“Mijn God, wat kan dat hard”
W EET W AT J E W ILT
Jos van de Haterd
Hugo Scholten is front of house technicus, al twintig jaar. Hij werkte
met de Urban Dance Squad, Rammstein, Republica, Jah Wobble en
Junkie XL. Hij tourde door alle landen van Europa en alle staten van de
USA, doet festivals als Pinkpop en Lowlands en staat al een jaar of tien
in de Statenhal tijdens North Sea Jazz. Ik zocht hem op in zijn woon-
plaats Utrecht om te horen wat hem beweegt.
Z oals anderen hun fiets in de gang
zetten, zo staat bij Hugo Scholten
een BMW motorfiets achter de voordeur,
zo eentje met een klein stuur en een
witte tank. Uit 1971, drie keer gerevi-
seerd, legt hij uit. Hij rijdt er altijd en
overal mee, zo lang hij maar geen grote
koffers hoeft mee te nemen. We lopen
naar de keuken en terwijl de koffie
pruttelt vertelt hij dat hij hier in de jaren
tachtig met zes of zeven ex-krakers op
een kluitje woonde. De een na de ander
vloog uit en nu bewoont hij in zijn eentje
het benedenhuis. Met grote bekers in de
hand lopen we naar zijn werkkamer en
nemen plaats aan twee tafels met stapels
paperassen, een klein elektronisch
keyboard en een computerscherm. Er
slingert een handleiding van de DiGiCo
D5 rond, overal hangen backstagepasjes,
en aan de muur hangt zelfs een gouden
plaat van de Urban Dance Squad, de
band waar hij van 1986 tot 1999 voor
werkte. Iets om mee op de foto te gaan?
Nee, liever niet. Zo belangrijk en
glamorous is hij niet. Wat is hij dan wel?
Hoe is hij in het vak terechtgekomen?
28 • juni ‘04
PUNKBANDJE
Begin jaren tachtig was hij gitarist en
bassist in een punkbandje. Van daaruit is
hij in de geluidstechniek gerold. Maar
zijn affiniteit met muziek gaat veel
verder terug, want hij groeide op met
klassiek. Zijn moeder deed aan ballet en
veel klassieke stukken die hij als kind
hoorde kan hij nog steeds dromen, ook
al zou hij de componist niet weten. Al
vroeg en met plezier ging hij naar
pianoles, maar toen hij na een paar jaar
direct van het blad moest spelen bleek hij
dat niet te kunnen omdat hij dyslectisch
was. Tot op dat moment had hij alles uit
zijn hoofd geleerd, grotendeels op
gehoor. Gevoel voor muziek had hij dus
genoeg. Op een gegeven moment werd
de piano aan de kant geschoven en als
puber stortte hij zich op punkmuziek. “In
die tijd dé manier om je af te zetten tegen
de oudere generatie. Oefenen in een
schuur, met je gitaar fantastische
vervorming halen uit een box en een
ouwe versterker.” Hij belandde in het
alternatieve circuit van muziek en
bandjes en was van de partij toen het
oude Tivoli in Utrecht werd gekraakt. Hij
werkte er als vrijwilliger, stond achter de
bar en ging lichttechniek doen. Bij de
optredens van zijn eigen bandje was hij
om een of andere reden altijd degene die
het geluid regelde over de kleine
installatie die ze dan bij zich hadden, met
een 8- of 12-kanaals mengpaneeltje.
Intussen viel hem als lichttechnicus
tijdens tourtjes op dat die concerten vaak
zo beroerd klonken. Een tour van de
Duitse band Kowalski liet horen dat het
ook anders kon. Kowalski was een van
de eerste bands die midden jaren tachtig
zocht naar een overdonderende sound
zonder dat het vervormde en waarbij
alles in balans bleef. Omdat de meeste
PA’s niet op dat geweld berekend waren
tourde Kowalski met een eigen PA. Toen
hij die concerten hoorde dacht hij Yes,
dat is het! Zo moet het klinken!
