Bölüm

4
Genelleştirilmiş Fourier Serileri

Daha önce ilk kez Bölüm 3.6’da değişkenlere ayırma yöntemiyle elde edilen çö-
zümleri sin r x ve cos r x olan, fakat buradaki r sayısının tamsayı olmadığı bir sı-
nır değer problemiyle karşılaşmıştık. Bu durumda da Bölüm 2’de geliştirdiğimiz
Fourier serileri teorisini kullanamamıştık. Böyle bir problemle Fourier de karşılaş-
mış, ele aldığı ısı yayılımı problemi için trigonometrik fonksiyonların yeterli ola-
mayacağını görmüş ve başka tür fonksiyonlar kullanmıştır, bu fonksiyonlara gü-
nümüzde Bessel fonksiyonları diyoruz. Benzer bir sorunla Ecole Polytecnique’den
Simeon Deniz Poisson (1781-1840) da karşılaşmış ve Fourier’in kullandığı Bessel
fonksiyonlarını da içeren daha genel bir fonksiyon türü kullanmıştır.
1820’li yıllarda Fourier’in etrafında bulunmuş olan, Dirichlet ve Liouville’nin
de içindiğe bulunduğu bir grup genç matematikçiden biri olan Jacques Charles
François Sturm (1803-1855) Fourier’in ısı iletimi konusundaki çalışmalarından et-
kilenmiş ve bu alanda çalışmaya başlamıştır. Sturm’un başlattığı ve Liouville’nin
de katkıda bulunduğu bu çalışmaların sonuçlarına bugün Sturm-Liouville teorisi
diyoruz. Bu teori yukarıdaki paragrafta bahsedilen sorunu çözen, aynı zamanda
hem Fourier’in hem de Poisson’un çözümlerini kapsayan genel bir teoridir. Biz bu
bölümde bu teoriyi kullanarak, daha önceki bölümlerde karşılaştığımız ve Fourier
serilerinin yetersiz kaldığı ısı iletim problemlerinin çözümlerini elde edeceğiz. Bu
çözümler, terimleri özel durumlarda trigonometrik fonksiyonlar olan ama genelde
öyle olması gerekmeyen sonsuz seriler olacaklar, bunlara genelleştirilmiş Fourier
serileri diyoruz.

4.1 Sturm-Liouville Problemleri

Şimdi P , Q ve R sürekli, R sıfır olmayan fonksiyonlar olmak üzere

u t = Pu xx Ru x +Qu

denklemini ele alalım, dikkat edilirse bu denklem Bölüm 3’te ele aldığımız tüm
denklemleri içerir. Eğer bu denklemin u(x, t ) = X (x)T (t ) biçiminde bir çözümü-

69
70 Bölüm 4. Genelleştirilmiş Fourier Serileri

nün var olduğunu varsayarsak

X T 0 = P X 00 T + R X 0 T +Q X T

denklemine, buradan da ∏ bir sabit olmak üzere

T 0 P X 00 + R X 0
= +Q = °∏
T X
eşitliğine varırız. Bundan elde edilecek iki denklemden biri olan

P X 00 + R X 0 + (∏ +Q)X = 0

denklemi üzerinde yoğunlaşacağız. Bu denklemde P > 0 kabul edeceğiz, aksi du-

rumda denklemi °1 ile çarparak P > 0 olmasını sağlayabiliriz. Bu denklemi daha
kolay araştırmak için önce denklemi P ile bölüp
R
R/P
p := e

fonksiyonuyla çarparsak
R 0 p
p X 00 + p X + (∏ +Q)X = 0
P P
denklemini elde ederiz. Diğer yandan p 0 = p(R/P ) olduğunu gözlemlersek ve
pQ p
q := ° ve r :=
P P
olarak tanımlarsak, p > 0 ve r > 0 olmak üzere

(p X 0 )0 + (∏r ° q)X = 0 (4.1.1)

denklemine varmış oluruz. Bu bölümde aşağıdaki problemi araştıracağız.

[a, b] aralığında p ve r fonksiyonları sürekli olsun. Ayrıca (a, b) aralığında p
fonksiyonu sürekli türevlenebilir ve p ile r fonksiyonları pozitif değerli olsun. ∏ bir
sabit olmak üzere (4.1.1) denkleminin aşağıdaki iki koşulu sağlayan X : [a, b] ! R
çözümlerinin bulunması problemine Sturm-Liouville problemi denir:

1. Eğer p(a) > 0 ise,

a 1 X (a) ° b 1 X 0 (a) = 0 (4.1.2)
eşitliği sağlanacak şekilde, ikisi birden sıfır olmayan a 1 ve b 1 sabitleri vardır.

2. Eğer p(b) > 0 ise,

a 2 X (b) + b 2 X 0 (b) = 0 (4.1.3)
eşitliği sağlanacak şekilde, ikisi birden sıfır olmayan a 2 ve b 2 sabitleri vardır.

Bu şartlarla birlikte problem oldukça genel bir hal alır, tek uç noktada sınır
koşullarına sahip problemler dahi içerilmektedir ve sabitler üzerinde çok az var-
sayım vardır. İleride vereceğimiz teoremlerde gerekli ilave koşulları kullanacağız.

Yrd. Doç. Dr. Süleyman ÖĞREKÇİ

4.1. Sturm-Liouville Problemleri 71

Tanım 4.1.1 İlgili Sturm-Liouville probleminin [a, b] aralığında X 6¥ 0 çözümünü

üreten her ∏ değerine problemin bir özdeğeri denir. İlgili X çözümüne de bir öz-
fonksiyon denir.

Örnek 4.1.1
x 2 X 00 + x X 0 + ∏X = 0

denklemi ile
X 0 (1) = 0 ve X (b) = 0, b > 1

uç nokta koşullarını ele alalım. Bu durumda P = x 2 , R = x ve Q ¥ 0 olduğundan

R dx 1
p =e x = x, r= ve q ¥ 0
x
olup problem (4.1.1) biçiminde

(x X 0 )0 + ∏x X = 0
X 0 (1) = 0
X (b) = 0

olarak yazılabilir. Bu denklem bir Euler diferensiyel denklemi olduğundan çözü-

münü elde etmek için x := e s dönüşümü yapmalıyız. Y (s) := X (e s ) olarak tanım-
larsak
Y 0 (s) = X 0 (e s )e s ve Y 00 (s) = X 00 (e s )(e s )2 + X 0 (e s )e s

olacağından elimizdeki problem (yukarıdaki ikinci eşitliğin sağ tarafı x 2 X 00 + x X 0

ifadesidir)
Y 00 + ∏Y = 0
Y 0 (0) = 0
Y (ln b) = 0
haline gelir.
∏ < 0 ise genel çözüm, A ve B keyfi sabitler olmak üzere
p p
°∏ s °∏ s
Y (s) = Ae + B e°

