See

discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.net/publication/242153781

PENDIDIKAN KESUSASTERAAN AWAL KANAK

KANAK: ISU DAN MASALAH EARLY
CHILDHOOD LITERATUR....

Article

CITATIONS READS

0 4,455

7 authors, including:

Fong Peng Chew Mahzan Arshad

University of Malaya Universiti Pendidikan Sultan Idris (UPSI)
27 PUBLICATIONS 24 CITATIONS 38 PUBLICATIONS 146 CITATIONS

SEE PROFILE SEE PROFILE

Zahari Ishak Sau Cheong Loh

University of Malaya University of Malaya
18 PUBLICATIONS 33 CITATIONS 33 PUBLICATIONS 101 CITATIONS

SEE PROFILE SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

Hepatitis eradication program View project

Big Data Management using Pattern Based Data Sharing View project

All content following this page was uploaded by Zahari Ishak on 22 December 2013.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

Masalah Pendidikan, 31(1)

PENDIDIKAN KESUSASTERAAN AWAL KANAK KANAK:

ISU DAN MASALAH

EARLY CHILDHOOD LITERATURE EDUCATION:

ISSUES AND CHALLENGES

Chew Fong Peng

Mahzan Arshad
Zahari Ishak
Loh Sau Cheong
Fakulti Pendidikan

Teh Ying Wah

Fakulti Sains Komputer & Teknologi Maklumat
Universiti Malaya

Early children's literature is an important tool to expand children's

imagination and interest in learning. In this context, parents and teachers
have their role in sowing interest among the children in knowledge gaining
through literature. However, problems are faced by Malaysian children as
a consequence of the low standard of Malay children's literature. This
article discusses the usage of reading technique in teaching children
literature by parents and teachers either at home or in preschool. At home,
parents should make reading story books to children a daily routine;
meanwhile teachers in school should hold additional activities to maintain
and enhance the interest in reading habit among the children for the long
term. Besides that, the Malay children's literature books published in
Malaysia are found not interesting because the above literature are set
from the adult point of view. Henceforth, publishers should publish the
good and quality children's literature based on the children's needs.

Perkembangan awal kesusasteraan kanak-kanak dalam masyarakat Melayu, seperti

sastera untuk kanak-kanak dalam masyarakat lain, dapat dikesan daripada tradisi
sastera lisan. Sastera lisan atau lebih dikenali sebagai sastera rakyat walaupun
ditujukan khusus untuk golongan dewasa, telah tersebar luas dan turut diminati oleh
kanak-kanak.
Perkembangan kesusasteraan kanak-kanak dianggap selaras dengan proses
tumbesaran kanak-kanak kerana terdapatnya hubungan yang mesra dan sebati antara
sastera dengan kanak-kanak. Namun apa yang berlaku kini adalah sebaliknya. Puisi
kanak-kanak, terutamanya yang didendangkan dalam bentuk nyanyian atau irama
kanak-kanak amat kurang diwarisi, dikenali dan dinyanyikan oleh kanak-kanak ketika
mereka bennain. Mereka tidak lagi didodoikan dengan irama atau puisi tersebut oleh
ibu bapa atau pengasuh. Masa dan perubahan corak hidup masyarakat telah mengikis
tradisi sastera lisan dalam masyarakat dan menukarkan bentuk dan sifat hubungan

77
Masalah Pendidikan, 31(1)

antara sastera dengan kanak-kanak. Hari in tempat sastera lisan telah diambil alih
oleh sastera tulisan.

Peranan dan Kepentingan Kesusasteraan Kanak-kanak

Menurut Nijhar (1984), kesusasteraan kanak-kanak merangkumi semua jenis

penulisan kreatif dan imaginatif yang dikhususkan untuk bacaan, hiburan dan
penilaian kanak-kanak. Secara amnya, kesusasteraan kanak-kanak ini meliputi
keseluruhan buku bermutu dan berfaedah yang ditulis untuk bacaan kanak-kanak yang
merangkumi bidang fiksyen dan bukan fiksyen. Perubahan dan kemajuan telah
menukar corak hidup manusia dan menjadikan kesusasteraan kanak-kanak begitu
penting dalam kehidupan masyarakat moden terutamanya dalam sistem
pendidikannya. Hari ini terdapat lebih ramai ibu bapa, terutama yang tinggal di
bandar, yang bekerja dan terpaksa membiarkan anak-anak mereka melakukan kegiatan
mereka sendiri semasa mereka bekerja. Masa dan bentuk hubungan kekeluargaan,
khususnya di antara ibu bapa yang bekerja dengan anak-anak mereka, telah berubah.
Membaca sering kali dianggap sebagai suatu pilihan dan keperluan yang baik untuk
mengisi masa lapang kanak-kanak tersebut.
Membaca mempunyai pengaruh dan kesan terhadap proses pembentukan
pemikiran, emosi, imaginasi dan keperibadian seseorang pembaca, terutama pembaca
kanak-kanak. Ini disebabkan dalam usia yang muda iaitu semasa berada dalam tahap
pembentukan (formative stage), kanak-kanak amat mudah dilentur dan
dicorakwarnakan (Atan Long, 1984). Kesan pembentukan pada peringkat ini biasanya
mendalam dan berkekalan serta mempengaruhi perkembangan pada tahap-tahap
selanjutnya.
Manakala Misran Rokimin (2001) meneliti sastera kanak-kanak sebagai agen
pembangunan yang menjurus kepada pembangunan diri seseorang manusia itu, sama
ada emosi, pemikiran atau kebahasaannya. Ketiga-tiga aspek ini akan terus
berkembang, yakni semakin banyak karya sastera yang dibacanya, semakin bertambah
perkembangan berlaku dalam diri kanak-kanak itu.
Pendapat tersebut mirip kenyataan Hadijah Rahmat (2006) bahawa sastera
kanak-kanak berperanan dalam masyarakat Melayu, khususnya sebagai penyalur nilai-
nilai pembangunan, pencapaian serta pembinaan konsep wira dan kecemerlangan
dalam did kanak-kanak. Beliau menyatakan bahawa cerita rakyat mendapat tempat
utama dibandingkan dengan cerita dari teks Melayu klasik atau hikayat. Begitu juga
dengan cerita binatang yang banyak dihasilkan untuk memenuhi kegemaran kanak-
kanak yang memang gemar membaca kisah-kisah tentang haiwan yang diberi sifat
seperti manusia. Penghasilan dan penguasaan cerita-cerita dongeng ini, terutama
cerita-cerita rakyat (tempatan atau luar negeri) memperlihatkan bahawa hubungan
antara sastera lama dengan kanak-kanak sekarang tidak terpisah dengan lahirnya
sastera tulisan. Malahan hubungan antara kedua-duanya melalui pembacaan karya
sastera kanak-kanak kelihatan begitu teguh.
Bahan-bahan bacaan termasuk karya sastera adalah alat hiburan dan pendidikan
masyarakat yang penting, khususnya kepada kanak-kanak. Hal ini kerana buku sastera
lebih mudah menarik perhatian dan minat kanak-kanak kerana mereka memang
mempunyai kecenderungan semula jadi terhadap sesuatu yang berunsur kreatif dan
i maginatif jika dibandingkan dengan bahan bacaan lain yang biasa dan mendatar. Oleh
itu, peranan dan pengaruh sastera kanak-kanak dalam masyarakat tidak botch
diperkecilkan dan perlu diberi perhatian yang sewajarnya.

