Biolosla II – skripta - pojmovi

6. Mozgovna oštećenja kod ljudi i modeli naživotinjama

- Tumor (neoplazma) je nakupina ćelija koja raste neovisno o ostatku tijela.

- Meningeom je tumor koji raste između ovojnica(memingi)
- Kapsularni tumor je tumor koji raste unutar vlastite ovojnice.
- Benigni tumor je tumor koji se može hirurški odstraniti, uz mali rizik daljnjeg rasta u tijelu.
- Infiltrativni tumor je tumor koji raste difuzno kroz okolna tkiva.
- Maligni tumor je tumor koji može nastaviti rast u tijelu čak i nakon pokušaja hirurškog odstranjivanja.
- Metastatski tumor je tumor koji nastaje u jednom organu i širi se na druge.
- Moždani udar je iznenadni cerebrovaskularni poremećaj koji uzrokuje oštećenje mozga.
- Intracerebralna hemoragija je krvarenje u mozgu.
- Aneurizma je patološko proširenje u obliku balona koje nastaje na stjenci krve žile na mjestu na kojem je poremećena elastičnost žile.
- Urođen (kongenitalan) znači prisutan pri rođenju.
- Cerebralna ishemija je prekid opskrbe krvlju jednog dijela mozga.
- Tromboza je zapriječenost krvnog protoka trombom na mjestu njegovog nastanka.
- Embolija je zapriječenost krvnog protoka u manjoj krvnoj žili čepom koji je nastao u većoj krvnoj žili i krvotokom došao do manje.
- Arterioskleroza je stanje kod kojeg su krvne žile začepljene zbog nakupina masti na njihovim stijenkama.
- Glutamat je najzastupljeniji ekcitacijski prijenosnik u mozgu čije pretjerano otpuštanje izaziva mozgovno oštećenje zbog ishemije.
- NMDA (N-metil-D-aspartat) receptori su receptori za glutamat koji igraju ključnu ulogu u nastanku mozgovnog oštećenja izazvanog moždanim udarom.
- Kontuzije su zatvorene ozljede glave koje uključuju oštećenje mozgovnog cirkulacijskog sistema. Takve ozljede uzrokuju unutarnje krvarenje, zbog kojeg nastaje hematom.
- Hematom je lokalizirana nakupina zgrušane krvi u nekom organu ili tkivu – drugim riječima, modrica.
- Contre-coup ozljede su kotuzije mozga koje nastaju na suprotnoj strani od one na koju je djelovao udarac.
- Potres mozga je poremećaj svijesti nakon udarca u glavu bez krvarenja u mozgu ili vidljivog strukturalnog oštećenja.
- Demencija boksača je demencija koja nastaje zbog ponovljenih potresa mozga.
- Demencija je opća intelektualna deterioracija.
- Encefalitis je upala zbog infekcije mozga.
- Meningitis je upala moždanih ovojnica, obično uzrokovana bakterijskom infekcijom.
- Progresivna paraliza je ludilo o ontelektualna deterioracija zbog infekcije sifilisom.
- Neurotropne infekcije su virusne infekcije koje specifično napadaju nervno tkivo.
- Pantropne infekcije su virusne infekcije koje napadaju nervno tkivo uz druga tkiva u organizmu.
- Toksična psihoza je psihijatrijski poremećaj koji nastaje zbog izloženosti otrovnim hemijskim trvarima.
- Tardivna diskinezija je motorički poremećaj uzrokovan dugotrajnim uzimanjem nekih antipsihotika.
- Downov sindrom je poremećaj koji se javlja zbog prisutnosti dodatnog hromosaoma u 21. paru hromosoma, a očituje se u deformiranom izgledu i mentalnoj retardaciji.
- Apoptoza je programirana smrt ćelije.
- Epilepsija je neurološki poremećaj karakteriziran napadima koji se javljaju spontano i opetovano.
- Konvulzije su motorički napadi.
- Epileptične aure su psihološki simptomi koji prethode početku konvulzija.
- Parcijalni napad je napad koji ne zahvata čitav mozak.
- Jednostavni parcijalni napad je parcijalni napad čiji su simptomi primarno osjetni ili motorički ili i jedni i drugi.
- Kompleksni parcijalni napadi su napadi za koje su karakteristični različiti složeni psihološki fenomeni, a smatra se da su posljedica izbijanja u temporalnom režnju.
- Psihomotorički napad je epileptični napad za koji su karakteristični razni oblici kompulzivnog ponašanja, koji uprkos svojoj neprimjerenosti izgledaju kao normalno ponašanje.
- Generalizirani napadi su napadi koji uključuju čitav mozak.
- Grand mal je napad čiji su simptomi gubitak svijesti, gubitak ravnoteže i snažne toničko-kloničke konvulzije.
- Hipoksija je smanjena opskrba tkiva, npr. mozga, krvlju.
- Petit mal su generalizirani napadi karakterizirani poremećajem svijesti i obostrano simetričnim kompleksima šiljaka i valova 3c/s na EEG snimci.
- Kompleks šiljaka i valova 3c/s je osobitost EEG-a kod petit mal napada.
- Parkinsonova bolest je motorički poremećaj zbog degeneracije dopaninergičkih neurona nigrostrijarnog puta.
- Substantia nigra je dopaminergička jezgra srednjeg mozga koja degenerira kod Parkinsonove bolesti.
- Nigrostrijarni put koji čine aksoni iz supstancije nigre koji odlaze u striatum.
- Striatum je struktura u bazalnim ganglijama koja je odredište dopaniergičkog nigrostrijarnog puta.
- L-dopa je hemijski prekursor dopamina koji se koristi u liječenju Parkinsonove bolesti.
- Huntingtonova bolest je progresivan smrtonosni poremećaj motoričkih i intelektulanih funkcija koji se javlja u odrasloj dobi i nasljeđuje se dominantnim genom.
- Multiplaskleroza je progresivna bolest mijelina u centralnom nervnom sistemu.
- Ataksija je gubitak motoričke koordinacije.
- Epidemiologija je proučavanje činitelja koji utiču na raspodjelu bolesti u populaciji.
- Eksperimentalni autoimuni encefalomijelitis je model multiple skleroze koji je moguće izazvati kod laboratorijskih životinja ubrizgavanjem mijelina i preparata koji
pospješuje aktivnost imunološkog sistema.
- Alzheimerova bolest je glavni uzrok demencije u starijoj dobi. Karakteriziraju je neurofibrilna klupka, amiloidni plakovi i propadanje nervnih ćelija.
- Amiloid je protein koji se nalazi u grumenima propadajućih neurona kod osoba s Alzheimerovom bolešću.
- Homologni modeli su poremećaji kod životinja kod kojih svi aspekti odgovaraju poremećajima kod ljudi.
- Izomorfni modeli na životinjama su poremećaji kod životinja koji sliče onima kod ljudi, ali su umjetno izazvani u laboratoriji.
- Prediktivni modeli na životinjama su modeli koji po glavnim osobinama ne sliče poremećajima kod ljudi, no vrijedni su za predviđanje nekih aspekata poremećaja.
- Fenomen „potpaljivanja“ je postepeni razvoj i pojačavanje konvulzije izazvan nizom povremenih podražaja niskog intenziteta, najčešće dnevnim električnim podraživnjem
amigdaloidnih jezgara.
- Epileptogeneza je razvoj epilepsije.
- Transgeničan znači onaj koji sadži gene druge životinjske vrste, unesene u organizam u istraživačke svrhe.
- MPTP je neurotoksin koji kod primata izaziva poremećaj sličan Parkinsonovoj bolesti.
- Deprenyi je inhibitor menoaminooksidaze koji usporava razvoj Parkinsonove bolesti.
- Inhibitor monoaminooksidaze (MAO) je hemijske tvar koja povećava aktivnost monoaminskih neurotransmitera inhibirajući monoaminooksidazu – enzimi koji u nervnim
ćelijama razgrađuje monoamine.

