Professional Documents
Culture Documents
Vi.სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშ აშლილობები
Vi.სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშ აშლილობები
Vi.სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშ აშლილობები
VI თავი
სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
სარჩევი
შთაგონებადობა........................................................................................................................................ 399
ბიოლოგიური წვლილი .......................................................................................................................... 400
რეალური მოგონებები და სიყალბე ...................................................................................................... 400
მკურნალობა ............................................................................................................................................. 404
შეჯამება ......................................................................................................................................................... 407
ძირითადი ტერმინები ................................................................................................................................. 408
პასუხები ........................................................................................................................................................ 408
352
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
იცნობთ იპოქონდრიულ ადამიანს? ბევრი ჩვენგანი ნამდვილად იცნობს. ალბათ, თქვენც გყავთ
ასეთი ნაცნობი! ამ მდგომარეობის, რომელსაც ამჟამად უფრო ზუსტად „ავადმყოფობის შფოთვის
აშლილობა“ ეწოდება ფსიქიკურ აშლილობათა დიაგნოსტიკურ და სტატისტიკურ
სახელმძღვანელოში (DSM-5) (American Psychiatric Association 2013), პოპულარული
გამოხატულება არის ადამიანი, რომელიც აზვიადებს უმცირეს ფიზიკურ სიმპტომებს. ბევრი
ადამიანი მუდმივად დადის ექიმთან, თუმცა რეალურად არაფერი სჭირს საამისო. ჩვეულებრივ,
ეს უწყინარი ტენდენციაა, რომელიც ზოგჯერ სახუმარო თემადაც კი შეიძლება იქცეს, მაგრამ
შედარებით მცირე რაოდენობის ადამიანებისთვის საკუთარი ჯანმრთელობით ან გარეგნობით
მოჭარბებული დაკავებულობა იმდენად ექსტენსიური შეიძლება იყოს, რომ მთელ მათ ცხოვრებას
ავსებდეს. მათი პრობლემის კრებითი სახელია სომატური სიმპტომის აშლილობები. სომა სხეულს
ნიშნავს და პრობლემები, რომლითაც ეს ადამიანები არიან დაკავებულნი, ერთი შეხედვით,
ფიზიკური დარღვევებია. სომატური სიმპტომის ყველა აშლილობისთვის საერთოა ფიზიკურ
სიმპტომებზე ან მათთან ასოცირებულ ჯანმრთელობის მდგომარეობაზე მოჭარბებული ან
არაადაპტური რეაქცია. ზოგჯერ ამ აშლილობების ჯგუფს შემოკლებით „მედიცინის
თვალსაზრისით აუხსნელ ფიზიკურ სიმპტომებს“ უწოდებენ (Olde Hartman et al., 2009; Woolfolk
& Allen, 2011). მართალია, ზოგ შემთხვევაში ცნობილია არსებული სიმპტომის სამედიცინო
მიზეზი, მაგრამ ამ სიმპტომზე საპასუხო ემოციური დისტრესი ან გაურესების ხარისხი აშკარად
გადაჭარბებულია და ზოგჯერ აუარესებს კიდეც მდგომარეობას.
ოდესმე გაგჩენიათ განცდა, თითქოს თქვენი სხეულისგან ან გარშემო არსებული რეალობისგან
„განცალკევებულად“ არსებობთ? („სინამდვილეში ეს მე არ ვარ“, „ეს არ უნდა იყოს ჩემი თავი“ ან
„რაღაცნაირად არარეალურია ეს ადგილი.“) ასეთი გამოცდილების დროს ზოგი ადამიანი გრძნობს,
რომ თითქოს სიზმარშია. ასეთი მსუბუქი შეგრძნებები დროდადრო ეუფლება ადამიანთა
უმრავლესობას. ეს ცნობიერების ან იდენტობის მსუბუქი ცვლილება ან გამოცალკევებულობის
განცდაა, რომელსაც დისოციაციას ან დისოციაციურ გამოცდილებას უწოდებენ და ეს სრულიად
ნორმალურია. შედარებით მცირე რაოდენობის ადამიანებისთვის ეს გამოცდილებები იმდენად
ინტენსიური და უკიდურესია, რომ მთლიანად კარგავენ საკუთარ იდენტობას და ახალს ქმნიან,
ანდა კარგავენ მეხსიერებას ან რეალობის შეგრძნებას და ვერ ფუნქციონირებენ. დისოციაციური
აშლილობის რამდენიმე ნაირსახეობას ამ თავის მეორე ნაწილში განვიხილავთ.
353
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
A. ერთი ან მეტი სომატური სიმპტომი, რომელიც დისტრესს იწვევს და/ან მნიშვნელოვნად უშლის
ხელს ყოველდღიურ ცხოვრებას.
B. სომატურ სიმპტომებთან ან მათთან ასოცირებული ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესახებ
ნერვიულობასთან დაკავშირებული მოჭარბებული აზრები, გრძნობები და ქცევები, რომლებიც
ქვემოთ ჩამოთვლილთაგან, სულ მცირე, ერთი ფორმით არის წარმოდგენილი:
1. არათანაზომიერი და მდგრადი აზრები ინდივიდის სიმპტომების სერიოზულობის შესახებ;
2. ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული შფოთვის მაღალი დონე;
3. ჭარბი რაოდენობის დრო და ენერგია იხარჯება ამ სიმპტომებზე ან ჯანმრთელობაზე
ნერვიულობაში.
დააზუსტეთ, თუ არის:
დომინანტური ტკივილის (ძველი ტერმინოლოგიით, ტკივილის აშლილობა) შემთხვევაში: ეს
სპეციფიკატორი იმ ინდივიდებისთვის არის განკუთვნილი, რომელთა სომატურ ჩივილებში
ტკივილი სჭარბობს.
კლინიკური აღწერა
შეამჩნიეთ რაიმე განსხვავება სომატური სიმპტომის აშლილობის მქონე ლინდასა და
ავადმყოფობის შფოთვის აშლილობის მქონე გეილს შორის? ცხადია, მათ ბევრი რამ აქვთ საერთო
(Creed & Barsky, 2004; Leibbrand, Hiller, & Fichter, 2000), მაგრამ გეილი შედარებით ნაკლებად
უჩიოდა რომელიმე კონკრეტულ ფიზიკურ სიმპტომს და მეტად დარდობდა იმაზე, რომ ავად იყო
358
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
კრასკე და მისი კოლეგები (Craske, et. al., 1996) და, ასევე, ჰილერი, ლეიბრენდი, რიფი და ფიჩტერი
(Hiller, Leibbrand, Rief, and Fichter, 2005) პანიკური და სომატური სიმპტომის აშლილობებს შორის
არსებულ რამდენიმე განსხვავებას აღწერენ. მიუხედავად იმისა, რომ ყველა აშლილობისთვის არის
დამახასიათებელი ფიზიკურ სიმპტომებზე წუხილი, პანიკური აშლილობის მქონე პაციენტებს,
როგორც წესი, სიმპტომთან დაკავშირებული, უშუალოდ მოსალოდნელი კატასტროფის ეშინიათ,
რომელიც რამდენიმე წუთში შეიძლება მოხდეს პანიკური შეტევის განვითარების სახით. ამასთან,
ეს წუხილი იკლებს შეტევებს შორის პერიოდში. მეორე მხრივ, სომატური სიმპტომის აშლილობის
მქონე ინდივიდები ავადმყოფობის ან დაავადების (მაგალითად, სიმსივნის ან შიდსის) ხანგრძლივ
პროცესზე ფოკუსირდებიან. ცდილობენ რა დაავადების გამორიცხვას (ან, ალბათ, დადასტურებას)
ამ აშლილობების მქონე პაციენტები არ წყვეტენ ახალ-ახალი ექიმების მოსაზრებების მოსმენას.
მათგან მეტად არის მოსალოდნელი უსარგებლო, არასაჭირო სამედიცინო ჩარევების მოთხოვნა.
უამრავი დარწმუნებისა და დამშვიდებისდა მიუხედავად, რომ ჯანმრთელები არიან, მაინც ვერ
ხერხდება მათი დარწმუნება და დაშოშმინება. ამის საპირისპიროდ, პანიკის მქონე პაციენტებს
ისევ სჯერათ, რომ პანიკური შედეგები ბოლოს მოუღებს მათ, მაგრამ მათი უმრავლესობა საკმაოდ
სწრაფად სწავლობს, რომ უნდა შეწყვიტოს ექიმებთან სიარული და სასწრაფო დახმარების
გამოძახება, რომლებიც ყოველ ჯერზე უმეორებენ, რომ არაფერი სჭირთ. და ბოლოს, პანიკური
აშლილობის მქონე ინდივიდების შფოთვა სიმპათიკური ნერვული სისტემის 10-15 კონკრეტულ,
პანიკის შეტევასთან ასოცირებულ სიმპტომზე ფოკუსირდება. სომატური სიმპტომის
აშლილობების ჩივილების დიაპაზონი გაცილებით ფართოა. და მაინც, მათ შორის, ალბათ,
მსგავსება უფრო მეტია, ვიდრე განსხვავება.
უმნიშვნელო ფიზიკური ჩივილები ჩვეულია პატარა ბავშვებისთვის. ისინი ხშირად უჩივიან
მუცლის ტკივილს, რომელსაც არ ეძებნება ფიზიკური საფუძველი. უმრავლეს შემთხვევაში ეს
ჩვილები გადაცემითი რეაქციებია სტრესზე და არ გადადის სრულად განვითარებულ ქრონიკულ
სომატური სიმპტომის აშლილობაში.
სტატისტიკა
მხოლოდ მიახლოებით შეგვიძლია შევაფასოთ სომატური სიმპტომის აშლილობის
გავრცელება პოპულაციაში და ეს, ძირითადად, DSM-IV-ში აღწერილი მსგავსი აშლილობების,
რომლებიც ოდნავ განსხვავებულად განისაზღვრება DSM-5-ში, კვლევებზე დაყრდნობით
შეგვიძლია გავაკეთოთ. მაგალითად, DSM-IV-ის იპოქონდრიის გავრცელება, რომელშიც
ავადმყოფობის შფოთვის აშლილობა და სომატური სიმპტომის აშლილობის ნაწილი შედის,
პოპულაციის 1-5%-ში გვხვდება (APA, 2000). პირველადი ჯანდაცვის დაწესებულებებში
იპოქონდრიის გავრცელების მედიანა 6.7%-ს შეადგენს, თუმცა ეს მაჩვენებელი 16.6%-მდე
იზრდება დისტრესის გამომწვევი სომატური სიმპტომებისთვის. ეს სურათი თითქმის ზუსტად
აღწერს ამ გარემოში სომატური სიმპტომისა და ავადმყოფობის შფოთვის აშლილობების
ერთობლივ გავრცელებას (Creed & Barsky, 2004). დიდხანს ითვლებოდა, რომ სომატური
სიმპტომის აშლილობები ხანშიშესულებში უფრო მეტად იყო გავრცელებული, მაგრამ, როგორც
ჩანს, ეს ასე არ არის (Barsky, Frank, Cleary, Wyshak, & Klerman, 1991). ფაქტობრივად, ეს
აშლილობები საკმაოდ თანაბრად არის გავრცელებული მოზრდილთა სხვადასხვა ასაკობრივ
ჯგუფში. ბუნებრივია, რომ შედარებით ასაკოვანი ადამინები უფრო ხშირად მიდიან ექიმებთან და
ამით, ახალგაზრდა მოზრდილებთან შედარებით, მეტ-ნაკლებად ზრდიან სომატური სიმპტომის
აშლილობის მქონე პაციენტთა ჯამურ რაოდენობას. თუმცა, მათი თანაფარდობა, ვინც ამ
აშლილობებით მიმართავს ექიმს, თითქმის თანაბარია. შფოთვითი და გუნება-განწყობილების
360
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
მიზეზები
სხვა მხრივ განსხვავებული თვალსაზრისების მქონე მკვლევრები თანხმდებიან სომატური
სიმპტომის აშლილობებისას მიმდინარე ფსიქოპათოლოგიური პროცესების თაობაზე. ფიზიკური
ნიშნების და შეგრძნებების ფიზიკური ავადმყოფობის მტკიცებულებად მცდარად
ინტერპრეტაციას ცენტრალური ადგილი უკავია და ამიტომ თითქმის ყველა თანხმდება, რომ ეს
აშლილობები, ფაქტობრივად, კოგნიციის ან აღქმის აშლილობებია, რომლებშიც მნიშვნელოვანი
წვლილი შეაქვთ ემოციებს (Adler, Côté, Barlow, & Hillhouse, 1994; olde Hartman et al., 2009; Taylor &
Asmundson, 2004, 2009; Witthöft & Hiller, 2010).
დააზუსტეთ, თუ:
დახმარების ძიების ტიპი: ხშირად მიმართავს სამეციდინო დახმარებას, ექიმებთან ვიზიტების ან
ანალიზებისა და პროცედურების ჩათვლით.
დახმარებისთვის თავის არიდების ტიპი: იშვიათად იყენებს სამედიცინო დახმარებას.
363
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
წყაროდან American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC.