biçimindedir. Sınır koşulları uygulanırsa

A °pB = 0 p
°∏ ln b °∏ ln b
Ae + B e° =0

denklem sistemi elde edilir ki bu sistemin A ve B için reel çözümü olmadığı açık-
tır. ∏ = 0 durumunda ise sadece Y ¥ 0 çözümü vardır ve bu da bir özfonksiyon
değildir.
Eğer ∏ > 0 ise genel çözüm
p p
Y (s) = A sin ∏ s + B cos ∏ s
72 Bölüm 4. Genelleştirilmiş Fourier Serileri

biçimindedir.
p İlk sınır koşulu uygulanırsa A = 0 olduğu görülür dolayısıyla Y (s) =
B cos ∏ s olur. Şimdi de bunda ikinci sınır koşulu uygulanırsa, özfonksiyon elde
edebilmek için B 6= 0 olması gerektiğinden
p
cos( ∏ ln b) = 0

eşitliğine varılır. Buradan aradığımız ∏ değerleri bulunur ve sonuç olarak n 2 N

için problemin özdeğerleri
(2n ° 1)2 º2
∏n =
4 ln2 b
olarak, ve bunlara karşılık gelen özfonksiyonlar da
µ ∂
2n ° 1
X n (x) = Yn (ln x) = cos º ln x
2 ln b

olarak bulunmuş olur.

Örnek 4.1.2 a, h > 0 olmak üzere (0, a) aralığında

X 00 + ∏X = 0
hX (0) ° X 0 (0) = 0
X 0 (a) = 0

Sturm-Liouville problemini ele alalım. Bir önceki örnekte olduğu gibi aşikar olma-
yan çözümlerin sadece ∏ > 0 durumunda, A ve B keyfi sabitler olmak üzere
p p
X (x) = A sin ∏ x + B cos ∏ x

biçiminde olduğu kolaylıkla görülür. Bu durumda sınır koşulları gereği

p
hB ° A ∏ = 0
p p
A cos ∏ a ° B sin ∏ a = 0

olur. Bu ilk eşitlikten hem A’nın hem de B ’nin sıfır olamayacağı anlaşılır, çünkü
biri sıfır olursa diğeri p
de sıfır olacak ve aşikar çözüme ulaşılacaktır. Bundan ve
ikinci eşitlikten de cos ∏ a 6= 0 olduğu anlaşılır (çünkü sinüs ve kosinüsün ortak
sıfırları yoktur). Böylece özdeğerler
p h
tan ∏ a = p
∏
denkleminin çözümü polan ∏ sayılarıdır. Her bir ∏n özdeğerine karşılık gelen öz-
fonksiyon da, B = A( ∏n /h) olduğunu kullanarak
p p
p ∏n p cos ∏n (a ° x)
X n (x) = sin ∏n x + cos ∏n x = p
h sin ∏n a

olarak elde edilir.

Yrd. Doç. Dr. Süleyman ÖĞREKÇİ

4.2. Özdeğerler ve Özfonksiyonlar 73

4.2 Özdeğerler ve Özfonksiyonlar

Şimdi daha önce Bölüm 3.9’da ortaya koyduğumuz dokuz sorudan birkaçına ce-
vap arayacağız. Bu araştırmada aşağıdaki Lemma sıklıkla bize kolaylık sağlayacak.

Lemma 4.2.1 X 1 ve X 2 fonksiyonları bir Sturm-Liouville probleminin özfonksi-

yonları olsunlar. Bu durumda

(i) eğer p(a) > 0 ise

X 2 (a) = C X 1 (a) ve X 20 (a) = C X 10 (a)

olacak şekilde bir C sabiti vardır,

(ii) eğer p(b) > 0 ise

X 2 (b) = C X 1 (b) ve X 20 (b) = C X 10 (b)

olacak şekilde bir C sabiti vardır.

İspat Eğer p(a) > 0 ise (4.1.2) eşitliği gereği

a 1 X 1 (a) ° b 1 X 10 (a) = 0
a 1 X 2 (a) ° b 1 X 20 (a) = 0

denklem sistemi elde edilir. Bu durumda

a 1 X 1 (a) = b 1 X 10 (a)
a 1 X 2 (a) = b 1 X 20 (a)

olduğundan bu sistemin a 1 ve b 1 için çözümünün olması için ikinci satırın birin-

cinin sabit katı olması gerekir. Bu da (i) şıkkını kanıtlar, diğer şık da aynı şekilde
kanıtlanır. Á
Aşağıdaki teorem 1823 yılında Poisson tarafından keşfedilmiştir ve Bölüm 3.9’da
verdiğimiz (v) sorusuna cevap verir.

Teorem 4.2.1 X 1 ve X 2 fonksiyonları (4.1.1) Sturm-Liouville probleminin farklı ∏1

ve ∏2 özdeğerlerine karşılık gelen özfonksiyonları iseler
Zb
r X1 X2 = 0
a

olur.

İspat
(p X 10 )0 + (∏1 r ° q)X 1 = 0
(p X 20 )0 + (∏2 r ° q)X 2 = 0
74 Bölüm 4. Genelleştirilmiş Fourier Serileri

eşitlikleri sırasıyla X 2 ve X 1 ile çarpılıp taraf tarafa çıkartılırsa

£ §0
(∏1 ° ∏2)r X 1 X 2 = X 1 (p X 20 )0 ° X 2 (p X 10 )0 = p(X 1 X 20 ° X 1 X 20 )

eşitliğine varılır (son eşitlik kolaylıkla doğrulanailir). Buradaki tüm fonksiyonlar

integrallenebilir olduğundan
Zb
£ § £ §
(∏1 °∏2 ) r X 1 X 2 = p(b) X 1 (b)X 20 (b) ° X 2 (b)X 10 (b) °p(a) X 1 (a)X 20 (a) ° X 2 (a)X 10 (a)
a

eşitliği sağlanır. Lemma 4.2.1 gereği bu eşitliğin sağ tarafı sıfır olacaktır, böylece
∏1 6= ∏2 olduğundan istenen elde edilmiş olur. Á

Tanım 4.2.1 İntegrallenebilir herhangi iki X 1 ve X 2 fonksiyonu için eğer

Zb
r X1 X2 = 0
a

oluyorsa bu iki fonksiyona (a, b) aralığında r ağırlık fonksiyonuna göre ortogonal-

dir denir.

