ivúy-sUcI

i©k -inpAt (11-18)

3. títIy pMcAÕtk
(11) 1. sMboiD vgQ - - - - - - - - - - - - 265
1. pUvQsMboD suØA - - - - - - - - - - - - - 265
2. SA‰vAd suØA (áATm) - - - - - - - - - - - 266
3. SA‰vAd suØA (i«tIy) - - - - - - - - - - 266
4. ümf-bRAµf suØA - - - - - - - - - - - - 267
5. rodn suØA - - - - - - - - - - - - - - 267
6. StíVðA suØA - - - - - - - - - - - - - - 268
7. SrVöt suØA - - - - - - - - - - - - - 268
8. dUiút-icØA suØA - - - - - - - - - - - - 269
9. hetu suØA (áATm) - - - - - - - - - - - - 269
10. hetu suØA (i«tIy) - - - - - - - - - - - 270
(12) 2. SpAy (nrk ) vgQ - - - - - - - - - - 272
1. nrk gAmI suØA - - - - - - - - - - - - - 272
2. dulQB suØA - - - - - - - - - - - - - - 272
3. Spirmey suØA - - - - - - - - - - - - - 272
4. SAne²j suØA - - - - - - - - - - - - - 273
5. SsP ltA-sP ltA suØA - - - - - - - - - - 274
6. Snulom mAgQ suØA - - - - - - - - - - - - 276
7. k mAÜt suØA - - - - - - - - - - - - - - 276
8. ÕuictA suØA (áATm) - - - - - - - - - - - 278
9. ÕuictA suØA (i«tIy) - - - - - - - - - - - 278
10. mÈn suØA - - - - - - - - - - - - - - 280
(13) 3. ku isnAr vgQ - - - - - - - - - - - - 280
1. ku isnAr suØA - - - - - - - - - - - - - 280
2. k lh suØA - - - - - - - - - - - - - - 282
3. gotmk -ceity suØA - - - - - - - - - - - 283
4. Br»zuk AlAm suØA - - - - - - - - - - - - 283
5. h¥Tk suØA - - - - - - - - - - - - - - 285
6. wVœCÏx suØA - - - - - - - - - - - - - 286
7. SnurŒÂ suØA (áATm) - - - - - - - - - - - 288
 8. SnurŒÂ suØA (i«tIy) - - - - - - - - - - - 288
9. áAitœCÚA suØA - - - - - - - - - - - - - 289
10. reK suØA - - - - - - - - - - - - - - 289
(14) 4. yoÂAjIv vgQ - - - - - - - - - - - 290
1. yoÂA suØA - - - - - - - - - - - - - - 290
2. pirúd suØA - - - - - - - - - - - - - - 292
3. im© suØA - - - - - - - - - - - - - - 292
4. w¥pAd suØA - - - - - - - - - - - - - - 292
5. ke sk ýbl suØA- - - - - - - - - - - - - 293
6. sMpdA suØA - - - - - - - - - - - - - - 293
7. víi suØA - - - - - - - - - - - - - - 294
8. SdmnIy suØA - - - - - - - - - - - - - 294
9. pirÏkí t SÎv suØA - - - - - - - - - - - 295
10. üeÏX-SÎv suØA - - - - - - - - - - - - 296
11. morinvAp suØA (áATm) - - - - - - - - - - 297
12. morinvAp suØA (i«tIy) - - - - - - - - - 298
13. morinvAp suØA (títIy) - - - - - - - - - - 298
(15) 5. mMgl vgQ - - - - - - - - - - - - 298
1. Sku Õl suØA - - - - - - - - - - - - - 298
2. sAv¬ suØA - - - - - - - - - - - - - - 299
3. ivúm suØA - - - - - - - - - - - - - - 299
4. SÕuic suØA - - - - - - - - - - - - - - 299
5. mUloœCed suØA (áATm) - - - - - - - - - - - 299
6. mUloœCed suØA (i«tIy) - - - - - - - - - - 300
7. mUloœCed suØA (títIy) - - - - - - - - - - 300
8. mUloœCed suØA (ctuTQ) - - - - - - - - - - - 300
9. vMdnA suØA - - - - - - - - - - - - - - 301
10. pUvAQø suØA - - - - - - - - - - - - - 301
(16) 6. Scelk vgQ - - - - - - - - - - - - 301
(17) 7. k mQ pyAQy - - - - - - - - - - - - 304
(18) 8. rAg pyAQy - - - - - - - - - - - - 306
 3. títIy pMcAÕtk
(11) 1. sMboiD vgQ
1. pUvQsMboD suØA
104. iBöuSo, boiD-áAAVðA se pUvQ, jb mÓ sMbu nh™ TA, jb mÓ
boiDs¥v TA, tb mere mn mš yh ijôAsA pÔdA huqQ –“lok mš ‘SA‰vAd’ EyA
hotA hÔ? lok mš ‘duÏpirfAm’ EyA hotA hÔ? lok mš ‘ivmuVEt’ (=in‰srf)
EyA hÔ?” tb iBöuSo, mere mn mš yh huSA –lok mš jo ik sIBI áA¥yy ke
P l‰vÁpsuK, sÈmn‰y pÔdA hotA hÔ yhI lok mš ‘SA‰vAd’ hÔ; lok mš jo
Sin¥ytA hÔ, jo du:K hÔ, jo pirvtQnÕIltA (ivpirfAmDmQtA) hÔ, yhI
lok mš ‘duÏpirfAm’ hÔ; lok mš jo CMd (qœCA)-rAg k Aivnyn k rnAhÔ, jo
CMd-rAg k AáAhAf hÔ yhI lok mš ‘ivmuVEt’ hÔ¦
“iBöuSo, mÓne jb tk qs lok ke ‘SA‰vAd’ k o ‘SA‰vAd’ k rke
yTATQ Áp se nh™ jAnA, ‘duÏpirfAm’ k o ‘duÏpirfAm’ k rke yTATQ Áp se
nh™ jAnA, ‘in‰srf’ k o‘in‰srf’ k rke yTATQ Áp se nh™ jAnA, tb tk
mÓne iBöuSo, qs s-dev, s-mAr, s-bRµ lok mš –jhAM ümf-bRAµf rhte hÓ
tTA jhAM dev-mnuÏy rhte hÓ – yh nh™ k hA ik muJe SnuØAr sýyk sMboiD
áAAðA ho gqQ¦ EyAšik iBöuSo, Sb mÓne lok ke ‘SA‰vAd’ k o‘SA‰vAd’ k rke
yTATQ Áp se jAn ilyA, ‘duÏpirfAm’ k o ‘duÏpirfAm’ k rke yTATQ Áp se
266 i©k inpAt

jAn ilyA, ‘in‰srf’ k o‘in‰srf’ k rke yTATQ Áp se jAn ilyA, qsila

iBöuSo, mÓne qs s-dev, s-mAr, s-bRµ lok mš –jhAM ümf-bRAµf rhte hÓ
tTA jhAM dev-mnuÏy rhte hÓ – yh k hA ik muJe SnuØAr sýyk sMboiD áAAðA
ho gqQ, muJe ‘ôAn’ ho gyA, muJe ‘díVÏx’ w¥pÚA ho gqQ –‘merI ivmuVEt Scl
hÔ, merA yh SMitm j®m hÔ, merA Sb punBQv nh™ hÔ¦’”
2. SA‰vAd suØA (áATm)
105. “iBöuSo, mÓne lok mš ‘SA‰vAd’ k I Koj k I; lok mš jo
‘SA‰vAd’ hÔ wse jAnA SÈr lok mš ijtnA ‘SA‰vAd’ hÔ ws sb k o BI
áAôA se BlI áAk Ar jAnA¦ iBöuSo, mÓne lok mš ‘duÏpirfAm’ k I Koj k I¦
lok mš jo ‘duÏpirfAm’ hÔ ws sb k o BI áAôA se BlI áAk Ar jAnA¦
iBöuSo, mÓne lok mš ‘in‰srf’ (ivmuVEt) k I Koj k I¦ lok mš jo
‘in‰srf’ hÔ ws sb k o BI áAôA se BlI áAk Ar jAnA¦
“iBöuSo, mÓne jb tk qs lok ke ‘SA‰vAd’ k o ‘SA‰vAd’ k rke
yTATQ Áp se nh™ jAnA; ‘duÏpirfAm’ k o ‘duÏpirfAm’ k rke yTATQ Áp se
nh™ jAnA, ‘in‰srf’ k o‘in‰srf’ k rke yTATQ Áp se nh™ jAnA, tb tk
mÓne iBöuSo, qs s-dev, s-mAr, s-bRµ lok mš –jhAM ümf-bRAµf rhte hÓ
tTA jhAM dev-mnuÏy rhte hÓ – yh nh™ k hA ik muJe SnuØAr sýyk sMboiD
áAAðA ho gqQ¦ EyAšik mÓne iBöuSo, Sb lok ke ‘SA‰vAd’ k o‘SA‰vAd’ k rke
yTATQ Áp se jAn ilyA, ‘duÏpirfAm’ k o ‘duÏpirfAm’ k rke yTATQ Áp se
jAn ilyA, ‘in‰srf’ k o‘in‰srf’ k rke yTATQ Áp se jAn ilyA; qsila
iBöuSo, mÓne qs s-dev, s-mAr, s-bRµ lok mš –jhAM ümf-bRAµf rhte hÓ
tTA jhAM dev-mnuÏy rhte hÓ – yh k hA ik muJe SnuØAr sýyk sMboiD áAAðA
ho gqQ, muJe ‘ôAn’ ho gyA, muJe ‘díVÏx’ w¥pÚA ho gqQ – merI ivmuVEt Scl
hÔ, merA yh SMitm j®m hÔ, merA Sb punBQv nh™ hÔ¦”
3. SA‰vAd suØA (i«tIy)
106. “iBöuSo, yid lok mš ‘SA‰vAd’ n ho to ye áAAfI sMsAr mš
SAsEt n hAš¦ EyAšik iBöuSo, lok mš ‘SA‰vAd’ hÔ, qsila áAAfI lok mš
SAsEt hote hÓ¦ iBöuSo, yid lok mš ‘duÏpirfAm’ n ho to ye áAAfI sMsAr
se ivrEt n hAš¦ EyAšik iBöuSo, lok mš ‘duÏpirfAm’ hÔ, qsila áAAfI
lok se ivrEt hote hÓ¦ iBöuSo, yid lok mš ‘in‰srf’ n ho to áAAfI lok
se ivmuEt n hAš¦ EyAšik iBöuSo, lok mš ‘in‰srf’ hÔ, qsIila áAAfI lok
se ivmuEt hote hÓ¦
 (11) 1. sMboiD vgQ 267

“iBöuSo, jb tk áAAfI sMsAr ke ‘SA‰vAd’ k o ‘SA‰vAd’ k rke

yTATQ Áp se n jAn lete, sMsAr ke ‘duÏpirfAm’ k o ‘duÏpirfAm’ k rke
yTATQ Áp se n jAn lete, sMsAr ke ‘in‰srf’ k o ‘in‰srf’ k rke yTATQ
Áp se n jAn lete, tb tk iBöuSo, áAAfI qs s-dev, s-mAr, s-bRµ lok
se – jhAM ümf-bRAµf rhte hÓ tTA jhAM dev-mnuÏy rhte hÓ – bAhr n
ink lte, ivsMyuEt n hote, iváAmuEt n hote, bMDn-muEt icØA se ivhAr n
k rsk te¦ EyAšik áAAifyAš ne sMsAr ke ‘SA‰vAd’ k o‘SA‰vAd’ k rke yTATQ
Áp se jAn ilyA, sMsAr ke ‘duÏpirfAm’ k o ‘duÏpirfAm’ k rke yTATQ Áp
se jAn ilyA, sMsAr ke ‘in‰srf’ k o ‘in‰srf’ k rke yTATQ Áp se jAn
ilyA, qsIila iBöuSo, áAAfI qs s-dev, s-mAr, s-bRµ lok se... bAhr
ink lk r,ivsMyuEt hok r, iváAmuEt hok r, bMDn-muEt icØA se ivhAr
k rte hÓ¦”
4. ümf-bRAµf suØA
107. “iBöuSo, jo ümf yA bRAµf lok ke ‘SA‰vAd’ k o‘SA‰vAd’
k rke ,lok ke ‘duÏpirfAm’ k o ‘duÏpirfAm’ k rke ,lok ke ‘in‰srf’
(ivmuVEt) k o‘in‰srf’ k rke yTATQ Áp se nh™ jAnte, iBöuSo, n mÓ wn
ümfAš k I ümfAš mš igntI k rtA hUM, n wn bRAµfAš k I bRAµfAš mš igntI
k rtA hUM, SÈr n ve SAyuÏmAn qsI jIvn mš ‘üAm»y’ vA ‘bRAµ»y’ k o
sAöAt k r ivhAr k rte hÓ¦
“iBöuSo, jo ümf yA bRAµf lok ke ‘SA‰vAd’ k o‘SA‰vAd’ k rke ,
lok ke ‘duÏpirfAm’ k o ‘duÏpirfAm’ k rke , lok ke ‘in‰srf’ k o
‘in‰srf’ k rke yTATQ Áp se jAn lete hÓ, iBöuSo, mÓ w®h™ ümfAš k I
‘ümfAš’ mš igntI k rtA hUM, w®h™ bRAµfAš k I ‘bRAµfAš’ mš igntI k rtA hUM;
ve SAyuÏmAn qsI jIvn mš ‘üAm»y’ vA ‘bRAµ»y’ k o sAöAt k r ivhAr
k rte hÓ¦”
5. rodn suØA
108. “iBöuSo, yh jo ‘gAnA’ hÔ, yh SAyQ-ivny ke SnusAr ‘ronA’
hI hÔ¦ iBöuSo, yh jo nAcnA hÔ, yh SAyQ-ivny ke SnusAr ‘pAglpn’ hI
hÔ¦ iBöuSo, yh jo der tk dAMt ink Al k r hÙsnA hÔ, yh SAyQ-ivny ke
SnusAr ‘bcpnA’ hI hÔ¦ qsila iBöuSo, yh jo gAnA hÔ, yh setu ›vMsnIy
hÔ, yh jo nAcnA hÔ, yh setu ›vMsnIy hÔ¦ DmQáAmuidt sMt purŒúAš k A
mu‰k rAnA hI pyAQðA hÔ¦”
268 i©k inpAt

6. StíVðA suØA
109. “iBöuSo, qn tIn bAtAš se tíVðA nh™ hotI¦ k Èn-sItIn bAtAš
se?
“iBöuSo, sone se tíVðA nh™ hotI; iBöuSo, surA-mery ke pIne se tíVðA
nh™ hotI; iBöuSo, mÔTun se tíVðA nh™ hotI¦ iBöuSo, qn tIn bAtAš k A
sevn k rne se tíVðA nh™ hotI¦”
7. SrVöt suØA
110. ak smy SnATipV»zk gíhpit BgvAn ke pAs phuÙcA¦ phuÙc
k r BgvAn k o SiBvAdn k r ak Sor bÔX gyA¦ ak Sor bÔXe
SnATipV»zk gíhpit k o BgvAn ne yh k hA –
“gíhpit! icØA SrVöt rhne se k Aiyk -k mQBI SrVöt rhte hÓ,
vAick -k mQBI SrVöt rhte hÓ, mAnisk -k mQBI SrVöt rhte hÓ¦ ijske
k AyA, vAfI tTA mn ke k mQ SrVöt rhte hÓ, wske k AyA, vAfI, mn ke
k mQ ‘cUte’ (irste, sRAvI – tíÏfA ke k Arf sRAv vAle) hÓ¦ ijske k AyA,
vAfI tTA mn ke k mQ ‘cUte’ hÓ, wske k AyA, vAfI tTA mn ke k mQ ‘sìze’
hote hÓ¦ ijske k AyA, vAfI tTA mn ke k mQ ‘sìze’ hote hÓ, wsk A mrnA
SœCI trh nh™ hotA, wsk I k AlikR yA(mí¥yu) SœCI trh nh™ hotI¦
“gíhpit! jÔse yid kU xAgAr (iÕKr vAlA Gr) SœCI trh se
SAœCAidt n ho, to iÕKr BI SrVöt rhtA hÔ, k iìzyAM BI SrVöt rhtI
hÓ tTA dIvAr BI SrVöt rhtI hÔ¦ iÕKr BI cUtA hÔ, k iìzyAM BI cUtI hÓ,
dIvAr BI cUtI hÔ¦ iÕKr BI sìz jAtA hÔ, k iìzyAM BI sìz jAtI hÓ, dIvAr
BI sìz jAtI hÔ¦ qsI áAk Argíhpit! icØA ke SrVöt rhne pr k Aiyk -k mQ
BI SrVöt rhtA hÔ... k AlikR yASœCI trh nh™ hotI¦
“gíhpit! icØA rVöt rhne se k Aiyk -k mQ BI rVöt rhte hÓ,
vAick -k mQ BI rVöt rhte hÓ, mAnisk -k mQ BI rVöt rhte hÓ¦ ijske
k AyA,vAfI tTA mn ke k mQ rVöt rhte hÓ, wske k AyA,vAfI tTA mn ke
k mQ ‘cUte’ nh™¦ ijske k AyA, vAfI tTA mn ke k mQ ‘cUte’ nh™, wske
k AyA,vAfI tTA mn ke k mQ ‘sìzte’ nh™¦ ijske k AyA,vAfI tTA mn ke
k mQ ‘sìzte’ nh™, wsk A mrnA SœCI trh hotA hÔ, wsk I k AlikR yABI
SœCI trh hotI hÔ¦
 (11) 1. sMboiD vgQ 269