წარმოდგენა
სურათი N 6.1. იპოქონდრიის მიზეზების ინტეგრაციული მოდელი (ეფუძნება წყაროს Warwick, H. M., &
Salkovskis, P. M. [1990]. Hypochondriasis. Behavior Research Therapy, 28, 105–117.)
364
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
ფუნდამენტური მიზეზები შფოთვითი აშლილობის მიზეზებს ჰგავს (Barlow, 2002; Barlow et al.,
2013). მაგალითად, მტკიცებულებები აჩვენებს, რომ სომატური სიმპტომის აშლილობები
ოჯახებში გვხვდება (Bell, 1994; Guze, Cloninger, Martin, & Clayton, 1986; Katon, 1993) და მასში
ზომიერი წვლილი შეაქვს გენეტიკას (Taylor, Thordarson, Jang, & Asmundson, 2006). თუმცა ეს
წვლილი, შესაძლოა, არასპეციფიკური იყოს, როგორიცაა სტრესზე მოჭარბებულად რეაგირება და
ამიტომ ვერ განვასხვაოთ შფოთვით აშლილობებში შეტანილი არასპეციფიკური გენეტიკური
წვლილისგან. ჰიპერრეაგირება უარყოფითი ცხოვრებისეული მოვლენების
არაპროგნოზირებადად და არაკონტროლირებადად აღქმასთან შეიძლება შეწყვილდეს და,
შესაბამისად, მუდმივად თავს ვარიდებდეთ მათ (Noyes et al., 2004; Barlow et al., 2013). როგორც V
თავში აღვნიშნეთ, ეს ფაქტორები შფოთვისადმი ბიოლოგიურ და ფსიქოლოგიურ მოწყვლადობას
ქმნიან.
რატომ ფოკუსირდება ეს შფოთვა ფიზიკურ შეგრძნებებსა და ავადმყოფობაზე? ვიცით, რომ
ასეთი პრობლემების მქონე ბავშვები ხშირად ისეთივე სიმპტომებს ავლენენ, როგორიც მათი
ოჯახის რომელიმე წევრს ოდესმე შეიძლებოდა ჰქონოდა (Kellner, 1985; Kirmayer, Looper, &
Taillefer, 2003). სწორედ ამიტომ, როგორც პანიკური აშლილობის შემთხვევაში, სრულიად
შესაძლებელია, რომ იმ ინდივიდებს, რომლებსაც სომატური სიმპტომის აშლილობა ან
ავადმყოფობის შფოთვის აშლილობა ემართებათ, ოჯახის წევრებისგან დასწავლილი აქვთ
შფოთვის კონკრეტულ ფიზიკურ მდგომარეობებსა და ავადმყოფობაზე ფოკუსირება.
ამ ეტიოლოგიურ პროცესში კიდევ სამ სხვა ფაქტორს შეიძლება შეჰქონდეს თავისი წვლილი
(Côté et al., 1996; Kellner, 1985). პირველი, ეს აშლილობები, როგორც ჩანს, ბევრი სხვა აშლილობის
მსგავსად, შფოთვითი აშლილობების ჩათვლით, სტრესული ცხოვრებისეული მოვლენის
კონტექსტში ვითარდება. ასეთ მოვლენა ხშირად არის სიკვდილი ან ავადმყოფობა (Noyes et al.,
2004; Sandin, Chorot, Santed, & Valiente, 2004). (გეილის ქორწინების ტრავმული პირველი წელი
აშლილობის განვითარებას დაემთხვა). მეორე, არსებობს ტენდენცია, რომ იმ ადამიანების
ოჯახები, რომლებსაც ეს აშლილობები ემართებათ, დაავადების არაპროპორციული გავრცელებით
გამოირჩეოდნენ მათი ბავშვობის წლებში. ამრიგად, თუ მოზარდობამდე არ განუვითარდათ
სომატური სიმპტომის აშლილობები, ავადმყოფობის შესახებ მძაფრი მოგონებები არსად მიდის,
რაც ადვილად შეიძლება იქცეს შფოთვის ფოკუსად. მესამე, მნიშვნელოვანი სოციალური და
პიროვნებათშორისი გავლენა შეიძლება იყოს ჩართული (Noyes et al., 2003; Barlow et al., 2013).
ისეთი ოჯახებიდან გამოსულ ზოგიერთ ადამიანს, რომლებშიც ავადმყოფობა მთავარ თემას
წარმოადგენდა, დასწავლილი აქვს, რომ ავადმყოფ ადამიანს დიდ ყურადღებას აქცევენ.
ზოგიერთი ადამიანის შემთხვევაში, ავად ყოფნით მიღებულ „სარგებელს“ თავისი წვლილი
შეიძლება შეჰქონდეს აშლილობის განვითარებაში. „ავადმყოფ ადამიანზე“, რომელიც მხოლოდ
იმიტომ იღებს მეტ ყურადღებას, რომ ავად არის და შეუძლია თავი აარიდოს მუშაობას ან სხვა
პასუხისმგებლობებს, ამბობენ, რომ მან „ავადმყოფის როლი“ მოირგო.
სომატური სიმპტომის აშლილობის მძიმე ფორმების კვლევამ განმაცვიფრებელი შედეგები
მოიტანა. ეს აშლილობა მჭიდროდ არის შეჭიდული ოჯახთან და ანტისოციალური პიროვნული
აშლილობის გენეტიკურ კვლეევებთან (იხ. XII თავი), რომელიც ვანდალიზმით, გამუდმებული
ტყუილებით, ქურდობით, ფინანსებისა და სამსახურისადმი უპასუხისმგებლო
დამოკიდებულებით და უკონტროლო ფიზიკური აგრესიით ხასიათდება (Bell, 1994; Guze,
Cloninger, Martin, & Clayton, 1986; Katon, 1993). ანტისოციალური პიროვნული აშლილობის მქონე
ინდივიდები უგრძნობები არიან სასჯელის ნიშნებისა და მათი ხშირად იმპულსური ქცევის
უარყოფითი შედეგებისადმი. ამასთან, თითქმის არ აწუხებთ დანაშაულის განცდა ან შფოთვა.
365
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
მკურნალობა
სამწუხაროდ, შედარებით ცოტა რამ არის ცნობილი ამ აშლილობების მკურნალობის შესახებ.
მიუხედავად იმისა, რომ ფსიქოდინამიკური ფსიქოთერაპიის მეშვეობით არაცნობიერი
კონფლიქტების გამოვლენა წარსულში ჩვეულ კლინიკურ პრაქტიკას წარმოადგენდა, ასეთი
მკურანლობის ეფექტურობა იშვიათად თუ დაფიქსირებულა.
მეცნიერულად გაკონტროლებული კვლევები მხოლოდ ბოლო პერიოდში გამოჩნდა (Taylor &
Asmundon, 2009; Witthoft & Hiller 2010; Woolfolk & Allen, 2011). ჩვენდა გასაოცრად, კლინიკურმა
ანგარიშებმა აჩვენა, რომ ზოგ შემთხვევაში დაიმედება და განათლება ეფექტური აღმოჩნდა
(Haenen et al., 2000; Kellner, 1992). „ჩვენდა გასაოცრად“ იმიტომ, რომ საკუთარ ჯანმრთელობაზე
დაიმედებას არ უნდა ემუშავა ამ აშლილობების შემთხვევაში. თუმცა, ოჯახის ექიმის მიერ
დაიმედება, როგორც წესი, სწრაფად ხდება და მას არასოდეს ჰყოფნის დრო მიმდინარე
მხარდაჭერისა და დაიმედების უზრუნველსაყოფად, რაც, შესაძლოა, სრულიად აუცილებელი
იყოს. რაც შეეხება ფსიქიკური ჯანმრთელობის სპეციალისტებს, მათ ნამდვილად შეუძლიათ
გაცილებით ეფექტური და სენსიტიური ფორმით დააიმედონ პაციენტი მისი ჯანმრთელობის
367
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
1
იგულისხმება ორიგინალი სახელმძღვანელოს ავტორების კლინიკა (მთარგმნელის შენიშვნა).
369
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
მკურნ. ჯგუფის
საშუალო
საკონ. ჯგუფის
საშუალო
მას, სულ მცირე, ნახევარ განაკვეთზე მუშაობა დაეწყო და ამის საბოლოო მიზანს შეზღუდული
უნარის აღმოფხვა წარმოადგენდა.
დღესდღეობით ოჯახის ექიმებს ასწავლიან, როგორ ჯობია ასეთი პაციენტების მართვა
ზოგიერთი ამ პრინციპის გამოყენებით (Garcia-Campayo, Claraco, Sanz-Carrillo, Arevalo, & Monton,
2002), თუმცა შედეგები არაერთგვაროვანია (Woolfolk & Allen, 2011).
კლინიკური აღწერა
კონვერსიული აშლილობები, ზოგადად, ისეთ ფუნქციონირების ჩავარდნებს უკავშირდება,
როგორიცაა დამბლა, სიბრმავე ან გაძნელებული ლაპარაკი (აფონია) და რომლებსაც ვერანაირი
ფიზიკური ან ორგანული პათოლოგიით ვერ ავხსნით. მიუხედავად იმისა, რომ კონვერსიული
სიმპტომები ფიზიკური ფუნქციონირების სრული დიაპაზონის რღვევის მიბაძვას შეიძლება
წარმოადგენდნენ, კონვერსიული სიმპტომების დიდი ნაწილი მიგვითითებს, რომ რომელიღაც
ნევროლოგიური დაავადება მოქმედებს სენსორულ-მოტორულ სისტემაზე.
ფსიქოპათოლოგიის ყველაზე დამაინტრიგებელი და ზოგჯერ გამაოგნებელი მაგალითები
კონვერსიულ აშლილობებში გვხვდება. რითი უნდა აიხსნებოდეს სრულიად ჯანსაღი
მხედველობის მქონე ადამიანის დაბრმავება, ან ხელების ან ფეხების დამბლის განვითარება
ყოველგვარი ნევროლოგიური დაზიანების გარეშე? განვიხილოთ ელოიზის მაგალითი.
ელოიზი სკამზე იჯდა, ფეხები ჰაერში ეჭირა და იატაკზე დაწყობაზე უარს ამბობდა.
დედამისი გვერდით ეჯდა და მზად იყო, ნებისმიერ მომენტში დახმარებოდა ამოძრავებაში ან
ადგომაში. ვიზიტი დედამ დანიშნა და მეგობრის დახმარებით ხელში აყვანილი მოიყვანა
ელოიზი ჩვენს ოფისამდე. ელოიზი მოსაზღვრე ინტელექტუალური შესაძლებლობების 20 წლის
ქალიშვილი იყო. იგი მეგობრულად და წარმოსადეგად საუბრობდა პირველ ინტერვიუზე და
ხალისით და ფართოდ გაღიმებული პასუხობდა ყველა კითხვას. ცხადი იყო, მას ნამდვილად
სიამოვნებდა სოციალური ურთიერთქმედება.
სიარულის პრობლემები ელოიზს ბოლო ხუთი წლის მანძილზე განუვითარდა. მას მარჯვენა
ფეხმა უმტყუნა და დაცემა დაიწყო. მდგომარეობა თანდათანობით გაუარესდა და
საავადმყოფოში მოსვლამდე ექვსი თვით ადრე მხოლოდ იატაკზე ხოხვით შეეძლო
გადაადგილება.
ფიზიკურმა გამოკვლევამ ვერანაირი ფიზიკური სიმპტომი ვერ გამოავლინა. ელოიზის
მდგომარეობა კონვერსიული აშლილობის კლასიკური შემთხვევა იყო. მიუხედავად იმისა, რომ
დამბლა არ ჰქონდა, ფეხებში სისუსტეს გრძნობდა და წონასწორობის შენარჩუნება უჭირდა, რის
გამოც ხშირად ეცემოდა. ამ კონკრეტული ტიპის კონვერსიულ სიმპტომს ასტაზია-აბაზიას
უწოდებენ. ელოიზი დედასთან ცხოვრობდა პატარა ქალაქში. დედას საჩუქრების მაღაზია
ჰქონდა სახლის წინ. ელოიზი 15 წლამდე სპეციალური საგანმანათლებლო პროგრამით
სწავლობდა. ამის შემდეგ აღარ უსწავლია. სიარულის უნარის გაუარესება სახლში დაჯდომის
შემდეგ დაეწყო.
წყაროდან American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC.
ანა ო.-ის სიმპტომები ნამდვილად „არაცნობიერი“ იყო თუ იგი გარკვეულ დონეზე მაინც
აცნობიერებდა, რომ, თუ მოინდომებდა, შეეძლო მარჯვენა ხელისა და დანარჩენი სხეულის
ამოძრავება და უბრალოდ იმიტომ არ აკეთებდა ამას, რომ არ სურდა? ეს კითხვა დიდხანს არ
ასვენებდა ფსიქოპათოლოგებს. აქ მნიშვნელოვანი ხდება ინფორმაცია (რომელსაც II თავში
გავეცანით) არაცნობიერი კოგნიტური პროცესების შესახებ. ყველა ჩვენგანს შეუძლია, ყოველგვარი
გაცნობიერების გარეშე, მთელი რიგი სენსორული არხებით (როგორიცაა მხედველობა და სმენა)
ინფორმაციის მიღება და გადამუშავება. გახსოვთ ბრმა მხედველობის ან არაცნობიერი ხედვის
ფენომენი? უეისკრანცმა (Weiskrantz, 1980) და სხვებმა აღმოაჩინეს, რომ თავის ტვინის
ცენტრალური უბნების მცირე, ლოკალიზებული დაზიანების მქონე ადამიანებს შეუძლიათ
მხედველობის ველში მოხვედრილი საგნების გარჩევა, მაგრამ ვერ არცნობიერებენ, რას ხედავენ.