10. Biološke osnove hranjenja i pijenja

- Fiksna razina je vrijednost fiziološkog parametra koju fiziološki ili ponašajni mehanizmi održavaju konstantnom. Npr. često se pretpostavlja da se energetske zalihe u tijelu
održavaju na stalnoj optimalnoj razini kompenzacijskim promjenema u stupnju gladi.
- Probava je proces kojim se hrana razgrađuje i apsorbira kroz sluznicu gastrointestinalnog sistema.
- Lipidi su masti.
- Aminokisline su produkti razgradnje proteina.
- Glukoza je jednostavni šećer nastao razgradnjom složenih ugljikohidrata. Glukoza je glavni, direktno iskoristiv izvor energije za tjelesne potrebe.
- Cefalična faza je faza metabolizma u kojoj se tijelo priprema na apsorpciju hrane.
- Apsorptivna faza je faza metabolizma u kojo tijelo koristi energiju iz nedavnog obroka i pohranjuje viškove u obliku masti, glikogena i bjelančevina.
- Faza gladovanja je faza metabolizma koja započinje kad energija dobivena prethodnim obrokom više ne može zadovoljiti trenutačne potrebe organizma, pa se koriste zalihe
masti i glikogena.
- Inzulin je hormon gušterače koji pospješuje ulazak glukoze u ćelije, i pretvaranje energije u oblike koje je moguće pohraniti.
- Glukagon je hormon koji pospješuje oslobađanje slobodnih masnih kiselina iz masnog tkiva i njihovo korištenje kao glavnog izvora energije u tijelu.
- Glukoneogeneza je proces kojim se glukoza sintetizira iz produkata razgradnje tjelesnih bjelančevina.
Biolosla II – skripta - pojmovi

