ÅÊÑÏÅÐÒÍÈ ÑÈÑÒÅÌÈ

Ðåøàâàœå ïðîáëåìà íà óìðåæåíèì ðà÷óíàðèìà

Ñòóäåíò Ïðîôåñîð
Áðàíêî Âó¼àòîâèž, Ì 12/2010 äð. Çîðàí ×åêåðåâàö
takinajbolji@gmail.com
 ÑÀÄÐÆÀ£

Óâîä
Åêñïåðòíè ñèñòåìè
➲

Êîìïîíåíòå ÅÑ
➲

Ñâî¼ñòâà ÅÑ
➲

Îïðàâäàíîñò èçðàäå ÅÑ
➲

Àëàòè çà ðàçâî¼ó ÅÑ
➲

Ïðèìåð: Ðåøàâàœå ïðîáëåìà íà óìðåæåíèì ðà÷óíàðèìà

➲

Çàêšó÷àê
➲

Ëèòåðàòóðà
➲
➲
 Óâîä

“Ðà÷óíàðñêè ñèñòåì êî¼è åìóëèðà ñïîñîáíîñò çà äîíîøåœå

îäëóêå êî¼ó ïîñåäó¼å ÷îâåê-åêñïåðò ó îäðå•åíîì äîìåíó“ -
Giarratano Joseph C. è Riley Gary ñó äàëè äåôèíèöè¼ó
åêñïåðòíèõ ñèñòåìà.

Åêñïåðòíè ñèñòåì ¼å ¼åäàí äåî èñòðàæèâàœà íà ïóòó êà

âåøòà÷êî¼ èíòåëèãåíöè¼è, ñòèì äà ÂÈ èìà çà öèš äà
ïðåäñòàâšà ó ïîòïóíîñòè ìîäåëèðàœå, óíóòàð ðà÷óíàðà,
åêñïåðòñêîã çíàœà, òàêî äà ðåçóëòó¼óžè ñèñòåì ìîæå
ïîíóäèòè èíòåëèãåíòàí ñàâåò èëè äà äîíåñå èíòåëèãåíòíó
îäëóêó.
 Åêñïåðòíè ñèñòåì - ÅÑ

„Åêñïåðòíè ñèñòåì (ÅÑ) ¼å èíòåëèãåíòíè ðà÷óíàðñêè ïðîãðàì êî¼è

êîðèñòè çíàœå è ïîñòóïêå çàêšó÷èâàœà ó ïðîöåñó ðåøàâàœà ïðîáëåìà
è òî òàêâèõ ïðîáëåìà çà ÷è¼å ¼å ðåøàâàœå ïîòðåáàí âèñîê ñòåïåí
ñòðó÷íîñòè è èñêóñòâà èç äîìåíà êîìå ñå åêñïåðòíè ñèñòåì îáðàžà“ -
Edward Feigenbaum

Ðàçâî¼åì ÈÒ, ïðåâàñõîäíî îä ðàçâî¼à ïåðôîìàíñè ðà÷óíàðà, ðàçâè¼à ñå

è ÅÑ.
1988.ãîäèíå ÅÑ ñó ïðèìåœèâàíè ó îêî 150 îáëàñòè,
êðà¼åì 1992.ãîäèíå ó ÑÀÄ-ó êîðèøžåíî ¼å îêî 3000 ÅÑ
ó £àïàíó ¼å ôóíêöèîíèñàëî ïðåêî 400 ÅÑ
Ïîäåëà ÅÑ:
ÅÑ êî¼è àíàëèçèðà¼ó íåêè ïðîáëåì
ÅÑ êî¼è âðøå ñèíòåçó ó ïðîöåñó ðåøàâàœà ïðîáëåìà

Ïîäåëà ÅÑ ïðåìà âðñòè èíôîðìàöè¼à êî¼å ïðóæà¼ó:

Ñàìîñòàëíè – ñàìîñòàëíî èçâîäå ïðîöåñ äîíîøåœà îäëóêå è
ïëàíèðàœà áóäóžèõ àêöè¼à,
Êîíñóëòàíòñêè – ïðóæà¼ó êîíñóëòàíòñêå óñëóãå ó öèšó
ïîìàãàœà êîðèñíèêó íà íà÷èí êàêî áè è åêñïåðò ïðóæèî
ñâî¼å ìèøšåœå,
Ñàâåòíè÷êè – ìîãó ãà êîðèñòèòè åêñïåðòè êàî è êîðèñíèöè
êî¼èìà ¼å ïîòðåáàí ñàâåò ó îäãîâàðà¼óžî¼ ñèòóàöè¼è,
Ñèñòåì çà èñïèòèâàœå „...øòà áè áèëî àêî...“ - îìîãóžàâà
ðàçìàòðàœå îäðå•åíèõ ñèòóàöè¼à ó êî¼èìà ¼å ïîòðåáíî
ïðåäâèäåòè åôåêòå ïðèìåíå àëòåðíàòèâíèõ àêöè¼à.
 Ïðîöåñ èçãðàäœå ÅÑ ó÷åñòâó¼å:
Åêñïåðò,
Èíæåœåð çíàœà è
Êîðèñíèê.