შესაძლებელია, რომ ტვინის დაიზიანების გარეშეც ხდებოდეს ასეთი რამ? განვიხილოთ სელიას
მაგალითი.
საკეიმ, ნორდლიმ და გურმა (Sackeim, Nordlie, and Gur, 1979) რეალურ არაცნობიერ პროცესსა
და სიმულაციას შორის შესაძლო განსხვავება იკვლიეს. ამისათვის ორი პაციენტი ჰიპნოტურ
მდგომარეობაში გადაიყვანეს და ორივეს სრული სიბრმავე შთააგონეს. ერთ მონაწილეს ისიც
უთხრეს, რომ უაღრესად მნიშვნელოვანი იყო, სხვებსაც შეემჩნიათ მისი სიბრმავე. მეორე
მონაწილეს სხვა დამატებითი ინსტრუქცია არ მიუღია. პირველმა მონაწილემ ზედმიწევნით
შეასრულა ინსტრუქცია და ყველანაირად ცდილობდა, ბრმა გამოჩენილიყო და შემთხვევითად
მიღებულზე გაცილებით ცუდი შედეგი აჩვენა გადმობრუნებული სამკუთხედის ტექსტში. ის
თითქმის ყოველ ცდაზე მცდარ პასუხს ირჩევდა. მეორე მონაწილემ, რომელსაც მხოლოდ სიბრმავე
შთააგონეს და არაფერი უთქვამთ ბრმად „გამოჩენაზე“, ბრწყინვალედ შეასრულა ვიზუალური
დისკრიმინაციის დავალებები, თუმცა ამტკიცებდა, რომ საერთოდ ვერაფერს ხედავდა. რა
კავშირშია ეს ყველაფერი სიმულაციის გამოვლენასთან? ერთ-ერთ ადრეულ კვლევაში გროზმა და
ციმერმანმა (Grosz and Zimmerman, 1965) შეისწავლეს მამაკაცი, რომელსაც, ერთი შეხედვით,
სიბრმავის კონვერსიული სიმპტომები ჰქონდა. მათ აღმოაჩინეს, რომ ის შემთხვევითზე ცუდად
ასრულებდა ვიზუალური დისკრიმინაციის დავალებებს. სხვა წყაროებიდან მიღებულმა
ინფორმაციამ შემდგომში დაადასტურა, რომ ის თითქმის დარწმუნებით სიმულირებდა. ამრიგად,
მართლაც ბრმა ადამიანი შემთხვევითობის შესატყვის შედეგებს მოგვცემს ვიზუალური
დისკრიმინაციის ამოცანაში, კონვერსიული სიმპტომატიკის მქონე ადამიანებს კი შეუძლიათ
ვიზუალურ ველში მოხვედილი ობიექტების დანახვა და, მაშასადამე, კარგად შეასრულებენ
დავალებებს, მაგრამ ეს გამოცდილება დისოცირებული იქნება ხედვის ცნობიერ ცოდნასთან.
377
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
სტატისტიკა
უკვე ვნახეთ, რომ კონვერსიულმა აშლილობმა სხვა, კერძოდ, სომატური სიმპტომის,
აშლილობებთან ერთად შეიძლება იჩინოს თავი, როგორც ეს ლინდას შემთხვევაში იყო. ლინდას
დამბლა რამდენიმე თვის შემდეგ გაქრა და უკან აღარ დაბრუნებულა, თუმცა მას ზოგჯერ ჰქონდა
„განცდა, რომ თითქოს“ ბრუნდებოდა. ამ დროს კომორბიდული შფოთვითი და გუნება-
განწყობილების აშლილობებიც გავრცელებულია (Pehlivanturk & Unal, 2002; Rowe, 2010; Stone,
Carson, Duncan, et al., 2009). კონვერსიული აშლილობები შედარებით იშვიათად გვხვდება
ფსიქიკური ჯანმრთელობის დაწესებულებებში, მაგრამ გავიხსენოთ, რომ ამ მდგომარეობების
გამო ექიმთან მისული ადამიანები, უპირატესად, ნევროლოგებისგან ან სხვა სპეციალისტებისგან
იღებენ კონსულტაციას. გავრცელების მაჩვენებელი მაღალია ნევროლოგიურ დაწესებულებებში
და საშუალოდ დაახლოებით 30%-ს შეადგენს (Rowe, 2010; Stone, Carson, Duncan, et al., 2009). ერთმა
კვლევამ აჩვენა, რომ ეპილეფსიის ცენტრში გაგზანილი ყველა პაციენტის 30%-ს ფსიქოგენური,
არაეპილეპტური კრუნჩვები ჰქონდა (Benbadis & Allen-Hauser, 2000; Schoenberg, Marsh, & Benbadis,
2012).
მძიმე სომატური სიმპტომის აშლილობის მსგავსად, კონვერსიული აშლილობებიც,
უპირატესად, ქალებში გვხვდება (Brown & Lewis-Fernandez, 2011; Deveci et al., 2007) და, როგორც
წესი, მოზარდობის პერიოდში ან ოდნავ მოგვიანებით ვითარდება. კოვერსიული რეაქციები არ
არის უცხო ბრძოლაში ნამყოფი ჯარისკაცებისთვის (Mucha & Reinhardt, 1970). კონვერსიული
სიმპტომები რაღაც პერიოდის შემდეგ ხშირად თავისით ქრება და იგივე ან მსგავსი ფორმით
მხოლოდ ახალი სტრესორის შემთხვევაში იჩენს თავს. ერთ-ერთ კვლევაში ფსიქოგენური
არაეპილეფსური კრუნჩხვების მქონე 56 პაციენტს (16 მამაკაცს და 40 ქალს) დიაგნოსტირებიდან 18
თვის განმავლობაში აკვირდებოდნენ (Ettinger, Devinsky, Weisbrot, Ramakrishna, & Goyal, 1999).
ზოგადად, არც თუ ისე სახარბიელო შედეგები ჰქონდათ პაციენტებს და მხოლოდ დაახლოებით
ნახევარი გამოჯანმრთელდა. მათი ჰოსპიტალიზაციაც კი გახდა საჭირო, ვისი კრუნჩხვებიც
გაიშვიათდა. ამ ჯგუფის დაახლოებით 20%-ს ჰქონდა სუიციდის მცდელობა და ეს მაჩვენებელი არ
განსხვავდებოდა გაუმჯობესებულ და იგივე მდგომარეობაში დარჩენილ პაციენტებში. თუ
პაციენტები დიაგნოსტირების შემდეგ იჯერებდნენ, რომ კონვერსიული აშლილობა ჰქონდათ,
თვლიდნენ, რომ სხვა მხრივ ჯანმრთელები იყვნენ და კარგად ფუნქციონირებდნენ სამსახურსა და
სახლში, მაშინ ფსიქოლოგიური საფუძვლის მქონე კრუნჩხვებისგან გათავისუფლების მეტი შანსი
ჰქონდათ. საბედნიეროდ, ბავშვებსა და მოზარდებს უკეთესი პროგნოზი აქვთ ხოლმე, ვიდრე
მოზრდილებს. თურქეთში ჩატარებულ ერთ-ერთ კვლევაში 40 ბავშვიდან 85% სრულად
გამოჯანმრთელდა პირველი დიაგნოზიდან ოთხი წლის შემდეგ. ამასთან, ადრეული
დიაგნოსტირება ზრდის განკურნების შანსებს (Pehlivanturk & Unal, 2002). ამ აშლილობის სხვა
ქვეყნებში გავრცელების შემთხვევაშიც, სავარაუდოდ, ანალოგიურ სურათს მივიღებთ. ამ თავის
დასაწყისში აღვნიშნეთ, რომ კონვერსიულ და დისოციაციურ აშლილობებს ბევრი საერთო ნიშანი
აქვთ. ამას ზოგიერთი კვლევაც ადასტურებს (Brown & Lewis-Fernandez 2011). ერთ კვლევაში
კონვერსიული აშლილობის მქონე 72 პაციენტი სხვადასხვა ემოციური აშლილობის მქონე,
შესატყვისი სქესისა და ასაკის პაციენტებს შეადარეს. ისეთი დისოციაციური სიმპტომები,
როგორიც არარეალურობის განცდაა, თვითანგარიშის კითხვარების მიხედვით, მნიშვნელოვნად
ჭარბობდა კონვერსიული აშლილობის ჯგუფში, საკონტროლოსთან შედარებით (Spitzer, Spelsberg,
Grabe, Mundt, & Freyberger, 1999). ფაქტობრივად, ეს შედეგი გამეორდა სხვა კვლევაში, რომელშიც
378
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
მიზეზები
ფროიდმა კონვერსიული აშლილობის განვითარებაში ოთხი ძირითადი პროცესი აღწერა.
პირველი, ინდივიდი მატრავმირებელ მოვლენას განიცდის. ეს, ფროიდის აზრით, მიუღებელი,
არაცნობიერი კონფლიქტია. მეორე, ვინაიდან კონფლიქტი და შედეგად წარმოქმნილი შფოთვა
მიუღებელია, პიროვნება განდევნის კონფლიქტს და ამით არაცნობიერად აქვცევს მას. მესამე,
შფოთვა კვლავ მატულობს და ცნობიერებაში შემოჭრის საფრთხეს ქმნის. ამიტომ პიროვნება მას
ფიზიკურ სიმპტომებში „აკონვერტირებს“ და კონფლიქტთან უშუალოდ გამკლავების ნაცვლად
ასე ამცირებს ზეწოლას. ითვლება, რომ შფოთვის ასეთი შემცირება პირველადი სარგებელი ანუ
კონვერსიული სიმპტომის განმამტკიცებელი მოვლენაა. მეოთხე, ინდივიდი გაცილებით მეტ
ყურადღებასა და თანაგრძნობას იღებს ახლობელი ადამიანებისგან და რთული სიტუაციების ან
ამოცანებისთვის თავის არიდების საშუალებაც ეძლევა. ფროიდი ასეთ ყურადღებას ან არიდებას
მეორად სარგებლად ანუ მეორადად განმამტკიცებულ მოვლენებად მიიჩნევდა.
ვფიქრობთ, ფროიდი, ძირითადად, მართალი იყო პირველ სამ პროცესთან მიმართებაში,
მაგრამ არა — მეოთხესთან, მიუხედავად იმისა, რომ ამ მოსაზრებების მხარდამჭერი
მტკიცებულებები არც ისე უხვად გვაქვს და ფროიდის მოსაზრებები გაცილებით კომპლექსურია,
ვიდრე აქ წარმოგიდგინეთ. ყველაზე ხშირად ხდება, რომ კონვერსიული აშლილობის მქონე
ინდივიდებს ტრავმული გამოცდილება აქვთ, რომელსაც ნებისმიერ ფასად უნდა გაექცნენ (Brown
& Lewis-Fernandez, 2011; Stone, Carson, Aditya, et al., 2009). ეს შეიძლება იყოს საომარი მოქმედებები,
სადაც გარდაუვალია სიკვდილი, ან შეუძლებელი პიროვნებათშორისი სიტუაცია. ვინაიდან
უბრალოდ გაქცევა მიუღებელია უმრავლეს შემთხვევაში, ეს ავად გახდომის სოციალურად
მისაღები ალტერნატივით ნაცვლდება. თუმცა, განზრახ ავად გახდომაც მიუღებელია. ამიტომ ეს
მოტივაცია იდევნება ინდივიდის ცნობიერებიდან. და ბოლოს, ვინაიდან გაქცევის ქცევა (ანუ
კონვერსიული სიმპტომები) მეტ-ნაკლებად შლის ტრავმულ სიტუაციას, ქცევა მანამდე
ხორციელდება, ვიდრე მის საფუძვლად მდებარე პრობლემა არ გადაიჭრება. ერთ-ერთი კვლევა,
ნაწილობრივ მაინც, ადასტურებს ამ ჰიპოთეზას (Wyllie, Glazer, Benbadis, Kotagal, & Wolgamuth,
1999). ამ კვლევაში, ფსიქოლოგიური საფუძვლის მქონე ფსევდოკრუნჩხვების (ფსიქოგენური
არაეპილეპტური კრუნჩხვების) დიაგნოსტირების შემდეგ, 34 ბავშვი და მოზარდი პაციენტი
შეისწავლეს. ბევრ მათგანს თანმხლები ფსიქოლოგიური აშლილობაც დაუფიქსირდა, მათ შორის,
32%-ს გუნება-განწყობილების აშლილობა და 24%-ს დაშორების შფოთვა და სკოლაზე უარი.
ზოგიერთ სხვა პაციენტს სხვა შფოთვითი აშლილობები აღენიშნებოდა.