- Slobodne masne kiseline se otpuštaju iz tjelesnih zalia masti i predstavljaju glavni izvor energije u tijelu za vrijeme faze gladovanja.
- Ketoni su produkti razgradnje masti koji se mogu koristiti kao izvor energije za mozak, u slučajevima kad postoji premalo glukoze.
- Pretpostavka o fiksnim razinama je pretpostavka prema kojoj je glad izazvana smanjenjem energetskih zaliha u tijelu ispod fiksne razne.
- Sistemi negativne povratne sprege su sistemi u kojima povratna informacija o promjenama u jednom smjeru izaziva kompenzacijske učinke u suprotnom smjeru.
- Homeostaza je stabilnost unutrašnje okoline organizma.
- Glukostatska teorija je teorija prema kojoj se hranjenje kontrolira odstupanjima od hipostetske fiksne razine glukoze u krvi.
- Lipostatska teorija je teorija prema kojo se hranjenje kontrolira odstupanjem od hipostetske fiksne razine masti u tijelu.
- Teorija pozitivnih poticaja je teorija po kojo je motivacija za ponašanje(npr. hranjenje i pijenje) očekivana ugoda koja proizilazi iz tog ponašanja.
- Pozitivno-poticajna vrijednost je očekivana ugoda koja se vezuje uz određeno ponašanje, npr. konzumiranje određene hrane ili pića.
- Sitost je motivacijsko stanje koje dovodi do završetka obroka.
- Lažno hranjenje je eksperimantalni postupak u kojem životinja sažvače i proguta hranu koja odmah nakon toga izlazi iz tijela kroz cijev ugrađenu u jednjak.
- Efekt predjela je pojačavanje gladi izazvano konzumacijom male količine ukusne hrane.
- Osjetno specifična sitost je činjenica da konzumiranje određene vrste hrane dovodi do veće sitosti za hranu sličnih okusa nego za različitu hranu.
- Ventromedijalni hipotalamus (VMH) je područje hipotalamusa koje je smatrano centrom za sitost.
- Lateralni hipotalamus(LH) je područje hipotalamusa koje je smatrano centrom za glad.
- Hiperfagija je pretjerano hranjenje.
- Dinamična faza je prva faza VMH sindroma, u kojo dolazi do pretjeranog unosa hrane i rasta tjelesne težine.
- Statična faza je druga faza VMH sindroma u kojo pretjerano gojazna životinja održava preveliku tjelesnu težinu stabilnom.
- Afagija je potpuni prestanak hranjenja.
- Adipsija je potpuni prestanak pijenja.
- Lipogeneza je proizvodnja tjelesnih masti.
- Lipoliza je razgradnja tjelesnih masti.
- Paraventrikularne jezgre su hipotlamičke jezgre koje igraju ulogu u hranjenju.
- Dvanaesnik je dio crijeva kroz koji se vraća većina glukoze i aminokiselina apsorbira u krvotok.
- Kolecistokinin (CCK) je peptid koji se luči iz gastrointestinalnog sistema i smatra se da djeluje kao signal sitosti.
- Prehranom izazvana termogeneza je povećanje tjelesne temperature povezano s povećanjem razine tjelesnih masti, sa svrhom održavanja homeostaze.
- Bazalni metabolizam je brzina kojom pojedinac u stanju mirovanja koristi energiju za održavanje tjelesnih procesa.
- Razina uravnoteženja je razina na kojoj su različiti faktori koji utiču na razinu neke funkcije u ravnoteži.
- Model šuplje bačve su je model regulacije tjelesnih masti zasnovan na razini uravnoteženja.
- Lipektomija je hirurško odstranjenje tjelesnih masti.
- Izotonične otopine su otopine koje sadrže istu koncentraciju otopljenih tvari kao i neka referenična otopina.
- Hipotonične otopine su otopine koje imaju manju koncentraciju od neke referenične otopine.
- Hipertonične otopine su otopine koje imaju veću koncentraciju od neke referenične otopine.
- Osmotski tlak je pritisak koji izvlači vodu iz hipotonične u hipertoničnu otopinu.
- Stanična dehidracija je smanjenje volumena intracelularne tekućine.
- Hipovolemija je smanjeni volumen krvi.
- Osmoreceptori su receptori osjetljivi na dehidraciju.
- Antidiuretički hormon (ADH) je hormon neurohipofize koji pospješuje čuvanje tjelesnih tekućina smanjivanjem volumena urina koji se proizvodi u bubrezima; još se naziva i
vazopresin.
- Baroreceptori su receptori krvnog pritiska.
- Receptori krnog protoka receptori koji prate volumen krvi koja protiče kroz bubrege.
- Renin je hormon koji se luči iz bubrega kao odgovor na povećanu razinu ADH ili smanjenje signala iz srčanih baroreceptora; pospješuje sintezu angiotenzina II.
- Angiotenzina II je peptidni hormon koji se sintetizira u krvi zbog stanične dehdracije ili hipovolemije.
- Aldosteron je hormon koji se luči iz kore nadbubrežne žlijezde zbog djelovanja angiotenzina II; u bubrezima izaziva reapsorpciju većine soli koja bi se inače izlučila s urinom.
- Dipsogen je tvar koja izaziva pijenje.
- Subkortikalni organ (SFO) je krajnje dorsalno smještena struktura lamine terminalis; sadrži receptore za angiotenzin II, koji posreduju njegove dispogene učinke.
- Spontano pijenje je pijenje u odsutnosti deficita tekućine; većina pijenja je spontano pijenje.
- Lažno pijenje je eksperimentalni protokol u kojem životinja pije i guta tekućinu koja odmah izlazi iz tijela kroz cijev ugrađenu u jednjak.
- Efekt oduševljenja saharinom je povećanje preferencije za saharina do kojeg dolazi kod nedepriviranih životinja nakon privremene nedostupnosti otopine saharina.
- Rasporedom izazvana polidipsija je izrazito pretjerano pijenje do kojeg dolazi kod životinja koje otprilike svake minute dobijaju komadić hrane.
- Ob/ob miševi su miševi koji su homozigotni za mutirani ob gen i vrlo su gojazni. Njihove tjelesne masti ne proizvode leptin.
- Leptin je protein koji se u normalnim prilikama sintetizira u masnim ćelijama. Smatra se da djeluje kao signal debljine i smanjuje unos hrane.
- Anoreksija nervoza je poremećaj hranjenja karakteriziran patološkim strahom od gojaznosti, što dovodi do gubitka tjelesne težine koji ugrožava zdravlje.
- Bulimija nervoza je poremećaj hranjenja karakteriziran ponovljenim ciklusima posta, prejedanjea i čišćenja, bez opasnog gubitka težine.

