4

Eğilme

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 1

 4. Eğilme – Genel Bilgiler

4.1 Eğilme Yüklemesine Maruz Yapı Örnekleri:

Eğilme, uygulamalarda çok sık görülen bir
yükleme biçimidir.
 Yapılarda kullanılan kirişler,
 Araçların geçtiği köprüler,
 Vinçler, krenler vb.
eğilme yüklemesine maruzdur.

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 2

 4. Eğilme – Genel Bilgiler

4.2 Eğilme ile Burulma Arasındaki Farkı nasıl anlarız?

Genel kaide: Düzleme paralel moment eğilme; düzleme dik moment burulma momentidir.

Eğilme yüklemesinde, y
kesitteki moment 𝑴𝒚
vektörü (sağ el kaidesine
göre) düzlem üzerindeki
eksenler (y veya z
eksenleri) den birisi x
yönündedir. z B
z ekseni yönünde eğilme y ekseni yönünde eğilme

y
Moment vektörü düzlem dik yani düzlem
normali yönünde (şekilde x ekseni ) olursa
burulma momenti oluşacaktır. 𝑴𝒙
x
z burulma

Not: Moment indisleri eksen takımının yerleştirilmesine göre değişebilir, ancak üstteki genel kaide
değişmez. Biz bu ders kapsamında eksen takımını bu şekilde yerleştireceğiz ve kesitte sadece Mz
momenti varken elastik yüklemede gerilmeleri hesaplayacağız.
21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 3
 4. Eğilme – Genel Bilgiler

4.3 Eğilme Çeşitleri:

1-) Basit (Simetrik) Eğilme:

Kesitte sadece 1 eğilme momenti
vardır ve kesit en az bir eksene
göre simetriktir.

2-) Kesmeli Eğilme: Kesitte 1

eğilme momenti ve 1 kesme kuvveti
vardır ve kesit en az bir eksene göre
simetriktir.

3-) Simetrik olmayan (Eğik) Eğilme:

Simetrik kesitlerde en az 2 eğilme y
momenti, simetrik olmayan 𝑴𝒚
kesitlerde en az 1 eğilme momenti
vardır. (Bu daha ileri seviye bir
konudur. )
𝑴𝒛 x
z
21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 4
 4. Eğilme – Genel Bilgiler

4.4 Eğilme yüklemesinde oluşan gerilme cinsi:

Eğilme momenti sonucu acaba kesitte kayma gerilmesi mi yoksa normal gerilme mi oluşur? Önce buna
karar vereceğiz. Daha sonra kesitteki gerilme dağılımını formülüze edeceğiz.
Şekildeki elastik çubuğun lif lif olduğunu düşünelim. Bu çubuğa eğilme uygulayalım.

• Eğilme momenti sonucu üstteki liflerin kısaldığını alttaki liflerin

uzadığını görürüz.
• Bu durumda üst liflere bası alt liflere çeki kuvvetleri gelir.
• O halde liflerde normal gerilmeler oluşur.
• Üst lifler kısalacağı için bası gerilmeleri ( -sx ), alt lifler uzayacağı
için çekme gerilmeleri ( sx ) oluşacaktır.
• En üstteki lif en fazla kısalır en alttaki lif en fazla uzar. Bu durumda
bu liflerde şiddet olarak en büyük gerilmeler oluşur.
• Alttan üste doğru gidildikçe liflerdeki uzama azalır. Bir geçiş
noktasında lifte uzama sıfır olur. Bu lifin bulunduğu kesitteki yatay
çizgiye tarafsız eksen denir. Bu liften üstteki liflerde artık uzama
negatif olur yani kısalma başlar. Yukarı doğru gidildikçe kısalma
artar. En üstte en fazla kısalma olur.
• Tarafsız eksenden en uzak noktalarda en fazla uzama ve kısalma;
dolayısıyla da maksimum çeki ve minimum bası gerilmeleri
oluşacaktır.
• Tarafsız eksendeki tüm noktalarda gerilmeler sıfırdır. Her kesitteki
tarafsız eksen vardır. Bu durumda tüm tarafsız eksenler kiriş
boyunca bir düzlem teşkil ederler ki buna tarafsız düzlem denir.
4.5 Basit ve kesmeli eğilme de yapılan kabuller:
 Düzlem kesitler eğilmeden sonra da düzlem kalmaya devam eder.
 Birbirine dik lifler (çizgiler) eğilmeden sonra yine dik kalır.
21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 5
 4. Eğilme – Basit Eğilme

4.6 Basit eğilme de elastik gerilme hesabı:

DE: Tarafsız düzlem üzerindeki liftir. Boyu değişmez. Bu durumda DE = D’E’
JK : tarafsız düzlemden y kadar uzaklıktaki liftir. Son boyu J’K’ dür.
Tüm liflerin İlk boylar eşittir. JK = DE
JK lifi için;

Son boy: J ' K '    y ) , D' E '    DE  JK

Toplam uzama :   J ' K ' JK    y )     y

 y y
Birim elastik uzama : x   
L  

y
Elastik bölgede normal gerilme: s x  E. x   E.

