350

მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და

დისოციაციური აშლილობები

VI თავი
სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები
სარჩევი

სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული

აშლილობები ................................................................................ 353
სომატური სიმპტომის აშლილობა ............................................ 354
ავადმყოფობის შფოთვის აშლილობა ....................................... 356
კლინიკური აღწერა .................................................................... 357
სტატისტიკა.................................................................................. 359
მიზეზები ...................................................................................... 362
მკურნალობა ................................................................................ 366
ფიზიკურ მდგომარეობაზე ფსიქოლოგიური ფაქტორების
მოქმედება ..................................................................................... 369
კონვერსიული აშლილობა (ფუნქციური ნევროლოგიური
სიმპტომის აშლილობა) .............................................................. 370
კლინიკური აღწერა ................................................................................................................................. 370
სხვა მჭიდროდ დაკავშირებული აშლილობები ................................................................................. 371
არაცნობიერი ფსიქიკური პროცესები .................................................................................................. 375
სტატისტიკა .............................................................................................................................................. 377
მიზეზები ................................................................................................................................................... 378
მკურნალობა ............................................................................................................................................. 380
დისოციაციური აშლილობები ................................................................................................................... 381
დეპერსონალიზაცია-დერეალიზაციის აშლილობა .............................................................................. 383
დისოციაციური ამნეზია ............................................................................................................................. 385
დისოციაციური იდენტობის აშლილობა .................................................................................................. 390
კლინიკური აღწერა ................................................................................................................................. 391
მახასიათებლები ...................................................................................................................................... 392
შესძლებელია თუ არა იდა-ის სიმულირება?...................................................................................... 392
სტატისტიკა .............................................................................................................................................. 396
მიზეზები ................................................................................................................................................... 397
 351
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

შთაგონებადობა........................................................................................................................................ 399
ბიოლოგიური წვლილი .......................................................................................................................... 400
რეალური მოგონებები და სიყალბე ...................................................................................................... 400
მკურნალობა ............................................................................................................................................. 404
შეჯამება ......................................................................................................................................................... 407
ძირითადი ტერმინები ................................................................................................................................. 408
პასუხები ........................................................................................................................................................ 408
 352
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

სტუდენტის სწავლის შედეგები*

 ინოვაციური და  ოპერაციულად აღწერს პრობლემებს მათი ემპირიულად გადაწყვეტის
ინტეგრაციული მიზნით (APA SLO 1.3A) (იხ. გვ. 183-185, 190. 192, 196-198,201)
აზროვნების და
პრობლემის გადაწყვეტის
უნარი
 პრატიკული გამოყენების  სწორად დაადგენს ქცევის და ფსიქიკური პროცესების წინაპირობებსა
აღწერა, რომელიც და შედეგებს (APA SLO 5.3c) (იხ. გვ. 196-187, 194). აღწერს
პრობლემის ფსიქოლოგიური პრინციპების ყოველდღიურ ცხოვრებაში
დისციპლინაზე რელევანტური და პრაქტიკული გამოყენების მაგალითებს (APA SLO
დაფუძნებულ 5.3a) (იხ. გვ. 181, 186).
გადაწყვეტას საჭიროებს
*ამ თავის ნაწილი ამერიკის ფსიქოლოგიური ასოციაციის (2012) მიერ ფსიქოლოგიის საბაკალავრო პროგრამისთვის
შემოთავაზებულ სწავლის შედეგებს ფარავს. თავის რა ნაწილში იფარება აღნიშნული შედეგები, ზემოთ მოცემულია
APA-ის მიზნისა და მის მიერ შემოთავაზებული სწავლის შედეგების (Suggested Learning Outcomes – SLO) სახით.

იცნობთ იპოქონდრიულ ადამიანს? ბევრი ჩვენგანი ნამდვილად იცნობს. ალბათ, თქვენც გყავთ
ასეთი ნაცნობი! ამ მდგომარეობის, რომელსაც ამჟამად უფრო ზუსტად „ავადმყოფობის შფოთვის
აშლილობა“ ეწოდება ფსიქიკურ აშლილობათა დიაგნოსტიკურ და სტატისტიკურ
სახელმძღვანელოში (DSM-5) (American Psychiatric Association 2013), პოპულარული
გამოხატულება არის ადამიანი, რომელიც აზვიადებს უმცირეს ფიზიკურ სიმპტომებს. ბევრი
ადამიანი მუდმივად დადის ექიმთან, თუმცა რეალურად არაფერი სჭირს საამისო. ჩვეულებრივ,
ეს უწყინარი ტენდენციაა, რომელიც ზოგჯერ სახუმარო თემადაც კი შეიძლება იქცეს, მაგრამ
შედარებით მცირე რაოდენობის ადამიანებისთვის საკუთარი ჯანმრთელობით ან გარეგნობით
მოჭარბებული დაკავებულობა იმდენად ექსტენსიური შეიძლება იყოს, რომ მთელ მათ ცხოვრებას
ავსებდეს. მათი პრობლემის კრებითი სახელია სომატური სიმპტომის აშლილობები. სომა სხეულს
ნიშნავს და პრობლემები, რომლითაც ეს ადამიანები არიან დაკავებულნი, ერთი შეხედვით,
ფიზიკური დარღვევებია. სომატური სიმპტომის ყველა აშლილობისთვის საერთოა ფიზიკურ
სიმპტომებზე ან მათთან ასოცირებულ ჯანმრთელობის მდგომარეობაზე მოჭარბებული ან
არაადაპტური რეაქცია. ზოგჯერ ამ აშლილობების ჯგუფს შემოკლებით „მედიცინის
თვალსაზრისით აუხსნელ ფიზიკურ სიმპტომებს“ უწოდებენ (Olde Hartman et al., 2009; Woolfolk
& Allen, 2011). მართალია, ზოგ შემთხვევაში ცნობილია არსებული სიმპტომის სამედიცინო
მიზეზი, მაგრამ ამ სიმპტომზე საპასუხო ემოციური დისტრესი ან გაურესების ხარისხი აშკარად
გადაჭარბებულია და ზოგჯერ აუარესებს კიდეც მდგომარეობას.
ოდესმე გაგჩენიათ განცდა, თითქოს თქვენი სხეულისგან ან გარშემო არსებული რეალობისგან
„განცალკევებულად“ არსებობთ? („სინამდვილეში ეს მე არ ვარ“, „ეს არ უნდა იყოს ჩემი თავი“ ან
„რაღაცნაირად არარეალურია ეს ადგილი.“) ასეთი გამოცდილების დროს ზოგი ადამიანი გრძნობს,
რომ თითქოს სიზმარშია. ასეთი მსუბუქი შეგრძნებები დროდადრო ეუფლება ადამიანთა
უმრავლესობას. ეს ცნობიერების ან იდენტობის მსუბუქი ცვლილება ან გამოცალკევებულობის
განცდაა, რომელსაც დისოციაციას ან დისოციაციურ გამოცდილებას უწოდებენ და ეს სრულიად
ნორმალურია. შედარებით მცირე რაოდენობის ადამიანებისთვის ეს გამოცდილებები იმდენად
ინტენსიური და უკიდურესია, რომ მთლიანად კარგავენ საკუთარ იდენტობას და ახალს ქმნიან,
ანდა კარგავენ მეხსიერებას ან რეალობის შეგრძნებას და ვერ ფუნქციონირებენ. დისოციაციური
აშლილობის რამდენიმე ნაირსახეობას ამ თავის მეორე ნაწილში განვიხილავთ.
 353
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

ისტორიულად, სომატური სიმპტომის და დისოციაციური აშლილობები მჭიდროდ

უკავშირდება ერთმანეთს და, როგორც ემპირიული მტკიცებულებები მიუთითებს, მათ მსგავსი
მახასიათებლებიც აქვთ (Kihlstrom, Glisky, & Anguilo, 1994; Prelior, Yutzy, Dean, & Wetzel, 1993).
ადრე მათ საერთო სახელს — „ისტერიულ ნევროზს“ — უწოდებდნენ. შეიძლება გახსოვდეთ (I
თავიდან), რომ ტერმინი ისტერია ბერძენ ექიმ ჰიპოკრატესგან და კიდევ უფრო ადრე
ეგვიპტელებისგან მოდის და გულისხმობს, რომ ამ აშლილობების, რომლებიც, უპირატესად,
ქალების დაავადებად მიაჩნდათ, მიზეზს „მოხეტიალე საშვილოსნო“ წარმოადგენს. ტერმინი
ისტერიული უფრო ზოგადი მნიშვნელობისაა და ორგანული მიზეზის ცოდნის გარეშე არსებულ
ფიზიკურ სიმპტომებს ან დრამატულ ანუ „ისტერიულ“ ქცევას მოიაზრებს, რომელიც ქალების
მახასიათებლად ითვლებოდა. ზიგმუნდ ფროიდის (1894-1962) მიხედვით, მდგომარეობაში,
რომელსაც კონვერსიულ ისტერიას, უწოდებდა, აუხსნელი ფიზიკური სიმპტომები არაცნობიერი
ემოციური კონფლიქტების მეტად მისაღებ ფორმაში კონვერსიაზე (გარდაქმნაზე) მიუთითებდა.
ისტორიული ტერმინი კონვერსია დღესაც შემორჩენილია (თეორიული გამოყენების გარეშე),
ხოლო მცდარი წარმოდგენებით გაჯერებული მასტიგმატიზირებული ტერმინი ისტერიული აღარ
გამოიყენება.
ტერმინი ნევროზი, როგორც ფსიქოანალიტურ თეორიაში იყო განსაზღვრული, გარკვეული
აშლილობების კონკრეტულ მიზეზს მოიაზრებს; კერძოდ, ნევროტული აშლილობები საფუძვლად
მდებარე კონფლიქტების, ამ კონფლიქტებიდან მომდინარე შფოთვის და ეგოს დაცვის
მექანიზმების მოქმედების შედეგია. ტერმინი ნევროზი დიაგნოსტიკური სისტემიდან 1980 წელს
ამოიღეს, რადგან ძალზე ბუნდოვანი იყო, თითქმის ყველა არაფსიქოტურ აშლილობას ერგებოდა
და ამ აშლილობების სპეციფიკურ, მაგრამ დაუსაბუთებელ მიზეზს მოიაზრებდა.
საუკუნეების მანძილზე ფსიქოპათოლოგებისა და ფართო საზოგადოების ძლიერი
ინტერესისდა მიუხედავად, სომატური სიმპტომის და დისოციაციური აშლილობები არ არის
კარგად შესწავლილი. ამ მდგომარეობების სრულად გაგება ნათლად წამოგვიჩენს, რამდენად
შესაძლებელია, რომ ნორმალური, ყველა ჩვენგანისთვის დამახასიათებელი ნიშნები
დამახინჯებულ, უცნაურ და დამაუძლურებელ აშლილობებში გადაიზარდოს.

სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული

აშლილობები
DSM-5-ში სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული ხუთი ძირითადი აშლილობაა
წარმოდგენილი: სომატური სიმპტომის აშლილობა, ავადმყოფობის შფოთვის აშლილობა,
ფიზიკურ მდგომარეობაზე ფსიქოლოგიური ფაქტორების მოქმედება, კონვერსიული აშლილობა
და გათამაშებული (factitious) აშლილობა. თითოეულ შემთხვევაში ინდივიდები პათოლოგიურად
შფოთავენ და დარდობენ საკუთარი სხეულების ფუნქციონირების გამო. ავადმყოფობის შფოთვის
აშლილობა და ფიზიკურ მდგომარეობაზე ფსიქოლოგიური ფაქტორების მოქმედება
მნიშვნლოვნად ფარავენ ერთმანეთს, რადგან ორივე კონკრეტულ სომატურ სიმპტომებზე ან
სიმპტომთა ნაკრებზე ფოკუსირდება. ამ სიმპტომების გამო პაციენტი იმდენად მოჭარბებულად
შფოთავს ან დისტრესს განიცდის, რომ ხელი ეშლება ფუნქციონირებაში, ან შფოთვა ან დისტრესი
მხოლოდ ავადმყოფობის განვითარების შესაძლებლობაზე ფოკუსირდება, როგორც ეს
ავადმყოფობის შფოთვის აშლილობის შემთხვევაში ხდება.
 354
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

სომატური სიმპტომის აშლილობა

1859 წელს ფრანგმა ექმიმმა პიერ ბრიქემ (Pierre Briquet) აღწერა პაციენტები, რომლებიც
სომატური ჩივილების უსასრულო ჩამონათვალით მიდიოდნენ მასთან და მან ამ სიმპტომებს
ვერანაირი სამედიცინო საფუძველი ვერ მოუძებნა (American Psychiatric Association, 1980).
მიუხედავად უარყოფითი პასუხებისა, პაციენტები იმავე ან ახალი, ოდნავ შეცვლილი ჩივილებით
მალევე უკან ბრუნდებოდნენ. მრავალი წლის განმავლობაში ამ აშლილობას ბრიქეს სინდრომს
უწოდებდნენ, მაგრამ დღეს სომატური სიმპტომის აშლილობად მოიხსენიებენ. განვიხილოთ
ლინდას შემთხვევა.