11. Hormoni i spolnost

- Egzokrine žlijezde su žlijezde koje luče hemijske tvari u kanale koji ih odvode na površinu tijela.
- Endokrine žlijezde su žlijezde koje luče tvari u krvotok.
- Hormoni su hemijske tvari koje se iz endokrinih žlijezda luče u krvotok.
- Hormoni derivati aminokiselina su hormoni koji su jednostavne modifikacije pojedinih aminokiselina.
- Peptidni hormoni su kratki lanci aminokiselina.
- Proteinski hormoni su dugački lanci aminokiselina.
- Steroidni hormoni su hormoni koji se sintetiziraju iz holesterola.
- Spolne žlijezde (gonade) su testisi i jajnici.
- Testisi su muške spolne žlijezde.
- Jajnici su ženske spole žlijezde.
- Kopulacija je spolni odnos.
- Zigota je ćelija koja nastaje spoajanjem spermija i jajašca.
- Spolni hromosomi su par hromosoma (XX ili XY) koji sadrži genetsku informaciju koja upravlja spolnim razvojem.
- Androgeni je vrsta steroidnih hormona, npr. testosteron.
- Estrogeni su vrsta steroidnih hormona, npr. estradiol.
- Testosteron je najčešći androgen.
- Estradiol je najčešći estrogen.
- Progestini su vrsta spolnih hormona, npr. progesteron.
- Progesteron je progestin koji priprema maternicu i dojke za trudnoću.
- Kora nadbubrežne žlijezde je vanjski sloj nadbubrežne žlijezde koji luči spolne hormone i hormone koji reguliraju razinu glukoze i soli u tijelu.
- Gonadodropini su hormoni adenohipofize koji pospješuju lučenje spolnih hormona iz gonada.
- Neurohipofiza je dio hipofize u kojem završavaju vlakna hipotalamičkih živčanih ćelija.
- Hipofizni držak (infundibulum) je struktura koja povezuje hipotalamus i hipofizu.
- Adenohipofiza je dio hipofize koji luči tropne hormone.
- Menstrualni ciklus je hormonima određen ciklus kojim kod žena dolazi do razvoja folikula, otpuštanja jajašca, gradnje obloge maternice i menstrualnog krvarenja.
- Vazopresin je jedan od dva glavna hormona hipofize, koji pospješuje reapsorpciju vode u bubrezima. Naziva se još i antidiuretički hormon.
- Oksitocin je jedan od dva glavna hormona neurohipofize, koji kod žena pospješuje kontrakcije maternice pri porodu i istiskivanju mlijeka iz dojki pri dojenju.
- Paraventrikularne jezgre su jedan od dva para hipotalamičkih jezgara u kojima se sintetiziraju hormoni neurohipofize.
- Supraotičke jezge su jedan od dva para hipotalamičkih jezgara u kojima se sinzetetiziraju hormoni neurohipofize.
- Hipotalamičko-hipofizni portalni sistem je mreža krvnih žila kojom se prenose hormoni iz hipotalamusa u adenohipofizu.
- Faktori oslobađanja su hipotetski hipotalamički oslobađajući hormoni koji još nisu izolirani.
- Faktori inhibicije su hipotalamički hormoni za koje se smatra da utiču na hormone adenohipofize inhibirajući njihovo izlučivanje.
Biolosla II – skripta - pojmovi