Ñâè íàâåäåíè åëåìåíòè óòè÷ó íà äàšè ðàçâî¼ ÌÈÑ ãäå ñå ìîãó

ðàçëèêîâàòè äâà îáëèêà:
ÌåíàŸåð åêñïåðò – êî¼è ó÷åñòâó¼å ó èçãðàäœè ÅÑ
ÌåíàŸåð êîðèñíèê – êî¼è êîðèñòè ïîñòàâšåíè ÅÑ
Åêñïåðò – îñîáà êî¼à ¼å ñòåêëà ðåïóòàöè¼ó ó ñâî¼î¼ îáëàñòè çáîã ñòðó÷íèõ
ñïîñîáíîñòè êâàëèòåòíîã ðåøàâàœà ïðîáëåìà. Êîðèñòè ñâî¼å çíàœå è
âåøòèíå ñòå÷åíå êðîç èñêóñòâî äà ñêðàòè ïðîöåñ ïðîíàëàæåœà ðåøåœà.
Èíæåœåð çíàœà – ¼å îñîáà êî¼à ïîçíà¼å îáëàñò èíôîðìàòèêå è ÂÈ è çíà êàêî
ñå èçãðà•ó¼å ÅÑ.
Êîðèñíèê – ¼å îñîáà êî¼à êîðèñòè ÅÑ
Îñîášå – óêšó÷ó¼å ñå ó ðàçâî¼ ÅÑ (óíîñ ïîäàòàêà ó ñèñòåì), îáàâšà¼ó ïîñëîâå
îïåðàòåðà, ñåêðåòàðà è ñëè÷íî.
Àëàò çà èçãðàäœó ÅÑ – ¼å ïðîãðàìñêè ¼åçèê êî¼è êîðèñòè èíæåœåð çíàœà-
ïðîãðàìåð äà áè ñèñòåì èçãðàäèî. Ïîñåáíè àëàòè çà èçðàäó ÅÑ ñå íàçèâà¼ó
„øêîšêå“ (shell), îáåçáå•ó¼ó îäãîâàðà¼óžó àðõèêòåòóðó ÅÑ ãäå êîðèñíèê çàäà¼å
áàçó çíàœà.
 Êîìïîíåíòå åêñïåðòíèõ ñèñòåìà
Îñíîâíå êîìïîíåíòå ÅÑ:
Áàçà çíàœà
Ìåõàíèçàì çàêšó÷èâàœà
Êîìóíèêàöèîíè èíòåðôå¼ñ
ÅÑ ñå ñàñòî¼å îä ñëåäåžèõ êîìïîíåíòè:
Êîìóíèêàöèîíè èíòåðôå¼ñ
Ìåõàíèçàì çàêšó÷èâàœà
Áàçà çíàœà
Ãëîáàëíà áàçà çíàœà
Êîìóíèêàöèîíè èíòåðôå¼ñ – äåî êî¼è îìîãóžàâà äè¼àëîã
èçìå•ó äîíîñèîöà îäëóêå-êîðèñíèêà ñèñòåìà.
Ìåõàíèçàì çàêšó÷èâàœà – ñîôòâåð ñïîñîáàí äà ñðåäè
èíôîðìàöè¼å èç áàçå çíàœà è äà íà îñíîâó òîãà èçâó÷å
çàêšó÷àê.
Áàçà çíàœà – áàçà çíàœà è õåóðèñòèêà ó ïîäðó÷¼ó çà êî¼å ¼å
íàìåœåí ÅÑ ïðèäðóæåíèõ ïðîáëåìà, óêšó÷ó¼å ÷èœåíèöå,
ðåëàöè¼à èçìå•ó ÷èœåíèöà è ìîãóžå ìåòîäå çà ðåøàâàœå
ïðîáëåìà ó îáëàñòè äàòå àïëèêàöè¼å.
Ãëîáàëíà áàçà çíàœà – ðàäíà ìåìîðè¼à çà áåëåæåœå
òðåíóòíèõ ñòàòóñà ñèñòåìà, óëàçíèõ ïîäàòàêà çà îäðå•íè
ïðîáëåì è åëåìåíòàòà èç äîòàäàøœåã ðàäà.
 Ñâî¼ñòâà åêñïåðòíèõ ñèñòåìà