როდესაც ამ ბავშვების ცხოვრებაში ფსიქოლოგიური სტრესის ინტენსივობა შეაფასეს,
აღმოჩნდა, რომ პაციენტთა უმრავლესობას არსებითი სტრესი ჰქონდა გადატანილი, მათ შორის
სექსუალური ძალადობა, მშობლების განქორწინება ან ოჯახის წევრის სიკვდილი და ფიზიკური
379
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
მკურნალობა
მიუხედავად იმისა, რომ კონვერსიული აშლილობების მკურნალობის ეფექტურობის
შემოწმების მხოლოდ რამდენიმე სისტემატურად გაკონტროლებული კვლევა არსებობს, სხვების
მსგავსად, ჩვენც ხშირად ვმკურნალობთ ამ მდგომარეობებს ჩვენს კლინიკებში2 (მაგალითად, იხ.
(Bryant & Das, 2012; Rowe, 2010; Voon et al., 2010). ჩვენი მეთოდები მჭიდროდ მიჰყვება
ეტიოლოგიის შესახებ ჩვენეულ მოსზრებებს. ვინაიდან კონვერსიულ აშლილობას ბევრი საერთო
აქვს სომატური სიმპტომის აშლილობასთან, მკურნალობის ბევრი პრინციპიც მსგავსია.
კონვერსიულ აშლილობასთან მუშაობის ძირითადი სტრატეგია ტრავმული ან სტრესული
ცხოვრებისეული მოვლენის გამოვლენა და გარჩევაა, თუ ის ჯერ კიდევ არსებობს (რეალურ
ცხოვრებაში ან მეხსიერებაში). ანა ო.-ის შემთხვევის მსგავსად, მოვლენის ხელმეორედ განცდაში
ანუ გადატანაში (კათარზისში) თერაპიული დახმარება პირველი რაციონალური ნაბიჯია.
თერაპევტმა ბევრი უნდა იმუშაოს კონვერსიული სიმპტომების (მეორადი სარგებლის)
ნებისმიერი განმამტკიცებელი ან მხარდამჭერი შედეგის შემცირებაზე. მაგალითად, სრულიად
ნათელი იყო, რომ ელოიზის დედისთვის მოხერხებული იყო, რომ ბავშვი დღის განმავლობაში
ერთ ადგილზე გაჩერებულიყო. ამგვარად, მის უმოძრაობას მძლავრად განამტკიცებდა დედის
ყურადღება და ზრუნვა. ნებისმიერი უსარგებლო მოძრაობა ისჯებოდა. თერაპევტმა ასეთი
თვითშემზღუდავი ქცევების აღმოფხვრაზე პაციენტთანაც უნდა იმუშაოს და მის ოჯახთანაც.
ბევრ შემთხვევაში, მეორადი სარგებლის ჩამოშორება სათქმელად ადვილია, მაგრამ
გასაკეთებლად — ძნელი. ელოიზს წარმატებულად ვუმკურნალეთ კლინიკაში. პერსონალთან
ყოველდღიური ინტენსიური მუშაობის შედეგად მან ისევ შეძლო სიარული. ამისათვის ყოველ
2
იგულისხმება ორიგინალი სახელმძღვანელოს ავტორების კლინიკა (მთარგმნელის შენიშვნა).
381
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
ცნებების შემოწმება 6. 1.
ქვემოთ აღწერილ შემთხვევებს შეუსაბამეთ სომატური სიმპტომისა და მასთან დაკავშირებული
აშლილობების დიაგნოზები: (ა) ავადმყოფობის შფოთვის აშლილობა, (ბ) სომატური სიმპტომის აშლილობა,
(გ) კონვერსიული აშლილობა.
1. ემილი მუდმივად ნერვიულობს საკუთარ ჯანმრთელობაზე. ის უამრავ ექიმთან იყო სიმსივნისა და სხვა
სერიოზული დაავადებების გადამოწმებისთვის, მიუხედავად იმისა, რომ ამჟამად არ აღენიშნება
შესამჩნევი ფიზიკური სიმპტომები. მას მხოლოდ საკუთარ კარგად ყოფნაში დარწმუნება სჭირდება.
ემილის შფოთვა ყოველ უმნიშვნელო ავადმყოფობის (მაგალითად, მსუბუქი თავის ან მუცლის
ტკივილის) შედეგად მძაფრდება. ____
3. 16 წლის ჩადმა უცბად ვეღარ შეძლო ხელების გამოყენება ყოველგვარი სამედიცინო მიზეზის გარეშე.
სრულმა დამბლამ ნელ-ნელა გაუარა ისე, რომ ოდნავ შეეძლო ხელების აწევა. თუმცა, ჩადს მაინც არ
შეეძლო მანქანის მართვა, საგნების ხელში აღება ან ყოველდღიური ცხოვრებისთვის აუცილებელი
საქმიანობების დიდი ნაწილის განხორციელება. ___.
დისოციაციური აშლილობები
ამ თავის დასაწყისში ვთქვით, რომ ზოგჯერ ინდივიდები საკუთარი თავისგან ან
გარშემომყოფებისგან განცალკევებულად გრძნობენ თავს, თითქოს სიზმარში იყვნენ ან
შენელებულად მოძრაობდნენ. ამ დროს ვამბობთ, რომ მათ დისოციაციური გამოცდილება აქვთ.
„პათოფსიქოლოგიის ჟურნალის“ (the Journal of Abnormal Psychology) დამფუძნებელმა მორტონ
პრინსმა (Morton Prince, 1906-1907) 100 წელზე მეტი ხნის წინ შენიშნა, რომ დროდადრო ბევრ
ადამიანს აქვს დისოციაციისმაგვარი გამოცდილება. ეს შეიძლება უაღრესად სტრესული მოვლენის
შემდეგ მოხდეს, როგორიცაა ავტოსაგზაო შემთხვევა (Spiegel, 2010). ასევე, მეტად ალბათურია
ასეთი გამოცდილება, როდესაც მთელი ღამის მეცადინეობით დაღლილი ან ღამენათენები ხართ
382
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
(Giesbrecht, Smeets, Leppink, Jelicic, & Merckelbach, 2007). თუ გქონიათ დისოციაციის გამოცდილება,
ალბათ, დიდად შეუწუხებიხართ და, ალბათ, იმიტომ, რომ იცოდით ამის მიზეზი (Barlow, 2002).
მეორე მხრივ, ეს გამოცდილება უკიდურესად შემაშინებელი შეიძლება იყოს. დისოციაციის
გარდამავალი გამოცდილება პოპულაციის დაახლოებით ნახევარს ერთხელ მაინც აქვს
ცხოვრებაში. კვლევები აჩვენებს, რომ თუ პიროვნების ცხოვრებაში მატრავმირებელი მოვლენა
მიმდინარეობს, 31-66%-ს ერთხელ მაინც ექნება ამ დროს ასეთი გამოცდილება (Hunter, Sierra, &
David, 2004; Keane, Marx, Sloan & DePrince, 2011). ვინაიდან რთულია დისოციაციის გაზომვა,
ტრავმისა და დისოციაციის კავშირი საკამათოა (Giesbrecht, Lynn, Lilienfeld, & Merckelbach, 2008).
სტენფორდის უნივერსიტეტის მკვლევრებმა შეისწავლეს ჟურნალისტების რეაქციები,
რომლებიც მრავალი წლის განმავლობაში კალიფორნიაში სიკვდილით დასჯებს ესწრებოდნენ,
რაც ბევრი მათგანისთვის მატრავმირებელი გამოცდილება იყო (Freinkel, Koopman, & Spiegel, 1994).
პატიმარი რობერტ ალტონ ჰარისი დამნაშავედ სცნეს 16 წლის ორი ყმაწვილის განსაკუთრებით
სასტიკ მკვლელობაში. ტრადიციის მიხედვით. მის სიკვდილით დასჯაზე დასასწრებად
რამდენიმე ჟურნალისტიც მიიწვიეს. ვინაიდან პროცედურა რამდენიმე ეტაპისგან შედგებოდა,
ჟურნალისტებს მთელი ღამის გათენება მოუწიათ ციხეში. ჰარისი რამდენჯერმე შეიყვანეს და
გამოიყვანეს გაზის კამერიდან, ვიდრე საბოლოოდ აღასრულებდნენ განაჩენს მეორე დღის
ნაშუადღევს. რამდენიმე კვირის შემდეგ ჟურნალისტებმა მწვავე სტრესული რეაქციების საკვლევი
კითხვარები შეავსეს. მათ 40-60%-ს რამდენიმე დისოციაციური სიმპტომი აღენიშნებოდა.
მაგალითად, განაჩენის აღსრულების დროს მათ ირგვლივ ყველაფერი არარეალური ან
სიზმრისმაგვარი გახდა და ჰქონდათ განცდა, რომ დრო გაჩერდა. ისინი სხვა ადამიანებთან
გაუცხოებას და საკუთარ ემოციებთან დისტანცირებასაც კი გრძნობდნენ. ზოგიერთი მათგანი
იმასაც ამბობდა, რომ საკუთარ თავთან გაუცხოების განცდა ჰქონდა. იმ ფაქტს, რომ
ჟურნალისტებმა ის ღამე თეთრად გაათენეს და ძილი დააკლდათ, უეჭველად თავისი წვლილი
შეჰქონდა დისოციაციურ განცდებში.
ასეთი გამოცდილებების ორი ტიპი შეგვიძლია გავარჩიოთ. დეპერსონალიზაციის ეპიზოდში
აღქმა იმგვარად იცვლება, რომ დროებით კარგავთ საკუთარი რეალურობის განცდას, თითქოს
სიზმარში ხართ და საკუთარ თავს გარედან უყურებთ. დერეალიზაციის ეპიზოდში გარე სამყაროს
რეალურობის განცდა გეკარგებათ. შეიძლება მოგეჩვენოთ, რომ საგნებმა ფორმა ან ზომა
შეიცვალეს; ადამიანები მკვდრები ან მექანიკურები გეგონოთ. არარეალურობის ეს შეგრძნებები
იმიტომ ახასიათებს დისოციაციურ აშლილობას, რომ ეს, გარკვეული თვალსაზრისით,
ფსიქოლოგიური მექანიზმია, რომლითაც ინდივიდი რეალობიდან „დისოცირებს“.
დეპერსონალიზაცია ხშირად არის სერიოზული მდგომარეობების ნაწილი, რომლებშიც რეალობა,
გამოცდილება და იდენტობაც კი დაშლილად, დეზინტეგრირებულად აღიქმება. ყოველდღიურ
ცხოვრებაში, ჩვეულებრივ, მშვენივრად ვიცით, ვინ ვართ და სხვა ადამიანების იდენტობის
ზოგადი ცოდნაც გაგვაჩნია. ასევე, ჩვენს ირგვლივ მიმდინარე მოვლენების შესახებაც ვიცით: სად
ვართ და რატომ ვართ იქ, სადაც ვართ. და ბოლოს, იშვიათი მცირე ჩავარდნების გამოკლებით,
ჩვენი მეხსიერება წესრიგშია ისე, რომ ნათლად ვიცით, მოვლენათა რა თანმიმდევრობის შედეგად
აღმოვჩნდით მოცემულ მომენტში.
მაგრამ რა ხდება, თუ ვერ ვიხსენებთ რატომ ვართ კონკრეტულ ადგილზე ან სულაც ვინ ვართ?
რა ხდება, თუ გარესამყაროს რეალურობის განცდა გვეკარგება? და ბოლოს, რა ხდება, თუ მხოლოდ
ის კი არ დაგვავიწყდა, ვინ ვართ, არამედ იმის ფიქრსაც ვიწყებთ, რომ ვიღაც სხვა ადამიანი ვართ;
ვიღაც განსხვავებული პიროვნებით, მოგონებებით და ფიზიკური რეაქციებითაც კი, ვთქვათ,
ალერგიით, რომელიც მანამდე არასოდეს გვქონია? ეს დეზინტეგრირებული გამოცდილების
მაგალითებია (Dell & O’Neil, 2009; Spiegel, 2010; Spiegel et al., 2013; van der Hart & Nijenhuis, 2009).
383
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
დეპერსონალიზაცია-დერეალიზაციის აშლილობა
როდესაც არარეალურობის გრძნობა იმდენად ღრმა და შემაშინებელია, რომ ინდივიდის
ცხოვრებაზე გაბატონებას იწყებს და ხელს უშლის ნორმალურ ფუნქციონირებას, კლინიცისტებმა
იშვიათი დეპერსონალიზაცია-დერეალიზაციის აშლილობის დიაგნოზი შეიძლება დასვან.
განვიხილოთ ბონის შემთხვევა.
V თავიდან შეიძლება გახსოვდეთ, რომ ინტენსიური პანიკური შეტევის დროს ბევრ ადამიანს
(დაახლოებით 50%) აქვს არარეალურობის განცდა. ინტენსიური სტრესის ან მატრავმირებელი
მოვლენის მოქმედების ქვეშ მყოფმა ადამიანებმაც შეიძლება გამოავლინონ ეს სიმპტომები,
რომლებიც ახლად განსაზღვრულ მწვავე სტრესულ აშლილობას ახასიათებს.
დეპერსონალიზაციისა და დერეალიზაციის გრძნობები რამდენიმე სხვა აშლილობის მდგენელია.