- Hormon oslobađanja tirotropina je hipotalamički hormon koji pospješuje lučenje tirotropnog hormona iz adenohipofize.
- Ti9roptropin je hormon adenohipofize koji pospješuje lučenje hormona iz štitne žlijezde.
- Hormoni oslobađanja su hipotalamički hormoni koji pospješuju lučenje hormona iz adenohipofize.
- Hormon oslobađanja gonadotropina je hipotalamički hormon oslobađanja koji upravlja lučenjem obaju gonadotropnih hormona iz adenohipofize.
- Hormon koji stimulira folikule (FHS) je gonadotropni hormon koji izaziva otpuštanje jajašca iz folikula.
- Negativa povratna sprega je promjena u jednom smjeru koja dovodi do kompenzirajućeh učinka u suprotnom smjeru.
- Pozitivna povratna sprega je promjena u jednom smjeru koja pospješuje daljnju promjenu u istom smjeru.
- Ovulacija je otpuštanje jajašca iz folikula u kojem se razvilo, čime počinje plodno razdoblje menstrualnog ciklusa.
- Folikul je nakupina ćelija unutar koje se odvija razvoj jajašca u jajniku.
- Pulsno lučenje hormona je tipičan obrazac lučenja hormona u nekoliko navrata dnevno.
- H-Y antigen je proteinski hormon koji pospješuje razvoj ćelija srži prvobitnih gonada, iz kojih se razvijaju testisi.
- Wolffove cjevčice su prekursori muških unutrašnjih reproduktivnih organa.
- Mullerove cjevčice su prekursori ženskih unutrašnjih reproduktivnih orana.
- MIS – tvar koja inhibira Mullerove cjevčice je hormon testisa koji uzrokuje degeneraciju Mullerovih cjevčica i spuštanje testisa.
- Skrotum je vrećica u kojoj su smješteni testisi.
- Ovarijektomija je uklanjanje jajnika.
- Orhitomija je uklanjanje testisa.
- Kastracija je hirurško odstranjenje spolnih žlijezda (jajnika ili testisa).
- Genitalije su vanjski spolni organi.
- Aromatizacija je hemijski proces kojim se testosteron pretvara u estradiol.
- Dihidrotestosteron je androgen koji se nemože aromatizirati u estrogen.
- Alfa-fetoprotein je protein u krvi novorođenih štakora koji inaktivira estradiol u krvotoklu vezujući se za njega.
- Maskulinizirati znači pojačati ili proizvesti muške osobine.
- Defeminizirati znači potisnuti ili poremetiti ženske osobine.
- Lordoza je položaj koji olakšava parenje, zakrivljenih leđa s repom odmaknutim u stranu, svojstven seksualno receptivnim ženkama sisara.
- Feminizirati znači pojačati ili proizvesti ženske osobine.
- Demasulinizirati znači potisnuti ili poremetiti muške osobine.
- Intromisjia je uvođenje penisa u vaginu.
- Ejakulacija je izbacivanje sperme.
- Proceptivna ponašanja su ponašanja koja služe seksualnom privlačenju pripadnika suprotnog spola.
- Osjetljivi period je razdoblje razvoja određene osobine, najčešće ubrzo nakon poroda, u kojem određeni uticaji mohu promijeniti tok razvoja te osobine.
- Sekundarna spolna obilježja su strukturalne osobine po kojima se, uz genitalije, žene razlikuju od muškaraca.
- Hormon rasta je hormon adenohipofize koji direktno utiče na koštano i mišićno tkivo i dovodi do naglog rasta u pubertetu.
- Adrenokortikotropni hormon (ACTH) je hormon adenohipofize koji uzrokuje lučenje hormona iz kore nadbubrežne žljiezde.
- Androstenedion je androgen kore nadbubrežne žlijezde pod čijim uticajem započinje rast dlačica ispod pazuha i oko spolovila kod žena.
- Sindrom neosjetljivosti na androgene je razvojni poremećaj genetskih muškaraca kod kojih nesjetljivost na adrogene uzrokuje razvoj ženskog tijela.
- Androgenitalni sindrom je poremećaj spolnog razvoja kod kojeg dolazi do maskulinizacije tijela genetsih žena, zbog visokih razina androgena iz kore nadbubrežne žlijezde
uzrokovanih urođenom adrenalnom hiperplazijom.
- Kongenitalna adrenalna hiperplazija je urođeni pomećaj koji se očituje smanjenim lučenjem kortizola iz kore nadbubrežne žlijezde, što dovodi do pretjeranog izlučivanja
androgena.
- Ablavcija penisa je slučajno uništenje penisa.
- Zamjenske injekcije su injekcije hormona čije je prirodno lučenje prekinuta odstranjenjem žlijezde iz koje se normalno izlučuje.
- Impotencija nemogućnost postizanje erekcije penisa.
- Estrus je dio estrusnog ciklusa u kojem je ženka receptivna i plodna.
- Estrusni ciklus ciklus sesualne receptivnosti i nerecpetivnosti koji nalazimo kod mnogih ženki sisavaca.
- Anabolički steroidi su steroidi slični testosteronu koji imaju snažan anabolički učinak, tj. pojačavaju rast.
- Medijalno preoptičko područje je područje hipotalamusa koje uključuje spolno dimorfnu jezgru i igra ključnu ulogu u muškom seksualnom ponašanju.
- Spolno dimorfna jezgra su jezgra u medijalnom preoptičkom području hipotalamusa štakora, koja je veća kod mužijaka nego kod ženki.
- Ventromedijalna jezgra su hipotalamička jezgra uključena u žensko seksualno ponašanje.
- Heteroseksualan je onaj kojeg seksualno privlače pripadnici suprotnog spola.
- Homoseksualan je onaj kojeg seksualno privlače pripadnici istog spola.
- Biseksualan je onaj kojeg seksualno privlače pripadnici obaju spolova.