Yani yukarıda Teorem 4.2.1 ile Sturm-Liouville probleminin farklı özdeğerle-

rine karşılık gelen özfonksiyonların r ağırlık fonksiyonuna göre (a, b) aralığında
ortogonal olduğu kanıtlandı. Sıradaki teorem ile de en az bir sınır koşulu veril-
mişse her özdeğere karşılık tek bir özfonksiyonun karşılık geldiğini (sabitle çarpım
hariç) kanıtlayacağız.
Ama buna geçmeden önce not etmemiz gereken önemli bir nokta var. Sturm-
Lioville teroeminin ∏ ve bunun eşleniği olan ∏ özdeğerlerini ele alırsak, ki bunlara
karşılık gelen özfonksiyonların X ve X olacağı Sturm-Liouville denklemi ve komp-
leks sayıların eşlenik özellikleri kullanılarak kolayca gösterilebilir, yukarıdaki is-
patta olduğu gibi
Zb Zb
(∏ ° ∏) r X X = (∏ ° ∏) r |X |2 = 0
a a
eşitliğine ulaşırız. Yani bunun sonucu olarak Sturm-Liouville probleminin bir öz-
fonksiyonu varsa buna karşılık gelen özdeğer bir reel sayı olmalıdır, bu da daha
önce ortaya koyduğumuz sorulardan birine cevap verir (soru ii).

Teorem 4.2.2 p(a) + p(b) > 0 olsun. Eğer X 1 ve X 2 fonksiyonları Sturm-Liouville

probleminin bir ∏ özdeğerine karşılık gelen özfonksiyonlar ise, X 2 = C X 1 olacak
şekilde bir C sabiti vardır.

İspat p(a) > 0 ve C sabiti Lemma 4.2.1-(i) ile verilen sabit olsun, bu durumda

¡ := X 2 °C X 1

fonksiyonu da, çözümlerin bir lineer kombinasyonu olduğundan, bir çözümdür.

Ayrıca bu çözüm (4.1.2) gereği

¡(a) = ¡0 (a) = 0

Yrd. Doç. Dr. Süleyman ÖĞREKÇİ

4.2. Özdeğerler ve Özfonksiyonlar 75

başlangıç koşullarını sağlar. Fakat diferensiyel denklemler teorisinden biliyoruz ki

bu (4.1.1) denkleminin x = a noktasında hem kendisi hem de türevi sıfır olan tek
çözümü ¡ ¥ 0 fonksiyonudur (çözümün tekliği gereği). Eğer p(b) > 0 ise de kanıt
benzerdir. Á
Yukarıdaki teorem p(a) = p(b) = 0 ise yani her iki sınır koşulu da verilmemişse
geçerli değildir. Ayrıca q üzerinde bazı ek koşullarla özdeğerlerin pozitif oldukla-
rını kanıtlayabiliriz.

Teorem 4.2.3 [a, b] aralığında q fonksiyonu sürekli ve negatif olmayan bir fonksi-
yon olsun. İlaveten

(i) p(a) > 0 ise a 1 , b 1 ∏ 0 olsun,

(ii) p(b) > 0 ise a 2 , b 2 ∏ 0 olsun.

Bu durumda Sturm-Liouville probleminin her özdeğeri için ∏ ∏ 0 olur. Ayrıca ∏ = 0

sayısının bir özdeğer olması için gerek ve yeter koşul q ¥ 0 ve p(a)a 1 = p(b)a 2 = 0
olmasıdır, bu durumda da karşılık gelen özfonksiyon sabittir.

İspat ∏ özdeğerine karşılık gelen özfonksiyon X olsun. (4.1.1) denklemini X ile

çarpıp düzenlersek
∏r X 2 = q X 2 ° (p X 0 )0 X

elde edilir ve integrasyonla

Zb Zb Zb Zb Øb Zb
2 2 2 Ø
∏ rX = qX ° 0 0
(p X ) X = 0
qX °pX X Ø + p(X 0 )2 (4.2.1)
a a a a a a

eşitliğine varılır. Şimdi

Øb
Ø
°p X 0 X Ø = p(a)X 0 (a)X (a) ° p(b)X 0 (b)X (b)
a

teriminin negatif olmayacağını gösterelim. (4.1.2) gereği b 1 > 0 ise

a1
X 0 (a) = X (a)
b1

olur. Eğer p(a) = 0 ise b 1 = 0 olsa bile p(a)X 0 (a)X (a) = 0 olduğu da açıktır. So-
nuç olarak (i) hipotezi gereği her durumda p(a)X 0 (a)X (a) ∏ 0 eşitsizliği sağlanır.
Benzer şekilde p(b)X 0 (b)X (b) ∑ 0 olduğu da gözterilebilir. Böylece (a, b) aralığında
p, r > 0 ve q ∏ 0 olduğundan (4.2.1) gereği ∏ ∏ 0 olduğu sonucuna varılır.
Eğer ∏ = 0 bir özdeğer ise (4.1.2) eşitliğinden q ¥ X 0 ¥ 0 olup X fonksiyonu-
nun sabit olduğu görülür. X 6¥ 0 olduğundan (4.1.2) gereği a 1 = 0 olmalıdır yani
p(a)a 1 = 0. Ayrıca p(a) = 0 ise p(a)a 1 = 0 olacağı açıktır. p(a) > 0 ise de benzer
şekilde p(b)a 2 = 0 olduğu da görülür. Tersine, eğer q ¥ 0 ve p(a)a 1 = p(b)a 2 = 0
ise, (4.1.1)-(4.1.3) sınır değer probleminin (p X 0 )0 + ∏r X = 0 denklemi ve X 0 (a) = 0
ve X 0 (b) = 0 sınır koşullarından meydana gelmesi mümkündür. Bu problemin ise
76 Bölüm 4. Genelleştirilmiş Fourier Serileri

∏ = 0 için özdeş olarak sıfır olmayan sabit bir çözümü vardır, yani ∏ = 0 bir özde-
ğerdir. Á
Bir Sturm-Liouville problemi, q negatif bir fonksiyon ise veya a 1 b 1 ∑ 0 ise el-
bette negatif özdeğerlere sahip olabilir.

Örnek 4.2.1 aşağıdaki Sturm-Liouville probleminin ∏ = °1 için sıfırdan farklı sa-

bit bir çözümünün olduğu açıktır, yani ∏ = °1 sayısı bir özdeğerdir.

X 00 + (∏ + 1)X = 0
X 0 (a) = 0
X 0 (b) = 0

Böylece Bölüm 3.9’da oartaya koyduğumuz sorulardan (ii), (iv), (v) ve (vii)’nin
ilk eşitsizliği olumlu olarak cevaplanmış oldu.

4.3 Özdeğerlerin Varlığı

Öncelikle değişkenlere ayırma yönteminin tamamen uygulanabilir olduğu Sturm-
Liouville problemlerini diğerlerinden ayırmak için bir gruplama yapacağız.

Tanım 4.3.1 Eğer p(a) > 0, p(b) > 0 ise, q fonksiyonu [a, b] aralığında sürekli ise ve
a 1 , a 2 , b 1 , b 2 sayıları negatif değil ise bu durumda ilgili Sturm-Liouville problemine
düzgün bir Sturm-Liouville problemi denir, düzgün olmayan problemlere de tekil
(singüler) problemler denir.