Kesitte, normal yönde toplam iç kuvvet (Fx) yoktur. Yani sıfırdır.
y E
Fx  0   s x dA    E dA    ydA  0   ydA  0
 

Ağırlık merkezi tanımından: y

 y dA  0
 Mukavemette aksi söylenmedikçe şekil  dA
değiştirmemiş ilk durumdaki geometriye Ağırlık merkezinin y koordinatı (𝑦) sıfır çıktı. O halde tarafsız eksen kesitin
göre işlem yapılır. (JK lifi nin ilk hali yatay ağırlık merkezinden geçer.
bir çizgidir. İşlemler bunun üzerinden Unutmayın: Eğilmede eksen takımı mutlaka ağırlık merkezine
yapılmaktadır. J’K’ yayına göre değil.) yerleştirilmelidir.
21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 6
 4. Eğilme – Basit Eğilme

4.7 Basit Eğilme de elastik gerilme hesabı – devam:

Kesitteki y mesafesindeki bir noktada dA elemanına gelen iç kuvvet:  s x dA

dA elemanın tarafsız eksene göre momenti: (s x dA). y

+y tarafındaki noktalarda bası gerilmesi varken, bunlar pozitif

Mz momentine sebep olur. y > 0, sx < 0 ise Mz nin pozitif
çıkması için denklemin başına – koyulmalıdır.

Kesitteki toplam iç moment: M z    s x dA). y

E E E E Mz
M z    ( y. y.dA)   (y .dA) 
2
Iz  
    Iz
Bu formül,
y M y
s x  E. x   E. idi. sx   z  Basit veya kesmeli eğilmede,
 Iz  elastik yükleme de,
 İzotropik malzemeler
için geçerlidir.

Not: bazı kitaplarda eksen takımı farklı alınınca eksi işareti olmayabilir. Eksi işareti olup olmayacağını kendimiz
anlayabiliriz. Mz>0 iken Tarafsız eksenin üstündeki noktalarda (y>0) bası oluşması gerektiğini görünüz. Bu
durumda sx in negatif çıkması için denklemin başında mutlaka – olmalıdır.
21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 7
4. Eğilme – Basit Eğilme

4.8 Basit eğilmede normal gerilme dağılımı

Kesitte herhangi bir noktadaki gerilme formülü:

Mz y
sx  
Iz
Mz: kesitteki z yönünde iç moment.
Iz: kesitin z eksenine göre atalet momenti
y: noktanın y koordinatı (orjin mutlaka ağırlık merkezidir.)

Mz ve Iz bir kesit için sabittir. Gerilme ise aynı

kesitte noktadan noktaya değişir. Tarafsız
eksenden eşit uzaklıkta olan, yani aynı y Kirişin önden
koordinatına sahip noktalarda gerilmeler aynıdır. Kesit en az bir eksene görünüşünün bir kısmı.
göre simetrik olmalı. Gerilme dağılımını
dikkatlice inceleyiniz.
M z yA
s x A  s xD   , s x B  s xc  
M z yB
Iz Iz

M z yH
s x max  s x H  
Iz Maksimum ve minimum gerilmeler tarafsız
eksenden en uzak noktalarda meydana gelir.
M z yE
s x max  s x E  
Iz
3- 8
4. Eğilme – Basit Eğilme

Örnek 4.1
Şekildeki kiriş için akmayı başlatacak
eğilme momentini bulunuz.
s ak  250MPa

Çözüm: I-I kesitindeki yüklemeye göre alttaki lifler uzar. Maksimum çeki gerilmesi en alt
noktalarda (örneğin B noktasında) ortaya çıkar.
M iç y B M z yB
s max  s B   
Iz Iz
M z (30mm)
s max   3
 8,33 x10 5 M z
(20mm) x(60mm)
12
smin s max  s akma  250 MPa
 M z  3000000 Nmm  3kNm

B noktasında çeki gerilmesi olacağını önceden göremeseydik bile,s B nin pozitif

çıkması yine çeki gerilmesi olduğunu gösterir.
smax
Bununla birlikte sünek malzemelerde bası ve çekideki akma mukavemeti birbirine eşit kabul edilebilir.

s min  s A  s akma Denkleminden de aynı sonuç bulunabilir.