ლინდა... სრულუფლებიანი პაციენტი

როდესაც ინტელიგენტური, 30 წელს ოდნავ გადაცილებული ქალბატონი ლინდა ჩვენს
კლინიკაში შემოვიდა, დისტრესსა და ტკივილს განიცდიდა. დაჯდომისთანავე აღნიშნა, რომ
ძალიან გაუჭირდა კლინიკაში მისვლა სუნთქვასთან დაკავშირებული სირთულეებისა და
კიდურების სახსრების მნიშვნელოვნად შეშუპების გამო. მას საშარდე გზების ქრონიკური
ინფექციაც აყენებდა ტკივილს და ნებისმიერ წამს შეიძლებოდა, ტუალეტში გაქცეულიყო, თუმცა
მაინც ძალიან უხაროდა, რომ შეძლო ექიმთან მისვლა. როგორც იქნა, ვიღაც ისეთს ხვდებოდა,
ვინც მნიშვნელოვნად შეუმცირებდა ტანჯვას. მან თქვა, რომ კარგად იცოდა, რომ დეტალური
პირველი ინტერვიუ უნდა გაევლო, მაგრამ თან ჰქონდა რაღაც, რაც დროს დააზოგვინებდა. ამ
სიტყვებზე ჩანთიდან რამდენიმე ფურცელი ამოიღო და გამომიწოდა. დოკუმენტი ორი
ნაწილისგან შედგებოდა. პირველი, ხუთი გვერდისგან შემდგარი, ნაწილი ჯანდაცვის
სისტემასთან მხოლოდ ძირითადი სირთულეების შესახებ კონტრაქტი იყო. მასში დეტალურად
იყო აღნუსხული ექიმთან ვიზიტების დრო, თარიღი და პოტენციური დიაგნოზი. იქვე იყო
მითითებული ჰოსპიტალიზაციის დღეები. მეორე ნაწილი, გვერდნახევარზე წვრილად ნაბეჭდი,
სხვადასხვა ჩივილისთვის დანიშნული და მიღებული მედიკამენტების ჩამონათვალისგან
შედგებოდა.
ლინდა ფიქრობდა, რომ რომელიღაც ქრონიკული ინფექციური დაავადება ჰქონდა, რომლის
სათანადოდ დიაგნოსტირება ვერავინ შეძლო. მას ეს პრობლემები გარდატეხის ასაკში დაეწყო.
იგი ხშირად განიხილავდა თავის სიმპტომებსა და შიშებს ექიმებთან და მოძღვართან. ვინაიდან
დროის დიდ ნაწილს საავადმყოფოებსა და სამეციდინო კლინიკებში ატარებდა, სკოლის
დამთავრების შემდეგ სწავლა საექთნო სკოლაში განაგრძო. საავადმყოფოში პრაქტიკის დროს
შეამჩნია, რომ სწრაფად გაუუარესდა ფიზიკური მდგომარეობა: განცდა ჰქონდა, რომ ყველა ის
ავადმყოფობა „აიკიდა“, რომელსაც სწავლობდა. რამდენიმე სტრესული ემოციური ამბის შემდეგ
ლინდამ სწავლა მიატოვა.
ფეხების აუხსნელი დამბლის განვითარების შემდეგ ლინდა ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში
დაწვა და ერთი წლის შემდეგ ისევ შეძლო სიარული. საავადმყოფოდან გაწერისას მას შრომის
უუნაროს სტატუსი მიანიჭეს, რამაც სამსახურისა და მუშაობის აუცილებლობისგან
გაანთავისუფლა. ლინდამ ადგილობრივ საავადმყოფოში მოხალისედ დაიწყო მუშაობა.
ქრონიკული, მაგრამ ცვალებადი ქმედუნარიანობის გამო, მას ზოგჯერ შეეძლო სიარული და
სამსახურში წასვლა, ზოგჯერ კი — არა. ამჟამად რეგულარულად ხვდებოდა ოჯახის
კონსულტანტს და ექვს სხვა სპეციალისტს, რომლებიც მისი ფიზიკური მდგომარეობის
სხვადასხვა ასპექტს ადევნებდნენ თვალს. ლინდა პერიოდულად ორ სხვადასხვა მოძღვარსაც
ხვდებოდა რჩევების მისაღებად.
 355
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

ლინდა უპრობლემოდ აკმაყოფილებს და აჭარბებს კიდეც სომატური სიმპტომის აშლილობის

DSM-5-ის ყველა კრიტერიუმს. მისი მდგომარეობა მკვეთრად გაუარესდა და წარსულში დამბლის
სიმპტომებისგან იტანჯებოდა (რომელსაც კონვერსიულ სიმპტომს ვუწოდებთ, იხ. გვ. 190).
სომატური სიმპტომის აშლილობის მქონე ადამიანები ყოველთვის არ განიცდიან მოქმედების
საჭიროებას, მაგრამ მუდმივად სუსტად და ავადმყოფად გრძნობენ თავს; ერიდებიან ვარჯიშს,
რადგან ჰგონიათ, რომ ამით კიდევ უფრო გაიუარესებენ ისედაც მძიმე მდგომარეობას (Rief et al.,
1998). ლინდას მთელი ცხოვრება მისი სიმპტომების ირგვლივ ვითარდებოდა. ერთხელ თავის
თერაპევტს უთხრა, რომ მისი სიმპტომები მისი იდენტობა იყო და მათ გარეშე არ ეცოდინებოდა,
ვინ არის. ამაში ლინდამ იგულისხმა, რომ არ ეცოდინებოდა, როგორ ეურთიერთა სხვა
ადამიანებთან, თუ საკუთარ სიმპტომებს არ გაარჩევდა მათთან ზუსტად ისე, როგორც სხვები
სამსახურზე ან ბავშვების სკოლაში მიღწევებზე საუბრობენ. რამდენიმე მეგობარი, რომლებსაც
არაფერი ჰქონდათ საერთო მედიცინასთან, მისი სიმპტომების გვერდის ავლით, მოთმინებით
ინარჩუნებდნენ მასთან სიმპათიით განმსჭვალულ ურთიერთობას. ლინდა კი იმიტომ მიიჩნევდა
მეგობრებად, რომ მათ „ესმოდათ“ მისი ტანჯვა და გასაჭირი. ლინდას შემთხვევა ზემოთ
აღწერილი „ავადმყოფის როლის“ მორგების უკიდურესი მაგალითია.
სომატური სიმპტომის აშლილობის კიდევ ერთი გავრცელებული მაგალითია მწვავე
ტკივილის განცდა, რომელშიც ტკივილის შენარჩუნებაში ან გამწვავებაში ძირითად როლს
ფსიქოლოგიური ფაქტორები ასრულებენ, განურჩევლად იმისა, არსებობს ტკივილის მკაფიოდ
გამოკვეთილი ფიზიკური მიზეზი თუ არა. განვიხილოთ მედიცინის ფაკულტეტის სტუდენტის
შემთხვევა.

სამეციდინო უნივერსიტეტის სტუდენტი... წარმავალი ტკივილი

25 წლის, ბრწყინვალე ჯანმრთელობის მქონე, მედიცინის ფაკულტეტის მესამე კურსელმა

სტუდენტმა, პირველი კლინიკური როტაციის შემდეგ, სტუდენტთა სამეციდინო მომსახურების
ცენტრს მუცლის პერიოდული მწვავე ტკივილით მიმართა და რამდენიმე კვირის განმავლობაში
მოუწია იქ სიარული. სტუდენტი ამტკიცებდა, რომ წარსულში არაფერი მსგავსი არ ჰქონია.
ფიზიკურმა შემოწმებამ არ გამოავლინა ფიზიკური პრობლემები, თუმცა მან ექიმს უთხრა, რომ
ცოტა ხნის წინ ქმარს დაშორდა. სტუდენტი ამავე ცენტრის ფსიქიატრთან გადაამისამართეს,
რომელმაც ვერანაირი სხვა ფსიქიატრიული პრობლემა ვერ აღმოაჩინა. მას რელაქსაციის ტექნიკა
ასწავლეს და მიმდინარე სტრესულ სიტუაციასთან გასამკლავებლად მხარდამჭერი თერაპია
შესთავაზეს. სტუდენტის ტკივილი თანდათანობით გაქრა და მან წარმატებით დაამთავრა
მედიცინის ფაკულტეტი.

წინა მაგალითის მსგავსად, ამ მდგომარეობაშიც მნიშვნელოვანი ფაქტორი ის კი არ არის, აქვს

თუ არა მკაფიო სამედიცინო მიზეზი ფიზიკურ სიმპტომს, ამ შემთხვევაში ტკივილს, არამედ ის,
რომ ფსიქოლოგიური ან ბიჰევიორალური ფაქტორები, კერძოდ, შფოთვა და დისტრესი, ამწვავებენ
და აუარესებენ ფიზიკურ სიმპტომებთან ასოცირებულ მდგომარეობას. DSM-5-ის სიახლე —
ხაზგასმა ამ აშლილობების ფსიქოლოგიურ სიმპტომებზე, სასარგებლოა კლინიკოსებისთვის,
რადგან კარგად იკვეთება სომატურ სიმპტომებზე მიმართული შფოთვისა და დისტრესის
ფსიქოლოგიური ბუნება, რომლებიც, თავის მხრივ, თერაპიული ჩარევის უმნიშვნელოვანეს
სამიზნეს წარმოადგენენ (Tomenson et al., 2012; Voigt et al., 2012). აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ამ
ფიზიკური სიმპტომების, ვთქვათ, ტკივილის, მნიშვნელოვანი მახასიათებელია სრულიად
რეალურობა და მტკივნეულობა, განურჩევლად იმისა, აქვს ამ ტკივილს კარგად გამოკვეთილი
ფიზიკური მიზეზი თუ არა (Aigner & Bach, 1999; Asmundson & Carleton, 2009).
 356
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

ცხრილი N6.1. სომატური სიმპტომის აშლილობის დიაგნოსტიკური კრიტერიუმები.

A. ერთი ან მეტი სომატური სიმპტომი, რომელიც დისტრესს იწვევს და/ან მნიშვნელოვნად უშლის
ხელს ყოველდღიურ ცხოვრებას.
B. სომატურ სიმპტომებთან ან მათთან ასოცირებული ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესახებ
ნერვიულობასთან დაკავშირებული მოჭარბებული აზრები, გრძნობები და ქცევები, რომლებიც
ქვემოთ ჩამოთვლილთაგან, სულ მცირე, ერთი ფორმით არის წარმოდგენილი:
1. არათანაზომიერი და მდგრადი აზრები ინდივიდის სიმპტომების სერიოზულობის შესახებ;
2. ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული შფოთვის მაღალი დონე;
3. ჭარბი რაოდენობის დრო და ენერგია იხარჯება ამ სიმპტომებზე ან ჯანმრთელობაზე
ნერვიულობაში.

C. მიუხედავად იმისა, რომ ნებისმიერი სიმპტომი, შესაძლოა, არ იყოს უწყვეტად წარმოდგენილი,

სიმპტომატურობა მდგრადად ნარჩუნდება (როგორც წესი, 6 თვეზე მეტ ხანს).