De eerste keer dat hij zelf het zaalgeluid
deed was in de Vrije Vloer in Utrecht,
waar hij na Tivoli als lichtman was gaan
werken. Hij was eenentwintig en de Vrije
Vloer (capaciteit 600) was voor die tijd
erg vooruitstrevend, erg breed in zijn
programmering. De eerste house zou er
gedraaid worden, de Urban Dance Squad
zou er ontstaan. Ze hadden een heel
behoorlijke luidsprekerset, met een
Soundcraft 200, een Roland space echo
en een Yamaha R1000, “een van de eerste
digitale reverbs waar een soort ruis uit
kwam die op galm leek”. Over die
geluidsinstallatie hoorde hij de Engelse
band Talk Talk en dacht Mijn God,
wat kan dat hard.
Toen er een tijd later een optreden op de
agenda stond van saxofonist Hans Dulfer,
percussionist Neppie Noya en andere
sessiemuzikanten, wierp hij zichzelf op
als geluidstechnicus. “Ik vond het zonde
om iemand in te huren. Ik zei, ik doe het
wel! Ik had wat ervaring met mijn eigen
bandje en ik had het gevoel dat het goed
zou komen. Ik heb de PA ingeregeld,
soundcheck gedaan, en ‘s avonds dat
concert gedaan in een stampvolle zaal.
Mensen van het oude Protone, die mij
alleen als lichtjongen kenden, vroegen
‘Goh Hugootje, dat klinkt te gek. Hoe
lang doe je dat al?’. En ik zei: ‘Voor de
eerste keer vandaag.’ Na die avond wist
ik dat ik dit wilde blijven doen.”
KUNST VAN HET WEGLATEN
Zijn kans kwam onverwacht toen de
Frans-Algerijnse componist Hector Zazou
en zanger Bony Bikaye naar de Vrije
Vloer kwamen met hun mix van
Afrikaanse en elektronische muziek die
tegenwoordig worldbeat genoemd
wordt. “We hadden verwacht dat ze hun
eigen technicus bij zich zouden hebben,
ze waren tenslotte op tour. Nou, ze
hadden een manager en een chauffeur,
maar geen technicus. Dus ik moest dat
doen. Het hele podium stond vol met
computers, MIDI, Atari, DX7-modules,
echt high tech voor die tijd.
Zazou maakte toen al interactief muziek
met elektronica. Ik deed die show, ik ben
gaan dubben met de Space Echo, het
klonk als een kanon en ze speelden drie
kwartier langer dan gepland. Na afloop
werd ik door de manager en de chauffeur
de kleedkamer ingesleept. Of ik mee op
tour wilde. Ik moest bekennen dat ik nog
nooit een andere mengtafel had gezien
dan de Soundcraft. Ik had totaal geen
ervaring. Maar de week daarop zat ik in
de trein naar Parijs.”
In de twee jaar daarna deed hij
honderdvijftig shows met Hector Zazou
in Europa en de VS, meestal samen
met Bony Bikaye en een saxofonist,
soms aangevuld tot een volledige band
met drums, bas, gitaar, blazers en
“Als ik tussen twee luidsprekers sta die uit
fase zijn lopen de rillingen over mijn rug.”
zangeressen. Zazou liet hem zien wat
er met zijn elektronische apparatuur
allemaal mogelijk was. “In het begin
kreeg ik vier of acht kanalen uit zijn
modules, later werden dat er 36 of 40.
Midden jaren tachtig was dat héél erg
veel. Daar moest je twee mengtafels voor
aan elkaar knopen.” Een van de mooiste
shows die hij zich herinnert was in een
oud theater in Tsjecho-Slowakije, dat
toen nog achter het IJzeren Gordijn lag
en waar eigenlijk geen concerten gegeven
mochten worden. De techniek was er
minimaal. “We moesten alle elektronica
van Zazou over de stereo-installatie van
de promotor weergeven. Daar hadden
we een microfoon voor gezet om het
over de theaterzuilen te versterken.
Op het mengpaneeltje kon je met een
kwartje scherp en dof regelen. De
techniek was minimaal, maar de vibe
was waanzinnig. Een wereldconcert!”