Yukarıdaki tanıma göre (4.1.2) ve (4.1.3) koşulları sağlanırsa problem düzgün-

dür.

Örnek 4.3.1 [°1, 1] aralığında hiçbir sınır koşulu verilmemiş olan

[(1 ° x 2 )X 0 ]0 + ∏X = 0

Sturm-Liouville problemi singüler bir problemdir, çünkü p(x) = 1 ° x 2 fonksiyonu

x = ±1 noktalarında sıfır olur.

Örnek 4.3.2 (a, b) aralığında tanımlanan

≥ 2
¥
(x X 0 )0 + ∏x ° nx X = 0
X (a) = 0
X (b) = 0

Sturm-Liouville problemi a > 0 için düzgündür. Fakat a = 0 ise x = a noktasında

hem p fonksiyonu sıfır olacağından, hem de q fonksiyonu süreksiz olacağından
problem singülerdir.

Yrd. Doç. Dr. Süleyman ÖĞREKÇİ

4.3. Özdeğerlerin Varlığı 77

Uygulamalarda aşağıda tanımlayacağımız tipten problemlerle çok sık karşıla-

şılır.

Tanım 4.3.2 Eğer p(a) > 0 ise (4.1.1) denkleminin

X (a) = X (b) ve X 0 (a) = X 0 (b)

koşullarını sağlayan bir X : [a, b] ! R çözümünün bulunması problemine bir peri-

yodik Sturm-Liouville problemi denir.

Örnek 4.3.3 George William Hill (1838-1914) tarafından ayın hareketleri incele-
nirken kullanılan ve Hill denklemi olarak adlandırılan

X 00 + (∏ ° q)X = 0

denklemi
X (0) = X (º) ve X 0 (0) = X 0 (º)

sınır koşullarıyla verilirse (0, º) aralığında periyodik bir Sturm-Liouville problemi

olur.

Uygulamaların önemli bir kısmında düzgün Sturm-Liouville problemleri kar-

şımıza çıkar ve bu tip problemleri çalışmak singüler olanlara göre daha kolaydır,
bu bölümün geri kalan kısmında sadece düzgün problemlerle ilgileneceğiz. Singü-
ler problemler için literatürde Claude Hugo Hermann Weyl (1885-1955) tarafından
ayrıca bir teori geliştirilmiştir.
İkinci mertebeden diferensiyel denklemleri çalışırken denklemi birinci mer-
tebeden bir sisteme çevirmek genellikle kolaylık sağlar. (4.1.1) denkleminde Y :=
p X 0 tanımını yaparsak birinci mertebeden

1
X0 = Y (4.3.1)
p
Y0 = (q ° ∏r )X (4.3.2)

diferensiyel denklem sistemine ulaşırız.

Bu denklem sistemindeki araştırmamıza şu soruyla başlayacağız: Acaba öz-
fonksiyonların sıfırları var mı? Bu soru oldukça anlamlı bir sorudur, çünkü bir çok
uygulamada sınır koşulları sıfır noktasında verilir, yani özfonksiyonun sıfırı bulu-
nuyorsa problemin çözümü var olabilir.
Bazı durumlarda problemi kutupsal koordinatlara taşımak işleri kolaylaştıra-
bilir. 1926 yılında Heinz Prüfer (1896-1934) alışılmışın dışında olan X = R sin µ ve
Y = R cos µ eşitliklerini sağlayan R ve µ koordinatlarını seçmiştir. Bu yüzden

X = R sin µ ve p X 0 = R cos µ
78 Bölüm 4. Genelleştirilmiş Fourier Serileri

dönüşümlerine günümüzde Prüfer dönüşümleri diyoruz. Bu dönüşümleri (4.3.1)

ve (4.3.2) eşitliklerine uygularsak
1
R 0 sin µ + Rµ 0 cos µ = R cos µ (4.3.3)
p
R 0 cos µ ° Rµ 0 sin µ = (q ° ∏r )R sin µ (4.3.4)

eşitliklerini elde ederiz. (4.3.3) eşitliğini sin µ ile (4.3.4) eşitliğini de cos µ ile çarpıp
bu eşitlikleri taraf tarafa toplarsak
µ ∂
0 R 1
R = + q ° ∏r sin 2µ (4.3.5)
2 p
eşitliğine varırız. Benzer şekilde (4.3.3) eşitliğini cos µ ile (4.3.4) eşitliğini de sin µ
ile çarpıp taraf tarafa çıkarırsak
1
µ0 = cos2 µ + (∏r ° q) sin2 µ (4.3.6)
p
eşitliğine varırız. Dikkat edilirse (4.3.6) eşitliği R’den bağımsızdır, dolayısıyla her
∏ sayısı ve herhangi bir Æ 2 R sayısı için bu denklemin µ∏ (a) = Æ koşulunu sağla-
yan tek bir µ∏ çözümü vardır. Şimdi bu çözümü (4.3.5) eşitliğinde yerine yazarsak,
F ∏ := 12 (1/p + q ° ∏r ) olarak tanımlayarak, sabit bir ∏ için R ∏ çözümünün
Rx
F ∏ (s) sin 2µ∏ (s)d s
R ∏ (x) = R ∏ (a)e a

biçiminde olduğunu görürüz. Burada dikkat edelim, eğer ∏ özdeğerine karşılık ge-
len özfonksiyon X ∏ ise, R(a) 6= 0 olacaktır, çünkü aksi durumda

0 = R ∏2 (a) = X ∏2 (a) = Y∏2 (a) = X ∏2 (a) + p 2 (a)[X ∏0 (a)]2

olurdu ve bu da X ∏ (a) = X ∏0 (a) = 0 olmasını gerektirir ki bu durumda da X ∏ ¥ 0

olurdu. Sonuç olarak her x için R ∏ > 0 olacaktır ve X ∏ = R ∏ sin µ∏ çömünün sıfırla-
rının olması için gerek ve yeter koşul bazı k tamsayıları için µ∏ = kº olmasıdır.
Özfonksiyonların sıfırlarını çalışmaya devam etmek için önce özdeğerlerin ve
özfonksiyonların varlığını kanıtlamamız gerekir. Bunun için Sturm’un mukayese
teoreminin bir versiyonu olan aşağıda vereceğimiz sonuç oldukça önemlidir.

Lemma 4.3.1 [a, b] aralığında p, q, r fonksiyonları sürekli, p fonksiyonu pozitif

değerli ve sürekli türevlenebilir olsun. Ayrıca µ∏1 ve µ∏2 ile (4.3.6) denkleminin sı-
rasıyla ∏ = ∏1 ve ∏ = ∏2 değerlerine karşılık gelen çözümleri olsunlar. Bu durumda
eğer ∏1 < ∏2 ve µ∏1 (a) ∑ µ∏2 ise (a, b] aralığında µ∏1 < µ∏2 eşitsizliği sağlanır.