78
Masalah Pendidikan, 31(1)

Selain itu, buku kanak-kanak bertujuan memberikan kanak-kanak peluang untuk

mengenali erti kehidupan, sama ada realiti atau yang fantasi, membawa mereka
mengerti bahawa permukaan bercetak mempunyai makna, serta aktiviti yang
melibatkan buku amat penting dalam kehidupan manusia yang bertamadun (Mahzan
Arshad, 2006). Dalam institusi pendidikan, buku kanak-kanak dihasilkan untuk
meningkatkan kemahiran berbahasa dan berinteraksi dalam pelbagai situasi di dalam
bilik darjah. Bahan kesusasteraan dalam bentuk yang sebenar dapat menambah minat
murid-murid untuk mendampingi buku. Mereka dapat berinteraksi dengan buku
tersebut secara realistik.
Buku-buku sastera yang bercorak realisme dengan tema-tema berkaitan dengan
sosial dapat membantu kanak-kanak dan remaja mencari dan menentukan nilai dan
tindakan dalam aktiviti sosial mereka. Pengajaran dan teladan positif yang terdapat
dalam bahan bacaan akan menjadi panduan kepada mereka. Unsur-unsur ini jelas
dapat kita lihat dalam buku-buku sin `Program Bacaan Awal Tahap 1, 2, 3' bagi
menyediakan kanak-kanak dalam kehidupan sosial yang sebenar.
Justeru itu, minat membaca dan mencintai sastera dalam kalangan kanak-kanak
perlu dipupuk sejak mereka kecil lagi. Salah satu kaedah yang lazim digunakan untuk
merangsang dan memupuk minat kanak-kanak melalui pembacaan karya-karya sastera
adalah dengan kaedah bercerita (Shahrun Nizal Mohd Nor, 2007). Kaedah bercerita
ini sememangnya dipraktikkan dalam pendidikan awal kanak-kanak, dengan
mengambil contoh kaedah pembelajaran yang ditakukan di pusat didikan kanak-
kanak, khususnya peringkat prasekolah. Selain itu, kaedah bercerita juga banyak
dipraktikkan oleh pihak perpustakaan di negara ini untuk menggalakkan kanak-kanak
membaca (Mohd Sharif Mohd Sand & Hajah Alimah Salam, 2001).
Artikel ini akan membicarakan mutu bahan bacaan kanak-kanak yang penting
untuk diambil kira dalam mencapai matlamat pendidikan kanak-kanak menerusi bahan
kesusasteraan. Selain itu, fokus akan ditumpukan kepada pengajaran dan pembelajaran
bahan sastera awal kanak-kanak di rumah dan prasekolah dengan menekankan
peranan ibu baps dan guru-guru.

Aspek-aspek Penting Pembinaan Bahan Karya Sastera Kanak kanak

Terdapat banyak aspek yang perlu diambil kira dalam pembinaan bahan karya sastera
kanak-kanak yang bermutu. Secara umumnya penulisan karya sastera kanak-kanak
perlu sesuai dengan usia, tahap berfikir dan pencapaian bahasa kanak-kanak itu
sendiri. Bentuk, isi dan tujuannya perlulah segera dapat menarik minat membaca
dalam kalangan kanak-kanak. Sehubungan itu, Sulaiman Masri (1984) telah
menyenaraikan beberapa kriteria umum yang perlu diambil kira untuk menghasilkan
karya sastera kanak-kanak.
Pertama, karya sastera haruslah dihasilkan berdasarkan tujuan pendidikan
tertentu. Dengan kata lain, sastera kanak-kanak di prasekolah perlulah sesuai dengan
tahap pendidikan mereka tanpa banyak menyelitkan unsur-unsur yang berkait rapat
dengan pengajaran dan pembelajaran formal.
Kedua, tema, pemikiran dan persoalan yang disajikan dalam karya sastera
kanak-kanak itu haruslah sesuai untuk mencapai matlamat pendidikan prasekolah.
Oleh itu, cerita kanak-kanak lazimnya bersifat didaktik dan menghiburkan, bukannya
membawa pemikiran berat tentang kehidupan. Menurut Awang Had Salleh (1984),
dalam konteks Malaysia, tema sastera kanak-kanak haruslah dapat memupuk rasa
cinta akan tanah air atau patriotik; persefahaman kaum; kewajipan sosial untuk

