ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.

157 – 495
www.arnos.gr – e-mail : info@arnos.gr fast & easy

ΜΑΘ 041 ∆ΙΑΦΟΡΙΚΕΣ ΕΞΙΣΩΣΕΙΣ 1ης ΤΑΞΗΣ Τυπολόγιο & Μεθοδολογία

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΓΡΑΜΜΙΚΕΣ ∆.Ε. & ΑΝΑΓΟΜΕΝΕΣ

Αν η ∆.Ε. είναι 1ης τάξης και το y′(x) = dy
∆ιαφορική εξίσωση (∆.Ε.) ονοµάζεται dx Γραµµικές ∆.Ε. 1ης τάξης
κάθε εξίσωση στην οποία εµφανίζονται είναι πρωτοβάθµιο τότε: Όταν η ∆.Ε. είναι της µορφής :
παράγωγοι της άγνωστης συνάρτησης και
ενδεχοµένως η ίδια η συνάρτηση και η µε- P( x,y)dx + Q( x,y)dy = 0 (ΙΙ) y ′( x ) + f ( x ) y( x ) = g ( x ) (4)
ταβλητή της (ή οι µεταβλητές της). τότε λέµε ότι είναι γραµµική.
π.χ. ( x 2 + xy + y 2 )dx − x 2 dy = 0 ∆ηλαδή πρωτοβάθµια ως προς τους y(x), y΄(x)
π.χ. x 2 + y + (y ′) 2 = 1 Η αντίστοιχη οµογενής ∆.Ε. της (4) είναι:
∆.Ε. ΧΩΡΙΖΟΜΕΝΩΝ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ
( xy 3 + 4 x 3 )dx + (3xy 2 − 3y 2 )dy = 0 & ΑΝΑΓΟΜΕΝΩΝ Σ΄ΑΥΤΕΣ y ′(x) + f ( x ) y( x ) = 0 (5)
• Συνήθεις ∆.Ε. ονοµάζονται οι εξισώσεις Χωριζόµενων µεταβλητών Η γενική λύση της (4) είναι:
στις οποίες η άγνωστη συνάρτηση είναι Όταν η ∆.Ε. γράφεται στη µορφή: y Γ (x) = y ο (x) + y µ (x)
µίας µεταβλητής.
f1 ( x )g1 ( y)dx + f 2 ( x )g 2 ( y)dy = 0 (1)
• Τάξη της διαφορικής εξίσωσης ονοµάζε- όπου: yο ( x ) η γενική λύση της οµογενούς
ται η µεγαλύτερη τάξη των παραγώγων είναι άµεσα ολοκληρώσιµη, διότι χωρί- και yµ ( x ) µια µερική λύση της (4).
της y ′(x) που εµφανίζονται στην εξίσωση. ζουν οι µεταβλητές.
π.χ. η y ′′′(x) + y ′′(x) - 3y ′(x) + y(x) = x ∆ηλαδή οι συντελεστές των dx, dy είναι γι- Η γενική λύση της (4) δίνεται από:
νόµενο συναρτήσεων µόνο του x ή του y. − f ( x ) dx  
y( x ) = e ∫ c + g ( x )e ∫
είναι διαφορική εξίσωση τρίτης τάξης. f ( x ) dx

• Λύση – Ολοκλήρωµα της διαφορικής x

f1 ( x )
y
g ( y)


∫ dx 

εξίσωσης ονοµάζεται κάθε συνάρτηση που
την επαληθεύει.
∫ f (x)
x0 2
dx + 2 ∫
g ( y)
y0 1
dy = c
π.χ. Η ∆.Ε. y ′ sin x + y cos x = 1 έχει γε-
π.χ. Μια λύση της ∆.Ε. y ′( x ) = x 2 + 5 εί- νική λύση:
Oµογενείς ∆.Ε.
- cosx dx  
y Γ ( x) = e ∫ sinx c + e ∫ sinx dx  ⇒
1 cosx
dx