“gíhpit! jÔse yid kU xAgAr (iÕKr-gíh) SœCI trh se SAœCAidt

ho, to iÕKr BI surVöt rhtA hÔ, k iìzyAM BI surVöt rhtI hÓ tTA dIvAr
BI surVöt rhtI hÔ¦ iÕKr BI nh™ cUtA, k iìzyAM BI nh™ cUt™, dIvAr BI
nh™ cUtI¦ iÕKr BI nh™ sìztA, k iìzyAM BI nh™ sìzt™, dIvAr BI nh™
sìztI¦ qsI áAk Ar gíhpit! icØA ke surVöt rhne pr k Aiyk -k mQBI
surVöt rhte hÓ... k AlikR yABI SœCI trh hotI hÔ¦”
8. dUiút-icØA suØA
111. ak Sor bÔXe SnATipV»zk gíhpit k o BgvAn ne yh k hA –
“gíhpit! icØA ke KrAb ho jAne («eúyuEt ho jAne pr) pr k AyA, vAfI
tTA mn ke k mQ BI KrAb ho jAte hÓ¦ ijske k AyA,vAfI tTA mn ke k mQ
KrAb ho jAte hÓ, wsk A mrnA BI SœCA nh™ hotA, wsk I mí¥yu BI SœCI
nh™ hotI¦
“gíhpit! jÔse yid kU xAgArSœCI trh SAœCAidt n ho to iÕKr BI
KrAb ho jAtA hÔ, k iìzyAM BI KrAb ho jAtI hÓ, dIvAr BI KrAb ho jAtI
hÔ; qsI áAk Argíhpit! icØA ke KrAb hone pr k AyA,vAfI tTA mn ke k mQ
KrAb hote hÓ¦ ijske k AyA, vAfI tTA mn ke k mQ KrAb ho jAte hÓ,
wsk A mrnA BI SœCA nh™ hotA, wsk I mí¥yuBI SœCI nh™ hotI¦
“gíhpit! icØA ke KrAb n hone pr («eúyuEt n hone pr) k AyA,vAfI
tTA mn ke k mQ BI KrAb nh™ hote, wsk AmrnA BI SœCA hotA hÔ, wsk I
mí¥yu BI SœCI hotI hÔ¦
“jÔse gíhpit! kU xAgAr k I Ct SœCI trh se SAœCAidt ho, to
iÕKr BI KrAb nh™ hotA, k iìzyAM BI KrAb nh™ hot™, dIvAr BI KrAb
nh™ hotI; qsI áAk Ar gíhpit! icØA ke KrAb n hone pr k AyA, vAfI tTA
mn ke k mQ BI KrAb nh™ hote¦ ijske k AyA,vAfI tTA mn ke k mQ KrAb
nh™ hote, wsk AmrnA BI SœCA hotA hÔ, wsk Imí¥yu BI SœCI hotI hÔ¦”
9. hetu suØA (áATm)
112. “iBöuSo! k moÜ k I w¥pVØA ke tIn hetu (=indAn) hÓ¦ k Èn-se
tIn?
“loB k moÜ k I w¥pVØA k A hetu hÔ, «eú k moÜ k I w¥pVØA k A hetu hÔ tTA
moh k moÜ k I w¥pVØAk A hetu hÔ¦
270 i©k inpAt

“iBöuSo, ijs k mQ ke mUl mš loB hÔ, jo loB se w¥pÚA huSA hÔ,

ijsk A hetu loB hÔ, ijsk I w¥pVØA loB se huqQ hÔ vh Sku Õl k mQ hÔ, vh
sdoú k mQ hÔ, ws k mQ k AP ldu:K hÔ, ws k mQ se k mQ k Asmudy hotA hÔ,
ws k mQ se k mQ k AinroD nh™ hotA¦ iBöuSo, ijs k mQ ke mUl mš «eú hÔ...
ijske mUl mš moh hÔ, jo moh se w¥pÚA huSA hÔ, ijsk Ahetu moh hÔ, ijsk I
w¥pVØA moh se huqQ hÔ vh Sku Õlk mQ hÔ, vh sdoú-k mQ hÔ, ws k mQ k AP l
du:K hÔ, ws k mQ se k mQ k Asmudy hotA hÔ, ws k mQ se k mQ k AinroD nh™
hotA¦
“iBöuSo, k moÜ k I w¥pVØAke ye tIn hetu hÓ¦
“iBöuSo, k moÜ k I w¥pVØAke ye tIn hetu hÓ¦ k Èn-se tIn?
“SloB k moÜ k I w¥pVØA k A hetu hÔ, S«eú k moÜ k I w¥pVØA k A hetu hÔ,
Smoh k moÜ k I w¥pVØAk A hetu hÔ¦
“iBöuSo, ijs k mQ ke mUl mš SloB hÔ, jo SloB se w¥pÚA huSA hÔ,
ijsk Ahetu SloB hÔ, ijsk Iw¥pVØA SloB se huqQ hÔ vh ku Õlk mQ hÔ, vh
indoQú k mQ hÔ, ws k mQ k AP lsuK hÔ, ws k mQ se k mQ k AinroD hotA hÔ,
ws k mQ se k mQ k A smudy nh™ hotA¦ iBöuSo, ijs k mQ ke mUl mš S«eú
hÔ... ijs k mQ ke mUl mš Smoh hÔ, jo Smoh se w¥pÚA huSA hÔ, ijsk A hetu
Smoh hÔ, ijsk Iw¥pVØA Smoh se huqQ hÔ, vh ku Õl-k mQhÔ, vh indoQú-k mQ
hÔ, ws k mQ k AP lsuK hÔ, ws k mQ se k mQ k AinroD hotA hÔ, ws k mQ se
k mQ k A smudy nh™ hotA¦ iBöuSo! k moÜ k I w¥pVØAke ye tIn hetu hÓ¦”
10. hetu suØA (i«tIy)
113. “iBöuSo! k moÜ k I w¥pVØAke ye tIn hetu hÓ¦ k Èn-se tIn?
“iBöuSo, BUtk Al ke CMd-rAg-‰TAnIy (CMd-rAg ke jo k Arf hÓ wn)
ivúyAš k o lek r CMd (=qœCA) w¥pÚA hotA hÔ; iBöuSo! BivÏy ke
CMd-rAg-‰TAnIy ivúyAš k o lek r CMd w¥pÚA hotA hÔ; iBöuSo, vtQmAn ke
CMd-rAg-‰TAnIy ivúyAš k o lek r CMdw¥pÚA hotA hÔ¦
“iBöuSo! BUtk Al ke CMd-rAg-‰TAnIy ivúyAš k o lek r CMd kÔ se
w¥pÚA hotA hÔ? BUtk Alke CMd-rAg-‰TAnIy ivúyAš k olek ricØA mš ivtkQ
pÔdA hote hÓ, icØA mš ivcAr pÔdA hote hÓ¦ wnse CMd k I w¥pVØA hotI hÔ¦ CMd
(=qœCA) w¥pÚA hone pr ¯yVEt wn ivúyAš se sMyuEt ho jAtA hÔ¦ iBöuSo!
yh jo srAg icØA hÔ, qse hI mÓ sMyojn k htA hUM¦ qsI áAk Ar iBöuSo!
BUtk Al ke CMd-rAg-‰TAnIyivúyAš k o lek r CMdw¥pÚA hotA hÔ¦
 (11) 1. sMboiD vgQ 271

“SÈr iBöuSo! BivÏy k Al ke CMd-rAg-‰TAnIy ivúyAš k o lek r CMd

kÔ se w¥pÚA hotA hÔ? BivÏy k Alke CMd-rAg-‰TAnIy ivúyAš k olek ricØA
mš ivtkQ pÔdA hote hÓ, ivcAr pÔdA hote hÓ¦ wnse CMd k Iw¥pVØA hotI hÔ, CMd
w¥pÚA hone pr ¯yVEt wn ivúyAš se sMyuEt ho jAtA hÔ¦ iBöuSo! yh jo
srAg icØA hÔ, qse hI mÓ sMyojn k htA hUM¦ qsI áAk Ar iBöuSo! BivÏy
k Al ke CMd-rAg-‰TAnIyivúyAš k o lek r CMdw¥pÚA hotA hÔ¦
“SÈr iBöuSo! vtQmAn ke CMd-rAg-‰TAnIy ivúyAš k o lek r CMd kÔ se
w¥pÚA hotA hÔ? vtQmAn k Al ke CMd-rAg-‰TAnIy ivúyAš k o lek r icØA mš
ivtkQ pÔdA hote hÓ, ivcAr pÔdA hote hÓ¦ wnse CMd k I w¥pVØA hotI hÔ¦ CMd
w¥pÚA hone pr ¯yVEt wn ivúyAš se sMyuEt ho jAtA hÔ¦ iBöuSo! yh jo
srAg icØA hÔ, qse hI mÓ sMyojn k htA hUM¦ qsI áAk Ar iBöuSo, vtQmAn ke
CMd-rAg-‰TAnIy ivúyAš k o lek r CMd w¥pÚA hotA hÔ¦ iBöuSo! k moÜ k I
w¥pVØA ke ye tIn hetu hÓ¦
“iBöuSo! k moÜ k I w¥pVØAke ye tIn hetu hÓ¦ k Èn-se tIn?
“iBöuSo, BUtk Al ke CMd-rAg-‰TAnIy ivúyAš k o lek r CMd w¥pÚA
nh™ hotA¦ iBöuSo! BivÏy ke CMd-rAg-‰TAnIy ivúyAš k o lek r CMd w¥pÚA
nh™ hotA¦ iBöuSo! vtQmAn ke CMd-rAg-‰TAnIy ivúyAš k olek rCMd w¥pÚA
nh™ hotA¦
“iBöuSo, BUtk Al ke CMd-rAg-‰TAnIy ivúyAš k o lek r CMd kÔ se
w¥pÚA nh™ hotA?
“iBöuSo, vh BUtk Al ke CMd-rAg-‰TAnIy ivúyAš k A BAvI P l
SœCI trh jAntA hÔ, BAvI P ljAnk rwnse píTk hotA hÔ, píTk hok r,
icØA se hxAk r,áAôA se b™D k rdeKtA hÔ¦ qs áAk AriBöuSo, BUtk Alke
CMd-rAg-‰TAnIy ivúyAš k o lek r CMdw¥pÚA nh™ hotA¦
“SÈr iBöuSo, BivÏy k Al ke CMd-rAg-‰TAnIy ivúyAš k o lek r CMd
kÔ se w¥pÚA nh™ hotA?
“iBöuSo, vh BivÏyk Al ke CMd-rAg-‰TAnIy ivúyAš k A BAvI P l
SœCI trh jAntA hÔ, BAvI P ljAnk rwnse píTk hotA hÔ, píTk hok r,
icØA se hxA k r,áAôA se b™D k rdeKtA hÔ¦ qs áAk AriBöuSo, BivÏyk Al
ke CMd-rAg-‰TAnIy ivúyAš k o lek r CMdw¥pÚA nh™ hotA¦
“SÈr iBöuSo, vtQmAn ke CMd-rAg-‰TAnIy ivúyAš k o lek r CMd kÔ se
w¥pÚA nh™ hotA?
272 i©k inpAt

“iBöuSo, vh vtQmAn k Al ke CMd-rAg-‰TAnIy ivúyAš k A BAvI P l

SœCI trh jAntA hÔ, BAvI P ljAnk rwnse píTk hotA hÔ, píTk hok r,
icØA se hxAk r, áAôA se b™D k r deKtA hÔ¦ qs áAk Ar iBöuSo! vtQmAn ke
CMd-rAg-‰TAnIy ivúyAš k o lek r CMdw¥pÚA nh™ hotA¦
“iBöuSo, k moÜ k I w¥pVØAke ye tIn hetu hÓ¦”
*****
(12) 2. SpAy (nrk ) vgQ
1. nrk gAmI suØA
114. “iBöuSo, qn (pAp-DmoÜ) k o n Coìzne vAle tIn jn
SpAygAmI hÓ, nrk gAmI hÓ¦ k Èn-se tIn?
“jo SbRµcArI hok rbRµcArI k A‰vAMg BrtA hÔ, jo pirÕu bRµcyQ
k A SAcrf k rne vAle Õu bRµcArI pr JUXA doú lgAtA hÔ, tTA ijsk A
aesA mt hotA hÔ yA aesI díVÏx hotI hÔ ik , ‘k AmBogAš mš doú nh™ hԒ, so
vh k AmBogAš mš in:sMk oc pìztA hÔ¦ iBöuSo, qn (pAp-DmoÜ) k o n Coìzne
vAle tIn jn SpAygAmI hÓ, nrk gAmI hÓ¦”
2. dulQB suØA
115. “iBöuSo, sMsAr mš qn tIn k AáAAduBAQv dulQB hÔ¦ ik ntIn k A?
“iBöuSo, sMsAr mš tTAgt ShQt sýyk sMbu k A áAAduBAQv dulQB hÔ¦
sMsAr mš tTAgt «ArA wpidÏx DmQ ke wpdeÏxA k AáAAduBAQv dulQB hÔ¦ sMsAr
mš kí tô, kí tvedIk A áAAduBAQv dulQB hÔ¦
“iBöuSo, sMsAr mš qn tIn k A áAAduBAQv dulQB hÔ¦”
3. Spirmey suØA
116. “iBöuSo, sMsAr mš tIn áAk Ar ke log hÓ¦ k Èn-se tIn?
“SAsAnI se mApe jA sk ne yoŸy, k iXnAqQ se mApe jA sk ne yoŸy, n
mApe jA sk ne yoŸy¦
“iBöuSo, SAsAnI se mApA jA sk ne vAlA ¯yVEt kÔ sA hotA hÔ?
“iBöuSo, ak ¯yVEt hotA hÔ wÂt, mAnI, cpl, muKr,
SsMytBAúI, mUìZ, SsMáAôAnI, SsmAiht, BRAMticØA, SsMyt-qMiªy¦
iBöuSo, aesA ¯yVEt SAsAnI se mApA jA sk ne vAlA ¯yVEt k hlAtAhÔ¦
“iBöuSo, k iXnAqQ se mApA jA sk ne vAlA ¯yVEtkÔ sA hotA hÔ?
 (12) 2. SpAy (nrk )vgQ 273

“iBöuSo, ak ¯yVEt hotA hÔ SnuÂt, SmAnI, Scpl, SmuKr,

sMyt-BAúI, SmUìZ, sMáAôAnI, smAiht, SBRAMt-icØA, sMyt-qMiªy¦ iBöuSo,
aesA ¯yVEt k iXnAqQ se mApA jA sk ne vAlA ¯yVEthotA hÔ¦
“iBöuSo, n mApe jA sk ne vAlA ¯yVEt kÔ sA hotA hÔ?
“yhAM, iBöuSo, ak iBöu ShQt hotA hÔ, öIfAsRv hotA hÔ¦ iBöuSo,
aesA ¯yVEt n mApA jA sk ne vAlA ¯yVEt hotA hÔ¦ iBöuSo, sMsAr mš ye
tIn áAk Ar ke log hÓ¦”
4. SAne²j suØA
117. “iBöuSo, sMsAr mš tIn trh ke log hÓ? k Èn-se tIn?
“yhAM, iBöuSo, ak ¯yVEt sb Áp-sMôASAš k o pAr k r,
áAitG-sMôASAš k oS‰t k r,nAn¥v-sMôA k omn se ink Al,‘SAk AÕSnMt
hԒ k rke SAk AÕAn®¥yAytn k o áAAðA ho ivhrtA hÔ¦ vh wsk A SAnMd letA
hÔ, wse cAhtA hÔ SÈr wsse suKI hotA hÔ¦ ws ›yAn mš V‰Tt rhk r, wsI
mš lgA rhk r, wsI mš áAAy: ivhAr k rte rhk r, ws ›yAnAv‰TA k o áAAðA
vh jb mrtA hÔ, tb vh SAk AÕAn®¥yAytn ke devtASAš ke sAT w¥pÚA
hotA hÔ¦ iBöuSo, SAk AÕAn®¥yAytnke devtASAš k IbIs hjAr k £pSAyu
hotI hÔ¦ sAmA®y píTŸjn SAyu pyÜt rhk r,jb tk wn devtASAš k ISAyu
hÔ wse ibtAk r nrk k o BI jA sk tA hÔ, pÕu-yoin mš BI w¥pÚA ho sk tA
hÔ, áAet-yoin mš BI w¥pÚA ho sk tA hÔ¦ leik n jo BgvAn k A üAvk hÔ vh
vhAM SAyu pyÜt rhk r, ijtnI wn devtASAš k I SAyu hotI hÔ, wtnI
ibtAk r wsI Bv mš pirinvAQf k o áAAðA ho jAtA hÔ¦ iBöuSo, git tTA
w¥pVØA ke bAre mš yh ivÕeútA hÔ, yh KAs bAt hÔ, yh Bed hÔ ôAnI SAyQ
üAvk tTA SôAnI píTŸjn mš¦
“iP r iBöuSo, ak ¯yVEt sb trh se SAk AÕAn®¥yAytn k o pAr
k r ‘ivôAn SnMt hԒ k rke ivôAnAn®¥yAytn k o áAAðA ho ivhrtA hÔ¦ vh
wsk A SAnMd letA hÔ, wse cAhtA hÔ SÈr wsse suKI hotA hÔ¦ ws ›yAn mš
V‰Tt rhk r, wsI mš lgA rhk r, wsI mš áAAy: ivhAr k rte rhk r, ws
›yAnAv‰TA k oáAAðA vh jb mrtA hÔ tb vh ivôAnAn®¥yAytn ke devtASAš
ke sAT w¥pÚA hotA hÔ¦ iBöuSo, ivôAnAn®¥yAytn ke devtASAš k I cAlIs
hjAr k £p k I SAyu hotI hÔ¦ sAmA®y píTŸjn SAyu pyÜt rhk r, jb tk
wn devtASAš k I SAyu hÔ wse ibtAk r nrk k o BI jA sk tA hÔ, pÕu-yoin
mš BI w¥pÚA ho sk tA hÔ, áAet-yoin mš BI w¥pÚA ho sk tA hÔ¦ leik n jo
274 i©k inpAt