79
Masalah Pendidikan, 31(1)

membantu orang yang miskin, susah dan malang; sikap berdisiplin, rasa hormat dan
taat pada sistem demokratik beraja di negara ini; rasa muhibah serantau Asean; serta
memberi semangat berdikari, konsep diri yang positif dan tidak berasa rendah diri.
Ketiga, kesulitan-kesulitan yang bakal dihadapi oleh kanak-kanak perlu diambil
kira semasa seseorang pengarang itu mencipta sastera kanak-kanak. Misalnya cerita
kanak-kanak haruslah bermula dengan alam, persekitaran atau perkara-perkara yang
diketahui, pernah dilihat atau didengar oleh kanak-kanak sebelum pengarang
mengemukakan bahan yang masih belum diketahui oleh kanak-kanak.
Keempat, penggunaan bahasa dalam sastera kanak-kanak haruslah sesuai dengan
tahap pencapaian mereka. Misalnya bagi kanak-kanak dalam lingkungan umur 4
hingga 8 tahun, jumlah perkataan yang sesuai untuk bacaan mereka ialah sekitar 800
hingga 2,000 perkataan, manakala bagi kanak-kanak berusia 9 hingga 12 tahun,
jumlahnya ialah sekitar 2,000 hingga 3,000 perkataan. Bahasa yang digunakan
haruslah terjamin kesopanan dan mutunya di samping mudah difahami oleh kanak-
kanak; mempunyai tanda bacaan yang betul dan teratur, ayat-ayat yang pendek dan
perkataan yang tegas.
Kelima, karya sastera kanak-kanak itu perlu memaparkan gambar dan ilustrasi
berdasarkan fungsi yang sebenar. Kanak-kanak berusia 4 hingga 8 tahun haruslah
diberikan bahan bacaan yang banyak gambar dan berwarna-warni ilustrasinya. Nijhar
(1984), Izzah Abd Aziz dan Sandra Pragas Waran (2001) menyatakan bahawa buku
bergambar haruslah mempunyai nilai sastera di samping ilustrasi yang memancarkan
mutu seninya. Gabungan kedua-dua nilai media itulah yang bakal menentukan mutu
buku bergambar itu.
Keenam, bentuk fizikal karya sastera kanak-kanak perlu mengambil
pertimbangan didaktis-psikologi; aspek-aspek fizikal tersebut termasuklah kertas, saiz
buku, besar kecilnya huruf, jarak antara huruf, jarak antara perkataan, saiz dan
penempatan gambar atau ilustrasi dan lain-lain.
Selanjutnya, bagi memastikan kesesuaian sesebuah buku untuk kanak-kanak,
penulis perlu memastikan cerita atau karyanya dapat memberikan perlindungan
material, perlindungan emosi, perlindungan intelektual dan perlindungan spiritual
kepada pembacanya (Izzah Abd Aziz, 2000). Dalam pada itu, penulis (juga pelukis)
perlu mengenali khalayaknya dengan mendalami bidang perkembangan kanak-kanak
supaya semua keperluan mereka dapat diperolehi daripada cerita atau buku yang
dibaca. Selain keperluan terhadap perlindungan, kanak-kanak juga mempunyai
keperluan untuk menjadi sebahagian daripada kumpulan, keperluan untuk menyayangi
dan disayangi, keperluan mencapai sesuatu pengiktirafan, keperluan untuk perubahan
dan keperluan untuk kepuasan estetik.

Masalah Penerbitan Bahan-bahan Bacaan Kanak-kanak

Sejak kebelakangan ini, corak penerbitan buku kanak-kanak sedikit tersasar daripada
matlamat asal untuk mendidik. Apa yang kita lihat daripada pandangan orang dewasa
adalah tidak sama dengan pandangan kanak-kanak. Persoalan tentang tajuk atau tema
yang 'berpijak di bumi nyata' atau persoalan fantasi juga mengelirukan. Justeru apa
yang diketengahkan ialah aspek yang dikehendaki dan perlu ada dalam buku kanak-
kanak ialah perkara-perkara yang difikirkan perlu dan sesuai mengikut kehendak
orang dewasa, bukan keperluan kanak-kanak.
Idea atau ilham pencerita diolah menggunakan ilmu, imaginasi, kreativiti
melalui media bahasa, sama ada secara lisan atau bertulis, yang akhirnya lahir dalam

80
Masalah Pendidikan, 31(1)

bentuk konkrit yang dikenali sebagai cerita atau manuskrip. Semasa proses ini
berlaku, pengarang sudah mempunyai khalayak yang tertentu dan seharusnya akrab
dengannya, kenal peringkat umur dan jantina. Selain itu, pengarang juga sudah tahu
bentuk cerita yang ingin dibinanya; sama ada kreatif, informatif, jenis atau kategori
bahan yang akan dihasilkan, karyawan lain turut dalam proses ini, imbuhan yang akan
ditenma, dan kepuasan yang akan diperolehinya setelah semua proses tersebut dilalui.
Menyentuh isu ini, Faridah Shamsuddin (2003) menyatakan bahawa masalah
dalam penerbitan buku kanak-kanak disebabkan kekurangan bahan yang berkualiti dan
menepati kehendak audiens sasaran. Kebanyakan penulis menghantar manuskrip
mengikut pandangannya sebagai orang dewasa dan tidak dapat menjiwai bahan yang
diperlukan audiens sasaran. Terdapat kekurangan penulis buku kanak-kanak yang baik,
yang seharusnya seseorang yang boleh memahami psikologi kanak-kanak dan tidak
menganggap bahawa buku kanak-kanak itu mudah. Penulis buku kanak-kanak jarang
membuat penyelidikan sebelum menulis, bahkan kekurangan pelukis atau ilustrator
yang berkemampuan melukis buku kanak-kanak kerana lukisan pads buku dibuat
berdasarkan apa yang orang dewasa rasa cantik, bukan apa yang kanak-kanak minat.
Kita juga perlu tabu tentang jenis buku yang perlu dibaca oleh kanak-kanak,
malahan buku teks tidak boleh membina tabiat membaca sepanjang hayat, kerana
matlamatnya lebih bersifat fungsional, manakala buku bacaan tambahan adalah untuk
membina kemahiran tertentu dan bersifat terkawal. Oleh yang demikian elemen
penulisan yang bebas tidak digalakkan, melainkan program bacaan di sekolah yang
menekankan penggunaan bahan bacaan sastera dalam program sastera merentasi
kurikulum atau sastera dalam pengajaran bahasa.
Dart segi lain, berlakunya kesilapan tanggapan bagi sesetengah ibu bapa ataupun
guru (Othman Puteh, 2000), lantaran itu kriteria pemilihan buku kanak-kanak itu lebih
didasari kriteria dan kehendak orang dewasa. Kesan daripada perkara ini, terhasillah
karya, kritikan dan penilaian cerita kanak-kanak yang kurang atau tidak memberi
pertimbangan yang wajar dari segi mengisi keperluan kanak-kanak itu sendiri.
Keadaan ini boleh kita kesan daripada data penerbitan buku kanak-kanak di Malaysia.
Menurut Azizah Hamdan dan Md Sidin Ahmad Ishak (2004), sepanjang tahun
1999, buku-buku berbentuk nonfiksyen yang terdiri daripada buku pelajaran, buku
teks, buku agama, kamus dan buku ilustrasi merupakan buku yang paling banyak
diterbitkan iaitu 82% daripada jumlah keseluruhan terbitan buku kanak-kanak pada
tahun berkenaan. Selebihnya ialah buku-buku fiksyen serta komik. Pada tahun
tersebut, sebanyak 2,414 judul buku kanak-kanak yang diterbitkan merupakan buku
pelajaran. Data ini menunjukkan bahawa kategori buku berkenaan menguasai 77%
terbitan buku kanak-kanak di Malaysia, sebaliknya karya sastera kanak-kanak kurang
diterbitkan.
Hadijah Rahmat (2006) mendapati bahawa karya sastera dalam bahasa Melayu
agak lewat dihasilkan dan lambat pula berkembang. Biarpun pertumbuhan karya
sastera untuk kanak-kanak sudah meningkat cepat, tetapi perkembangannya lebih pada
aspek kuantiti berbanding dengan pekembangan aspek mutunya. Sastera kanak-kanak
Melayu juga belum bertindak dengan berkesan sebagai alat pendorong pencapaian
atau motivasi ke arah taraf kecemerlangan yang tinggi, sedangkan mutu karya sastera
kanak-kanak akan menentukan bacaan dan tahap pemikiran kanak-kanak itu.
Oleh itu, para penerbit perlu memastikan buku-buku kanak-kanak terutamanya
karya sastera yang diterbitkan bermutu dari aspek bahasa, cerita, kertas, nilai
pengajaran, ilustrasi dan lain-lain agar fungsional dari segi pendidikan. Hal ini penting
kerana bahan kesusasteraan kanak-kanak merupakan teman paling rapat kepada