Ïðèêóïšàœå çíàœà ¼å „ñðöå“ ÅÑ ó òîêó èçðàäå èñòîã. ×èœåíèöå è õåóðèñòèêà

÷èíå çíàœå ÅÑ:
×èœåíèöå ÷èíå ãëàâíè äåî ïîäàòàêàî ïðèðîäè ñèñòåìà, œåãîâèì
àêòèâíîñòèìà è öèšåâèìà êî¼å ñèñòåì îñòâàðó¼å êðîç òå àêòèâíîñòè.
Õåóðèñòèêó ÷èíå ëè÷íà ïðàâèëà ðàñó•èâàœà è âåøòèíà ó èçáîðó è
äîíîøåœó îäëóêå êî¼èìà ñå óòè÷å íà ïðîìåíó ñòàœà ñèñòåìà.

Äâà òèïà çíàœà ñó íà¼âàæíè¼à ó ÅÑ:

Åêñïëèöèòíî çíàœå, çíàœå êî¼å ¼å ïðåíåòî ó ïèñàíîì îáëèêó èëè
íåêîì äðóãîì ïðåíîñíîì îáëèêó, îâî çíàœå ñå ïðèõâàòà êàî
óíèâåðçàëíî òà÷íî.
Èìïëèöèòíî çíàœå, çíàœå ¼å äîñòóïíî è ìîæå ñå ïðåíîñèòè ïóòåì
ëèòåðàòóðå è ëåêöè¼å.
Åêñïåðòèçà âèñîêîã íèâîà, îáåçáå•ó¼å êàî ïîìîž ó ðåøàâàœó ïðîáëåìà.
Ìîãóžíîñò ïðåäâè•àœà ïðîèñòè÷å èç ìîãóžíîñòè äà ñå ÅÑ êîðèñòè êàî ìîäåë
çà ðåøàâàœå ïðîáëåìà ó äàòî¼ îáëàñòè êî¼è žå êàî òàêàâ äàòè îäãîâîðå íà
çàäàòå ïðîáëåìå òå žå ïîêàçàòè êàêî žå ñå òè îäãîâîðè ìåœàòè ó çàâèñíîñòè îä
íîâèõ ñèòóàöè¼à. Ïðèìåð ÅÑ ñà ìîãóžíîøžó ïðåäâè•àœà ñó ïðèìåíšèâè
íàðî÷èòî ó âî¼íî¼ ñòðàòåãè¼è ðàäè ïðåäâè•àœà ðåøåœà çà äàòå ñèòóàöè¼å.
Ìîãóžíîñò îáó÷àâàœà, îìîãóžàâà îáóêó çà íîâîäîøëå êàäðîâå êî¼è âåž èìà¼ó
îäðå•åíî çíàœå, ñïîñîáíîñò è ïîòðåáåíî ¼å íà œèõ ïðåíåòè çíàœå è èñêóñòâî
ïðèêóïšåíî è ñà÷óâàíî ó áàçè çíàœà ó âèäó èíñòèòóöèîíàëíå ìåìîðè¼å.
 Îïðàâäàíîñò èçðàäå ÅÑ
Äà áè ðàçâî¼ åêñïåðòíîã ñèñòåìà áèî ìîãóž ïîòðåáíî ¼å èñïóíèòè íåêîëèêî óñëîâà:
Ðåøàâàœå ïðîáëåìà íå çàõòåâà ðàñó•èâàœå çäðàâîã ðàçóìà,
Çàõòåâà ìèñàîíå âåøòèíå,
Åêñïåðòè ìîãó äà äåôèíèøó ìåòîäå ðåøàâàœà ïðîáëåìà è îíè ñó
¼åäèíñòâåíè,
Ïðîáëåì íè¼å ñóâèøå ñëîæåí,
Ïðîáëåì ¼å ðàçóìšèâ.

Ðàçâî¼ åêñïåðòíîã ñèñòåìà ¼å îïðàâäàí àêî:

Ïîñòî¼è åêîíîìñêà èñïëàòèâîñò, ðàçâè¼à ñå çà ïðàêòè÷íó íàìåíó
Åêñïåðòè ÷åñòî íàïóøòà¼ó ðàäíî ìåñòî
Åêñïåðòè ñó ðåòêè
Ïîòðåáíà ¼å åêñïåðòèçà íà ìíîãî ìåñòà
Ðàäíî ìåñòî ¼å íåïîäåñíî èëè ÷àê øòåòíî çà ÷îâåêà.

