruy-ı dil oldı taban vechü‟l-cenan-i

eşrak 660
rabi‘ arz harba 960 ruz cedidan 890
raf‘ nasb 995; ikna„ 1001 ruz-name findak 481
rahat da„at 382 rücu‘ eyle tüb 838
rahat ol rızkıñ seni elbet bulur er-rizku rüsvalık füduh 244
maksumun 1100 rüşd hasif 944
rahm hannan 263 rütbesi ‘ali nebil 601
rahne selme 923; sagr 994
rakik zenin 758 S
rast nasuh 250
ravgan dühn 322 sa‘at feyne 1199
rayegan meccan 588 sa‘y-i bi’ş-şer eyleyen mahil 285
raz-ı ‘aşık kevn gibi halk arasında oldı sa’il cadi 979
faş sirre ehli‟l-„aĢki beyne‟n-nas sa’imiñ agzı kokusı haluf 1167
ka‟s-sak„a‟i Ģa„ 596 sa’ir vatid 998
re’fet sahibi rahbu‟l-bal 1016 sabah ebredan 884
re’is rubban 564; cenan 803 sabırsızlık ceza„664
re’y asma„an 888 sabi‘ arz „aciba 960
recm-i gayb ma la ya„lem 1030 sabi‘i asman „altar 958
redi senderi 996 sabit vatid 998
redif zemil 693; kifl 967 sabit olmak büruk 675
refahet inti„aş 504 sabun gasul 753
renc i„nat 193 sac ayagı „üsfiye 936
reng sahne 419 saçmak nesr 488
reng tagyiri sühub 563 sada ile buka i„val 705
revac nefak 731 sade-ru emred 135
reza zürfin 763 safa gècesi leyletü‟n-nüzhe 829
rezil sakit 997 safra mirre 356
rızk vèren rezzak 96 sag el yemin 462
rik a„zeban 882 sagır eyhem 113
rikkat sahibi meyyisü‟l-bal 1016 sagir celel 997
rişvet bertil 913 sagrı kefel 613
rumh halil 964 sahi hashas 475
ruspi zaniye 934 sahib zu 811
ruspi işi saniu„l-„ayhere 720 sahib-i kadr-i bülend hatir 459
ruşen nabug 605 sahra ki„a 140; ümmü „ubeydi 1114
saht-ı ‘azab garam 739
159
saht-ı huy „utüll 925 sanma poşide kala sahte-ha-yı kezzab

sahtiyan edim 458 la tahal en vüriyet müfte„alatü‟l-
sakal belme 444; lihye 1227 mellaz 326
sakal başı „usnun 444 sanma yardım ède saña ahbab la tahal
sakallu mültehi 135 en yümiddeke‟l-ahdan 165
sakın hazir 840 sanmañız la tahsebu 874
sakınıñ itteku 123 sap ka„sera 950
sakınmak ittika 102
sapan kulpı mikvem 1129
sakız keyye / „ilk 612
sargı leffafe 656
sakızlık agacı butm 612
sarı su sadid 1138
sakin mescur 990
sarık „amame 656
saksagan „ak„ak 643
sarılık yerekan 706
saksagan avazı „ak„aka 1010
sarkıtmak hedl / terhil 1162
saksı hazef 521
sarmak mişvaz / leff 656
salınan saçak zebir 410 sarmaşık leblab 170
salınmak meyd 962 sarraf sayrefi 342
salınup gezme tebahtur 295
sarsmak teltele 484
sal-i kaht helek 674
sat bi„ 1147
salis arz „arfa 959
satdım bi„tü 984
salis asman sakur 956
satılık mal sil„at 588
salkım „unkud / „unkad 309
satun aldım bi„tü 984
salve etmek resule tasliye 870
satun almak ibtiya„ 588
salya rüval 708 savaş vega 127
saman tibn 426 savmak ivca 137
samin asman sidre 958 savt-ı hafi hasis 476
saña çok hayr vèrsün hak li‟llah sayd haneş 497
derruk 314 sayd èden can-veran cevarih 247
saña hak lutfunı kılsun ikmal saye-ban füstat 557
esbaga‟llahu „aleyke‟l-ifdal 1112 sayı ahsi 439; dehm / „aded 342
saña kim dèdi leke men kale 371 sayılmış mahsub 1195
saña olsun sa‘adet tuba leke 745 saymak „add 342; dehem 732
saña şayeste budur nevlüke 812 saymak heman nakd 588
sancak „alem 607 sayyad ihfak 642
sancmak rekz 1170 saz çalma lehy 163
sancu magad 706 sazan balıgı cirris 1189
sandım hasibtü 474 sebkeser sehif 944
sani arz halde 959 sebük-magz me‟fun 435
seby etmek esir 642
160
sebz ahdar 991 serpme reş 496

sebze-zar rif 400 sersem vezvaz 435
seccade humr 551 ses ervenan 876
sed dekke 715 seslenmek salil 694
sedd-i rahne sagr 994 setr tagtiye / cen 781
sedy-i merdan tonduva 1132 sevgi meveddet 349
segirtmek selle 359; ebed 850 sevinmek batar 175
segrimek ihtilac 239 sevk-i leyyin havz 1000
seha necaha 977 sevk-i şedid havz 1000
sehar yeri açılmak inbilac 234 seyf akta„an 888
sekiz seman 440 seyf-i katı‘ adb / ciraz 951
sekranıñ cem‘i sükara 695 seyl-i ‘azim hucaf 628
seksen semanun 443 seza cedir 104
seksen yıl hukub 421 sezmek hura 509
sem‘ havas 476 sıçramak vüsub 287
semüz semin / zehm 726 sıfat-ı ke’s-i leb-a-leb dihak 1179
semüz ot harfe 170; recle 434 sıfat-ı nakısadan pak Huda sübbuh 251
sen ente 602 sıgama teşmir 624
sen ulular tarafına gitme ente nahve‟z- sıgın yamur 709
zu„ama‟i la tezheb 155 sıgırcık kuşı zerzur 1206
seng-i siyeh esvedan 884 sıgmadı lem-yesag 611
seni hıfz eylesün bari leke‟llah 314 sık tokunmuş came safik 945
sepêd-ru ezher 1228 sıkışmak digat 941
sepet sefat 1198 sıkmak „asr 142; dagta 260
ser-‘asker emirü‟l-ceyşi 341 sır keşf èden „uryan-ı neci 1037
ser-ab al 140 sıra satr / taraka 324
ser-bend denilen mindil hubbe 909 sırça zücac 241
serçe asfur 507 sırdaş neci 169
sırlı desti hanteme 241
serçeniñ avazı şakşaka 1010
sırr-ı mektum vahyün fi‟l-hacer 1031
serd sunbur 990
sırtlan dab„ 168; ümmü tarik 1126
serdab sereb 403
sırtlandan olan kurd hizla„ 578
sere fitr 571
sigar nesl 981
seren dikil 368
sikke mahalle 478
ser-hoş nişvan 389
silab ehyeman 886
ser-i kitfeyne ėnen limme 1234
silah avazı ka„ka„a 576
ser-keş at cemuh 254
silkmek nafd 456
serkeşlik etmek hiran 806
sille tus 321
serpindi reşaşe 496
sim garab 969
161
simen milh 966 sögüd hilaf 310

sine cevş 729 söyle kul 106
sineden nafe inen mu mesrube 1235 söyleşdi anıñla hacah-i lügaz 853
sinek zübab 142 söz kelam 106; za‟m 149
sineniñ balası nahr / beldem 729 söz söyledi ihi 812
sintine cemme 1131 sözden de ‘acz feheh 853
sipas hamd 96 sözleriñden bilişiñ şems gibi ruşen olur
sirkeden ise bılaşık hamita 1176 min makalatike „irfanüke ke‟l-buhi
sirlıgan sirac 909 yeluh 257
sivilce besreh 446 su ma‟ 99
sivri mahrut 286 su akmak nehr 741
siyaset hazv 822 su başı şahne 172
siyeh çerde esmer 1228 su batmak yere gavr 388
siyeh-mest rahrah 276 su degirmeni tahune 491
siz entüm 858 su gibi keyfi bulandırmak tangis 526
size kıldım bu uygun kavli tanzim le- su katılmış süd müzrak 1141
küm nazzamtü za‟n-natka‟l-müvati su kinarında olan mebrek-i ibl „atan
723 675
soguk barid 448 su üzre kefe tufaha 940
soguk esen yel cirbiya 413 su‘ud fer„ 976
soguk su nüfah 291 su’al èt sel 836
soguk su ile yunmak iktirar 352 subh felak 265; karratan 802; ümmü
sokak zükak 478 züka 1115
sokmak zakb 286 subhuñ künyesi ibn-i züka 265
sokulmak düruc 219 subuh agarmak cüşur 381
sol el yesar 363 subuh deminde mey sabuh 255
solak a„fet / a„ser 363 suda olan kabarcık habab / „aylul 653
soldan avıñ görinüp gitmesi saga sünuh suffe „aliyye 480
245 sufre tariyyan 905
solı gelmek suy-ı sayyada avıñ buruh su-i ma‘işet kaşef 354
246 sukut nev‟ 977
solmak zübul 652 suladı avluyı nadaha‟l-bahate 256
solumak inbihar 359 sulaşmak nidah 284
sopa mizrabe 534 sur kal„a 238
sormak reşf 291 suret Ģare 99
soy at tirf / cevad 301 sus büyük yanında yab yab söyle bu
soysuz vagd 452 haykırma ne sah leda‟l-kübbari
soyunmak te„arri 284 ev hafit fe-ma haza‟s-surrah 292
söbüce yüzlü sehlü‟l-had 1238 susam galatı simsim 322
162
susuz necran 167; „atşan 1172 Ş

suvarmak ilva / iska 652
suya batmak havd 388 şa‘ir-i mahir hanziz 334
suya talmak kames 468 şadan behic 606
suyat bahr 965 şagird tilmiz 718
suyı dökdi sefeha‟l-ma‟e 256; sekebe‟l- şah yed 970
ma‟e 536 şahm ebyedan 889; milh 966
suyuñ savtı harir 1012 Şam’da cebel adı Tin / Zeytun 788
suyuñ yüzine çıkmak tafv 825 şaşkın adam valih 847
süd leben 141; milh 966 şaşkınlık deleh 847
süd anası mürdi„a 358 şatır feyc 942
süd ile tolması memeniñ huşuk 679 şebab ebyedan 889
süd köpügi ragve / kustat 555 şebhun tebyit 180
süd sagmak meş„ / tehşim 1141 şeb-i mehtab ibn-i nemir 1118
süd vèrmek irgas 200
şeb-i tarik ümmü cemir 1118
südden kesmek felv 400
şedd ranv 982
südli aş behetta 654
şefkat ètsün hak aña kim gide rah-ı ‘adle
süllemiñ cem‘i selalim 715
rahima‟llahu li-men raha nefilü‟l-
sülüs-i fersah mil 558
iksat 559
sümük muhat 758
şeftalü havh 948
sür‘at-i seyr neca‟ 301
şeh melik 203; harz 407
sürh ezher 1228
şehr misr 698
sürh çeşm olan eşkel 1229
şehvet şereh 854
sürme rengi kehil 688
şek rayb 1030
sürmedan mükhule 1133
şek yok la raybe 408
sürmek delk 684
şeker sükker 698
sürmelü göz „ayn-i kahil 1133
şema’ilde latif olsa lebik 1183
sürü sirb 431
şemm havas 476
sürünüp gitmek zahf 541
şems „ayn 961
süvaran hayyale 680
şer‘an üç habbe vü üç humus agırı kirat
süveyda habbetü‟l-kalb 1134 223
süzgi ravuk 940 şer-ab kahve 698; rah 829
süzgü misfat / galel 526 şer-ab-ı hurma nebiz 325
süzme yogurd sukrat 1147 şerabıñ tulumı zikk 118
süzmek tervik 526 şerif kimse serri 475
şeşim siccin 960
şêve gunc / delal 295
şevka hanin 760
163
şevk-i ruhsarıñ ile dilde çeragım şu‘aranıñ fesahatde beyanı iflak 646
yakarım bi-heva vechike fi‟r- şu‘lelenmek ecic 220
rav„i siraci ezku 820 şuriş ziham 737
şeyh necdi lakab-i şeytan 1222 şübhe etmek iştibah 836
şeyh necdiye cesban sebb evla leh 1222
şey-i nefis danin 353 T
şeytan-ı mehibe „ifrit 179
şi‘r okumak inşad 307 ta ki key 313
şi‘ri bilmek ilham 873 ta‘zim-i mün‘im şükr 96
şi‘r-i gayri iddi‘a intihal 872 tab‘a hoş gelmek bir nesne ravk 904
şiddet be‟s 202; kirtit 1140 tabak fatur-zer 905
şiddet-i buhlini ètsek ima ebhalü min tabi‘ mevla 969
madir 1220 tabi‘at gariz 451
şiddet-i harr ecce 220
tabib „arraf 622
şiddet-i hırs ètmek ciya„ 1184
tabl dühül 607; eşheran 885
şiddetli gün zemherir 415
tabut iran / na„ş 519
şikem ecvefan 885
tac iklil / regas 203
şiker ferc 115
tag cebel 235
şimdi el-an 382
tag arasında olan yol ficac 235
şimşegiñ çakması imad 544
tag başı şimrah 281; „alem 357
şimşegiñ çakması nerm ise misa„ 584 tag depesi semega 217
şimşek berk 158
tag keçisi ayyil 709
şimşir-i bürran müzekker 773
tagıtma la tusi„444
şinik nasif 623 tagıtmak teştit 178; teş„is 214; ibdad
şir ebyedan 889; ebu‟l-ebyad 1120 296
şira tila 332 taharet kur‟ 1002
şir-dan kibbe 949 tahavvül sara 395
şir-i derrende ebu‟l-haris 1125 tahin raşi / dehş 322
şirin-suhan adem lezzi 331 tahkik o innehu 408
şiş migvel 267; seffud 936 tahlis inkaz 318
şişman mutahhem 1237 taht erike 203
şişmek intifah 287 taklid ve‟m 338
şitab eyle vihen 306
taklil-i ‘ata işyag 617
şöyle şöyle keyte ve keyte / zeyte ve
takviye vèrmek itras 530
zeyte 1196
tal şu„be 655
şu za 121
talak tahal 949
şu ‘alametler unudulmaz zeman-ı haşre
taleb „aşm / ravm 154
dek hazihi‟l-asaru la tunsa ila
talkavuk tufeyli 515
vakti‟n-nuĢur 390
şu iş üzre ol „aleyke‟l-emre 306 talkavuk kimse dayfen / dariş 214
164
talkavukda vasf-ı tam kelb-i rufka 1026 tazi gurbuc 152

talmak ingimar 352 te’ehhül izdivac 237
tam iccar 947 te’enni kıl „ala rislike 306
tam akdı vekefe‟s-sathu 742 te’hir-i deyn matil 664
tebah oldı ekin fesede‟z-zer„u 300
tanzim-i umur i„tad 312
tar dik 260 tebak sevahi 467
tar yer harac 222 tebessümle beyan iftirar 1241
tarh èdüp alçagı sözden dahı pak olanı tecelluk vasfı celdü‟l-„umayr 1039
al „ünbüzi‟n nezle mine‟l-kavli ve tegelti mirşeha 412
ma-tabe fe-huz 711 tek vitr 441
tarıltmak igdab 175; ihfaz 561 tekellüm dereh 853
tarik-i hakkı bulmak ihtida 105 tekerlenme tekerruh 615
tarla mezra„a 188 tekne nakire 335
tas iccane 241 teksir-i hutam oldı hatar hayra‟r-rizk
tasi‘i asman „arş-i a„zam 958 ma yekfi 1076
taş hacer 117
telve kilde 825
taş tencere saydan 752 temam ay bedr 109
taşak kunde 1148 temel üss / esas 478; eses / „akir 530
taşlı yer recla / cendel 447 temhir ètmek tab„ 668
tatarcık gaduş 514 temiz zeki 1164
tatlu hulüv 142; leziz 331
temkinli hatun rezan 808
tatlu su „azb / furat 291; selsal 652
temre kavba 446
tatma zevk 904
temrinsiz ok mincab161
tatsız olmak teleh 852 ten cesed 99
tatsızlık beşa„ 908 tepe tell / zerice 357; rabve 670
tavlı deve hurcuc 222 tepme rimas 512
tavşan erneb 152 tepmek nefh 512
tavşancıl „ukkab 728 tepsi daysak 753
tavşanıñ savtı dagib 1011 ter „arak 110; damd 987
tavuk dücac 240 terazu mizan 443
tayanmak ittika‟ 411 tere bakl 170; ümmü cemil 1119
taylesan tak / talik 1162 tere-zar mebkale 201
taze tari 109; ma„id 713 terk èt zer 423
taze bugda firiki „ucale 212 terleme ta‘arrukla nutuh 1161
taze et lahm-i tari 1192 terzi hayyat 128
taze filizler ki çıkar agaç dibinden şekir teskin-i gazab kazm 925
414 teşnelik gayn 961
taze hurma rutab 456 tevazu‘la esir olmak „anv 832
taze mahbub ra„ra„ 574 teve kan içre gelür ise mezi 1137
165
tevkir iclal 704 toprak turab 99; nesile 272; „afer 952
teyemmüm etmek kasd 272 topuz debbus 1151
tezyin tevşiye 861 torı at kümeyt 151
tırhuz tirrih 211 toy kuşı hubara 1207
tırmalamak humuş / hadş 510 toz gubar / „isyer 445
tibden ise bılaşık „abika 1175 toz şeza 439
tilki sa‟leb 168 tuc sufr 531
tilkünün avazı subah 1007 tug tuh 607
timsah fir„avn 790 tuhafcı saydelani 537
tiraş ètdi başı salmaha‟r-re‟se 253
tul karı ermele 396
tiriz dihris 525
tulu‘uñ ibtidasiyle şürukı büzug 599
tir-keş cefir 932
tura dürre 534
togmak tulu„ / zülug 599 turfanda yemiş bakure 261
togramak tefliz 336 turna habercel 554
togrı boy sa„de 920 turşi kamuh 631
togrı söz hikmet 105
turş-ru adem „abus / katub 498
togrı yol sirat-i mustakim 305
tut temessek 851
togrılık sedad / seded 1210
tohm bezir 188 tut kulak veccih şema’en 871
toka izim 719 tutkal gira 938
tutmak ahz 138; ahz 329; imsak 657
toksan tis„un 443
tutruk darm / vakud 939
tokumak nesc / hiyal 914
tuvana hazver 999
tokuz tis„a 440
tuz ebu „avn 1121
tokuzla üç arası bid„ 342
tuz menin 793
tolanmak nesne etrafını tavf 878
tuzak şereke 199
tolaşık mültef 523
tuzlu su bahr 965; milh 1146
toldur imla‟ 911
tüfek sebetan 1166
tolmak imtila 125
tükrügüñ derd ile hulkuma tıkanması
tolu sekit 1140; bered 1163; habb-i
cürad 546
gamam 1242
tükrük busak 949
tolu bardak dihak 649
tütmek gusun 1204
tomruk cezl 659
tomuz balıgı dilfin 211 tütün tabg 911; duhan 939
ton seravil 115 tüy kabarmak bir‟ele 653
tonatmak terkiş 492
toñdı cemed 1163 U
toñmak cümud 413
top küre 1166; midfa„a 1166 ‘ubur irmizaz 989
top kıl karn 968 ucuz irhas 439
166
ucuz etmek terhis 527 uyumamak seher 372

ucuzluk galfa 111; hisb 132 uyuşmak hidr 389
uç şiba 126 uyutmak irkad 308
uçıcı ta‟ir 100
uyutmak kucakda tecĢim 713
uçkur tikke 115
uçma ihtibaz / tayaran 264 uyuz cerb 446
‘ud yelencec 230 uzat el ehvi 408
ufacık katreli yagmur taşş / rudaz 319 uzatmak sözi ishab / itnab 173
ufak nemleye nam cesele 1194 uzun ma„n 799; şermah 895
ufak nesne cüzaz 322 uzun kollu tavilü‟z-zendeyn 1245
ufantı rüfat 191 uzun kulak şerfa 277
ufatdı kemigi refete‟l-„azme 191 uzun suhan rukyetü‟l-hayye 1037
ugrı liss 462 uzunlık intisa 126
‘uzuv şiliv 112
ugur es„ad 245
ugurlı eymen 430 Ü
ugursuz meş‟um 246
‘ukar garab 969 übnelik kim karı cinsinde ola ra„une
397
ulak berid 330
üç selase 440
ulu mogol kavmi lisanında ulug celil
üçünci asman ürkud 955
601
ülfet etmek istinas 477
ululuk ze„amet 601; celal 704
ülfet-i zevce bi„al 702
umma dostluk la türacci‟l-vüdde 697
ülker süreyya 420
unutmak zehl 385
ümiddir hak bizi saklar günehden
usandırmak tagrif 561
le„alla‟llahe yehminen mine‟l-hab
uskumrı küreyric 1190
uslu harim 290 176
ünsanıñ cem‘i inas 213
ustura mihlaka 1148
utanmak haya 130 ünsiyyet-i hayvanla aram dücun 782
uyan licam 412 üren köpek nabih 1150
uyandırmak ikaz 567 üst dudagı yarık olan a„lem 347
uyanık sahir 567 üst katdaki hala kiryas 480
uyanmak intibah 843 üstübec isfidac 727
uyarmak tehcid 658 üstür cigeri filz 336
uyarsa validine bir veled inne haza‟ş- üstüvar metin 981
şible min zake‟l-esed 1065 üşenmek hucun 792
uymak tiba„ / muvatat 338 üşme inşiyal 1159
uymak imama iktida 101 üşse bir şahsa hacalet murı ahcelü min
uysa bir nesne birine hazaka vafaka makmuri 1213
şennün tabaka 1225 üştür avazı hanin / rüga 1006
uyumak gufud / hec„ 308; hübug 600 üştür-i ser-mest ehyeman 886
167
üşümek kurur 413 / 581 veba-i ‘am hucaf 628