İspat Öncelikle sadelik açısından

! := µ∏2 ° µ∏1
µ ∂
1 sin2 µ∏2 ° sin2 µ∏1
f := ∏1 r ° q °
p µ∏2 ° µ∏1
g := (∏2 ° ∏1 )r sin2 µ∏1

Yrd. Doç. Dr. Süleyman ÖĞREKÇİ

4.3. Özdeğerlerin Varlığı 79

tanımlarını yapalım. (4.3.6) denklemini kullanarak

1
!0 = (cos2 µ∏2 ° cos2 µ∏1 ) + (∏2 r ° q) sin2 µ∏2 ° (∏1 r ° q) sin2 µ∏1
p
1
= (° sin2 µ∏2 + sin2 µ∏1 ) + (∏2 r ° q) sin2 µ∏2 ° (∏1 r ° q) sin2 µ∏1
p
µ ∂
1
= ∏1 r ° q ° (sin2 µ∏2 ° sin2 µ∏1 ) + (∏2 ° ∏1 )r sin2 µ∏2
p
= f !+g

eşitliğini elde ederiz. Diğer yandan ortalama değer teoremi gereği

sin2 µ∏2 ° sin2 µ∏1 = (sin 2µ)(µ∏2 ° µ∏1 )

eşitliği sağlanacak şekilde bir µ 2 (µ∏1 , µ∏2 ) sayısı vardır. Bundan dolayı herhangi
bir x 2 [a, b] için µ∏2 ° µ∏1 = 0 olsa bile bu noktada f fonksiyonunun limiti vardır.
Yani sonuç olarak f fonksiyonu [a, b] aralığında ya süreklidir, ya da sürekli olarak
genişletilebilir. Böylece !0 = f ! + g lineer denklemi çözülürse her x ∏ a için
Rx ∑Zx Rs ∏
f f
!(x) = e a g (s)e ° a d s + !(a)
a

çözümü elde edilir. Şimdi, g ’nin tanımı gereği g 6¥ 0 olmalıdır, çünkü aksi durumda
bazı k tamsayıları için µ∏2 = kº olur ki bu da (4.3.6) denklemi ile çelişir. Böylece
[a, x] alt aralığında g > 0 olur. Bundan ve !(a) ∏ 0 olmasından dolayı, yukarıdaki
son eşitlikten !(x) > 0 olur, x keyfi olduğundan [a, b] aralığında ! > 0 elde edilir ki
istenendir. Á
Aşağıdaki sonuçla şimdi özdeğerlerin ve özfonksiyonlarının varlığını kanıtla-
yacağız. Sturm’un yöntemi yerine Prüfer’in metodunu kullanacağız.

Teorem 4.3.1 Düzgün bir Sturm-Liouville probleminin sonsuz sayıda özdeğeri var-
dır. Ayrıca

(i) bu özdeğerler ∏1 < ∏2 < · · · < ∏n < · · · biçiminde artan bir dizi oluşturur,

(ii) ∏n özdeğerine karşılık gelen X n özfonksiyonunun (a, b) aralığında tam ola-

rak (n ° 1) tane sıfırı vardır ve bunlar basit sıfırlardır.

İspat İspatı özet olarak vereceğiz, bazı teknik detayları okuyucuya bırakacağız.
Eğer µ∏ fonksiyonu (4.3.6) denkleminin bir çözümü ise bu durumda ∏ sayısı (4.1.1)-
(4.1.3) Sturm-Liouville probleminin bir özdeğeri ve X ∏ = R ∏ sin µ∏ fonksiyonu da
buna karşılık gelen özfonksiyon olur. Eğer X ∏ fonksiyonu (4.1.2) ve (4.1.3) koşulla-
rını sağlıyorsa
∑ ∏
b1
0 = a 1 X ∏ (a) ° b 1 X ∏0 (a) = R ∏ (a) a 1 sin µ∏ (a) ° cos µ∏ (a)
p(a)
80 Bölüm 4. Genelleştirilmiş Fourier Serileri

ve ∑ ∏
b2
0 = a 2 X ∏ (b) ° b 2 X ∏0 (b) = R ∏ (b) a 2 sin µ∏ (b) ° cos µ∏ (a)
p(b)
eşitlikleri geçerlidir. Bundan dolayı x = a noktasındaki koşulun sağlanması için
(4.3.6) denkleminin µ∏ çözümü; a 1 = 0 ise Æ = º/2 ve a 1 6= 0 ise

º b1
0∑Æ< ve tan Æ = ∏0
2 a 1 p(a)

olmak üzere µ∏ (a) = Æ eşitliğini sağlamalıdır (bunu dğrulayın). Benzer şekilde di-
ğer sınır koşulunun sağlanması için bu çözümü; a 2 = 0 ise Ø = º/2 ve a 2 6= 0 ise

º b2
< Ø ∑ º ve tan Ø = ° ∑0
2 a 1 p(b)

olamak üzere µ∏ (b) = Ø + (n ° 1)º eşitliğini sağlamalıdır, n bir doğal sayıdır (bunu
doğrulayın).
Adi diferensiyel denklemler teorisinden µ∏ (b)’nin ∏’ya göre sürekli olduğunu
ve Lemma 4.3.1 gereği bu fonksiyonun ∏’ya göre kesin artan olduğunu biliyoruz.
Bu durumda eğer µ∏ (b) < º/2 olacak şekilde bir ∏ varsa ve ∏ ! 1 için µ∏ (b) ! 1
ise bu durumda her n 2 N için

µ∏n (b) = Ø + (n ° 1)º

ve ∏n < ∏n+1 olur, böylece (i) kanıtlanır. (Yukarıdaki iddialar doğrudur, kanıtlayın.)
Şimdi diğer önermeyi kanıtlayalım. Bir X n = R ∏n sin ∏n özfonksiyonunun bir
(a, b) aralığında bir sıfırının olması için gerek yeter koşul µ∏n = kº olacak şekilde
bir k tamsayısının var olmasıydı, bu durumda da (4.3.6) eşitliği gereği bu aralıkta
µ∏0 (x) > 0 olacağından µ∏n fonksiyonu (a, b) aralığındaki her değeri sadece bir kez
n
alır (monotonluk gereği). Diğer yandan, 0 < Ø ∑ º olduğundan

(n ° 1)º < µ∏n (b) = Ø + (n ° 1)º ∑ nº

ve 0 ∑ µ∏n (a) ∑ º/2 olduğundan µ∏n fonksiyonu (a, b) aralığında k = 1, 2, . . . , n ° 1

olmak üzere kº değerlerini sadece birer kez alır, yani n ° 1 tane sıfır vardır. Ayrıca
eğer µ∏n (x) = kº ise

p(x)X n0 (x) = Yn (x) = R ∏n (x) cos µ∏n (x) 6= 0

olduğundan bu sıfırlar basittir. Á

Elbette bir özfonksiyon x = a ve x = b noktalarında ilave sıfırlara sahip olabilir.