81
Masalah Pendidikan, 31(1)

kanak-kanak selain memupuk minat membaca sepanjang hayat dalam kalangan kanak-
kanak.

Penggunaan Bahan Sastera Kanak-kanak di Rumah dan Tadika

Memandangkan sastera kanak-kanak merupakan alat didaktik dan bahan bantu

mengajar yang penting untuk membentuk keperibadian kanak-kanak, maka ibu bapa
di rumah dan guru di prasekolah menjadi orang penting untuk memupuk minat
membaca dalam kalangan kanak-kanak. Selain itu, persekitaran, ruang bacaan dan
kemudahan membaca di rumah dan prasekolah juga tidak kurang pentingnya dalam
usaha melahirkan budaya membaca kanak-kanak berkenaan.
Budaya membaca merupakan amalan seharian terutama dalam masyarakat barat.
Salah satu faktor utama mereka suka membaca ialah minat membaca itu dipupuk sejak
zaman kanak-kanak. Lantaran itu banyak kajian dijalankan oleh sarjana-sarjana dan
badan luar negara tentang cara memupuk minat membaca tersebut oleh pihak ibu bapa
dan guru-guru prasekolah.
Pernyataan International Reading Association (IRA) dan National Association
for the Education of Young Children (NAEYC) (1998) mencadangkan agar buku
bermutu pelbagai pilihan, perisian komputer dan bahan multimedia perlulah
mencukupi bagi memupuk minat membaca. Ini adalah untuk mengatasi masalah
kurang pendedahan kanak-kanak terhadap bahan tersebut berdasarkan kepelbagaian
latar keluarga dan budaya kanak-kanak itu. Dalam hal ini, Morrow (2005) berpendapat
bahawa bilangan lima buab buku bagi setiap kanak-kanak adalah bilangan paling
minimum bagi mewujudkan persekitaran yang kaya dengan cetakan.
Kajian jangka panjang oleh Hall, Larson, dan Marsh (2003) terhadap 41 orang
kanak-kanak Darjah Tiga dari kawasan pinggir bandar telah mendapati bilangan buku
di rumah dapat menentukan kemajuan dalam pembacaan, walaupun taraf pendidikan
ibu bapa dan tahap pembacaan kanak-kanak sebelumnya dikawal bagi tujuan kajian.
Ini menunjukkan akses kepada buku boleh mendatangkan kesan yang unik terhadap
kemajuan dalam pembacaan. Lazimnya setiap hasil penulisan kreatif atau sastera itu
mempunyai fungsinya kepada masyarakat pembacanya iaitu `pendidikan' dan
`hiburan'.
Selain itu, peranan ibu baps dalam menyediakan rangsangan fizikal di rumah
seperti menyediakan buku, dan rangsangan psikologi seperti membaca bersama adalah
antara faktor penggalak membaca yang dicadangkan oleh Guthrie dan Wingfield
(1999) bahawa persekitaran tertentu boleh menimbulkan minat yang seterusnya
membawa kepada aktiviti membaca secara sukarela. Mereka menyatakan persekitaran
boleh membentuk situasi yang mendatangkan minat yang akan mendorong ke arah
motivasi seseorang individu yang seterusnya akan lebih melibatkan diri di dalam
aktiviti tersebut.
Menurut Neuman, Caperalli, dan Kee (1998), program membaca bersama
keluarga melibatkan aktiviti yang dilakukan bersama-sama antara ibu bapa dan anak-
anak. Mereka meluangkan masa serta suka melakukan aktiviti bersama-sama dan ini
seterusnya membawa kepada penglibatan ibu bapa dengan pendidikan anak-anak
mereka. Dalam kebanyakan program, aktiviti yang dilakukan bersama-sama keluarga
ialah aktiviti membaca dan membincangkan buku bersama-sama.
Dalam kajian Gregory dan Morrison (1998) terhadap keluarga yang
berpendapatan rendah di Amerika Syarikat, ibu baps kepada tiga kanak-kanak telah
dilatih untuk meriba anak-anak untuk dibacakan buku. Buku-buku dibekalkan kepada