(Giesbrecht et al., 2008; Spiegel et al., 2011; Spiegel et al., 2013). თუმცა როდესაც ღრმა
დეპერსონალიზაცია და დერეალიზაცია პირველადი პრობლემაა, ინდივიდი
დეპერსონალიზაცია-დერეალიზაციის აშლილობის კრიტერიუმს აკმაყოფილებს (APA, 2013).
გამოკითხვები აჩვენებს, რომ ეს აშლილობა პოპულაციის დაახლოებით 0.8-2.8%-ში გვხვდება
(Johnson, Cohen, Kasen, & Brook, 2006; Spiegel et al., 2011). სიმეონმა, კნუტელსკამ, ნელსონმა და
გურალნიკმა (Simeon, Knutelska, Nelson, & Guralnik, 2003) დაახლოებით თანაბარი რაოდენობის
ქალებისა და მამაკაცების 117 შემთხვევა აღწერეს. ცხრილში N6.3 წარმოდგენილია ამ აშლილობის
384
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
წყაროდან American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC.
ორ კვლევაში (Guralnik, Giesbrecht, Knutelska, Sirroff, & Simeon, 2007; Guralnik, Schmeidler, &
Simeon, 2000) პაციენტთა ორი ჯგუფი შეადარეს ერთმანეთს. ერთ ჯგუფს აღენიშნებოდა
მდგომარეობა, რომელსაც დღეს დეპერსონალიზაცია-დერეალიზაციის აშლილობას ვუწოდებთ,
მეორე კი შესატყვისი საკონტროლო ჯგუფი იყო. ორივე ჯგუფს კოგნიტური ფუნქციონირების
შესამოწმებელი ამომწურავი ნეიროფსიქოლოგიური ტესტების ბატარეა ჩაუტარდა. მიუხედავად
იმისა, რომ ორივე ჯგუფს თანაბარი ინტელექტუალური შესაძლებლობები ჰქონდა,
დეპერსონალიზაციის აშლილობის მქონე პაციენტებს განსხვავებული კოგნიტური პროფილი
აღმოაჩნდათ. კერძოდ, მათ გარკვეული სპეფიციკური კოგნიტური დეფიციტი გამოუვლინდათ
ყურადღების, ინფორმაციის გადამუშავების, ხანმოკლე მეხსიერებისა და სივრცული მსჯელობის
საზომებზე. ფაქტობრივად, ამ პაციენტებს ადვილად ეფანტებოდათ ყურადღება და ნელა
აღიქვამდნენ და ამუშავებდნენ ახალ ინფორმაციას. გაუგებარია, როგორ ვითარდება ეს
კოგნიტური და პერცეპტული დეფიციტი, მაგრამ, როგორც ჩანს, „გვირაბისებრ ხედვას“
(პერცეპტულ დამახინჯებას) და „გონების სიცარიელეს“ (ახალი ინფორმაციის რთულად
ათვისებას) შეესაბამება, რაც ახასიათებდათ ამ პაციენტებს.
385
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
დისოციაციური ამნეზია
მძიმე დისოციაციურ აშლილობებს შორის ყველაზე ადვილად გასაგები, ალბათ,
დისოციაციური ამნეზიაა, რომელიც რამდენიმე პატერნს მოიცავს. ადამიანებზე, რომლებიც
ვერაფერს იხსენებენ, მათ შორის, საკუთარ ვინაობას, ამბობენ, რომ გენერალიზებული ამნეზიით
იტანჯებიან. გენერალიზებული ამნეზია მთელ ცხოვრებაზე შეიძლება ვრცელდებოდეს, ან
შედარებით უახლოეს წარსულს მოიცავდეს, როგორიცაა ექვსი თვე ან გასული წელიწადი.
განვიხილოთ ქვემოთ მოცემულ შემთხვევა.
რამდენიმე წლის წინ 50 წელს გადაცილებულმა ქალმა თავისი ქალიშვილი ჩვენს ერთ-ერთ
კლინიკაში იმის გამო მოიყვანა, რომ გოგონა უარს ამბობდა სკოლაში სიარულზე და სხვა
სერიოზულად დარღვეულ ქცევებიც ახასიათებდა. მამამ უარი თქვა სეანსზე მოსვლაზე. იგი
პრობლემური ადამიანი იყო, ბევრს სვამდა და ზოგჯერ ძალადობდა კიდეც ოჯახზე. გოგონას ძმა
ამჟამად 20 წელს გადაცილებული, 30 წლამდე ახალგაზრდა იყო, რომელიც მათთან ცხოვრობდა
და ტვირთად ეწვა ოჯახს. კვირაში რამდენჯერმე ოჯახში დიდი ჩხუბი ეწყობოდა, ყვირილის,
ხელის კვრითა და მუჯლუგუნებით. ოჯახის თითოეული წევრი სხვებს ადანაშაულებთა ყველა
არსებულ პრობლემაში. დედა ძლიერი ქალი იყო, რომელიც აშკარად მშვიდობისმყოფელის როლს
ასრულებდა ოჯახში. მისი დამსახურება იყო, რომ ოჯახი ჯერ კიდევ არ დაშლილიყო.
დაახლოებით ყოველ ექვს თვეში ერთხელ, როგორც წესი, ოჯახური ხელჩართული ბრძოლის
შემდეგ, დედა მეხსიერებას კარგავდა და ოჯახს მისი საავადმყოფოში წაყვანა უწევდა. რამდენიმე
დღეში უბრუნდებოდა მეხსიერება და სახლში ბრუნდებოდა, რათა ისევ იგივე ჩაკეტილ წრეზე
წასულიყო. მიუხედავად იმისა, რომ ფსიქოლოგს არ უმუშავია ამ ოჯახთან (ძალიან შორს
ცხოვრობდნენ), სიტუაცია თავად მოგვარდა, როცა შვილები ცალკე გადავიდნენ საცხოვრებლად
და სტრესი შემცირდა.
წყაროდან American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC.
იდენტობის ძიებაში. ინგრამის იდენტობა მას შემდეგ გამოვიდა დღის შუქზე გასულ კვირას,
რაც იგი რამდენიმე საინფორმაციო გამოშვებაში გამოჩნდა და საზოგადოებას თხოვნით მიმართა:
„თუ ვინმეს ვეცნობი, თუ ვინმემ იცის, ვინ ვარ, გთხოვთ, შეატყობინეთ ვინმეს.“
„პენის ძმამ მაშინვე დაურეკა მას და ჰკითხა: ‘უყურებ ტელევიზორს?’ და ‘მგონი,
ტელევიზორში ჯეფს აჩვენებენ,’ “ — თქვა მერლინ მიჰანმა, ჰანსენის სპიკერმა.
ჰანსენმა დაკარგულის შესახებ მას შემდეგ განაცხადა, რაც კანადაში მიმავალმა ინგრამმა არ
გაუარა დედას ბელინგემში (ვაშინგტონის შტატი), თუმცა მაშინ ძებნა უშედეგოდ დასრულდა.
ორშაბათს ღამით პოლიციის ორმა დენვერელმა დეტექტივმა ინტრამი სიეტლის რეისზე
გააცილა, სადაც მას საცოლე ელოდებოდა.
მისი დედა, დორინ ტომკინსი თვალცრემლიანი საუბრობდა იმ სირთულეებზე, რომელიც ჯერ
კიდევ აქვს მის ვაჟიშვილს და ოჯახს.
„ისევ ძალიან ძნელია, მაგრამ, იცით, რა? მე შევძლებ ამას,“ — თქვა მან ტელევიზიით
გამოსვლისას. „ადრეც გამომივიდა და ახლაც შევძლებ. იმდენჯერ შევძლებ და გავაკეთებ,
რამდენჯერად დასჭირდება ჩემს შვილს.“
მეხსიერება სრულად არასოდეს აღდგება. ინგრამს ამნეზიის ეპიზოდი 1995 წელს ჰქონდა,
როდესაც სასურსათო მაღაზიაში გასული უეცრად გაუჩინარდა. ადგილობრივი ოფიციალური
პირების ცნობით, ცხრა თვის შემდეგ იგი სიეტლის საავადმყოფოში იპოვეს. მისმა დედამ თქვა,
რომ მას სრულად არასოდეს აღდგენია მეხსიერება.
მიჰანმა, რომელიც ჰანსენთან მუშაობს სახელმწიფო კომუნილური მომსახურებისა და
ტრანსპორტის კომპანიაში, თქვა, რომ წყვილი უარს ამბობს ინტერვიუზე, რადგან მათ ინგრამის
მეხსიერების აღდგენაზე სურთ ყურადღების კონცენტრირება.
„ისინი ნაბიჯ-ნაბიჯ მიიწევენ წინ,“ — თქვა მიჰანმა.
„მან თქვა, რომ მის სახეს ვერ ცნობს, მაგრამ კარგად ცნობს მის გულს. იგი ვერ იხსენებს თავის
სახლს, მაგრამ ამბობს, რომ მათ სახლში თავს ისე გრძნობს, როგორც საკუთარ სახლში.“
იდენტობები მხოლოდ ნაწილობრივ არიან დამოუკიდებელნი. ამიტომ არ არის სწორი იმის თქმა,
რომ ამ დროს „მრავალი“ სრული პიროვნება არსებობს. სწორედ ამიტომ შეიცვალა აშლილობის
დასახელება DSM-ის ბოლო გამოცემაში და მას დისოციაციური იდენტობის აშლილობა ეწოდა.
განვიხილოთ ჯონას შემთხვევა, რომელიც პირველად ლუდვიგმა, ბრანდსმამ, უილბურმა,
ბენდფელდმა და ჯეიმისონმა აღწერეს (Ludwig, Brandsma, Wilbur, Bendfeldt, and Jameson, 1972).
კლინიკური აღწერა
ჯონას ჰოსპიტალიზაციის პერიოდში პერსონალს მის ქცევაზე უშუალოდ დაკვირვების
საშუალება ჰქონდა, იქნებოდა ეს თავის ტკივილების პერიოდი თუ დროის ის მონაკვეთები,
რომელიც მას არ ახსოვდა. ამ პერიოდებში ის სხვა სახელზე რეაგირებდა, სხვაგვარად იქცეოდა და
ზოგადად სულ სხვა პიროვნება იყო. თავად ჯონას გარდა, კლინიკოსებმა მასში სამი ცალკეული
იდენტობა ანუ ალტერი განარჩიეს. (დია-ს შემთხვევაში ალტერს შემოკლებულად განსხვავებულ
იდენტობებს ანუ პიროვნებებს უწოდებენ.) პირველ ალტერს სემი ერქვა. ის რაციონალური,
მშვიდი და გაწონასწორებული იყო. მეორე ალტერი, კინგ იანგი, პასუხს აგებდა ყველა სექსუალურ
აქტივობაზე და განსაკუთრებით დაინტერესებული იყო, რომ შეძლებისდაგვარად ბევრი
ჰეტეროსექსუალური ურთერთობა ჰქონოდა. მესამე ალტერი საშიში მოძალადე უსოფა აბდულა
იყო. საინტერესოა, რომ ჯონამ არაფერი იცოდა ამ სამი ალტერის შესახებ. სემმა ყველაზე მეტი რამ
იცოდა დანარჩენი პიროვნებების შესახებ. კინგ იანგს და უსოფა აბდულას მხოლოდ მცირედი,
ირიბად მიღებული ინფორმაცია ჰქონდათ დანარჩენების შესახებ.
საავადმყოფოში ფსიქოლოგებმა გაარკვიეს, რომ სემი პირველად მაშინ გამოჩნდა, როდესაც
ჯონა დაახლოებით 6 წლის იყო. ეს იმის შემდეგ მალევე მოხდა, რაც პატარა ჯონამ დაინახა, დედამ
როგორ დაარტყა დანა მამას. როცა მარტოები იყვნენ, დედა ჯონას ზოგჯერ გოგოს სამოსში
გამოაწყობდა ხოლმე. სემი ახალი გამოჩენილი იყო, როცა ერთ-ერთ ასეთ მომენტში კინგ იანგიც
გაჩნდა. 9 ან 10 წლის ასაკში ჯონას მოძალადე თეთრკანიანი მოზარდები დაესხნენ თავს. ამ
მომენტში გაჩნდა უსოფა აბდულა და განაცხადა, რომ ის ჯონას დასაცავად არსებობდა.
392
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
მახასიათებლები
პიროვნება, რომელიც პაციენტი ხდება და დახმარებას ითხოვს, როგორც წესი, „მასპინძელი“
იდენტობაა. მასპინძელი პიროვნებები, ჩვეულებრივ, იდენტობის სხვადასხვა ფრაგმენტის
შეკოწიწებას ცდილობენ, მაგრამ, საბოლოოდ, გადაიტვირთებიან და ვერ უკმლავდებიან ამ
ამოცანას. დახმარების მაძიებელი პირველი პიროვნება იშვიათად არის ორიგინალური პიროვნება.
როგორც წესი, მასპინძელი პიროვნება მოგვიანებით ვითარდება (Putnam, 1992). ბევრ პაციენტს
ჰყავს, სულ მცირე, ერთი იმპულსური ალტერი, რომელიც სექსუალობას უმკლავდება და ფული
შემოაქვს, რასაც ზოგჯერ მეძავეობით ახერხებს. სხვა შემთხვევებში ყველა ალტერი შეიძლება თავს
იკავებდნენ სექსისგან. კროსგენდერული ალტერები არ არის იშვიათობა. მაგალითად, პატარა
სხარტ ქალს ძლიერი მამაკაცი ალტერი შეიძლება ჰყავდეს, რომელიც მისი დამცველის ფუნქციას
შეასრულებს.