დააზუსტეთ, თუ არის:
დომინანტური ტკივილის (ძველი ტერმინოლოგიით, ტკივილის აშლილობა) შემთხვევაში: ეს
სპეციფიკატორი იმ ინდივიდებისთვის არის განკუთვნილი, რომელთა სომატურ ჩივილებში
ტკივილი სჭარბობს.

დააზუსტეთ მიმდინარე სიმწვავე:

მსუბუქი: სახეზეა B კრიტერიუმის მხოლოდ ერთი სიმპტომი;
ზომიერი: სახეზეა B კრიტერიუმის ორი ან მეტი სიმპტომი;
ძლიერი: სახეზეა B კრიტერიუმის ორი ან მეტი სიმპტომი და ამას თან ერთვის რამდენიმე სომატური
ჩივილი (ან ერთი ძალიან მძიმე სომატური სიმპტომი).
აღებულია წყაროდან Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.) Washington, DC.

ავადმყოფობის შფოთვის აშლილობა

ავადმყოფობის შფოთვის აშლილობას წინათ „იპოქონდრიას“ უწოდებდნენ. ამ ტერმინს ჯერ
კიდევ ფართოდ იყენებენ საზოგადოებაში. ამჟამად ვიცით, რომ ავადმყოფობის შფოთვის
აშლილობაში მიმდინარე ფიზიკური სიმპტომები საერთოდ არ ან მსუბუქად არის წარმოდგენილი.
ინტენსიური შფოთვა სერიოზული დაავადების ქონის ან განვითარების შესაძლებლობაზე
ფოკუსირდება. თუ ერთი ან მეტი ფიზიკური სიმპტომი შედარებით მძიმეა და შფოთვასა და
დისტრესთან ასოცირდება, მაშინ დიაგნოზი სომატური სიმპტომის აშლილობა იქნება.
ავადმყოფობის შფოთვის აშლილობისას ინდივიდი უმთავრესად იმაზე წუხს, რომ ავად არის და
არა — თავად ფიზიკური სიმპტომის არსებობაზე. ნებისმიერ შემთხვევაში, საფრთხე იმდენად
რეალურად აღიქმება, რომ ექიმებთან გადამოწმება ვერ შველის. განვიხილოთ გეილის შემთხვევა.

გეილი... უჩინრად დაავადებული

გეილი 21 წლის ასაკში გათხოვდა და ახალ ცხოვრებას იმედით შეჰყურებდა. როგორც
საშუალო სოციალური ფენიდან გამოსული ბევრი ბავშვი, გეილიც თავს სუსტად და მეტ-
 357
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

ნაკლებად უარყოფილად გრძნობდა და დაბალი თვითშეფასებისგან იტანჯებოდა. უფროსი

მთვრალი ნახევარძმა ლანძღავდა და ამცირებდა. დედა და მამინაცვალი არ უსმენდნენ მის
ჩივილებს და არ უჯერებდნენ. გეილი დარწმუნებული იყო, რომ ქორწინებით ყველა პრობლემა
მოგვარდებოდა. როგორც იქნა, ვიღაცისთვის განსაკუთრებული იყო! სამწუხაროდ, ეს ასე არ
მოხდა. მან მალევე აღმოაჩინა, რომ მეუღლე ისევ აგრძელებდა სასიყვარულო ურთერთობას
ადრინდელ მეგობარ გოგონასთან.
გეილი ქორწილიდან სამი წლის შემდეგ მოვიდა ჩვენს კლინიკაში. შფოთვასა და დისტრესს
უჩიოდა. იგი ნახევარ განაკვეთზე მიმტანად მუშაობდა და სამსახური უაღრესად სტრესულად
ეჩვენებოდა. მართალია, სრული დარწმუნებით იცოდა, რომ მეუღლე აღარ ხვდებოდა ყოფილ
მეგობარ გოგონას, ის მაინც ვერ ახერხებდა ამ ურთიერთობის თავიდან ამოგდებას.
მიუხედავად იმისა, რომ გეილი თავდაპირველად შფოთვისა და სტრესის ჩივილებით
მოვიდა, მალე გაირკვა, რომ ძირითადი საფიქრალი მისი ჯანმრთელობა იყო. ყოველთვის, როცა
უმნიშვნელო ფიზიკური სიმპტომები ჩნდებოდა, როგორიცაა ქოშინი ან თავის ტკივილი,
ეშინოდა, რომ სერიოზულად იყო ავად. თავის ტკივილი ტვინის სიმსივნეზე მიუთითებდა.
ქოშინი გულის შეტევას მოასწავებდა. სხვა შეგრძნებებს სწრაფად მიაწერდა შიდსის ან სიმსივნის
შესაძლებლობას. გეილს ღამით დაძინების ეშინოდა, რადგან ეგონა, რომ სუნთქვას შეწყვეტდა.
ერიდებოდა ვარჯიშს, სასმელის მიღებას და სიცილსაც კი, რადგან ამ აქტივობების შედეგად
გაჩენილ შეგრძნებებს წონასწორობიდან გამოყავდა. ასევე, საზოგადოებრივი ტუალეტების და
ხანდახან საზოგადოებრივი ტელეფონებისაც ეშინოდა, რადგან მათ ინფექციის წყაროდ
მიიჩნევდა.
არაკონტროლირებადი შფოთვისა და შიშის ძირითადი აღმძვრელი გაზეთში წაკითხული და
ტელევიზორით მოსმენილი ახალი ამბები იყო. რამდენჯერაც „თვის დაავადების“ შესახებ
სტატიას ან გადაცემას ნახავდა, გეილი ვერ უწევდა საკუთარ თავს წინააღმდეგობას, რომ
დაჟინებით არ დაკვირვებოდა და საკუთარ თავში არ აღმოეჩინა აღწერილი დაავადებისთვის
დამახასიათებელი სიმპტომები. შემდგომ დღეებში ფხიზლად იყო და საკუთარ თავსა და სხვებში
ისევ სიმპტომებს ეძებდა და ხშირად ამჩნევდა კიდეც ფიზიკურ შეგრძნებებს, რომლებსაც
დაავადების დაწყების მომასწავებლად აღიქვამდა. იგი თავის ძაღლსაც კი აკვირდებოდა, რათა
ენახა, ისიც ხომ არ უძლურდებოდა საშინელი დაავადებისგან. გეილს რამდენიმე დღის შემდეგ
მხოლოდ დიდი ძალისხმევის შედეგად შეეძლო ამ აზრებისგან თავის დაღწევა. მეგობრის ან
ნათესავის რეალურ ავადმყოფობას რამდენიმე დღით გამოჰყავდა წყობიდან.
გეილის შიშები ქორწინების პირველ წელს გაჩნდა, დაახლოებით მაშინ, როცა მეუღლის
რომანის შესახებ გაიგო. თავდაპირველად იგი ბევრ დროს და იმაზე მეტ ფულს ხარჯავდა
ექიმებთან სიარულში, ვიდრე ამის საშუალება ჰქონდა. წლების მანძილზე, ყოველ ჯერზე ერთი
და იგივე ესმოდა: „არაფერი გჭირს, სრულიად ჯანმრთელი ხარ.“ ბოლოს და ბოლოს, დაანება
ექიმებთან სიარულს თავი, მაგრამ შიში არსად წასულა და ამიტომ ქრონიკულად
დადარდიანებული დადიოდა.

კლინიკური აღწერა
შეამჩნიეთ რაიმე განსხვავება სომატური სიმპტომის აშლილობის მქონე ლინდასა და
ავადმყოფობის შფოთვის აშლილობის მქონე გეილს შორის? ცხადია, მათ ბევრი რამ აქვთ საერთო
(Creed & Barsky, 2004; Leibbrand, Hiller, & Fichter, 2000), მაგრამ გეილი შედარებით ნაკლებად
უჩიოდა რომელიმე კონკრეტულ ფიზიკურ სიმპტომს და მეტად დარდობდა იმაზე, რომ ავად იყო
 358
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

ან ავად ხდებოდა. გეილის პრობლემები სრულიად ჩვეულია ავადმყოფობის შფოთვის

აშლილობისთვის.
კვლევა აჩვენებს, რომ ავადმყოფობის შფოთვის და სომატური სიმპტომის აშლილობებს ბევრი
საერთო აქვთ შფოთვით და გუნება-განწყობილების აშლილობებთან, კერძოდ, პანიკურ
აშლილობასთან (Craske et al., 1996; Creed & Barsky, 2004). საზიარო სიმპტომების რიცხვში შედის
დაწყების მსგავსი ასაკი, პიროვნული მახასიათებლები და ოჯახური აგრეგაციის პატერნები
(ოჯახებში გვხვდება). ფაქტობრივად, შფოთვით და გუნება-განწყობილების აშლილობები ხშირად
გვხვდება სომატური სიმპტომების აშლილობებთან ერთად (კომორბიდი). ეს ნიშნავს იმას, რომ თუ
სომატური სიმპტომის აშლილობის მქონე ინდივიდს მეორე დიაგნოზიც აქვს, ეს, დიდი
ალბათობით, შფოთვითი ან გუნება-განწყობილების აშლილობა იქნება (Côté et al., 1996; Creed &
Barsky, 2004; Rief, Hiller, & Margraf, 1998; Simon, Gureje, & Fullerton, 2001; Wollburg, Voigt, Braukhaus,
Herzog, & Lowe, 2013).
სომატური სიმპტომის და ავადმყოფობის შფოთვის აშლილობები ხასიათდება იმის გამო
შფოთვით ან შიშით, რომ ინდივიდს სერიოზული დაავადება აქვს. მაშასადამე, არსებით
პრობლემას შფოთვა წარმოადგენს, მაგრამ ის სხვა შფოთვითი
აშლილობებისგან განსხვავებულად გამოიხატება. ამ ორი
აშლილობის შემთხვევაში ინდივიდი ზედმეტად წუხს
სხეულებრივ სიმპტომებზე, რომლებსაც მცდარად მიიჩნევს
დაავადების ან ავადმყოფობის მომასწავებლად. თითქმის
ნებისმიერი ფიზიკური შეგრძნება შეიძლება იქცეს ასეთი
წუხილის საფუძვლად. ზოგიერთი ადამიანი სხეულის
ავადმყოფობის შფოთვითი აშლილობის
დროს ნორმალური გამოცდილება და ნორმალურ ფუნქციებზე შეიძლება ფოკუსირდებოდეს,
შეგრძნებები ხშირად სიცოცხლისთვის როგორიცაა გულისცემა ან სუნთქვა, სხვები — მცირე,
საშიშ დაავადებად გარდაიქმნება. უმნიშვნელო პათოლოგიებზე, ვთქვათ, ხველაზე. ზოგი
ინდივიდი ბუნდოვან სიმპტომებს უჩვის, მაგალითად, ტკივილს ან გადაღლას. ვინაიდან ამ
აშლილობის ცენტრალური მახასიათებელი ფიზიკური სიმპტომებით ზედმეტად
დაკავებულობაა, ამ აშლილობების მქონე ინდივიდები თითქმის ყოველთვის ჯერ ოჯახის ექიმთან
მიდიან. ფსიქიკური ჯანმრთელობის სპეციალისტების ყურადღების ველში მხოლოდ მას შემდეგ
ხვდებიან, რაც ოჯახის ექიმი პაციენტის სიმპტომების სამეციდინო მდგომარეობით ახსნის ყველა
შესაძლებლობას ამოწურავს.
ამ აშლილობების კიდევ ერთი მნიშვენლოვანი მახასიათებელი ის არის, რომ მრავალრიცხოვან
ექიმებთან გადამოწმება და იმის მოსმენა, რომ ყველაფერი კარგად არის და ინდივიდი სრულიად
ჯანმრთელია, საუკეთესო შემთხვევაში, მცირე ხნით მოქმედებს. ლინდას ან გეილის მსგავსი
პაციენტები მალევე მიაშურებენ სხვა ექიმის კაბინეტს იმ დაშვებით, რომ წინა ექიმს რაღაც
გამორჩა. ეს იმიტომ ხდება, რომ ამ ადამიანთა ნაწილს მცდარად სჯერა, რომ ავად არის. ასეთ
ძნელად შესარყევ რწმენას ზოგჯერ „დაავადებაში დარწმუნებულობას“ (disease conviction)
უწოდებენ (Côté et al., 1996; Haenen, de Jong, Schmidt, Stevens, & Visser, 2000). მაშასადამე,
ავადმყოფობის არსებობის ან დაავადების შესაძლებლობის შფოთვასთან ერთად, დაავადებაში
დარწმუნებულობა ორივე აშლილობის ბირთვულ მახასიათებელს წარმოადგენს (Benedetti et al.,
1997; Kellner, 1986; Woolfolk & Allen, 2011).
თუ V თავი ახლახანს წაიკითხეთ, პანიკური აშლილობის მქონე პაციენტები ამ ორივე,
განსაკუთრებით კი ავადმყოფობის შფოთვის აშლილობის მქონე პაციენტებს შეიძლება
მიამსგავსოთ. პანიკური აშლილობის მქონე პაციენტებიც მცდარად მიიჩნევენ ფიზიკური
სიმპტომებს შემდგომი პანიკური შედეგის დასაწყისად, რომელიც, მათი რწმენით, მოკლავს მათ.
 359
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