82
Masalah Pendidikan, 31(1)

ibu bapa dalam lawatan guru sekali seminggu. Rakaman bagi setiap sesi telah
dijalankan selama 14 minggu. Dapatan menunjukkan faktor motivasi terbentuk di
mana bagi kanak-kanak yang pertama, kanak-kanak tersebut selalu meminta untuk
dibacakan buku pilihan mereka berbanding dengan menonton televisyen. Semasa
kanak-kanak tersebut bermain sendirian dengan patung beruang mainannya, dia akan
membacakan buku kepada patung beruang. Dapatan bagi kanak-kanak kedua pula
melaporkan ibunya memberitahu yang kanak-kanak tersebut selalu meminta
dibacakan buku sebelum tidur dan ini telah menjadi rutin. Sebenamya kanak-kanak
memilih aktiviti membaca kerana mereka menyukai dan menghayati bahan bacaan
tersebut. lni menyebabkan kanak-kanak meminta dibacakan bahan tersebut berulang-
ulang kali.
Gregory dan Morrison (1998) mendapati kesan yang positif terhadap kanak-
kanak yang dibacakan buku apabila kanak-kanak ini akan lebih suka membaca buku
pilihannya berbanding dengan televisyen dan meminta dibacakan buku sebelum waktu
tidur dan akhirnya menjadi rutin. Kajian yang dijalankan mereka mendapati
kebanyakan kanak-kanak menyatakan bahawa mereka ada masa membaca bersama
ibu baps di rumah, namun tidak menyatakan kekerapan aktiviti tersebut untuk
dianggap sebagai rutin. Kajian ini juga mendapati ibu adalah individu yang paling
banyak membacakan buku kepada kanak-kanak, diikuti oleh kakak seterusnya ayah,
dan akbir sekali abang. Oleh itu, peranan ibu bapa amat penting bagi memastikan
budaya membaca bersama keluarga diterapkan di rumah masing-masing. Hal ini
disebabkan pendedahan awal terhadap pembacaan di rumah lebih menyediakan kanak-
kanak dengan pembacaan yang akan dihadapi apabila mereka mula bersekolah kelak.
Selain itu, dapatan kajian mereka juga mendapati melalui pembacaan juga kanak-
kanak boleh mempertingkatkan bahasa pertuturan mereka. Hal ini disokong oleh
Fisher (2001) yang melaporkan kanak-kanak berusia dua ke tiga tahun yang dibacakan
buku mempunyai perkembangan bahasa 8 bulan lebih tinggi dari perkembangan
bahasa kanak-kanak yang sebaya dengan mereka. Dalam hal ini, ibu bapa amat
penting dalam menyemaikan konsep membaca kepada kanak-kanak.
Dari aspek lain, kajian yang dijalankan oleh Pullen dan Justice (2003) pula
menekankan peranan prasekolah. Bagi mereka, salah satu faktor penunjuk bagi
pencapaian pembacaan murid di sekolah ialah bilangan jam mereka dibacakan buku
semasa di prasekolah. Ini disokong oleh Neuman (1998) yang menyatakan dalam
`
setting' bagi kanak-kanak berisiko, guru dan ibu bapa membaca lantang kepada
kanak-kanak untuk memberikan pengalaman pembacaan kepada kanak-kanak yang
kekurangan pengalaman tersebut.
Walau bagaimanapun, kajian Sperling dan Head (2002) mendapati tiada
perhubungan di antara tahap pembacaan dengan jumlah bacaan di prasekolah. Hal ini
berlaku mungkin disebabkan masa untuk kanak-kanak meluangkan masa di sudut
bacaan kurang dan buku-buku tidak digunakan dengan berkesan dalam pembelajaran
dan pengajaran yang boleh menyebabkan kanak-kanak biasa dengan buku tertentu
seterusnya berminat terhadap buku tersebut bagi mendorong mereka untuk
memotivasikan diri membaca buku tersebut.
Oleh itu, Sperling dan Head (2002) mencadangkan supaya guru-gum
membacakan buku setiap hari, iaitu lima kali seminggu kepada kanak-kanak. Namun
mereka mendapati bahawa tidak ada seorang guru pun yang berbuat demikian. Adalah
dipercayai kekurangan aktiviti pembacaan buku oleh guru ini memberi kesan kepada
tahap bacaan walaupun terdapat banyak buku di bilik darjah.

83
Masalah Pendidikan, 31(1)

Pembacaan yang diikuti dengan aktiviti-aktiviti yang berkaitan dengan bahan

bacaan tersebut akan menanam minat kanak-kanak terhadap bahan bacaan. Pernyataan
ini disokong oleh kajian yang dibuat oleh Morrow (Mcquillan & Au, 2001) terhadap
bilik darjah dua menunjukkan bukti yang kuat bagaimana akses kepada buku di dalam
bilik darjah disertai aktiviti kesusasteraan yang dibimbing oleh guru telah membawa
kepada peningkatan pembacaan serta peningkatan tahap pembacaan kanak-kanak.
Jelaslah jumlah buku yang mencukupi di bilik darjah sahaja tidak menjamin
tahap pembacaan meningkat; aktiviti-aktiviti yang berkaitan dengan bahan bacaan
tersebut perlu diadakan agar dapat menanam minat kanak-kanak terhadap bahan
bacaan tersebut.
Brabham dan Murray (2006) telah membuat kajian membandingkan bacaan
literasi untuk kanak-kanak tadika apabila 12 orang guru membacakan sepuluh buah
buku bacaan kuat huruf, penekanan makna atau fonemik dan menggunakan latihan
kendiri dengan buku abjad menggunakan rakaman atau penggunan cakera padat (CD-
ROM) dalam jangka masa empat minggu.
Pengkaji telah mengajar 5 daripada 12 guru untuk membaca buku dengan
menekankan fonemik mewakili abjad dan lima orang lagi memfokuskan makna
perkataan dalam buku yang dibaca. Dalam setiap makna atau kumpulan yang
menekankan fonemik, guru mempunyai kanak-kanak yang menggunakan satu
daripada buku. abjad, ABC Dr. Seuss, berpusatkan penggunaan komputer dengan
animasi perisian cakera padat, atau berpusatkan pendengaran rakaman audio dan
cetakan. Sejumlah 152 kanak-kanak berjaya menghabiskan pra dan pasca mengukur
pengetahuan perbendaharaan kata dalam buku abjad, nama huruf, fonetik berasaskan
bacaan, dan mengenal fonem.
Dapatan untuk mengenal fonem menunjukkan hubungan yang signifikan antara
jenis penekanan arahan dan latihan media. Penekanan fonem digabungkan dengan
latihan membaca buku abjad sambil mendengar petikan menggunakan rakaman audio
merupakan cara pengajaran fonem yang lebih berkesan berbanding gabungan yang
lain. Statistik turut menunjukkan hubungan yang semakin meningkat daripada pra ke
pasca berdasarkan gabungan tersebut; buku abjad merupakan bahan yang amat
berguna untuk permulaan arahan literasi.
Dapatan ini mirip dengan kajian Loh (2004) di Malaysia yang mendapati bahawa
apabila teknik bercerita dalam bahasa Inggeris dilaksanakan, kanak-kanak prasekolah
berpandangan positif terhadap bahasa Inggeris di mana sebahagian besar dari mereka
dapat menguasai, berkomunikasi dan berminat dalam bahasa Inggeris setelah guru
menggunakan teknik bercerita dalam pengajaran.
Kajian yang lebih komprehensif dilakukan oleh Rio Sumarni Shariffudin, Abdul
Hafidz Haji Omar, dan Dayang Hajjah Tiawa Awang Haji Hamid (2007) untuk
mengenal pasti masalah pembelajaran membaca yang dihadapi dalam kalangan kanak-
kanak prasekolah, membangunkan sebuah perisian membaca dan menilai
keberkesanan pembelajaran berbantukan komputer terhadap pembelajaran membaca.
Penyelidikan ini menggunakan model sistem reka bentuk pengajaran ADDLE (Gordon
& Zemke, 2000), iaitu gabungan antara pendekatan penyelidikan kualitatif dan
kuantitatif dalam satu reka bentuk dengan menumpukan kepada pendekatan kualitatif
sebagai satu paradigma yang dominan. Bagi mendapatkan maklumat tentang masalah
pembelajaran membaca, penyelidik telah mengumpul data mengenai penguasaan
membaca kanak-kanak di sepuluh buah prasekolah di daerah Johor Bahru.
Sepuluh orang guru yang mengajar dilibatkan dalam kajian ini untuk
mendapatkan maklumat mengenai kaedah pengajaran membaca yang biasa digunakan