Örnek 4.3.4 Eğer a > 0 ise daha önce Bölüm 1.4’te

X 00 + ∏X = 0
X (0) = 0, X (a) = 0

Yrd. Doç. Dr. Süleyman ÖĞREKÇİ

4.3. Özdeğerlerin Varlığı 81

Sturm-Liouville probleminin özdeğerlerinin ve bunlara karşılık gelen özfonksiyon-

larının
n 2 º2 nº
∏n = , X n (x) = sin x
a2 a
olduğunu göstermiştik. Görüldüğü gibi n ∏ 2 ise özfonksiyonun (0, a) aralığında
k = 1, 2, . . . , n ° 1 olmak üzere x k := ka/n noktalarındadır. Ayrıca x = 0 ve x = a
noktalarında da sıfır vardır.

Örnek 4.3.5 Eğer a > 0 ise daha önce Bölüm 3.4’ten

X 00 + ∏X = 0
X 0 (0) = 0, X 0 (a) = 0

probleminin özdeğerlerinin

(n ° 1)2 º2
∏1 = 0 ve ∏n = , n>1
a2
ve karşılık gelen özfonksiyonlarının
(n ° 1)º
X 1 ¥ 1 ve X n (x) = cos x
a
olduğunu biliyoruz. Çözümün sıfırları
(2k ° 1)a
x k := , k = 1, 2, . . . , n ° 1
2(n ° 1)
noktalarındadır, ayrıca uç noktalarda ilave sıfırlar yoktur.

Örnek 4.3.6 Pozitif a ve h sabitleri için [0, a] aralığında

X 00 + ∏X = 0
hX (0) ° X 0 (0) = 0
X 0 (a) = 0

Sturm-Liouville problemini ele alalım. Örnek 4.1.2’den ∏ = ∏n özdeğerlerinin

p h
tan ∏ a = p
∏
denkleminin kökleri olduğunu ve karşılık gelen özfonksiyonların da
p
cos ∏n (a ° x)
X n (x) = p
sin ∏n a
olduğunu biliyoruz. Aşağıdaki şekilden de anlaşılacağı gibi özdeğerler pozitif artan
bir dizi oluşturur. Bu durumda n°inci özdeğer için
(n ° 1)º p (2n ° 1)º
< ∏n <
a 2a
82 Bölüm 4. Genelleştirilmiş Fourier Serileri

Şekil 4.1: Sırasıyla Örnek 4.3.4 ve Örnek 4.3.5’de verilen özfonksiyonlarının n = 10

ve a = 5 için grafiği

eşitsizliği geçerlidir.
X 1 özfonksiyonunun (0, a) aralığında hiç sıfırı yoktur, gerçekten 0 < x < a ve
p
0 < ∏1 < º/2a eşitsizliklerinden

p º
0< ∏1 (a ° x) <
2

eşitsizliği elde edilebilir.

p
Fakat n > 1 için (0, a) aralığında, ∏n (a ° x) ifadesini º/2’nin tek tamsayı katı
yapan
(2k ° 1)º
x k := a ° p , k = 1, 2, . . . , n ° 1
2 ∏n

Yrd. Doç. Dr. Süleyman ÖĞREKÇİ

4.3. Özdeğerlerin Varlığı 83

Şekil 4.2: Yukarıdaki örnekte verilen özdeğerleri gösterir, a = 3 ve h = 5 alınmıştır.

noktalarında X n özfonksiyonunun sıfırları vardır. Diğer yandan, x k ifadesi k’ya

göre azalandır, x 1/2 = a ve
p
2a ∏n + º
k= için x k = 0
2º
p
şeklindedir yukarıda verdiğimiz ∏n ’nın aralığını belirten eşitsizlik göz önüne
alındığında bu k değerinin n°1/2 ile n arasında olduğu anlaşılır. Dolayısıyla yuka-
rıda verdiğimiz x k sayılarını (0, a) aralığında bırakan k sayıları sadece k = 1, 2, . . . , n°
1 sayılarıdır, yani X n özfonksiyonunun (0, a) aralığında tam olarak n ° 1 tane sıfırı
vardır.

Sıradaki vereceğimiz teorem Liouville tarafından kanıtlanmıştır ve bize özde-

ğerlerin dağılımı hakkında bilgi verir. Ayrıca daha önce ortaya koyduğumuz dokuz
sorudan birine cevap verir.

Teorem 4.3.2 (4.1.1)-(4.1.3) ile verilen düzgün Sturm-Liouville probleminin özde-

ğerler dizisi {∏n } olsun, bu durumda
∏n
n ! 1 için !1
n
olur.

İspat Teorem 4.3.1 ile, yeterince büyün n > 1 sayıları için µ∏n fonksiyonunun ke-
sin artan olduğunu ve (a, b) aralığında µ∏n (x k ) = kº olacak şekilde tam olarak n °1
tane x 1 < x 2 < · · · < x n°1 noktalarının var olduğunu kanıtladık.
Şimdi h ile µ∏n fonksiyonunun tersini gösterirsek, º ∑ µ ∑ (n ° 1)º için geçerli
olan µ = µ∏n (h(µ)) eşitliğinin türevini alırsak 1 = µ∏0 (h(µ)) h 0 (µ) eşitliğini elde ede-
n
riz. Buradan da
Z(n°1)º Z(n°1)º
0 1
b ° a > x n°1 ° x 1 = h [(n ° 1)º] ° h(º) = h (µ) d µ = 0 dµ
º º µ ∏
(h(µ))
n
84 Bölüm 4. Genelleştirilmiş Fourier Serileri

eşitsizliğinin sağlandığı görülür. Eğer p m , q m ve r M ile [a, b] aralığında sırasıyla p

ve q fonksiyonlarının minimum değerleri ile r fonksiyonunun maksimum değe-
rini gösterelim, µ∏n (h(µ)) = µ olduğunu hatırlayıp (4.3.6) eşitliğini kullanırsak

1
µ∏0 n (h(µ)) ∑ cos2 µ + (∏n r M ° q m ) sin2 µ
pm

eşitsizliğini gözlemleriz. Bu eşitliğin sol tarafı º°periyodik olduğundan son iki eşit-
sizlikten Zº
1
b ° a > (n ° 2) 1 2
dµ
2
0 p cos µ + (∏n r M ° q m ) sin µ
m

sonucuna varılır. Bir integral tablosu kullanarak

Zº
1 º
dµ =
0 s 2 cos2 µ + t 2 sin2 µ st

olduğunu görürüz, yani

p
º(n ° 2) º(n ° 2) p m
b°a > q =p
1 ∏n r M ° q m
p m (∏n r M ° q m )

eşitsizliğine varırız. Buradan da yeterince büyük ∏n sayıları için

q n ≥ º ¥2 p m
∏n > + (n ° 2)2
rM b ° a rM

olduğu sonucuna varırız ki bu durumda n ! 1 için ∏n /n ! 1 olduğu açıktır. Á

Örnek 4.3.7 Daha önce ele aldığımız 4.3.4-4.3.6 örneklerindeki özdeğerlerin

º2 (n ° 1)2
∏n ∏
a2
eşitsizliğini sağladıkları açıktır, yani n ! 1 için ∏n /n ! 1 olduğu açıktır.