üzengi rikab 127 vefret-i ni‘met teref 632
üzüm „ineb 142 vekil hari 862
üzüm bagı kerm 309 vèr a„ti 913
vera dun 973
V vèrir hak saña yu„tike‟l-lahu 838
vèrmek irfad 298; ibtar 993
va‘de hulf eylemek ihfar 432 vèrmek icazet terhis 527
va‘de vefa incaz 432 vèrmemek ibtar 993
va‘d-i bi-hode va‟d-i „urkubi 164 viran müda„sir 923
va‘dini incaz èder erbab-ı ced sahha virki nafile / na‟ile 610
halun iz ra„ad 1101 vivde „amil 835
vacib hatm 298 vüs‘at sübug 606
vahşi şarid 362 vüs‘at olsun merhaba 663
vahşi hımar „ayr 362
vahz cevşen 749 Y
vakar rezanet 435; yed 970
vakf-ı mal eylemek tebil 1157 ya ilahi aç meserret kapusın
vakıf habir 407 iftahi‟llahümme babe‟l-ibtihac 242
vakt evan 421 / 1199; ümme 963; hin ya insan Yasin 788
1173 ya‘ni ey 122
vakta ki lemma 313 yag semen 131
vakt-ı zuhrıñ dem-i germiyyeti hacira yag sürünmek iddihan 801
644 yag tavası taycan 747
vakti gelmek iny 655 yagcı dehhan 1145
vakt-i mahdud mevsim 393 yagcınıñ mengenesi kustan 1145
van güli vetire 424 yaghane medhene 1145
var etme icad 98 yaglı semüz at sah 416
varacak yer masir 762 yaglulık desem 726
varmak „ads / delif 657 yagmak insicam 742
vasf-ı hal-i nakes-i murdar-hu nazifü‟l- yagmur matar 100; gays 536
kidr 1068 yagmurlı bulut „arras 536
vasf-ı nemum zücac / „iyan 1032 yagsız et serik 747
vasi‘u’l-‘ayn ise encel 1229 yakdı elem bagrım inan madda‟l-ceva
vay saña vayhake 123 kalbi fesik 809
vaz„ nasb 995 yakdı göñlüm derd ile atiş gibi bu ayrılık
vazıh olan yol minhac 1186 la„a kalbi bi‟l-ceva ke‟n-nari
vazife ratibe 1169 haza‟l-infikak 672
168
yakın bil az olur salim hatardan kim ki yardım ètsün hak aña kim ola yardımda
çok söyler teyakkan kallema bize es„ada‟llahü li men kane lena
yeslem mine‟l-„asuri men yehzer fi‟l-is„ad 303
350 yardımcı zahir 411
yakınlık izdilaf 218 yarmak herd / sad„ 659
yalamak lahs 1154 yasak vazi„ / tenbih 527
yalan kizb 103 yasdıgac mistah 752
yalan söz urcufe 173 yasdık visade 308
yalancı harras 537 yaş budak gusn 236
yalatmak il„ak 1154 yaş ot kela 489
yaldızlamak temvih 1156 yaş yemiş fakihe 486
yalı sif 394 yaşla göz tolmak igrirak 921
yalman sinan 749 yaşlı deve „avd 513
yaltak melah 285 yaşlu esenn 499
yaltaklık basbasa 807 yaşmak lisam 738
yama urmak ledm / terdim 717 yatık kafuze 649
yan cenb 126; „itfi 444; hasir 964 yatmak dac„658
yañak vicne 110
yaver nasir 407
yanaz kimse lücuc 230
yanıñda „indeke 124 yavrı firah 468
yañlış hata 185 yay kavs 161
yapça gidiş irvad 299 yayka karris 603
yapış i„tasim 851 yaymak rahd / melak 666
yapışdırmak ilzak 938 yayvan mufattah 769
yaz mevsimi sayf 288
yapışmak teşebbüs 624
yazar yümli 874
yapmak bina 343
yaprak varak 261 yazdım kıl ezber böylece emleltü fa-
yar hillün 662 hfaz hakeza 449
yara cürh 454 yazı galat ètmek rakam 732
yazmak imla 104; zebr 457
yaradan hicran akmak firiz 454
yaralı mecruh 247 yè kul 416
yaramaz talih 1150 yedi seb„a 440
yaramaz kimse „arim 822 yedi kat arzıñ evveli retka 959
yaramaz şahs berdes 463 yedi kat yer seb„-i gubar 952
yaranıñ şişi nüfah 271 yel rih 99
yaraşık resik 464 yel hububunda agaclardan gelen ses
yardım ancak teñridendir kim gına zafzafa 694
yelek riş 264
vèrmez sipah innema‟n-nasru
yeleksiz ok mi„rad 320
mina‟llahi fe-la yugni‟r-raciş 844
yelken şira„346
169
yellenmek inbak 1155 yokarı çıkma „uruc 217

yelmek „adv / hayeb 1155 yoklamak cess 1130
yenge künne 739 yokuş yol nihad 541
yeñi bir şi‘r ibda„ 573 yol nehc 225; sirat 558; hasir 964
yeñi mal ismi tarif 148 yol esbabı uhbe 385
yeñiden eyleme peyda ihdas 197 yol kesen kesler kutta„-i tarik 764
yer ard 100 / 963 yola girmek süluk 680
yer haramı hem vera‘eyler bu bir şey’-i yolcu ibnü‟s-sebil 305
‘acib ye‟külü‟s-suhte ve yestebri yoldan sapmak i„tisaf / tenekküb 225
feza emrün feri 866 yoldı sakalı netefe‟l-lihyete 510
yer yarıgı uhdud 556 yonca fasfasa 681
yeriñ altındaki balık yehmut 1188 yonmak necr 345
yeryüzi sa„id 272; sahire 952 yorga at himlac 412
yeşil ahdar 419 yorulmak kell / şezen 359
yetecek dirlik „ayş-i kifaf 632 yosun tuhlab 139
yeter kad 811 yönelmek itticah 840
yetişmege dade igase / israh 274 yufka rahrah / rakik 276
yetişmek ihsab 167; idrak 657 yumrı sil„a 446
yetmedi lem yekfi 409 yumşak mülayim 117
yetmiş seb„un 443 yumşak yay semha 252
yıgın subre 426 yumşak yer sehl 433
yıkamak gasl 115 yuvalak ka„re 1166
yıkılmak inhidam 947 yügrük gemi cariye 368
yıkmak hedm 947 yük dengi „idl 1198
yıl sene 132 yüklük ma„kim 648
yılan hayye / su‟ban 288; ferş 968 yüksek mahal halik 386
yılan balıgı cirris 211; mar-i mahic yüksek olur yesmu 813
1189 yüñ „ihn 117; nefeş 500
yılan izi mizhaf 860 yüñ kırkmak cez 943
yılan savtı fahih 1005 yürek oynaması hafakan 229
yıldırım sa„ika 1163 yürek tamarı vetin 761
yırtıcı hayvan siba„ 348 yüri sir 590
yürimek meşy 299
yırtık hetu‟ 410
yürimek çalkanarak terahvek 637
yigirmi „işrun 441
yüz vech 109; mi‟e 443; müheyya 757
yigirmi keyl bir müd 589
yüz otuz dirhem olunca ritl 589
yogurmak „acn 752
yüz silecek mimsaha 738
yogurt ra‟ib 1142
yüz suyun ma‟u‟l-muheyya 840
yohsul sa„luk 645
yok la 313; leyse 662
170
yüz üzre düşmek ikbab 174; inkibab zem takrid 995

447 zeman menun 793; sinn 968
yüz üzre yıkmak kebkebe 806; tell 926 zemin gabra 445
yüz yasdıgı misdaga 411 zemin-i nerm rahah 270
yüz yazıcı maşita 492 zemini pare pare ètdi dekke‟l-arda 751
yüz yüze cenk eylemek kifah 321 zen imre‟e / mer‟e 737
yüzi gözi buruşmuş şenic 896 zenbden ric‘at tevbe 250
yüzügüñ kaşı fas 740 zenbil miktel 402
zencir silsile 138
yüzüñ bir canibi „arid 757
zen-dost nesibi 703
yüzüñ kıllarını alma hifaf 1201
zengün büzürg olmak „acez 803
zen-i huşyar züveyne 785
Z
zen-i naşize heluk 674
zer garab 969
za‘f vabat / vakz 563; ezr 980
zeradüştük kitabı zend 311
za‘feran cesad 727; asfaran 883
zeradüştük mensubı zendin 311
za‘if metin 981; hazver 999
zerrin „abher 424
za‘if eyledi evha 614
zeval-i batıl zühuk 562
zag ötmek na„k 696
zeval-i vahşet inas 472
zagıñ ötmesi na„ib 1011
zevc ba„l 702
zahir nabug 605
zevc ise eger hoşca bi„al 702
zahir olsa lev-tera‟a 841
zahm şesen 1244 zevce halile 702; harem 730; ümmü
zahmet „ana 129 şirak 1117
zahmet etmek ademe it„ab 879 zevceniñ kayın atası ham 916
zahmiñ sargısı cebire 656 zevciñ kayın atası sihr / haser 916
zalam-ı leyl ile irha-yı perde iscaf 620 zevcine düşmen feruk 396
zarf ina‟ 241 zevcini gayet de seven karı „arub 568
zayi‘ şayi„ 1031 zevk havas 476
zayi‘ eylemek fikdan 922 zeytun yagı zeyt 233
zayi‘i de aramak nişdan 922 zıbıkcı sehhaka 396
zebun kuş bugas 199 zırta fesa 509
zeheb asfaran 883; „ayn 961 zi’b semella„ 348
zehresiz kimse ferik / masu„ 584 zift kir 194
zehr-i katil semm-i naki„ 387 zih-gir hani„a 932
zeker başı haşefe 219 zil sanc 607
zelil mu„abbed 980 zillet hevan 839
zell hizy 832 zina „ihr / „anet 703
zelle „isar / hefve 384 zindan sicn 138
171
zinet zahrafe 435; züveyne 785; hilye

1227
zirek rabiz 459
zi-servet yed-i „ulya 1211
zişt-ru eşveh 465
ziyade kırmızi şey’ ahmer-i kani 688
ziyafet kira 129
zor ile götürmek „atl 912
zorlamak iz‟em 561
zuhur vuduh 244
zulm daym 550; gaşm 741; kadi sedum
1032
zulmet düca 826
zunuñ cem‘i ulu 811
zur-ba na„ar / zurba 776
zurna surnac 607
zübab haneş 497
züll sagar 354
172
ARAPÇA – TÜRKÇE „acmadan ikindi / öyle 890

DİZİN „acn yogurmak 752
„acv bögürmek 707
A adb seyf-i katı‘ 951
adcem kec dihan 347
a„cez kiseye vasf 1178513 „add ısırmak 387
a„fet solak 363 „add saymak 342
a„lem üst dudagı yarık olan 347 „aded sayı 342
a„rec agsak 789 adem insan 98
a„ser solak 363 „ades katır 362
a„taytühü „an zahri yed eylesek hasbi adha pak 666
‘ata 1073 adha ya„mel gündüz işler ise 1185
a„ti vèr 913 „adl izdivaca mani‘ olmak 912
a„ti‟l-kavse bariha kılmak içün ehle „adn ikinci gök 955
tefviz-ı umur 1058 adrame‟n-nare atişi iş‘al ètdi 532
a„zeban hamrek ismi / rik 882 „ads varmak 657
„abd-i şekur ol kul ki çok şükranda 383 „adud bazu 363
„abdü‟l-batin pek ekkal şahs 854 „adv karañu olmak / aydınlık 826
„abher nergis / zerrin 424 „adv yelmek 1155
„abika tibden ise bılaşık 1175 „afer toprak 952
„abis müfsid 285 „afs kekre 908
„abkari her a‘la / ahsen 861 „afv kortarmak 654
„abra göz yaşı 842 agar ak u berrak ise ruhsarı 897
absaru min zerka‟i pek hadid olsa agber boz 445
nigah-ı ra’i 1214 agbes kula 151
„abus turş-ru adem 498 agna „anhü anıñ yerini tutdı 849
abyad-i nasi„ pek beyaz 1024 agyed bedeni yumşak olan taze 828
„acef lagarlık 800 ahbatun min hatibi leylin na-mazbut ise
„acele ‘araba nev‘i 1128 karı 1085
„acem ‘arabdan gayrı 1027 ahcelü min makmuri üşse bir şahsa
„acez zengün büzürg olmak 803 hacalet murı 1213
„aciba sabi‘ arz 960 ahcen müselsel saç 792
ahdab arkası kanbur 464
513
Dizinde kelimelerin karşısında yer alan ahdar yeşil 419; sebz / esved 991
numaralar kelimelerin metinde geçtiği beyit ahiz esir 329
numarasını belirtmektedir. Aynı kelime birden
ahmar kırmızi 419; ak / kırmızi 991
çok beyitte geçmişse araya bir (/) işareti koymak
suretiyle iki beyit numarası da verilmiştir. ahmas ayagıñ çukurı 1139
173
ahmeran bade-i nab / et 883 aleytü ben yemin ètdim 841

ahmer-i kani ziyade kırmızi şey’ 688 al-i ehl-i beyt hvişan 97
ahmes pek yerler 467 „aliyye suffe 480
ahnef ayagı egri olan 637 „allik as 337
ahrabu min cevf-i himar dil-i müfsid „altar sabi‘i asman 958
gibi viran ise dar 1212 „ama kaplalı sis 158
ahres dilsiz 466 „amame sarık 656
ahsen pek güzel 121 „amel iş 121
ahsi sayı 439 amgar al at 151
ahsin fe-inne‟l-birra yebka in kalilün ev „amil vivde 835
kesir kıl eylik elbette kerem kalur amin böyle olsun 313
eger azdır ya çok 417 an bulundıgıñ dem ki hal o 771
ahşeban Mekke’de iki cebel 892 „ana zahmet 129
ahver kara gözli 466 „anac demür küçük kapu 933
ahyel çok ise hali eger 897 „ancehi magrur 865
ahz tutmak 138; almak / tutmak 329 „andele bülbül ötmek 696
„ak„ak saksagan 643 „andem bakm 727
„ak„aka saksagan avazı 1010 „ane kasık 375
ak„as mukabil 464 „anet zina 703
„anne deve agılı 275
„akberi pire bevli 1160
„anud lecuc 910
akbilu ma„zireti ‘özrümi makbul tutuñ
anük kurşun 531
816
„anv tevazu‘la esir olmak 832
akheban fil / camus 892
„anyed kagıdı teslim 691
„akib ökçe 1136
„arak harb 676
akil bazarı boz 442
„arak ter 110
„akir temel 530
„araki balık avcısı 1164
„akl baglamak 918
„araz pek yer 433
akna‟l-„irnin bün-i binisi olan bala bin
ard yer 100 / 963
adem 1236
„arfa salis arz 959
„akr ıssız yer 683
„arid yüzüñ bir canibi 757
akran çatık kaşlu 750
„arife ‘atiyye 622
aksa‟l-meram gayet matlub 877
„arim yaramaz kimse 822
akta„an seyf / kalem 888
„ariş kerevid 487
„akur kutuz it 387
al ser-ab 140 arnaka‟l-ma‟e bulandırdı suyı 946
„ala rislike te’enni kıl 306 „arraf falcı / tabib 622
„alem ma-siva 98 „arras yagmurlı bulut 536
„alem tag başı 357; sancak 607 „ars koparmak 655
„aleyke‟l-emre şu iş üzre ol 306 „arş-ı a„zam tasi‘i asman 958
174
„arub zevcini gayet de seven karı 568 „atik duhteri-nurs 635

„aruk ibtida hayz gören karı 676 „atiye pek şedid rih 159
„arun „aleyna en ne„ud kavm-i arnabud „atl zor ile götürmek 912
aslı 1028 atma„u min eş„ab pek haris adem
alındıkça dile 1219
‘as gèce gezmek 462
„atse aksırmak 178
as mersin 424
„atşan susuz 1172
asaf kebere 631
„asced altun 183 atyaban nevm / cima‘ 882
„asel bal 142 „avd yaşlı deve 513
„ases gèce bekçisi 462 „avicu‟s-sudgi lekad velleheni ham-
asfaran za‘feran / zeheb 883 gêsu beni ètdi medhuş 517
asfar-i faki„ katı saru 4179 „avl böyümek 1209
„avn meded 202
asfur serçe 507
„ayceluf ètdi Süleyman’a kelam 1194
asgaran lisan / cenan 891
ayis nevmid olan 202
„asim hıfz èdici 770 ayise hayz u nifası kesilen karı 189
asis ol saksı kim anda çiçek ola 521 „aylul suda olan kabarcık 653
asla„ kel 750 „ayn göz 114; çeşme / çeşm / zeheb /
aslafün min milh-i ma‟in hayrsız şems 961
hakkında 1049 „ayn-i kahil sürmelü göz 1133
asma„an re’y / kalb 888 „ayr vahşi hımar 362
„asr sıkmak 142
„ayş-i ahdar hoş refahet 1029
asraman kurd / karga 886
„ayş-i kifaf yetecek dirlik 632
as-sabru miftahi‟l-ferec feth olur
„ayyan bed-çeşm olan kes 768
matlub sabr èt kılma lecc 1093
ayyil tag keçisi 709
„asv fesad etmek 822 „azb tatlu su 291
„asvad iş 306 „azbe dil ucı 760
„aşar on 441 „azeb ergen 745
„aşeş az olmak / nahif olmak 499 „azm kemik 111
„aşiri‟n-nase bi-rifkin ve tevakka‟l-ihnak „azra bekaret 130
hoş geçin merdüm ile eyle hazer „azzere‟ş-şeyha piri böyük tutdı 704
hem kinden 650
„aşm taleb 154 B
„ata pek musinn 819
„atab helak 153 ba„ kulaç 571
„atan su kinarında olan mebrek-i ibl ba„de za bundan soñra 871
675 ba„du‟l-cedbi emra‟ li-l-hezil olsa
„atat bagırtlak kuşı 554 tugyana sebeb mal-ı cezil 1048
„ateh bunamak 846 ba„l zevc 702
175
bab kapu 137 behken mahbub 748

badi„ et 747 behkene genç karı 934
bagl katır 362 behl la‘n 562
bagt ansız gelme 935 beht ansız tutma 935
bagteten ansızın 430 bekke Mekke şehri 730
bagut paskalya 931 beldem sineniñ balası 729
bagy azgınlık 776 belec açık kaşlulık 898
baha güzellik 109 beled iskandil 1130
bahr tuzlu su / suyat / deñiz 965 belhut balıgıñ ismi 1188
baki„a dahiye 354 belme sakal 444
bakl tere 170
benah kukla 594
bakure turfanda yemiş 261
bal kalb 289 / 1134 benü‟l-a„yan öz ise karındaşlar 625
balat kaldırım 824 benü‟l-ahyaf li-ümmi olurlar ise 625
balbal enduh 289 bera„at katibiñ vasfı meharetde 646
barid soguk 448 berak göz kamaşmak 502
bariha dün gèce 116 berdes yaramaz şahs 463
bark-i hulleb pek televvün eyleyen 1025 berdi kogalık otı 434
barmil fıçı 565 berec dideniñ agı çok olmak 898
basar görmek 373 bered tolu 1163
basbasa yaltaklık 807 bergus pire 514
basil dilir 180 berid ulak 330
basir dana / bina 407 berk şimşek 158
batar sevinmek 175 berki„a eñ evvelki sema 954
batil dilir 180 berku‟l-cemal-i evmad çakdı dirahş-i
be‟s şiddet 202 hüsni 660
becca böyük göz 114 bertil rişvet 913
beden neseb 784 berur çeşme-zen 604
bedene Mekke’ye hedy olunan gav u besat arz-ı ferah 272
şütür 784 besetu ma‟ideten leke fahsaf döşediler
bedi„ femi vasi‘ce 1240 saña ni‘met ekl èt 639
bedi„a nev-zuhur 587 besl helal / haram 975
bedihe bi-tefekkür söylemek 307 besmele lafz-ı bi-smi’llah 868
bedr temam ay 109
besr bi-mahal isteme 429
bedre on biñ altun 731
besreh sivilce 446
behetta südli aş 654
bestu‟l-yed civan-merd 312
behhin behhin peh peh 812
beşa„ tatsızlık 908
behic mesrur / şadan 606; mesrur /
beşş nerm-hu / ferhunde-ru 498
dilber 801 beşuş güler yüzli 262
176
bev„ kulaç 571 biraz gavga 951