1- 9
 4. Eğilme – Basit Eğilme

Örnek 4.2
M= 3 kN.m
y

x
T kesitli ankastre çubuğun çeki ve basıdaki akma mukavemeti 120MPa dır. Çubuğun serbest ucuna
3kNm lik bir moment uygulandığında çubukta akma olup olmayacağının kontrolünü yapınız.

Çözüm:

Uygulanan moment vektörel olarak yüzeye paralel (-z yönünde) olduğundan ve

kesit simetrik olduğundan basit eğilme oluşur.

Bu durumda maksimum ve minimum normal gerilmeleri hesaplamalıyız ve akma

gerilmesi ile karşılaştırmalıyız.

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 10

 4. Eğilme – Basit Eğilme

Miç =M =-3kNm
M= -3 kN.m

Mzy  3.106 Nmm

sx    y
Iz Iz

Iz : ağırlık merkezinden geçen yatay eksen (z) e göre atalet momentini bulmalıyız.

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 11

 4. Eğilme – Basit Eğilme


y
 yA 
Iz   I  Ad 2 )
A
A i mm 2 yi , mm yi Ai , mm3
1 20  90  1800 50 90 103
2 40  30  1200 20 24 103
 Ai  3000  yi Ai  114 103

y
 yA i i

114 103
 38 mm
A i 3000


I z   I zi  Ai d i  
2
)  1
12 bi hi  Ai d i
3 2
)
 1
12 90  203  1800 12 2  )  1
12 30  403  1200 182 )
I z  868 103 mm 4

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 12

 4. Eğilme – Basit Eğilme

-Mz momenti olduğu için A noktasında maksimum çeki, B noktasında

minimum bası gerilmeleri meydana gelir.

M z yA
s max  
IZ
 3 106  22 s A  76.0 MPa
s A  s max  
868103
M z yB  3 106  (38) s B  131.3 MPa
s B  s min   
Iz 868103

s B  131.3MPa, s B  s akma akma oluşur.

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 13

 4. Eğilme – Eksantrik yükleme

4.9 Eksantrik eksenel yükleme: Kesit merkezinden geçmeyen çeki yüklemesine denir. Bu durumda oluşan
gerilmeleri hesaplamak istiyoruz. Şekildeki gibi eğrisel bir çubuğa P çeki yükü uygulandığında DE kısmındaki I-I
kesitinin G ağırlık merkezinde bir iç çeki kuvveti (Fiç) oluşur. Ancak P ile Fiç in momentlerinin dengelenebilmesi için bir
Miç eğilme momenti de oluşacaktır. Fiç ve Miç in süperpozisyon yöntemine göre ayrı ayrı etkilerini toplarız ve bir
noktadaki toplam normal gerilmeyi elde ederiz.

s x  s x )F  s x )M 
P P.d
 y
iç iç
A I

Kesit en az bir eksene

göre simetriktir.

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 14

4. Eğilme – Eksantrik Yükleme

Örnek 4.3 Şekildeki dökme demir (gevrek) parçanın çekideki emniyetli

mukavemet değeri (emniyet gerilmesi) 30 MPa, basıdaki
mukavemet değeri ise 120 MPa olduğuna göre; elemana
uygulanabilecek en büyük P kuvvetini bulunuz. (Kesitin ağırlık
merkezi C noktasındadır)

Bir önceki 4.2 örneğinde aynı kesit kullanılmıştı. Aşağıdaki değerler oradan alınabilir:

A  3  103 mm 2 Y  38 mm I z  868103 mm 4
d  38  10  28 mm
Süperpozisyon metodu ile gerilmeler;

P Mc A
sA    
P( kN )  103 28 P  103 22)


 0.377 P
)
A I 3  103 868  103
P Mc A
sB    
P  103 28 P  103 38)


 1.559 P
)
A I 3  10 3
868  10 3

Emniyetli kuvvet değeri için:

s A  0.377 P  30 MPa P  79.6 kN

s B  1.559 P  120 MPa P  77.0 kN

İzin verilebilir emniyetli kuvvet: P  77.0 kN

1- 15
 4. Eğilme – Eksantrik Yükleme

Örnek (Soru) 4.4: Şekildeki eğik alüminyum

çubuğa uygulanabilecek emniyetli P yükünü
hesaplayınız. Akma mukavemeti 140MPa, çubuk
kesiti 24x30mm, emniyet katsayısı n=2 dir.
Cevap: P=6.109kN

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 16

 4. Eğilme – Düşey Yüklü Kirişlerin Eğilmesi

4.10 Düşey Yüklü Kirişlerin Eğilmesi

Kesit boyutları uzunluğuna göre daha çok daha küçük olan yatay elemanlara kiriş denir.
Örneğin bulunduğunuz binaya dikkat ettiğinizde yatay beton elemanlar kiriştir. Düşey
elemanlara ise kolon ismi verilir.