BgvAn k A üAvk hÔ vh vhAM SAyu pyÜt rhk r ijtnI wn devtASAš k I

SAyu hotI hÔ wtnI ibtAk r wsI Bv mš pirinvAQf k o áAAðA ho jAtA hÔ¦
iBöuSo, git tTA w¥pVØA ke bAre mš yh ivÕeútA hÔ, yh KAs bAt hÔ, yh
Bed hÔ, ôAnI SAyQ üAvk tTA SôAnI píTŸjn mš¦
“iP riBöuSo, ak ¯yVEt sb trh se ivôAnAn®¥yAytn k opAr k r
‘ku C nh™ hԒ k rke SAik ²c®yAytn k o áAAðA k r ivhAr k rtA hÔ¦ vh
wsk A SAnMd letA hÔ, wse cAhtA hÔ SÈr wsse suKI hotA hÔ¦ ws ›yAn mš
V‰Tt rh k r, wsI mš lgA rhk r, wsI mš áAAy: ivhAr k rte rhk r, ws
›yAnAv‰TA k oáAAðA vh jb mrtA hÔ tb vh SAik ²c®yAytnke devtASAš
ke sAT w¥pÚA hotA hÔ¦ iBöuSo, SAik ²c®yAytn ke devtASAš k I sAX
hjAr k £p k I SAyu hotI hÔ¦ sAmA®y píTŸjn SAyu pyÜt rhk r, jb tk
wn devtASAš k ISAyu hÔ, wse ibtAk rnrk k oBI jA sk tAhÔ, pÕu-yoin
mš BI w¥pÚA ho sk tA hÔ, áAet-yoin mš BI w¥pÚA ho sk tA hÔ¦ leik n jo
BgvAn k A üAvk hÔ vh vhAM SAyu pyÜt rhk r, ijtnI wn devtASAš k I
SAyu hotI hÔ wtnI ibtAk r wsI Bv mš pirinvAQf k o áAAðA ho jAtA hÔ¦
iBöuSo, git tTA w¥pVØA ke bAre mš yh ivÕeútA hÔ, yh KAs bAt hÔ, yh
Bed hÔ ôAnI SAyQ üAvk tTA SôAnI píTŸjn mš¦
“iBöuSo, sMsAr mš ye tIn áAk Ar ke log hÓ¦”
5. SsP ltA-sP ltA1 suØA
118. “iBöuSo, ye tIn SsP ltAaM hÓ¦ k Èn-sI tIn?
“ÕIl pAln mš SsP l honA, icØA (smAiD) k I áAAiFt mš SsP l
honA, díVÏx (áAôA) ke SiDgm mš SsP lhonA¦
“iBöuSo, ÕIl pAln mš SsP l honA ik se k hte hÓ?
“iBöuSo, ak ¯yVEt áAAfI-˜hsA k rtA hÔ, corI k rtA hÔ, k AmBog
sMbMDI imÉyAcAr k rtAhÔ, JUX boltA hÔ, cuglI KAtA hÔ, k XorboltA hÔ,
¯yTQ boltA hÔ¦ iBöuSo, qse ÕIl pAln mš SsP l honA k hte hÓ¦
1 pAil ‘ivpiH’ ih®dI ‘ivpiH’ k A pyAQy nh™ hÔ¦ ih®dI ‘ivpiH’ k A STQ ‘sMk x’
‘nAՒ ‘SAP t’ SAid hÔ¦ pAil ‘ivpiH’ k A STQ ‘SsP ltA’ hÔ¦ pAil ‘sIl ivpiH’
k A STQ ‘ÕIl pAln mš SsP l honA’ hÔ¦ wsI trh pAil ‘sýpdA’ k A STQ ih®dI
‘sMpdA’ nh™ hÔ¦ ih®dI ‘sMpdA’ k A STQ ‘DnsMpiH’ ‘aeÎvyQ’ SAid hÔ¦ pAil ‘sýpdA’
k ASTQ ‘sP ltA’ hÔ¦ pAil ‘sIl sýpdA’ k ASTQ ‘ÕIl pAln mš sP lhonA’ hÔ¦
‘ivpiH’ tTA ‘sýpdA’ pAil vANÒmy mš pAirBAiúk Ոd hÓ¦
 (12) 2. SpAy (nrk )vgQ 275

“iBöuSo, icØA (smAiD) k IáAAiFt mš SsP lhonA ik se k hte hÓ?

“iBöuSo, ak ¯yVEt loBI hotA hÔ, kR oDIhotA hÔ¦ iBöuSo, qse icØA
(smAiD) k I áAAiFt mš SsP lhonA k hte hÓ¦
“iBöuSo, díVÏx (áAôA) ke SiDgm mš SsP lhonA ik se k hte hÓ?
“iBöuSo, ak ¯yVEt imÉyA-díVÏx vAlA hotA hÔ, ivprIt-mit
(ivprIt dÕQn vAlA)-dAn k A, yô k A, SAhuit k A, sukí t-duÏkí tk moÜ k A
P l nh™, yh lok nh™, prlok nh™, mAtA nh™, iptA nh™, œyut hok r
w¥pÚA hone vAle áAAfI nh™, sMsAr mš k oqQ s®mAgQ-gAmI, supT-gAmI
ümf-bRAµf nh™ jo qs lok tTA prlok k o ‰vyM jAnk r sAöAt k r
wsk I bAt k rte hAš – vh aesA mAnne vAlA hotA hÔ¦ iBöuSo, qse díVÏx
(áAôA) ke SiDgm mš SsP lhonA k hte hÓ¦
“iBöuSo, ÕIl pAln mš SsP lhone ke k ArfáAAfI ÕrIr ke n rhne
pr, mrne ke bAd SpAygit, dugQit mš pìzk r nrk mš pÔdA hote hÓ, STvA
icØA (smAiD) k I áAAiFt mš SsP l hone ke k Arf áAAfI ÕrIr ke n rhne
pr, mrne ke bAd SpAygit, dugQit mš pìzk r nrk mš pÔdA hote hÓ STvA
díVÏx (áAôA) ke SiDgm mš SsP l hone ke k Arf áAAfI, ÕrIr ke n rhne
pr, mrne ke bAd SpAygit, dugQit mš pìzk rnrk mš pÔdA hote hÓ¦ iBöuSo,
ye tIn SsP ltAaM hÓ¦
“iBöuSo, ye tIn sP ltAaM hÓ? k Èn-sI tIn?
“ÕIl pAln mš sP l honA, icØA (smAiD) k I áAAiFt mš sP l honA
tTA díVÏx (áAôA) ke SiDgm mš sP lhonA¦
“iBöuSo, ÕIl pAln mš sP l honA EyA hÔ?
“yhAM, iBöuSo! ak ¯yVEt áAAfI-ihMsA se ivrt hotA hÔ, corI se ivrt
hotA hÔ, k AmBog sMbMDI imÉyAcAr se ivrt hotA hÔ, JUX bolne se ivrt
hotA hÔ, cuglI KAne se ivrt hotA hÔ, k Xor bolne se ivrt rhtA hÔ tTA
¯yTQ bolne se ivrt rhtA hÔ¦ iBöuSo, qse ÕIl pAln mš sP lk hte hÓ¦
“SÈr iBöuSo! icØA (smAiD) k I áAAiFt mš sP lhonA EyA hÔ?
“yhAM, iBöuSo! ak ¯yVEt SloBI hotA hÔ, SkR oDI hotA hÔ¦
iBöuSo, qse icØA (smAiD) k I áAAiFt mš sP lhonA k hte hÓ¦
“SÈr iBöuSo! díVÏx (áAôA) ke SiDgm mš sP lhonA ik se k hte hÓ?
“yhAM, iBöuSo! ak ¯yVEt sýyk -díVÏx vAlA hotA hÔ, sIDI-smJ
vAlA –dAn k A,yô k A,SAhuit, sukí t-duÏkí tk moÜ k AP l-ivpAk hÔ, yh
276 i©k inpAt

lok hÔ, prlok hÔ, mAtA hÔ, iptA hÔ, œyut hok r w¥pÚA hone vAle áAAfI hÓ,
lok mš s®mAgQ-gAmI, supT-gAmI, ümf-bRAµf hÓ jo qs lok tTA
prlok k o‰vyM jAnk r,sAöAt k rwnk IbAt k rte hÓ –vh aesA mAntA
hÔ¦ iBöuSo! qse díVÏx (áAôA) ke SiDgm mš sP l honA k hte hÓ¦
“iBöuSo, ÕIl pAln mš sP l hone ke k Arf áAAfI ÕrIr ke n rhne
pr, mrne ke bAd sugit k o áAAðA ho ‰vgQlok mš j®m gRhf k rte hÓ yA
iBöuSo, icØA (smAiD) k I áAAiðA mMe sP l hone ke k Arf áAAfI ÕrIr CUxne
pr, mrne ke bAd sugit k o áAAðA ho ‰vgQlok mš j®m gRhf k rte hÓ STvA
iBöuSo, díVÏx (áAôA) ke SiDgm mš sP l hone ke k Arf áAAfI ÕrIr CUxne
pr, mrne ke bAd sugit k oáAAðA ho ‰vgQlok mš j®m gRhf k rte hÓ¦
“iBöuSo, ye tIn sP ltAaM hÓ¦”
6. Snulom mAgQ suØA
119. “iBöuSo, tIn SsP ltAaM hÓ¦ k Èn-sI tIn?
“ÕIl pAln mš SsP l honA, icØA (smAiD) k I áAAiFt mš SsP l
honA, díVÏx (áAôA) ke SiDgm mš SsP lhonA... (pUvAQnusAr)
“iBöuSo, jÔse Wpr Pš k AhuSA pAsA jhAM-jhAM BI igrtA hÔ, inVÎct
hI XIk igrk r áAitVÏXt ho jAtA hÔ, qsI áAk Ar iBöuSo, ÕIl pAln mš
SsP l hone ke k Arf áAAfI... mš pÔdA hote hÓ (nrk mš igrnA inVÎct hÔ),
STvA icØA (smAiD) k I áAAiFt mš SsP l hone ke k Arf... pÔdA hote hÓ
STvA díVÏx (áAôA) ke SiDgm mš SsP l hone ke k Arf... pÔdA hote hÓ¦
iBöuSo, ye tIn SsP ltAaM hÓ¦
“iBöuSo, ye tIn sP ltAaM hÓ? k Èn-sI tIn?
“ÕIl pAln mš sP l honA, icØA (smAiD) k I áAAiFt mš sP l honA,
díVÏx (áAôA) ke SiDgm mš sP lhonA¦
“iBöuSo, jÔse Wpr Pš k AhuSA pAsA jhAM-jhAM BI igrtA hÔ, XIk hI
igrtA hÔ, qsI áAk Ar iBöuSo, ÕIl pAln mš sP l hone ke k Arf áAAfI...
j®m gRhf k rte hÓ, STvA icØA (smAiD) k IáAAiFt mš sP lhone ke k Arf
áAAfI... j®m gRhf k rte hÓ, STvA díVÏx (áAôA) ke SiDgm mš sP l hone
ke k Arf áAAfI... j®m gRhf k rte hÓ¦ iBöuSo, ye tIn sP ltAaM hÓ¦”
7. k mAÜt suØA
120. “iBöuSo, ye tIn SsP ltAaM hÓ¦ k Èn-sI tIn?
 (12) 2. SpAy (nrk )vgQ 277

“k mAÜt (sýyk k mQ) k rne mš SsP l honA, SAjIv (sýyk

SAjIivk A)áAAFt k rne mš SsP lhonA, díVÏx (sýyk díVÏx) ke SiDgm mš
SsP l honA¦
“iBöuSo, k mAÜt (sýyk k mQ) k rne mš SsP lhonA ik se k hte hÓ?
“yhAM, iBöuSo, ak ¯yVEt áAAfI-˜hsA k rtA hÔ... ¯yTQ boltA hÔ¦
iBöuSo, qse k mAÜt k rne mš SsP lhonA k hte hÓ¦
“SÈr iBöuSo, SAjIv áAAFt k rne mš SsP lhonA ik se k hte hÓ?
“yhAM, iBöuSo, ak ¯yVEt imÉyA-jIvI hotA hÔ, imÉyA-SAjIivk Ase
jIivk A clAtA hÔ¦ iBöuSo, qse SAjIv áAAFt k rne mš SsP l honA k hte
hÓ¦
“SÈr iBöuSo, díVÏx ke SiDgm mš SsP lhonA ik se k hte hÓ?
“yhAM, iBöuSo, ak ¯yVEt imÉyA-díVÏx vAlA, ivprIt-mit vAlA
hotA hÔ – dAn k A, yô k A... jo qs lok tTA prlok k o ‰vyM jAnk r,
sAöAt k r wnk I bAt k rte hÓ – aesA mAnne vAlA hotA hÔ¦ iBöuSo! qse
díVÏx ke SiDgm mš SsP lhonA k hte hÓ¦ iBöuSo, ye tIn SsP ltAaM hÓ¦
“iBöuSo, ye tIn sP ltAaM hÓ¦ k Èn-sI tIn?
“k mAÜt k rne mš sP lhonA, SAjIv k IáAAiFt mš sP lhonA, díVÏx ke
SiDgm mš sP l honA¦
“iBöuSo, k mAÜt k rne mš sP lhonA EyA hÔ?
“yhAM, iBöuSo, ak ¯yVEt áAAfI-˜hsA se ivrt rhtA hÔ...¯yTQ bolne
se ivrt rhtA hÔ¦ iBöuSo, qse k mAÜt k rne mš sP lhonA k hte hÓ¦
“SÈr iBöuSo, SAjIv k I áAAiFt mš sP lhonA ik se k hte hÓ?
“yhAM, iBöuSo, ak ¯yVEt sýyk jIvI hotA hÔ, vh sýyk
SAjIivk A se jIivk A clAtA hÔ¦ iBöuSo, qse SAjIv k I áAAiFt mš sP l
honA k hte hÓ¦
“SÈr iBöuSo, díVÏx ke SiDgm mš sP lhonA ik se k hte hÓ?
“iBöuSo, ak ¯yVEt sýyk -díVÏx vAlA hotA hÔ... SivprIt-dÕIQ –
dAn k A... jo qs lok tTA prlok k o ‰vyM jAnk r, sAöAt k r wnk I
bAt k rte hÓ – aesA mAnne vAlA hotA hÔ¦ iBöuSo, qse díVÏx ke SiDgm mš
sP l honA k hte hÓ¦ iBöuSo, ye tIn sP ltAaM hÓ¦”
278 i©k inpAt

8. ÕuictA suØA (áATm)

121. “iBöuSo, ye tIn ÕuictAaM hÓ¦ k Èn-sI tIn?
“k AyA k I ÕuictA, vAfI k I ÕuictA, mn k I ÕuictA¦
“iBöuSo, k AyA k I ÕuictA ik se k hte hÓ?
“yhAM, iBöuSo, ak ¯yVEt áAAfI-˜hsA se ivrt rhtA hÔ, corI se
ivrt rhtA hÔ¦ k AmBog sMbMDI imÉyAcAr se ivrt rhtA hÔ¦ iBöuSo, yh
k AyA k I ÕuictA hÔ¦
“SÈr iBöuSo, vAfI k I ÕuictA EyA hÔ?
“yhAM, iBöuSo, ak ¯yVEt JUX bolne se ivrt rhtA hÔ... cuglI KAne
se ivrt rhtA hÔ, k Xor bolne se ivrt rhtA hÔ tTA ¯yTQ bolne se ivrt
rhtA hÔ¦ iBöuSo, qse vAfI k I ÕuictA k hte hÓ¦
“SÈr iBöuSo, mn k I ÕuictA EyA hÔ?
“yhAM, iBöuSo, ak ¯yVEt inloQBI hotA hÔ, SkR oDI hotA hÔ tTA
sýyk -díVÏxvAlA hotA hÔ¦ iBöuSo, yh mn k IÕuictA hÔ¦ iBöuSo, ye tIn
ÕuictAaM hÓ¦”
9. ÕuictA suØA (i«tIy)
122. “iBöuSo, ye tIn ÕuictAaM hÓ¦ k Èn-sI tIn?
“k AyA k I ÕuictA, vAfI k I ÕuictA, mn k I ÕuictA¦
“SÈr iBöuSo, k AyA k I ÕuictA EyA hÔ?
“yhAM, iBöuSo, iBöu áAAfI-˜hsA se ivrt hotA hÔ, corI se ivrt hotA
hÔ, SbRµcyQ se ivrt hotA hÔ¦ iBöuSo, yh k AyA k I ÕuictA hÔ¦
“SÈr iBöuSo, vAfI k I ÕuictA EyA hÔ?
“yhAM, iBöuSo, iBöu JUX se ivrt hotA hÔ, cuglI KAne se ivrt hotA
hÔ, k Xorbolne se ivrt hotA hÔ tTA ¯yTQ bolne se ivrt hotA hÔ¦ iBöuSo,
yh vAfI k I ÕuictA hÔ¦
“SÈr iBöuSo, mn k I ÕuictA EyA hÔ?
“yhAM, iBöuSo, iBöu Spne BItr k AmœCMd (k Amuk tA)ke iv¬mAn
hone pr ‘mere BItr k AmœCMd hԒ, yh BlI áAk Ar jAntA hÔ¦ wsmš k AmœCMd
nh™ hone pr ‘mere BItr k AmœCMd nh™ hԒ, yh BlI áAk Ar jAntA hÔ¦ ijs
trh Snu¥pÚA k AmœCMd k Iw¥pVØA hotI hÔ –wse BlI áAk ArjAntA hÔ¦ ijs
 (12) 2. SpAy (nrk )vgQ 279

trh w¥pÚA k AmœCMd k A áAhAf hotA hÔ – wse BlI áAk Ar jAntA hÔ¦ ijs
trh áAhIf k AmœCMd k I BivÏy me w¥piH nh™ hotI hÔ – wse BlI áAk Ar
jAntA hÔ¦
“Spne BItr ¯yApAd («eú) iv¬mAn hone pr ‘mere BItr «eú hԒ, yh
BlI áAk Ar jAntA hÔ¦ BItr «eú nh™ hone pr ‘mere BItr «eú nh™ hԒ, yh
BlI áAk ArjAntA hÔ¦ ijs trh Snu¥pÚA «eú k Iw¥pVØA hotI hÔ –wse BlI
áAk Ar jAntA hÔ¦ ijs trh w¥pÚA «eú k A áAhAf hotA hÔ – wse BlI áAk Ar
jAntA hÔ¦ ijs trh áAhIf huSA «eú iP r nh™ w¥pÚA hotA hÔ – wse BlI
áAk Ar jAntA hÔ¦
“Spne BItr SAl‰y (=‰¥yAn-míÂ) iv¬mAn hone pr ‘mere BItr
SAl‰y hԒ, yh BlI áAk Ar jAntA hÔ¦ wsmš SAl‰y nh™ hone pr ‘mere
BItr SAl‰y nh™ hԒ, yh BlI áAk Ar jAntA hÔ¦ ijs trh Snu¥pÚA
SAl‰y k I w¥pVØA hotI hÔ – wse BlI áAk Ar jAntA hÔ¦ ijs trh w¥pÚA
SAl‰y k A áAhAf hotA hÔ – wse BlI áAk Ar jAntA hÔ¦ ijs trh áAhIf
huSA SAl‰y BivÏy mš w¥pÚA nh™ hotA hÔ – wse BlI áAk Ar jAntA hÔ¦
“Spne BItr wÂtpn tTA pÎcAHAp (SÈÂ¥y-k Èkí ¥y)iv¬mAn hone
pr ‘mere BItr wÂtpn tTA pÎcAHAp hԒ, yh BlI áAk ArjAntA hÔ¦ wsme
wÂtpn tTA pÎcAHAp nh™ hone pr ‘wÂtpn tTA pÎcAHAp nh™ hԒ –
yh BlI áAk Ar jAntA hÔ¦ ijs trh Snu¥pÚA wÂtpn tTA pÎcAHAp k I
w¥pVØA hotI hÔ –wse BlI áAk ArjAntA hÔ¦ ijs trh w¥pÚA wÂtpn tTA
pÎcAHAp k A áAhAf hotA hÔ – wse BlI áAk Ar jAntA hÔ¦ ijs trh áAhIf
huSA wÂtpn tTA pÎcAHAp BivÏy mš w¥pÚA nh™ hotA hÔ – wse BlI
áAk Ar jAntA hÔ¦
“Spne BItr sMÕy (ivicik ¥sA) iv¬mAn hone pr ‘mere BItr sMÕy
hԒ, yh BlI áAk Ar jAntA hÔ¦ BItr sMÕy nh™ hone pr ‘mere BItr sMÕy
nh™ hԒ, yh BlI áAk Ar jAntA hÔ¦ ijs trh Snu¥pÚA sMÕy k I w¥pVØA
hotI hÔ –wse BlI áAk ArjAntA hÔ¦ ijs trh w¥pÚA sMÕy k AáAhAf hotA
hÔ –wse BlI áAk ArjAntA hÔ¦ ijs trh áAhIf sMÕy BivÏy mš w¥pÚA nh™
hotA hÔ – wse BlI áAk Ar jAntA hÔ¦ iBöuSo, yh mn k I ÕuictA hÔ¦
iBöuSo, ye tIn ÕuictAaM hÓ¦”
“k Aysu˜c vcIsu˜c, cetosu˜c SnAsvM¦
su˜c soce†ysýpÚAM, SAhu in®hAtpApk ”V®t‹
280 i©k inpAt