ναι η y( x ) =
x3
+ 5x .
Μια ∆.Ε. της µορφής :
 sin x ∫ 
3 P( x, y)dx + Q( x, y)dy = 0 (2)
• Ολοκληρωτική καµπύλη καλείται η γρα- ⇒ y Γ ( x ) = (c + x ) / sin x
λέγεται οµογενής, όταν οι συναρτήσεις
φική παράσταση µιας λύσης της συνήθους δι-
P( x, y), Q( x, y) είναι οµογενείς βαθµού α ∆ιαφορική εξίσωση Bernoulli
αφορικής εξίσωσης.
ως προς x και y. ∆ηλαδή: Όταν η ∆.Ε. είναι της µορφής:
• Γενική λύση - γενικό ολοκλήρωµα της
( )
∆.Ε. F x, y, y ′,..., y (n) = 0 ονοµάζεται η P( tx ,ty) = t α P( x, y), Q( tx ,ty) = t α Q( x , y) y′( x ) + f ( x ) y( x ) = g( x ) y p ( x ), µε p ≠ 0,1 (6)
λύση Φ(x, y, c1 , c 2 ,...,c n ) = 0 που περιέχει καλείται ∆.Ε. του Bernoulli.
π.χ. ( x 3 + xy 2 )dx + yx 2 dy = 0
τις n το πλήθος αυθαίρετες σταθερές ∆ηλαδή έχουµε δύο γραµµικούς όρους µε τα
c1 , c 2 ,..., c n (τόσες όσο και η τάξη της ∆.Ε.). (1 + sin( y / x ) )dx + cos( y / x )dy = 0 y( x ), y′( x ) και έναν όρο µε το y p (x ) .
• Μερική λύση της ∆.Ε. καλείται η λύση
που προκύπτει για συγκεκριµένες τιµές Θέτουµε:
y( x )
= z( x ) Θέτουµε: y 1− p ( x ) = z( x )
των σταθερών. x
µε (1 − p) y − p ( x ) y ′( x ) = z ′( x )
π.χ. Για την ∆.Ε. y ′( x ) = x έχουµε: dy
µε y ′( x ) = = z( x ) + xz ′( x ) Η (6) ανάγεται στην γραµµική ∆.Ε.:
1 2 dx
Φ(x, y, c) = y − x − c µε γενική λύση την z′( x )
2 και η ∆.Ε. (2) ανάγεται σε χωριζοµένων µετα-
+ f ( x ) z( x ) = g ( x )
1 βλητών. 1− p
y( x ) = x 2 + c και µερική λύση την Αναγόµενες σε οµογενείς ∆.Ε.
2 ∆ιαφορική εξίσωση Riccatti
1 Όταν η ∆.Ε. είναι της µορφής: Όταν η ∆.Ε. είναι της µορφής :
y( x ) = x 2 (για c = 0).
2  α x + β1y + γ1 
y′ = f  1  (3) y′( x ) = f ( x ) y 2 ( x ) + g( x ) y( x ) + h ( x ) (7)
• Πρόβληµα αρχικών τιµών (Π.Α.Τ.) ή 
 α2x + β2 y + γ2  τότε λέγεται ∆.Ε. Riccatti.
πρόβληµα Cauchy ονοµάζεται το πρόβλη-
µα κατά το οποίο ζητείται να προσδιοριστεί τότε ανάγεται σε οµογενή. ∆ηλαδή η y ′(x) είναι ίση µε ένα τριώνυµο
µια λύση y = φ( x) της ∆.Ε. που σε δοσµένο Θέτουµε: x = x + u, y = y + v ως προς y(x).
0 0
σηµείο x0 ικανοποιεί τις: y 0 = φ ( x 0 ) , Mας δίνεται µια λύση y1 (x ) της (7) και
όπου x 0 , y0 η λύση του συστήµατος:
y1 = φ′(x0 ) , y2 = φ′′(x0 ),..., yn -1 = φ(n −1) (x0 ) y( x ) = y 1 ( x ) +
1
θέτουµε: (Μ)
α1x + β1y + γ1 = 0  z(x )
• ∆ιαφορική εξίσωση πρώτης τάξης λέ- (Σ) 
γεται η εξίσωση που περιέχει την άγνωστη α 2 x + β 2 y + γ 2 = 0  z ′(x)
συνάρτηση y=y(x) και την παράγωγό της µε y ′( x ) = y 1′ ( x ) − 2
και αναγόµαστε σε οµογενή ∆.Ε. z (x)