bevlü‟l-cemel idbar 1082 birs panba 511
bey„ alım satım 192 birzun bar-gir 693
beyat gėceden kalmış aş 1193 bisat döşek 551
beyder harman yeri 426 bizer bez tokmagı 344
beynehüm da‟ü‟d-dara‟ir pek ‘adavet bugam ahunuñ savtı 1008
olıcak beyne’z-zümer 1033 bugas zebun kuş 199
beyt iki mısra‘ 307 bul„um mecra-yı ta‘am 616
beytü‟l-haram Ka‘beniñ bir ismi 877 burka„ altıncı asman 957
bezi bed zeban adem 387 buruh solı gelmek suy-ı sayyada avıñ
bezir tohm 188 246
bezze güzel came 128 busak tükrük 949
bi„ sat 1147 butm sakızlık agacı 612
bi„a kilise 485 bühre beli 900
bi„al ülfet-i zevce / zevc ise eger hoşca büka aglamak 103
702 bülbüle lüleli bardak 649
bi„tü satdım / satun aldım 984 bündar matrabaz 527
bi‟l-„aceb kada 354 bünyan bina 923
bi‟n-nakdi tenhallü‟l-„ukad müşkil işi bürr bugday 182
akçe feth eyler ebed 1108 büruk sabit olmak / deve yatmak 675
bi‟r kuyı 287 büzug tulu‘uñ ibtidasiyle şürukı 599
bid„ kemal-i eşya’ 573
bid„ tokuzla üç arası 342 C
bida„ kaniş 575
bida„at mal 401 ca„be ok kuburı 932
bidu‟l-ünuk nadir olan nesne 1015 ca„zeri bed-hu kimse 865
bidu‟n-na„am mal-i zayi‘ 1018 ca‟du‟l-kef bahil 312
bi-edna‟l-„ayşi pek az dirlik 839 cadi sa’il / mu‘ti 979
bigye matlab 154 caf dipden koparmak 935
bih anuñla 95
cahd inkar eylemek 605
bi-heva vechike fi‟r-rav„i siraci ezku cahil bilmez 103
şevk-i ruhsarıñ ile dilde çeragım car komşu 355
yakarım 820 carh dolab 421
bina kanişe 244; yapmak 343 cariye yügrük gemi 368
binti kız 130
cayyid eyü 865
bint-i gayr kizb-i bi-bünyad 1039
ceban korkak 775
bintü sa„d bekaret 1117 cebel tag 235
bir müd yigirmi keyl 589 cebhe alın 757
bir‟ele tüy kabarmak 653
177
cebin alınıñ bir tarafı 757 cenb yan 126

cebire zahmiñ sargısı 656 cendel taşlı yer 447
cebr malik / bende 994 cenev egmek 655
ced baht 430 cenin ana rahminde çocuk 468
ced„ burun kesme 822 cenis meyyit 519
ceda„ bed-gada olmak 908 cera akdı 374
cerad çekirge 300
ceder divar 478
cedes mezar 260 cerad gevişi tavarıñ gussaya 546
cedidan ruz / leyl 890 cerb uyuz 446
cedir seza 104 cerdeme kıskanmak 218
cerh kesb eyleme 247
cedva nefi‘ 617
ceride defter 481
cedy oglak 593
cesad za‘feran 727
cefir tir-keş 932
cesed ten 99
cefn göz kapagı 114
cesele ufak nemleye nam 1194
cefne asma köki 414
cess el ile yoklama 705
cehveri avazı yüksek 864
cess yoklamak 1130
celal ululuk 704
ceş dökmek / hurd-murd etmek 501
celd çapük 1153
ceşa boş bögür 729
celdü‟l-„umayr tecelluk vasfı 1039
ceşir çuval 611
celel böyük iş 540; sagir / ‘azim 997
ceşiş bulgur 491; ism-i sevik 501
celferiz çok yaşamış karı 453
ceşş dögme 705
celfeza kalafat 194
ceva derd 748
celi„ bi-şerm ü haya kimse 323
cevad soy at 301
celil ulu mogol kavmi lisanında ulug
cevarih sayd èden can-veran 247
601
cevaz haşin kimse 562
celle men la „aybe leh arama bi-‘aybı
cevna güneş 599
kim ma‘dumdur 1086
cevsak aksar 895
cemal güzellik 701
cevş sine 729
cemed buz 413; toñdı 1163
cevşen vahz / ahenzih 749
cemel deveniñ erkegi 200
cemil güzel 701 cevz koz 439
cemme sintine 1131 ceyder kameti kotah 347
cemmü‟r-ramad handan 1110 cez yüñ kırkmak / ot biçmek 943
cemre atiş korı 532 ceza„ sabırsızlık 664
cemuh ser-keş at 254 cezer havic 170
cezil katı çok vèrgi 429; kamilü’r-re’y /
cen setr 781
cena bar-ı diraht 486 kalın 880
cenah kanad 264 cezl tomruk 659
cenan kalb / re’is 803
178
ci‟ ila nefsik ve lümme‟l-lübbe ma cüsman beden 684

haza‟l-„ameh kendüñe gel cem‘ cüsüv diz üzre oturmak 455
kıl ‘aklı bu şaşkınlık nedir 855 cüşa gegirmek 843
cibz nakes 840 cüşur subuh agarmak 381
cid boyun 902 cüzaz ufak nesne 322
cidar divar 478
cild deri 112 D
cilfaz marangoz 564
cillevez fıstık 689 da„ ‘illet 296
cimcime kase-i ser 112
da„ „anke büneyyati‟t-tarik mekr ü
cin peri 100
telbis ètme 1074
ciraz seyf-i katı‘ 951
da„a o ecnebi ki saña müsned ola 627
cirbiya soguk esen yel 413
da„at rahat 382
cirris mar-i mahi / yılan balıgı 211;
da„ca ibtida gècesi muhakıñ 228
sazan balıgı 1189
da„i‟z-zehve fe-inne‟z-zehve lil-insani la
ciya„ şiddet-i hırs ètmek 1184
yecder feragat eyle ‘ucbi ademe
cu„l ayak kirası 913
layık degüldür ‘ucub 427
cu„şuş kuteh / diraz 992
da„ic kara gözlü kimse 896
cu‟ar niyaz 429
da‟ „ukam emr-i müşkil 1018
cudi keşti-i Nuh yanaşdıgı cebel 796
da‟b ‘adet 865
cuha bir ahmak ismi 847
da‟il ince / arık olan nesne 880
cuhuş feza‘ eylemek 512
da‟ir dönici 950
cuvaz ıztırab-ı dil / killet-i sabr 563
da‟ü „udal maraz-ı müşkil 1197
cübn penir 1147
da‟ü‟zi‟b açlık 1082
cüder düz yer 433
da‟ül-kibar deyn 1023
cülus oturmak 472 dab„ sırtlan 168
cümme kulaga nazil olan mu 1234 dabab kaplalı sis 158
cümud toñmak 413 dabb keler 490
cümuh izinsiz zevce hısım semtine
dabun kötürüm 789
gitmek 254
cünah günah 263 dac„ yatmak 658
cünd ‘asker 180 dacce pek ses 1004
cürad tükrügüñ derd ile hulkuma dafir kolan 412
tıkanması 546 daga‟l-hirretü kedi mavladı 831
cürcuh esb-i zebun 254 dagib tavşanıñ savtı 1011
cürf kinar 394 dagta sıkmak 260
cürfün münhal hêç hazm ètmez o şuride dahak ‘asel ü selc ile dendan sepêd 677
fi‘al 1215 daheh beñzemek 849
cürh yara 454 dahha gezdi tolaştı 683
179
dahik gülmek 185 deleh şaşkınlık 847

dahk hayz 677 delif varmak 657
dahuk bol yol 677 delk ovmak / sürmek 684
dahuk gülec şahs 677 deluk bedene sürecek her ne ise 684
dahv döşemek / artmak / ırak etmek delv koga 553
824 dem kan 267
dahve genc kuşluk 678 dema„ asmadan tamlayan ab 580
dakk dökmek 344 demak dipi 1163
dakk-i bab kapu çalmak 259 demes kumsal 467
dali„ femi vasi‘ce 1240 denef pek hastelik 800
dam„a göz yaşı 374 denne küp 241
damd huşk / ter 987 der‟ü def‘ 296
derb dervaze-i hisar 238
danin şey-i nefis 353
dereh tekellüm 853
darb-i lahm eti sıkça 1248
derra„a ferace 410
dariş talkavuk kimse 214
ders okumak 718
darm tutruk 939
desem yaglulık 726
darre ortak 739
dayf konuk 129 devan kesmez kılıc / bi-menfa‘at adem
dayfen talkavuk kimse 214 805
daygam arslan 348 devat divit 732
daym zulm 550 devi goşda olan sada 1013
daysak tepsi 753 devr dönmek 421
deyn borc 193
dayyiku‟l-bal muhtac / ke’ib 1020
deyr kilise 485
daz kabı toldurmak / bogazı sıkmak
deysem ayu yavrısı 578
565
dibag dibagat èdecek nesne 613
debbus topuz 1151
dibare deste-i kagıd 481
debur bad-ı meşrika mukabil 380
dibs pekmez 142
decac havz dibinde kalan su 1146 didan dudeniñ cem‘i 497
decuc karañu gèce 227 difda„ kurbaga 139
defun kaçup henüz şehrde olan kul
280 digat sıkışmak 941
digin kin 263
dehem saymak 732
digs bir tutam ot 489
dehhan yagcı 1145
dihak tolu bardak 649; sıfat-ı ke’s-i
dehm sayı 342
leb-a-leb 1179
dehş tahin 322; hayret 369
dihk maymun savtı 1006
dekk döküp ufaklamak 751
dihris tiriz 525
dekke dükkan / bakkal 439; sed 715
dik tar 260
dekke‟l-arda zemini pare pare ètdi 751
dikil seren 368
delal şêve / naz-ı mehabib 295
180
dilfin tomuz balıgı 211 ebkem lal-i mader-zad 864

dinac ıhkam-ı kar ètmek 290 ebker kalkarsa pek erken 746
dirhem akçe 731 eblec açık kaşlu 1230
diya„ güm olmak 583 ebradu min emradin la yüşteha pek
du„bus hiz 452 soguk şey’ hakkında 1044
dude kurtcagız 497 ebredan ahşam / sabah 884
duha kuşluk 906 ebu „avn tuz 1121
duhan tütün 939 ebu „umra cu‘ 1121
duluh giran-bar yola gitme 1161 ebu ca„de kurd 1127
dun emam / vera 973 ebu cabir nan 1120
duruş istemeksiz dügüne gitme 515 ebu cami„ hvan 1120
duvar dönmesi başıñ 356 ebu da„dal fil 1127
düb ayu 710 ebu faci„ halva 1123
dübur müstetbi‘an gelmek 802 ebu gazvan kedi 746
düca zulmet 826 ebu münkiz at 1127
dücac tavuk 240
ebu nafi„ hal 1121
dücun ünsiyyet-i hayvanla aram 782
ebu safvan deveye künye 1126
dühn ravgan 322
ebu sayig faluzec 1124
dühül tabl 607
ebu vessab ahu 746
dülce nısf ahiri 381
ebu zacir gurab 746
düluc gèce gitme 217
ebu zür„a huk 1125
düluk güneşiñ zevali / güneşiñ gurubı
ebu‟l-ebyad şir 1120
678
ebu‟l-haris şir-i derrende 1125
dümmel çıban 446
ebu‟z-zevk ‘asel 1121
dümur destursuz girmek 802
ebyedan şir / ab / şahm / şebab 889
dümye çocuk oyuncagı 361
ecbenü min safir öyle korkak olamaz
dürre tura 534 nadirdir 1217
düruc sokulmak 219 ecce şiddet-i harr 220
düvaye kaymak 555 ecel müddet 691
ecic şu‘lelenmek 220
E ecir halas èt 355
eclah kel 750
eb ata 130; otlak 400 ecra akıtdı 536
ebah boguk sesli 864 ecuc dırahşan 220
ebaka‟l-‟abdü köle kaçdı 535 ecvedü min hatem kerem-i tab‘ına bak
ebed segirtmek 850 adem dè 1216
ebede‟d-dehrü cümle zeman 1199 ecvef boş 634
ebhalü min madir şiddet-i buhlini ètsek ecvefan ferc / şikem 885
ima 1220 eczel hıred-mend 171
181
ed„ac kara gözli 228; pek siyah ise gözi el-cevad eyü at 816
1230
eledd hasm-ı kavi 566
eda ödemek 691
el-emrü ma-fevka‟l-edeb ètme gustahi-i
edat el aleti 343
me’murı ‘aceb 1060
eddad mukabil olsalar 971
elf biñ 423
edim sahtiyan 458
elfeti‟l-yuha‟ü haza‟l-i„tila‟ bi‟l-ittida„
ef„a engerek 453
buldı bu yüksekligi hur-şèd
efdalan emn / ‘adl 893
alçaklık ile 595
efele‟ş-şemsü güneş batdı 826
el-hasudu la yesud hatt-ı kadr eyler
efharan ‘arab / ‘acem 887
hased 1096
efidi‟l-„ilme me„a‟l-hizzeti li ya feyyad
el-haya‟ü yemne„u‟r-rizk na-be-ca
kıl kerem danişi rahatla baña ya
şerm ètme de yokdur semer 1106
Allah 548
el-hibr ve‟l-gumr el-ane siyyan dana vü
eflah a„leme mukabil 347
na-dan şimdi beraber 779
eflec apışı ayrık olan kimse 226; dişleri
seyrek olan 1231 el-hurru „abdün in tama„ hurmetin hatt
efr koşmak 778 eyler insanıñ tama‘ 1077
efrenc frenk 1027 elif bir harf 423
eftas burnı yassı 466 elk parlamak 544
ehda min du„aymisi‟r-raml eyleseñ bir el-kavlü ma kalet hazam her ne ise
rehbere idrak-i haml 1078 ètme tekzib-i kelam 1097
ehdeb müjganı çok olsa 1239 elki fi mak„adihi koy götüne 1165
ehlen biküm ma‘murluk olsun size 422 el-ma„i pek zeki 875
ehneü‟l-ma„rufi evcahü eyleme ihsanda els hıyanet 504
elsag pepeli 149
ta‘vik ü kesel 1080
el-yevm bugün 116
ehvi uzat el 408
eme cariye 358
ehyef beli ince güzel 635 emed gayet 301
ehyeman üştür-i ser-mest / silab 886 emerran fakr / herem 887
ekberan himmet / nefs 881 emir beg 835
ekder bulanık 374 emirü‟l-ceyşi ser-‘asker 341
ekhal hudayi sürmelü 750 emleltü fa-hfaz hakeza yazdım kıl ezber
ekhebü lami„ pek gök 1024 böylece 449
ekmeh anadan gözsüz togan 750 emr buyurmak 835
el„as kara dudaklı 465 emred sade-ru 135
ela ol agah 122 emsa yef„al gėce işlerse 1185
el-an şimdi 382 emsi dün 116
elb cem‘ 182 en„amtü‟n-nazar eyledim pek dikkat
el-carü sümme‟d-dar hane tursun sen 1040
heman komşuya bak 1095 enam halk 98
182
enbaz erzal 325 es„ada‟llahü li men kane lena fi‟l-is„ad

encel vasi‘u’l-‘ayn ise 1229 yardım ètsün hak aña kim ola
encer lenger 368 yardımda bize 303
encidan hıltit agacı 804 esas lazime-i beyt 197
endace‟l-lahme pişürdi eti 726 esas temel 478
endad birbirine beñzeyen 971 esbaga‟llahu „aleyke‟l-ifdal saña hak
ender hirmen 182 lutfunı kılsun ikmal 1112
enef ‘ar etmek 636 escah orta boylu 895
esed arslan 168
enhal pek nahif 748
enis ahen-i nerm 213 esenn yaşlu 499
enis hem-dem 477 eses temel 530
en-nakdü sabunü‟l-kulub akçe koymaz esir hep 611
dilde evsah-ı kürub 1103 esir seby etmek 642
en-nasü ahyafün muhtelifdir halk eskalün min erba„a‟in la tedur pek
ahlakında hep 1089 sakiliñ hakkına ètdi sudur 1072
ente sen 602 esmer siyeh çerde 1228
ente nahve‟z-zu„ama‟i la tezheb sen esmeran hinta / ab 891
esra„u min zi „atasi öyle sür‘atlüdür
ulular tarafına gitme 155
anıñ feresi 1218
entüm siz 858
es-sema„u müt„atü‟l-esma„ musikiyle
enzere‟ş-şeybü eyledi pirlik tahvif 250
goşıñı zibende kıl 1109
er„ini sem„añ kulagıñ tut baña 1003
esvedan leyl / seng-i siyeh 884
erba„a dört 440
eş‟emü min-ahmuri „adin seza pek
erba„un kırk 442
ugursuz kimse 1038
erc hoş kokmak 801
eşell çolak / mütekebbir 789
ercüvan ergıvan 804
eşem burnaz 465
eric hoş kokmak 801
eşheb kır at 151
erike taht 203
eşhel ala gözlü 466
ermele tul karı 396
eşheran tabl / ‘alem 885
erneb tavşan 152
eşkel sürh çeşm olan 1229
er-rizku maksumun rahat ol rızkıñ seni
eşneb ol kes ki ola ter-dendan 1241
elbet bulur 1100
eş-şartu emlek ‘ahd u peymanıñda kıl
eruz pirinç 425
payendelik 1099
ervaha‟l-lahmü et kokdı 1158
eşter gözi yırtlaz 465
ervenan ses 876
eşva ölecek ‘uzvına darb ètmedi saydıñ
erzelan fakr / havf 893
erzem kedi 287 614
es„ad ugur 245 eşveh zişt-ru 465
eta geldi 121
eteytüm geldiñiz 422
183
evan vakt 421 / 1199 faze iki direkli çadır 557

eved egrilik 1210 fazu„a bucu 594
evha za‘if eyledi 614 fe‟s balta 659
ey ya‘ni 122 fehd pars 710
eyhem sagır 113 feheh sözden de ‘acz 853
eymen ugurlı 430; kutlu 745 fehih horuldı 843
eynema künte ileyke‟l-izma„ kanda fekih hoş tab‘ 837
olduñsa sañadır ikbal 585 fekk çene 1200
eyr ‘alet-i nesil 375 fe-la testahkiru‟ş-şani velev nemlen fe-la
eytal bel 719 te‟men ‘aduyı horlama mur ise de
ezan bilmek 807; bildirmek 876 hem kılma emniyyet 754
ezec mukavves ise ebrusı 1231 felak subh 265
ezenne eyildi 274 felc hasm üzre zafer 226
ezfer kokusı keskin 367 felek gök 419
ezher sürh / sepêd-ru 1228 fe-leyte külle sü‟üni yuvazinü‟l-kistas
ezheran mihr ü mah felekde 881 n’olaydı cümle umurum uyaydı
eziz kaynar iken tencere savtı 1014 mizana 482
ezr arka 900; za‘f / kuvvet 980 felv südden kesmek 400
ezrak gök 419 felz def‘aten vermek 336
fem agız 110
F fenek karsak 409
fer„ hübut / su‘ud 976
fa„use mevzi‘-i nesl 376 ferc şiker 115; küs 219
face‟e‟d-dayinu nagah sataşdı borçlu fercar pergar 343
229 fereh çapük olmak / be-gayet şadıman
fahih yılan savtı 1005 olmak 850
fahl bugur 513 feres at 151
fahz but arası 376 ferestun kantar 937
fak göze mugravrak 1179 ferguş iki örküçli deve 513
faka fakir 318 ferhad mecnun gibi bir ‘aşıkıñ ismi 294
fakat ancak 858 ferik zehresiz kimse 584
fakihe yaş yemiş 486 fersah on iki biñ adım 558
faluz çelik 336 ferş küçük deve / yılan 968
faniz ‘akide 332 feruk zevcine düşmen 396
fas yüzügüñ kaşı 740 ferve kürk 409
fasfasa yonca 681 fesa zırta 509
fasil deve yavrısı 736 fesede‟z-zer„u tebah oldı ekin 300
fatur-zer tabak 905 feş anahtarsız kilid açmak 503
faydes mancana 565 feşfeşe açık yalan 1030
184
fettah açıcı ismi 259 G

fevvidi’l-emra ila‟llahi hüve‟l-gavsü
yugis hakka tevfiz èt işi nasır gab arslan yatagı 168
odur nusret èder 215 gabes gül rengi 688
feyc şatır 942 gabgab çeñe altı 150
feyne sa‘at 1199 gabir mazi / müstakbel 445
fi„al iş 914 gabn aldamak 442
fi„l-i nakis eksik iş 395 gabra zemin 445
fi‟s-sayfi dayya„ti‟l-leben fevt èdüp gabuk ahşam üzre içilen bade-i nab
255
maksudı soñra arayan 1098
gad ferda 116
ficac tag arasında olan yol 235
gada kuşluk ta‘amı 906
ficidike boynuña 337
fidda gümüş 183 gadaf kuzgun 1205
fikak açmak mühr-i mektubı 668 gadir göl 388
fikdan zayi‘ eylemek 922 gadire gêsu-yı huban 774
fikh bilmek 837 gaduş tatarcık 514
gagat dirinti 192
filiz cevher-i ma‘den 848
gala kusur 989
filz üstür cigeri 336
galel süzgü 526
findak ruz-name 481
galfa ucuzluk 111
fir„avn timsah 790
gall baglamak gerdanda desti 926
firah yavrı 468
galle bend ètdi 274
firiz yaradan hicran akmak 454
galve bir ok atımı 558
firka cil 98
gamas çirk / çapak 374
firsad bögürtlen yemişi 310
gamid göz yummak 372
firsik et şeftalü 533
gamira etden olursa bılaşık 1174
fitr sere 571
ganiye pek güzel hatun 934
fiyye me‟mulün gafirun eyne is„adü‟l-
garab ak kavak agacı 147; sim / zer /
bülug bende çok dil-hvah vardır ‘ukar 969
kandadır ‘avn u savl 608 garam saht-ı ‘azab 739
furat tatlu su 291
gariz tabi‘at 451
fuvra miskiñ göbegi 367 gars fidan-ı taze 236
füduh rüsvalık 244 gasl yıkamak 115
fülk gemi 194
gasul sabun 753
fürüc ol kimse ki sır saklamaya 219
gasy mi‘de bulanmak 592
füstat saye-ban / böyük çadır 557; eski
gaş hıyanet 504
mısrıñ ‘alemi 1223
gaşm zulm 741
fütur gevşeklik 389
gaşy baygınlık 389
gatit muşıltı 308
185
gavga çekirge 1187 habbe bir mu‘tedil arpa 223