Dat hij als onervaren jongen een geluid
neerzette dat mensen als Zazou
overtuigde, verklaart hij op een manier
waar Cruyff zelf jaloers op zou zijn: je
moet weten weet waar je heen wilt,
anders kom je er nooit. “Ik heb altijd
een beeld gehad van wat ik wilde horen.
Dat is nog steeds het belangrijkste:
weet wat je wilt. Je krijgt vanaf het
podium iets aangeleverd en of je nou
een tafel hebt met driedelige toonregeling
of een digitale tafel waar alles mee
kan, je moet zelf een beeld hebben
van wat je wilt horen. Met beter
gereedschap kom je er misschien eerder,
maar als je niet weet wat je wilt, kom je
er nooit.”
In de periode met Zazou leerde hij
nieuwe apparatuur kennen, nieuwe
mogelijkheden met galm. Hij leerde
werken met de complexe opbouw
van Zazou’s muziek, en vond zichzelf
terug in erbarmelijke akoestische
omstandigheden. Een van de dingen die
hij praktiseerde was de kunst van het
weglaten. “Zazou stopt heel veel kleine
riedeltjes in zijn muziek, maar in een
slechte akoestische omgeving kun je een
deel van die riedeltjes beter weglaten.
Dat hoorde hij en dan moest ik uitleggen
waarom ik dat deed: anders wordt het
rommelig en krijg je alleen maar herrie.
Je wilt de akkoorden en de basismelodie
blijven horen. Daar was hij het meestal
ook wel mee eens. Als techneut kies je
voor het beste resultaat, dat heb ik altijd
gedaan en dat doe ik nog steeds. Soms is
het gewoon nodig iets weg te laten of
achterin het geluidsbeeld te zetten! Als
scratcher DNA bij Urban Dance Squad
een te gekke dag had klonk het
fantastisch. Maar op een slechte dag kon
hij een nummer compleet om zeep
helpen. Dan zette ik hem zachter, in het
uiterste geval zelfs helemaal uit.”
URBAN DANCE SQUAD
Na twee jaar Zazou had hij met z’n
drieëntwintig jaar al behoorlijk wat
internationale ervaring. Hij werd
gevraagd voor een Europese tour van
De DIV en deed projecten in de Vrije
Vloer, steeds met een wisselende groep
muzikanten. Daaruit ontstond in 1986
Urban Dance Squad, waarmee hij over
de hele wereld reisde tot en met het
laatste concert op 17 juli 1999. Urban
Dance Squad (zang/rap, scratch, drums,
bas en gitaar) was een crossover band
die een mix speelde van rap, rock, funk
en blues. Versterking was gebaseerd op
de harde, pure sound die in die tijd
ontwikkeld werd. Weinig effecten maar
wel een geluidsmuur waar je tegenaan
kunt leunen. Geluid waar je broekspijpen
van wapperen.
“De hele muziekbeleving was aan het
veranderen, de kijk op muziek, hoe het
klankbeeld moest zijn, hoe hard iets
kan. Een tijd geleden heb ik nog eens
videobanden van de Dance Squad
bekeken en dan realiseer je je pas hoe
bijzonder het was wat we toen met zijn
allen gedaan hebben. De sound die je
tegenwoordig bij al die bandjes hoort,
die is daar begonnen.” Omdat hij die
sound blijkbaar kon neerzetten werd hij
ook gevraagd voor festivals als Pinkpop
en later LowLands. “Men vond blijkbaar
dat ik verstand had van die moderne
bands met keiharde gitaren en scratchers.
Ik werkte toen al voor Protone, later
Ampco. En blijkbaar deed ik iets wat
de gemiddelde bezoeker kon waarderen.
Je doet iets vanuit je eigen smaak, en als
de meeste mensen dat mooi blijken te
vinden heb je blijkbaar iets te pakken.
Hoe je dat moet omschrijven weet ik
niet. Meteen raak. Geluid als een kanon.”