კრასკე და მისი კოლეგები (Craske, et. al., 1996) და, ასევე, ჰილერი, ლეიბრენდი, რიფი და ფიჩტერი
(Hiller, Leibbrand, Rief, and Fichter, 2005) პანიკური და სომატური სიმპტომის აშლილობებს შორის
არსებულ რამდენიმე განსხვავებას აღწერენ. მიუხედავად იმისა, რომ ყველა აშლილობისთვის არის
დამახასიათებელი ფიზიკურ სიმპტომებზე წუხილი, პანიკური აშლილობის მქონე პაციენტებს,
როგორც წესი, სიმპტომთან დაკავშირებული, უშუალოდ მოსალოდნელი კატასტროფის ეშინიათ,
რომელიც რამდენიმე წუთში შეიძლება მოხდეს პანიკური შეტევის განვითარების სახით. ამასთან,
ეს წუხილი იკლებს შეტევებს შორის პერიოდში. მეორე მხრივ, სომატური სიმპტომის აშლილობის
მქონე ინდივიდები ავადმყოფობის ან დაავადების (მაგალითად, სიმსივნის ან შიდსის) ხანგრძლივ
პროცესზე ფოკუსირდებიან. ცდილობენ რა დაავადების გამორიცხვას (ან, ალბათ, დადასტურებას)
ამ აშლილობების მქონე პაციენტები არ წყვეტენ ახალ-ახალი ექიმების მოსაზრებების მოსმენას.
მათგან მეტად არის მოსალოდნელი უსარგებლო, არასაჭირო სამედიცინო ჩარევების მოთხოვნა.
უამრავი დარწმუნებისა და დამშვიდებისდა მიუხედავად, რომ ჯანმრთელები არიან, მაინც ვერ
ხერხდება მათი დარწმუნება და დაშოშმინება. ამის საპირისპიროდ, პანიკის მქონე პაციენტებს
ისევ სჯერათ, რომ პანიკური შედეგები ბოლოს მოუღებს მათ, მაგრამ მათი უმრავლესობა საკმაოდ
სწრაფად სწავლობს, რომ უნდა შეწყვიტოს ექიმებთან სიარული და სასწრაფო დახმარების
გამოძახება, რომლებიც ყოველ ჯერზე უმეორებენ, რომ არაფერი სჭირთ. და ბოლოს, პანიკური
აშლილობის მქონე ინდივიდების შფოთვა სიმპათიკური ნერვული სისტემის 10-15 კონკრეტულ,
პანიკის შეტევასთან ასოცირებულ სიმპტომზე ფოკუსირდება. სომატური სიმპტომის
აშლილობების ჩივილების დიაპაზონი გაცილებით ფართოა. და მაინც, მათ შორის, ალბათ,
მსგავსება უფრო მეტია, ვიდრე განსხვავება.
უმნიშვნელო ფიზიკური ჩივილები ჩვეულია პატარა ბავშვებისთვის. ისინი ხშირად უჩივიან
მუცლის ტკივილს, რომელსაც არ ეძებნება ფიზიკური საფუძველი. უმრავლეს შემთხვევაში ეს
ჩვილები გადაცემითი რეაქციებია სტრესზე და არ გადადის სრულად განვითარებულ ქრონიკულ
სომატური სიმპტომის აშლილობაში.

სტატისტიკა
მხოლოდ მიახლოებით შეგვიძლია შევაფასოთ სომატური სიმპტომის აშლილობის
გავრცელება პოპულაციაში და ეს, ძირითადად, DSM-IV-ში აღწერილი მსგავსი აშლილობების,
რომლებიც ოდნავ განსხვავებულად განისაზღვრება DSM-5-ში, კვლევებზე დაყრდნობით
შეგვიძლია გავაკეთოთ. მაგალითად, DSM-IV-ის იპოქონდრიის გავრცელება, რომელშიც
ავადმყოფობის შფოთვის აშლილობა და სომატური სიმპტომის აშლილობის ნაწილი შედის,
პოპულაციის 1-5%-ში გვხვდება (APA, 2000). პირველადი ჯანდაცვის დაწესებულებებში
იპოქონდრიის გავრცელების მედიანა 6.7%-ს შეადგენს, თუმცა ეს მაჩვენებელი 16.6%-მდე
იზრდება დისტრესის გამომწვევი სომატური სიმპტომებისთვის. ეს სურათი თითქმის ზუსტად
აღწერს ამ გარემოში სომატური სიმპტომისა და ავადმყოფობის შფოთვის აშლილობების
ერთობლივ გავრცელებას (Creed & Barsky, 2004). დიდხანს ითვლებოდა, რომ სომატური
სიმპტომის აშლილობები ხანშიშესულებში უფრო მეტად იყო გავრცელებული, მაგრამ, როგორც
ჩანს, ეს ასე არ არის (Barsky, Frank, Cleary, Wyshak, & Klerman, 1991). ფაქტობრივად, ეს
აშლილობები საკმაოდ თანაბრად არის გავრცელებული მოზრდილთა სხვადასხვა ასაკობრივ
ჯგუფში. ბუნებრივია, რომ შედარებით ასაკოვანი ადამინები უფრო ხშირად მიდიან ექიმებთან და
ამით, ახალგაზრდა მოზრდილებთან შედარებით, მეტ-ნაკლებად ზრდიან სომატური სიმპტომის
აშლილობის მქონე პაციენტთა ჯამურ რაოდენობას. თუმცა, მათი თანაფარდობა, ვინც ამ
აშლილობებით მიმართავს ექიმს, თითქმის თანაბარია. შფოთვითი და გუნება-განწყობილების
 360
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

აშლილობების უმრავლესი შემთხვევების მსგავსად, სომატური სიმპტომის აშლილობაც

ქრონიკულია (Taylor & Asmundson, 2009; olde Hartman et al., 2009).
ლინდას აშლილობა მოზარდობისას განვითარდა. ეს ამ აშლილობის დაწყების ტიპური ასაკია.
კვლევების მთელი რიგი აჩვენებს, რომ მდგომარეობა, რომელსაც დღეს სომატური სიმპტომის
აშლილობას ვუწოდებთ, მეტად დამახასიათებელია ქალებისთვის, დაუოჯახებელი
ადამიანებისთვის და დაბალი სოციოეკონომიკური სტატუსის ჯგუფებისთვის (მაგალითად, იხ.
Creed & Barsky, 2004; Lieb et al., 2002; Swartz, Blazer, George, & Landerman, 1986). მაგალითად,
კირმეიერისა და რობინსის (Kirmayer and Robbins, 1991) კვლევაში პაციენტთა დიდი შერჩევის 68%
ქალი იყო. მრავალფეროვან სომატურ ჩივილებთან ერთად, ინდივიდებს ფსიქოლოგიური
ჩივილებიც შეიძლება ჰქონდეთ და ეს, ჩვეულებრივ, შფოთვითი ან გუნება-განწყობილების
აშლილობებია (Adler et al., 1994; Kirmayer & Robbins, 1991; Lieb et al., 2002; Rief et al., 1998).
ფსიქიატრიულ კლინიკებში მოხვედრილი ამ აშლილობების მქონე პაციენტები, ფიზიკურ
ჩივილებთან ერთად, უსასრულო რაოდენობის ფსიქოლოგიურ ჩივილებსაც ასახელებენ და მათში
ფსიქოტური სიმპტომებიც ურევია (Lenze, Miller, Munir, Pornoppadol, & North, 1999). ხშირია
სუიციდის მცდელობები. ეს მცდელობები მანიპულატორული ჟესტი უფროა, ვიდრე თავის
მოკვლის რეალური მცდელობა (Chioqueta & Stiles, 2004). ცხადია, რომ სომატური სიმპტომის
აშლილობების მქონე ინდივიდები ზედმეტად და ბოროტად იყენებენ ჯანდაცვის სისტემას და
საშუალო პაციენტზე 9-ჯერ მეტ ფულს იხდიან სამეციდინო მომსახურებაში (Barsky, Orav, & Bates,
2005; Hiller, Fichter, & Rief, 2003; Woolfolk & Allen, 2011). მიუხედავად იმისა, რომ სიმპტომები
შეიძლება გამოჩნდეს და გაქრეს, სომატური სიმპტომის აშლილობები და მისი თანმხლები
ავადმყოფის როლისთვის დამახასიათებელი ქცევები ქრონიკულია და ხშირად ხნიერ ასაკამდე
გრძელდება.
შფოთვითი აშლილობების მსგავსად, კულტურისთვის სპეციფიკური სინდრომები კარგად
შეიძლება ერგებოდეს სომატური სიმპტომის აშლილობებს (Kirmayer & Sartorius, 2007). მათ
შორისაა აშლილობა კორო, რომლის დროსაც ადამიანს სჯერა, რომ სასქესო ორგანოები მუცლის
ღრუში უბრუნდება, რასაც ღრმა შფოთვა და ზოგჯერ პანიკა ახლავს თან. ამ აშლილობის
მსხვერპლთა უმრავლესობა ჩინელი მამაკაცები არიან, თუმცა ის ქალებსაც აღენიშნებათ.
დასავლურ კულტურებში ასეთი პრობლემა მხოლოდ რამდენჯერმე დაფიქსირდა. რატომ
ემართებათ კორო ჩინელებს? რუბინი (Rubin, 1982) ჩინელ მამაკაცებში სექსუალური
ფუნქციონირების ცენტრალურ მნიშვნელობაზე მიუთითებს. იგი აღნიშნავს, რომ ტიპურ
დაავადებულებს დანაშაულის განცდა აქვთ მოჭარბებული მასტურბაციის,
არადამაკმაყოფილებელი სქესობრივი აქტის ან მოუსეწრიგებელი სექსუალური ცხოვრებისა და
შემთხვევითი კავშირების გამო. ასეთმა გამოცდილებებმა, შესაძლოა, მამაკაცებს სასქესო
ორგანოებზე ფოკუსირების მზაობა შეუქმნას, რასაც შფოთვის და ემოციური აგზნების გაღრმავება
და გამწვავება ისევე შეუძლია, როგორც შფოთვითი აშლილობების შემთხვევაში.
 361
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