gavr su batmak yere 388 habbetü‟l-kalb süveyda 1134
gaym ebr 100 habbeyte kaçtıñ cengden 602
gayn teşnelik / ebr 961 habb-ı gamam tolu 1242
gays yagmur 536 habbü‟s-sanavber fıstık 689
gayyera‟l-veche bozdı yüzin 638 habel dêv 337
gazal ahu 152; ahu-peçe 709 habercel turna 554
gazi eli boş dönmek 642 habib mevmuk 218
gibb gün aşurı ditretme 356 habir agah / bina 407
gillim esir-i şehvet olan kimse 716 habis pak / na-pak 986
gira tutkal 938 habit deli 781
girbal kalbur 402 hablü‟l-verid boyun tamarı 902
giyas meded-kar 202 habr ‘alim 836
gubar toz 445 habs kavramak 387
gubeyra boza 118 hac baş yarmak 224
gudde bez 803 hacah-i lügaz söyleşdi anıñla 853
gufud uyumak 308 hacc kasd 101
guleva haddi geçmek 823 hacer taş 117
gumr na-dan 137 hacfe havz yanında kalan bakiyye-i ma’
gumra gird-ab 139 628
gumud eşme suyı az u çok olmak 985 hachace ahmak 224
gunc şêve / naz-ı mehabib 295 hachace münkabız olmak 224
hacib ebru 239; kaş 899
gurabu‟l-beyn firkat 1036
gurbuc tazi 152 hacira vakt-ı zuhrıñ dem-i germiyyeti
gurfe çar-tak 480 644
gurre atıñ cebhesindeki ak 281 hacuc katı yel 224
gusn yaş budak 236 hada‟l-ible deveyi nagme ile sürdi 830
gusun cebheniñ büklümü 370 hadak mal 353
gusun tütmek 1204 hadaka gözüñ siyahı 373
gutruf kıtırdak 803 haddad demürci 302
hadhada calk 1149
hadid demür 302
H
hadin dost 801
hadis haber 610
ha al 408
hadş tırmalamak 510
ha hüve za işte budur ol racül 122
hafa ketm / izhar 973
ha‟ik culaha 914
hafa men‘ / i‘ta 1001
hab ‘isyan 138
hafa bi baña lutf ètdi 617
habab suda olan kabarcık 653
hafakan yürek oynaması 229
habbaz etmekçi 335
hafdu‟l-„ayş güzel dirlikli 312
186
hafi gizlü 169 hamid ekşi 708

hafifü‟l-haz bi-kayd-ı ‘ıyal 745 hamita sirkeden ise bılaşık 1176
hafikan maşrık / magrib 420 haml-i sakil agır yük 193
hafk na‘lınıñ savtı 1012 hamm kakırdak 852
hafr kurtarmak 328 hamse beş 440
hakhaka pek yürimek 447 hamsun elli 442
hakk kaşımak 1197 haneş hayye / sayd / zübab 497
hakkak mühr-kan 668 hanez et kokmak 803
haküm alıñ 858 hani„a zih-gir 932
hal ‘anberin nokta-i ruhsarı 701; beñ / hani‟an ‘afiye 416
dayı / kibr èden 966 hanin şevka 760; üştür avazı 1006
hal„ edebsizlik 944 haniz kebab 593
hala leziz 948 hank bogmak 930
halavet didede olsa 1182 hannan rahm 263; pek merhametlü 772
halbasa na’il olmak 807 hanne kidhun leyse minha mayesiz fahr
halbe meydan 127 ètse bir gustah-ru 1035
halde sani arz 959 hanteme sırlı desti 241
haled kalb 1134 hanziz şa‘ir-i mahir / hayesiz 334
halef keremsiz adem / eñse canibi 626; harac güçlük / tar yer 222
canisin 849 harasin levrek 1190
half mal 353; and içmek 605 harba rabi‘ arz 960
half eñse / kavl-i sahif 967 hard hışm 190
halic körfez 777 harem ka‘be / zevce / dahil-i dar 730
halik yüksek mahal 386 harfe semüz ot 170
halil dost 697; ism-i dil / rumh / fakir hari vekil 862
964 hari„a kahbe-kar 396
halile zevce 702 harib kaçkın kimesne 657
halis arpa ile karışık bugday 212 haric kalbi tar olan 606
halis pek mübariz 951 harif güz 448
haliyye kalyon 346; arı kovanı 1144 harim uslu 290
halk bogaz 616 harir suyuñ savtı 1012
hall çözmek 115 hariş alaca hayye 490
hallak berber 1148 harras bed-guman kimse / yalancı 537
haluf sa’imiñ agzı kokusı 1167 harraz dikici 436
ham zevceniñ kayın atası 916 hars ekin 188
hamd sipas 96 harşef enginar ismi 631
hamdele el-hamdü li-llah 868 hartama ohşamak 828
hamel kuzı 593 hartu‟l-katad pek güç olan nesne 1110
harur pek ıssı yel 380
187
harz şeh 407 hatti hat-ı hecr adlu mevzi‘de yapılmış

has fehm 476 nize 749
has kandırmak 540 hatve adım 299
has katl / mekr 476 havalif nisa’ 626
hasas fakr 532 havara beyaz etmek 141
hasbe kızamık 446 havas basar / lems / sem‘ / şemm / zevk
hasbele hasbüna-llahi te‘ala 869 476
hasbi kafi 858 havass havl 203
havcem kırmızi gül 110
hasene eyülük 432
havd suya batmak 388
haser zevciñ olursa 916
havf korku 153
hashas sahi 475
havh şeftalü 948
hashasa olmak nümayan 807
havi boş 516
hasibtü sandım 474
havkala‟ş-şeyhu pir cima‘dan kaldı 819
hasif rüşd / iz‘an sahibi 944
havkale fıkra-i la havle 869
hasir yan / yol / bahil 964
havr gèrü dönmek 385
hasis savt-ı hafi 476; atiş sesi 1014
havre mişin 613
hasr bel 719
havs dide-i şahini dikmek 924
hass helak etmek 705
havt gözetmek 917
hassili‟l-„ilme feza ahvecü min külli‟l-
havz sevk-i leyyin / sevk-i şedid 1000
irab hasıl èt danişi o cümle haya utanmak 130
emelden elzem 733 haydar arslan 348
hasv çorba 905; pek az nesne / içmek haydude dönmek 602
943 hayeb yelmek 1155
haşefe zeker başı 219 hayl at 127; atlu 180
haşiş kurı ot 489 hayme çadır 160
haşve batn içre olan hep eşya’ 1135 hayn helak 1173
hat çizgi 126 hayra‟r-rizk ma yekfi teksir-i hutam
hata cima„ 115
oldı hatar 1076
hata yañlış 185
hatab otun 131 hayru‟l-umur evsatuha mu‘tedil olsun
hatar öñdül 778 her işiñ da‟ima 1088
hatb böyük iş 123 hayşum burun içi 552
hatf kapmak 329 hayyale süvaran 680
hatir sahib-i kadr-i bülend 459 hayyat terzi 128
hayye yılan 288
hatira agıl 1143
hayyehel gel ‘acele 545
hatm vacib 298
hayyir hayrı çok zat 366
hatr öç komak 361
hayz-bun müsinne karı 296
hattaf kırlangıc 1205
hayzeran hezaran 804
188
haza bunı 755 helekun kurı yer 674

haza„bel batıl 823 helhal elek 402
hazafil eski esvab 717 helkes na-kes 463
hazef saksı 521 hellab furtuna günü 159
hazel kiprik dökülmek 748 heluk zen-i naşize 674
hazer işfak 921 helyun kuş konmaz otı 508
hazihi‟l-asaru la tunsa ila vakti‟n-nuĢur hem-civar komşuluk 355
şu ‘alametler unudulmaz zeman-ı hems pek muhfi sada 1003
haşre dek 390 hena bahşiş 128
hazihi‟n-nagyetü in künte basiran herd yarmak 659
hasbüke bu kelam olduñ ise herem pek kocalmak 846
merdüm-i dana saña bes 470 herise kişkek 654
hers kakma 286
hazimü‟l-lezzat mevt-i can-güzar 1023
hesmele karkaşa 484
hazir sakın 840
heşiş mülayim 486
hazm ‘akl 837
hazn pek yer 140 heşş agaç silkme 486; nerm-hu /
hazv siyaset 822 ferhunde-ru 498
hazve‟n-na„l bi‟n-na„l bulsa iki nesne hetu‟ yırtık 410
hakk ihtiza’ 1067 hevan zillet 839
hazver tuvana / za‘if 999 hevcel ahmak / delil-i pür-nebah 970
hazz nasib 383 hevdec mahafe 1128
heb li bagışla baña 423 hevvena‟llahü „aleyke eyleye hak saña
hebbaşe birikmiş nesne 721 kolay 547
hebc kurumak 579 heyca gavga 1187
heyda fesad-ı mi‘de 297
hec„ uyumak 308
heyhat pek ırak 545
hecr firkat 748
heyte leke ilerü gel 663
hedef ok nişanı 320
heziz ırgalamak 456; badıñ sesi 1014
hedil kebuter ötmesi 696
hiba alacık 557
hediyy damad 863
hibr mürekkeb 143
hedl sarkıtmak 1162
hicr ‘akl 846
hedm yıkmak 947 hidab boya 135
hedmetü‟s-sa„leb olsa ba‘de’s-sulh bir hidac nakıs 290
fitne ‘ayan 1090 hiddis dellal-i haber 207
hefve zelle 384 hidmil eski esvab 717
hel eta geldi mi 1169 hidr perde 917
hel şüfte misli‟l-muhterik gördüñ mi hidr uyuşmak 389
ben gibi yanık 809 hifaf yüzüñ kıllarını alma 1201
helek sal-i kaht 674 hikmet togrı söz 105
189
hilaf sögüd 310; dirahti-bid 626 huff çizme 436

hilk mühr-i vezaret 668 hufre çukur 260
hillün yar 662 hukub seksen yıl 421
hils pelas 551 hulkum bogaz 150
hilye zinet 1227 huller burçak 425
himar eşek 362 hulm düş 600
hulüv tatlu 142
himlac yorga at 412
humme kabluca 284
himlak gözüñ iç çevresi 373
humr seccade 551
himmas nohud 520
humuş tırmalamak 510
hin vakt 1173
hunak bogaz agrısı 929
hinna kına 727
hura sezmek 509
hinnavr bela / ni‘met 996
hurca küçük koga 222
hinta bugday 182
hurcuc tavlı deve / pek soguk yel 222
hir poyraz yeli 413
hus hurma agacınıñ varakı 791
hiran serkeşlik etmek 806
husam kılıç 735
hirr mevzi‘-i nesl 376
husrum koruk 309
hirre kedi 287
husu‟ göz kamaşmak 502
hirz hama‟il 768
husur gèrü dönmek 385
hisan aygur at 707
hisb ucuzluk 132 huşuk süd ile tolması memeniñ 679
hisbile kusur 989 hutta kıssa / müşkil iş 927
hisn kal‘a 317 huva„ kusma 592
hiyad kasd / işe başlamak 547 huvar öküzüñ savtı 1008
hiyal tokumak 914 huyela kibr 179
hiyatun ihtilal 1223 huz ma safa da„ ma keder bihterin al
hizam kolan 412 bedterinden kıl güzer 1056
huzaze konak 113
hizla„ kurd / sırtlandan olan kurd 578
huzbe kulak deligi 370
hizrab kurma 514
huzme demet 1198
hizy husran 504; zell 832
hübug uyumak 600
hub ‘isyan 138
hübut ènmek 235
hubara toy kuşı 1207
hücra batıl söz 1187
hubbaz ebe kümeci 434
hücud hvab / bi-dari 985
hubbe ser-bend denilen mindil 909 hüdb müje 114
hubur meserret 382 hüdhüd çavuş kuşı 643
hucaf seyl-i ‘azim / veba-i ‘am 628 hülül kar 581
hucne egrilik 792 hüm anlar 858
hucun üşenmek 792 hümeze gamz èdici 208
huddam haşem 203 hünak anda 663
190
hüve o 812 ibti koltuk 900

hüve yestagriku fi‟l-hücdeti ve‟l-fecrü ibtiya„ satun almak 588
ceĢer o talup gitmede uykuya icad var etme 98
şafak da sökdi 378 icaf èvdirmek 330
hüve‟n-nesnas o tag adamı 474 icban korkutmak 775
hvah mutlak ses 1004 iccane tas 241
iccar tam 947
iccas erik 261
İ
iclal tevkir 704
iclas oturtmak 472
i„ade gèrü döndürmek 209
i„nat renc / meşakkat 193 iclis otur 371
i„rab izhar etmek 169 iclis haysü tücles kılma sadra haddiñ
i„rad döndürmek vechi 545 olmazsa güzer 1087
i„tab kalbi hoşnud eylemek 879 icma„ ittifak etmesi nasıñ 572
i„tad tanzim-i umur 312 icnis meyyite mülhak olan tenbel 519
i„tak etmek azad 641 icra akıtmak 110
i„tasim yapış 851 icşa‟ kalk 567
i„tisaf yoldan sapmak 225 iczam koparmak 655
i„val sada ile buka 705 idah ızhar eylemek 349
i‟vicac egrilik 236 iddihan yag sürünmek 801
ibbale bir kucak odun 489 iddihar cem‘ etmek 353
ibbil kuş sürüsi 554 idfa„i‟ş-şera bi-„udin ev „amud az u
ibda„ yeñi bir şi‘r 573 çokla savagör cerrarı zud 1051
ibdad tagıtmak 296 „idl yük dengi 1198
ibl deve 200
idlac evvel-i leylde gitmek 1186
iblag eylemek isal 610
idmar göñülde gizlemek 349
ibn ogul 130
idnaf güneş guruba yakin olmak 620
ibni habbe etmek 1122
idrak bilmek 104; yetişmek 657
ibn-i lebun ikiyi geçmiş üçünciye giren
idri bil 1003
783
„idve bahr 556
ibn-i mahad ol şütür ki iki yaşına vara
if„al işle 371
783
ifag mürtefi‘ yer 670
ibn-i nemir şeb-i mehtab 1118
iflak şu‘aranıñ fesahatde beyanı 646
ibn-i züka subhuñ künyesi 265
ifrag boşaltmak 611
ibni‟z-zina nagil 452
ifrak hastanıñ saglıgı yüz tutması 647
ibnü‟s-sebil yolcu 305
ifrat çok olsa 550
ibrad olmak mezkum 543
„ifrit şeytan-ı mehibe 179
ibtar vèrmek / vèrmemek 993
ibtedi‟ başla 95 ifsah kelam-ı kadimi unutmak 279
191
iftahi‟llahümme babe‟l-ibtihac ya ilahi iklid kilid 763

aç meserret kapusın 242 iklil tac 203
iftira ifk 103 ikna„ raf‘ / hatt-ı ser 1001
iftira„ bekaret bozmak 587 ikt keş 555
iftirar tebessümle beyan 1241 ikta„ kes 462
igase yetişmege dade 274 iktida uymak imama 101
igdab tarıltmak 175 iktifa ize uymak 273
igrirak yaşla göz tolmak 921 iktiham hatar-nake duhul 153
ihab dibagatsız olan post 613 iktinah aslına yetmek bir işiñ 837
ihale binmek 680 iktirar soguk su ile yunmak 352
ihbal gebe ètmek 703 il„ak yalatmak 1154
ihdas yeñiden eyleme peyda 197 ila dek 124
ihfak sayyad 642 ila ma tenhemikü‟l-gayye eyne‟l-istinkaf
ihfar va‘de hulf eylemek 432 ne vakte dek dürüşürsün dalale
ihfaz tarıltmak 561 ‘arkanı 629
ihi söz söyledi 812 ilac ızhar eylemek 349
ihma hıfz eylemek 770 ilbab ikamet eylemek bir yerde 171
ihmad güzel etmek 295 ilfa bulmak 430
„ihn yüñ 117 ilhad hakdan inhiraf 311
„ihr zina 703 ilham feyz-ı ma‘na kalbde 873
ihsab yetişmek 167 ilham şi‘ri bilmek / nazm-ı şi‘r 873
ihsan hıfz eylemek 770 „ilhas kapak 769
ihtibaz uçma 264
„ilk sakız 612
ihticar kucaga almak 1180 ill ü il Allah esma-i huda 95
ihtida tarik-i hakkı bulmak 105
ilmam konmak 692
ihtilab aldamak 140
ihtilac segrimek 239 ilva suvarmak 652
ihtilam düş azmak 600 ilye kavırık 747
ihtira„ etmek ihdas 587 ilzak yapışdırmak 938
ihtitam olma şikest 740 ilzaz ibram 561
ik„as çok vèrmek / az vèrmek 992 im„an bakmak dikkatle 767
„ikab işkence 138 imad şimşegiñ çakması / gözle işaret
„ikak pek hararet 670 544
„ikal bag 918 iman inanmak 767
ikan bilmek 767 imla yazmak 104
ikaz uyandırmak 567 imla‟ toldur 911
ikbab yüz üzere düşmek 174 imlak fakr 645
ikbar böyütmek 1209 imre‟e zen 737
ikfal gèrü döndürmek 209 imsak tutmak 657
imtidah çeküp taşra çıkarmak 286
192
imtihan kullanmak 799 inne haza‟ş-şible min zake‟l-esed

imtika„ havfden ya huznden çehre uyarsa validine bir veled 1065
bozulmak 591 inne li-l-hitani ezanen işidilür her söz
imtila tolmak 125 evvel fikrin èt 1063
in taleh giderse 851 innehu tahkik o 408
in tekün za müknetin „ammir fu‟aden innema ancak 95
gamiren ger olursañ sahib-i innema yeczi‟l-feta leyse‟l-cemel
kudret yıkılmış kalbi yap 145 ancak insan èder ihsanı mesel
in„ad èvdirmek 540 1034
ina‟ zarf 241 innema‟n-nasru mina‟llahi fe-la yugni‟r-
„inan dizgin 412 raciş yardım ancak teñridendir
inas ünsanıñ cem‘i 213 kim gına vèrmez sipah 844
inas görme bilme / zeval-i vahşet 472 insicam yagmak 742
inbak yellenmek 1155 insilah kavlamak 288
inbat bitürmek 188 inşad şi‘r okumak 307
inbat kuyıdan su çıkarmak 553 inşiyal üşme 1159
inbihar solumak 359 inti„aş refahet 504
inbilac sehar yeri açılmak 234
intibah uyanmak 843
incad meded 314 intifah şişmek 287
incaz va‘de vefa 432 intihab kapışmak 329
„indeke yanıñda 124
intihak perde yırtmak hurmete vèrmek
indira„ öñe geçmek 590
halel 664
„ineb üzüm 142
intihal şi‘r-i gayri iddi‘a 872
infad kılmak tahrik 540 intisa uzunlık 126
infak bezl / fakr 645 iny vakti gelmek 655
infaz geçürmek 320 iran tabut 519
ingimar talmak 352 irda hoşnud ol 839
inhad kaldırmak 542 irfad vèrmek 298
inhidam yıkılmak 947 „irfan bilmek 622
inhidar ènmek 357 „irfas kamçı 534
inhilab akmak agız suyı 708 irgad ‘ayş-ı hoş 313
inhimak cidd ü ikdam ile bir emre irgas süd vèrmeg 200
tevaggul 669 irhak geçecek deñlü nemazı te’hir 644
inhirat iplige boncuk dizilmek 928 irhan öñdül komak 778
inka„ ıslatmak 579 irhas ucuz 439
inkaz tahlis 318 irkad uyutmak 308
inkibab yüz üzre düşmek 447 „irku‟n-nisa‟ but tamarı 901
inne fi‟ş-şerri hiyaran hayr olur ba‘zı irmizaz lebs / ‘ubur 989
şer içre muzmir 1221
„irrif bilgic 622
193
irşad gösterme 305 istemi„i‟l-va„za tecdi şezveten diñle

irti„aş ditremek 136 nasihat bulasıñ i‘tila 133
irtical bi’l-bedahe söylemek 872 istic masura 930
irvad yapça gidiş 299 istihvaz galebe etmek 321
is„at buruna daruyı çekdirmek 552 istimna calk 1149
is‟af iş bitürmek 154 istinaf bir işe başlamak oldı yeñiden
„isa nefh ile emr-i nübüvvet 249 624
„isar zelle 384 istinas ülfet etmek 477
isba„ parmak 136 istirah figan 289
isbag ikmal 610 istirak nihanca diñleyüp işitmek 277
isban çemremek 666 istişraf eli kaş üzre koyup bakmak 248
iscaf zalam-ı leyl ile irha-yı perde 620 istiyad avlanmak 199
isfad ikram 305 istizhar ezber 349
isfidac üstübec 727 isyan azgınlık 776
isga işitmek 113 „isyer toz 445
isgar diş bitmesi / diş düşmesi 993 „iş ölme 1042
ishab uzatmak sözi 173 işrab içürmek 167
iska suvarmak 652 „işrun yigirmi 441
iskaf papoşcı 665 iştat cefa ètmek 550
isl ılgun 310 iştibah şübhe etmek 836
islat kılıç çekmek 190 işyag taklil-i ‘ata 617
ism ad 95
it„ab zahmet etmek ademe 879
ism günah 263 / 839
isma„ işit 106 itag ihlak 614
isme„i‟n-nusha „asa yenfa„uke ikra‟ „itfi yan 444
ve‟ktüb diñle pendi ola kim nef‘ itnab uzatmak sözi 173
ède saña oku yaz 437 itras takviye vèrmek 530
itteku sakınıñ 123
ism-i iblis ‘azazil 179
itticah yönelmek 840
isneyn iki 439
ittika sakınmak 102
isr iz 273
israh yetişmege dade 274 ittika‟ tayanmak 411
ist kun 862 ittilah hayranlıkla bi-hoş olmak 842
ittisah beden kirlenmek 284
istabl ahur 516
ivca savmak 137
istebrak kalın diba 861 ivez ördek 240
istefti kalbeke halimi bil kalbiñe eyle iy evet 122
nazar 1094 „iyan vasf-ı nemum 1032
istemi„ nushi fe-la te‟lef ma„a‟l-kavmi‟n- „iyaz penah 317
nezil pendimi goş èt konuşma iyyaküm ve hadra‟e‟d-dimen bed-neseb
merdüman-ı dun-ıla 699 zen hüsnine meyl ètme sen 1045
194
iz‟em zorlamak 561 kadi sedum zulm 1032