y ′ = y ′(x) .
Όταν το (Σ) δεν έχει µοναδική λύση θέτουµε: Αναγόµαστε στην γραµµική ∆.Ε.
ΓΕΝΙΚΗ ΜΟΡΦΗ: F(x, y, y ′) = 0 (Ι)
α 1 x + β 1 y = z( x ) ή α 2 x + β 2 y = z( x ) z ′( x ) + ( 2 y1 ( x )f ( x ) + g ( x ) )z( x ) = −f ( x )
π.χ. (1 − y) xy ′ + y(1 + x ) = 0
και αναγόµαστε σε χωριζοµένων µεταβλητών. την οποία λύνουµε και µε αντικατάσταση
στην (Μ) παίρνουµε τη γενική λύση της (7).
ΠΛΗΡΕΙΣ ∆.Ε. & ΑΝΑΓΟΜΕΝΕΣ Οπότε : y′′( x ) = dp / dx Από τον κανόνα της αλυσίδας προκύπτει:
Πλήρης ή ακριβής ∆.Ε. Με παραγώγιση της (10) και αντικατάστα- dy dt y ′( t )
Μια ∆.Ε. που γράφεται στη µορφή : ση παίρνουµε τη γραµµική ∆.Ε. ως προς x(p): y ′( x ) = ⋅ =
dt dx φ ′( t )
P( x,y)dx + Q( x,y)dy = 0 (8)
(p − f (p) ) dx (p) − x (p)f ′(p) = g ′(p) (11) Οπότε η (13) γίνεται:
είναι πλήρης αν υπάρχει Φ(x,y): dp
F( φ(t), y(t), y′(t) φ′( t ) ) = 0
dΦ ( x, y) = P( x, y)dx + Q( x, y)dy Η λύση της (11) είναι: x = x ( p)
δ) Ειδική µορφή
• Πότε είναι πλήρης η ∆.Ε. (8); Έτσι έχουµε τη λύση της (10) σε παραµε- Όταν η ∆.Ε. είναι της µορφής :
∂P( x , y) ∂Q( x , y) τρική µορφή :
Όταν ισχύει: = F(x, f ( y), f ′( y)dy / dx ) = 0 (14)
∂y ∂x x = x (p), y = x (p)f (p) + g (p)
Θέτουµε: u ( x ) = f ( y)
• Ποια είναι η λύση της (8); όπου p παράµετρος.
∆ιαφορική εξίσωση Clairaut Οπότε u ′( x ) = f ′( y)dy / dx
Από dΦ(x, y) = 0 ⇒ Φ ( x, y) = c
Eίναι της µορφής : y = xy′ + f ( y′) (12) Με αντικατάσταση αναγόµαστε σε γραµ-
µική ∆.Ε. ως προς u(x).
Υπολογισµός της Φ( x,y) : Θέτουµε: y ′( x ) = p( x )
ος Υποβιβασµός τάξης ∆.Ε.
1 τρόπος: Από τον τύπο:
Οπότε : y′′( x ) = dp / dx Αν η ∆.Ε. είναι της µορφής:
F( x, y′( x ), y′′( x ) ) = 0
x y
Με παραγώγιση της (12) και αντικατάστα- (15)
∫ ∫
Φ( x , y) = P( t, y)dt + Q( x 0 , t )dt
ση προκύπτει:
dp
(x + f ′(p) ) = 0
x0 y0 Θέτουµε: y ′( x ) = u ( x )
dx
όπου (x0,y0) σηµείο του Π.Ο. των P, Q.
dp Οπότε y ′′( x ) = u ′( x ) και η (15) γίνεται:
2ος τρόπος: Από το διαφορικό σύστηµα: α) Από = 0 ⇒ p( x ) = c
dx F( x,u ( x ),u′( x ) ) = 0
Φ x = P, Φ y = Q
Η γενική λύση της (12) είναι: y = xc + f (c)
µε ολοκλήρωση της µίας από τις δύο σχέ- ΙΣΟΓΩΝΙΕΣ ΤΡΟΧΙΕΣ
σεις και αντικατάσταση στην άλλη. β) Από x + f ′(p) = 0 έχουµε την ιδιάζουσα ∆ίνεται η οικογένεια τροχιών:
Aναγόµενη σε πλήρη ∆.Ε. λύση σε παραµετρική µορφή: f (x,y,c) = 0 (16)
Μια ∆.Ε. της µορφής : x = −f ′( p)
Με παραγώγιση και απαλοιφή της σταθε-
P( x, y)dx + Q( x, y)dy = 0 y = xp + f ( p) ράς c προκύπτει η ∆.Ε.:
έχει πολλαπλασιαστή µ(x, y) (ολοκληρώ- Φ (x, y(x),y ′(x) )= 0
νων παράγων ή πολλαπλασιαστής Euler) ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ∆.Ε.
όταν ισχύει: Μια ∆.Ε. 1ης τάξης της µορφής:
∂ ∂ F( x, y, y ′) = 0 (13)
(µ (x, y)P(x, y)) = (µ ( x, y)Q(x, y)) ⇒
∂y ∂x µετασχηµατίζεται σε ευκολότερη ως εξής:
Pµ y − Qµ x = µ(Q x − Py ) (9) α) Πολικές συντεταγµένες
Ο µετασχηµατισµός είναι:
Τότε ανάγεται σε πλήρη ∆.Ε.
α) Πολλαπλασιαστής µ(x, y) = µ(x)
x = ρ(θ) cos θ   ρ = x 2 + y 2
 ⇔  Οι ζητούµενες τροχιές που σχηµατίζουν µε
y = ρ(θ) sin θ   θ = arctan(y/x) την οικογένεια (16) γωνία φ, έχουν τα ίδια
∆ίνεται από τη σχέση: µ(x) = e ∫
− g ( x ) dx
Με παραγώγιση παίρνουµε: y′(x) − tanφ
x, y(x) και κλίση (παράγωγο):
Q x − Py 1+ y′(x) tanφ
dy dy dθ ρ tan θ + ρ
και υπάρχει όταν: = g( x ) y ′( x ) = = ⋅ = Έτσι η ∆.Ε. των ζητούµενων τροχιών είναι:
Q dx dθ dx ρ ′ − ρ tan θ
β) Πολλαπλασιαστής µ(x, y) = µ(y) Οπότε η (13) µε αντικατάσταση των πα-  y ′ − tan φ 
Φ x , y, =0
ραπάνω γίνεται:  1 + y ′ tan φ 
∆ίνεται από τη σχέση: µ ( y) = e ∫
g ( y )dy
F(θ, ρ(θ), ρ ′(θ) ) = 0 Λύνοντας βρίσκουµε τις ισογώνιες τροχιές:
Q x − Py Ο µετασχηµατισµός αυτός χρησιµοποιείται g ( x , y,c ) = 0
και υπάρχει όταν: = g ( y)
P συνήθως σε ∆.Ε. που υπάρχουν οι εκφράσεις
x2+y2 ή arctan(y/x). Oρθογώνιες τροχιές
γ) Πολλαπλασιαστής µ(x, y) = µ(z) Από την πιο πάνω διαδικασία για φ=π/2
µε z = z( x, y) (π.χ. z=xy, z=x+y, z=x2+y2,κλπ) π.χ. στη ∆.Ε. ( x 2 + y 2 )( xy ′ − y) = yy ′ + x έχουµε τις ορθογώνιες τροχιές.
Συγκεκριµένα στην ∆.Ε. Φ( x , y, y ′) = 0 θέτουµε
µ (z) = e ∫
g ( z ) dz β) Εναλλαγή του ρόλου των x, y
∆ίνεται από τη σχέση:
Θεωρούµε τη συνάρτηση : x = x ( y) x → x , y( x ) → y( x ) και y′( x ) → −1 / y′( x ) .
Q x − Py
και υπάρχει όταν: = g(z) Με παραγώγιση έχουµε: y ′( x ) = 1 / x ′( y) Έτσι η ∆.Ε. των ζητούµενων τροχιών είναι:
Pz y − Qz x Φ (x , y, − 1 / y ′) = 0
Οπότε η (13) µε αντικατάσταση γίνεται:
∆.E. LAGRANGE & CLAIRAUT
F( x ( y), y, 1/x ′(y) ) = 0 που αν την λύσουµε βρίσκουµε την οικο-
∆ιαφορική εξίσωση Lagrange γένεια των ορθογώνιων τροχιών.
Ο µετασχηµατισµός αυτός χρησιµοποιείται
Eίναι της µορφής : συνήθως σε απλές ∆.Ε. που ανάγονται σε ΣΤΗΡΙΞΗ ΦΟΙΤΗΤΩΝ
y = xf ( y ′) + g( y ′) (10) γραµµικές ή Bernoulli. Οργανωµένα µαθήµατα
y ′( x ) = p( x ) γ) Παραµετρική Αντικατάσταση Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.
Θέτουµε :
Συνήθως δίνεται η: x = φ( t ) Επικοινωνήστε µαζί µας !!!