84
Masalah Pendidikan, 31(1)

dalam pengajaran dan pembelajaran membaca. Selain daripada itu, penyelidik juga
menyelitkan beberapa persoalan mengenai persepsi guru terhadap penggunaan
komputer dalam pengajaran dan pembelajaran membaca kanak-kanak prasekolah.
Bagi tujuan menilai keberkesanan pembelajaran berbantukan komputer dalam
pembelajaran membaca, sebuah perisian membaca telah dibangunkan dan dinilai
secara kuantitatif dan kualitatif. Dalam penilaian kuantitatif pencapaian kanak-kanak
dari sebuah sekolah akan terlibat dalam kuasi-eksperimen. Penilaian terhadap perisian
secara kualitatif pula dilakukan dengan menggunakan kaedah pemerhatian menerusi
perisian ScreenCam dan senarai semak. Interaksi kanak-kanak diperhatikan semasa
mereka belajar membaca menggunakan komputer.
Sehingga kini, masih belum ada lagi kajian dan pembangunan perisian dilakukan
bagi mengkaji keberkesanan penggunaan perisian multimedia terhadap pembelajaran
membaca-faham pads peringkat prasekolah. Jika kesan penggunaan strategi gambaran
visual yang diterapkan ke dalam perisian membaca bagi tujuan untuk mewujudkan
kemahiran membaca dan kefahaman dalam kalangan kanak-kanak prasekolah, im
dapat meningkatkan bilangan peratus kanak-kanak yang berupaya membaca dan
faham semasa peringkat prasekolah, maka kajian ini akan dijadikan sebagai satu
kaedah pengajaran dan pembelajaran yang boleh diguna pakai secara berterusan.

Saranan

Sudah dibuktikan melalui kajian-kajian sarjana dalam dan luar negara bahawa kanak-
kanak yang didedahkan dengan pembacaan di rumah akan lebih bersedia menerima
instruksi pengajaran di sekolah kelak dan mereka mempunyai minat terhadap
pembacaan. Oleh itu adalah amat perlu bagi ibu bapa membacakan buku kepada anak-
anak sebagai rutin harian (seperti sebelum waktu tidur) semenjak anak-anak lahir lagi.
Ibu bapa digalakkan mengadakan satu masa membaca bersama keluarga di mana
setiap ahli keluarga akan melakukan pembacaan masing-masing. Jika semua keluarga
mempunyai masa menonton televisyen bersama, tentukan juga ads mass untuk semua
ahli keluarga membaca bersama kerana aktiviti membaca adalah amat penting dalam
kehidupan kita.
Guru prasekolah memainkan peranan penting terhadap perkembangan kanak-
kanak. Mereka adalah antara orang yang paling awal berinteraksi dengan kanak-kanak
selepas ibu bapa. Oleh itu mereka adalah "role model" yang berupaya mempengaruhi
dan membimbing kanak-kanak. Selain membacakan buku, guru perlu kreatif
mengadakan aktiviti-aktiviti lanjutan yang berkaitan dengan buku-buku yang dibaca
tersebut bagi memanjangkan lagi perhatian dan minat kanak-kanak terhadap isi
kandungan buku tersebut. Dengan adanya minat, kanak-kanak akan bermotivasi untuk
membaca sendiri buku-buku tersebut berulang-ulang kali.
Oleh itu, sebaik-baiknya guru meletakkan buku yang telah dibacakannya di sudut
bacaan untuk diakses dengan mudah oleh kanak-kanak setelah mendengar pembacaan
tersebut. Guru juga perlu mengadakan beberapa salinan buku tersebut di sudut bacaan
agar tidak mendatangkan kekecohan apabila beberapa orang kanak-kanak ingin
melihat buku yang sama selepas sesi bacaan oleh guru.
Membenarkan kanak-kanak mengunjungi sudut bacaan walaupun tanpa
pengawalan guru akan menjadikan mereka lebih bebas membuat pilihan terhadap
bahan bacaan mereka, berbincang sesama teman dan meneliti buku yang disukai
dengan care mereka sendiri. Suasana positif ini akan memberi makna kepada kanak-
kanak dan juga memberi kesan yang berpanjangan terhadap minat membaca. Selain