Farklı kiriş kesitleri

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 17

 4. Eğilme – Düşey Yüklü Kirişlerin Eğilmesi

4.10.1 Düşey Yüklü Kirişlerin Yükleme Çeşitleri

 Kirişler düşey olarak genellikle tekil ve/veya yayılı yüklere maruz kalırlar
Yayılı yük Tekil yük N
N/m  Tekil yük (N) bir noktaya, yayılı yük belli bir uzunluğa düşer (N/m)

 Uygulanan kuvvetler kirişin kesitlerinde iç kesme kuvveti (V)

ve eğilme momenti (M) meydana getirirler.

 Kesit üzerinde kesme iç kuvvetinden den dolayı kayma

gerilmeleri meydana gelir. Kayma gerilmelerinin dağılımı :

𝑉. 𝑄 (Bu konu daha farklı bir

𝜏= başlık altında incelenir.)
𝐼. 𝑡
 Eğilme momentinden dolayı ise normal gerilmeler oluşur:
x
Mzy
sx  
Iz

 Amacımız kirişte ortaya çıkan şiddetçe maksimum

normal gerilmeyi hesaplamaktır.
 Burada en önemli nokta eğilme momentinin kesitten
kesite farklılık göstermesidir. En kritik kesit (gerilme
şiddetinin en fazla olduğu kesit), momentin şiddetinin
en fazla olduğu kesittir.
21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 18
 4. Eğilme – Düşey Yüklü Kirişlerin Eğilmesi

4.10.2 İç kuvvet ve momentin Pozitif Yönleri:

Sol kısmın dengesi incelenirken M: saat ibresi tersi yönde, V: aşağı doğru
Sağ kısmın dengesi incelerken M: saat ibresi yönde , V: yukarı doğru

4.10.3 Düşey yüke maruz kirişlerde işlem sırası

1) Mesnet Tepkileri belirlenir,

2) Kesme Kuvveti – Eğilme Momenti diyagramları çizilir.
3) En kritik kesit belirlenir. (Eğilme momentinin mutlak değerce en büyük olduğu
kesit, en kritik kesittir.)
4) Kritik kesitteki şiddetçe maksimum Gerilme hesaplanır. Bu gerilme aynı
zamanda kirişteki en büyük gerilmedir. Buna göre mukavemet analizleri yapılır.
(emniyet kontrolü, boyut tayini, malzeme seçimi vb.)

Şimdi örneklerle bu konuyu daha iyi anlamaya çalışacağız.

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 19

 4. Eğilme – Düşey Yüklü Kirişlerin Eğilmesi

Örnek 4.5 I 1
II
2 III 3

I II III

I-I kesimi (sağ kısım)

Şekildeki kirişin kesme kuvveti ve eğilme momenti diyagramlarını
çiziniz. b-) kirişte ortaya çıkacak maksimum normal gerilmenin
yerini ve değerini bulunuz
F y  0   M B : RB  46 kN RD  14 kN
1.bö lg e 0  x  2.5 x  0 için
V1  20kN , M 1  0,
F  0 y  20 kN  V1  0 V1  20 kN II-II kesimi (sağ kısım)

M  0 k1 20 kN )x )  M 1  0 M 1  20 x x  2.5 için

V1  20kN , M 1  50kN

2.bö lg e 2.5  x  5.5 x  2.5 için

F  0
y  20 kN  46kN  V2  0 V2  26 kN V2  26kN , M 2  50kNm,
M  0 k2 20.x  M 2  46.( x  2.5)  0 M 2  26 x  115 x  5.5 için
V1  26kN , M 2  28kNm

x  5.5 için III-III kesimi (sol kısım)

3.bö lg e 5.5  x  7.5
V3  26kN , M 3  28kNm,
F  0 y 14 kN  V3  0 V3  14 kN
x  7.5 için
M  0 k3 14.(7.5  x)  M 3  0 M 3  14.(7.5  x)
V3  0, M 3  0
21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 20
 4. Eğilme – Düşey Yüklü Kirişlerin Eğilmesi

Örnek 4.5- devam

Şiddetçe en büyük moment B kesitinde ortaya
çıkmıştır. O halde kritik kesit B kesitidir.