Şimdiye kadar yaptığımız araştırmalarda, Bölüm 3.9’da ortaya koyduğumuz

soruların (vi) ve (ix) hariç hepsini olumlu olarak cevapladık. Sıradaki bölümde bu
kalan soruları da cevaplayacağız.

4.4 Genelleştirilmiş Fourier Serileri

Sturm-Liouville problemi üzerine buraya kadar elde ettiğimiz sonuçlara dayana-
rak Liouville, keyfi bir f : [a, b] ! R fonksiyonunu düzgün bir Sturm-Liouville prob-
leminin X n özfonksiyonlarının serisi olarak yazma problemini ele aldı. Yani prob-
lem
1
X
f = cn X n
n=1

Yrd. Doç. Dr. Süleyman ÖĞREKÇİ

4.4. Genelleştirilmiş Fourier Serileri 85

eşitliği sağlanacak şekilde c n sabitlerinin bulunması problemidir. Daha önce Fo-

urier katsayılarını belirlerken yaptığımız gibi yukarıdaki eşitliğin geçerli olduğunu
ve serinin hem kendisinin hem de r X m ile çarpılmış halinin terim terim integral-
lenebilidğini varsayarsak
Zb 1
X Zb
r f Xm = cn r Xn Xm
a n=1 a

eşitliğini elde edebiliriz. Teorem 4.2.1 gereği buradan da

Rb
r f Xn
c n = aRb
2
a Xn

olduğu sonucuna varırız.

Tanım 4.4.1 f : [a, b] ! R integrallenebilir bir fonksiyon ve X n de (4.1.1)-(4.1.3)

düzgün Sturm-Liouville probleminin n°inci özfonksiyonu olsun. Bu durumda yu-
karıdaki eşitlikle tanımlanan c n sabitlerine f fonksiyonunun X n ’e göre Fourier kat-
P
sayıları denir, 1 n=1 c n X n serisine de f fonksiyonunun X n ’e göre Fourier serisi de-
nir.

Yukarıda tanımlanan katsayı ve seriye literatürde Genelleştirilmiş Fourier kat-

sayıları ve serileri de denilmektedir.
f fonksiyonunun genelleştirilmiş Fourier katsayılarının X n özfonksiyonuna bağlı
olduğu unutulmamalıdır. Fakat dikkat edilirse C n sabitleri keyfi olmak üzere X n
özfonksiyonları yerine C n X n yazılırsa ilgili Fourier katsayıları değişse de Fourier
serisi değişmeyecektir. Bu nedenle aşağıda açıklayacağımız normalleştirme işlemi
çok kullanışlıdır.
c n katsayısının tanımında paydada bulunan ifadenin kare kökünü kX n kr ile
(r = 1 ise kısaca kX k ile) gösteririz. Bu durumda

Xn
Yn :=
kX n kr
olarak tanımlanan fonksiyonlara normalleştirilmiş özfonksiyonlar denir, bu fonk-
siyonlar için kYn kr = 1 olacağından ilgili Fourier katsayıları
Zb
cn = r f Yn
a

biçiminde olur.
Yukarıda tanımlanan genelleştirilmiş Fourier serisinin ilgili fonksiyona yakın-
sak olduğunun eksik bir ispatını Liouville vermişti, iki kez türevlenebilen ve il-
gili sınır koşullarını sağlayan fonksiyonlar için yakınsaklığın doğru ve eksiksiz bir
ispatını 1898 yılında Vladimir Andreevich Steklov (1864-1926) vermiştir. Bundan
bağımsız olarak ve tamamen farklı bir yöntemle, bazı kısıtlamalar altında yakın-
saklığı 1904 yılında Davit Hilbert (1862-1942) de kanıtlamıştır, fakat bundan bir
86 Bölüm 4. Genelleştirilmiş Fourier Serileri

yıl sonra Hilbert’in bir öğrencisi olan Erhardt Schimdt (1876-1959) bu kısıtlama-
ların gereksiz olduğunu göstermiştir. Bu kısıtlamalar kaldırılarak, parçalı sürekli
bir fonksiyonun genelleştirilmiş Fourier serisinin yakınsaklığı ilk kez tam ve doğru
olarak 1904 yılunda Julius Carl Chr. Adolph Kneser (1862-1930) tarafından veril-
miştir. Bu sonucu Heine’nin düzgün yakınsaklık sonucu ile birleştirerek aşağıda
ispatsız olarak veriyoruz.

Teorem 4.4.1 f ve f 0 fonksiyonları [a, b] aralığında parçalı sürekli olsunlar. Bu

durumda f fonksiyonunun (4.1.1)-(4.1.3) düzgün Sturm-Liouville probleminin öz-
fonksiyonlarına göre Fourier serisi her x 2 (a, b) için
1£ §
f (x+) + f (x°)
2
değerine yakınsar. Ayrıca ek olarak f fonksiyonu sürekli ve
a 1 f (a) ° b 1 f 0 (a) = 0
a 2 f (b) + b 2 f 0 (b) = 0
sınır koşullarını sağlarsa, bu durumda seri [a, b] aralığında f fonksiyonuna mut-
lak ve düzgün olarak yakınsar.

Örnek 4.4.1 K bir sabit olmak üzere f (x) := K x fonksiyonunun Örnek 4.3.6 ile
verilen
X 00 + ∏X = 0
hX (0) ° X 0 (0) = 0
X 0 (a) = 0
Sturm-Liouvillepprobleminin
p özfonksiyonlarına göre Fourier serisini bulalım. Öz-
değerlerin tan ∏n a = h/ ∏n eşitliğini sağladığını ve özfonksiyonların da
p
cos ∏n (a ° x)
X n (x) = p
sin ∏n a
biçiminde olduğunu göstermiştik. Bu durumda f fonksiyonunun X n özfonksiyon-
larına göre Fourier katsayıları
Ra
K x X n (x) d x
c n = 0Ra 2
0 X n (x) d x
ile bulunur. Doğrudan hesaplamalarla
Za Za p
1
x X n (x) d x = p x cos ∏n (x ° a) d x
0 sin ∏n a 0
" p Za p #
1 x sin ∏n (a ° x) ØØa sin ∏n (a ° x)
= p p Ø ° p dx
sin ∏n a ∏n 0 0 ∏n
p
1 cos ∏n (a ° x) ØØa
= p Ø
sin ∏n a ∏n 0
p
1 ° cos ∏n a
= p
∏n sin ∏n a