12. Spavanje, sanjanje i cirkadijurni ritmovi

- Elektroencefalogram (EEG) je mjera električne aktivnosti mozga, koja se obično dobiva snimanjem elektrodama smještenim na lubanji.
- Elektrookulogram (EOG) je mjera pokreta očiju.
- Elektromiogram je mjera električne aktivnosti mišića.
- Fenomen prve noći je poremećaj spavanja koji se javlja prve noći koju isitanik provodi u laboratoriji za istraživanje spavanja.
- Alfa valovi su EEG valovi frekvencije 8-12 Hz koji se uobčajeno javljaju u EEG-u kod ljudi neposredno prije spavanja.
- K kompleksi su dvofazni EEG valovi velike amplitude koji su karakteristični za drugi stadij spavanja.
- Vretena spavanja su valovi trajanja 1-2 sekunde, frekvencije 12-14 Hz, karakteristični za drugi stadij spavanja.
- Delta valovi su najsporiji EEg valovi najveće amplitude.
- Početni stadij 1 EEG-a je stadij 1 EEG-a koji se javlja na početku spavanja i nije povezan s REM spavanjem.
- Novi stadij 1 EEG-a su sva razdoblja stadija EEG-a osim pčetnog. Povezana su s REM spavanjem.
- Paradoksalno spavanje je spavanje koje prati novi stadij 1 EEG-a, nazvano paradoksalnim jer su promjene koje se u njemu javljaju slične onim u budnom stanju.
- Delta spavanje su stadiji spavanja u kojima su zastupljeni delta valovi.
- REM spavanje je razdoblje spavanja u kojem se javljaju brzi pokreti očiju, gubitak mišićnog tonusa i novi stadij 1 EEG-a.
- Sporovalno spavanje su stadiji spavanja 2, 3, 4.
- Somnambulizam je hodanje u snu.
- Teorija sinteze aktivacije je teorija po kojoj sadržaj snova odražava nastojanje korteksa da unese red i smisao u slučajne signale koje prima iz moždanog debla za vrijeme REM
spavanja.
- Lucidni snovi su snovi u kojima je spavač svjestan da sanja i može uticati na tok snova.
- Cirkadijurni ritmovi su dnevni ciklusi tjelesnih funkcija.
- Zeitgeberi su okolinski pokazatelji, kao npr. ciklus svjetla i tame, koji podešavaju cirkadijurne ritmove.
- Slobodni ritmovi su cirkadijurni ritmovi koji ne ovise o podešavanju na osnovi okolinskih pokazatelja, već zadržavaju pravilan raspored.
- Slobodni period je trajanje jednog ciklusa slobodnog ritma.
- Unutarnja desinhronizacija je razdvajanje rasporeda slobodnih cirkadijurnih ritmova dvaju različitih procesa.
- „Jet čag“ (sindrom kašnjenja za mlažnjakom) su učinci ubrzavanja zeitgebera kod leta na istok ili usporavanja zeitgebera kod leta na zapad na tjelesne funkcije.
- Mikrospavanje su kratka razdoblja spavanja do kojih dolazi kod ispitanika koji su deprivirani spavanjem, pri čemu i dalje sjede ili stoje.
- Vrtuljak je aparat koji se koristi za izučavanje učinka deprivacije spavanja na laboratorijskim štakorima.
- Triciklički antidepresivi su vrsta lijekova koji se uobičajeno upotrebljavaju u liječenju depresije i nekih poremećaja vezanih uz REM spavanje, jer selektivno blokiraju REM
spavanje.
- Cerveau isole je preparat kod kojeg je prednji mozak odvojen od ostatka mozga presjekom između kolikula.
- Desinhronizirani EEG je EEg niske amplitude i visoke frekvencije.
Biolosla II – skripta - pojmovi

- Retukularni aktivacijski sistem je hipotetski sistem pobuđivanja u retikularnoj formaciji.

