Over Frisia en Ollanda op een oude portugal-centrische kaart

F. N. Heinsius

Een blik op een oude, enigszins fantastische, kaart levert meestal

geen nieuwe inzichten op. Hoe anders verging het mij dit keer met
een portugal-centrische, anti-kloksgewijs geroteerde, cartografie
van Europa, opgebouwd vanuit Afrika. Een koning uit Askara wordt
tegemoet gereden door een ruiter van Sinyim. In eerste instantie
denkt men dan dat het de cartograaf nog ontbreekt aan de nodige
materialen om een adequate geografische presentatie te
vervaardigen. Langzaam komt men na enige tijd geschokt tot de
conclusie dat de maker bij de presentatie van Nederland de plank
echt volledig misslaat. Bij Engeland en Ierland lijkt alles te kloppen,
maar het Noordwesten van Europa wekt grote verbazing. Want wat
is het geval? Ons land heeft een onherkenbare vorm en mist het
vertrouwde beeld met waddeneilanden. Het lijkt nog te verkeren in een oude staat en bevat tal van
‘nieuwe’ namen. In een volgend stadium besluit men dan met een vergrootglas eens goed te kijken
naar de afbeelding. Het interessante maar merkwaardige exemplaar van Nederland inventariseren
en beschrijven bleek daarna toch beslist noodzakelijk.
Het kaartje bestaat in Nederland uit twee delen: Ollanda en Frisia. In deze beschrijving staat vooral
Frisia centraal gelegen boven de rivieren. Maar eerst het gedeelte Holland. Dit land tussen de twee
rivieren noemt men op het kaartje “Ollanda”. De noordelijke grensrivier noemt het kaartje
“Vudugragt” en de zuidelijke grensrivier “Masa”. Bij laatstgenoemde leest men dan een plaats als
“Grawedant” danwel “Goudant”. Dit rivierenland tussen de rivieren Ollanda strekt zich uit tot
“Allamaia”, een variant van Allemagne. Dit deel van het kaartje is verder niet echt zo ongebruikelijk.
Tot zover dan de beschrijving van Holland. Hoe anders zit dit boven de noordelijke grensrivier.
Opvallend is dan vooral de ongewoon grote afmeting van Westfriesland. Vanaf zee noemt men dit
deel direct boven de rivier “Frisia”. De positie is opgenomen bij een blauw gekleurde zeetoegang uit
de noordzee die men “Insulesen” heeft genoemd. De blauwe driehoek wordt vergezeld van de
woorden “Laak” en “Vllie”. Het volk dat er in noordelijke richting woont, heeft tweemaal de
intrigerende volksnaam “Carja”. Centraal op dit eiland ligt een “Vicus” met de naam in hoofdletters
“DASIA” nabij de plaatsnaam “Bijalencjs” en het sluitdeel van het eiland noemt men bij een windroos
“Fina”. Teruggekeerd naar de zeetoegang kunnen naar het noorden over land de volgende plaatsen
worden waargenomen: “Vormuja”, “Mystede”, “Lidismograf”, “Grifzitzin”, [windroos], “Gaunipo”,
“Stadin”, “Colberg” en “Storin”.
Rondt men de noordelijke kop, dan arriveert men na “Aleolo“ bij een meer met de naam “Layworpe”
gevolgd door “Posna”, “Asuaga”, “Aspoli” en “Gron”. Over zee komt men alleen eilanden tegen
genaamd: “Vlao”, “Sanso”, “Vuga”, “Augland”, in rood gekleurd “Auansa”, “Insula salanda”. Tot zover

©2018 F.N. HEINSIUS

deze beschrijving. De kaartlezer kan zelf constateren dat Frisia verder doorloopt. De afbeelding op
het beschikbare fragment loopt verder door en toont dan nog twee rivieren.
De merkwaardige namen zullen bij velen niet direct herkenning oproepen. Maar het is overduidelijk
dat bij een aantal toponiemen toch wel ‘signalen’ aangewezen kunnen worden van een vroege
naamsvariant, mogelijk een van de vroegste die wij kennen. De auteur geeft een eerste beschrijving
van de moeilijk te lezen posities, maar geeft geen garanties voor de juistheid van de lezing. Het is
bovendien niet meer te achterhalen op welke wijze deze cartografische gegevens werden verzameld
en tot stand zijn gekomen. Het is derhalve een moeilijke zaak om richting te geven aan deze vondst.

©2018 F.N. HEINSIUS