“Je hebt hard en hard. Zelf vind ik een
gemiddelde van 104 dB(A) meer dan
genoeg, maar het level zegt niet alles.
Je kunt druk opbouwen in het laag
waardoor je het geluid gaat voelen in je
lijf terwijl het toch aangenaam blijft
klinken. Bij de hoge tonen ligt dat weer
anders. Je kunt op 100 dB(A) iets echt
wel zo laten klinken dat het je oren
kapotscheurt. Ik probeer hard te mixen
op een manier dat het aangenaam blijft.
Natuurlijk ligt die grens voor iedereen
anders. Ik heb zelf tijdens festivals ook
wel eens gedacht Mijn God, wat een
geweld!, als ik er een paar minuten
tussenuit was geweest en weer terug-
kwam. En ja, ik ben in recensies wel
eens uitgemaakt voor moordenaar.
Maar over het algemeen weet ik
blijkbaar een gemiddelde te vinden.
Uiteindelijk is het niet aan mij om te
zeggen of ik iets goed kan laten klinken
of niet. Okee, ik kan een aardig geluid
neerzetten. En ik heb een hoop ervaring,
dus ik kan in een line check, met weinig
informatie op de koptelefoon al snel
een basis neerzetten die voor het
gemiddelde publiek goed klinkt. Als je
kunt verstaan wat er gezegd wordt,
als je het ritme en de basismelodieën
hebt staan, dan is dat voor veel mensen
al voldoende. Aan de andere kant ben
ik zelf wel eens erg blij geweest dat
een concert voorbij was, terwijl het
publiek en iedereen in de kleedkamer
dan enthousiast is. Het zijn toch anderen
die goed moeten vinden wat je doet.
Wanneer je zelf vindt dat je een
geweldige sound neerzet, maar verder
niemand, dan zit je binnen de kortste
keren zonder werk.”
juni ‘04 • 29
TECHNICUS ALS MUZIKANT
Hugo Scholten is niet iemand die één
sound heeft. “Iedere muziekstijl verdient
een ander uitgangspunt. Die flexibiliteit
heb ik altijd gehad. Niemand zit te
wachten op een jazzband op het niveau
van de Urban Dance Squad. Natuurlijk,
soms moet je een bandje in een bepaalde
akoestiek harder maken dan je zou willen
om alles op zijn plek te krijgen. Als je dan
zachter draait valt de muziek uit elkaar.
Dan komt het bandje niet over. Maar
soms moet het juist zachter om een
betere kwaliteit te krijgen.”
“Uiteindelijk gaat het om emotie en
beleving. Ik ging licht doen in Tivoli
omdat lichttechniek voor mij het visueel
weergeven is van een emotie. Elk
nummer heeft zijn eigen sfeer met een
bepaalde kleur, een bepaalde lichtsterkte.
Geluid is voor mij hetzelfde. Ik ben
muzikaal, heb piano gespeeld, gitaar en
bas. Bij bands als Urban Dance Squad, Jah
Wobble of Republica sta ik als muzikant
achter de mengtafel. Bij de Dance Squad
ging het om de pure sound, bij Republica
of Jah Wobble werk ik juist met speciale
effecten. Bij Republica haal ik één woord
eruit, stop dat in een delay en ga daar
seconden later mee spelen. Soms gebruik
ik zoveel effecten tegelijk dat ik handen
tekort kom en pedalen moet gebruiken.
Dan ben je echt bezig met muziek
maken. Maar aan de andere kant, als ik
bij North Sea Jazz in de Statenhal BB King
sta te mixen, ben ik gewoon een
geluidstechnicus die zo goed mogelijk
probeert een bandje te mixen.”
TUNEN VAN PA
Vanaf het moment dat hij geluid ging
doen houdt hij zich bezig met de vraag
waarom het de ene dag beter klinkt dan
de andere, hoe je luidsprekers het beste
kunt plaatsen en richten, wat voor
effecten dat heeft, wat de invloed is van
‘natuurkunde’ en akoestiek. In de loop
der jaren is het tunen van PA’s zijn
specialisme geworden. Niet alleen bij
eigen festivals, maar ook als hij op tour
is met meerdere bands en technici is hij
vaak degene die het PA inregelt en checkt.