ერთი პიროვნებიდან მეორეზე გადასვლას გადართვას უწოდებენ. ჩვეულებრივ, გადართვა
მომენტალურად ხდება (თუმცა ფილმებსა და ტელევიზიაში ეს მომენტი ხშირად გაწელილია მეტი
დრამატიზმისთვის). გადართვის დროს ფიზიკური ცვლილებებიც შეიძლება მოხდეს. პოზა, სახის
გამომეტყველება, სახის მოძრაობის პატერნები და შეზღუდული ფიზიკური უნარებიც კი
შეიძლება გაჩნდეს. ერთ კვლევაში აჩვენეს, რომ შემთხვევათა 37%-ში წამყვანი ხელი (მემარჯვენე
ან ცაცია) იცვლებოდა (Putnam, Guroff, Silberman, Barban, & Post, 1986).
წყაროდან American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC.
ახდენენ. მილერი ასკვნის, რომ ძნელია ოპტიკური ცვლილებების, მათ შორის მხედველობის
სიმახვილის, თვალის მანიფესტირებული რეფრაქციისა და თვალის კუნთის ბალანსის
ცვლილების სიმულირება. ლუდვიგმა და მისმა კოლეგებმა (Ludwig, et. al., 1972) აღმოაჩინეს, რომ
ჯონას სხვადასხვა იდენტობას განსხვავებული ფიზიოლოგიური რეაქციები ჰქონდა ემოციურად
დატვირთულ სიტყვებზე, მათ შორის ელექტრული აქტივობა, სხვა მხრივ შეუმჩნეველი საოფლე
ჯირკვლების მოქმდების მაჩვენებელი და თავის ტვინის ელექტროენცეფალოგრამის ტალღები.
ფუნქციური მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიის გამოყენებით, ერთი პაციენტის ტვინის
ფუნქციონირების ცვლილებებს დააკვირდნენ, როცა ის ერთიდან მეორე პიროვნებაზე
ერთვებოდა. უფრო კონკრეტულად, ამ პაციენტს გადართვის შემდეგ ცვლილებები აღენიშნა
ჰიპოკამპუსისა და საფეთქლის მედიალური წილის აქტივობაში (Tsai, Condie, Wu, & Chang, 1999).
შემდგომმა კვლევებმა დაადასტურა, რომ განსხვავებულ ალტერებს უნიკალური
ფსიქოფიზიოლოგიური პროფილები აქვთ (Cardeña & Gleaves, 2003; Putnam, 1997). კლუფტმა
(Kluft, 1999) სიმულიანტებისა და დია-ის მქონე პაციენტების ერთმანეთისგან განსხვავების სხვა
დამატებითი კლინიკური სტრატეგიები შემოგვთავაზა, მათ შორის დაკვირვებები, რომ
სიმულიანტებს ერთი სული აქვთ, როდის გვაჩვენებენ თავიანთ სიმპტომებს და შეუცდომლად
აკეთებენ ამას, ხოლო დია-ის მქონე პაციენტებისგან სიმპტომების დამალვის მცდელობა უფრო
მოსალოდნელია.
და მშფოთვარე, მაგრამ სხვა მხრივ შედარებით ნორმალური იყო; თუმცა ერთ წამში შეიძლებოდა
პირქუშ და ავისმომასწავებელ პიროვნებად ქცეულიყო. ბროიერი დარწმუნდა, რომ ამ დროს „ანა“
ვიღაც სხვა იყო; ვიღაც, ვისაც ჰალუცინაციები ჰქონდა და ილანძღებოდა. ეს იყო მეორე ანა ო.,
რომელსაც კონვერსიული სიმპტომები აღენიშნებოდა. მეორე ანა ო. მხოლოდ ინგლისურად
ლაპარაკობდა ან ოთხ-ხუთ ენას ურევდა ერთმანეთში. პირველი ანა ო. გამართულად საუბრობდა
ფრანგულად და იტალიურად და, ასევე, ცხადია, მშობლიურ გერმანულ ენაზე. აღსანიშნავია, რომ
ერთ პიროვნებას არ ახსოვდა, რა ხდებოდა მაშინ, როცა მეორე „გამოდიოდა“. პიროვნების
მომენტალური გადართვის გამოწვევა თითქმის ყველაფერს შეეძლო, მაგალითად, ფორთოხლის
დანახვას, რომელიც ანა ო.-ის ძირითადი საკვები იყო, როცა მამას უვლიდა. პუტნამი (1992, გვ. 36)
აღნიშნავს, რომ როდესაც პაპენჰეიმი 1936 წელს სიმსივნით გარდაიცვალა, „ამბობდნენ, რომ ორი
ანდერძი დატოვა და თითოეული განსხვავებული კალიგრაფიით იყო შესრულებული.“3
სტატისტიკა
ჯონას ოთხი იდენტობა ჰქონდა, ანა ო.-ს — მხოლოდ ორი, მაგრამ კლინიკოსების მიერ
აღწერილი ალტერნატიული პიროვნებების საშუალო რაოდენობა 15-ს უახლოვდება (Ross, 1997;
Sackeim & Devanand, 1991). დია-ის მქონე ადამიანებში ქალებისა და მამაკაცების თანაფარდობაა
9:1, თუმცა ეს მონაცემები დაგროვილ შესწავლილ შემთხვევებს ეყრდნობა და არა — გამოკითხვებს
(Maldonado, Butler, & Spiegel, 1998). აშლილობა თითქმის ყოველთვის ბავშვობაში იწყება, ხშირად 4
წლის ასაკისთვის, თუმცა, სიმპტომები, ჩვეულებრივ, აშლილობის დიაგნოსტირებამდე
დაახლოებით 7 წლით ადრე ჩნდება (Maldonado et al., 1998; Putnam et al., 1986). თუ ერთხელ
დამკვიდრდა, მკურნალობის არარსებობის პირობებში, აშლილობა მთელი ცხოვრების მანძილზე
გასტანს. დია მნიშვნელოვნად არ ვარირებს პიროვნების ცხოვრების მანძილზე, თუმცა ზოგიერთი
მონაცემი მიუთითებს, რომ გადართვების სიხშირე ასაკთან ერთად იკლებს (Sackeim & Devanand,
1991). ახალი ცხოვრებისეული სიტუაციების საპასუხოდ განსხვავებული პიროვნებები შეიძლება
წარმოიქმნან, როგორც ეს ჯონას შემთხვევაში მოხდა.
არ არსებობს კარგი ეპიდემოლოგიური კვლევები პოპულაციაში აშლილობის გავრცელების
შესახებ, თუმცა დღეს მკვლევრები ფიქრობენ, რომ ის იმაზე მეტად არის გავრცელებული, ვიდრე
ადრე ეგონათ (Kluft, 1991; Ross, 1997). მაგალითად, დიდი რაოდენობით მძიმე მდგომარეობაში
მყოფი სტაციონარული პაციენტების ნახევრად სტრუქტურირებულმა ინტერვიუებმა აჩვენა, რომ
დია-ის გავრცელების სიხშირე ჩრდილოეთ ამერიკაში 3-6%-ია (Ross, 1997; Ross, Anderson, Fleisher,
& Norton, 1991; Saxe et al., 1993) და დაახლოებით 2%-ს შეადგენს ჰოლანდიაში (Friedl & Draijer,
2000). დღეისათვის საუკეთესო გამოკითხვაში, რომელიც არაკლინიკურ გარემოში (თემში) შარშან
აშშ-ში ჩატარდა, გავრცელების მაჩვენებელი 1.5% იყო (Johnson et al., 2006).
დია-ის მქონე პაციენტთა დიდ ნაწილს სხვა ფსიქოლოგიური აშლილობებიც აღენიშნებათ. ეს
შეიძლება იყოს შფოთვა, ნივთიერებების ბოროტად გამოყენება, დეპრესია და პიროვნული
აშლილობები (Giesbrecht et al., 2008; Johnson et al., 2006; Kluft, 1999; Ross et al., 1990). 100-ზე მეტი
პაციენტისგან შემდგარ ერთ შერჩევაში საშუალოდ შვიდი დამატებითი დიაგნოზი დაფიქსირდა
(Ellason & Ross, 1997). სხვა 42 პაციენტის კვლევაში მძიმე კომორბიდული პიროვნული
აშლილობები, მათ შორის, მოსაზღვრე ნიშნები, აღინიშნა (Dell, 1998). ზოგ შემთხვევაში
კომორბიდულობის ასეთი მაღალი მაჩვენებელი შეიძლება იმის მანიშნებელი იყოს, რომ
გარკვეულ აშლილობებს, როგორიცაა მოსაზღვრე პიროვნული აშლილობა, ბევრი საერთო აქვს
3
აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ეს კვლევა არ გამხდარა ფსიქოანალიზის თანამედროვე გადასინჯვის მიზეზი
და საუფძველი.
397
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
მიზეზები
ნამდვილად ინფორმაციული იქნებოდა ყველა დისოციაციური აშლილობის მიზეზების
შესახებ ამჟამად ჩვენს ხელთ არსებული ემპირიული მტკიცებულებების მიმოხილვა, რასაც
მოგვიანებით გავაკეთებთ, მაგრამ ამჯერად მხოლოდ დია-ის ეტიოლოგიაზე შევჩერდეთ.
ცხოვრებისეული სიტუაციები, რომლებიც დია-ის განვითარებას უწყობს ხელს, საკმაოდ ნათელია,
ყოველ შემთხვევაში, ერთი ასპექტით მაინც. ამ აშლილობით მოსული თითქმის ყველა პაციენტი
ეუბნება ფსიქიკური ჯანმრთელობის სპეციალისტს, რომ საშინლად, ხშირად ენით აუწერლად
ძალადობდნენ მასზე ბავშვობაში.
წარმოიდგინეთ, ასეთ ასეთ სიტუაციაში მყოფი ბავშვი რომ იყოთ, რას გააკეთებდით? ძალიან
პატარა ხართ იმისთვის, რომ გაიქცეთ. ძალიან პატარა ხართ, რომ ოფიციალურ პირებს
დაუკავშირდეთ. მიუხედავად იმისა, რომ ტკივილი აუტანელია, თქვენ არ იცით, რომ ასეთი
მდგომარეობა უჩვეულო და არასწორია. არის ერთი რამ, რისი გაკეთებაც შეგიძლიათ. თქვენ
შეგიძლიათ ფანტაზიის სამყაროში გაიქცეთ და ვიღაც სხვად გადაიქცეთ. თუ ასეთი გაქცევა ერთი
წუთით მაინც გააყუჩებს ფიზიკურ და ემოციურ ტკივილს ან შემდეგ ერთ საათს ატანადს გახდის,
არის შანსი, რომ ისევ გაიქცევით. ასე თქვენი გონება სწავლობს, რომ უსაზღვროა საჭიროებისდა
მიხედვით იდენტობების შექმნის შესაძლებლობა. თხუთმეტი? ოცდახუთი? ასი? სწორედ ეს
რაოდენობები დაფიქსირდა ზოგიერთ შემთხვევაში. თქვენ ყველაფერს გააკეთებთ, რომ გადარჩეთ
და გაუძლოთ ცხოვრებას. გამოკითხვების მიხედვით, დია-ის შემთხვევაში ხშირია ბავშვობის
დროინდელი ტრავმა (Gleaves, 1996; Ross, 1997). პუტნამმა და მისმა კოლეგებმა (1986) 100
შემთხვევა შეისწავლეს და აღმოაჩინეს, რომ პაციენტთა 97%-ს მნიშვნელოვანი ტრავმა ჰქონდა
გადატანილი. ეს, როგორც წესი, სექსუალური ან ფიზიკური ძალადობა იყო. 68%-მა ინცესტი
დაასახელა. როსმა და მისმა კოლეგებმა (Ross, et. al., 1990) ნახეს, რომ 97 შემთხვევიდან 95%-მა
ფიზიკური ან სექსუალური ძალადობა დაასახელა. ზოგიერთ ბავშვი ცოცხლად დამარხვის
ამბავსაც ყვებოდა. ზოგს ასანთით, ცხელი უთოთი, სამართებლის პირით ან შუშის ნამსხვრევებით
აწამებდნენ. მკვლევრებმა, დია-ის მქონე 12 პაციენტთან, სულ მცირე ადრეული სექსუალური
ძალადობის გამოცდილების არსებობა დაადასტურეს, რაც ადრეული ჩანაწერების, ნათესავებისა
და ნაცნობების ინტერვიუირებით და სხვა მეთოდების გამოყენებით მათი წასრულის შესწავლით
398
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
გახდა შესაძლებელი (Lewis, Yeager, Swica, Pincus, & Lewis, 1997). თუმცა, კლუფტი (1996, 1999)
აღნიშნავს, რომ პაციენტების ზოგიერთი ანგარიში სიმართლეს არ შეესაბამება და მოგონილია.