კიდევ ერთი კულტურისთვის სპეციფიკური აშლილობა ინდოეთშია გავრცელებული,

რომელიც სპერმის დაკარგვის გამო შფოთვას მოიაზრებს და, ცხადია, სექსუალური აქტივობის
დროს იჩენს თავს. ამ აშლილობას დჰატი ეწოდება და ფიზიკური სიმპტომების ბუნდოვან
ნაზავთან ასოცირდება. სიმპტომებს შორის არის
თავბრუსხვევა, სისუსტე და გადაღლა. ეს დაბალი რანგის
დეპრესიული ან შფოთვის სიმპტომები მარტივად
მიეწერება ისეთ ფიზიკურ ფაქტორს, როგორიც სპერმის
დაკარგვაა (Ranjith & Mohan, 2004). სხვა კულტურულად
განსაზღვრული სომატური სიმპტომები, რომელიც
აფრიკელი პაციენტებისთვის არის დამახასიათებელი
(Ebigno, 1986), ემოციურ ფაქტორებს უკავშირდება და
თავის არეში სიმხურვალის შეგრძნებას ან იმის განცდას
მოიცავს, რომ თითქოს თავში რაღაც დაცოცავს.
სომატური სიმპტომის აშლილობისას
ხშირად პირველადი ურთიერთობები პაკისტანელი ან ინდოელი პაციენტებისთვის ჩვეულია
სამედიცინო პერსონალთან მყარდება. ხელებში ან ფეხებში წვის შეგრძნება (Kirmayer & Weiss,
ინდივიდის სიმპტომები მისი იდენტობაა.
1993).
მკვლევრებს დიდხანს ეგონათ, რომ ფსიქოლოგიური დისტრესის სომატური ჩვილების სახით
გამოხატვა განსაკუთრებით არადასავლურ ან განვითარებად ქვეყნებში იყო გავრცელებული;
თუმცა დაკვირვებით შესწავლამ აჩვენა, რომ ეს ასე არ არის და ასეთი შთაბეჭდილება იმ მეთოდებს
და დიზაინს შეიძლებოდა შეექმნა, რომლითაც ეს კვლევები ტარდებოდა (მაგალითისთვის იხ.
Cheung, 1995). ასე რომ, ფსიქოლოგიური დისტრესის „სომატიზება“ სრულიად გავრცელებული და
უნიფიცირებულია მთელს მსოფლიოში (Gureje, 2004). განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია
სომატური ჩივილების სამედიცინო მიზეზების შესწავლა ისეთ განვითარებად ქვეყნებში,
რომლებშიც ჩვეულებრივი ამბავია პარაზიტული და სხვა ინფექციური დაავადებები და, ასევე,
არასრულფასოვან კვებასთან ასოცირებული ფიზიკური მდგომარეობები და სადა დიაგნოსტირება
ყოველთვის არ არის ადვილი. ცხრილში N6.1 წარმოდგენილია მსოფლიო ჯანდაცვის
ორგანიზაციის ფართომასშტაბიანი კვლევის მონაცემები. კვლევა პირველადი ჯანდაცვის
პუნქტებში მისული ინდივიდების მიერ მედიცინის თვალსაზრისით აუხსნელ ფიზიკურ
სიმპტომებს (რასაც აღარ ითხოვს DSM-5) შეეხებოდა, რომლებიც საკმარისი იქნებოდა ან არ
იქნებოდა სომატური სიმპტომის აშლილობის კრიტერიუმების დასაკმაყოფილებლად.
ყურადღება მიაქციეთ, რომ სიხშირეები შედარებით მსგავსია მთელი მსოფლიოს მასშტაბით.
იგივე შეიძლება ითქვას სქესის მიხედვით გადანაწილებაზეც (Gureje, Simon, Ustun, & Goldberg,
1997). როდესაც პრობლემა იმდენად მწვავეა, რომ აშლილობის კრიტერიუმს აკმაყოფილებს,
სქესთა თანაფარდობა დაახლოებით 2:1 (ქალი : მამაკაცი) ხდება.
ცხრილი N6.1. სომატიზაციის ორი ფორმის სიხშირე კროს-კულტურულ კვლევაში (N=5438)*
ICD-10 სომატიზაციის აშლილობა სომატური სიმპტომის ინდექსი (%)
(%)
ჯამური ჯამური
ცენტრი მამაკაცები ქალები მამაკაცები ქალები
გავრცელება გავრცელება
ანკარა, თურქეთი 1.3 2.2 1.9 22.3 26.7 25.2
ათენი, საბერძნეთი 0.4 1.8 1.3 7.7 13.5 11.5
ბანგალორი, ინდოეთი 1.3 2.4 1.8 19.1 20.0 19.6
ბერლინი, გერმანია 0.3 2.0 1.3 24.9 25.9 25.5
გრონინგენი, ჰოლანდია 0.8 4.1 2.8 14.7 19.9 17.8
იბადანი, ნიგერია 0.5 0.3 0.4 14.4 5.0 7.6
 362
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

მაინცი, გერმანია 1.0 4.4 3.0 24.9 17.3 20.6

მანჩესტერი, გაერთიანებული სამეფო 0 0.5 0.4 21.4 20.0 20.5
ნაგასაკი, იაპონია 0 0.2 0.1 13.3 7.9 10.5
პარიზი, საფრანგეთი 0.6 3.1 1.7 18.6 28.2 23.1
რიო დე ჟანეირო, ბრაზილია 1.5 11.2 17.7 45.7 33.3 36.8
სანტიაგო, ჩილე 33.8 11.2 17.7 45.7 33.3 36.8
სიეტლი, აშშ 0.7 2.2 1.7 10.0 9.8 9.8
შანხაი, ჩინეთი 0.3 2.2 1.5 17.5 18.7 18.3
ვერონა, იტალია 0 0.2 0.1 9.7 8.5 8.9
სულ 1.9 3.3 2.8 19.8 19.7 10.7
შენიშვნა: კვლევაში გამოყენებული იყო კრიტერიუმები წყაროდან The International Classification of Diseases (10th ed.)
*შეწონილი პირველი ეტაპის (მიღებისას) შერჩევით.
წყარო: ადაპტირებულია წყაროდან Gureje, O., Simon, G. E., Ustun, T. B., & Goldberg, D. P. (1997). Somatization in cross-
cultural perspective: A World Health Organization study in primary care. American Journal of Psychiatry, 154, 989–995.

მიზეზები
სხვა მხრივ განსხვავებული თვალსაზრისების მქონე მკვლევრები თანხმდებიან სომატური
სიმპტომის აშლილობებისას მიმდინარე ფსიქოპათოლოგიური პროცესების თაობაზე. ფიზიკური
ნიშნების და შეგრძნებების ფიზიკური ავადმყოფობის მტკიცებულებად მცდარად
ინტერპრეტაციას ცენტრალური ადგილი უკავია და ამიტომ თითქმის ყველა თანხმდება, რომ ეს
აშლილობები, ფაქტობრივად, კოგნიციის ან აღქმის აშლილობებია, რომლებშიც მნიშვნელოვანი
წვლილი შეაქვთ ემოციებს (Adler, Côté, Barlow, & Hillhouse, 1994; olde Hartman et al., 2009; Taylor &
Asmundson, 2004, 2009; Witthöft & Hiller, 2010).

ცხრილი N6.2. ავადმყოფობის შფოთვის აშლილობის დიაგნოსტიკური კრიტერიუმები.

A. სერიოზული დაავადების ქონის ან შეძენის მოჭარბებული და ყოვლისმომცველი შიში.

B. სომატური სიმპტომები არ არის სახეზე და თუ მაინც არის, მხოლოდ მსუბუქი ინტენსივობით. თუ

სახეზეა ფიზიკური ჯანმრთელობის სხვა პრობლემაან ასეთი პრობლემის განვითარების მაღალი
რისკია (მაგალითად, სახეზეა ოჯახის ისტორიაში მძლავრად არის წარმოდგენილი მოცემული
მდგომარეოაბ), შიშით მოცვა მოჭარბებული ან არაპროპორციულია.

C. სახეზეა მაღალი შფოთვა ჯანმრთელობის გამო და ინდივიდი ძალიან ყურადღებით არის და

ადვილად იწყებს საკუთარი ჯანმრთელობის მდგომარეობაზე წუხილს.

D. ინდივიდი ჯანმრთელობასთან დაკავშირებულ მოჭარბებულ ქცევებს ახორციელებს (მაგალითად,

კიდევ და კიდევ იმოწმებს სხეულს ავადმყოფობის ნიშნების გამოვლენის მიზნით), ან არაადაპტურ
არიდებას მიმართავს (მაგალითად, თავს არიდებს ექიმებთან ვიზიტს და საავადმყოფოებს).

E. ავადმყოფობით მოჭარბებულად შეფიქრიანება, სულ მცირე, 6 თვის განმავლობაში გრძელდება,

თუმცა კონკრეტული ავადმყოფობა, რომლისაც ეშინია ინდივიდს, შეიძლება შეიცვალოს ამ დროის
განმავლობაში.

F. ავადმყოფობასთან დაკავშირებული შეფიქრიანება უკეთესად არ აიცხსნება სხვა ფსიქიკური

აშლილობით, როგორიცაა სომატური სიმპტომის, გენერალიზებული შფოთვითი ან ობსესიურ-
კომპულსური აშლილობა.

დააზუსტეთ, თუ:
დახმარების ძიების ტიპი: ხშირად მიმართავს სამეციდინო დახმარებას, ექიმებთან ვიზიტების ან
ანალიზებისა და პროცედურების ჩათვლით.
დახმარებისთვის თავის არიდების ტიპი: იშვიათად იყენებს სამედიცინო დახმარებას.
 363
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

წყაროდან American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC.

სომატური სიმპტომის აშლილობების მქონე ინდივიდებს ყველასთვის ჩვეული ფიზიკური

შეგრძნებები აქვთ, მაგრამ ისინი სწრაფად ამახვილებენ მათზე ყურადღებას. გაიხსენეთ, რომ
საკუთარ თავზე ფოკუსირდების ყოველი აქტი ზრდის აგზნებას და ფიზიკურ შეგრძნებებს კიდევ
უფრო ინტენსიურს ხდის (იხ. V თავი). თუ ამ სიმპტომების ავადმყოფობის სიმპტომებად
ინტეპრეტაციისკენაც ხართ მიდრეკილნი, თქვენი შფოთვა კიდევ მოიმატებს. მომატებული
შფოთვა დამატებით ფიზიკურ სიმპტომებს წარმოქმნის და ასე იქმნება ჩაკეტილი წრე (იხ. სურ.
N6.1, რომელიც DSM-IV-ში აღწერილი იპოქონდრიისთვის შეიქმნა, მაგრამ DSM-5-ის სომატური
სიმპტომის და ავადმყოფობის შფოთვის აშლილობებისთვისაც გამოდგება) (Salkovskis, Warwick, &
Deale, 2003; Warwick & Salkovskis, 1990; Witthöft & Hiller, 2010).
კოგნიტური მეცნიერებიდან აღებული ისეთი პროცედურების გამოყენებით, როგორიც
სტრუპის ტესტია (იხ. II თავი), რამდენიმე მკვლევარმა (Hitchcock & Mathews, 1992; Pauli & Alpers,
2002) დაადასტურა, რომ ამ აშლილობების მქონე მონაწილეები მომატებულ პერცეპტულ
მგრძნობელობას ავლენდნენ ავადმყოფობის მანიშნებლების მიმართ და ბუნდოვანი სტიმულების
საფრთხის შემცველად ინტერპრეტირების ტენდენციითაც ხასიათდებოდნენ (Haenen et al., 2000).
ამგვარად, ისინი შესაძლო ავადმყოფობის ან დაავადების ნებისმიერ ნიშანს სწრაფად ამჩნევდნენ
(და შიში ეუფლებოდათ). მაგალითად, უმნიშვნელო თავის ტკივილი შეიძლებოდა ტვინის
სიმსივნის უეჭველ ნიშნად მიეჩნიათ. სმიტსმა, დე იონგმა და მეიერმა (Smeets, de Jong, and Mayer,
2000) აჩვენეს, რომ ამ აშლილობის მქონე ინდივიდები, საკონტროლო ჯგუფთან შედარებით,
უმნიშვნელო ფიზიკური სიმპტომების გამოჩენის შემთხვევაშიც კი „სიფრთხილეს თავი არ
სტკივა“ მიდგომას ირჩევენ და შეძლებისდაგვარად სწრაფად მიდიოდნენ ექიმთან შემოწმებაზე.
უფრო ფუნდამენტურ დონეზე, მათთვის ჯანმრთელობა უფრო ვიწროდ განისაზღვრებოდა და
სიმპტომების სრულ უქონლობას გულისხმობდა (Rief et al., 1998).
რა იწვევს ინდივიდების სომატური მგრძნობელობის და დამახინჯებული რწმენების ასეთი
პატერნის განვითარებას? მართალია, ბოლომდე დარწმუნებულნი არ ვართ, მაგრამ ნაკლებად
მოსალოდნელია, რომ ამის მიზეზს მხოლოდ ბიოლოგიურ ან მხოლოდ ფსიქოლოგიურ
ფაქტორებში ვიპოვით. ყველანაირი საფუძველი გვაქვს, ვიფიქროთ, რომ ამ აშლილობების