iza ca‟e‟l-kada‟ daka‟l-feda‟ hal ü malik kadib çubuk 911
vüs‘atinden yok vefa 1070 kadid pasdırma 416
izdilaf yakınlık 218 kadir çömlek kebabı 416
izdivac te’ehhül 237 kadum keser 345
izim toka 719 kafa eñse 112
izmil bıçkı 665 kafir hakkı setr èdici 762
kafir otsuz susuz yer 140
K kafiz ölçek 443
kafuze yatık 649
ka„dabe kökden çıkarmak 806 kah ita‘at 835
ka„k kak 667 kahil iki kürek miyanı 444
ka„ka„ katı haykırmak 576 kahve şer-ab 698
ka„ka„a silah avazı 576 kahy igrenmek 592
ka„kabi kassab 747 kal u kil güft-gu 695
ka„re yuvalak 1166 kal„a sur 238
ka„sera sap 950 kalas halat 346
ka‟id pezeveng 636 kale dèdi 121
kabban kapan 937 kalemmes pek böyük derya 394
kabce keklik 221 kalib eski kuyı 553
kabes atişiñ kıt‘ası 469 kalm kesmek 722
kabil kefil 691 kals kalın urgan 276
kabr mezar 260 kaly kavurmak 747
kabul bad-ı meşrik 380 kame boy 109
kabus agır basmak 600 kameh bi-iştiha olmak 854
kamer ay 116
kad kayış 458; yeter 811
kames suya talmak / çocuk oynama
kad kallabu zahra‟l-micen başladılar
rahm içre 468
cenge sulh olmuş iken 1043
kameti‟s-suk bazar kızışdı 814
kad leva kalbi ila zake‟l-„akeş ol ham-
kamis gömlek 410
gêsuya meyl ètdi dilim 495
kamuh turşi 631
kad sahat „asafiru‟l-butun pek açıksa
kamus pek böyük deryanıñ ortası 394
ehl-i bezm 1059
kand nöbet şekeri 332
kad vaka„na vüdde zake‟l-hilli min
kane da‟ima 395
halli‟s-sema„ düşdük ol yarıñ
kanis av 152
hevasına tarik-i sem‘iden 597
kanun ocak 1204
kad yekbu kah çöker 816
kard ödünc 691
kaddaha çakmak taşı 469
kardabe kat‘ eylemek 806
kaddibi‟l-kerme bu da bagı çeker 817
karem ekl-i lahme pek haris olmak 907
195
karkaf mey 389 kazm teskin-i gazab 925

karkara karın kurultısı 843 kazr murdar 603
karn top kıl 968 ke‟d-dürri kavlen müntekan incü gibi
karnan kalteban 942 ber-ceste söz 449
karr mahafe 1128 kebkebe yüz üzre yıkmak 806
karratan subh / mesa 802 kebş koç 431
karris yayka 603 kedd mihnet / havan 751
kasab ilikli kemik 111; kettan bezi 344 kedd-i yemin el kazancı 756
kasaba kamış 434 kef aya 363
kasama‟z-zahre kırdı beli 541 kefel sagrı 613
kasd teyemmüm etmek 272
keham kesmez 735
kasi kalbi kararmış 772
kehil sürme rengi 688
kasi pek ırak 398
kela yaş ot 489
kasir ab-ı serd 399 kelam söz 106
kasis ditremek / kımıldanmak 524 kelb-i rufka talkavukda vasf-ı tam 1026
kasr agartmak 344; habs 399 kelef ‘aşk / çehredeki sis 638
kassar çırpıcı 344 kelif ‘aşık 748
kaş„am kocamış akbaba 728 kell yorulmak 359
kaşef su-i ma‘işet 354 kemin pusu 764
kaşib ‘atik / cedid 1000 kenud ni‘mete şükr etmeyen kes 910
katab havud agacı 736 kenz mal-i medfun 198
katat bagırtlak kuşı 554 keri çok nesne 1192
katat pek kıvırcık saç 1232 kerm üzüm bagı 309
katele‟l-lahu‟d-darura iktiza ètdi li’ame kerr kalın urgan 276
iltiyam 1102 kesb-i yed el kazancı 756
kati„ koyun sürüsü 431 kesir çok 98
katna kırk bayır 1135 kessa gür sakal 899
katt hergiz 697 keşhan gidi 1171
katub turş-ru adem 498 keşm burun kesme 822
kavata cimcime 1154 keted kahil ü zahr arası 1243
kavba temre 446 keten kurum 1204
kavf bir şahsa uyup gitmek 878 kevs papuc 436
kavs yay 161 kevser bir havz-ı kebir cinanda / hayrı
kay‟ kusma 592 çok zat 366
kayd bag 918 key ta ki 313; dag 615
kayh iriñ 1138 keyd hayz / kay’ / mekr / harb 962
kaytun kilar 403 keyfe ne güne 313
kazir na-pak 1173
196
keyfe estakdiru en elhaza ve‟d-dem„u kissis keşiş 485

hetun nice kadir olayım bakmaga kisve came 409
eşk ise revan 797 kitniyye cins-i habbe 425
keyfe estenkihü iz zake kelamün meşkuk kizb yalan 103
nice fehm eyleyeyim kim bu ku„bere kesmik 426
gumanlu sözdür 685 ku„ran gayet derin suyuñ dibi 777
keyfe ümli leke ma kulte füve‟di lesenit ku„ud kalkmak / oturmak 976
nice yazam saña dèdigiñi kalbim kuble bose 533
tagınık 186 kubrus a‘la bakır 302
keyfe yestenbitu zi‟d-dürrete cemmü‟l- kudban asmanıñ kolları 580
kufl kilid 259
gavvas nice ihrac ède bu incüyi
kuful dönmek 859
her bir talgıç 538
kuham güç yokuş 386
keyham padişah 835
kul söyle 106
keyte ve keyte şöyle şöyle 1196
kul yè 416
keyye sakız 612
kul li dè baña 1169
kezzab pek yalancı 164
kullab çengal 172
ki„a sahra 140
kumat bagırdak 941
kibbe şir-dan 949
kumle bit 582
kif dere 764
kunde taşak 1148
kifah yüz yüze cenk eylemek 321
kur‟ hayz / taharet 1002
kifl misl / nasib / redif 967
Kur‟an nübey 104; cibril-i emin 249
kilde telve 825
kurdatu‟l-bahr liman 564
kille cibinlik 514
kurmus pusu 764
kinas gazaliñ yatagı 479
kurt küpe 740
kine cariye 641
kurur üşümek 413 / 581
kinne kasnı 604
kusar encam-ı kar 399
kinv hurma agacınıñ salkımı 791
kusra añız 426
kir zift 194
kira ziyafet 129 kustan yagcınıñ mengenesi 1145
kirat şer‘an üç habbe vü üç humus agırı kustat süd köpügi 555
223 kusur ‘aciz olmak 399
kird maymun 710 kuş cüssesi pek asgar 507
kirrer bendi 346 kutn pamuk 117
kirtas kagıd 481 kutta„-i tarik yol kesen kesler 764
kirtit şiddet / hadise 1140 kuz bardak 652
kirvan kafile 859 kübbar pek böyük kimse 1209
kiryas üst katdaki hala 480 küllü fadlin min ebi ka„bin derek pek
kis„a çanak 1154 ganimetdir dènilen turma çek 1052
kisar kutehlik 399
197
küllü ma tudmiru fi‟l-bali fegi‟l-vechi la tagterre aldanma 442

yebin her ne ketm eyler iseñ dilde la tahal en vüriyet müfte„alatü‟l-mellaz
olur yüzde ‘ayan 765 sanma poşide kala sahte-ha-yı
küllü men şafe muhayyake yemidenne kezzab 326
ileyke her bakan ruy-ıña elbette la tahal en yümiddeke‟l-ahdan sanma
èder meyl saña 119 yardım ède saña ahbab 165
küllü‟s-saydi fi cevfi‟l-fera fa’iku’l- la tahsebu sanmañız 874
akran hakkında 1092 la taka„ fi‟l-bahri illa sabiha emr-i
küllün cümle 1168 makdura şuru‘ èt saliha 1050
külye bögrek 761 la te‟lü eyleme taksir 355
kümeyt torı at 151 la tebi„ nakden bi-deynin hazırı sen
kümmesra armud 948 ga’ibe ètme bedel 1104
kündere harb 1170 la tehmi hasatühü na-kes 1019
künne gelin / yenge 739 la tekte‟ib gamlanma 448
künye eb ü ümm ile añılsa bir ad 1113 la tekün olma 698
kür demür ocagı 302 la telbes eglenme 590
küra„ paça 593 la telümni fi‟l-heva en leyse za bi‟l-
kürbet keder 448 ihtiyar baña levm ètme mahabbet
küre top 1166 de degil bu kasd ile 404
küreyric uskumrı 1190 la tendi safatühü na-kes 1019
kürnüb lahana 201
la tesik inanma 452
kürras pırasa 201
kürrase mushaf 143 la teşrab içme 698
kürraz kösem 431 la tukahkih gülme pek 903
kürsüf lika 143 la tukallim kalbena nahve‟l-cüraz
küru„ çaydan agızla su içmek 920 bagrımız kesme misal-i tig-ı têz
kürur dönmek 802 460
kürze çuval 402 la tusi„ tagıtma 444
la tü‟ahhir fi„le yevmik li‟l-gadi kar-ı
L imruza bugün vaz‘ èt yedi 1047
la tüfniş „amele‟l-gayri fe-kün fi emrike
la yok 313 kendi şugliñde ol ètme eliñ işin
la cerem hakka 313 teftiş 494
la eben leke medh 1041 la tühinenna‟s-sigar fe hüve sani„u‟l-
la eşim bakmam 841 kibar horlama küçükleri budur
la lehu niddun aña manend yok 1015 ulular işi 364
la nazir misli yok 407 la türacci‟l-vüdde umma dostluk 697
la raybe şek yok 408 la türik dökme 840
la ta„cel èvme 237 / 383 la yemessenneke digmez saña hêç 337
198
la yemin demez yalan söz 808 leffafe sargı 656

la yera görmez 504 lefif dürilüb devşürilen nesne 634
la yera‟r-ravhate fi‟d-dehri kanifü‟l- leha‟l-„avde agacıñ kabugunı soydı 817
hashas görmez asayişi ‘alemde lehçe cay-ı sühan dilde 760
güruh-ı tami‘ 204 lehdem bol yol / kus-ı vasi‘ 725
la yüzka ve la yu„va hayr u şer gelmez lehef hasretle mahzunluk 800
elinden bi-neva 1061 lehv saz çalma 163; oyun 361
la„a kalbi bi‟l-ceva ke‟n-nari haza‟l- lek dökmek 1151
infikak yakdı göñlüm derd ile atiş leke men kale saña kim dèdi 371
gibi bu ayrılık 672 leke‟llah seni hıfz eylesün bari 314
lahah ma‘cun-ı ‘ıtr 278 le-küm nazzamtü za‟n-natka‟l-müvati
lahf pek urmak 921 size kıldım bu uygun kavli tanzim
lahlaha ma‘cun-ı ‘ıtr 278 723
lahlahani dilinde ‘ucme olan kimse 278
lem yefdi ta„mü femi‟l-agyedi min külli
lahm et 111
nebiz gelmedi dilberiñ agzı dadı
lahm-i tari taze et 1192
her bir meyden 339
lahs yalamak 1154
lakab-ı şeytan şeyh necdi 1222 lem yekfi yetmedi 409
lakam böyük yol 725 lemma vakta ki 313
lamk ketb / mahv 982 lemmizhü dön kov anı 1144
lat„ mahv / isbat 998 lem-yesag sıgmadı 611
le„alla‟llahe yehminen mine‟l-hab lesa„a‟s-sibdigu ‘akreb sokdı 1158
ümiddir hak bizi saklar günehden levme gümeç balı 1160
176 lev-tera‟a zahir olsa 841
leba agz 1142 lev-tevella „anhü andan eylese i‘raz
leban karınıñ südi 1132 eger 851
lebbe miyan-ı sine 729 levz badam acı 611
leben süd 141 levza„i pek zeki 875
lebib ‘akil 837 leyes bahadırlık 384
lebid çanta 402 leyl gèce 116
lebik şema’ilde latif olsa 1183 leyletü‟n-nüzhe safa gècesi 829
leblab sarmaşık 170 leyletün zatü ezizin pek soguk gèce
1203
lebs eglenmek 860
leyl-i leyil pek karañu gèce 1202
lecce insanıñ sesi 694
leyn-i „arike nerm-hu adem 1249
lede‟l-üstad hvace ‘indinde 455
leys arslan 348
ledm yama urmak 717
leyse yok 662
lefa gayet az 429
leyse‟d-delvü illa bi‟r-raşa ademe
lefete‟l-veche çevirdi yüzi 190
kuvvetdir al ü akraba 1081
leff sarmak 656
leyte n’olaydı 125
199
lezika meyveden olursa bılaşık 1175 ma„an menzil 799

leziz mey / tatlu 331 ma„aza‟llah hudaya sıgınurum 279
lezzi şirin-suhan adem 331 ma„id taze 713
li baña 121 / 662 / 871 ma„in ab-ı revan 799
libd keçe 210 ma„işet dirlik 409
licam uyan 412 ma„kil penah eyleyecek yer 317
lihye sakal 1227 ma„kim yüklük 648
lika görmek 807 ma„ma„an gayet hararet 288
li-llah derruk saña çok hayr vèrsün hak ma„n uzun 799
314 ma„na-i subhana‟llah hakkı tenzih
li-llahi hakk içün 662 èderim 251
lima niçün 602 ma„reke mevzi‘-i harb 676
limaza niçün 124 ma„ruf kar-ı nik 102
limme ser-i kitfeyne ėnen 1234 ma„v hurmanıñ olmuşı 456
ma‟ su 99
lisam yaşmak 738
lisan dil 149 ma‟l-mubahatü bi-cedrin leke fester
liss ugrı 462 fidha degil ögünme münasib saña
liva bayrak 607 kıl anı ferag 618
livaz biri biri ardına gizlenmek 324 ma‟u‟l-muheyya yüz suyun 840
lu‟be kukla 594 macin emr-i fetvada cesur müfti 794
lugat her kavmiñ lisanı 106 madda‟l-ceva kalbi fesik yakdı elem
luhme argac 915 bagrım inan 809
luti püserbaz 716 madg çeynemek 612
lübab halis 141 mafsil eñ 112
lübed müctemi‘ nesne 178 magad sancu 706
lübs giymek 436 mahad geçit 388
lüc çok kimesneler 230 mahalle sikke 478
lücce ma-i ‘azim 230; derin su 352 mahbub-i asfar altun 1029
lücuc yanaz kimse 230 mahcire hane-i çeşm 114
lügaz bilmeceye müradif 360 mahd halis süd 555
lühne kahve altı ismi 141 mahda„ mahzen 403
lühüd kovmak 214 mahik kılıç 735
lümeze gaybet èden 208 mahil sa‘y-i bi’ş-şer eyleyen 285
mahin köle 799
M
mahis muhkem / pak / cay-ı penah 522
ma la ya„lem recm-i gayb 1030 mahk mahv 227
mahrut sivri 286
ma raeyna görmedik 857
ma vecedna bulmadık 697 mahsub sayılmış 1195
mahtun deli 781
ma„an beraber 590
200
maktut kıymeti agır olan 1191 mehah hüsn lezzet 841

maraka et suyı 787 mehd gehvare 941
marbid mandıra 1143 mehib kim ola korkunç 474
mar-i mahic yılan balıgı 1189 mehimme gügüm 753
marin burunuñ yumşagı 758 mehin hivar 799
masi„ parlak 544 mehit dikilmiş 128
masir varacak yer 762 mehul kim ola korkunç 474
maslahat iş 253 mehyem ne haber 371
masrahi akbaba 728 mekal ölçek 623
mass emmek 291 mektum gizlü 360
masu„ zehresiz kimse 584 mekuk bir buçuk sa„ sıgan ölçek 682
maşita yüz yazıcı 492 meküv hayvan yatagı 479
matar yagmur 100 melah yaltak 285
matil te’hir-i deyn 664 melak yaymak 666
mayt ırak olma 583 melaz penah eyleyecek yer 317
me‟fun sebük-magz 435 melek firişte 100
me‟sele çerag-paye 473 melic dost 801
me‟va mesken 1143 melik şeh 203
me‟zene menare 876 melil külbasdı ismi 690
mebit gèce aram èdecek mevzi‘ 181 meliyyen geç 422
mebkale tere-zar 201 mellah firarı ‘adet èden kul 280
mebrek gelüp deve çökecek yer 275
mellah gemici 564
mebsim agız 903
melle issi kül 939
mebvele havruza 485
melsa hamis arz 960
meccan rayegan 588
meluz pek yalancı 164
mecerre keh-keşan 420
men iki rıtl 589; batman 793; kim ki
meceş el degirmeni 950
874
meceşşe el degirmeni 491
men „abe „ibe kılma ta‘yib olma
mecl el kabarmak 653
ma‘yub 1091
mecnun deli 781
men tela ma emara‟llahu te„ala yertah
mecruh yaralı 247
kim ki tabi‘ ola hak buyrugına
med„at da‘vet 760
med„uc mecnun 228 rahat olur 268
medad hirkat-i kalb 193 men yesma„ yahal hatıra iras-ı zann
medeş göz kararmak oldı bir şeyden èder haber 1075
502 menah gelüp deve çökecek yer 275
medh ü sena ögme 96 menare çerag-paye 473
medhene yaghane 1145 menas kaçacak yere halas olmak 535
mefluc bir yanı tutmaz 226 menassa dar-ı zifaf 492
meh eyleme 663
201
menfuş atılmış 511 mevt-i ebyad ansız ölüm 1042

menin tuz 793 meyd meyl / gayr / salınmak 962
menkabe hüner 457 meyn kizb 1173
menkib omuz 444 meysir kumar 361
menun mevt / zeman 793 meysire kolay 756
menzil konak 478 meyyisü‟l-bal rikkat sahibi 1016
mer‟e zen 737 mezaz dögüşmek 566
mer‟ete karı 237 mezi teve kan içre gelür ise 1137
merah neşat / göz bulanup agrıma 271 mezille gölgelik 160
merak çorba 905 mezra„a tarla 188
merbu„ orta boy 464 mezza„i lezza„ hayr ile va‘d eyleyüp hulf
merbu„u‟l-kad orta boylu 1238 eylese 1053
merdikuş mercanguş 508 mi„a bagırsak 1135
merhaba vüs‘at olsun 663 mi„lak ol çengel kim nesne asarlar
merhale konak yeri 692 648
mescur mukad / sakin 990 mi„rad yeleksiz ok 320
mesih ‘isa / deccal / maymun / mel‘un mi„vel külüng 659; pinyal 773
974 mi„vez kundag 941
mesihu‟l-kadameyn ayagı düz 1245 mi‟e yüz 443
mesrube sineden nafe inen mu 1235 micdaf kürek 368
meş„ süd sagmak 1141 midag çeyneyecek 612
meş‟um ugursuz 246 midas papuc 436
meşhaze mu‘amma gibi ma‘na-yı dakik middi istemem 811
333 midfa„a top 1166
meşhun keştiye has tolu 1177 midves dögen 426
meşuş el silecek 738 midyaf handan adem 645
meşy yürimek 299 miftah anahtar 259
meşy-i hevn mülayim yürimek 1248 miglak kilid 259
methum bend ètdi 274 migrefe kepçe 940
metin za‘if / üstüvar 981 migşem gayet baha 775
mev‟il bezm 695 migvel şiş 267
mevaka çizme 436 mihcen çevgan 792
meveddet sevgi 349 mihlaka ustura 1148
mevkib alay 341 mihmasa gayet uz hırsız 520
mevla efendi 184; nasır / tabi‘ / car 969 mihras dibek 491
mevsim vakt-i mahdud 393 mihver dolab okı 421
mevt ölmek / dirilmek 986 mihza bardak 652
mevt-i ahmar pek şedid ölüm 1042 mikdam gayet baha 775
miklat çocugı yaşamayan karı 189
202
mikna„a baş örtüsi 738 misbah çerag 473

miksar ozan 173 misdaga yüz yasdıgı 411
miktel zenbil 402 mise„a mısrin 343
mikvem sapan kulpı 1129 misem daglagı 615
mil sülüs-i fersah 558 misfat süzgü 526
mil„aka kaşık 667 miskab burgu 345
milh süd / ‘ilm / şahm / simen 966; mismar egser 286
tuzlu su 1146 misr şehr 698
miltat nehriñ kıyısı 556 misra„ nısfı beytiñ 307
mimsaha yüz silecek 738 misrad biz 458
min den 124 mistah yasdıgac 752
min kablü bundan evvel 771 mişmel pala 773
min makalatike „irfanüke ke‟l-buhi yeluh mişvar at bazarı 516
sözleriñden bilişiñ şems gibi ruşen mişvaz sarmak 656
olur 257 mitmar çırpı ipi 343
mincab temrinsiz ok 161 miyat ihtilal 1223
mincat balta 345 mizah lag 262
mine‟l-evvel beha‟ü‟l-ahiri eylese mizan terazu 443
ikmal-i lutf-ı zahiri 1069 mizber kalem 722
minene örümcek 793 mizer futa 915
minfaha maye 1142 mizgale cür‘adan 118
minhac vazıh olan yol 1186 mizhaf yılan izi 860
minhü andan 836 mizher lagute 163
minhüm anlardan 755 mizken legen 753
minni benden 190 mizlac pek asan kilid 503
minsa‟e harbeli ‘asa 534 mizmar ney 163
minşar bıçkı 345 mizrabe sopa 534
mintaf cınbısıñ ismi 1201 mu„abbed ‘aziz / zelil 980
mintaka kuşak 719 mu„allim hvace 718
mir‟atü‟l-a„acib ismi gurbetiñ 398 mu„attal karsız 669
mirkak oklagı 752 mu„in meded-kar 202
mu‟hira‟l-„ayn göz kuyrugı 239
mirre safra 356; ‘akl 846
mudga et paresi 111
mirsat lenger 368
mufattah yayvan 769
mirşeha tegelti 412
muglim püser-baz 716
mirü‟l-iccas can erigi namı 533 muh kemik iligi 111
mirved mil 1133 muhabbil deli 781
mis„ poyraz yeli 413 muhak ahir-i mehden kalan üç gèce
misa„ şimşegiñ çakması nerm ise 584 227
muhammem nev-hat 135
203
muhat sümük 758 mürdi„a süd anası 358