ყველა ტრავმას ძალადობა არ იწვევს. პუტნამი (1992) აღწერს საომარ ზონაში მცხოვრებ
ახალგაზრდა გოგონას, რომელმაც საკუთარი თვალით ნახა, როგორ გაიფანტა მისი მშობლების
ნაფლეთები ველზე ძლიერი აფეთქების შემდეგ. მისი სულისშემძვრელი რეაქცია ის იყო, რომ
ნაწილ-ნაწილ სცადა სხეულის ნაწილების შეგროვება.
ასეთმა დაკვირვებებმა სპეციალისტები ფართო მასშტაბიან შეთანხმებამდე მიიყვანა, რომ დია-
ის ფესვები სასტიკ ძალადობასთან ასოცირებული მდგრადი უარყოფითი აფექტისგან გაქცევის
ანუ „დისოცირების“ ბუნებრივ ტენდენციაში ძევს (Kluft, 1984, 1991). როგორც ჩანს, ძალადობის
პერიოდში ან მის შემდეგ სოციალური მხარდაჭერის არარსებობასაც თავისი წვლილი შეაქვს. 428
ტყუპი მოზარდის კვლევამ აჩენა, რომ დისოციაციური გამოცდილების მიზეზების გასაოცრად
დიდი წილი ქაოტური, გულგრილი ოჯახური გარემოს შედეგი შეიძლება იყოს. ინდივიდუალურ
გამოცდილებას და პიროვნულ ფაქტორებსაც თავისი წვლილი შეაქვთ დისოციაციურ
გამოცდილებაში (Waller & Ross, 1997).
ქცევა და ემოციები, რომლებიც დისოციაციური აშლილობების ნაწილს წარმოადგენენ, ყველა
ჩვენგანისთვის მეტ-ნაკლებად დამახასიათებელ, სხვა მხრივ ნორმალურ ტენდენციას
უკავშირდება. არაფერია უჩვეულო იმაში, რომ სხვა ყველა თვალსაზრისით ნორმალური
ინდივიდი ასე თუ ისე გაექცეს ემოციურ ან ფიზიკურ ტკივილს (Butler, Duran, Jasiukaitis, Koopman,
& Spiegel, 1996; Spiegel et al., 2013). ნოისმა და კლეტიმ (Noyes and Kletti, 1977) სიცოცხლისთვის
საშიშ სხვადასხვა სიტუაციაში გადარჩენილი 100-ზე მეტი ადამიანი გამოკითხეს და აღმოაჩინეს,
რომ უმრავლესობას ჰქონდა რომელიმე ტიპის დისოციაციის გამოცდილება, როგორიცაა
არარეალურობის განცდა, ემოციური და ფიზიკური ტკივილის გაყუჩება და სხეულისგან
განცალკევების განცდაც კი. დისოციაციური ამნეზია და ფუგის მდგომარეობები აშკარად მძიმე
ცხოვრებისეულ სტრესსზე რეაქციებია; თუმცა ცხოვრებისეული სტრესი ან ტრავმა აწმყოშია და
არა — წარსულში, როგორც დისოციაციური ამნეზიის მქონე გადაქანცული დედის შემთხვევაში
იყო. ბევრი პაციენტი კანონთან სირთულეებს ან სახლსა თუ სამსახურში მძიმე სტრესს გაურბის
(Sackeim & Devanand, 1991). დახვეწილი სტატისტიკური ანალიზი აჩვენებს, რომ „ნორმალური“
დისოციაციური რეაქციები არსებითად განსხვავდება ზემოთ აღწერილი პათოლოგიური
გამოცდილებისგან (Waller, Putnam, & Carlson, 1996; Waller & Ross, 1997). ამასთან, ყველას თუ არა,
ზოგ ადამიანს მაინც არ უვითარდება მძიმე პათოლოგიური დისოციაციური რეაქციები
განურჩევლად იმისა, რამდენად მძიმეა მიღებული სტრესული გამოცდილება. ეს შედეგები
ჩვენეულ მიდრეკილება-სტრესის მოდელს თანხვდება, რომლის მიხედვით, სტრესზე
პათოლოგიური დისოციაციით მხოლოდ სათანადო მოწყვლადობის (დიათეზის ანუ
მიდრეკილების) მქონე ადამიანები რეაგირებენ.
შეიძლება შეამჩნიეთ, რომ დია ეტიოლოგიით პოსტტრავმულ სტრესულ აშლილობას (პტსა
ანუ PTSD) ჰგავს. ორივე მდგომარეობას მძიმე ტრავმაზე ძლიერი ემოციური რეაქციები ახასიათებს
(Butler et al., 1996), მაგრამ გაიხსენეთ, რომ მძიმე ტრავმის შემდეგ ყველას არ ემართება პტსა.
მხოლოდ შფოთვისადმი ბიოლოგიური და ფსიქოლოგიური მოწყვლადობის მქონე ადამიანებთან
არსებობს საშუალო ინტენსივობის ტრავმაზე რეაქციის სახით პტსა-ის განვითარების რისკი.
თუმცა, ტრავმის სიმძიმის ზრდასთან ერთად, იმ ადამიანთა რაოდენობაც მატულობს, ვისაც
შედეგად პტსა უვითარდება, მათ შორის ზოგიერთს კი — პტსა-ის დისოციაციური ქვესახეობა (იხ.
V თავი). და მაინც, ზოგ ადამიანს ყველაზე მძიმე ტრავმის შემდეგაც კი არ ემართება აშლილობა,
რაც გვაფიქრებინებს, რომ პტსა ინდივიდუალური ფსიქოლოგიური და ბიოლოგიური
ფაქტორებისა და ტრავმის ურთიერთქმედების შედეგად ვითარდება.ად აქცენტირდება
399
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
შთაგონებადობა
შთაგონებადობა ანუ სუგესტიურობა პიროვნული ნიშანია, რომელიც ისევე ნორმალურად
არის განაწილებული პოპულაციაში, როგორც წონა და სიმაღლე.ზოგიერთი ადამიანი მეტად
შთაგონებადია, ვიდრე სხვები. ზოგი ნაკლებად ექვემდებარება შთაგონებას, უმრავლესობა კი
დიაპაზონის შუაში ხვდება.
ოდესმე გყოლიათ წარმოსახული მეგობარი? ბევრ ადამიანს
ჰყოლია და ეს ფანტაზიებით მდიდარი ცხოვრების უნარის ერთ-
ერთი ნიშანია, რაც, თავისთავად, ადაპტური და სასარგებლო
შეიძლება იყოს. თუმცა, როგორც ჩანს, ეს შთაგონებადობასთანაც
ანუ ჰიპნოტური ზემოქმედების ქვეშ ადვილად მოხვედრასთანაც
კორელირებს (ზოგიერთი სუგესტიურობას და ჰიპნობელურობას
სინონიმებად იყენებს). ჰიპნოტური ტრანსი დისოციაციასაც ჰგავს
(Butler et al., 1996; Spiegel et al., 2013). ტრანსში მყოფ ადამიანებს
თავიანთი შინაგანი სამყაროს ერთ ასპექტზე ფოკუსირება
ჰიპნოტურ ტრანსში მყოფი
პიროვნება შთაგონებადია და შეუძლიათ და ისინი მოწყვლადები ხდებიან ჰიპნოტისტის
გარკვეული გამოცდილების შთაგონებების მიმართ. არსებობს თვითჰიპნოზის ფენომენიც,
შეთვისება, გათავისება
რომელშიც ინდივიდებს თითქმის მთელ გარესამყაროსგან
შეუძლია.
დისოცირება და საკუთარი თავისთვის იმის შთაგონება შეუძლიათ,
რომ, მაგალითად, ერთ-ერთ ხელში საერთოდ არ იგრძნობენ ტკივილს.
აუტოჰიპნოტური მოდელის მიხედვით, შთაგონებად ადამიანებს უკიდურესი სტრესის
წინააღმდეგ დისოციაციის დაცვის მექანიზმად გამოყენების უნარი შეიძლება შესწევდეთ (Putnam,
1991). დია-ის მქონე პაციენტთა ნახევარს კარგად ახსოვს ბავშვობაში გამოგონილი მეგობრები
(Ross et al., 1990), მაგრამ ბოლომდე არ ვიცით, ამ მეგობრებს ტრავმამდე იგონებდნენ თუ ტრავმის
შემდეგ. ამ მოსაზრების თანახმად, როდესაც ტრავმა აუტანელი ხდება, პიროვნების იდენტობა
რამდენიმე დისოცირებულ იდენტობად იხლიჩება. ბავშვების უნარი, ასაკის მატებასთან ერთად,
მკაფიოდ განარჩიონ ერთმანეთისგან რეალობა და ფანტაზია, შეიძლება იყოს ის, რაც ხურავს დია-
ის განვითარების ფანჯარას დაახლოებით 9 წლის ასაკისთვის. ნაკლებად შთაგონებად ადამიანებს
მძიმე პოსტტრავმული სტრესული რეაქციები შეიძლება განუვითარდეთ, მაგრამ არა —
400
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
ბიოლოგიური წვლილი
როგორც პტსა-ის (PTSD-ის) შემთხვევაში, რომელშიც გაცილებით მტკიცე მტკიცებულებები
გვაქვს, აქაც თითქმის დანამდვილებით გვაქვს ბიოლოგიური მოწყვლადობა დია-სადმი, მაგრამ
ძნელია ამის განსაზღვრა. მაგალითად, ტყუპების ზემოთ ხსენებულ დიდ კვლევაში (Waller & Ross,
1997) დისპერსია ან იდენტიფიცირებადი კაუზალური ფაქტორები არ აიხსნებოდა
მემკვიდრეობით: ეს ყველაფერი გარემოდან მომდინარეობდა. შფოთვითი აშლილობების
მსგავსად, შედარებით ბაზისურ მემკვიდრეობით ნიშნებს, როგორიცაა დაძაბულობა და
სტრესისადმი მგრძნობელობა, შეუძლიათ მოწყვლადობის გაზრდა. მეორე მხრივ, ისევე, როგორც
პტსა-ის შემთხვევაში, არსებობს გარკვეული მტკიცებულება, რომ დია-ის მქონე პაციენტებს
შედარებით მცირე ზომის ჰიპოკამპუსი და ამიგდალა აქვთ, ვიდრე „ნორმალურ“ ადამიანებს
(Vermetten, Schmahl, Lindner, Loewenstein, & Bremner, 2006).
საინტერესო მინიშნებებს იძლევა დისოციაციის დროს თავის ტვინის აქტივობაზე დაკვირვება.
გარკვეული ნევროლოგიური, კერძოდ, კრუნჩხვების თანხლებით მიმდინარე, აშლილობების
მქონე ინდივიდებს დიდი რაოდენობით დისოციაციური სიმპტომები აღენიშნებათ (Bowman &
Coons, 2000; Cardeña, Lewis-Fernandez, Bear, Pakianathan, & Spiegel, 1996). დევინსკიმ, ფილდმენმა,
ბაროუესმა და ბრომფილდმა (Devinsky, Feldman, Burrowes, and Bromfield, 1989) აღნიშნეს, რომ
შუბლის წილის ეპილეფსიის მქონე პაციენტთა დაახლოებით 6%-ს „სხეულიდან გასვლის“
გამოცდილება ჰქონდა, იგივე დიაგნოზის მქონე პაციენტთა სხვა ჯგუფის დაახლოებით ნახევარს
კი — რომელიმე სახის დისოციაციური სიმპტომები (Schenk & Bear, 1981), ალტერნატიული
იდენტობების ან იდენტობის ფრაგმენტების ჩათვლით.
დისოციაციური გამოცდილების მქონე პაციენტები, რომელსაც კრუნჩხვების თანხლებით
მიმდინარე აშლილობის დიაგნოზი აქვთ, აშკარად განსხვავდებიან მათგან, ვისაც ასეთი
გამოცდილება არ აქვს (Ross, 1997). კრუნჩხვების მქონე პაციენტებს ისეთი დისოციაციური
სიმპტომები აღენიშნებათ მოზრდილობაში, რომელიც ტრავმასთან არ ასოცირდება. ეს მათ
მკვეთრად განასხვავებს კრუნჩხვების გარეშე მიმდინარე დია-ის მქონე პაციენტებისგან. ეს
სამომავლო კვლევების სფეროა (Putnam, 1991).
თავის დაზიანებამ და ამის შედეგად ტვინის ტრავმამ ამნეზია ან სხვა ტიპის დისოციაციური
გამოცდილება შეიძლება გამოიწვიოს. თუმცა, ასეთი მდგომარეობების დიაგნოსტირება, როგორც
წესი, ადვილია, ვინაიდან ისინი გენერალიზირებული და შეუქცევადია და იდენტიფიცირებად
თავის ტრავმასთან ასოცირდება (Butler et al., 1996). და ბოლოს, არსებობს ძლიერი მტკიცებულება
იმისა, რომ ძილის დეპრივაცია წარმოქმნის დისოციაციურ სიმპტომებს, მაგალითად, შესამჩნევ
ჰალუცინატორულ აქტივობას (Giesbrecht et al., 2007; van der Kloet, Giesbrecht, Lynn, Merckelbach, &
de Zutter, 2012). ფაქტობრივად, დია-ის მქონე ინდივიდების სიმპტომები, როგორც ჩანს,
დაღლილობის დროს უარესდება. სიმეონი და აბუგალი (Simeon and Abugal, 2006) აღნიშნავენ, რომ
დია-ის მქონე პაციენტები „ხშირად საშინელი ჯეტ ლეგის მდგომარეობაში მყოფთ შეგვიძლია
შევადაროთ, ოღონდ იმ განსხვავებით, რომ მათზე გაცილებით ცუდად გრძნობენ თავს, ვინც
დროის რამდენიმე სარტყელი გადაკვეთა“ (გვ.210).