წარმოდგენა

მეტად მომატებული გადამოწმება

ფოკუსირება ფიზიოლოგი და
სხეულზე ური აგზნება დარწმუნების
აღმძვრელი ძიება
(ინფორმაცია, მოვლენა, აღქმული საფრთხე
ავადმყოფობა, ხატი)
სხეულებრივი შეგრძნებების/
მდგომარეობის აღქმულ ცვლილებებზე/
პათოლოგიაზე მუდმივი ფიქრი

სხეულებრივი შეგრძნებების და ნიშნების

მწვავე დაავადების მანიშნებლებად
მცდარად ინტერპრეტირება

სურათი N 6.1. იპოქონდრიის მიზეზების ინტეგრაციული მოდელი (ეფუძნება წყაროს Warwick, H. M., &
Salkovskis, P. M. [1990]. Hypochondriasis. Behavior Research Therapy, 28, 105–117.)
 364
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

ფუნდამენტური მიზეზები შფოთვითი აშლილობის მიზეზებს ჰგავს (Barlow, 2002; Barlow et al.,
2013). მაგალითად, მტკიცებულებები აჩვენებს, რომ სომატური სიმპტომის აშლილობები
ოჯახებში გვხვდება (Bell, 1994; Guze, Cloninger, Martin, & Clayton, 1986; Katon, 1993) და მასში
ზომიერი წვლილი შეაქვს გენეტიკას (Taylor, Thordarson, Jang, & Asmundson, 2006). თუმცა ეს
წვლილი, შესაძლოა, არასპეციფიკური იყოს, როგორიცაა სტრესზე მოჭარბებულად რეაგირება და
ამიტომ ვერ განვასხვაოთ შფოთვით აშლილობებში შეტანილი არასპეციფიკური გენეტიკური
წვლილისგან. ჰიპერრეაგირება უარყოფითი ცხოვრებისეული მოვლენების
არაპროგნოზირებადად და არაკონტროლირებადად აღქმასთან შეიძლება შეწყვილდეს და,
შესაბამისად, მუდმივად თავს ვარიდებდეთ მათ (Noyes et al., 2004; Barlow et al., 2013). როგორც V
თავში აღვნიშნეთ, ეს ფაქტორები შფოთვისადმი ბიოლოგიურ და ფსიქოლოგიურ მოწყვლადობას
ქმნიან.
რატომ ფოკუსირდება ეს შფოთვა ფიზიკურ შეგრძნებებსა და ავადმყოფობაზე? ვიცით, რომ
ასეთი პრობლემების მქონე ბავშვები ხშირად ისეთივე სიმპტომებს ავლენენ, როგორიც მათი
ოჯახის რომელიმე წევრს ოდესმე შეიძლებოდა ჰქონოდა (Kellner, 1985; Kirmayer, Looper, &
Taillefer, 2003). სწორედ ამიტომ, როგორც პანიკური აშლილობის შემთხვევაში, სრულიად
შესაძლებელია, რომ იმ ინდივიდებს, რომლებსაც სომატური სიმპტომის აშლილობა ან
ავადმყოფობის შფოთვის აშლილობა ემართებათ, ოჯახის წევრებისგან დასწავლილი აქვთ
შფოთვის კონკრეტულ ფიზიკურ მდგომარეობებსა და ავადმყოფობაზე ფოკუსირება.
ამ ეტიოლოგიურ პროცესში კიდევ სამ სხვა ფაქტორს შეიძლება შეჰქონდეს თავისი წვლილი
(Côté et al., 1996; Kellner, 1985). პირველი, ეს აშლილობები, როგორც ჩანს, ბევრი სხვა აშლილობის
მსგავსად, შფოთვითი აშლილობების ჩათვლით, სტრესული ცხოვრებისეული მოვლენის
კონტექსტში ვითარდება. ასეთ მოვლენა ხშირად არის სიკვდილი ან ავადმყოფობა (Noyes et al.,
2004; Sandin, Chorot, Santed, & Valiente, 2004). (გეილის ქორწინების ტრავმული პირველი წელი
აშლილობის განვითარებას დაემთხვა). მეორე, არსებობს ტენდენცია, რომ იმ ადამიანების
ოჯახები, რომლებსაც ეს აშლილობები ემართებათ, დაავადების არაპროპორციული გავრცელებით
გამოირჩეოდნენ მათი ბავშვობის წლებში. ამრიგად, თუ მოზარდობამდე არ განუვითარდათ
სომატური სიმპტომის აშლილობები, ავადმყოფობის შესახებ მძაფრი მოგონებები არსად მიდის,
რაც ადვილად შეიძლება იქცეს შფოთვის ფოკუსად. მესამე, მნიშვნელოვანი სოციალური და
პიროვნებათშორისი გავლენა შეიძლება იყოს ჩართული (Noyes et al., 2003; Barlow et al., 2013).
ისეთი ოჯახებიდან გამოსულ ზოგიერთ ადამიანს, რომლებშიც ავადმყოფობა მთავარ თემას
წარმოადგენდა, დასწავლილი აქვს, რომ ავადმყოფ ადამიანს დიდ ყურადღებას აქცევენ.
ზოგიერთი ადამიანის შემთხვევაში, ავად ყოფნით მიღებულ „სარგებელს“ თავისი წვლილი
შეიძლება შეჰქონდეს აშლილობის განვითარებაში. „ავადმყოფ ადამიანზე“, რომელიც მხოლოდ
იმიტომ იღებს მეტ ყურადღებას, რომ ავად არის და შეუძლია თავი აარიდოს მუშაობას ან სხვა
პასუხისმგებლობებს, ამბობენ, რომ მან „ავადმყოფის როლი“ მოირგო.
სომატური სიმპტომის აშლილობის მძიმე ფორმების კვლევამ განმაცვიფრებელი შედეგები
მოიტანა. ეს აშლილობა მჭიდროდ არის შეჭიდული ოჯახთან და ანტისოციალური პიროვნული
აშლილობის გენეტიკურ კვლეევებთან (იხ. XII თავი), რომელიც ვანდალიზმით, გამუდმებული
ტყუილებით, ქურდობით, ფინანსებისა და სამსახურისადმი უპასუხისმგებლო
დამოკიდებულებით და უკონტროლო ფიზიკური აგრესიით ხასიათდება (Bell, 1994; Guze,
Cloninger, Martin, & Clayton, 1986; Katon, 1993). ანტისოციალური პიროვნული აშლილობის მქონე
ინდივიდები უგრძნობები არიან სასჯელის ნიშნებისა და მათი ხშირად იმპულსური ქცევის
უარყოფითი შედეგებისადმი. ამასთან, თითქმის არ აწუხებთ დანაშაულის განცდა ან შფოთვა.
 365
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

ანტისოციალური პიროვნული აშლილობა, უპირატესად, მამაკაცებში იჩენს თავს მაშინ, როცა

სომატური სიმპტომის აშლილობის მძიმე ფორმები, ძირითადად, ქალებთან გვხვდება, თუმცა ამ
ორს ბევრი საერთო სიმპტომი აქვს. ორივე ადრეულ ასაკში იწყება; როგორც წესი, ქრონიკულია;
უმეტესად დაბალი სოციო-ეკონომიკურ კლასის წარმომადგენლებთან გვხვდება; რთულია მათი
მკურნალობა და ოჯახურ უთანხმოებებთან, ნარკოტიკებთან და ალკოჰოლის ბოროტად
გამოყენებასთან ასოცირდება. ასევე, სხვა გართულებებთან ერთად, ორივესთვის
დამახასიათებელია სუიციდის მცდელობები (Goodwin & Guze, 1984; Lilienfeld, 1992; Mai, 2004).
როგორც ოჯახების, ისე — შვილად აყვანის კვლევები აჩვენებს, რომ ანტისოციალური პიროვნული
აშლილობა და მძიმე სომატური სიმპტომის აშლილობა ოჯახებში გვხვდება და, შესაძლოა,
საკმაოდ ძლიერი მემკვიდრეობითი კომპონენტიც ჰქონდეს (მაგალითად, იხ. Bohman, Cloninger,
von Knorring, & Sigvardsson, 1984; Cadoret, 1978), თუმცა ისიც შესაძლებელია, რომ ქცევის პატერნები
არაადაპტურ ოჯახურ გარემოშიც დაისწავლებოდეს.
და მაინც, ანტისოციალური პიროვნული აშლილობისთვის დამახასითებელი აგრესიულობა,
იმპულსურობა და ემოციების უქონლობა სპექტრის ერთ ბოლოშია, სომატური სიმპტომის
აშლილობა კი — მეორეში. რა შეიძლება ჰქონდეს საერთო ამ ორ აშლილობას? მიუხედავად იმისა,
რომ ჯერ არ გვაქვს ამ კითხვაზე პასუხი, სკოტ ლილიენფილდმა (1992; Lilienfeld & Hess, 2001)
რამდენიმე ჰიპოთეზა წამოაყენა. ეს სპეკულაციური ჰიპოთეზებია, მაგრამ ზოგიერთ მათგანს
მაინც განვიხილავთ, რადგან ისინი ფსიქოპათოლოგიის შესახებ ინტეგრაციული
ბიოფსიქოსოციალური აზროვნების შთამბეჭდავ მაგალითს წარმოადგენენ.
ერთ-ერთი მოდელის მიხედვით, რომელსაც გარკვეული ემპირიული მასალაც უმაგრებს
ზურგს, სომატური სიმპტომის და ანტისოციალური პიროვნული აშლილობებისთვის საერთოა
ნეირობიოლოგიური საფუძვლის მქონე განმუხრუჭების სინდრომი, რომელიც იმპულსური
ქცევით ხასიათდება (მაგალითად, იხ. Cloninger, 1987; Gorenstein & Newman, 1980). რას ნიშნავს ეს
სომატური სიმპტომის აშლილობის მქონე ადამიანებისთვის? ამ აშლილობასთან ასოცირებული
ბევრი ქცევა და ნიშანი, როგორც ჩანს, ხანგრძლივი პრობლემების ხანჯზე ხანმოკლე სარგებლის
მიღების იმპულსურ მახასიათებელსაც ასახავს. ახალი სომატური სიმპტომების უწყვეტ
განვითარებას იმწუთერი თანაგრძნობა და (დროებით) ყურადღება მოაქვს, თუმცა შემდგომში
სოციალური იზოლაციისკენ მივყავართ (Goodwin & Guze, 1984). ერთ-ერთმა კვლევამ
დაადასტურა, რომ მძიმე სომატური სიმპტომის აშლილობის მქონე პაციენტები უფრო
იმპულსურები და სიამოვნების მაძიებლები იყვნენ, ვიდრე სხვა ისეთი აშლილობების მქონენი,
როგორიც შფოთვითი აშლილობაა (Battaglia, Bertella, Bajo, Politi, & Bellodi, 1998).
თუ ანტისოციალურ პიროვნულ და მძიმე სომატური სიმპტომის აშლილობებს ერთი და იგივე
ნეიროფსიქოლოგიური მოწყვლადობა უდევთ საფუძვლად, მაშინ რატომ იქცევიან ეს ადამიანები
ასე განსხვავებულად? ამას სოციალური და კულტურული ფაქტორების მძლავრი გავლენით
ხსნიან. კეთი სპაც უიდომი (Cathy Spatz Widom, 1984) და რობერტ კლონინგერი (Robert Cloninger,
1987) მიუთითებენ, რომ ეს ორი აშლილობა, ძირითადად, დამოკიდებულების ხარისხით
განსხვავდებიან ერთმანეთისგან. ძუძუმწოვართა უმრავლეს სახეობაში, მღრღნელების ჩათვლით,
აგრესია მჭიდროდ ასოცირდება მამრობით სქესთან (Gray & Buffery, 1971), დამოკიდებულება და
აგრესიის უქონლობა კი — მდედრობით სქესთან. ამ იდეის სასარგებლოდ ლილიენფილდმა და
ჰესმა (Lilienfeld and Hess, 2001) კოლეჯის სტუდენტებზე ჩატარებულ კვლევაში აჩვენეს, რომ
ანტისოციალური და აგრესიული ნიშნების მქონე ქალები მეტი სომატური სიმპტომების
დასახელებისკენ იყვნენ მიდრეკილნი. გენდერული როლები იდენტობის უძლიერეს
კომპონენტთა რიცხვში შედის. არ არის გამორიცხული, რომ მამაკაცებისა და ქალების ერთი და
 366
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