muhayyem orduluk 341 mürfa‟ iskele 394
muhruda çogan 753 mürr çuval 611
muk„ad kötürüm 789 mürur geçmek 802
mukle beyza-ı çeşm 374 müsattah düsbas / düz 1139
muktasid mu‘tedil 459 müsennat herek 487
musalla‟l-„id cebbane 919 müseyyeb otlamak 500
musmet içi tolu 634 müşa„viz hukka-baz 1153
mutah ahmak 290 müşevveş çapraşık nesne 523
mutahhem şişman 1237 müştehir bir ahmak ismi 847
muva hirreniñ savtı 1008 mütecerred ism-i cesed 1243
muvatat uymak 338 mütezahim galebe 192
muzahher puşt 942 müzcat az 401
mübattin kin tutan 263 müzdahim bezm meclis-i gas 1177
mücteba güzide 106 müzekker şimşir-i bürran 773
mücun la-ubalilik / bi-edeb olmak 794 müzrak su katılmış süd 1141
müda„sir viran 923
müddü ricleyke „ala kadri‟l-kisa kılma N
haddinden fuzuna ictira 1083
müdlehimme karañu gèce 174 na„ar zur-ba 776
müheyya yüz 757 na„ib zagıñ ötmesi 1011
mühl erimiş bakır 531 na„im nazüg 353
mühmel bi-ma‘na 695 na„k zag ötmek 696
mühr atıñ tayı 400 na„l pek yerler 467; papoş 665
müka ıslık 542 na„ş tabut 519
mükellel ceban / cesur 978 na„t göze mugravrak 1179
mükelsem gird-ruy ise 1237 na„ur bagçe dolabı 1152
mükhule sürmedan 1133 na‟ibe bela 369
mükka çoban aldankıcı 1207 na‟ile virki 610
müknet iktidar 384 na‟imün riclahü fi‟l-ma‟i olsa bir emr-i
mülayim yumşak 117
hatir üzre biri 1064
mültef tolaşık 523
nabih üren köpek 1150
mültehi sakallu 135
münker kar-ı bed 102 nabug ruşen / zahir 605
münkur agzı tar kuyı 946 nacil eb 863
nadaha‟l-bahate suladı avluyı 256
münnah mukadder 383
nadi celisi hazır olan meclis 477
münne kuvvet 793
nadic pişmiş 726
münzü yevmi‟l erba„a çarşanba
nadret letafet 393
gününden beri 857
204
nafd silkmek 456 natşan muztarib şahs 1172

nafid o humma ki ola ditredici 524 natur bagıñ bekçisi 309; bagçivan
nafika hayvan yatagı 479 ta‟ifesi 1152
nafile virki 610 navs kaçup kurtulmak 924
nagye güzel söz 334 navt asmak 917
nahar çürimek 522 nazifü‟l-kidr vasf-ı hal-i nakes-i
nahd kaldırmak 542 murdar-hu 1068
nahid bikir 587 nazir göz bebegi 373
nahid ol yavrı ki uçmaga henüz ède nazm dizmek 298
şüru‘ 542 nazume elemye 914
nahk añırmak 707; har savtı 1009 nazzif pak kıl 603
nahl arı 1144 ne„ame deve kuşı 621
nahl hurma 310 nebat ot 132; biten şey’ 188
nahnü biz 858 nebatü‟l-ard dirligi suda olan
nahr sineniñ balası 729 hayvanlar 1021
nebi canib-i hakdan haber vèren
naht oymak 556; dipden koparmak 935 peyem-ber 97
nahv kasd 831 nebika histeke 525
naka deveniñ dişisi 200; dişi deve 736
nebil rütbesi ‘ali 601
nakara‟t-tairü kuş daneyi devşürdi 488
nebiz el ile atmak 325
nakd saymak heman 588
nebiz şer-ab-ı hurma 325
nakha halka-i kun 862
nebs kazmak 946
nakih hastalıkdan yeñi kurtulmuş 647
nebz az nesne 325
nakile göçer evli 217
neca kurtuldı 535
nakire tekne 335
neca‟ sür‘at-i seyr 301
nakiyyen pak 666
necaha buhl / seha 977
nakiz kurtulmuş 328
neccar dülger 345
nar atiş 99
necd mürtefi‘ yer 670
narcil cevz-i hindi 689
nech iş bitürmek 154; hacet 894
narus lahd-ı kafiran 415
neci sırdaş 169
nas insan 737
necih hacet-i hasıl 894
nasab mihnet 175
necr yonmak 345; kök 414
nasb vaz„ / raf‘ 995 necran susuz 167
nasif şinik 623 necva fısıldı 169
nasir yaver 407 ned‟ igrenmek 592
nasrani ‘isevi 931 neddaf hallac 511
nasuh rast 250 nedeb öç komak 361
naşi‟e evvel sa‘ati 381 nediyy meşveretgah 572
natih boynuzlu 1171 nedve meşveretgah 572
205
nefak revac 731 nitasi o tabib ki ola pek üstad 297

nefeş otlayan hayvan / yüñ 500 niy ham 908
nefh tepmek 512 niyakat arzu etmek 904
nefl mal-ı ganimet 642 nu„are har-magas 582
nefş gèce 500 nu„as ımızganma 181 / 372
nehc yol 225 nubah köpek ürmek 266; kelbiñ savtı
nehr ırmak 139; su akmak / ırmak / 1007
azarlamak 741 nudar altun 183; halis / altun 393
nehş ısırmak 453 nuhas bakır 531
nemat münakkaş perde 551 nukl meze 118
nemmam kogucı 463 nun mahi 790
nemr kaplan 348 nura hammam otu 1165
nesa but tamarı 901 nutfe az su / çok su 983
nesc tokumak 914 nuti kapudan 346
nesile toprak 272 nutuh terleme ta‘arrukla 1161
nesl sigar / kibar 981 nü„az arzu-mend-i cima‘ olmak 568
nesr saçmak 488 nüc„atü‟r-rüvvad feyzgah 1017
neşeb ‘ikar 148 nüfah yaranıñ şişi 271; soguk su 291
neşk koklamak 543 nügut ol ‘illet kim kir olur ber-intişar
neşve keyf 389 397
netefe‟l-lihyete yoldı sakalı 510 nühuc kendiliginden yol açılmak 225
nev‟ sukut / i‘tila’ 977 nümruk koltuk yasdıgı 411
nevh kebuter ötmesi 696 nüşug agız otı 604
nevlüke saña şayeste budur 812 nüzhet letafet 393
neyyif artık 342 nüzul konmak 692
neyyil ayrık köki 681
nezele‟r-riczü ‘azab èndi 300 R
nezil mihman 692
nezl nakis 562 ra„b korkutmak 566
nibras çerag 473 ra„bele et togramak 805
nicar asl neseb 358 ra„ra„ taze mahbub 574
nidah sulaşmak 284 ra„se küpe 740
nihad yokuş yol 541 ra„une übnelik kim karı cinsinde ola
nihrir itkan ehli 836 397
nir boyunduruk 1129 ra„y otlamak 400
nisa imre‟e / mer‟eniñ cem’i 737 ra‟ib yogurt 1142
nisaf hidmet eylemek 627 rab„a orta boy 464
nişdan zayi‘i de aramak 922 rabi„ bahar 393; nehr / fasl-ı bahar 953
nişvan ser-hoş 389 rabibe o key kız 863
206
rabiz zirek 459 ramyetün min gayri ramin kılsa bir na-
rabv artma 813 ehl isabet nagehan 1066
rabve tepe 670 ranv şedd / irha 982
rac„-i kahkara iz üzre dönme 860 rasas kalay 531
racil piyade 136 raşi tahin 322
racilü‟ş-şa„r gêsu 1233 raşik pek letafetlü olan boy 1183
rada‟d-duha kaba kuşluk 906 ratibe vazife 1169
radi kötü 865 ravda bag 147
ragam hırs 839 ravh dilber 1180
ragif kirde 667 ravk tab‘a hoş gelmek bir nesne 904
ragv bögürmek 707 ravm taleb 154
ragve süd köpügi 555 ravnak hüsn 1180
rah şer-ab 829 ravuk süzgi 940
raha avuç 363 rayb şek 1030
raha bolluk 132 raye bayrak 607
raha degirmen 950 rayih gidici 1171
rahah zemin-i nerm / ‘ayş-ı ferah 270 re‟isü‟l-kavmi başbug 341
rahbu‟l-bal re’fet sahibi 1016 re‟s baş 112
rahd yaymak 666 rebab kemani 163
rahim koyun sesli 864 reccizhu fi külli‟z-zeman oku anı her
rahima‟llahu li-men raha nefilü‟l-iksat anda 810
şefkat ètsün hak aña kim gide rah-ı recla taşlı yer 447
‘adle 559 recle semüz ot 434
rahis divar 530 reda düşdi 553
rahrah bol 260 refah hoş dirlik 838
rahrah siyeh-mest / yufka 276 refete‟l-„azme ufatdı kemigi 191
rahun Hind’de Adem’iñ ėndigi cebel refka beşinci asman 957
796 refraf deve kuşınıñ bir ismi 621
rakabe gerdan 150 refref çadır etegi 160
rakam yazı galat ètmek 732 regas tac 203
rakasa‟l-mizberü fi‟t-tirsi ke-misli‟l- rehhas divarcı 530
„uncuc oynadı hame varakda pek rehn öñdül komak 778
eyü at gibi 231 rehv èniş yokuş olan yer 827
raki„ ahmak / asman 953 rekib asma sırası 487
rakik yufka 276 rekz sancmak 1170
ram ıslah eylemek 947 remil kum 670
ramda‟ kızgın 670 rena çok bakdı 815
ramid keskin 735 resas eski 197
rammaze çok ‘asker 341 resik yaraşık 464
207
resis eski büski ota esbabı 210 rubuvv kabarmak 813

ress eski büski ota esbabı 210 rudaz ufacık katreli yagmur 319
ress ıslah / ifsad eylemek 988 rufg girer 376
reş serpme 496 ruh can 99
reşa ip 553 ruh te„allem git ögren 755
reşaşe serpindi 496 ruka efsun 600
reşf sormak 291 rukyetü‟l-hayye uzun suhan / güç suhan
retka dördünci asman 956 1037
retka yedi kat arzıñ evveli 959 ruma„ ditremek / çehre bozulmak 581
rette hindiñ fındıgı 689 rumman nar 261
revah ‘akibinde olan vakt 265 rumuh mızrak 320
revs az yemek / çok yemek 988 rutab taze hurma 456
revs fışkı 666 ruva kanmak 118
reyhan feslegen 424 ruya düş 600
rezan temkinli hatun 808 rüfat ufantı 191
rezanet vakar 435 rüga üştür avazı 1006
rezil alçak 698 rükbe diz 455
rezin merd-i vakur 808 rükn canib-i muhkem 786
rezzak rızk vèren 96 rüku„ egmek 920
ri‟e akciger 761 rükun meyl 786
ribh nef‘ 401 rüstak böyük köy 266
ricl ayak 136 rüsub dibe çökmek 825
ricl-i bab kapu ökçesi 763 rüval salya 708
rida baş örtüsi 915
ridf miyan-ı du sürun 375; arda binmek S
693
rif sebze-zar 400; arz-ı ma‘mure 827 sa„ dört müd 589; dört batman alan
rih yel 99 ölçek 682
rikab üzengi 127 sa„aten ente biha oldıgıñ vakti gözet
rikaz emval-i defin 430 çekme esef 1226
rikk çisindi yagmur adı 496 sa„de togrı boy 920
rimas tepme 512 sa„id yeryüzi 272
riş yelek 264 sa„ika yıldırım 1163
ritac kurulı kapu 238; pek böyük kapu sa„luk yohsul 645
933
sa„ve kuyruk salan 643
ritl yüz otuz dirhem olunca 589
sa‟leb tilki 168
rizk kısmet 96
sa‟ul adamcıl deve 591
rubat mihman-seray 692
sabab ėniş yer 1242
rubban re’is 564
rubbema nice 124
sabahet hüsn-i ruhsar 1181
208
sabb ‘aşık 369 sahne reng 419

sabih güzel yüzlü 894 sahr eritmek 852
sabuh subuh deminde mey 255 sahre kaya 117
sabv meyl etmek 828 sahv ayılmak 829
sad„ yarmak 659 sak baldur 901
sada dimag 543 saka demdar 493
sada puhu kuşı 621 sakib nezdik / dur 978
sadaha‟d-dikü huros ötdi 567 sakil agır 137
sadak mehr 641 sakit kerim / rezil 997
sadefe kulak içi 759 sakk huccet 457
sadid sarı su / haykırmak 1138 sakur salis asman 956
saduf agzı kokan şahs 1167 salak düz 447
salavat du‘a 97
saf„an mashara 942
salaye ezecek taş 191
safed bukagu 918
salb asmak 172; pek 659
safer kalb 1134
salih eyü 1150
safh ‘afv 263
salil seslenmek 694
safha kagıdıñ bir yüzi 732
salmaha‟r-re‟se tiraş ètdi başı 253
safik sık tokunmuş came 945
salsal kurı çamur 467
saga meyl ètdi 831
salt çiriş 938
sagar züll / hakaret 354
saluta havra 485
sagib ac 1142 salvat nemaz 101
sagr rahne / sedd-i rahne 994 samac kandil 909
sah yaglı semüz at 416 samah kulak deligi 277
sah leda‟l-kübbari ev hafit fe-ma haza‟s- samih ol atdır ki yorulmaz 850
surrah sus büyük yanında yab samim halis 697
yab söyle bu haykırma ne 292 samira balıkdan olursa bılaşık 1174
sahfe pek büyük kase 521 sanc zil 607
sahha halun iz ra„ad va‘dini incaz èder sanem but 931
erbab-ı ced 1101 sanevber çam agacı 310
sahik ırak 945 saniu„l-„ayhere ruspi işi 720
sahine bulamac 787 sara tahavvül 395
sahinu‟l-„ayn hazin adem 1036 sara‟z-züccü kuddame‟s-sinan olsa bir
sahir uyanık 567 nadan takaddümle ‘ayan 1057
sahire yeryüzi 952 sarfan gèce gündüz 421
sahk eskimek 945 sarh bülend köşk 480
sahl kişnemek 707 sarif halis gümüş 848
sahma pek yer 117 sarik hırsız 172
sahn darıñ ortası 403 sarim gèce / gündüz 983
209
sarir hame kıcırdısı / babıñ kıcırdısı seffud şiş 936

1012 sefir èlçi 171
sarm gön 458 sefk kapamak 137
sarsara bazıñ savtı 1009 sefv çapük yürimek 859
sart çiriş 938 sehab bulut 158
sehak ezdi 191
satatün müddet bi-ma‟ fasidiñ bulsa
seham mülayim 486
fesadatı nema 1046
seher uyumamak 372
satr sıra 324
sehhaka zıbıkcı 396
savl hamle etmek 591
savm oruç 101 sehif sebkeser 944
savre baş geçişmek 113 sehk balık kokusı 592
savt kamçı 534 sehl yumşak yer 433
saydan taş tencere 752 sehlü‟l-had söbüce yüzlü 1238
saydelani tuhafcı 537 sehm ok 161
sayf yaz mevsimi 288 sehun pek ısıcak çorba 787
sayrefi sarraf 342 sekar ism-i cehennem 415
se„ut enfiyye 552 sekebe‟l-ma‟e suyı dökdi 536
se‟em bıkmak usanmak 907 sekife geminiñ tahtası 194
se‟emet bıkmak usanmak 907 sekit tolu / kar / dipi 1140
se‟r intikam 741 sekran mest 695
seb„a yedi 440 sel su’al èt 836
seb„-i gubar yedi kat yer 952 selalim süllemiñ cem‘i 715
seb„un yetmiş 443 selase üç 440
sebat aşagı sarkmış olan saç 1232 selasun otuz 441
sebb evla leh şeyh necdiye cesban 1222 selc kar 413
sebel eksik 623 selle segirtmek 359
Selma banu Leyla gibi 294
sebetan tüfek 1166
selme rahne 923
sebiha çorak yer 433
selsal tatlu su 652
sec„ kumrı ötmesi 1011
selsebil gül-şen-i cennetde bir çeşme
seda arış 915
adı 687
sedad togrılık 1210
selukiyye kamara ismi 1131
sedd kapamak 137
selva bıldırcın 221
seded togrılık 1210 sema gök 100
seder hayret 369 seman hasir otı 804
sefat sepet 1198 seman sekiz 440
sefeh ‘aklıñ hiffeti 846 semanun seksen 443
sefeha‟l-ma‟e suyı dökdi 256 semega tag depesi 217
seffah kan dökici şahs 267 semeh medhuş 290
210
semek balıgıñ ismi 1188 sevr öküz 137

semel eski 410 seyb gazir çok vèrgi 408
semella„ zi’b / kurt 348 seyr kayış 458
semen baha 131 seyyi‟e kirdar-ı zişt 102
semen yag 131 seyyidi‟l-kavm ‘aziz 451
semeyda„ ekremü’z-zat 574 si„lat gul 179
semh dökümsüz agac 252 siba„ yırtıcı hayvan 348
semha yumşak yay 252 sibah çorak ki hakda bir tuzluluk 270
semin semüz 726 siccin bir dere dozahda 762; şeşim 960
semiz halis undan yapılan etmek 335 sicn zindan 138
semme min tilka‟i nefsi kultü kavlen sid avla 1164
sa‟iben ol mahalde kendi sidre samin asman 958
yanımdan dèdim togrı cevab 144 sif yalı 394
semm-i naki„ zehr-i katil 387 sifir ism-i kitab 105
semmü‟l-hiyat igne yurdısı 928 sifrit geda 183
sena aydın 109 sihnat balık turşısı 1193
senam örgüc 736 sihr damad 492 / 863; zevciñ kayın
senderi ceyyid / redi 996 atası 916
sene yıl 132 sikkin bıçak 454
sennur penir 1147 sil„a yumrı 446
sera ‘aziz oldı 617 sil„at satılık mal 588
sera artdı 814 sila ca’ize 298
sera çok mal 858 silf baldız 739
serar gizlü kelam 360 silsile zencir 138
seravil ton 115 sima„ lu‘b / mizah 594
serb bögrekin yagı 761 simah civan-merdlik 252
sereb serdab 403 simmit ozan şahsıñ sükutı 185
serec eyer 127 simsim susam galatı 322
seref haddi geçmekle hata ètme 1200 sinac is 233
seri asil adem 863 sinan yalman / dürtmek 749
serik yagsız et 747 sinayyir pek şedid olursa kış 927
sermele pek bed yemek 805 sine evvel-i nevm 181
serri şerif kimse 475 sinn diş 149; zeman 968
sersar ozan şahs 185 sir yüri 590
serv mürü’vet-le sehavet 831 sirac çirag 233
servan hanman sahibi 183 sirac sirlıgan 909
seva„id memeye süd gelecek yol 679 sirat yol 558
sevahi tebak 467 sirat-i mustakim togrı yol 305
sevb came 409 sirb sürü 431
sirer cebheniñ hattı 370
211
siritrat paluze 332 sühub reng tagyiri 563

sirre ehli‟l-„aĢki beyne‟n-nas ka‟s-sak„a‟i sükara sekranıñ cem‘i 695
Ģa„ raz-ı ‘aşık kevn gibi halk sükker şeker 698
arasında oldı faş 596 sükla çocugı ölmüş karı 289
sirvat pek ekkal şahs 854 sülak gözdeki gilzat 929
sitr perde 917 sülhafat kablumbaga 490
sitte altı 440 sülle firka 680
sittun altmış 442 süllem nerdüban 715
siva ‘ayn / gayr 972 süluc aram 229
sivak gayrıñ 662 süluk yola girmek 680
sümuh civan-merdlik 252
siyy fare savtı 1011
Su„ad banu Leyla gibi 294 sünbuk çırnık 1130
su„ud çıkmak 235 sündüs ince diba 861
su‟ban yılan 288 sünuh soldan avıñ görinüp gitmesi saga
su‟be anbar 769 245
subah tilkünün avazı 1007 süra gècede gitme 299
subre yıgın 426 süreyya ülker 420
suda„ derd-i ser 356 sürre göbek 375
sufr tuc 531 süvag lokmanıñ vechi suhuletle mürurı
suhal kişnemek 707 616
suhn germiyyet / çorba 787
suk çarşu 192 Ş
sukbe delik 742
sukrat süzme yogurd 1147 şa„b ıslah / ifsad-ı kar 979
sukuna suku‟l-cinan dur ise dad u şa„ir arpa 188
sitedden bir mekan 1105 şa„r kıl 899
sulh ıstılah 253 şa„s perakende 182
suluh eylik 253 şab genç 135
sunbur bad-ı kerm / serd 990 şagal çakal 710
surnac zurna 607 şahhaz mübrim ü mücbir dilenci 323
surre kise 125 şahita kandan olursa bılaşık 1176
sübaytir balıkçın 621 şahm iç yagı 852
sübbuh sıfat-ı nakısadan pak Huda 251
şahmetü‟l-üzn kulak yumşagı 370
sübrut fakir adem 318
şahne su başı 172
sübug vüs‘at / ikmal / ni‘met ittisa‘ı 606
şahrur kara tavuk dėnilen kuş 1206
sübur helak olmak 386
şakin hoşmend 795
südde kapu örtüsi 715
şakrak arı kuşı 643
süfuh dökülmek 256
şakşaka kuş ötmek 696; serçeniñ avazı
süga koyunuñ savtı 1009
1010
212
şakun merd-i gayur 795 şeneb diş parlaması 149