“Tijdens de tour van Rammstein in
Amerika waren we met vijf bands.
Dat was een reizend festival met achttien
tourbussen en twaalf trailers. Daar
regelden we met zijn drieën het PA in,
‘Big’ Mick Hughes van Metallica,
de systeemtechnicus en ik. Het is iets
wat ik blijkbaar kan en wat ik leuk vind
om te doen.”
“Als ik een PA aanzet hoor ik het meteen
als er iets niet goed is. Wat ik hoor?
Tja, alles eigenlijk: EQ, fase, drop outs,
hoe de luidsprekers koppelen, eventuele
storingen, kraken. Meestal hoor ik ook of
het echte fouten zijn in het PA of dat het
om ‘natuurkunde’ gaat. Ik heb kennelijk
een goed gehoor voor tijd en fase. Vroeger
regelde ik de delaytijd tussen luidsprekers
nauwkeurig in op gehoor. Ik kom nog wel
eens collega’s tegen die niet goed horen
dat twee floormonitors uit fase staan. Als
ik tussen twee luidsprekers sta die uit fase
zijn dan lopen de rillingen over mijn rug
en gaan al mijn haren overeind staan. Dat
voel je fysiek.”
“Voor mij moet het PA gaan klinken als
één grote studiobox waar alles in balans is
van de hoogste tot de laagste frequenties.
Het allereerste wat ik doe is het systeem
nalopen: de positie van de luidsprekers
controleren, de klank, de afstraling, kijken
waar de boxen heen gericht staan, de
delay-tijden aanpassen, de EQ aanpassen
als het nodig is. Tegenwoordig gebruik ik
Smaart om de eerste metingen te doen.
Sommige dingen hóór je wel maar kun je
niet goed lokaliseren. Smaart helpt dan.
Ook het inregelen van de delay-tijden doe
ik tegenwoordig met Smaart. De rest blijf
je doen op gehoor. Het maakt niet zo heel
veel uit voor welk soort muziek je een PA
inregelt. Mis-schien dat je het voor een
metal festival wat minder superhifi maakt
in het hoog en dat je wat meer probeert
over te houden in het midden waar al die
gitaren zitten, maar uiteindelijk gebruikt
iedereen het volledige spectrum. Dan
moet je ook zorgen dat dat hele spectrum
weergegeven wordt.”
Hij is nogal eens ergens binnengekomen
dat hij het PA anders gericht wilde
hebben, dat luidsprekers uit fase stonden,
dat de balans tussen links en rechts zoek
was. Een enkele keer werd het hele PA
opnieuw gebouwd. “Ik heb meegemaakt
dat Martin F2 zo gestacked was, dat ik
zeker wist dat het niet goed zou komen.
Met F2 heb ik veel gewerkt, dus ik ben
samen met de systeemtechnicus overal op
het veld gaan luisteren waar het niet goed
was. “Maar zo klinkt het altijd”, zei hij. Ik
heb een tekening gemaakt hoe we het
moesten doen, met het management
overlegd, en we hebben met de twee
crews het hele PA opnieuw gestapeld.
Aan het eind van de dag was iedereen blij.
Ik kan daar heel erg ver in gaan.”
Ook onder riggers heeft hij de reputatie
van een Pietje Precies. Onder elkaar
hebben ze het zelfs over ‘een Hugootje
erbij of een Hugootje eraf’ om het
minimale verschil aan te geven waarmee
een cluster gedraaid (pan) of gedoken (tilt)
moet worden. “Het zal wel pietluttig
overkomen, maar ik wil gewoon heel
nauwkeurig werken. Die paar centimeter
verschil kan in het eindresultaat pro-
centen gaan schelen. En daar gaat het
om. Want hoe goed je verhaal ook is,
en wat je ook gedaan hebt, uiteindelijk
ben je zo goed als je laatste klus.” ❏
juni ‘04 • 31