იგივე ბიოლოგიური მოწყვლადობის დიამეტრალურად განსხვავებული გამოხატულება თითქმის

მთლიანად გენდერული სოციალიზაციით აიხსნებოდეს.
ეს თეორიული მოდელები ჯერ კიდევ დამუშავების პროცესშია და დიდი რაოდენობით
დამატებით მონაცემს მოითხოვს მათ ვალიდობაში დასარწმუნებლად (ასევე, იხ. XII თავი ამ
მოსაზრებების კიდევ ერთხელ განხილვისთვის). თუმცა, ასეთი იდეები ჩვენი ცოდნის წინა ხაზზეა
და ფსიქოპათოლოგიისადმი ისეთ ინტეგრაციული მიდგომების ასახვას წარმოადგენს, რომლებიც
აუცილებლად განვითარდება ახალი ცოდნის დაგროვებასთან ერთად.
შესაძლებელია ამ დაშვებების ლინდასთვის ან მისი ოჯახისთვის მორგება? ლინდას და მის
შემდეგ მალევე გათხოვდა და ორი შვილი გააჩინა. იგი თითქმის მთელი მოზრდილი ცხოვრების
განმავლობაში დადიოდა თერაპიაზე. დროდადრო ლინდას და სხვადასხვა სომატური ჩივილით
მიდიოდა ექიმთან, მაგრამ მისი უპირველესი პრობლემა რეკურენტული ამნეზიის აუხსნელი
პერიოდები იყო, რომლებიც რამდენიმე დღე შეიძლება გაგრძელებულიყო. როდესაც სომატურ
ჩივილებს გონების ასეთი დაბინდვის პერიოდი ცვლიდა, იგი საავადმყოფოს მიაშურებდა.
ლინდასთან და მის ოჯახში სექსუალური იმპულსურობისა და ანტისოციალური პიროვნული
აშლილობის ნიშნებიც შეინიშნებოდა. მისი დის უფროსი ქალიშვილი, სკოლის გაცდენებითა და
დელიკვენტური ქცევებით გამორჩეული ბობოქარი გარდატეხის ასაკის შემდეგ, ციხეში მოხვდა
კანონდარღვევის გამო, რომელშიც ნარკოტიკები და თავდასხმა ფიგურირებდა. ერთ-ერთი სეანსის
დროს ლინდამ აღნიშნა, რომ სექსუალური პარტნიორების სია ჰქონდა შედგენილი და მასში 20-ზე
მეტი სახელი იყო. ამასთან, გაირკვა, რომ სექსუალური ეპიზოდების უმრავლესობა ფსიქიკური
ჯანმრთელობის სპეციალისტების ამ სასულიერო პირების სამუშაო ოთახში მოხდა!
მასზე მზრუნველ ადამიანებთან ურთიერთობის ეს ასპექტი მნიშვნელოვანი იყო, რადგან
მისთვის სექსუალური ინტიმურობა იმის უკიდურეს გამოხატულებას წარმოადგენდა, რომ მათ
გული შესტკიოდათ მასზე, როგორც პიროვნებაზე და ის მათთვის მნიშვნელოვანი იყო. თუმცა, ეს
ურთიერთობები თითქმის ყოველთვის ტრაგიკულად სრულდებოდა. რამდენიმე პარტნიორს
ოჯახი დაენგრა და, სულ მცირე, ერთმა თავი მოიკლა. თავად ლინდას არასოდეს აკმაყოფილებდა
ურთიერთობები, მაგრამ ძალიან განიცდიდა მათ გარდაუვალ დასასრულს. ამერიკის
ფსიქოლოგიური ასოციაციის დადგენილებით, ყოველთვის არაეთიკურია ნებისმიერი სახის
სექსუალური კონტაქტი პაციენტთან ნებისმიერ დროს მკურნალობის პროცესში. ამ ეთიკური
ნორმის დარღვევას თითქმის ყოველთვის ტრაგიკული შედეგები მოჰყვება.

მკურნალობა
სამწუხაროდ, შედარებით ცოტა რამ არის ცნობილი ამ აშლილობების მკურნალობის შესახებ.
მიუხედავად იმისა, რომ ფსიქოდინამიკური ფსიქოთერაპიის მეშვეობით არაცნობიერი
კონფლიქტების გამოვლენა წარსულში ჩვეულ კლინიკურ პრაქტიკას წარმოადგენდა, ასეთი
მკურანლობის ეფექტურობა იშვიათად თუ დაფიქსირებულა.
მეცნიერულად გაკონტროლებული კვლევები მხოლოდ ბოლო პერიოდში გამოჩნდა (Taylor &
Asmundon, 2009; Witthoft & Hiller 2010; Woolfolk & Allen, 2011). ჩვენდა გასაოცრად, კლინიკურმა
ანგარიშებმა აჩვენა, რომ ზოგ შემთხვევაში დაიმედება და განათლება ეფექტური აღმოჩნდა
(Haenen et al., 2000; Kellner, 1992). „ჩვენდა გასაოცრად“ იმიტომ, რომ საკუთარ ჯანმრთელობაზე
დაიმედებას არ უნდა ემუშავა ამ აშლილობების შემთხვევაში. თუმცა, ოჯახის ექიმის მიერ
დაიმედება, როგორც წესი, სწრაფად ხდება და მას არასოდეს ჰყოფნის დრო მიმდინარე
მხარდაჭერისა და დაიმედების უზრუნველსაყოფად, რაც, შესაძლოა, სრულიად აუცილებელი
იყოს. რაც შეეხება ფსიქიკური ჯანმრთელობის სპეციალისტებს, მათ ნამდვილად შეუძლიათ
გაცილებით ეფექტური და სენსიტიური ფორმით დააიმედონ პაციენტი მისი ჯანმრთელობის
 367
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

მდგომარეობის თაობაზე, საკმარისი დრო დაუთმონ ყველა შესაძლო ჩივილს და სიმპტომების

„მნიშვნელობაც“ გაარჩიონ მასთან ერთად (მაგალითად, მათი მიმართება პაციენტის ცხოვრებაში
მომხდარ სტრესულ მოვლენასთან). ეს იდეა ფავამ, გრანდიმ, რაფანელიმ, ფაბრიმ და კაზარომ
შეამოწმეს (Fava, Grandi, Rafanelli, Fabbri, and Cazzaro, 2000). მათ შეაფასეს 20 პაციენტი, რომელიც
DSM-IV-ის იპოქონდრიის (რომელიც მნიშვნელოვნად ფარავს სომატური სიმპტომის და
ავადმყოფობის შფოთვის აშლილობებს) კრიტერიუმებს აკმაყოფილებდა. პაციენტები ორ ჯგუფად
გაყვეს. ერთი ჯგუფი „ახსნით თერაპიას“ გადიოდა, რომლის დროსაც კლინიცისტი საკმაოდ
დეტალურად განიხილავდა მათი სიმპტომების წყაროებსა და წარმომავლობას. ამ პაციენტების
შეფასება ორჯერ მოხდა: თერაპიის დასრულებისთანავე და 6 თვის შემდეგ. პაციენტთა მეორე
ნაწილი მომლოდინე საკონტროლო ჯგუფში მოხვდა. მათი ახსნითი თერაპია მხოლოდ
ექვსთვიანი ლოდინის შემდეგ დაიწყო. ამასთან, ყველა პაციენტს თავისი მკურნალი ექიმი
ჩვეულებრივ სამედიცინო მკურნალობას უტარებდა. ორივე ჯგუფში პაციენტის აშლილობის
ბუნების დეტალურად განხილვა საგანმანათლებლო ჩარჩოში სომატური სიმპტომების შიშისა და
არსებობის რწმენის მნიშვნელოვან შემცირებასთან და ჯანდაცვის სისტემის მომსახურებით
სარგებლობის კლებასთან ასოცირდებოდა. ამასთან, ეს შედეგები დროში მდგრადი აღმოჩნდა.
ლოდინის ჯგუფის პაციენტების შემთხვევაში მკურნალობის ეფექტი მხოლოდ ახსნითი თერაპიის
კურსის შემდეგ გამოჩნდა, რაც მკურნალობის ეფექტურობაზე მიუთითებდა. ეს მცირე მასშტაბის
კვლევაა და გადამოწმება მხოლოდ 6 თვის შემდეგ მოხდა, თუმცა შედეგები დამაიმედებელია
(მიუხედავად იმისა, რომ ახსნითი თერაპია აშლილობების შედარებით მსუბუქი ფორმების
შემთხვევაში მუშაობს). მხარდამჭერ ჯგუფებში მონაწილეობამაც შეიძლება საკმარისად
დააიმედოს ეს ადამიანები.
დღეისათვის უკვე ხელმისაწვდომია უფრო სანდო ჩარევების შეფასებები (Clark et al., 1998;
Kroenke, 2007; Thomson & Page, 2007). მაგალითად, ერთ-ერთ კარგ კვლევაში ბარსკიმ და აერნმა
(Barsky and Ahern, 2005) DSM-IV-ის მიხედვით იპოქონდრიის მქონე 187 პაციენტი შემთხვევითად
გადაანაწილეს ორ ჯგუფში, რომელთაგან ერთი კოგნიტურ-ბიჰევიორალური თერაპიის (კბთ) ექვს
სეანსს გადიოდა პროფესიონალ თერაპევტებთან, მეორე კი — ჩვეულებრივ მკურნალობას
პირველადი ჯანდაცვის ექიმებთან. კბთ ფიზიკური შეგრძნებების ავადმყოფობასთან
დაკავშირებული მცდარი ინტერპრეტაციების გამოვლენასა და ეჭვქვეშ დაყენებაზე
ფოკუსირდებოდა. ასევე, პაციენტებს აჩვენებდა, როგორ შეექმნათ „სიმპტომები“ სხეულის
გარკვეულ უბნებზე ყურადღების ფოკუსირებით. საკუთარი სიმპტომების წარმოქმნის პრაქტიკა
პაციენტებს არწმუნებდა, რომ ასეთი მოვლენები მათ კონტროლს ექვემდებარებოდა. პაციენტებს
იმასაც ასწავლიდნენ, რომ ნაკლებად დასჭირვებოდათ დაიმედება საკუთარ სიძნელეებთან
დაკავშირებით. კვლევის შედეგები, იპოქონდრიის სიმპტომების უაიტლის ინდექსის
(WhiteleyIndex) ქულების სახით, მოცემულია სურათზე N6.2. კბთ მეტად ეფექტური იყო
მკურნალობის შემდეგ და თითოეული გადამოწმებისას როგორც იპოქონდრიის
სიმპტომებისთვის, ისე — ფუნქციონირებაში ზოგად ცვლილებებისა და ცხოვრების ხარისხის
თვალსაზრისით. თუმცა, შედეგები მაინც საკმაოდ „მოკრძალებული“ იყო და ბევრმა პაციენტმა
უარი თქვა მკურნალობაზე იმის გამო, რომ დარწმუნებულები იყვნენ თავიანთი პრობლემების
სამეციდინო და არა — ფსიქოლოგიურ ბუნებაში. სხვა კვლევაში ალენმა და მისმა კოლეგებმა (Allen
et al., 2006) აღმოაჩინეს, რომ შედარებით მძიმე სომატური სიმპტომის აშლილობის მქონე
პაციენტების 40%-ს, რომელთაც კბთ-ის კურსი გაიარეს (ჯგუფის 7%-სგან განხვავებით, რომელსაც
მხოლოდ სამეციდინო მკურნალობა ჩაუტარდა), კლინიკური გაუმჯობესება აღენიშნათ და ამ
შედეგმა, სულ მცირე, წელიწადი გასტანა. ესკობარმა და მისმა კოლეგებმა (Escobar et al., 2007)
მსგავსი შედეგები მიიღეს.
 368
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