[“ijsk Ak Ay(-k mQ) piv© hÔ, vAfI piv© hÔ tTA mn piv© hÔ aese
piv© Õuic-BAv-sMpÚA SnAsRv k o pAp se ‰vœC huSA k hte hÓ¦”]
10. mÈn suØA
123. “iBöuSo ‘mÈn’ tIn áAk Ar k A hotA hÔ¦ k Èn-se tIn áAk Ar
k A?k AyAk AmÈn, vAfI k AmÈn, mn k AmÈn¦ iBöuSo, k AyAk A‘mÈn’
kÔ sA hotA hÔ?
“iBöuSo, iBöu áAAfI-˜hsA se ivrt hotA hÔ, corI se ivrt hotA hÔ,
k AmBog sMbMDI imÉyAcAr se ivrt hotA hÔ¦ iBöuSo, yh k AyA k A ‘mÈn’
k hlAtA hÔ¦
“SÈr iBöuSo, vAfI k A mÈn kÔ sA hotA hÔ?
“yhAM, iBöuSo, iBöu JUX bolne se ivrt hotA hÔ, cuglI KAne se ivrt
hotA hÔ, k Xor bolne se ivrt hotA hÔ, ¯yTQ bolne se ivrt hotA hÔ¦
iBöuSo, yh vAfI k A ‘mÈn’ k hlAtA hÔ¦
“SÈr iBöuSo, mn k A ‘mÈn’ kÔ sA hotA hÔ?
“yhAM, iBöuSo, iBöu SAsRvAš k A öy k r, SnAsRv icØA-ivmuVEt,
áAôA-ivmuVEt k o qsI jIvn mš Spne SAp jAnk r, sAöAt k r, áAAðAk r
ivhAr k rtA hÔ¦ iBöuSo, yh mn k A ‘mÈn’ k hlAtA hÔ¦
“iBöuSo, ye tIn ‘mÈn’ hÓ¦”
“k Aymu˜n vcImu˜n, cetomu˜n SnAsvM¦
mu˜n mone†ysýpÚAM, SAhu sˆbFphAiyn”V®t‹
[“ijsk Ik AyA‘mÈn’ hÔ, ijsk IvAfI ‘mÈn’ hÔ, ijsk AicØA ‘mÈn’
hÔ – aese mÈn-yuEt, svQ¥yAgI SnAsRv jn k o ‘muin’ k hte hÓ¦”]
*****
(13) 3. ku isnAr vgQ
1. ku isnAr suØA
124. ak smy BgvAn ku ÕInArA mš bilhrf nAm ke vn-KMz mš
ivhAr k rte Te¦ vhAM BgvAn ne iBöuSAš k o sMboiDt ik yA –
“iBöuSo!”
 (13) 3. ku isnArvgQ 281

“BdMt!” k hk rwn iBöuSAš ne BgvAn k o áAitvcn idyA¦ BgvAn

ne yh k hA –
“iBöuSo, k oqQ ak iBöu ik sIak gAMv yA ingm ke SAüy mš rhk r
ivhAr k rtAhÔ¦ k oqQ gíh‰T yA gíh‰T-pu© SAk rwse Sgle idn ke Bojn ke
ila SAmMi©t k rtAhÔ¦ iBöuSo! qœCA k rne vAlA iBöu wse ‰vIk Ark rletA
hÔ¦ ws rAt ke bIt jAne pr, pUvAQø smy hone pr, (cIvr) phn, pA©-cIvr
le, vh ws gíh‰T vA gíh‰T-pu© ke Gr phuÙctA hÔ¦ jAk r ibCe SAsn pr
bÔXtA hÔ¦ vh gíhpit vA gíhpit-pu© ws iBöu k o biìZyA KAnA, biìZyA
Bojn Spne hAT se prostA hÔ¦ wske mn mš hotA hÔ –SœCA hÔ yh gíhpit
vA gíhpit-pu© biìZyA KAnA, biìZyA Bojn muJe Spne hAT se prostA hÔ¦
wske mn mš yh BI hotA hÔ –EyA SœCA ho yid yh gíhpit vA gíhpit-pu©
BivÏy mš BI biìZyA KAnA, biìZyA Bojn muJe Spne hAT se prose¦ ws
Bojn mš SAsEt hok r,mUVœCQt hok r,vÕ mš hok r,SAdInv (KtrA, burA
pirfAm) n deKtA huSA, wsse ivmuEt hone k I áAôA se ivhIn ho vh wse
gRhf k rtAhÔ¦ wske mn mš k Am-ivtkQ BI wXte hÓ, ¯yApAd-ivtkQ BI wXte
hÓ tTA iv˜hsA-ivtkQ BI wXte hÓ¦ iBöuSo, qs áAk Arke iBöu k oidye gye
dAn k A mÓ ‘mhAn-P l’ nh™ k htA¦ yh ik sila? EyAšik , iBöuSo, vh
iBöu ‘áAmØA’ (áAmAdI) rhk rivhAr k rtAhÔ¦
“qsI áAsMg mš, iBöuSo, k oqQ ak iBöu ik sI ak gAMv yA ingm ke
SAüy mš rhk r ivhAr k rtA hÔ¦ k oqQ gíh‰T yA gíh‰T-pu© SAk r wse
Sgle idn ke Bojn ke ila SAmMi©t k rtA hÔ¦ iBöuSo! qœCA k rne vAlA
iBöu wse ‰vIk Ar k r letA hÔ¦ ws rAt ke bIt jAne pr, pUvAQø smy hone
pr, (cIvr) phn, pA©-cIvr le vh ws gíh‰T vA gíh‰T-pu© ke Gr
phuÙctA hÔ¦ jAk r ibCe SAsn pr bÔXtA hÔ¦ gíhpit vA gíhpit-pu© ws
iBöu k obiìZyA KAnA, biìZyA Bojn Spne hAT se prostA hÔ¦ wske mn mš
yh nh™ hotA – SœCA hÔ yh gíhpit yA gíhpit-pu© biìZyA-KAnA,
biìZyA-Bojn muJe Spne hAT se prostA hÔ¦ wske mn mš yh BI nh™ hotA
hÔ – EyA SœCA ho yid yh gíhpit yA gíhpit-pu© BivÏy mš BI
biìZyA-KAnA, biìZyA-Bojn muJe Spne hAT se prose¦ ws Bojn mš
SAsEt n ho, SmUVœCQt rh k r, vÕIBUt n ho, SAdInv deKtA huSA,
wsse ivmuEt hone k IáAôA se yuEt ho vh wse gRhf k rtAhÔ¦ wske mn mš
inÏkR mf-ivtkQ wXte hÓ, S«eú-sMbMDI ivtkQ wXte hÓ, Siv˜hsA-sMbMDI
282 i©k inpAt

ivtkQ wXte hÓ¦ iBöuSo, qs áAk Ar ke iBöu k o idye gye dAn k A mÓ ‘mhAn
P l’ k htAhUM¦ yh ik sila?iBöuSo, iBöu SáAmAdI rh ivhAr k rtAhÔ¦”
2. k lh suØA
125. “iBöuSo, ijs idÕA mš iBöu SAps mš Jgìzte hÓ, k lh k rte
hÓ, ivvAd k rte hÓ, pr‰pr ak dUsre k o ՈdÕUl se b™Dte hua ivcrte hÓ,
iBöuSo, ws idÕA mš jAne k Ito bAt hI EyA, ws idÕA k ISor ›yAn dene
se BI muJe suK nh™ hotA¦ wnke bAre mš mere mn mš yh inÎcy ho jAtA hÔ
ik wn SAyuÏmAnAš ne tIn bAtAš k oCoìz idyA hogA SÈr dUsrI tIn bAtAš k o
hI bìZAyA hogA¦
“ik n tIn bAtAš k o Coìz idyA hogA? nÔÏkR ýy-ivtkQ ,
S¯yApAd-ivtkQ , Siv˜hsA-ivtkQ ¦ qn tIn bAtAš k o Coìz idyAhogA¦
“ik n tIn bAtAš k o hI bìZAyA hogA?
“k Am-ivtkQ ,¯yApAd-ivtkQ , iv˜hsA-ivtkQ ¦ qn tIn bAtAš k o hI
bìZAyA hogA¦
“iBöuSo, ijs idÕA mš iBöu SAps mš Jgìzte hÓ, k lh k rte hÓ,
ivvAd k rte hÓ, pr‰pr ak dUsre k o ՈdÕUl se b™Dte hua ivcrte hÓ,
iBöuSo, ws idÕA mš jAne k Ito bAt hI EyA, ws idÕA k ISor ›yAn dene
se BI muJe suK nh™ hotA¦ wnke bAre mš mere mn mš yh inÎcy ho jAtA hÔ
ik wn SAyuÏmAnAš ne qn tIn bAtAš k o Coìz idyA hogA SÈr qn tIn bAtAš
k o hI bìZAyA hogA¦
“iBöuSo, ijs idÕA mš iBöu smgR-BAv se, áAmuidt mn se, pr‰pr
ivvAd n k rte hua, dUD-pAnI bne hua, ak dUsre k oáAem k IdíVÏx se sýyk
áAk Ar se deKte hua ivcrte hÓ, iBöuSo, ws idÕA k I Sor ›yAn dene k I to
bAt hI EyA, ws idÕA k I Sor jAne mš muJe suK imltA hÔ¦ wnke bAre mš
mere mn mš inÎcy ho jAtA hÔ ik wn SAyuÏmAnAš ne tIn bAtAš k oCoìz idyA
hogA SÈr tIn bAtAš k o hI bìZAyA hogA¦
“ik n tIn bAtAš k o Coìz idyAhogA?
“k Am-ivtkQ ,¯yApAd-ivtkQ , iv˜hsA-ivtkQ ¦ qn tIn bAtAš k o Coìz
idyA hogA¦
“ik n tIn bAtAš k o bìZAyA hogA? nÔÏkR ýy-ivtkQ ...bìZAyA hogA¦
iBöuSo, ijs idÕA mš iBöu smgR-BAv se... suK imltA hÔ¦ wnke bAre mš...
bìZAyA hogA¦”
 (13) 3. ku isnArvgQ 283

3. gotmk -ceity suØA

126. ak smy BgvAn vÔÕAlI ke gotmk cÔ¥y mš ivhAr k rte Te¦
vhAM BgvAn ne iBöuSAš k o sMboiDt ik yA –
“iBöuSo!”
“BdMt!” k hk riBöuSAš ne BgvAn k oáAitvcn idyA¦ BgvAn ne yh
k hA –
“iBöuSo, mÓ pUrI trh jAnk r DmQ k A wpdeÕ k rtA hUM, ibnA pUrI
trh jAne nh™; iBöuSo, mÓ indAn (=hetu)-siht DmoÜ k A wpdeÕ detA hUM,
ibnA indAn ke nh™; iBöuSo, mÓ áAAithAyQ ke sAT DmoÜ k AwpdeÕ k rtAhUM,
ibnA áAAithAyQ ke nh™¦ jb mÓ pUrI trh jAnk r DmQ k A wpdeÕ k rtA hUM,
ibnA pUrI trh jAne nh™; jb mÓ indAn-siht DmQ k A wpdeÕ k rtA hUM,
ibnA indAn ke nh™; jb mÓ áAAithAyQ ke sAT DmQ k AwpdeÕ k rtAhUM, ibnA
áAAithAyQ ke nh™ tb mere wpdeÕ ke SnusAr SAcrf honA hI cAiha, merA
SnuÕAsn mAnA hI jAnA cAiha¦ iBöuSo, tuýhArI sMtuVÏx ke ila, tuýhAre
sMtoú ke ila, tuýhArI áAsÚAtA ke ila yh pyAQðA hÔ ik –‘BgvAn sýyk
sMbu hÓ, DmQ su-SA¼yAt (BlI áAk Ark hAgyA) hÔ, sMG sumAgQ-gAmI hÔ¦’”
BgvAn ne yh k hA¦
sMtuÏx hua wn iBöuSAš ne BgvAn ke BAúf k A SiBnMdn ik yA¦ qs
‘¯yA¼yA’ ke k he jAte smy shsRI lok DAtu k AMp wXI¦
4. Br»zuk AlAm suØA
127. ak smy BgvAn k oÕl jnpd mš cAirk A k rte hua
k iplv‰tu phuÙce¦ mhAnAm ÕAEy ne sunA ik BgvAn k iplv‰tu mš phuÙc gye
hÓ¦ tb mhAnAm ÕAEy BgvAn ke pAs gyA¦ pAs jAk r BgvAn k o
SiBvAdn k r ak Sor KìzA ho gyA¦ ak Sor Kìze mhAnAm ÕAEy k o
BgvAn ne yh k hA –
“mhAnAm! k iplv‰tu jA¦ aesA invAs‰TAn Koj jhAM hm SAj ak
rAt rhš¦”
“BMte! SœCA¦” k hk rmhAnAm ÕAEy ne BgvAn k o áAitvcn idyA
SÈr k iplv‰tu mš áAveÕ k r wsne sArI k iplv‰tu mš invAs‰TAn KojA¦
wse k iplv‰tu mš k oqQ aesA invAs‰TAn nh™ idKAqQ idyA jhAM BgvAn ak
rAt rh skš ¦ tb mhAnAm ÕAEy BgvAn ke pAs gyA¦ pAs jAk r wsne
BgvAn se k hA –
284 i©k inpAt

“BMte! k iplv‰tu mš vÔsA invAs‰TAn nh™ hÔ jhAM BgvAn SAj ak

rAt rhš¦ BMte! yh Br»zu k AlAm hÔ BgvAn k A purAnA sh-pAXI¦ SAj rAt
BgvAn wske SAüm mš rhš¦”
“mhAnAm! jA¦ ÕynAsn ibCA¦”
“BMte! SœCA” k h,mhAnAm ÕAEy BgvAn k IbAt sun Br»zu k AlAm
ke SAüm gyA¦ jAk r ÕynAsn tÔyAr k r, pÔr Done ke ila pAnI rKk r,
BgvAn ke pAs gyA¦ jAk r BgvAnse bolA –
“BMte! ÕynAsn ibCA hÔ¦ pÔr Done ke ila pAnI rKA hÔ¦ Sb BMte!
BgvAn jo qs smy k rnA ho k rš¦”
tb BgvAn Br»zu k AlAm ke SAüm gye¦ phuÙck r ibCe SAsn pr
bÔXe¦ bÔXk r pAMv Doye¦ ws smy mhAnAm ÕAEy ke mn mš yh ivcAr
SAyA –
“SAj BgvAn k As¥sMg k rne k Asmy nh™ hÔ¦ BgvAn Tke hÓ¦ k l
mÓ BgvAn k IsevA mš SAWMgA¦” vh BgvAn k oáAfAm k r,áAdVöfA k rke
clA gyA¦
Sb mhAnAm ÕAEy ws rAi© ke bItne pr BgvAn ke pAs gyA¦ pAs
jAk rBgvAn k oSiBvAdn k rak Sor bÔX gyA¦ ak Sor bÔXe mhAnAm
ÕAEy k o BgvAn ne yh k hA –
“mhAnAm! qs sMsAr mš tIn áAk Ar ke ÕA‰tA hÓ¦ k Èn-se tIn áAk Ar
ke ?”
“mhAnAm! ak ÕA‰tA k AmnASAš k A pUfQ ôAn se (yTATQt:) áAôApn
k rte hÓ, Áp k A nh™, vednASAš k A nh™; mhAnAm! ak dUsre ÕA‰tA
k AmnASAš k A pUfQ ôAn se áAôApn k rte hÓ, Áp k A pUfQ ôAn se áAôApn
k rte hÓ, vednASAš k A nh™; mhAnAm! ak tIsre ÕA‰tA k AmnASAš k A pUfQ
ôAn se áAôApn k rte hÓ, Áp k ApUfQ ôAn se áAôApn k rte hÓ SÈr vednASAš
k ApUfQ ôAn se áAôApn k rte hÓ¦ mhAnAm! sMsAr mš ye tIn áAk Arke ÕA‰tA
hÓ¦ mhAnAm! qn tIn áAk Arke ÕA‰tASAš k Aak hI inÏk úQ hÔ vA iBÚA-iBÚA
inÏk úQ hÔ?”
aesA k he jAne pr Br»zu k AlAm ne mhAnAm ÕAEy k o yh k hA –
“mhAnAm! k h ik ak hI inÏk úQhÔ¦”
aesA k hne pr BgvAn ne mhAnAm ÕAEy k o k hA –
 (13) 3. ku isnArvgQ 285