- Encephale isole je eksperimentalni preparat kod kojeg je mozak odvojen od ostatka ćivčanog sistema presjekom u kaudalnom dijelu moždanog debla.
- Raphe jezge su nakupina serotininskih jezgara koje se u tankoj liniji protežu kroz sredinu kaudalnog dijela retikularne formacije.
- Paraklorofenilalanin (PCPA) je hemijska tvar koja blokira sintezu serotonina i izaziva nesanicu kod mačaka.
- Balazni dijelovi prednje mozga je područje prednjegmozga neposredno ispred hipotalamusa.
- Locus coeruleus je noradrenergička jezgra audalne retikularne formacije za koju se smatra da inhibira REM spavanje.
- Dorsalne raphe jezgre su serotonergičke jezgre u dorsalnom dijelu raphe jezgrara, za koje se smatra da inhibiraju REM spavanje.
- Cirkadijurni sat je unutrašnji mehanizam koji može održavati dnevne cikluse fizioloških promjena, čak i kad nema vremenskih pokazatelja iz okoline.
- Suprahijazmatske jezgre (SCN) su hipotalamičke jezge koje upravljaju cirkadijurnim ciklusima različitih tjelesnih funkcija.
- Hipnotici su tvari koje pospješuju spavanje.
- Antihipnoto su tvari koje reduciraju spavanje.
- Melatonin je hormon koji se sintetizira iz serotonina u pinealnoj žlijezdi.
- Benzodiazepini su vrsta anksiolitika koji se često prepisuju kao lijekovi za spavanje.
- 5-hidroksitriptofan (5HTP) je prekursor serotonina.
- Pinealna žlijezda je endokrina žlijezda koja je jedini izvor melatonina u ljudskom tijelu.
- Nesanica (insomnija) su poremećaji započinjanja i održavanja spavanja.
- Hipersomnija su poremećaji kod kojih se javlja pretjerano spavanje ili pospanost.
- Ijatrogen je izazvan postupcija liječnika ili liječenjem.
- Apneički sindrom je stanje u kojem se spavanje ponovljeno prekida zbog trenutačnih prekida zbog trenutačnih prekida disanja.
- Noćni mioklonus je povremeno trzanje nogu za vrijeme spavanja, što dovodi do prekida u spavanju.
- Sindrom nemirnih nogu je osjećaj napetosto i nelagode u nogama koji otežava ili onemogućuje uspavljvanje.
- Narkolepsija je hipersomni poremećaj za koji su svojstveni kratki, ponovljeni napadi spavanja tokom dana.
- Kata pleksija je poremećaj kod kojeg se javlja iznenadni gubitak mišićnog tonusa u budnom stanju. Često je povezan s narkolepsijom.
- Nucleus magnocellularis je jezgra u kaudalnoj retikularnoj formaciji koja potiče opuštanje skeletnih mišića za vrijeme REM spavanja i kataplektičkih napada.
- Paraliza spavanja je poremećaj spavanja kod kojeg se javljaju napadi paralize dok osoba tone u san.
- Hipnagogne halucinacije su živa stanja poput sna koja se javljaju kod nekih ljudi dok tonu u san.
- Polifazični ciklusi spavanja su ciklusi spavanja koji redovito uključuju više od jednog razdoblja spavanja dnevno.
- Monofacični ciklusi spavanja su ciklusi spavanja koji redovito uključuju samo jedno razdoblje spavanja dnevno.