Ðàçâî¼ åêñïåðòíîã ñèñòåìà ¼å îïðàâäàí ó ñëó÷à¼ó:

Ðåøàâàœå ïðîáëåìà çàõòåâà ðóêîâàœå ñèìáîëèìà
Êîðèñòå ñå õåóðèñòè÷êà ðåøåœà
Ïðîáëåì íè¼å ñóâèøå ¼åäíîñòàâàí
Ðåøåœå èìà ïðàêòè÷íó ïðèìåíó
Ðåøàâàœå ïðîáëåìà íè¼å ñóâèøå îáèìíî.
 Àëàòè çà ðàçâî¼ ÅÑ
Ïðîáëåì èçðàäå åêñïåðòíèõ ñèñòåìà áàçèðàí íà ïðîãðàìåðñêîì çíàœó è
âåøòèíè äàíàñ ñå âðëî óñïåøíî ðåøàâà àïëèêàöè¼àìà Expert System Shell êî¼å
ðåøàâà¼ó ïðîáëåì, èñòå äîëàçå ïðàçíå ãäå ¼å ïîòðåáíî èçäåôèíèñàíè åêñïåðòíè
ñèñòåì óíåòè ó ïðàçíó „øêîšêó“ àïëèêàöè¼å.

Íåêîëèêî ïðåäñòàâíèêà àïëèêàöè¼à çà èçðàäó ÅÑ ñó:

FreeShell - sp.cs.siue.edu
CLIPS ÍÀÑÀ - clipsrules.sourceforge.net
JESS - www.jessrules.com
Íàïèñàí ó Jàâà ïðîãðàìñêîì ¼åçèêó
Êîìïàòèáèëàí ñà CLIPS
ìîãóžå ¼å ðàçìåœèâàòè ôà¼îâå èçìå•ó œèõ
JavaDON Expert System Shell - www.java.org
Áàçèðàí ¼å íà ñèñòåìó OBOA
Ìîãóžíîñòè:
Ïðàâšåœå áàçå çíàœà
Âðøåœå èçìåíå ó áàçè çíàœà
×óâàœå áàçå çíàœà
Óíîñ òðåíóòíèõ ðàäíèõ ïîäàòàêà
Àóòîìàòñêî çàêšó÷èâàœå íàä áàçîì çíàœà
Íè¼å ïîòðåáíî ïðîãðàìñêî èñêóñòâî äà áè ñå íàïðàâèî
åêñïåðòíè ñèñòåì
Ïðèìåð: ðåøàâàœå ïðîáëåìà íà
óìðåæåíèì ðà÷óíàðèìà
 Çàêšó÷àê

Êîìïëåêñíîñò è êâàëèòåò ñàìå èçðàäå ÅÑ ¼å íåñóìœèâî

ïðîáëåì êî¼è ñå íå ìîæå è íå ñìå ðåøàâàòè ñà êðàòêèì
ðîêîâèìà èëè íåïðîâåðåíèì ñèñòåìîì, ïîñëåäèöå ëîøå
îäðà•åíîã ñèñòåìà ìîãó äà áóäó äàëåêî âåžå íåãî ñàìà êîðèñò
èñòîãà. Ïðèìåð ÅÑ íàâåäåíîã ó ðàäó íè¼å êîíà÷íà âåðçè¼à øòî
¼å ¼åäíà îä âåëèêèõ ïðåäíîñòè ÅÑ, ìîãóžíîñò äîðàäå è
ïðîøèðåœà ñàìîã ñèñòåìà áåç ïîòðåáå ïðîìåíå óðà•åíîã äåëà.
 Ëèòåðàòóðà

1.×åêåðâàö Ç. „Åêñïåðòíè ñèñòåìè“, Êðóøåâàö 2009.

2.Âåšîâèž À. „Åêñïåðòíè ñèñòåìè (1)“, ÖÅÒ ×èòàëèøòå 71-£óëè 2008.
3.Áèî÷àíèí Ð. „Åêñïåðòñêî îöåœèâàœå ó ôóíêöè¼è îäëó÷èâàœà“, Âî¼íè
èíôîðìàòîð, ÍÈÖ ÂΣÑÊÀ, Áåîãðàä, 2004
4.Òîìèž Á., £îâàíîâèž £., ÄåâåŸèž Â., „JavaDON: an open-source expert
system shall“, Expert Systems with Applications, 31 (2006), 595-606.
5.ÊðŸåâèž Í. „Àëàòè çà ðàçâî¼ åêñïåðòñêèõ ñèñòåìà“, ÂÈÑÅÐ, 2009.
6.http://devedzic.fon.rs/publications/ESWA2006.pdf
7.http://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Ekspertni_sistemi&amp
8.http://www.aaai.org/AITopics/pmwiki/pmwiki.php