“mhAnAm! k h Snek ¦”
dUsrI bAr BI Br»zu k AlAm ne mhAnAm ÕAEy k o yh k hA –
“mhAnAm! k h ak ¦” dUsrI bAr BI BgvAn ne mhAnAm ÕAEy k o k hA –
“mhAnAm! k h Snek ¦” tIsrI bAr BI Br»zu k AlAm ne mhAnAm ÕAEy k o
k hA –“mhAnAm! k h ak ¦” tIsrI bAr BI BgvAn ne mhAnAm ÕAEy k o
k hA – “mhAnAm! k h Snek ¦”
tb Br»zu k AlAm ke mn mš yh huSA –
“áAtApI mhAnAm ÕAEy ke sAmne ümf gÈtm ne merA tIn bAr KMzn
k r idyA¦ mere ila SœCA hÔ ik mÓ k iplv ‰tu se ink l BAgUM¦”
tb Br»zu k AlAmk iplv‰tu se clA gyA¦ k iplv‰tu se jo gyA, so
gyA¦ iP r lÈxk r nh™ SAyA¦
5. h¥Tk suØA
128. ak smy BgvAn üAv‰tI mš SnATipV»zk ke SArAm mš
ivhAr k rte Te¦ ws smy SiBÁp h¥Tk -devpu© rAt ke bItte sAre ke sAre
jetvn k o áAk AiÕt k r BgvAn ke pAs gyA¦ pAs jAk r ‘BgvAn ke
sAmne KìzA hoWMgA’ soc lìzKìzAtA TA, qDr-wDr Juk tA TA ˜k tu KìzA
nh™ rh sk tATA¦ jÔse GI yA tel k oyid bAlU pr zAlA jAa to vh nIce
clA jAtA hÔ, Wpr nh™ rhtA, wsI áAk Arh¥Tk devpu© ‘BgvAn ke sAmne
KìzA hoWMgA’ soc lìzKìzAtA TA, qDr-wDr Juk tA TA ˜k tu KìzA nh™ rh
sk tA TA¦
tb BgvAn ne h¥Tk -devpu© k o yh k hA –“h¥Tk ! tU ‰TUl Áp
bnA”¦ “BMte! SœCA” k h h¥Tk -devpu© BgvAn k I bAt sun ‰TUl Áp
bnAk r BgvAn k o áAfAm k r ak Sor KìzA huSA¦ ak Sor Kìze hua
h¥Tk -devpu© k o BgvAn ne yh k hA –
“h¥Tk ! mnuÏy rhte smy jo-jo bAtš hotI T™, ve qs smy BI
áAvitQt hotI hÓ?
“BMte BgvAn! jo bAtš phle mnuÏy rhte smy hotI T™, ve bAtš Sb
BI áAvitQt hotI hÓ SÈr jo bAtš phle mnuÏy rhte nh™ hotI T™, ve BI Sb
áAvitQt hotI hÓ¦ jÔse BMte BgvAn qs smy iBöuSAš se, iBöuifyAš se,
wpAsk Aš se, wpAisk ASAš se, rAjASAš se, rAjmhAmA¥yAš se, tÔiTQk Aš se,
tÔiTQk -üAvk Aš se pirvít hok r ivhAr k rte hÓ; wsI áAk Ar BMte, mÓ BI
286 i©k inpAt

devpu©Aš se pirvít ho ivcrf k rtA hUM¦ BMte! ‘h¥Tk -devpu© se DmQ sunšge’
soc dUr-dUr se devpu© SAte hÓ¦
“BMte! mÓ tIn bAtAš se StíðA rhk r,SsMtuÏx rhk rhI mr gyA¦ ik n
tIn se? BMte! mÓ BgvAn ke dÕQn se StíðA rhk rhI mr gyA¦ sÂmQ üvf
mš BI mÓ StíðA rhk rhI mr gyA¦ BMte! mÓ sMG k IsevA k rne ke ivúy mš BI
StíðA rhk r hI mr gyA¦
“BMte! mÓ qn tIn bAtAš ke ivúy mš StíðA rhk r, SsMtuÏx rhk r hI
mr gyA¦”
“nAhM Bgvto d‰sn‰s, itVØAmÀJgA ku dAcnM¦
s³‰s wp§An‰s, sÂýmsvn‰s c‹
“SiDsIlM isEKmAno, sÂýmsvne rto¦
it»fM DýmAnM SitØAo, h¥Tk o SivhM gto”it‹
[“mÓ k BI BgvAn ke dÕQn se tíðA nh™ huSA, sMG k I sevA k rne tTA
sÂmQ sunne se tíðA nh™ huSA¦ üeÏXtr-ÕIl k o sIKtA huSA, sÂmQ sunne
mš rt rhk r mÓ h¥Tk , tInAš ivúyAš mš StíðA rhk r Sivh (lok k o)
gyA¦”]
6. wVœCÏx suØA
129. ak smy BgvAn vArAfsI ke å iúptn mígdAy mš ivhAr
k rte Te¦ tb BgvAn pUvAQø smy (cIvr) phn k r tTA pA©-cIvr lek r
vArAfsI mš iBöAxn ke ila ink le¦ go-yog-iplö (brgd ke peìz ke nIce
jhAM gAyAš k IhAx lgtI TI) ‰TAn pr iBöAxn k rte smy BgvAn ne ak
iBöu k odeKA jo (›yAn-) suK se irEt TA, jo (›yAn-) suK se bAhr TA,
jo mUìZ-‰míit TA, jo SsMáAôAnI TA, jo SsmAiht TA, jo ivBRAMt-icØA TA
tTA jo SsMyt-qMiªy TA¦ ws iBöu k o deKk r BgvAnne yh k hA –
“iBöu! tU Spne SApk o jUXA sìzA huSA n bnA¦ iBöu! yh SsMBv hÔ
ik tU Spne SApk o jUXA sìzA huSA bnAye, wsmš se dugÜD ink le SÈr ws
pr mVEKyAM n bÔXš, n mMzrAyš¦
BgvAn k A yh wpdeÕ sunA to ws iBöu ke mn mš sMveg jAgA¦ tb
BgvAn ne vArAfsI mš iBöAxn k r, Bojn ke SnMtr, iBöAxn se lÈx
cuk ne pr, iBöuSAš k o SAmMi©tik yA –
 (13) 3. ku isnArvgQ 287

“iBöuSo! mÓne pUvAQø smy (cIvr) phn, pA©-cIvr le vArAfsI mš

iBöAxn ke ila áAveÕ ik yA¦ iBöuSo! mÓne go-yog-iplö mš iBöAxn ke
ila GUmte smy ak iBöu k o deKA jo (›yAn-) suK se irEt TA, jo
(›yAn-) suK se bAhr TA, jo mUìZ-‰míit TA, jo SsMáAôAnI TA, jo
SsmAiht TA, jo ivBRAMt-icØA TA, jo SsMyt-qMiªy TA¦ ws iBöu k o
deKk r mÓne k hA –
“‘iBöu! tU Spne SApk ojUXA sìzA huSA n bnA¦ iBöu! yh SsMBv hÔ
ik tU Spne SApk o jUXA sìzA huSA bnAye, wsmš se dugÜD ink le SÈr ws
pr mVEKyAM n bÔXš, n mMzrAyš¦’
“iBöuSo, mere qs wpdeÕ se ws iBöu ke mn mš sMveg pÔdA ho gyA¦
aesA k hne pr ak iBöu ne BgvAnse k hA –
“BMte! jUXn ik se k hte hÓ? sìzAyÙD ik se k hte hÓ? mVEKyAM ik se
k hte hÓ?
“iBöuSo! loB jUXn hÔ, kR oD sìzAyÙD hÔ, pApI Sku Õl-ivtkQ
mVEKyAM hÓ¦ yh SsMBv hÔ ik iBöu Spne SApk o jUXA jnAye, wsmš se
dugÜD n ink le SÈr ws pr mVEKyAM n bÔXš, n mMzrAyš¦”
“SguØAM cEKusot˜‰m, qV®ªyesu SsMvutM¦
mVEKk Anupit‰sV®t, s¸FpA rAginV‰stA‹
“k xuivyk to iBEKu, SAmg®De Sv‰suto¦
SArk A hoit inˆbAnA, ivGAt‰sev BAgvA‹
“gAme vA yid vAr²Ye, SlÂA smTmØAno¦
preit bAlo duýmeDo, mVEKk Aih purEKto‹
“ye c sIlen sýpÚAA, p²YAyUpsmertA¦
wps®tA suKM seV®t, nAsiy¥vAn mVEKk A”it‹
[“jb cöu tTA üo© qMiªyAM SrVöt rhtI hÓ, jb qMiªyAM SsMyt
rhtI hÓ tb srAg sMk £p ÁpI mVEKyAM mMzrAtI hÓ¦ jb iBöu ‘jUXA’ ho
jAtA hÔ, jb sìzAMD pÔdA hotI hÔ tb vh invAQf se dUr ho jAtA hÔ SÈr
ivnAÕ k A hI ih‰sedAr hotA hÔ¦ jo mUKQ hotA hÔ, jo buiÂhIn hotA hÔ, vh
sýyk ¥v k o ibnA áAAðA ik ye, mVEKyAš se iGrA huSA, gAMv yA Sr»y mš
ivcrtA rhtA hÔ¦ jo ÕIlsMpÚA hÓ, jo áAôAvAn hÓ ve mVEKyAš k A nAÕ k r
ÕAMt ho suKpUvQk rhte hÓ¦”]
288 i©k inpAt

7. SnurŒÂ suØA (áATm)

130. ak smy SAyuÏmAn SnurŒÂ BgvAn ke pAs gye¦ pAs jAk r
BgvAn k o SiBvAdn k r ak Sor bÔX gye¦ ak Sor bÔXe SAyuÏmAn
SnurŒÂ ne BgvAn se yh k hA –
“BMte! mÓ SlÈik k ,ivÕuÂ, id¯y cöu se deKtA hUM ik V‰©yAM ÕrIr
CUxne pr, mrne ke bAd SiDk AMÕ mš dugQit k o áAAðA hotI hÓ, nrk mš w¥pÚA
hotI hÓ¦ BMte! ik n-ik nDmoÜ se yuEt hone pr V‰©yAM ÕrIr CUxne pr mrne
ke bAd dugQit k o áAAðA hotI hÓ, nrk mš j®m gRhf k rtI hÓ?
“SnurŒÂ! tIn DmoÜ se yuEt hone pr ‰©I ÕrIr CUxne pr, mrne ke bAd
dugQit k o áAAðA hotI hÔ, nrk mš w¥pÚA hotI hÔ¦ k Èn-se tIn?
“yhAM, SnurŒÂ! ‰©I pUvAQø mš mA¥syQ ÁpI ml-yuEt icØA se Gr mš
invAs k rtIhÔ, m›yAø mš qQÏyAQ ÁpI ml-yuEt icØA se Gr mš invAs k rtI
hÔ, ÕAm ke smy k Am-rAg ÁpI ml-yuEt icØA se Gr mš invAs k rtI hÔ¦
SnurŒÂ! qn tIn bAtAš se yuEt hone pr ‰©I ÕrIr CUxne pr mrne ke bAd
dugQit k o áAAðA hotI hÔ, nrk mš w¥pÚA hotI hÔ¦”
8. SnurŒÂ suØA (i«tIy)
131. ak bAr SAyuÏmAn SnurŒÂ SAyuÏmAn sAirpuØA ke pAs phuÙce¦
pAs jAk r SAyuÏmAn sAirpuØA ke sAT ku Õlöem k I bAtcIt k I¦
ku Õlöem k IbAtcIt smAðA k rSAyuÏmAn SnurŒÂ ak Sor bÔX gye¦ ak
Sor bÔXe SAyuÏmAn SnurŒÂ ne SAyuÏmAn sAirpuØA k o k hA –
“sAirpuØA! mÓ SlÈik k ,ivÕuÂ, id¯y cöu se shsRAš lok Aš k o deKtA
hUM¦ merA SAl‰y-riht áAy¥n SArMB hÔ¦ wpV‰Tt-‰míit mUìZtA ivhIn hÔ¦
ÕAMt-ÕrIr wØAejnA-riht hÔ¦ smAiht-icØA ak AgR hÔ¦ leik n tb BI merA
icØA wpAdAn riht hok r SAsRvAš se ivmuEt nh™ hotA¦”
“SAyuÏmAn SnurŒÂ! SApke mn mš jo yh hotA hÔ ik mÓ SlÈik k ,
ivÕuÂ, id¯y cöu se shsRAš lok Aš k o deKtA hUM – yh SApk A mAn hÔ¦
SAyuÏmAn SnurŒÂ! SApke mn mš jo yh hotA hÔ ik merA SAl‰y-riht
áAy¥n SArMB hÔ, wpV‰Tt-‰míit mUìZtA-ivhIn hÔ, ÕAMt-ÕrIr wØAejnA-riht
hÔ, smAiht-icØA ak AgR hÔ – yh SApk A wÂtpn hÔ¦ SAyuÏmAn SnurŒÂ!
SAp ke mn mš jo yh hotA hÔ ik merA icØA wpAdAn riht hok rSAsRvAš se
ivmuEt nh™ hotA –yh SApk Ak Èkí ¥yhÔ¦ SAyuÏmAn SnurŒÂ! SœCA hogA
 (13) 3. ku isnArvgQ 289

yid SAp qn tInAš bAtAš k o Coìzk r, qn tInAš DmoÜ k o mn se ink Alk r

icØA k o Smít-DAtu (=invAQf) k I Sor kš iªt k rš¦”
tb SAge clk rSAyuÏmAn SnurŒÂ ne qn tInAš bAtAš k oCoìzk r,qn
tInAš DmoÜ k omn se ink Alk r,icØA k oSmít-DAtu k ISor kš iªtik yA¦
tb (wn DmoÜ se) hx jAne se, SáAmAdI hok r áAy¥n k rne se, y¥nvAn
hok r ivhAr k rne se SAyuÏmAn SnurŒÂ ne Sicrk Al mš hI, ijske ila
ku lpu© Gr k A¥yAgk rbeGr ho jAte hÓ, ws bRµcyQ-my svQüeÏX (pd) k o
qsI jIvn mš, ‰vyM jAnk r, sAöAt k r, áAAðA k r ivhAr ik yA¦ w®hAšne
jAn ilyA ik j®m (k A k Arf) öIf ho gyA, bRµcyQ-vAs pUrA ho gyA,
k rfIy smAðA ho gyA SÈr yhAM ke ila (STAQt iP r j®m lene ke ila)
ku C Õeú nh™ rhA¦ SAyuÏmAn SnurŒÂ ShÜtAš mš se ak hua¦
9. áAitœCÚA suØA
132. “iBöuSo, ye tIn iCpe-iCpe rhte hÓ, Kule nh™¦ k Èn tIn?
“iBöuSo, V‰©yAM guðA Áp se k Am k rtI hÓ, Kulk r nh™; iBöuSo,
bRAµf guðA Áp se mM© pAX k rte hÓ, Kulk r nh™; iBöuSo, imÉyA-mt vAle
Spne mt k o guðA rKte hÓ, Kule nh™¦
“iBöuSo, ye tIn Kule cmk te hÓ, ZÙke nh™¦ k Èn tIn?
“iBöuSo, cMªmMzl KulA cmk tA hÔ, SAœCAidt nh™; iBöuSo,
sUyQ-mMzl KulA cmk tA hÔ, SAœCAidt nh™; qsI áAk Ar tTAgt «ArA
wpidÏx DmQ KulA cmk tA hÔ, SAœCAidt nh™¦
“iBöuSo, ye tIn Kule cmk te hÓ, ZÙke nh™¦”
10. reK suØA
133. “iBöuSo, sMsAr mš tIn trh ke ¯yVEt hÓ¦ k Èn-se tIn?
“p¥Tr pr ˜KcI reKA ke smAn ¯yVEt, píÉvI pr ˜KcI reKA ke smAn
¯yVEt, pAnI pr ˜KcI reKA ke smAn ¯yVEt¦
“iBöuSo, p¥Tr pr ˜KcI reKA ke smAn ¯yVEt kÔ sA hotA hÔ?
iBöuSo, ak ¯yVEt áAAy: kR oiDt hotA hÔ¦ wsk A vh kR oD dIGQk Al tk
rhtA hÔ¦ jÔse iBöuSo, p¥Tr pr ˜KcI reKA ÕIGR nh™ imxtI, n hvA se, n
pAnI se, icr‰TAyI hotI hÔ, qsI áAk Ar iBöuSo, yhAM ak ¯yVEt áAAy:
kR oiDt hotA hÔ¦ wsk A vh kR oD dIGQk Al tk rhtA hÔ¦ iBöuSo, aesA
¯yVEt ‘p¥Tr pr ˜KcI reKA smAn ¯yVEt’ k hlAtA hÔ¦
290 i©k inpAt

“SÈr iBöuSo, píÉvI pr ˜KcI reKA ke smAn ¯yVEt kÔ sA hotA hÔ?