85
Masalah Pendidikan, 31(1)

itu, bahan bacaan yang disediakan oleh guru perlulah menepati cita rasa dan minat
kanak-kanak. Guru perlu bijak memilih buku yang dapat menarik minat, bersesuaian
dengan kanak-kanak pads usia tersebut. Jikalau buku yang digunakan tidak
mengambil kira pengetahuan sedia ada kanak-kanak, ini akan menghilangkan minat
mereka untuk membaca buku tersebut. Guru juga harus mengambil kira penggunaan
gambar yang menarik, `font' yang jelas dan besar serta bilangan jumlah perkataan
kerana is juga memainkan peranan penting dalam menarik minat kanak-kanak.
Guru perlu bijak menggunakan media teknologi yang terdapat di dalam bilik
darjah agar dapat menaikkan tahap pembacaan kanak-kanak. Media teknologi seperti
komputer, buku interaktif dan televisyen boleh digunakan bagi memantapkan lagi
pengajaran yang berkaitan dengan pembacaan kanak-kanak. Media ini boleh
mendedahkan kanak-kanak kepada abjad, ejaan, membacakan perkataan bergambar
dan membacakan buku kepada kanak-kanak. Kanak-kanak juga boleh melukis gambar
dan mengarang cerita menggunakan komputer. Guru boleh menggunakan perakam
suara untuk merakamkan cerita yang digemari dan kanak-kanak boleh mendengar
cerita tersebut tanpa guru. Selain itu, kanak-kanak boleh merakam suara mereka
menyanyi, membaca buku dan memperdengarkannya semula. Kanak-kanak tentu
gemar dan seronok mendengar suara mereka sendiri dan ini dapat menggalakkan
perkembangan bahasa mereka.
Sungguhpun demikian, masyarakat khususnya golongan ibu bapa dan guru
seharusnya sedar bahawa komunikasi multimedia telah berkembang pesat dalam masa
yang singkat akibat dua perkara yang bare berlaku. Pertama, teknologi multimedia
tidak begitu mahal dan mudah digunakan serta bertindak sebagai teknologi bantuan
untuk mereka yang tercabar secara artistik. Dalam cara yang sama pemerosesan
maklumat membuka dunia seorang penulis, teknologi multimedia telah membuka
dunia hatta dunia kanak-kanak menerusi kesusasteraan.
Sesuai dengan keadaan masyarakat Malaysia yang berbilang kaum, maka sastera
pelbagai budaya (multicultural) harus digunakan dalam memupuk persefahaman
antara kaum. Dalam hal ini, Hart (2004/05) mencadangkan agar persefahaman budaya
sedunia dibentuk melalui sastera pelbagai budaya menerusi teknologi maklumat. Cara
ini akan menimbulkan minat dalam kalangan kanak-kanak bagi mengenali budaya
bangsa yang pelbagai di dunia ini.
Sungguhpun begitu, sekadar mengakses buku pelbagai budaya, sumber, atau
teknologi yang canggih tidak mencukupi. Guru seharusnya mengikuti proses
pendekatan untuk belajar, termasuklah memberikan maksud konteks pembelajaran
untuk menimbulkan budaya kanak-kanak daripada mereka. Sehubungan itu, Harlin,
Murray, dan Shea (2007) berpendapat, pendidik seharusnya terus-menerus mencari
kaedah terbaik untuk bersedia bagi kelas pelbagai etnik terutama melalui kesedaran
merentasi kurikulum budaya. Pengkaji mendapati membaca dan berkongsi pelbagai
budaya novel dalam sastera menunjukkan persediaan yang wajar bagi mendapatkan
input pelbagai budaya bangsa di sesuatu tempat itu. Guru digalakkan untuk terus
membaca bahan-bahan berkaitan untuk dikongsi dengan pelajar. Kepelbagaian novel
akan membina sifat tindak balas budaya dalam kalangan kanak-kanak.
Kita tidak sewajarnya bergantung terus kepada peluang pengkomputeran,
keupayaan atau kualiti perisian atau melayari Internet semata-mata. Kita juga tidak
seharusnya menunggu masa depan sendiri. Sebaliknya, kita bersiap sedia untuk
memulakan tansformasi kurikulum pelbagai budaya, mencari jalan untuk mengakses
bahan dan sumber melalui masyarakat, komuniti dan perpustakaan.

86
Masalah Pendidikan, 31(1)

Dari segi penerbitan karya sastera kanak- kanak, para pengarang, pelukis
ilustrasi dan penerbit harus meninjau pendapat, permintaan dan pemikiran kanak-
kanak sebelum menerbitkan bahan sastera. Penghasilan karya sastera kanak-kanak
tidak hares berpusatkan pemikiran orang dewasa semata-mata kerana kanak-kanak
adalah pelanggan utama, maka segala permintaan dan kehendak mereka perlu diambil
kira bagi memenuhi kepuasan mereka menimba ilmu selain berhibur. Seiring dengan
era teknologi maklumat, permintaan dan kehendak kanak-kanak kini adalah berbeza,
beragam dan canggih berbanding zaman dahulu. Maka ketiga-tiga pihak tersebut perlu
memikirkan karya sastera kanak-kanak yang akan dihasilkan harus bersifat gabungan
dua atau tiga dimensi yang mempunyai kesan visual, audio dan video.
Dalam hal ini, bahan sastera kanak-kanak luar negara, khususnya barat, hares
dijadikan contoh kepada pengarang, pelukis ilustrasi dan penerbit tempatan untuk
mendapat ilham, idea atau gambaran tentang apakah bentuk, isi, dan pengajaran yang
ingin diketengahkan oleh sesebuah karya sastera kanak-kanak itu. Sehubungan itu,
kriteria yang dikemukakan oleh Sulaiman Masri (1984) boleh dijadikan panduan
untuk menghasilkan sastera kanak-kanak yang bermutu di Malaysia.

Kesimpulan

Kanak-kanak adalah bakal pemimpin masa depan. Dalam membentuk keperibadian

kanak-kanak yang mulia dan bermoral, sastera kanak-kanak memainkan peranan yang
tidak kurang pentingnya. Maka karya sastera kanak-kanak yang dihasilkan di
Malaysia perlulah menitikberatkan aspek mutu dengan mengambil kira permintaan
dan kehendak kanak-kanak tempatan dari segi pendidikan. Selain itu, ibu bapa dan
guru-guru turut memainkan peranan penting untuk memupuk minat membaca kepada
kanak-kanak menerusi aktiviti bacaan yang bersesuaian dan menarik.
Hal ini penting bagi menjamin kecemerlangan masa depan kanak-kanak.
Tanggungjawab pendidikan ini bukan hanya ditanggung oleh ibu bapa dan sekolah
sahaja, malahan masyarakat turut memainkan peranan penting. Jikalau semua pihak
memainkan peranan masing-masing sebaik-baiknya, sudah tentu generasi akan datang
adalah generasi yang bukan sahaja minat membaca, tetapi juga generasi yang
mempunyai keperibadian yang mulia dan berbudi pekerti.

87
Masalah Pendidikan, 31(1)

Rujukan

Atan Long. (1984). Pembentukan pemikiran kanak-kanak melalui pembacaan. Dlm.