şame ‘anberin nokta-i ruhsarı 701 Ģenf askı küpe 740
şaraytü bunda oldum müşterek 984 şenic yüzi gözi buruşmuş 896
Ģare suret 99 şereh hırs / şehvet 854
şarib bıyık 899 şereke tuzak 199
şerfa uzun kulak 277
şarid vahşi 362
şeri esb-i çapük 859
şat koyun 431
şerm körfez 777
şatt kinar 394
şermah uzun 895
şayi„ zayi‘ 1031
şetit perakende 182
şebak hırs-ı cima‘ 1184
şetta perakende 422
Ģebbut kalkan balıgı 1191
şevar mevzi‘-i nesl 376
şebeh birinc adı 848
şebeke ag 199 şevl kalkmak yokarı 813
Ģecce baş yarıgı 271 Ģey„u„at aşikar olmak 583
şecce re‟si başımı yardı 1151 şeyh pir 135
şecen hüzn 296 şeza at sinegi 1159
şecer agac 236 şeza toz 439
şecih avaz-ı ester 1005 şezen yorulmak 359
şecra agaçlık 414 şezre altun hurdası 848
şedv musikiyle edeb ü ‘ilmi ta‘allüm şi„r kelam-ı mevzun 298
830 şib karlı tag 827
şef„ çift 441 şiba uç 126; eñ soñ gèce 227
şefaric gaziler halvası 690 şibh beñzemek 849
şefe dudak 291 şibr karış 571
şeha hoş oldı 815 Ģidk avurd 150
şehaza ac 333 şiff fazl / noksan 987
şehd bal 142 şihab atişiñ kıt‘ası 469
şehde gümeç balı 1160 şikal köstek 918
şikere deveniñ südlüsi 200
şehiz pek kesici nesne 333
şiliv ‘uzuv 112
şehr ay 1168 şimlal èvmek 299
şehriyye aylık 1168 şimrah gurreli at / tag başı 281
şekaz gitmek 859 şinşine huy 451
şekir taze filizler ki çıkar agaç dibinden şira„ yelken 346
414 şira‟ alım satım 192
şeks bed-huy 832 şirak na‘lıñ tasması 665
şem„ mum 233
şirket ortaklık 401
şemc çirkin 894
şis„ na‘lıñ tasması 665; az mal / çok
şeml cem‘ / iftirak 975
mal 1002
şenar ‘ayb 432
213
şiss olta 199 tahassüs aramak 475

şiş çekirdek tutmayan hurma 936 tahbiş birikdirmek 488
şita kış 448 tahiye‟l-lahme pişürdi eti 815
şiva beryan 593 tahmis nohud gibi hububatı kavurmak
şu„be tal 655 520
şuhus gitmek 725 tahtim kırmak 659
şukka mesafe 398 tahune su degirmeni 491
şuniz çörek otu 543 tahvir agartmak 344
şüfra cay-i müjgan 1239 tak taylesan 1162
şüfre bıçak 735; koltuk kılı 900 taklim hususan tırnak kesme 722
şüfretü‟s-seyf kılıc agzı 267 takrid medh / zem 995
şükr ta‘zim-i mün‘im 96 tal çi 110
şükun dünbale-i çeşm ile nigah ètme talema nebbehehü‟d-dehrü lima la
795 yesher çok uyandırdı zeman anı
şürta çarkacı 493 niçün uyanmaz 377
tali„a karagul 180
T talih yaramaz 1150
talik taylesan 1162
ta„al gel 371 tamure ibrik 753; ma‘bed-hane 919
ta„fir bilemek topraga 1208 tanab ip 160
ta„lika askı 917 tangis su gibi keyfi bulandırmak 526
ta„sen lehu helak olsun aña 463 tanin kulak çıñlaması 759
ta„viz heykel 337 tarab ferah 147
ta‟il fa’ide 669 taraka sıra 324
ta‟ir uçıcı 100 tardiye aline irsal-i rızvan 870
tab„ temhir ètmek 668 tarf göz 767
tabak kaplayı yagmur 742 tari taze 109
tabakiyye gözleme 690 tarif yeñi mal ismi 148
tabbah aşçı 131 tarik gèce gelen 129
tabg tütün 911 tariyyan sufre 905
tafal gün sarardıgı dem 234 tasfik el kakmak 184
tafih ol mest ki geçkin ola 829 tasliye salve etmek resule 870
tafv suyuñ yüzine çıkmak 825 tasuc iki habbe 223
tagrif usandırmak 561 tasvih kurutmak 579
tagrir eylemek vartaya ilka 1208 taşş çisindi yagmur adı 496
tagtiye setr 781 taşş ufacık katreli yagmur 319
tagziz at koşma 359 tatfif ölçme 623
tahal talak 949 tatlik boşamak zevceyi 641
tahalhul kagşamak 522 tavf tolanmak nesne etrafını 878
214
tavilü‟z-zendeyn uzun kollu 1245 tehyi‟e hazır eylemek 385

tayaran uçma 264 teka„us girülenmek 590
taycan yag tavası 747 teka„us kopmak 655
tayhuc çil kuşı 221 tekeffü‟ olsa kuddame raviş de meyelan
tayr kuş 264 1247
tazece altunuñ halisi 731 tekerruh tekerlenme 615
te„al ikra„ heni‟en kad-hema ze‟l- tela„süm dil tolaşmak 605
münhelü‟l-a„zeb gel iç oldı revan telattuh bulaşmak 666
bu çeşme-i şirin sıhhat-bad 315 telattum ditsinmek 852
te„arri soyunmak 284 teleh tatsız olmak 852
te‟ebbün izlemek 860 telemmü‟ düzlük 824
te‟ris fitne ilkası ile atişi yakmak 208
telhis bellü etmek / beyan eylemek 523
te‟riş fitne koparmak 484 telid eski mal ismi 148
tebahtur salınup gezme 295
tell tepe 357; yüz üzre yıkmak 926
tebessüm nim hand 903 telsim öpmek 713
tebettel munkatı‘ ol gayrdan 838 teltele sarsmak 484
tebil vakf-ı mal eylemek 1157 temelmül ıztırab 318
tebkit hasmı huccetle hamuş eylemek
184 temessek tut 851
tebsis bir haberi etmek işa‘at 207 temezzez iç 911
tebyit şebhun 180; gèceniñ baskını 636 temime hama‟il 768
tecenneb kıl hazer 237 temrad kümes 240
tecessüs aramak 475 temvih yaldızlamak 1156
tecĢim uyutmak kucakda 713 tenattuf kuşanmak 719
tecvid güzel etmek sözi 334 tenbih yasak 527
tecziz cümleden soñra bir iş tutmak tencim eda etmek tedric ile 721
338 tendid dizmek 324
tefhim añlatmak 718 tenekküb yoldan sapmak 225
tefliz togramak 336 tenfiz irsal-ile fermanı icra 330
tefrit haddeden az ise 550 tenumend budun 784
tefsire hasta karuresi 649 tenzih eylemek pak u müberra 1156
teftik beslemek 863 ter„iş ditretmek 484
tehanüf gülmek 262 terahvek yürimek çalkanarak 637
tehcid uyarmak 658 terbis oyalandırmak ile tefrika vèrmek
tehmim nenni çalmak 658 209
tehriş cenkde birbirine adımı çalmak terdim yama urmak 717
493 teref çok ni‘met 198; vefret-i ni‘met
632
tehşim süd sagmak 1141
terhil sarkıtmak 1162
tehvim nevm-i hafife 372
terhis ucuz etmek / vèrmek icazet 527
215
terkiş tonatmak 492 tis„un toksan 443

tertil okumak 104 tonduva sedy-i merdan 1132
tervik süzmek 526 tuba bir agaç ismi cennetde 714
tescil hukm hucceti yazmak 1157 tuba leke saña olsun sa‘adet 745
tesnim bir tatlu su cennetde 714 tubah kaba kuşluk 678
teş„is dehb / tagıtmak 214 tufaf ölçek başı 623
teşebbüs yapışmak 624 tufaha su üzre kefe 940
teşmir sıgama 624 tufeyli talkavuk 515
teşmit aña icabet 178 tuh tug 607
teştit tagıtmak 178 tuhlab yosun 139
teşvim bedende na‘l kesmek 720 tuhme imtila 297
tevari ihtifa èylemek 162 tulu„ togmak 599
tevbe zenbden ric‘at 250 tulye boyunuñ öñ tarafı 1227
tevehhüc parlamak 544 tumuh göz diküp bakmak 248
tevşiye tezyin 861 tun arka yüki 1198
teyakkan kallema yeslem mine‟l-„asuri turab toprak 99
men yehzer yakın bil az olur turmus pogaca 667
salim hatardan kim ki çok söyler turra bez saçagı 525
350 turran cümle 197
tib pak 911 tus sille 321
tiba„ uymak 338 tüb rücu‘ eyle 838
tüffah elma 261
tibe Medine 730
tühluk helak 674
tibn saman 426
türas mevtadan olan müntekal eşya 198
tifşil mercimek şorbası 667
türfe küçük dil 949
tihame bay-kuş 507
tikke uçkur 115
U
tila şira 332
tilmiz şagird 718
timah göz diküp bakmak 248 u„lu‟l-tahtab kıl te’enni hayr ola
timmir çalık at 615 encam-ı kar 1062
„ubab çok su 139
timr aşagı sıçramak 386
Tin Şam’da cebel adı 788 „ubur geçmek 388
„ucale taze bugda firiki 212
tinfese kalı 551
„udal pek müşkil 289
tinnin ejdiha nev‘i 490 udhuke gülecek nesne 262
tirb hem-sinn 499 ufuk gök kinarı 420
tirf soy at 301
uhbe yol esbabı 385
tirrih tırhuz 211
tirs kagıd 143 uhciyye bilmece 360
tis„a tokuz 440 uhdud yer yarıgı 556
216
ukabbil öpeyim 662

ukabbil fak öpeyim agzıñı 662 Ü
„ukde dügüm 930
ukiyye kırk dirhem 441 ücac acı su 220 / 1146
„ukkab tavşancıl 728 ühcürü‟l-gayza fe-ma eflaha kat„an
‘ukul bend etmek 138 gayyaz kini terk èt ki nema
„ulkati lil-hudbi la tubci ila Ģe‟vi‟d-duhur bulmadı hêç kin èdici 569
gamzeye meylim kesilmez ahir ükal geçişmek 1197
ezmane dek 391 ülfiyye bilmece 876
ulu zunuñ cem‘i 811 ümme deyn / fırka / vakt / emam 963
„unkad salkım 309 ümmet cema‘at 98
„unkud salkım 309 ümmü „ubeydi sahra 1114
„unsur asl 99 ümmü cabir kişkek 1122
„unuk boyun 902 ümmü cemil tere 1119
„unuk kumluga düşmek / at hamlesi 683 ümmü cemir şeb-i tarik 1118
unzuri‟s-sa„ate la te‟se „ala ma hüve fat ümmü feda‟il ‘ilm 1116
bak bu vakte acıma aña ki ol ètdi ümmü ferec ceviz halvası 1124
güzer 195 ümmü kaş„am ölüm 728
urbutu‟s-sevrata bagla inegi 1159 ümmü Kur‟an Fatiha 105
urcuce çocuk salıncagı 658 ümmü kura Mekke’niñ künyesi 1114
urcufe yalan söz 173 ümmü nedem ‘acele etmek 1123
„urcun hurma agacınıñ salkımınıñ çöpü ümmü nücum kehkeşan 1115
791 ümmü reza‟il cehl 1116
„urkub ökçeniñ siñiri 1136 ümmü şirak zevce 1117
„uruc yokarı çıkma 217 ümmü ta„am bugdayıñ künyesi 1119
„uryan-i neci sır keşf èden 1037 ümmü tarik sırtlan 1126
„usaysa mumbare 654 ümmü züka subh 1115
„usfur aspur 727 ümmü‟l-habais badeden eyler tevellüd
„usnun sakal başı 444 her bela 1107
„usur ıttıla‘ 384 ümmü‟l-kitab fatiha 143
utar kasnak 402 ümmü‟s-süveyd kun 862
utlubi‟l-„ilme fe-ni„mel matlab bilmegi ünan pek iñleyen kes 800
iste ki hoş hvahişdir 156 ünbube bogum 930
„utrafan huros 240 „ünbüzi‟n nezle mine‟l-kavli ve ma-tabe
utruş kulagı pek sagır 509 fe-huz tarh èdüp alçagı sözden
„utul boşluk 669 dahı pak olanı al 711
„utüll saht-ı huy 925 ünsa dişi 213
„uva kurduñ savtı 1006 ürkud üçünci asman 955
217
ürkun boy begi / emr-i a‘zam 786 vakiz lagar / çapük 328
„üsfiye sac ayagı 936 vakka„ pek gıybet èden 575
üsküfe kapunıñ alt èşigi 648 vakkah bi-şerm ü haya kimse 323
üsr habsü’l-bevl 706 vakud tutruk 939
üss temel 478 vakz pek urmak 328; za‘f 563
üsvetü‟l-ecvad pek kerim 1017 valih şaşkın adam 847
ütrüc agaç kavunı 708 varak yaprak 261
vasa„a isketi 221
ütun külhan 1204
vasat orta 126
üzbe dügüm 930
vasif hidmet èden 627
üzn kulak 113
vatar hacet 175
V vatf kulagıñ kılı 759
vatid sa’ir / sabit 998
va„r güç yokuş 386 vay acaba 123
va„va„ çıgıltı 577 vayhake vay saña 123
va„va„a köpek avazı 577 vazi„ yasak 527
va„z pend 903 ve lekad hüvinne ma kane „aleyküm bi-
va‟d-i „urkubi va‘d-i bi-hode 164 „avis kolay oldı size tahkik o ki
vabat za‘f 563 oldı müşkil 528
vadah hem-rah / murafakat 273 ve yekulun dèrler 246
vaddah dilber 244
ve‟m taklid 338
vadi dere 764 veber deveniñ yüñi 210
vadi„ alçak 910 vebi‟e pek böyük çömlek 752
vafaka şennün tabaka uysa bir nesne
vebil-i şü‟bub baran-ı şedid 319
birine hazaka 1225 vecbe düşmek 287
vagam küsmek 545 veccih şema’en tut kulak 871
vagd soysuz 452 vech yüz 109
vagl da‘vetsiz varup içmek müdam vechü‟l-cenan-i eşrak ruy-ı dil oldı
1026 taban 660
vagr pek yer 433 vechü‟n-nasibi esved 1040
vahah muttasıl işidilen ses 1004 veciz muhtasar söz 457
vahen huşa 306 vecl ha‟if 832
vahfe kise 423 vecur agız otı 604
vahid bir 439 veda‟et çehre-i hüsn 1181
vahm agır 541 vedi bevlden soñra gelen ab 1137
vahy cibril-i emin 249 vefr çok mal 148
vahyün fi‟l-hacer sırr-ı mektum 1031 vega savaş 127
vaki hıfz èdici 770 vegab cesim / nahif 999
vaki„a kıyamet 415 vehde èniş 357
vehn nısfu’l-leyl 381; kagşamak 522
218
vekef ‘ayb 832 Y

vekefe‟s-sathu tam akdı 742
ya habibi küntü ma„lulen bi-hecrin fi
vekz el ile birini kakmak 1170
hevak dostum ‘aşkıñda oldum
veles hıyanet 401 ayrılıkla derdnak 671
veliyyü‟l-emr padişah 835 ya halili irsi li kad daka nudhu‟l-istibar
vera-yi hicab perdeniñ eñsesi 162
dostum rahm èt baña teng oldı
veref koyulandı 633
meydan-ı şekib 405
verefe‟n-nebtü güzellendi giyah 633
ya„sub arılar şahı 1195
vesic kalın 276
ya„tu bel bükilür 819
vesm daglamak 615
yahbu mal èder i‘ta 814
vesvas avaz-ı huli 1013
veter kiriş 161 yahnu merhamet eyler 815
vetere burun diregi 758 yakib girer 376
vetin yürek tamarı 761 yaksitu‟l-kudmusu edrik ‘adl èder
vetire van güli 424 sultan bil 382
veyl bir dere dozahda 762 yamur sıgın 709
veyn engur-ı siyah 487 yashu cud èder 408
vezer penah eyleyecek yer 317 Yasin ya insan 788
vezvaz sersem 435 yatga azar 874
vi„a‟ kab 565 yatlubü‟t-temra bila şevkin istiyor
vicar beyt 398; kurd yatagı 479 matlubı bi-renc ü ta‘ab 1071
vicne yañak 110 yatribu‟r-ruv„a kalbi ferah-nak eyler
vihen şitab eyle 306 331
vika„ kaniş 575 ye‟di ila ruknin şedid olsa ger zahr-ı
visade yasdık 308 zahiri 1055
vitr tek 441 ye‟külü‟s-suhte ve yestebri feza emrün
vizan bes beraber olsa tartı 937 feri yer haramı hem vera‘ eyler
vudu abdest 101 bu bir şey’-i ‘acib 866
vuduh zuhur 244 ye‟lma„i pek zeki 875
vuzye ‘ayb 185
ye‟ti gelür 383
vülu„ ifratı ‘aşkıñ 369
yebab harab 827
vüluc girmek 218
yed el 136; vakar / cah / kuvvet / milk /
vülug agzını sokmak köpek kab u şah 970
kacag içre 603 yed-i „ulya zi-servet 1211
vüsub sıçramak 287
yed-i beyda güzel ni‘met 1211
yehmi akar 842
yehmut yeriñ altındaki balık 1188
yehud cühud 537
yehv ism-i harem 403
219
yeksu giyer 818 Z

yelencec ‘ud 230
yelin eyler sühulet 808; ‘aziz olsa gehi za şu 121
zillet beyn 1224
za„b def‘ eylemek 566
yelme„ul-ka„ gayet laf-zen 1025 za„imü‟l-karye köyiñ ket-hudası 266
yem deñiz 139
za„lul peyni 825
yemdi geçer 448 za„n gitmek 301
yemin sag el 462; bereket 756 za‟m söz 149
yemla‟ü‟d-delva ila „ikdi‟l-kerab eyler zaby erkek geyik 709
ise igrak-ı taleb 1054 zacir dere pür ab ise 1178
yenbagi layık olur 663 zafzafa yel hububunda agaclardan
yeneb badincan 201 gelen ses 694
yensahu‟s-sevbe diker came 818 zahf sürünüp gitmek 541
yenzu ‘aziz olsa gehi zillet beyn 1224
zahir ishal 706
yera„ atiş böcegi 582
zahir yardımcı 411
yerekan sarılık 706
zahirü‟l-hali eberrü‟l-halifi ètmez
yesar sol el 363
istişhad ma‘ni vakıfi 1084
yesir az oldı 409
zahr arka 411
yesmu yüksek olur 813
zahrafe zinet 435
yetecezza bölünür 1168
zahrefe dandin etmek 594
yetlu okur 874 zakb sokmak 286
yevm-i edcen gayetle bulutlı gün 782 zake‟l-„aza ol dilberi 857
yevm-i hamt pek sıcak gün 380 zake‟l-muhayya maddani kıldı beni
yevmü‟n-nahr ‘aşir-i zi’l-hicce 965 sozan o yüz 450
yezku boy 817 zalike‟stezhir tekün müstenciden
yezüllü „akibete‟l-emri men hüve‟l- beyne‟l-vera bunı ezber kıl
mettah işiñ soñunda olur hor ol ki olursuñ halk arasında ‘aziz 107
hod-bindir 282 zalikebnü‟l-arda merd-i garib 1020
yu„ar ma‘ziñ savtı 1008 zaliküm ista„ziru fihi kemalü‟l-kelam
yu„tike‟l-lahu vèrir hak saña 838 bunı büyük ‘ad èdiñ bunda nisab-ı
yuh güneş 599 suhan 743
yuhrimü‟l-hurmete fe‟l-ecderü ilga‟ü‟l- zamile bar-i şütür 693
lagv kem èder ‘izzeti pes enseb zaniye ruspi 934
olan terk-i ‘abes 833 zarafet dilde olursa 1182
yümli yazar 874 zariban kücen 710
yümn bereket 756 ze„amet ululuk 601
ze„amu‟l-„urbu ‘arablar dèdiler 245
ze‟r arslan savtı 1007
220
zebed kaymak 141 zevabe erkek saçı 774

zebir salınan saçak 410 zevk tatma 904
zebr yazmak 457 zeyl pek hastelik 800
zebzebe haye 862 zeym ‘ar 401
zeha mikdar 423 zeyt zeytun yagı 233
zeheb altun 125 zeyte ve zeyte şöyle şöyle 1196
zehid az 167 Zeytun Şam’da cebel adı 788
zehl unutmak 385 zi‟b-i Yusuf cürm-i diger ile müttehem
zehm semüz 726 ol şahs 1022
zehre çiçek 424 zi‟bir pürüz 410
zehuk èniş 357 zi‟r daye 358
zehv kibr / kizb / ‘abes nesne / fahr zifri kulagıñ tozı 759
etmek 823 zihab gitmek 136
zekan çene 1200 ziham şuriş / kesret 737
zeken añlamak 104 zik kinarı yakanıñ 525
zeker çelik / erkek 213; ‘alet-i nesil 375 zikk şerabıñ tulumı 118
zeki temiz 1164 zill gölge 633
zelk keskin 735 zill-i zalil pek koyu gölge 1202
zemherir şiddetli gün 415 zira„ arşun 571
zemil redif 693 zu geldi / sahib 811
zemin kötürüm 789 zu‟n-nun lakab-ı Hazret-i Yunus 790
zenbur arı 1195 zuhmuk bag sarmaşıgı dènilen ot 681
zenc karalar 1027 zuhr öyle 265
zencebil bade-i cennet ile memzuc olan zuka puhunuñ savtı 1009
687 zun büt / büt-hane / merdüm-i kuteh
zend zeradüştük kitabı 311; çakmak 785
469 zunbub kurı incik 1136
zendik mu‘arreb 311 zurba zur-ba 776
zendin zeradüştük mensubı 311 zü‟l-vecheyn iki yüzlü 285
zeneb kuyruk 264 zübab sinek 142
zenin rakik 758 zübul solmak 652
zücac sırça 241; vasf-ı nemum 1032
zer terk èt 423
zer„ ekin 132 züfrin kapu sürgüsi 763
zerab koyun agılı 275 zühuk zeval-i batıl 562
zerice tepe 357 zükak sokak 478
zerire göz otı 604 zükam ditremek 963
zerrak müra‟i sufi 103 zülug togmak 599
zerrebe‟l-ibrate igneyi keskin ètdi 818 zür‟ü musibet 842
zerzur sıgırcık kuşı 1206 zürfin reza 763
221
zürre mısır bugdayınıñ ismi 425

züveyne zen-i huşyar / zinet 785
züyug hakdan ‘udul etmek 602
222
BÖLÜM IV: SONUÇ VE ÖNERİLER