iBöuSo, ak ¯yVEt áAAy: kR oiDt hotA hÔ¦ wsk A vh kR oD dIGQk Al tk
nh™ rhtA¦ jÔse iBöuSo, píÉvI pr ˜KcI reKA ÕIGR imx jAtI hÔ, hvA se vA
pAnI se, icr‰TAyI nh™ hotI¦ qsI áAk Ar iBöuSo, yhAM ak ¯yVEt áAAy:
kR oiDthotA hÔ¦ wsk AkR oDdIGQk Altk nh™ rhtA¦ iBöuSo, aesA ¯yVEt
‘píÉvI pr ˜KcI reKA smAn ¯yVEt’ k hlAtA hÔ¦
“SÈr iBöuSo, pAnI pr ˜KcI reKA ke smAn ¯yVEt kÔ sA hotA hÔ?
iBöuSo, k oqQ-k oqQ¯yVEt aesA hotA hÔ ik yid k ìzuvABI bolA jAy, k Xor
BI bolA jAy, SiáAy BI bolA jAy to BI vh juìzA hI rhtA hÔ, imlA hI rhtA
hÔ, áAsÚA hI rhtA hÔ¦ ijs áAk AriBöuSo, pAnI pr ˜KcI reKA ÕIGR ivlIn ho
jAtI hÔ, icr‰TAyI nh™ hotI; qsI áAk Ar iBöuSo, k oqQ-k oqQ¯yVEt aesA
hotA hÔ ijse yid k zuvABI bolA jAy, k XorBI bolA jAy, SiáAy BI bolA
jAy to BI vh juìzA hI rhtA hÔ, imlA hI rhtA hÔ, áAsÚA hI rhtA hÔ¦ iBöuSo,
aesA ¯yVEt ‘pAnI pr ˜KcI reKA smAn ¯yVEt’ k hlAtAhÔ¦
“iBöuSo, sMsAr mš ye tIn trh ke log hÓ¦”
*****
(14) 4. yoÂAjIv vgQ
1. yoÂA suØA
134. “iBöuSo, tIn SMgAš se yuEt yoÂA rAjA ke yoŸy hotA hÔ, rAjA
k A BoŸy hotA hÔ, rAjA k A SMg hI k hlAtA hÔ¦ ik n tIn SMgAšse?
“yhAM, iBöuSo, jo aesA yoÂA hotA hÔ vh dUr tk b™Dne vAlA (tIr
Pš k nevAlA) hotA hÔ, SöfveDI (iv¬‡t git se ScUk inÕAnA lgAne vAlA
hotA hÔ) tTA bìze (t¼tAš ke ) smUh k o b™Dne vAlA hotA hÔ¦ iBöuSo, qn
tIn bAtAš se yuEt yoÂA rAjA ke yoŸy hotA hÔ, rAjA k A BoŸy hotA hÔ,
rAjA k A SMg hI k hlAtA hÔ¦
“qsI áAk Ar iBöuSo, tIn SMgAš se yuEt iBöu SAdrfIy hotA hԅ
logAš ke ila svQüeÏX pu»y-öe© hotA hÔ¦ ik n tIn SMgAš se?
“iBöuSo, aesA iBöu dUr tk b™Dne vAlA hotA hÔ, SöfveDI hotA hÔ
tTA bìze smUh k o b™Dne vAlA¦
“iBöuSo, iBöu dUr tk b™Dne vAlA kÔ se hotA hÔ?
 (14) 4. yoÂAjIv vgQ 291

“yhAM, iBöuSo, vh iBöu ijtnA BI Áp hÔ – cAhe BUtk Al k A ho,

cAhe vtQmAn k A, cAhe BivÏy k A, cAhe Spne BItr k A ho, STvA bAhr
k A,cAhe ‰TUl ho STvA sUçm, cAhe burA ho STvA BlA, cAhe dUr ho STvA
smIp, qs sAre Áp k o yTATQ Áp se áAôA se qsI áAk Ar deKtA hÔ ik ‘yh
n merA hÔ, n yh mÓ hUM SÈr n yh merI SA¥mA hÔ¦’
“iBöuSo, vh iBöu ijtnI BI vednA hÔ – cAhe BUtk Al k I ho, cAhe
vtQmAn k I, cAhe BivÏy k I, cAhe Spne BItr k I ho, STvA bAhr k I,
cAhe ‰TUl ho STvA sUçm, cAhe burI ho STvA BlI, cAhe dUr ho STvA
smIp, qs sArI vednA k o yTATQ Áp se áAôA se qsI áAk Ar deKtA hÔ ik
‘yh n merI hÔ, n yh mÓ hUM SÈr n yh merI SA¥mA hÔ¦’
“iBöuSo, vh iBöu ijtnI BI sMôA hÔ – cAhe BUtk Al k I ho, cAhe
vtQmAn k I,cAhe BivÏy k I,cAhe Spne BItr k Iho STvA bAhr k I,cAhe
‰TUl ho STvA sUçm, cAhe burI ho STvA BlI, cAhe dUr ho STvA smIp,
qs sArI sMôA k oyTATQ Áp se áAôA se qsI áAk ArdeKtA hÔ ik ‘yh n merI
hÔ, n yh mÓ hUM SÈr n yh merI SA¥mA hÔ¦’
“iBöuSo, vh iBöu ijtne BI sM‰k Ar hÓ – cAhe BUtk Al ke hAš, cAhe
vtQmAn ke , cAhe BivÏy ke , cAhe Spne BItr ke hAš STvA bAhr ke , cAhe
‰TUl hAš STvA sUçm, cAhe bure hAš STvA Ble, cAhe dUr hAš STvA smIp, qn
sAre sM‰k ArAš k oyTATQ Áp se áAôA se qsI áAk ArdeKtA hÔ ik ‘yh n mere hÓ,
n yh mÓ hUM SÈr n yh merI SA¥mA hÓ¦’
“iBöuSo, vh iBöu ijtnA BI ivôAn hÔ – cAhe BUtk Al k A ho, cAhe
vtQmAn k A,cAhe BivÏy k A,cAhe Spne BItr k Aho STvA bAhr k A,cAhe
‰TUl ho STvA sUçm, cAhe burA ho STvA BlA, cAhe dUr ho STvA smIp,
qs sAre ivôAn k oyTATQÁp se áAôA se qsI áAk ArdeKtA hÔ ik ‘yh n merA
hÔ, n yh mÓ hUM SÈr n yh merI SA¥mA hÔ¦’ qs áAk Ar iBöuSo, iBöu dUr tk
b™Dne vAlA hotA hÔ¦
“SÈr iBöuSo, iBöu SöfveDI kÔ se hotA hÔ?
“iBöuSo, iBöu ‘yh du:K hԒ qse yTATQ Áp se jAntA hÔ... ‘yh du:K
inroD k ISor le jAne vAlA mAgQ hԒ, qse yTATQ Áp se jAntA hÔ¦ iBöuSo,
qs áAk Ar iBöu SöfveDI hotA hÔ¦
“SÈr iBöuSo, iBöu ik sáAk Arbìze smUh k Ab™Dne vAlA hotA hÔ?
292 i©k inpAt

“iBöuSo, iBöu mhAn Siv¬A-‰kM D k o cIr zAltA hÔ¦ iBöuSo, qn

tIn SMgAš se yuEt iBöu SAdrfIy hotA hÔ... logAš ke ila svQüeÏX
pu»y-öe© hotA hÔ¦”
2. pirúd suØA
135. “iBöuSo, ye tIn trh k I pirúd hotI hÓ¦ k Èn-sI tIn?
“áAbu avM ivnIt pirúd (S§k TA ke SnusAr ibnA áAÎnoØAr ke
ivnIt STAQt duivQnIt) áAÎnoØAr «ArA ivnIt pirúd avM áAmAf Br STAQt
ijtnA ivnIt honA cAiha wsk I mA©A jAnk r ivnIt huqQ pirúd¦
“iBöuSo, ye tIn trh k I pirúdš hÓ¦”
3. im© suØA
136. “iBöuSo, tIn SMgAš se yuEt im© k I sMgit k rnI cAiha¦
k Èn-se tIn?
“iBöuSo, jo im© k iXnAqQ se dI jA sk ne yoŸy v‰tu detA hÔ,
k iXnAqQ se ik yA jA sk ne vAlA k AyQ k rtA hÔ, k iXnAqQ se shn k I jA
sk ne vAlI bAt shn k rtA hÔ¦ iBöuSo, qn tIn SMgAš se yuEt im© k I
sMgit k rnI cAiha¦”
4. w¥pAd suØA
137. “iBöuSo, cAhe tTAgt w¥pÚA hAš, cAhe tTAgt w¥pÚA n hAš, yh
DmQ-V‰Tit, yh DmQ-inym yUM hI rhtA hÔ – sBI sM‰k Ar Sin¥y hÓ¦ qs
inym k o tTAgt pUfQtyA jAn jAte hÓ, qsk A pUfQtyA ôAn áAAðA k r lete
hÓ¦ pUfQtyA jAnk r,ôAn áAAðA k rke k hte hÓ, wpdeÕ dete hÓ, áAôAipt k rte
hÓ, ‰TAipt k rte hÓ, wGAìzte hÓ, ¯yA¼yA k rte hÓ, áAk x k rte hÓ ik ‘sBI
sM‰k Ar Sin¥y hӒ¦
“iBöuSo, cAhe tTAgt w¥pÚA hAš, cAhe tTAgt w¥pÚA n hAš, yh
DmQ-V‰Tit, yh DmQ-inym yUM hI rhtA hÔ –sBI sM‰k Ardu:K hÓ¦ qs inym
k o tTAgt pUfQtyA jAn jAte hÓ, qsk A pUfQtyA ôAn áAAðA k r lete hÓ¦
pUfQtyA jAnk r,ôAn áAAðA k rke k hte hÓ, wpdeÕ dete hÓ, áAôAipt k rte hÓ,
‰TAipt k rte hÓ, ‰TAipt k rte hÓ, wGAìzte hÓ, ¯yA¼yA k rte hÓ, áAk x k rte
hÓ ik ‘sBI sM‰k Ar du:K hӒ¦
“iBöuSo, cAhe tTAgt w¥pÚA hAš, cAhe tTAgt w¥pÚA n hAš, yh
DmQ-V‰Tit, yh DmQ-inym yUM hI rhtA hÔ – sBI DmQ (=sM‰kí t
 (14) 4. yoÂAjIv vgQ 293

DmQ+SsM‰kí tDmQ) SnA¥m hÓ¦ qs inym k otTAgt pUfQtyA jAn jAte hÓ,
qsk ApUfQtyA ôAn áAAðA k rlete hÓ¦ pUfQtyA jAnk r,ôAn áAAðA k rke k hte
hÓ, wpdeÕ dete hÓ, áAôAipt k rte hÓ, ‰TAipt k rte hÓ, wGAìzte hÓ, ¯yA¼yA
k rte hÓ, áAk x k rte hÓ ik‘sBI DmQ SnA¥m hӒ¦”
5. ke sk ýblsuØA
138. “iBöuSo, ijtne BI DAgAš se bne v‰© hÓ wnmš bAlAš se bnA
kM bl inkí Ïx k hlAtA hÔ¦ iBöuSo! bAlAš se bnA kM bl jAìze mš XMzA, grmI
mš grm, duvQfQ, dugÜDyuEt, SiáAy ‰pÕQ vAlA hotA hÔ; qsI áAk Ar iBöuSo,
ijtne BI ümf-mt hÓ wnmš mEKlI-mt inkí Ïxtmk hAjAtA hÔ¦ iBöuSo!
mUKQ mEKlI k Ayh vAd hÔ, yh mt hÔ – ‘n k mQ hÔ, n ikR yAhÔ, n prAkR m
hÔ¦’
“iBöuSo, BUtk Al mš ijtne BI ShQt sýyk -sMbu hua hÓ, ve sBI
BgvAn k mQvAdI Te, ikR yAvAdI Te, prAkR m-vAdI Te¦ iBöuSo, mUKQ mEKlI
wnk ABI KMzn (áAitúeD) k rtAhÔ –‘n k mQ hÔ, n ikR yAhÔ, n prAkR mhÔ¦’
“iBöuSo, BivÏy mš BI jo ShQt, sýyk sMbu hAšge, ve sBI BgvAn
k mQvAdI, ikR yAvAdI tTA prAkR m-vAdI hAšge¦ iBöuSo, mUKQ mEKlI wnk A
BI KMzn k rtA hÔ –‘n k mQ hÔ, n ikR yA hÔ, n prAkR mhÔ¦’
“iBöuSo, mÓ BI qs smy ShQt sýyk sMbu hUM¦ mÓ BI k mQvAdI hUM,
ikR yAvAdI hUM, prAkR m-vAdI hUM¦ iBöuSo, mUKQ mEKlI merA BI KMzn k rtA
hÔ – ‘n k mQ hÔ, n ikR yA hÔ, n prAkR mhÔ¦’
“iBöuSo, jÔse ndI ke muÙh pr k oqQ mnuÏy jAl bAMDe, bhut sI
mCilyAš ke Siht ke ila, du:K ke ila, duBAQŸy ke ila tTA ivnAÕ ke
ila¦ qsI áAk Ar iBöuSo, mUKQ mEKlI lok mš pÔdA huSA hÔ, mAno lok mš
SAdimyAš k o jAl mš P ÙsAne ke ila, bhut áAAifyAš ke Siht ke ila, du:K
ke ila, duBAQŸy ke ila tTA ivnAÕ ke ila¦”
6. sMpdA suØA
139. “iBöuSo, sMpVØAyAM tIn hÓ¦ k Èn-sI tIn?
“üÂA-sMpVØA, ÕIl-sMpVØA, áAôA-sMpVØA¦ iBöuSo, ye tIn sMpVØAyAM
hÓ¦”
294 i©k inpAt

7. víi suØA
140. “iBöuSo, ye tIn víiÂyAM hÓ¦ k Èn-sI tIn?
“üÂA-víiÂ, ÕIl-víi tTA áAôA-víi¦ iBöuSo, ye tIn víiÂyAM hÓ¦”
8. SdmnIy suØA
141. “iBöuSo, tIn SÎv-ku mArAš (=bCerAš) k A wpdeÕ detA hUM SÈr
tIn mnuÏy-ku mArAš k A¦yh suno, SœCI trh mn mš DArf k ro,k htAhUM¦”
“BMte! SœCA” k hk rwn iBöuSAš ne BgvAn k o áAitvcn idyA¦
BgvAn ne yh k hA –
“iBöuSo, tIn áAk Ar ke bCere k Èn-se hote hÓ?
“yhAM, iBöuSo, ak SÎv-ku mAr gityuEt hotA hÔ, ˜k tu n to
vfQyuEt hotA hÔ SÈr n SArohf k rne yoŸy (wict gufAš se sMpÚA n
honA)¦ iBöuSo, ak SÎv-ku mAr gityuEt hotA hÔ, vfQyuEt hotA hÔ ˜k tu
SArohf yoŸy nh™ hotA¦ iBöuSo, ak SÎv-ku mAr gityuEt hotA hÔ,
vfQyuEt hotA hÔ SÈr SArohf yoŸy BI¦ iBöuSo, ye tIn áAk Ar ke bCere
hote hÓ¦
“SÈr iBöuSo, tIn áAk Ar ke mnuÏy-ku mAr k Èn-se hote hÓ?
“yhAM, iBöuSo, ak mnuÏy-ku mArgityuEt hotA hÔ, ˜k tu n vfQ yuEt
hotA hÔ SÈr n SArohf yoŸy¦ iBöuSo, ak trŒf gityuEt hotA hÔ,
vfQyuEt hotA hÔ pr SArohf yoŸy nh™¦ iBöuSo, ak trŒf gityuEt hotA
hÔ, vfQyuEt hotA hÔ SÈr SArohf yoŸy BI¦
“SÈr iBöuSo, mnuÏy-ku mAr kÔ se gityuEt hotA hÔ, ˜k tu n vfQyuEt
SÈr n SArohf yoŸy?
“yhAM, iBöuSo, iBöu ‘yh du:K hԒ, qse yTATQ Áp se jAntA hÔ... ‘yh
du:K inroD k ISor le jAne vAlA mAgQ hԒ qse yTATQ Áp se jAntA hÔ¦ yh
wsmš ‘git’ honA k htA hUM¦ SiBDmQ SÈr SiBivny ke bAre mš áAÎn pUCe
jAne pr k trA jAtA hÔ, wØAr nh™ detA¦ yh wsmš ‘vfQ’ k A n honA k htA
hUM¦ vh cIvr-˜pzpAt-ÕynAsn-ŸlAn-áA¥yy-BÔúÀy SAid cIjAš k o áAAðA
k rne vAlA nh™ hotA¦ yh wsk A‘SArohf yoŸy’ n honA k htA hUM¦
“SÈr iBöuSo, mnuÏy-ku mAr kÔ se gityuEt hotA hÔ, vfQyuEt hotA hÔ
˜k tu ‘SArohf yoŸy’ nh™ hotA?
 (14) 4. yoÂAjIv vgQ 295