ერთ-ერთ შემთხვევაში უფროსმა ძმამ 14 წლის ბიჭს უთხრა, რომ 5 წლის ასაკში სავაჭრო ცენტრში
დაიკარგა, ვიღაც უცნობმა მოხუცმა გადაარჩინა და დედასთან და ძმასთან დააბრუნა. ამ
შთაგონებიდან რამდენიმე დღის შემდეგ ბიჭმა თქვა, რომ გაახსენდა ეს ამბავი და ისიც კი გაიხსენა,
როგორც შეეშინდა, როცა დაიკარგა. დროის გასვლასთან ერთად ბიჭი უფრო და უფრო მეტ
დეტალს იხსენებდა იმის გარდა, რაც თავდაპირველად შთააგონეს, იმ მოხუცი კაცის ზუსტი
აღწერილობის ჩათვლით. ბოლოს, როცა უთხრეს, რომ ეს ამბავი არასოდეს მომხდარა, ბიჭს
გაუკვირდა და გააგრძელა დეტალების მოყოლა ისე, თითქოს ეს ყველაფერი სინამდვილე
ყოფილიყო. მოგვიანებით ბერნშტეინმა და ლოფტუსმა (Bernstein & Loftus, 2009) აღწერეს
ექსპერიმენტების სერია, რომელიც აჩვენებდა, რომ, მაგალითად, კვერცხის სალათის ჭამის შემდეგ
ავად გახდომის ყალბი მოგონების შექმნის მერე ადამიანები ნაკლებად მიირთმევდნენ კვერცხის
სალათს და ამბობდნენ, რომ არ უყვარდათ ის თითქმის ოთხთვიანი საცდელი პერიოდის
განმავლობაში, როდესაც მათ არ იცოდნენ, რომ ვინმე აკვირდებოდა მათ კვებით პრიორიტეტებს.
პატარა ბავშვები ძალზე არასანდონი არიან მოვლენების ზუსტი დეტალების აღწერისას (Bruck,
Ceci, Francouer, & Renick, 1995). ეს განსაკუთრებით ემოციურ მოვლენებს ეხება (Howe, 2007; Toth
et al., 2011). ერთ-ერთ კვლევაში (Bruck et al., 1995) სამი წლის 35 გოგონას რუტინული სამედიცინო
შემოწმების დროს სასქესო ორგანოებიც დაუთვალიერეს, მეორე 35-ს (საკონტროლო ჯგუფს) კი —
არა. ამის შემდეგ მალევე, დედის თანდასწრებით, თითოეულ გოგონას სთხოვეს, ეთქვა, სად შეეხო
ექიმი. შემდეგ მას ანატომიური თოჯინა მისცეს და კიდევ ერთხელ სთხოვეს, მიეთითებინა, სად
შეეხო ექიმი. შედეგები აჩვენებს, რომ ბავშვები ზუსტად არ პასუხობდნენ, რა მოხდა. იმ გოგონების
დაახლოებით 60%-მა, რომელთაც სასქესო ორგანოების არეში შეეხნენ, უარი თქვა ამის
მითითებაზე განურჩევლად იმისა, გამოიყენებოდა თუ არა თოჯინა. მეორე მხრივ, საკონტროლო
ჯგუფის ბავშვების დაახლოებით 60%-მა დაასახელა გენიტალური შეჭრა ან სხვა ინტრუზიული
მოქმედება ექიმის მხრიდან, თუმცა სინამდვილეში მსგავსი არაფერი მომხდარა.
კვლევების სხვა სერიაში (Ceci, 2003) სკოლამდელი ასაკის ბავშვებს სთხოვეს, ეფიქრათ
რეალურ მოვლენებზე, რომელიც თავს გადახდენიათ, მაგალითად, ავტოსაგზაო შემთხვევაზე და
გამოგონილ მოვლენებზე, როგორიცაა სათაგურიდან თითების გამოსახსნელად საავადმყოფოში
წასვლა. შემდგომი 10 კვირის განმავლობაში ყოველ კვირას ინტერვიუერი თითოეულ ბავშვს
სთხოვდა, აერჩია ერთ სცენა და „ძალიან ეცადა და ეთქვა, ასეთი რამე ოდესმე დამართნია თუ არა.“
ამგვარად, ამ ხანგრძლივი დროის განმავლობაში ბავშვს ორივე — რეალური და გამოგონილი —
სცენის შესახებ ინტენსიურად ფიქრი და წარმოსახვა უწევდა. 10 კვირის შემდეგ ბავშვებს ახალი
ინტერვიუერი ესაუბრა, რომელიც მანამდე არ მონაწილეობდა ექსპერიმენტში.
სესიმ და მისმა კოლეგებმა რამდენიმე ექსპერიმენტი ჩაატარეს ამ პარადიგმის გამოყენებით
(Ceci, 1995, 2003). ერთ კვლევაში სკოლამდელი ასაკის ბავშვების 58% ისე აღწერდა გამოგონილ
მოვლენას, თითქოს ის მართლა მომხდარიყო. სხვა ბავშვების 25% გამოგონილ მოვლენებს,
როგორც რეალურად მომხდარ ამბებს, ისე ჰყვებოდა. გარდა ამისა, ბავშვების ნარატივების
დეტალიზაცია, თანმიმდევრულობა და გაფორმება არ მეტყველებდა მათ ორიგინალობაზე. კიდევ
უფრო მრავლისმეტყველი იყო ერთ-ერთი კვლევი შედეგი, რომელშიც ბავშვების 27% მას შემდეგაც
ამტკიცებდა, რომ ნამდვილად ახსოვდათ ეს მოვლენა, რაც უთხრეს, რომ ეს მოგონება ყალბი იყო.
კლენსისა და მის კოლეგებს ეკუთვნით შთამბეჭდავი ექსპერიმენტი, რომელშიც ყალბი
მოგონების შექმნის პროცესი იკვლიეს. კვლევა ჩატარდა მონაწილეთა ჯგუფზე, რომლებიც
ამტკიცებდნენ, რომ აღიდგინეს ტრავმული მოვლენის შესახებ მოგონებები. საქმე ისაა, რომ
საუბარი იყო პრაქტიკულად შეუძლებელ მოვლენაზე — უცხოპლანეტელების მიერ გატაცებაზე.
ზოგიერთი საინტერესო განსხვავება გამოვლინდა სამ ჯგუფს შორის. ეს ჯგუფები იყო: ისინი, ვინც
ამბობდნენ, რომ აღიდგინეს უცხოპლანეტელების მიერ გატაცების შესახებ მოგონება; ისინი, ვინც
403
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
მკურნალობა
დისოციაციური ამნეზიის ან ფუგის გამოცდილების მქონე ადამიანების მდგომარეობა,
ჩვეულებრივ, თავისით უმჯობესდება და იხსენებენ დავიწყებულს. ეპიზოდები იმდენად
თვალნათლივ უკავშირდება მიმდინარე ცხოვრებისეულ სტრესს, რომ სამომავლო ეპიზოდების
პრევენცია, როგორც წესი, დისტრესის გამომწვევი სიტუაციების თერაპიული გზით მოგვარებას
და პიროვნული დაძლევის მექანიზმების გაძლიერებას მოიცავს. საჭიროების შემთხვევაში
თერაპია ამნეზიის ან ფუგის მდგომარეობებში მომხდარის გახსენებაზე ფოკუსირდება. ეს ხშირად
მეგობრების ან ოჯახის წევრების დახმარებით ხდება, რომლებმაც იციან, რა მოხდა. ასე რომ,
პაციენტებს შეუძლიათ ინფორმაციის მიღება და საკუთარ ცნობიერ გამოცდილებაში მისი
ინტეგრირება. შედარებით მძიმე შემთხვევებში ჰიპნოზს ან ბენზოდიაზეპინებს (მინორულ
ტრანკვილიზატორებს) იყენებენ, რომელსაც თან ახლავს შთაგონება თერაპევტის მხრიდან, რომ
ნორმალურია და შესაძლებელია დავიწყებული მოვლენების გახსენება (Maldonado et al., 1998).
თუმცა, დია-ის შემთხვევაში ეს პროცესი არც თუ ისე იოლია. თითქმის უიმედოდ შეიძლება
გამოიყურებოდეს მრავალ ნაწილად დაშლილი პიროვნების იდენტობის რეინტეგრაცია.
საბედნიეროდ, ეს ყოველთვის ასე არ არის. მიუხედავას იმისა, რომ არ არსებობს მკურნალობის
ეფექტურობის გაკონტროლებული კვლევები, დოკუმენტირებულია ხანგრძლივი ფსიქოთერაპიის
მეშვეობით იდენტობის რეინტეგრაციის ზოგიერთი წარმატებული მცდელობა (Brand et al., 2009;
Ellason & Ross, 1997; Kluft, 2009). და მაინც, ადამიანთა უმრავლესობისთვის პროგნოზი საკმაოდ
შეზღუდუალია. კუნსმა (Coons, 1986) აჩვენა, რომ 20 პაციენტიდან მხოლოდ 5-მა შეძლო ყველა
თავისი იდენტობის სრულად ინტეგრირება. ელასონი და როსი (Ellason and Ross, 1997) აღნიშნავენ,
რომ ორწლიანი მკურნალობის შემდეგ 54 პაციენტიდან 12-მა (22.2%) მიაღწია ინტეგრაციას და
შემთხვევათა უმრავლესობაში მკურნალობა უწყვეტად მიმდინარეობდა. ეს შედეგები სხვა
405
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
2. კარლი კლინიკაში დედამ მოიყვანა. დედა შეწუხებული იყო, რადგან დროდადრო მისი ქცევა
უცნაურად ეჩვენებოდა. მისი მეტყველება და ადამიანებთან და სიტუაციებთან მიმართება
დრამატულად იცვლებოდა. ეს ცვლილება იმდენად რადიკალური იყო, რომ თითქოს კარლი სხვა
406
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
ადამიანი იყო. რაც დედას და კარლს ყველაზე მეტად აწუხებდათ ის იყო, რომ ის ვერაფერს
იხსენებდა ასეთი პერიოდებიდან. ___
3. ტერი კონტროლის დაკარგვის განცდას უჩიოდა. მან თქვა, რომ ზოგჯერ თავს ისე გრძნობდა,
თითქოს ჭერთან დაფარფატებდა და ზემოდან დაჰყურებდა საკუთარ თავს. მას გვირაბისებრი
მხედველობაც აღენიშნებოდა და მის ირგვლივ ოთახში მიმდინარე მოვლენებიდან განყენებულად
გრძნობდა თავს. ეს მასში ყოველთვის პანიკას და ოფლიანობას იწვევდა. ___
4. ჰენრი 64 წლისაა და ახლახანს ჩამოვიდა ქალაქში. მან არ იცის, საიდან არის და როგორ მოხვდა აქ.
მისი მართვის მოწმობა ადასტურებს მის სახელს, მაგრამ თავად ჰენრის არ სჯერა ეს. ის კარგად
გრძნობს თავს და არანაირ წამალს არ იღებს. ____
შეჯამება
სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული აშლილობები
სომატური სიმპტომისა და მასთან დაკავშირებული აშლილობების მქონე ინდივიდები პათლოგიურად
წუხან საკუთარი სხეულების გარეგნულ მხარეზე ან ფუნქციონირებაზე და ამ წუხილით ჯანდაცვის
სპეციალისტების ყურადღების ველში ექცევიან, რომლებიც, როგორც წესი, მათი ფიზიკური
ჩივილებისთვის ვერანაირ სამეციდიცინო საფუძველს ვერ პოულობენ.
დისოციაციური აშლილობები
დისოციაციური აშლილობები აღქმაში ცვლილებებით — მე-სგან, გარე სამყაროსგან ან მოგონებებისგან
გამოცალკევებულობის შეგრძნებით — ხასიათდება.
ძირითადი ტერმინები
ავადმყოფობის შფოთვის აშლილობა დისოციაციური იდენტობის აშლილობა
ალტერები დისოციაციური ტრანსის აშლილობა
გენერალიზებული ამნეზია დისოციაციური ფუგა
დეპერსონალიზაცია-დერეალიზაციის კონვერსიული აშლილობა
აშლილობა ლოკალიზებული ან სელექციური ამნეზია
დერეალიზაცია გათამაშებული აშლილობა
დისოციაციური ამნეზია სომატური სიმპტომის აშლილობა
დისოციაციური აშლილობა სიმულაცია
პასუხები
1.1. ნაწილი A. 1) დ; 2) ბ, გ.
ნაწილი B. 1) დ; 2) გ; 3) ა; 4) ვ; 5) ე; 6) ბ.
1.2. 1) გ; 2) ა; 3) ბ.
1.3. 1) ბ; 2) გ; 3) დ; 4) ა.