Yrd. Doç. Dr. Süleyman ÖĞREKÇİ

4.4. Genelleştirilmiş Fourier Serileri 87

ve
Za Za p
1
X n2 (x) d x = p cos2 ∏n (a ° x) d x
0 sin2 ∏n a 0
Za p
1 1 + cos 2
∏n (a ° x)
= p dx
sin 2
∏n a 0 2
" p #
1 sin 2 ∏n (a ° x) ØØa
= p a+ p Ø
2 sin2 ∏n a 2 ∏n 0
p p
2a ∏n + sin 2 ∏n a
= p p
4 ∏n sin2 ∏n a
elde edilir. Böylece p p
4K sin ∏n a(1 ° cos ∏n a)
cn = p p
2a∏n + ∏n sin 2 ∏n a
olup p
1
X 1 ° cos ∏n a p
f (x) ª 4k p p cos ∏n (a ° x)
n=1 2a∏n + ∏n sin 2 ∏n a

sonucuna varılır.

Teorem 4.4.1 ile, Bölüm 3.7’de ele aldığımız genel bir sınır değer problemi için
Bölüm 3.9’da ortaya koyduğumuz dokuz sorudan (vi) sorusunu olumlu olarak ce-
vaplamış olduk. Son olarak, eğer ∏1 = 0 ise Teorem 4.2.3 gereği a 1 = a 2 = 0 ve X 1
özfonksiyonu sabit olur. Fakat bu durumda, r ¥ c olmak üzere
Ra µZa Za ∂
c( f °U )X 1 X1
c 1 = 0 Ra = c f ° cU
2
0 c X1 kX 1 k2c 0 0

olur ve bu da, a 1 = a 2 = 0 olduğu zaman denge durumu çözümünün inşa edilme-

sindeki koşullar gereği, sıfıra eşittir. Böylece (ix) sorusu da olumlu olarak cevap-
lanmış oldu, dolayısıyla aşağıdaki teorem elde edildi.

Teorem 4.4.2 D kümesi; c, ∑, q, f fonksiyonları ve a, a 1 , b 1 , c 1 , a 2 , b 2 , c 2 sabitleri

Bölüm 3.7 ile tanımlandığı gibi olsun. Bu durumda

cu t = (∑u x )x + q (x, t ) 2 D için

a 1 u(0, t ) ° b 1 u x (0, t ) = c 1 , t ∏ 0 için
a 2 u(a, t ) + b 2 u x (a, t ) = c 2 , t ∏ 0 için
u(x, 0) = f (x), 0 ∑ x ∑ a için

sınır değer problemi Hadamard anlamında iyi tanımlıdır. Ayrıca eğer U fonksiyonu
bu problemin denge durumu çözümüyse; ∏n ile X n

(∑X 0 )0 + ∏c X = 0
a 1 X (0) ° b 1 X 0 (0) = 0
a 2 X (a) + b 2 X 0 (a) = 0
88 Bölüm 4. Genelleştirilmiş Fourier Serileri

düzgün Sturm-Liouville probleminin özdeğerleri ve karşılık gelen özfonksiyonla-

rıysa; ve c n de f °U fonksiyonunun X n ’e göre n°inci Fourier katsayısıysa, bu du-
rumda
1
X
c n e °∏n t X n (x)
n=1

serisi t ! 1 için v(x, t ) ! 0 ve u = U + v koşullarını sağlayan bir v : D ! R fonk-

siyonuna yakınsar (buradaki u fonksiyonu yukarıdaki sınır değer probleminin çö-
zümüdür).

Bu bölümde düzgün Sturm-Liouville problemleri için özdeğerlerin ve özfonk-

siyonların varlığını kanıtladık. Fakat bu özdeğer ve özfonksiyonların nasıl hesap-
lanacağı da ayrı bir problemdir, çünkü (4.1.1) diferensiyel denklemini çok özel du-
rumlar haricinde (Euler tipi bir denklem olması veya sabit katsayılı olması gibi)
çözemiyoruz. Yine de özdeğerlerin yaklaşık olarak belirlenmesi için bazı yöntem-
ler mevcut, bunlardan bir tanesini ispatsız olarak vererek bu bölümü kapatıyoruz.

Teorem 4.4.3 D f ile kendisi sürekli ve ikinci mertebeden türevi parçalı sürekli olan,
ayrıca a 1 f (a) ° b 1 f 0 (a) = 0 ile a 2 f (b) + b 2 f 0 (b) = 0 eşitliklerini sağlayan tüm f
fonksiyonlarının kümesini gösterelim. Bu durumda (4.1.1)-(4.1.3) düzgün Sturm-
Liouville probleminin ilk özdeğeri olan ∏1 sayısı
Rb
[q f ° (p f 0 )0 ] f
R( f ) := a
k f k2r
ile tanımlanan R( f ) ifadesinin D f kümesi üzerindeki minimum değeridir, ve bu
minimum değer f = X 1 ’de oluşur.

Örnek 4.4.2 Teorem 4.4.3 sonucunu kullanmak için R( f ) ifadesinin minimumu-

nun hesaplanması gerekir, bunun için matematikte bazı yöntemler mevcuttur fa-
kat bunlar konumuzun dışındadır. Şimdi biz sadece verilen koşulları sağlayan bir
f fonksiyonu için R( f ) ifadesini hesaplayacağız, elde edeceğimiz değer ∏1 için bir
üst sınır olacaktır. Ayrıca, ilgili minimum değer f = X 1 için oluşacağından ve Te-
orem 4.3.1 gereği (a, b) aralığında X 1 özfonksiyonunun hiç sıfırı olmadığından, ge-
rekli minimum değerine yaklaşık bir değer elde etmek için bu aralıkta sıfırı olma-
yan bir f fonksiyonu seçmek mantıklı görünüyor.
Şimdi
X 00 + ∏X = 0
X (0) = 0
X (10) = 0
probleminin ilk özdeğerinin ∏ = º2 /100 olduğunu biliyoruz. Bunu yukarıdaki te-
oremle doğrulamak için f (x) := x(10 ° x) seçelim, bu fonksiyon ilgili sınır koşulla-
rını sağlar ve (0, 10) aralığında sıfırı yoktur. Bu durumda
R10 R10
° 0 f 00 f (20x ° 2x 2 )d x
R( f ) = R10 = R010 = 0.1
2 2 2
0 f 0 (10x ° x ) d x

Yrd. Doç. Dr. Süleyman ÖĞREKÇİ

4.4. Genelleştirilmiş Fourier Serileri 89

elde edilir, bu da º2 /100 değerine oldukça yakın bir değerdir.