M min  M B  50 kN  m
Bu kesitte maksimum gerilme:

MB
s max   ymax  s a  s b
Iz
 50  106 N  m 250
 1 3
.
12 80 x 250 2

s max  60MPa

V ise kayma gerilmesine sebep olur.

Ancak kayma gerilmesi dağılımının
incelenmesi ise farklı bir konudur ve bu
bölümde incelenmeyecektir.

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 21

 4. Eğilme – Düşey Yüklü Kirişlerin Eğilmesi

4.10.4 Yayılı yük, kesme kuvveti ve moment arasındaki ilişki

Yayılı yük ile kesme kuvveti arasındaki ilişki:

 Fy  0 : V  V  V )  w x  0
V   w x
xD
dV
 w VD  VC    w dx
dx xC

VD  VC  - (CD arasında yayılı yük eğrisi

altında kalan alan)

Kesme kuvveti ile eğilme momenti arasındaki ilişki:

 M C  0 : M  M )  M  V x  wx x  0
2
M  V x  12 w x ) 2
xD
dM
dx
V M D  MC   V dx
xC

M D  M C  (CD arasında kesme kuvveti eğrisi

altında kalan alan)
21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 22
 4. Eğilme – Düşey Yüklü Kirişlerin Eğilmesi

Örnek 4.6
Şekildeki kirişin;
a-) kesme kuvveti ve eğilme momenti
diyagramlarını çiziniz.
b-) Kirişteki maksimum ve minimum
normal gerilmeyi bulunuz.

Çözüm:

yayılı yükün bileşkesi:

1 metreye 2kN luk yük düşerse, 4
metreye 2x4 =8kN luk yük düşer.

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 23

 4. Eğilme – Düşey Yüklü Kirişlerin Eğilmesi

Çözüm 4.6-devam:

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 24

 4. Eğilme – Düşey Yüklü Kirişlerin Eğilmesi

Çözüm 4.6-devam:

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 25

 4. Eğilme – Düşey Yüklü Kirişlerin Eğilmesi

Çözüm 4.6-devam:

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 26

 4. Eğilme – Düşey Yüklü Kirişlerin Eğilmesi

Çözüm 4.6-devam:
Ağırlık merkezinin yeri:

𝑀𝑧−𝐸 5𝑥106
𝜎𝑥−𝑚𝑎𝑥 =− 𝑦 =− (−75)
𝐼𝑍 𝑏 79687500

𝜎𝑥−𝑚𝑎𝑥 = 𝜎𝑥−𝑏 = 4,7𝑀𝑃𝑎

𝑀𝑧−𝐸 5𝑥106
𝜎𝑥−𝑚𝑖𝑛 =− 𝑦 =− (200 − 75)
𝐼𝑍 𝑎 79687500

𝜎𝑥−𝑚𝑖𝑛 = 𝜎𝑥−𝑎 = −7,84𝑀𝑃𝑎

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 27

 4. Eğilme – Düşey Yüklü Kirişlerin Eğilmesi

Örnek (Soru) 4.7* Şekildeki kirişte ortaya çıkan maksimum ve minimum normal gerilmeleri hesaplayınız.
Cevap: 95.3MPa, -89.6MPa

Kiriş kesiti

Örnek (Soru) 4.8*

Şekildeki kirişte ortaya çıkan maksimum ve minimum
normal gerilmeleri hesaplayınız.

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 28

 4. Eğilme – Düşey Yüklü Kirişlerin Eğilmesi

Örnek Sorular: Aşağıdaki kirişlerin kesme kuvveti-eğilme momenti diyagramlarını çiziniz.

Soru 4.9 Soru 4.10 Soru 4.11

Cevap 4.9 Cevap 4.10 Cevap 4.11

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 29

 4. Eğilme – Düşey Yüklü Kirişlerin Eğilmesi

Soru 4.12 Şekildeki gibi yüklenmiş kiriş, 150mm

çapında içi dolu dairesel kesittir.
Malzemeden kazanmak için kiriş kesitini bir
miktar boşaltmak ve içi boş dairesel kesitli
(boru kesitli) yapmak istiyoruz. Emniyet
sınırları içerisinde kalmak kaydıyla kiriş
kesitinde maksimum ne kadarlık çapta bir
delik açabilirsiniz?
Kiriş malzemesinin bası ve çekideki akma
mukavemeti 300MPa, emniyet katsayısı n=2
Cevap: d1 = 124.65mm lik bir delik açabiliriz.

Mevcut kesit İstenen kesit

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 30