Othman Puteh & Abdul Ahmad (pngr.), Sekitar sastera kanak-kanak dan
remaja. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Awang Had Salleh. (1984). Prinsip-prinsip penulisan yang baik untuk buku kanak-
kanak: Tema, struktur dan Bahasa. Dlm. Othman Puteh & Abdul Ahmad (pngr.),
Sekitar sastera kanak-kanak dan remaja. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan
Pustaka.
Azizah Hamdan, & Md Sidin Ahmad Ishak. (2004). Children's book publishing in
Malaysia. Dlm. Proceedings of Seminar-cum-Workshop on Children's Book
Publishing in the Next Millennium. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Brabham, E. G., & Murray, B. A. (2006). Reading alphabet book in kindergarten:
Effect of instructional emphasis and media practice. Journal of Research in
Childhood Education, 20(3), 219 -229.
Faridah Shamsuddin. (2003). Masalah penerbitan buku kanak-kanak. Kertas kerja
Seminar Terbitan Sastera Kanak-Kanak, 22-23 Oktober. Dewan Bahasa dan
Pustaka.
Fisher, R. (2001). Analysing the role of the teacher in early reading: A lesson for
researchers. Teachers and Teaching Theory and Practice, 7(3), 297-313.
Gordon, J., & Zemke, R. (2000). The attack of ISD. Training Magazine, 3 7(4), 42-53.
Gregory, L. P., & Morrison, T. G. (1998). Lap reading for young at-risk children:
Introducing families to books. Early Childhood Education, 26(2), 67-77.
Guthrie, J. T., & Wingfield, A. (1999). How motivation fits into a science of reading.
Scientific Studies of Reading, 3(3), 199-205.
Hadijah Rahmat. (2006). Peranan dan perkembangan sastera kanak-kanak. Kuala
Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Hall, N., Larson, J., & Marsh, J. (2003). Handbook of early childhood literacy.
London: Sage.
Harlin. R., Murray, R., & Shea, M. (2007). Broadening teachers' views of diversity
through multicultural book discussions. Early Childhood Education, 83(5), 299-
303.
Hart, P. M. (2004/05). Creating learning environments that invite all students to learn
through multicultural literature and information technology. Early Childhood
Education, 81(2), 87-92.
International Reading Association & National Association for Education of Young
Children. (1998). Overview of Learning to Read and Write: Developmentally
Appropriate Practices for Young Children. Dimuat turun pada 12 Disember,
2007, daripada http://www.naeyc.org/about/positions/PSREADO.asp
Izzah Abdul Aziz. (2000). Kesusasteraan kanak-kanak dan remaja di Malaysia: Suatu
kenyataan atau impian? Kertas kerja Seminar Sastera Kanak-kanak dan Remaja.
7-8 November. Dewan Bahasa dan Pustaka.
Izzah Abdul Aziz, & Sandra Pragas Waran. (2001). Buku bergambar: Langkah
pertama ke alam fantasi dan realiti. Kertas kerja. Seminar Sastera Kanak-kanak
dan Remaja 2001. 26-27 April. Dewan Bahasa dan Pustaka.
Loh Siew Lee. (2004). Tinjauan Pengajaran Guru-guru Bahasa Inggeris Menggunakan
Teknik Bercerita di kalangan kanak-kanak Prasekolah Kebangsaan Daerah
Bentong. Projek Sarjana. Fakulti Pendidikan, Universiti Malaya.

88
Masalah Pendidikan, 31(1)

Mahzan Arshad. (2006). Kajian tentang Bahan Sastera Kanak -kanak di Malaysia.
Kertas kerja Seminar Sastera Kanak-kanak 28 November. Dewan Bahasa dan
Pustaka, Kuala Lumpur.
Mcquillan, J., & Au, J. (2001). The effect of print access on reading frequency.
Reading Psychology, 22, 225-248.
Misran Rokimin. (2001). Sastera kanak-kanak dan remaja sebagai agen pembangunan.
Kertas kerja Seminar Sastera Kanak-kanak dan Remaja. 26-27 April. Dewan
Bahasa dan Pustaka.
Mohd. Sharif Mohd. Saad, & Hajah Alimah Salam. (2001). Pengisian dan pengukuhan
sastera kanak-kanak dan remaja pada alaf baru: Peranan dan cabaran
perpustakaan. Kertas kerja Seminar Sastera Kanak-kanak dan Remaja. 26-27
April. Dewan Bahasa dan Pustaka.
Morrow, L. M. (2005). Literacy development in the early years: Helping children
read and write (5th ed.). Boston: Pearson.
Neuman, S. B. (1998). Children achieving: Best practices in early literacy. Newark,
DE: International Reading Association.
Neuman, S. B., Caperalli, B. J., & Kee, C. (1998). Literacy learning a family matter.
The Reading Teacher, 52(3), 244-252.
Nijhar, M. S. (1984). Apakah sastera kanak-kanak — khasnya buku bergambar. Dlm.
Othman Puteh & Abdul Ahmad (pngr.), Sekitar sastera kanak kanak dan
remaja. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Othman Puteh. (2000). Sastera Kanak-kanak dan Remaja dalam Konteks Pendidikan
Era Globalisasi. Kertas kerja Seminar Sastera Kanak-kanak dan Remaja, 7-8
November. Dewan Bahasa dan Pustaka.
Pullen, P. C., & Justice, M. L. (2003). Enhancing phonological awareness, print
awareness, and oral language skills in preschool children. Invention in School
and Clinic, 34(2), 87-98.
Rio Sumarni Shariffudin, Abdul Hafidz Haji Omar, & Dayang Hajjah Tiawa Awang
Haji Hamid. (2007). Reka Bentuk dan Keberkesanan Perisian Multimedia
Membaca-faham Berasaskan Gambaran Visual bagi Kanak-kanak Prasekolah.
Dimuat turun pads 16 Disember, 2007, daripada http://eprints.utm.my/2344/1
Shahrun Nizal Mohd Nor. (2007, April 18). Berkongsi Ilmu dengan Dr. Margaret
Read MacDonald. Berita Harian, h1m. 6.
Sperling, R. A., & Head, D. M. (2002). Reading attitudes and literacy skills in
prekindergarten children. Early Childhood Education, 29(4), 233-236.
Sulaiman Masri. (1984). Penulisan bahan bacaan kanak-kanak. Dlm. Othman Puteh &
Abdul Ahmad (pngr.), Sekitar sastera kanak-kanak dan remaja. Kuala Lumpur:
Dewan Bahasa dan Pustaka.

89
View publication stats