“yhAM, iBöuSo, iBöu ‘yh du:K hԒ qse yTATQ Áp se jAntA hÔ... ‘yh
du:K inroD k ISor le jAne vAlA mAgQ hԒ qse yTATQ Áp se jAntA hÔ¦ yh
wsmš ‘git’ honA k htA hUM¦ SiBDmQ SÈr SiBivny ke bAre mš áAÎn pUCe
jAne pr k trAtA nh™ hÔ, wØAr detA hÔ¦ yh wsmš ‘vfQ’ k A honA k htA hUM¦
vh cIvr-˜pzpAt-ÕynAsn-ŸlAn-áA¥yy-BÔúÀy SAid cIjAš k o pAne vAlA
nh™ hotA¦ yh wsk A ‘SArohf yoŸy’ n honA k htA hUM¦
“SÈr iBöuSo, mnuÏy-ku mArkÔ se ‘git’ yuEt hotA hÔ, ‘vfQyuEt’ hotA
hÔ SÈr ‘SArohf yoŸy’ BI hotA hÔ?
“yhAM, iBöuSo, iBöu ‘yh du:K hԒ qse yTATQ Áp se jAntA hÔ... ‘yh
du:K inroD k ISor le jAne vAlA mAgQ hԒ qse yTATQ Áp se jAntA hÔ¦ yh
wsmš ‘git’ honA k htA hUM¦ SiBDmQ SÈr SiBivny ke bAre mš áAÎn pUCe
jAne pr k trAtA nh™, wØAr detA hÔ¦ yh wsmš ‘vfQ’ k A honA k htA hUM¦
cIvr-˜pzpAt-ÕynAsn-ŸlAn-áA¥yy-BÔúÀy SAid cIjAš k A pAne vAlA
hotA hÔ¦ yh wsk A ‘SArohf yoŸy’ honA k htA hUM¦ iBöuSo, qs áAk Ar
mnuÏy-ku mAr gityuEt hotA hÔ, vfQyuEt hotA hÔ SÈr SArohf yoŸy BI
hotA hÔ¦ iBöuSo, ye tIn áAk Ar ke mnuÏy-ku mAr hÓ¦”
9. pirÏkí t SÎv suØA
142. “iBöuSo, tIn áAk Ar ke üeÏX-SÎvAš k A wpdeÕ k rtA hUM SÈr
tIn áAk Ar ke üeÏX-purŒúAš k A¦ vh suno, SœCI trh mn mš DArf k ro,
k htA hUM¦”
“SœCA, BMte” k hk rwn iBöuSAš ne BgvAn k o áAitvcn idyA¦
BgvAn ne yh k hA –
“iBöuSo! tIn áAk Ar ke üeÏX-SÎvk Èn-se hÓ?
“yhAM, iBöuSo, ak üeÏX-SÎv gityuEt hotA hÔ pr n vfQyuEt SÈr
n SArohf yoŸy¦ iBöuSo, ak üeÏX-SÎv gityuEt hotA hÔ, vfQyuEt
hotA hÔ, ˜k tu SArohf-yoŸy nh™¦ iBöuSo, ak üeÏX-SÎv gityuEt hotA
hÔ, vfQyuEt hotA hÔ SÈr SArohf-yoŸy BI¦ iBöuSo! ye tIn áAk Ar ke
üeÏX-SÎv hote hÓ¦”
“iBöuSo! tIn áAk Ar ke üeÏX-purŒúk Èn-se hote hÓ?
“yhAM, iBöuSo, ak üeÏX-purŒú gityuEt hotA hÔ pr n vfQyuEt SÈr
n SArohf yoŸy¦ iBöuSo, ak üeÏX-purŒú gityuEt hotA hÔ, vfQyuEt hotA
296 i©k inpAt

hÔ pr SArohf-yoŸy nh™¦ iBöuSo, ak üeÏX-purŒú gityuEt hotA hÔ,

vfQyuEt hotA hÔ SÈr SArohf-yoŸy BI¦
“iBöuSo, ik s áAk Ar üeÏX-purŒú gityuEt hotA hÔ, ˜k tu n vfQyuEt
hotA hÔ SÈr n SArohf-yoŸy?
“iBöuSo, iBöu pAMc SorMBAgIy sMyojnAš k A öy k rke n j®m lene
vAlA hotA hÔ, vh™ pirinvíQØA hone vAlA – ws lok se n lÈxne vAlA¦ yh
wsmš ‘git’ honA k htA hUM¦ SiBDmQ SÈr SiBivny ke bAre mš áAÎn pUCe
jAne pr k trAtA hÔ, wØAr nh™ detA¦ yh wsmš ‘vfQ’ k A n honA k htA hUM¦
vh cIvr-˜pzpAt-ÕynAsn-ŸlAn-áA¥yy-BÔúÀy SAid cIjAš k A pAne vAlA
nh™ hotA¦ yh wsk A ‘SArohf yoŸy’ n honA k htA hUM¦ iBöuSo, qs
áAk Ar üeÏX-purŒú gityuEt hotA hÔ, ˜k tu n vfQyuEt hotA hÔ SÈr n
SArohf yoŸy¦
“iBöuSo, üeÏX-purŒú ik s áAk Ar gityuEt hotA hÔ, vfQyuEt hotA hÔ,
˜k tu SArohf yoŸy nh™?
“iBöuSo, iBöu pAMc SorMBAgIy sMyojnAš k A öy k r j®m n lene
vAlA hotA hÔ, vh™ pirinvíQØA hone vAlA, ws lok se n lÈxne vAlA¦ yh
wsmš ‘git’ k A honA k htA hUM¦ SiBDmQ SÈr SiBivny ke bAre mš áAÎn
pUCne pr k trAtAnh™ hÔ, wØAr detA hÔ¦ yh wsmš ‘vfQ’ k AhonA k htAhUM¦
vh cIvr... cIjAš k o pAne vAlA nh™ hotA¦ yh wsk A ‘SArohf yoŸy’ n
honA k htA hUM¦ qs áAk Ar iBöuSo, üeÏX-purŒú gityuEt hotA hÔ, vfQyuEt
hotA hÔ; ˜k tu SArohf-yoŸy nh™¦
“iBöuSo, üeÏX-purŒú ik s áAk Ar gityuEt hotA hÔ, vfQyuEt hotA hÔ
SÈr SArohf yoŸy hotA hÔ?
“iBöuSo, iBöu pAMc... n lÈxne vAlA¦ yh wsmš ‘git’ k A honA
k htA hUM¦ SiBDmQ SÈr SiBivny ke bAre mš áAÎn pUCne pr k trAtA nh™,
wØAr detA hÔ¦ yh wsmš ‘vfQ’ k AhonA k htAhUM¦ vh cIvr... cIjAš k ApAne
vAlA hotA hÔ¦ yh wsk A ‘SArohf yoŸy’ honA k htA hUM¦ iBöuSo, ye tIn
üeÏX-purŒú hÓ¦”
10. üeÏX-SÎv suØA
143. “iBöuSo, tIn üeÏX dA®t (=áAiÕVöt) SÎvAš k A wpdeÕ
k rtAhUM SÈr tIn üeÏX-purŒúAš k A¦vh suno, SœCI trh mn mš DArf k ro,
k htA hUM¦
 (14) 4. yoÂAjIv vgQ 297

“iBöuSo, tIn üeÏX-SÎv kÔ se hote hÓ?

“yhAM, iBöuSo, ak üeÏX-SÎv gityuEt hÔ, n vfQyuEt hotA hÔ...
gityuEt hotA hÔ, vfQyuEt hotA hÔ, SArohf yoŸy hotA hÔ¦ iBöuSo, ye tIn
üeÏX-SÎv hÓ¦
“iBöuSo, ye tIn üeÏX-SÎv hÓ¦
“SÈr iBöuSo, tIn üeÏX-purŒú kÔ se hote hÓ?
“yhAM, iBöuSo, ak üeÏX-purŒú... gityuEt hotA hÔ, vfQyuEt hotA hÔ
SÈr SArohf yoŸy hotA hÔ¦
“iBöuSo, ak üeÏX-purŒú kÔ se gityuEt hotA hÔ, vfQyuEt hotA hÔ
SÈr SArohf yoŸy hotA hÔ?
“yhAM, iBöuSo, iBöu SAsRvAš k A öy k rke SnAsRv icØA-ivmuVEt,
áAôA-ivmuVEt k oqsI jIvn mš ‰vyM jAnk r,sAöAt k r,áAAðA k rivcrtA
hÔ¦ iBöuSo, yh wsmš ‘git’ k A honA k htA hUM¦ SiBDmQ SÈr SiBivny
ke bAre mš pUCne pr k trAtA nh™ hÔ, wØAr detA hÔ, yh wsmš ‘vfQ’ k A honA
k htA hUM¦ vh cIvr-˜pzpAt-ÕynAsn-ŸlAn-áA¥yy-BÔúÀy SAid cIjAš k A
pAne vAlA ho¦ yh wsk A ‘SArohf yoŸy’ honA k htA hUM¦ qs áAk Ar
iBöuSo! üeÏX-purŒú gityuEt hotA hÔ, vfQyuEt hotA hÔ SÈr SArohf yoŸy
hotA hÔ¦
“iBöuSo, ye tIn üeÏX-purŒú hÓ¦”
11. morinvAp suØA (áATm)
144. ak bAr BgvAn rAjgíh ke morinvAp nAm ke pirvRAjk ArAm
mš ivhAr k rte Te¦ vhAM BgvAn ne iBöuSAš k oSAmMi©t ik yA –“iBöuSo!”
“BdMt” k hk rwn iBöuSAš ne BgvAn k o áAitvcn idyA¦ BgvAn ne yh
k hA –
“iBöuSo, tIn DmoÜ se yuEt iBöu S¥yMt (pUfQ) áAvIf hotA hÔ, pUfQ
yog-öemI hotA hÔ, pUfQ bRµcArI hotA hÔ, pUfQ-w¡eÎy (pUfQ-löI) hotA hÔ tTA
dev-mnuÏyAš mš üeÏX hotA hÔ¦ ik n tIn DmoÜ se?
“SÕÔö ÕIl-‰kM Dse yuEt hotA hÔ, SÕÔö smAiD-‰kM Dse yuEt hotA
hÔ, SÕÔö áAôA-‰kM D se yuEt hotA hÔ¦ iBöuSo, qn tIn DmoÜ se yuEt iBöu
298 i©k inpAt

S¥yMt áAvIf hotA hÔ, pUfQ yog-öemI hotA hÔ, pUfQ bRµcArI hotA hÔ,
pUfQ-w¡eÎy hotA hÔ tTA dev-mnuÏyAš mš üeÏX hotA hÔ¦”
12. morinvAp suØA (i«tIy)
145. “iBöuSo, tIn DmoÜ se yuEt iBöu S¥yMt áAvIf... dev-mnuÏyAš
mš üeÏX hotA hÔ¦ ik n tIn DmoÜ se?
“å iÂ-áAAithAyQ se yuEt, deÕnA-áAAithAyQ se yuEt,
SnuÕAsnI-áAAithAyQ se yuEt¦ iBöuSo, qn tIn DmoÜ se yuEt iBöu S¥yMt
áAvIf hotA hÔ, pUfQ yog-öemI hotA hÔ, pUfQ bRµcArI hotA hÔ, pUfQ-w¡eÎy
hotA hÔ tTA dev-mnuÏyAš mš üeÏX hotA hÔ¦
13. morinvAp suØA (títIy)
146. “iBöuSo, tIn DmoÜ se yuEt iBöu S¥yMt áAvIf... dev-mnuÏyAš
mš üeÏX hotA hÔ¦ ik n tIn DmoÜ se?
“sýyk -díVÏxse, sýyk -ôAnse SÈr sýyk ivmuVEt se¦ iBöuSo, qn
DmoÜ se yuEt iBöu, S¥yMt áAvIf... dev-mnuÏyAš mš üeÏX hotA hÔ¦”
*****
(15) 5. mMgl vgQ
1. Sku Õl suØA
147. “iBöuSo, tIn DmoÜ se yuEt áAAfI aesA hotA hÔ jÔse lAk r
nrk mš zAl idyA gyA ho¦ ik n tIn DmoÜ se?
“Sku Õl k Ayk mQ se, Sku Õl vAfI ke k mQ se, Sku Õl
mAnisk -k mQse¦ iBöuSo, qn tIn DmoÜ se yuEt áAAfI aesA hotA hÔ jÔse
lAk r nrk mš zAl idyA gyA ho¦
“iBöuSo, tIn DmoÜ se yuEt áAAfI aesA hotA hÔ jÔse lAk r ‰vgQ mš
zAl idyA gyA ho¦ ik n tIn DmoÜ se?
“ku Õl k Ayk mQse, ku Õl vAfI ke k mQ se, ku Õl mAnisk -k mQse¦
iBöuSo, qn tIn DmoÜ se yuEt áAAfI aesA hotA hÔ jÔse lAk r ‰vgQ mš zAl
idyA gyA ho¦”
 (15) 5. mMgl vgQ 299

2. sAv¬ suØA
148. “iBöuSo, tIn DmoÜ se yuEt áAAfI aesA hotA hÔ jÔse lAk r
nrk mš zAl idyA gyA ho¦ ik n tIn DmoÜ se?
“sdoú k Ayk mQse, sdoú vAfI ke k mQ se, sdoú mAnisk -k mQse¦
iBöuSo, qn tIn DmoÜ se yuEt áAAfI aesA hotA hÔ jÔse lAk r nrk mš zAl
idyA gyA ho¦
“iBöuSo, tIn DmoÜ se yuEt áAAfI aesA hotA hÔ jÔse lAk r ‰vgQ mš
zAl idyA gyA ho¦ ik n tIn DmoÜ se?
“indoQú k Ayk mQse, indoQú vAfI ke k mQ se, indoQú mAnisk -k mQse¦
iBöuSo, qn DmoÜ se yuEt... zAl idyA gyA ho¦”
3. ivúm suØA
149. “iBöuSo, tIn DmoÜ se yuEt... ivúm k Ayk mQse, ivúm vAfI
ke k mQ se, ivúm mAnisk -k mQse¦ iBöuSo, qn DmoÜ se yuEt... nrk mš
lAk r zAl idyA gyA ho¦”
“iBöuSo, tIn DmoÜ se yuEt... S-ivúm k Ayk mQse, S-ivúm vAfI
ke k mQse, S-ivúm mAnisk -k mQse¦
“iBöuSo, qn tIn DmoÜ se yuEt... ‰vgQ mš zAl idyA gyA ho¦”
4. SÕuic suØA
150. “...Spiv© k Ayk mQ se, Spiv© vAfI ke k mQ se, Spiv©
mAnisk -k mQse...¦
“...piv© k Ayk mQse, piv© vAfI ke k mQ se, piv© mAnisk -k mQse¦
iBöuSo, qn tIn DmoÜ se yuEt áAAfI aesA hotA hÔ jÔse lAk r ‰vgQ mš zAl
idyA gyA ho¦”
5. mUloœCed suØA (áATm)
151. “iBöuSo, tIn DmoÜ se yuEt mUKQ, S¯yEt, Ss¥purŒú mUl
smet wKAìz idye ke smAn, sØvhIn ho ivcrtA hÔ (STAQt
imÉyA-díVÏx-sMpÚA ho jIvn ibtAtA hÔ), SvgufI hotA hÔ, sdoú hotA hÔ,
ivô purŒúAš «ArA ˜ndnIy hotA hÔ SÈr bhut Spu»y k mAtA hÔ¦ ik n tIn
DmoÜ se?
300 i©k inpAt

“Sku Õl k Ayk mQ se, Sku Õl vAfI ke k mQ se, Sku Õl

mAnisk -k mQse¦
“iBöuSo, qn tIn DmoÜ se yuEt mUKQ, S¯yEt, Ss¥purŒú mUl smet
wKAìz idye ke smAn, sØvhIn ho ivcrtA hÔ (STAQt imÉyA-díVÏx-sMpÚA ho
jIvn ibtAtA hÔ), SvgufI hotA hÔ, sdoú hotA hÔ, ivô purŒúAš «ArA
˜ndnIy hotA hÔ SÈr bhut Spu»y k mAtA hÔ¦
“iBöuSo, tIn DmoÜ se yuEt pMizt, ¯yEt, s¥purŒú mUl smet wKAìz
idye ke smAn nh™ ho sØvyuEt ho ivcrtA hÔ (STAQt sýyk -díVÏx-sMpÚAho
jIvn ibtAtA hÔ), gufI hotA hÔ, indoQú hotA hÔ, ivô purŒúAš «ArA áAÕMsnIy
hotA hÔ SÈr bhut pu»y k mAtA hÔ¦ ik n tIn DmoÜ se?
“ku Õl k Ayk mQ se, ku Õl vAfI ke k mQ se, ku Õl mAnisk -k mQ
se...”
6. mUloœCed suØA (i«tIy)
152. “...sdoú k Ayk mQ se, sdoú vAfI ke k mQ se, sdoú
mAnisk -k mQse...
“...indoQú k Ayk mQse, indoQú vAfI ke k mQ se, indoQú mAnisk -k mQ
se...”
7. mUloœCed suØA (títIy)
153. “...ivúm k Ayk mQ se, ivúm vAfI ke k mQ se, ivúm
mAnisk -k mQse...”
“...Sivúm k Ayk mQ se, Sivúm vAfI ke k mQ se, Sivúm
mAnisk -k mQse...”
8. mUloœCed suØA (ctuTQ)
154. “...Spiv© k Ayk mQ se, Spiv© vAfI ke k mQ se, Spiv©
mAnisk -k mQse...
“...piv© k Ayk mQse, piv© vAfI ke k mQ se, piv© mAnisk -k mQse¦
“iBöuSo, qn tIn DmoÜ se yuEt pMizt, ¯yEt, s¥purŒú mUl smet
wKAìz idye ke smAn nh™ ho sØvyuEt ho ivcrtA hÔ (STAQt
sýyk -díVÏx-sMpÚAho jIvn ibtAtA hÔ), gufI hotA hÔ, indoQú hotA hÔ, ivô
purŒúAš «ArA áAÕMsnIy hotA hÔ SÈr bhut pu»y k mAtA hÔ¦”
 (16) 6. Scelk vgQ 301

9. vMdnA suØA
155. “iBöuSo, ye tIn vMdnAaM hÓ¦ k Èn-sI tIn?
“k Ay-vMdnA,vAfI k IvMdnA, mn k IvMdnA¦ iBöuSo! ye tIn vMdnAaM
hÓ¦”
10. pUvAQø suØA
156. “iBöuSo, jo áAAfI pUvAQø ke smy ÕrIr se sdAcrf k rte hÓ,
vAfI se sdAcrf k rte hÓ, mn se sdAcrf k rte hÓ, iBöuSo, wn áAAifyAš
k A vh supUvAQø hÔ¦ iBöuSo, jo áAAfI m›yAø mš ÕrIr se sdAcrf k rte
hӅmn se sdAcrf k rte hÓ wn áAAifyAš k Avh sum›yAø hÔ¦ iBöuSo, jo
áAAfI ÕAm ke smy ÕrIr se sdAcrf k rte hӅmn se sdAcrf k rte hÓ,
iBöuSo, wn áAAifyAš k A vh susAyø hÔ¦”
“sunEKØAM sum½lM, suFpBAtM suhui§tM¦
suKfo sumuhuØAo c, suiy§M bRµcAirsu‹
“pdVEKfM k Ayk ýmM, vAcAk ýmM pdVEKfM¦
pdVEKfM mnok ýmM, pfIiD te pdVEKfe¦
pdVEKfAin k ¥vAn, lB®t¥Te pdVEKfe‹
“te S¥TlÂA suiKtA, ivrŒ¨hA buÂsAsne¦
SrogA suiKtA hoT, sh sˆbeih YAitBI”it‹
[“(vhI) sunö© hÔ, sumMgl hÔ, suáABAt hÔ, su-w¥TAn hÔ, su-öf hÔ,
su-muhUtQ hÔ, bRµcAiryAš ke sAT su-yô hÔ¦ (ÕuB) k Ayk mQhI áAdVöfA hÔ,
vAfI k A k mQ hI áAdVöfA hÔ, mAnisk -k mQáAdVöfA hÔ, áAifDAn áAdVöfA
hÔ¦ áAdVöfA k rnese yhAM áAdVöfA (wÚAit) k IáAAVðA hotI hÔ¦ wn SToÜ k o
áAAðA k rke sBI sMbMiDyAš ke sAT buÂ-ÕAsn mš STQsMpÚA hAš, inrog hAš,
suKI hAš¦”]
*****
(16) 6. Scelk vgQ
157-163. “iBöuSo, tIn mAgQ (pixpdA) hÓ¦ k Èn-se tIn?
“iÕiTl mAgQ; k Xor mAgQ, m›ym mAgQ¦
“iBöuSo, iÕiTl mAgQ k Èn-sA hÔ?
302 i©k inpAt