13. Ovisnost o drogama i krugovi potkrepljenja u mozgu

- Psihoaktivne droge su droge koje utiču na doživljaj i na ponašanje djelovanjem na nervni sistem.
- Subkutano znači ispod kože.
- Intramuskularno znači u mišić.
- Intravenozno znači u venu.
- Metabolizam droga je pretvaranjedroge iz aktivnog u neaktivni oblik.
- Tolerancija na drogu je stanje smanjene osjetljivosti na drogu koje nastaje zbog njenog uzimanja.
- Križna tolerancija je tolerancija na jednu drogu koja nastaje zbog uzimanja druge droge.
- Senzibilizacija je povećanje osjetljivosti na djelovanje drog zbog njenog uzimanja.
- Metabolička tolerancija je tolerancija koja nastaje zbog smanjenja količine droge koja dolazi na mjesto svog djelovanja.
- Funkcionalna tolerancija je tolerancija koja nastaje zbog smanjene reaktivnosti nervnog sistema (ili drugih mjesta djelovanja) na drogu.
- Apstinencijski sindrom je poremećaj koji nastaje zbog izlučivanja droge iz tijela za koju postoji tjelesna ovisnost.
- Tjelesna ovisnost je stanje kada prestanak uzimanja droge izaziva apstinencijske simptome.
- Ovisnici su redoviti uživatelji droge koji nastavljaju uzimati drogu unatoč njenim nepovoljnim učincina na zdravlje i život i usprkos ponovljenim naporima usmjerenim na
prestanak njenog uzimanja.
- Psihička ovisnost je prisilno uzimanje droge bez tjelesne ovosnosti.
- Zavisna tolerancija na drogu je tolerancija na drogu koja se javlja kao rekcija na doživljaj učinka droge, a ne na samo uzimanje droge.
- Nacrt istraživanja „prije-poslije“ je eksperimentalni nacrt istraživanja koji se primjenjuje u dokazivanju zavisne tolerancije na drogu; eksperimentalna skupina dobiva drogu
prije ispitivanja ponašanja, a kontrolna skupina nakon toga.
- Uvjetovana tolerancija na drogu su učinci tolerancije koji su najčešće izraženi samo kada se droga uzima u sitacijama gdje se i ranije uzimala.
- Hipotermički je onaj koji snižava temperaturu.
- Uvjetovani kompenzacijski odgovori su fiziološki odgovori suprotni učincima droge koje izazivaju podražaji obično povezani s doživljajem učinka droge.
- Uvjetovani apstinencijski simptomi su apstinencijski simptomi koje izaziva okolina povezana s drogom ili drugi znakovi povezani s njom.
- Nikotn je glavni psihoaktivni sastojak duhana.
- Pušački sindrom je bol u prsima, otežano disanje, hripanje, kašljanje i pojačana osjetljivost na infekcije dišnih puteva često su prisutne kod pušača duhana.
- Buergerova bolest je bolest izazvana nikotinom kad u noge otiče smanjena količina krvi; krajnje posljedice su gangrena i maputacija.
- Sobodni radikali su hemijski spojevi s jedni mili više neuparenih elektrona.
- Depresiv je lijek ili droga koja slabi neuralnuu aktivnost i ponašanje.
- Diuretik je lijek ili droga koja povećava proizvodnju mokraće.
- Delirij tremens je faza alkoholnog apstinencijskog sindroma koju obilježavaju priviđenja, sumanute misli i izrazito nemirno ponašanje.
- Korsakovljev sindrom je izraziti gubitak pamćenja i demencija što se obično povezuje s ovisnošću o alkoholu.
- Ciroza su brazgotine, obično na jetri.
- Fetalni alkoholni sindrom je sindrom koji nastaje prenatalnim izlaganjem alkoholu, a obilježavaju ga mentalna retardacija, mala porođajna težina i različite druge tjelesne
anomalije.
- Cannabis sativa je biljka iz porodice konoplji i izvor marihuane.
- THC - delta 9-tetrahidrokanabiol, je glavni psihoaktivni sastojak marihuane.
- Hašiš je obrađena smola biljke Cannabis sativa.
- Narkotik je zakonski određena klasifikacija određene droge, većinom opijata.
- Bezmotivacijski sindrom je hronični nedostatak motivacije izazvan uzimanjem droge.
- Stimulansi su droge ili lijekovi koji izazivaju openito povećanje neuralne aktivnosti i ponašanja.
- Kokaina je kokain hidrohlorid, snažna stimulirajuće droga koja izaziva jaku ovisnost.
- Crack je jeftin temeljni oblik kokaina snažnog djelovanja koji se može pušiti.
- Kokainske zabave je skupno uživanje u uzimanju kokaina.
- Kokainska psihoza je psihotičko ponašanje koje se može opaziti tokom kokainske zabave i koje umnogome podsjeća na shizofreno ponašanje.
- Amfetamini su stimulirajuće droge čije djelovanje nalikuje djelovanju kokaina.
- Opijum je sok koji se cjiedi iz opijumskog maka.
- Morfij je glavni psihoaktivni sastojak opijuma.
- Kodein je slab psihoaktivni sastojak opijuma.
- Opijati su morfij, kodein, heroin i druge hemijske tvari slične strukture ili djelovanja.
- Analgetici su droge/lijekovi koji smanjuju bol.
- Harrisonov zakon o narkoticima je zakon donesen 1914. god kojim se u SAD-u zabranjuje prodaja ili upotreba opijuma, morfija ili kokaina.
- Heroin je snažan polusintetiči opijat.
- Teorija ovisnosti koja uključuje tjelesnu ovisnost je teorija prema kojoj je sprečavanje ili prekid apstinencijskih simptoma glavni činitelj koji ovisnike o drogama potiče na
uzimanje droge.
- Oslobođeni ovosnici su ovisnici koji u svome tijelu nemaju drogu o kojoj su ovisni i više ne osjećaju apstinencijske simptome.
- Teorija ovosnosti koja uključuje pozitivno-poticajnu vrijednost droga je teorija prema kojoj je potreba za ugodnim učincima droge glavni činitelj u većini slučajeva
ovisnosti.
- Ulutarlobanjsko samopodraživanje je ponavljanje reakcije koja izaziva električno podraživanje određenih moždanih područja.
Biolosla II – skripta - pojmovi

- Ponovno poučiti znači navesti na obnavljanje samopodraživanja pomoću nekoliko „besplatnih“ opodraživanja.
- Mezotelencefalički dopaminski sistem su ulazna projekcijska vlakna dopaminergičkih neurona koja vode iz supstancije nigre i ventralno tegementalnog područja
mezencefalona do različitih područja telencefalona.
- Substantia nigra je jezgra srednje mozga mezotelencefaličkog dopaminskog sistema koja je glavi izvor dopaminergičkih projekcija u striatum.
- Ventralno tegementalno područje je jezgra srednje mozga mezotelencefaličkog dopaminskog sistema koja je glavni izvor dopaminergičkih projekcija u limbičke i kortikalne
strukture.
- Nucleus accumbens je jezgra ventralnog striatuma u kojoj završava većina vlakana mezencefaličkog dopaminskog sistema.
- Izvršna ponašanja su ponašanja koja završavaju lanac motiviranog ponašanja.
- Pripremna ponašanja su ponašanja koja pripremaju ili omogućavaju izvođenje izvršnih ponašanja.
- Paradigma samouzimanja droge je ispitivanje sposobnosti droge da iazove osvisnost kada životinje mogu pritiskom na polugu u sebe ubrizgaavti drogu.
- Paradigma uvjetovanje preferencije mjesta je ispitivanje kojim se mjeri preferencija životinje za okolinu gdje je ranije doživjela učinak.