Sonuç ve Öneriler
Türkçe öğretimi dört temel beceri alanına dayanmaktadır. Bunlar dinleme, okuma,
konuĢma ve yazmadır. Bu alanlarda baĢarılı olmak için belli bir düzeyde kelime bilgisine
ihtiyaç vardır. Öğrencilerin kelime bilgisini artırmanın yollarından biri de sözlük kullanımıdır.
Günümüzde dil bilgisi derslerinde sözlük kullanımı oldukça düĢüktür. Sözlük çalıĢtırmaları
okullarımızda ya yaptırılmamakta ya da geçiĢtirilmektedir. Eğitici değere sahip sözlük
yokluğu da önemli bir eksikliğimizdir; bu nedenle öğrencilerimiz sözlük kullanmayı sıkıntı
veren bir uğraĢ olarak görmektedir (BUDAK 2000: 19). Okullarımızda çoğu kelime hiç sözlüğe
bakmadan yalnızca duyarak öğrenilmektedir
Yabancı dil olarak Türkçe‟yi öğrenenler arasında sözlük kullanımı anadili olarak
Türkçe‟yi öğrenenlere kıyasla daha fazla olmakla birlikte dil öğrenenler kendilerine yeter hale
geldikten sonra sözlüğe bakmayı bırakmaktadır. Sözlük kullanımı bugün sadece özel merak
duyanlara ya da ilmî çalıĢma yapanlara hasmıĢ gibi algılanmaktadır.
AraĢtırmada da ele alındığı üzere eski eğitim kurumlarında sözlük kullanımını

yaygınlaĢtırmak için manzum sözlükler okunmuĢ ve okutulmuĢtur. Bu eğitim kurumlarında
okuyanların hemen hemen hepsi bir ya da daha fazla manzum sözlük okumuĢ ve
okutmuĢlardır.
GeçmiĢte sözlük kullanımı bu derece yaygınken bugün neden bu alanın eksik kaldığı
üzerine düĢünmek gerekir. Ülkemizin önemli mütefekkirlerinden Cemil Meriç kamusun bir
milletin hafızası, yani heyecanıyla, hassasiyetiyle, Ģuuruyla kendisi olduğunu, kamusa uzanan
elin namusa uzandığını belirtmektedir (MERĠÇ 2009: 88). Bu derece önemli bir alan için
özellikle biz Türkçe araĢtırmacılarının gayret sarf etmesi gerekmektedir.
Bir milleti ayakta tutan onun fertlerini birbirine bağlayan manevî dinamikleridir. Bu
dinamiklerimizden biri de dilimizdir. Dil, kültürümüzü de içinde taĢır. Dilimizin ve
kültürümüzün kaynağı ise bizden öncekilerin ortaya koyduğu eserlerdir. Bu eserler
anlaĢılmadığı ve bugüne bir Ģey anlatmadığı iddiasıyla unutulmaya terk edilmiĢtir.
Geleneğimizdeki en önemli dil öğretim yöntemlerinden olan manzum sözlükler üzerine bugün
Türkçe Eğitimi Bölümleri‟nde çalıĢmalar yapılmamaktadır. Oysa kelime öğretimini zevkli bir
223
hale getiren ve öğrencilerin kavram dünyalarını geliĢtiren bu sözlükler bugünün dil öğretimi
derslerine de ıĢık tutacaktır.
Gerek yöntem olarak gerek içerik olarak manzum sözlüklerin bugün araĢtırılıp örnek
alınması gerekmektedir. AraĢtırmada da ifade edildiği üzere gerek gençlik çağında gerekse
ilerleyen yaĢlarda insanlar düzenli, makamlı seslere kulak vermektedirler. Bir bebek beĢikte
kendisine söylenen ninniden hoĢlanmaktadır. Tıpkı ninni gibi insanlar, tekerleme ve Ģiirden de
hoĢlanmaktadır. Bu yollarla öğrendikleri akıllarından uzun süre çıkmamaktadır.
Dil öğrenen insanlar uzun süre kullanmadıklarında kelimeleri unuttuklarından

yakınmaktadırlar. Kelime öğretiminde akılda kalıcı ve zevkli bir yöntem bulmak
gerekmektedir. Kavram dünyası olmayan insanların düĢünce dünyasının da olmayacağı göz
önünde bulundurulursa sözlük gibi önemli bir türün kullanımının ne kadar lüzumlu olduğu
anlaĢılır. Sözlük kullanımını yaygınlaĢtırmak, kelime öğretimini zevkli bir hale getirmek için
manzum sözlükler örnek alınmaya layık bir tür olarak dil öğreticilerinin ve Türkçe
araĢtırmacılarının ilgisini beklemektedir.
224
KAYNAKLAR
ALINTI YAPILAN KAYNAKLAR
AKSAN, Doğan (2009). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim (5. baskı) (Cilt 1-2-3).
Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları.
ARSLAN, Mustafa (2011). Menâzimü‟l-Cevâhir (Arapça-Farsça-Türkçe Manzum Sözlük).
Ankara: Genesis Kitap.
BUDAK, Yusuf (2000). Sözcük Öğretimi ve Sözlüğün ĠĢlevi. Dil Dergisi, 92, 19-25.
EMĠNOĞLU, Emin (2010). Türk Dilinin Sözlükleri ve Sözlükçülük Kaynakçası. Sivas: Asitan
Yayıncılık.
KAÇALĠN, Mustafa (2006). Mütercim Âsım Efendi. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi
Ġstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
KARTAL, Ahmet (2003). Tuhfe-i Remzî Manzum Farsça-Türkçe Sözlük. Ankara: Akçağ
Yayınları.
KILIÇ, Atabey (2009). Mustafa bin Osman Keskin Manzume-i Keskin. Ankara: Türk Dil
Kurumu Yayınları.
KIRBIYIK, Mehmet (2007). Miftâh-ı Lisân Manzum Fransızca-Türkçe Sözlük (Yusuf Hâlis).
Ġstanbul: BeĢir Kitabevi.
MERĠÇ, Cemil (1986). Kültürden İrfana. Ġstanbul: Ġnsan Yayınları.
MERĠÇ, Cemil (2009). Bu Ülke (31. baskı). Ġstanbul: ĠletiĢim Yayınları
MUHTAR, Cemal (1993). İki Kur‟an Sözlüğü Luğat-ı Ferişteoğlu Abdullatîf İbn Melek ve
Luğat-ı Kânûn-ı İlâhî Abdulmecîd İbn Ferişte. Ġstanbul: Marmara Üniversitesi
Ġlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları Nu.67.
ÖZ, Yusuf (2010). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler. Ankara: Türk Dil Kurumu
Yayınları.
ÜNALAN, ġükrü (2001). Türkçe Öğretimi (2. baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
YILDIZ, Cemal (2008). Yeni Öğretim Programına Göre Kuramdan Uygulamaya Türkçe
Öğretimi (2. baskı). Ankara: Pegem Akademi.
FAYDALANILAN KAYNAKLAR
AHTERÎ Mustafa Efendi. (2009). Ahterî-i Kebir (Haz. A. KIRKKILIÇ, Y. SANCAK). Ankara: Türk
Dil Kurumu Yayınları.
ALLAH: Kur‟an.
ATAY, Hüseyin, ATAY, Ġbrahim, ATAY, Mustafa (1964). Arapça-Türkçe Büyük Lûgat (Cilt 1-
2-3). Ankara: Bayrak Matbaası.
225
AYVERDĠ, Ġlhan (2011). Asırlar Boyu Târihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük (4.
baskı) 1 A-G: Redaksiyon-Etimoloji: Ahmet TOPALOĞLU, LXXII+1143 s.; 2 H-N,
VIII+1145-2402 s.; 3 O-Z, VII+2403-3595 s. Ġstanbul: Kubbealtı NeĢriyatı.
BANGUOĞLU, Tahsin (2011). Türkçenin Grameri (9. baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu
Yayınları.
BATTAL, Abdullah (1934). İbnü-Mühennâ Lûgati (İstanbul Nüshasının Türkçe Bölüğünün
endeksidir). Ġstanbul: Devlet Matbaası.
BAYAR, Nevnihal (2006). Açıklamalı Yeni Kelimeler Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
BURSEVÎ, Ġsmail Hakkı. (2011). Kelimeler Arasındaki Farklar (Kitâbu‟l-Furûq) (Ö. Aydın,
Çev.). Ġstanbul: ĠĢaret Yayınları.
CLAUSON, S. Gerard (1972). An Etymological Dictionary Of Pre-Thirteenth Century Turkish.
Oxford: Clarendon Press.
CÛDÎ, Ġbrahim Efendi. (2006). Lügat-ı Cûdî (Haz. Ġ. PARLATIR, B. T. AKSU, N. TUFAR).
Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
ÇATIKKAġ, Ata (2001). Örnekli ve Uygulamalı Türk Dili Kılavuzu (3. baskı). Ġstanbul: Alfa
Yayınları.
DEMĠREL, Özcan. (2004). Türkçe ve Sınıf Öğretmenleri İçin Türkçe Öğretimi (6. baskı).
Ankara: Pegem A Yayıncılık.
DEVELLĠOĞLU, Ferit (2009). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat Eski ve Yeni Harflerle
(Haz: A. S. GÜNEYÇAL) (29. baskı). Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
DĠLÇĠN, Cem (1995). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi (3. baskı). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve
Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları.
DĠLÇĠN, Cem (2009). Yeni Tarama Sözlüğü (2. baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
el-ASKERÎ, Ebû Hilâl (2009). Arap Dili‟nde ve Kur‟ân‟da Farklar Sözlüğü (el-furûq fi‟l-Luğa)
(V. Akdoğan, Çev.). Ġstanbul: ĠĢaret Yayınları.
el-ISFAHÂNÎ, Rağıp (2010). Müfredat (Kuran Kavramları Sözlüğü) (Prof. Dr. A. GÜNEġ, M.
YOLCU, Çev.). Ġstanbul: Çıra Yayınları.
EREN, Hasan (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basım Evi.
es-SÂMARRÂÎ, Dr. Fâdıl Sâlih (2011). Kur‟ân‟ın Edebî Dili Lafız-Ma‟nâ Uyumu (Lemesâtun
Beyâniyyetun fî Nusûsin mine‟t-Tenzîl) (F. S. KARAMOLLAOĞLU, Çev.). Ġstanbul:
ĠĢaret Yayınları.
GÜMÜġKILIÇ, Mehmet (Spring 2008). 18. Yüzyıl Ġstanbul Ağzı Hakkında Bazı Gözlemler.
Turkish Studies, Volume 3/3, 389-401.
ĠNCE, Yılmaz (2002). Manzum Sözlükler ve ġemsî‟nin Cevâhirü‟l-Kelimât‟ı Üzerine Bir Dil
Ġncelemesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 175-182.
KAÇALĠN, Mustafa S. (2006). Dedem Korkut‟un Kazan Bey Oğuz-nâmesi Hikayet-i Oguz-
name-i Kazan Bég ve Gayrı – Metin ve Açıklamalar. İstanbul: Kitabevi.
KARASAR, Niyazi (1986). Bilimsel Araştırma Yöntemleri -Kavramlar, İlkeler, Teknikler- (3.
baskı). Ankara: Bilim Yayınları.
226
KARTALLIOĞLU, Yavuz (Fall 2008). Osmanlı Türkçesindeki Ekler Dudak Uyumuna Göre
Nasıl Okunmalıdır?. Turkish Studies, Volume 3/6, 458-481.
KORKMAZ, Zeynep (2010). Gramer Terimleri Sözlüğü (4. baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu
Yayınları.
KÜLEKÇĠ, Numan, Karabey, T. (1990). Sünbülzâde Vehbi – Tuhfe. Erzurum: Fen-Edebiyat
Fakültesi Yayınları No: 92.
MACĠT, Muhsin (1997). Nedîm Divânı. Ankara: Akçağ Yayınları.
MAKSUDOĞLU, Mehmet (2010). Arapça Dilbilgisi (15. baskı). Ġstanbul: Ensar NeĢriyât.
MUTÇALI, Serdar (1995). Arapça – Türkçe Sözlük. Ġstanbul: Dağarcık Yayınları.
Mütercim Âsım Efendi (2009). Burhân-ı Katı (2. baskı) (Haz. M. ÖZTÜRK, D. ÖRS). Ġstanbul:
Türk Dil Kurumu Yayınları.
Mütercim Âsım Efendi. El-Okyanus el-Basît fî Terceme-i Kâmus‟ul-Muhît (cilt 1-2-3).
Ġstanbul: Asitane Kitabevi.
NADĠR, Mehmet (2005). Terbiye ve Ta‟lîm-i Etfâl (Haz. M. Sabri KOZ – Enfel DOĞAN).
Ġstanbul: Ġstanbul Erkek Liseliler Eğitim Vakfı.
OKUMUġ, Sait (Summer 2009). Muhammed Hevâî Üsküfî ve Türkçe-BoĢnakça Manzum
Sözlüğü Makbûl-i Ârif (Potur ġâhidî). Turkish Studies, Volume 4/4, 824-844.
REDHOUSE, S.J.W. (2006). A Turkish and English Lexicon. Ġstanbul: Çağrı Yayınları.
SARAÇ, Yekta (2004). Edebiyat Terimleri (Istılâhât-ı Edebiyye) (Muallim Naci) (2. baskı).
Ġstanbul: Gökkubbe.
SARAÇ, Yekta (2010). Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat (7. baskı). Ġstanbul: Gökkubbe.
SARI, Mevlüt (1982). El- Mevarid Arapça-Türkçe Lûgat. Ġstanbul: Ġpek Yayınları.
STEINGASS, F. (2005). A Comprehensive Persian – English Dictionary. Ġstanbul: Çağrı
Yayınları.
ġeyhülislam Mehmed Esad Efendi (1999). Lehcetü‟l-Lügat (Haz. A. KIRKKILIÇ). Ankara:
Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
TAHĠR, Mehmet (Bursalı). (H. 1222). Osmanlı Müellifleri: Ġstanbul: Matbaa-i Âmire.
TIETZE, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı 1 A-E: 763 s.; 2 F-J, 440 s.
Ġstanbul – Wien: Simurg 56 Sözlük 2.
TĠMURTAġ, Faruk Kadri (2005). Eski Türkiye Türkçesi XV. Yüzyıl Gramer-Metin-Sözlük (3.
baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.
TOPALOĞLU, Bekir, ÇELEBĠ, Ġlyas (2010). Kelâm Terimleri Sözlüğü. Ġstanbul: ĠSAM Yayınları.
TOPALOĞLU, Bekir, KARAMAN, Hayrettin (2005). Arapça – Türkçe Yeni Kâmus (21. baskı).
Ġstanbul: Ensar NeĢriyât.
TUĞLUK, Halil Ġbrahim (2008). 17. Yüzyıla Ait Harekeli Ġki Metinde Bazı Ġmlâ Özellikleri.
Turkish Studies, Volume 3/6, 613-630.
ÜNVER, Ġsmail (1993). Çeviriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler. Ankara Üniversitesi Dil
ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 1, 53-89.
227
228
EK: TIPKIBASIM
Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Tırnovalı Bölümü Numara: 1797

Manzum Sözlükler Asım

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Manzum Sözlükler Asım

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Manzum Sözlükler Asım

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

DĠL ÖĞRETĠMĠ GELENEĞĠMĠZDE MANZUM SÖZLÜKLER

Yüksek Lisans Tezi

Beni yetiĢtiren ve desteklerini esirgemeyen aileme; güler yüzü, sabrı, bilgisi ve

Manzum sözlükler, nazmın akılda kalıcılık özelliğine dayanarak öğrencilere

Yüzyıllar boyunca Ģiirin akılda kalıcı özelliğini kullanarak dil öğretiminde

Anahtar Kelimeler: Dil Öğretimi, Türkçe Eğitimi, Manzum Sözlükler, Mektep

Dictionary is a reference book which keeps a language‟s vocabulary in itself. In

Poetic dictionaries have been prepared to teach students vocabulary based on

Tuhfe-i Asım is an Arabic-Turkish poetic dictionary which was written in verse

Key Words: Language Teaching, Turkish Education, Poetic Dictionaries,

2. BÖLÜM: MANZUM SÖZLÜKLER VE TUHFE-İ ÂSIM

3. BÖLÜM: METİN VE DİZİN

4. BÖLÜM: SONUÇ VE ÖNERİLER………………………………….………...222

T : Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Tırnovalı Bölümü 1797

ÇEVİRİ YAZI SİSTEMİ

Sözlükler, bir dilin olgunluğunu, iĢlenmiĢliğini ve zenginliğini gösteren kılavuz

Manzum sözlükler kafiyeli ve ahenkli olduğu için kelime ve dil öğrenmede

Tarihte âlimler ve Ģairler tarafından birçok manzum sözlük yazılmıĢtır.

Tuhfe-i Âsım, Âsım Efendi‟nin tek telif sözlüğüdür. Yazıldığı dönemde

Dil derslerinde yapılan dinleme, okuma, yazma ve konuĢma etkinlikleriyle

Dil geliĢiminin önemli alanlarından biri de kelime ve kavram geliĢimidir. Dil

Kelime öğretiminde bugün çeĢitli yöntemler uygulanmaktadır. Öğrencilere

Osmanlı eğitim kurumlarında yüzyıllar boyunca çeĢitli ihtisas alanlarında ilmî

Bugün kelime öğretiminde vazgeçilmez yöntemlerden biri olan sözlük, medrese,

1.2.1. Problem Cümlesi

1.3. Araştırmanın Amacı

1.4. Araştırmanın Önemi

Türkçe eğitimcileri için bilhassa çocuklara kelime öğretiminde örnek

uzaklaşan bir çocuga öğretilecek şeyleri kolaylıkla okunmak ve unutdurmamak içün

Sözlükler, bugün dil öğrenenler için vazgeçilmez kaynaklardır. Bilhassa “kelime

Manzum sözlükler sayesinde öğrenciler, kullanmakta oldukları kelimelerin

Bugünkü dil çalıĢmalarına göre kavram öğrenmenin yollarından biri de sözlük

beri Türkiye Türkçesiyle yazılmıĢ kitaplardan toplanan Tanıklarıyla Tarama

1.6.1. Araştırmanın Modeli

Bu araĢtırmada, nitel araĢtırma yöntemlerinden “doküman incelemesi”

1.6.2. Veri Toplama Tekniği

Bu araĢtırmada veri toplamak amacıyla kaynak tarama tekniği kullanılmıĢtır.

II. BÖLÜM: MANZUM SÖZLÜKLER VE TUHFE-İ ÂSIM

2.1. Manzum Sözlükler Hakkında Bilgi

2.1.1. Genel Özellikleri

Ġslam memleketlerinde akaidden gramere, tasavvuftan tıbba birçok ilmin

Ġslam memleketlerinde dil öğretiminde kelime ve gramer öğretme metodu olarak

Manzum sözlükler genel olarak ilim adamları ve Ģairler tarafından kaleme

“Manzum sözlükler, on ile yirmi yaş grubu arasında olanlara okutulmuştur.

Medrese, dergâh ve mekteplerde alet dersleri arasında okutulan manzum

2.1.2. Tarih Boyunca Manzum Sözlükler

Manzum sözlükler Ġslam dünyasında XI. yüzyıldan itibaren yazılmaya

Manzum sözlüklerin Anadolu‟da yazılan ilk örnekleri de Arapça-Farsça

1. ġükrullah b. ġemsüddîn Ahmed b. Seyfüddîn Zekeriyâ – Zühretü‟l-Edeb

Bu tezin konusu olan Tuhfe-i Âsım‟ın da atası sayılabilecek Arapça-Türkçe

Anadolu‟da yazılan Farsça-Türkçe manzum sözlükler ise sırasıyla Ģöyle

1. Hüsâm b. Hasan el-Konevî – Tuhfe-i Hüsâmî (H. 802/M. 1399-1400)

1. Bahâüddîn Ġbn Abdurrahmân-ı Magalkaravî – U„cûbetü‟l-Garâyib (H.

Manzum sözlüklerin hangi dillerde yazılacakları yazıldıkları yöreye ve

1. Bosnalı Üsküfî – Makbûl-i Ârif (BoĢnakça-Türkçe, H. 1040/M. 1635)

2.1.3. Manzum Sözlüklerin Şekil ve Tertip Özellikleri

Manzum sözlüklerin üç ana gövdesi vardır.

Bunlardan birincisi “mukaddime” kısmıdır. Bu kısım çoğunlukla mesnevî nazım