“yhAM, iBöuSo, ik sI-ik sIk AaesA mt hotA hÔ, aesI díVÏx hotI hÔ –
k AmBogAš mš doú nh™ hÔ¦ vh k AmBogAš mš jA pìztA hÔ¦ iBöuSo, yh
‘iÕiTl mAgQ’ k hlAtA hÔ¦
“iBöuSo, SityAš k A k XormAgQ k Èn-sA hÔ?
“yhAM, iBöuSo, k oqQ-k oqQnŸn hotA hÔ, iÕÏxAcAr-ÕU®y, hAT cAxne
vAlA, ‘BdMt SAyš’ k hne pr n SAne vAlA, ‘BdMt Kìze rhš’ k hne pr KìzA
n rhne vAlA, lAyA huSA n KAne vAlA, w¡eÎy se bnAyA huSA n KAne vAlA
SÈr inmM©f BI n ‰vIk Ar k rne vAlA hotA hÔ¦ vh n Gìze mš se idyA huSA
letA hÔ, n WKl mš se idyA huSA letA hÔ, n ik vAìz k I Sox se idyA huSA
letA hÔ, n meìZe ke bIc mš SA jAne se idyA huSA, n dMz ke bIc mš pìz jAne
se letA hÔ, n mUsl ke bIc mš SA jAne se letA hÔ¦ vh do jne KAte hAš, wnmš
se ak ke wXk r dene pr nh™ letA hÔ, n giBQfI k A idyA letA hÔ, n bœce
k o dUD iplAtI huqQ k A idyA letA hÔ, n purŒú ke pAs gqQ huqQ k A idyA letA
hÔ, n sMgRh ik ye hua SÚA mš se pk AyA huSA letA hÔ, n jhAM ku ØAA KìzA ho
vhAM se letA hÔ, n jhAM mVEKyAM wìztI hAš vhAM se letA hÔ¦ vh n mClI
KAtA hÔ, n mAMs KAtA hÔ¦ n surA pItA hÔ, n mery pItA hÔ, n cAvl k A
pAnI pItA hÔ¦ vh yA to ak hI Gr se lek r KAne vAlA hotA hÔ yA ak hI
k Èr KAne vAlA; do GrAš se lek r KAne vAlA hotA hÔ yA do hI k Èr KAne
vAlA... sAt GrAš se lek r KAne vAlA hotA hÔ yA sAt k Èr KAne vAlA¦ vh
ak hI CoxI Flex se BI gujArA k rne vAlA hotA hÔ... sAt CoxI FlexAš se BI
gujArA k rne vAlA hotA hÔ¦ vh idn mš ak bAr BI KAne vAlA hotA hÔ, do
idn mš ak bAr BI KAne vAlA hotA hÔ... sAt idn mš ak bAr BI KAne
vAlA hotA hÔ; qs áAk Ar vh pMªh idn mš ak bAr KAk r BI rhtA hÔ¦ vh
ÕAk KAne vAlA BI hotA hÔ, ‰yAmAk KAne vAlA BI hotA hÔ, nIvAr (DAn)
KAne vAlA BI hotA hÔ, d¡‡l (DAn) KAne vAlA BI hotA hÔ, hx (ÕAk )KAne
vAlA BI hotA hÔ, k fAj-BAtKAne vAlA BI hotA hÔ, SAcAm KAne vAlA BI
hotA hÔ, KlI KAne vAlA BI hotA hÔ, itnke (GAs) KAne vAlA BI hotA hÔ,
gobr KAne vAlA BI hotA hÔ, jMgl ke peìzAš se igre P l-mUl k o KAne vAlA
BI hotA hÔ¦ vh sn ke k pìze BI DArf k rtA hÔ, sn-imiüt k pìze BI
DArf k rtA hÔ, Õv-v‰© (k P n)BI phntA hÔ, Pš ke hua v‰© BI phntA
hÔ, víö-ivÕeú k I CAl ke k pìze BI phntA hÔ, Sijn (-míg) k I KAl BI
phntA hÔ, Sijn (-míg) k I cmìzI se bnI pi¢yAš se bunA v‰© BI phntA
hÔ, ku Õ k A bnA v‰© BI phntA hÔ, CAl (vAk ) k A v‰© BI phntA hÔ,
 (16) 6. Scelk vgQ 303

P lk (CAl) k Av‰© BI phntA hÔ, ke ÕAš se bnA kM blBI phntA hÔ, pUMC
ke bAlAš k AbnA kM blBI phntA hÔ, w£lU ke prAš k AbnA v‰© BI phntA
hÔ¦ vh ke Õ-dAìZI k A luMcn k rne vAlA BI hotA hÔ¦ vh bÔXne k A ¥yAg k r
inrMtr KìzA hI rhne vAlA BI hotA hÔ¦ vh wk ìzUM bÔX k ráAy¥n k rnevAlA
BI hotA hÔ, vh k AMxAš k I ՆyA pr sone vAlA BI hotA hÔ¦ áAAt:, m›yAø,
sAyM – idn mš tIn bAr pAnI mš jAne vAlA hotA hÔ¦ qs trh, vh nAnA
áAk Ar se ÕrIr k o k Ïx pIìzA phuÙcAtA huSA ivhAr k rtA hÔ¦ iBöuSo, yh
‘k Xor mAgQ’ k hlAtA hÔ¦
“SÈr iBöuSo, ‘m›ym mAgQ’ k Èn-sA hÔ?
“yhAM, iBöuSo, iBöu k AyA mš k AyAnupÎyI hok r ivhAr k rtA hÔ,
ümÕIl, sMáAôAnI, ‰míitmAn tTA lok mš SiB›yA (loB)-dÈmQn‰y («eú)
k ohxAk r;vednASAš mš vednAnupÎyI hok r...icØA mš icØAAnupÎyI hok r...
DmoÜ mš DmAQnupÎyI hok r ivhAr k rtA hÔ. ümÕIl, sMáAôAnI, ‰míitmAn
tTA lok mš SiB›yA (loB)-dÈmQn‰y k o hxAk r¦ iBöuSo, yh ‘m›ym
mAgQ’ k hlAtA hÔ¦ iBöuSo, ye tIn mAgQ hÓ¦ ”“iBöuSo, ye tIn mAgQ hÓ¦
k Èn-se tIn?
“iÕiTl, k Xor mAgQ, m›ym mAgQ¦
“SÈr iBöuSo, iÕiTl mAgQ k Èn-sA hÔ? (pUvAQnusAr) iBöuSo, yh
‘iÕiTl mAgQ’ k hlAtA hÔ¦
“SÈr iBöuSo, k Xor mAgQ k Èn-sA hÔ?
“...(pUvAQnusAr) iBöuSo, qse ‘k Xor mAgQ’ k hte hÓ¦
“SÈr iBöuSo, m›ym mAgQ EyA hÔ?
“yhAM, iBöuSo, iBöu Snu¥pÚA pApI Sku Õl-DmoÜ k ow¥pÚA n hone dene
ke ila sMk £p k rtA hÔ, áAy¥n k rtA hÔ, pirüm k rtA hÔ, mn k o k AbU mš
rKtA hÔ¦ w¥pÚA pApI Sku Õl-DmoÜ k AáAhAf k rne ke ila sMk £p k rtAhÔ,
áAy¥n k rtA hÔ, pirüm k rtA hÔ, mn k o k AbU mš rKtA hÔ¦ Snu¥pÚA ku Õl
DmoÜ k ow¥pÚA k rne ke ila sMk £p k rtAhÔ, áAy¥n k rtAhÔ, pirüm k rtA
hÔ, mn k ok AbU mš rKtA hÔ¦ w¥pÚA ku ÕlDmoÜ k oV‰Tt rKne ke ila, lop
n hone dene ke ila, SiDk AiDk bìZAne ke ila sMk £p k rtA hÔ, áAy¥n
k rtA hÔ, pirüm k rtA hÔ, mn k o k AbU mš rKtA hÔ¦ ...CMd-áAy¥n-sM‰k Ar
yuEt å iÂ-pT k A SÄyAs k rtA hÔ, vIyQ-smAiD, icØA-smAiD, vImMsA
304 i©k inpAt

(mImAMsA)-smAiD SÈr áADAn (=áAy¥n) tTA sM‰k Ar se yuEt å iÂ-pT k A

SÄyAs k rtAhÔ... üÂA-qMiªy k ASÄyAs k rtAhÔ, vIyQ-qMiªy k ASÄyAs
k rtAhÔ, ‰míit-qMiªy k ASÄyAs k rtAhÔ, smAiD-qMiªy k ASÄyAs k rtA
hÔ, áAôA-qMiªy k A SÄyAs k rtA hÔ... üÂA-bl k A SÄyAs k rtA hÔ,
vIyQ-bl k A SÄyAs k rtA hÔ, ‰míit-bl k A SÄyAs k rtA hÔ, smAiD-bl
k A SÄyAs k rtA hÔ, áAôA-bl k A SÄyAs k rtA hÔ, ‰míit-sMboiD SMg k A
SÄyAs k rtA hÔ, DmQivcy-sMboiD SMg k A SÄyAs k rtA hÔ, vIyQ-sMboiD
SMg k A SÄyAs k rtA hÔ, áAIit-sMboiD SMg k A SÄyAs k rtA hÔ,
áAüVˆD-sMboiD SMg k A SÄyAs k rtA hÔ, smAiD-sMboiD SMg k A SÄyAs
k rtA hÔ, wpeöA-sMboiD SMg k A SÄyAs k rtA hÔ, sýyk -díVÏx k A SÄyAs
k rtA hÔ, sýyk -sMk£p k A SÄyAs k rtA hÔ, sýyk -vAfI k A SÄyAs
k rtA hÔ, sýyk -k mAQ®t k A SÄyAs k rtA hÔ, sýyk -SAjIivk A k A
SÄyAs k rtA hÔ, sýyk -¯yAyAm k A SÄyAs k rtA hÔ, sýyk -‰míit k A
SÄyAs k rtA hÔ tTA sýyk -smAiD k A SÄyAs k rtA hÔ¦ iBöuSo, yh
‘m›ym mAgQ’ k hlAtA hÔ¦ iBöuSo, ye tIn mAgQ hÓ¦”
(17) 7. k mQ pyAQy
164-183. “iBöuSo, tIn DmoÜ se yuEt áAAfI aesA hotA hÔ jÔse
lAk r nrk mš zAl idyA gyA ho¦ ik n tIn DmoÜ se? ‰vyM áAAfI-˜hsA
k rtA hÔ, dUsre k o áAAfI-˜hsA ke ila áAeirt k rtA hÔ SÈr áAAfI-˜hsA k A
smTQn k rtAhÔ¦ iBöuSo, qn tIn DmoÜ se yuEt áAAfI aesA hI hotA hÔ jÔse
lAk r nrk mš zAl idyA gyA ho¦
“iBöuSo, tIn DmoÜ se yuEt áAAfI aesA hotA hÔ jÔse lAk r ‰vgQ mš
zAl idyA gyA ho¦ ik n tIn DmoÜ se?
“‰vyM áAAfI-˜hsA se ivrt rhtA hÔ, dUsre k oáAAfI-˜hsA ke ila áAeirt
nh™ k rtA SÈr áAAfI-˜hsA k A smTQn nh™ k rtA...
“...‰vyM corI k rtA hÔ, dUsre k o corI ke ila áAeirt k rtA hÔ SÈr
corI k A smTQn k rtA hÔ... ‰vyM corI se ivrt rhtA hÔ, dUsre k o corI ke
ila áAeirt nh™ k rtA SÈr corI k A smTQn nh™ k rtA hÔ...
“...‰vyM k AmBog sMbMDI imÉyAcAr k rne vAlA hotA hÔ, dUsre k o
k AmBog sMbMDI imÉyAcAr ke ila áAeirt k rtA hÔ SÈr k AmBog sMbMDI
 (17) 7. k mQ pyAQy 305

imÉyAcAr k A smTQn k rtA hÔ... ‰vyM k AmBog sMbMDI imÉyAcAr se ivrt

hotA hÔ, dUsre k o k AmBog sMbMDI imÉyAcAr ke ila áAeirt nh™ k rtA SÈr
k AmBog sMbMDI imÉyAcAr se ivrt rhne k A smTQn k rtA hÔ...
“...‰vyM JUX boltA hÔ, dUsre k o JUX bolne ke ila áAeirt k rtA hÔ
SÈr JUX bolne k A smTQn k rtA hÔ... ‰vyM JUX bolne se ivrt rhtA hÔ,
dUsre k o JUX bolne ke ila áAeirt nh™ k rtA SÈr JUX bolne se ivrt rhne
k A smTQn k rtA hÔ...
“...‰vyM cuglI KAtA hÔ, dUsre k o cuglI KAne ke ila áAeirt k rtA hÔ
SÈr cuglI KAne k AsmTQn k rtAhÔ... ‰vyM cuglI KAne se ivrt rhtA hÔ,
dUsre k o cuglI KAne ke ila áAeirt nh™ k rtA SÈr cuglI KAne se ivrt
rhne k A smTQn k rtA hÔ...
“...‰vyM k XorboltA hÔ, dUsre k ok Xorbolne ke ila áAeirt k rtAhÔ
SÈr k Xor bolne k A smTQn k rtA hÔ... ‰vyM k Xor bolne se ivrt rhtA
hÔ, dUsre k o k Xor bolne ke ila áAeirt nh™ k rtA hÔ SÈr k Xor bolne se
ivrt rhne k A smTQn k rtA hÔ...
“...‰vyM ¯yTQ bolne vAlA hotA hÔ, dUsre k o¯yTQ bolne ke ila áAeirt
k rtA hÔ SÈr ¯yTQ bolne k A smTQn k rtA hÔ... ‰vyM ¯yTQ bolne se ivrt
rhtA hÔ, dUsre k o¯yTQ bolne ke ila áAeirt nh™ k rtAhÔ SÈr ¯yTQ bolne se
ivrt rhne k A smTQn k rtA hÔ...
“...‰vyM loBI hotA hÔ, dUsre k oloB ke ila áAeirt k rtAhÔ SÈr loB
k AsmTQn k rtAhÔ... ‰vyM loB se ivrt rhtA hÔ, dUsre k oloB ke ila áAeirt
nh™ k rtAhÔ SÈr loB se ivrt rhne k AsmTQn k rtAhÔ...
“...‰vyM kR oDI hotA hÔ, dUsre k o kR oD ke ila áAeirt k rtA hÔ SÈr
kR oDk AsmTQn k rtAhÔ¦... ‰vyM kR oDse ivrt rhtA hÔ, dUsre k okR oDke
ila áAeirt nh™ k rtA hÔ SÈr kR oDse ivrt rhne k A smTQn k rtA hÔ¦
“...‰vyM imÉyA-díVÏx vAlA hotA hÔ, dUsre k o imÉyA-díVÏx k I Sor
áAeirt k rtA hÔ SÈr imÉyA-díVÏx k A smTQn k rtA hÔ... ‰vyM sýyk -díVÏx
vAlA hotA hÔ, dUsre k o sýyk -díVÏx k I Sor áAeirt k rtA hÔ SÈr
sýyk -díVÏx k A smTQn k rtA hÔ¦
306 i©k inpAt

“iBöuSo, qn tIn DmoÜ se yuEt áAAfI aesA hotA hÔ jÔse lAk r‰vgQ mš
zAl idyA gyA ho¦”
(18) 8. rAg pyAQy
184. “iBöuSo, rAg ke SiBôAn ke ila qn tIn DmoÜ k I BAvnA
k rnI cAiha¦
“ik n tIn k I?
“ÕU®ytA-smAiD k I, SinimØA-smAiD k I tTA SáAifiht-smAiD
k I¦ iBöuSo, rAg ke SiBôAn ke ila qn tIn DmoÜ k I BAvnA k rnI
cAiha¦
“iBöuSo, rAg ke pirôAn ke ila, piröy ke ila, áAhAf ke ila,
öy ke ila, ¯yy ke ila, vÔrAŸy ke ila, inroD ke ila, ¥yAg ke ila
tTA áAitinsgQ ke ila qn tIn DmoÜ k I BAvnA k rnI cAiha¦
“«eú ke ...moh ke ...kR oDke ...,wpnAh ke ...,mRö ke ...,áAdAs ke ...,
qQÏyAQ ke ..., mA¥syQ ke ..., mAyA ke ..., ÕXtA ke ..., jìztA ke ..., sArMB
ke ...,mAn ke ...,SitmAn ke ...,md ke ...tTA áAmAd ke SiBôAn ke ila,
pirôAn ke ila, piröy ke ila, áAhAf ke ila, öy ke ila, ¯yy ke ila,
vÔrAŸy ke ila, inroD ke ila, ¥yAg ke ila tTA áAitinsgQ ke ila qn
tIn DmoÜ k I BAvnA k rnI cAiha¦”
BgvAn ne yh k hA¦ wn iBöuSAš ne sMtuÏx hok r BgvAn ke BAúf
k A SiBnMdn ik yA¦

ak k , i«k tTA i©k inpAtsmAðA¦