რამდენიმე ბოლოდროინდელი ანგარიში აჩვენებს, რომ სომატური სიმპტომის აშლილობის

მქონე ზოგ ადამიანს შეიძლება წამლები შველოდეს (Fallon et al., 2003; Kjernisted, Enns, & Lander,
2002; Kroenke, 2007; Taylor et al., 2005). არ არის გასაკვირი, რომ იგივე ტიპის მედიკამენტები
(ანტიდეპრესანტები) შფოთვისა და დეპრესიითვისაც გამოიყენება. ერთ-ერთ კვლევაში კბთ-იც
ეფექტური აღმოჩნდა და მედიკამენტი პარაქსეტინიც (პაქსილი), რომელიც სეროტონინის
უკუშთანთქმის სელექსიური ინჰიბიტორია (Selective-serotonin reuptake inhibitor, SSRI), მაგრამ
მხოლოდ კბთ-ის შედეგი განსხვავდებოდა მნიშვნელოვნად პლაცებოს პირობაში მიღებული
შედეგებისგან. უფრო კონკრეტულად, კვლევაში მონაწილე ყველა პაციენტიდან კბთ-ის ჯგუფის
45%-ს, პაქსილის ჯგუფის 30%-სა და პლაცებოს ჯგუფის 14%-ს ჰქონდა რეაქცია მკურნალობაზე
(Greeven et al., 2007).
ჩვენს კლინიკაში1 თავდაპირველად დაიმედებაზე, სტრესის შემცირებაზე და, კერძოდ,
დახმარების ძიების ქცევების შემცირებაზე ვკონცენტრირდებით. პაციენტის ქცევის ერთ-ერთი
ყველაზე გავრცელებული პატერნი მოცემული კვირის წამყვანი სიმპტომის გამო ბევრ სხვადასხვა
სპეციალისტთან მისვლის ტენდენციას გულისხმობს. ეს ყოველ ახალ სპეციალისტთან (ან მასთან,
ვისთანაც ბოლო დროს აღარ ყოფილა) მისვლისას ექსტენსიურ სამედიცინო და ფიზიკურ
გამოკვლევას და ჯანდაცვის სისტემისთვის ექსტრაორდინალურ ღირებულებას ნიშნავს (Barsky et
al., 2005; Witthöft & Hiller, 2010). ექიმთან ვიზიტების შესამცირებლად სპეციალურად არის
გამოყოფილი ე. წ. გუშაგი-ექიმი, რომელსაც თითოეული პაციენტის ყველა ფიზიკური ჩივილის
შემოწმება ევალება. შემდგომი ვიზიტები სპეციალისტებთან კონკრეტულად ამ გუშაგი-ექიმის
ავტორიზებული უნდა იყოს. დადებითი თერაპიული ურთიერთობის კონტექსტში პაციენტთა
უმრავლესობა ემორჩილება ამ წესს.

1
იგულისხმება ორიგინალი სახელმძღვანელოს ავტორების კლინიკა (მთარგმნელის შენიშვნა).
 369
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

თერაპიის დროს ყურადღება მხოლოდ ფიზიკური სიმპტომის საფუძველზე მნიშვნელოვანი

სხვების მხრიდან მხარდაჭერის შემცირებასაც ეთმობა. ჯანსაღი სოციალური და პიროვნული
მორგების ხელშეწყობის მიზნით, პაციენტებს უბიძგებენ, რომ სხვებთან ურთერთობის მეტად
მართებულ მეთოდებს მიმართონ და „ავადმყოფის“ სტატუსის იმედად არ დარჩნენ. ამ
კონტექსტში კბთ, შესაძლოა, კიდევ უფრო ეფექტური აღმოჩნდეს (Allen et al., 2006; Mai, 2004;
Woolfolk & Allen, 2011). ვინაიდან ლინდა, ამ აშლილობის მქონე ბევრი სხვა პაციენტის მსგავსად,
სახელმწიფოსგან ქმედუუნაროს დახმარებას იღებდა, თერაპიის დამატებითი მიზნები იყო, რომ
ჯგუფის საშუალოები უიტნის
ინდექსის მიხედვით

საფუძვე 6 თვის 12 თვის

ლი შემდეგ შემდეგ

მკურნ. ჯგუფის
საშუალო

საკონ. ჯგუფის
საშუალო

სურათი N6. 2. იპოქონდრიის სიმპტომების შემცირება კბთ-ის ექვსი სეანსის ან

სამეციდინო მკურნალობის შემდეგ. (ადაპტირებულია წყაროდან Barsky, A. J., & Ahern, D.
K. [2005]. Cognitive behavior therapy for hypochondriasis: A randomized controlled trial. JAMA, 291,
1464–1470.)

მას, სულ მცირე, ნახევარ განაკვეთზე მუშაობა დაეწყო და ამის საბოლოო მიზანს შეზღუდული
უნარის აღმოფხვა წარმოადგენდა.
დღესდღეობით ოჯახის ექიმებს ასწავლიან, როგორ ჯობია ასეთი პაციენტების მართვა
ზოგიერთი ამ პრინციპის გამოყენებით (Garcia-Campayo, Claraco, Sanz-Carrillo, Arevalo, & Monton,
2002), თუმცა შედეგები არაერთგვაროვანია (Woolfolk & Allen, 2011).

ფიზიკურ მდგომარეობაზე ფსიქოლოგიური ფაქტორების

მოქმედება
სომატური სიმპტომის აშლილობის მონათაესავე მდგომარეობას ფიზიკურ მდგომარეობაზე
ფსიქოლოგიურ ფაქტორების მოქმედება ეწოდება. ამ მდგომარეობის არსებითი ნიშანია ისეთი
დიაგნოსტირებული სამედიცინო მდგომარეობის არსებობა, როგორიცაა ასთმა, დიაბეტი ან
ცნობილი სამეციდინო მდგომარეობით, მაგალითად, სიმსივნით, გამოწვეული ძლიერი ტკივილი,
რომელზეც უარყოფითად მოქმედებს (იმატებს სიხშირე ან სიმძიმე) ერთი ან მეტი
 370
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

ფსიქოლოგიური ან ქცევითი ფაქტორი. ეს ქცევითი ან ფსიქოლოგიური ფაქტორები უშუალოდ

სამედიცინო მდგომარეობის მიმდინარეობაზე ან მკურნალობაზე მოქმედებენ. ამის ერთ-ერთი
მაგალითია ასთმის მქონე ადამიანის მდგომარეობის გაუარესებისთვის საკმარისად ძლიერი
შფოთვა. კიდევ ერთი მაგალითია დიაბეტის მქონე პაციენტი, რომელიც უარს ამბობს ინსულინის
დონის სისტემატურ გადამოწმებაზე და უარყოფს აუცილებლობის შემთხვევაში ჩარევის
საჭიროებას. ამ შემთხვევაში სათანადო მონიტორინგის ან ჩარევის უარყოფის პატერნი მდგრადი
უნდა იყოს, თუმცა უარყოფა აშკარად არის სამედიცინო მდგომარეობაზე უარყოფითად მოქმედი
ბიჰევიორალური ან ფსიქოლოგიური ფაქტორი. ეს დიაგნოზი უნდა განვასხვავოთ მძიმე
სამედიცინო მდგომარეობაში ყოფნის გამო სტრესის ან აშლილობის განვითარებისგან. ამ
უკანასკნელის შედარებით მართებული დიაგნოზი ადაპტაციის (adjustremt) აშლილობა იქნება (იხ.
V თავი). IX თავში ჯანმრთელობის ფსიქოლოგიასა და იმ ფსიქოლოგიურ ფაქტორებზე
ვისაუბრებთ, რომლებსაც თავისი წვლილი შეაქვთ ფიზიკური აშლილობების, მათ შორის
გულსისხლძარღვთა დაავადების, სიმსივნის, შიდსისა და ქრონიკული ტკივილის, განვითარებაში.

კონვერსიული აშლილობა (ფუნქციური ნევროლოგიური

სიმპტომის აშლილობა)
ტერმინი კონვერსია შუა საუკუნეებიდან გამოიყენება (Mace, 1992), მაგრამ პოპულარობა
ფროიდმა მოუტანა. მას სჯეროდა, რომ არაცნობიერი კონფლიქტებიდან მომდინარე შფოთვა
როგორღაც „კონვერტირდებოდა“ ფიზიკურ სიმპტომებში და ასე პოულობდა გამოხატულებას. ეს
საშუალებას აძლევდა ინდივიდს, რეალურად განცდის გარეშე განთავისუფლებულიყო
შფოთვისგან. ფობიური აშლილობების მსგავსად, არაცნობიერი კონფლიქტების შედეგად
წარმოქმნილი შფოთვა სხვა ობიექტზე შეიძლება „გადანაცვლდეს“. DSM-5-ში კონვერსიულ
აშლილობას მეორენაირად „ფუნქციური ნევროლოგიური სიმპტომის აშლილობა“ ჰქვია, რადგან
ნევროლოგები ამ ტერმინს უფრო ხშირად იყენებენ კონვერსიული აშლილობის დიაგნოზის მქონე
პაციენტთა უმრავლესობის მიმართ და, ასევე, იმიტომ, რომ პაციენტებისთვის უფრო მისაღებია.
„ფუნქციური“ ორგანული მიზეზის გარეშე არსებულ სიმპტომს გულისხმობს (Stone, LaFrance,
Levenson, & Sharpe, 2010). სრულიად მოსალოდნელია, რომ DSM-ის შემდგომ გამოცემებში
საერთოდ ამოიღონ ძველი ტერმინი „კონვერსია“.

კლინიკური აღწერა
კონვერსიული აშლილობები, ზოგადად, ისეთ ფუნქციონირების ჩავარდნებს უკავშირდება,
როგორიცაა დამბლა, სიბრმავე ან გაძნელებული ლაპარაკი (აფონია) და რომლებსაც ვერანაირი
ფიზიკური ან ორგანული პათოლოგიით ვერ ავხსნით. მიუხედავად იმისა, რომ კონვერსიული
სიმპტომები ფიზიკური ფუნქციონირების სრული დიაპაზონის რღვევის მიბაძვას შეიძლება
წარმოადგენდნენ, კონვერსიული სიმპტომების დიდი ნაწილი მიგვითითებს, რომ რომელიღაც
ნევროლოგიური დაავადება მოქმედებს სენსორულ-მოტორულ სისტემაზე.
ფსიქოპათოლოგიის ყველაზე დამაინტრიგებელი და ზოგჯერ გამაოგნებელი მაგალითები
კონვერსიულ აშლილობებში გვხვდება. რითი უნდა აიხსნებოდეს სრულიად ჯანსაღი
მხედველობის მქონე ადამიანის დაბრმავება, ან ხელების ან ფეხების დამბლის განვითარება
ყოველგვარი ნევროლოგიური დაზიანების გარეშე? განვიხილოთ ელოიზის მაგალითი.

ელოიზი... სიარულის გადასწავლა

 371
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

ელოიზი სკამზე იჯდა, ფეხები ჰაერში ეჭირა და იატაკზე დაწყობაზე უარს ამბობდა.
დედამისი გვერდით ეჯდა და მზად იყო, ნებისმიერ მომენტში დახმარებოდა ამოძრავებაში ან
ადგომაში. ვიზიტი დედამ დანიშნა და მეგობრის დახმარებით ხელში აყვანილი მოიყვანა
ელოიზი ჩვენს ოფისამდე. ელოიზი მოსაზღვრე ინტელექტუალური შესაძლებლობების 20 წლის
ქალიშვილი იყო. იგი მეგობრულად და წარმოსადეგად საუბრობდა პირველ ინტერვიუზე და
ხალისით და ფართოდ გაღიმებული პასუხობდა ყველა კითხვას. ცხადი იყო, მას ნამდვილად
სიამოვნებდა სოციალური ურთიერთქმედება.
სიარულის პრობლემები ელოიზს ბოლო ხუთი წლის მანძილზე განუვითარდა. მას მარჯვენა
ფეხმა უმტყუნა და დაცემა დაიწყო. მდგომარეობა თანდათანობით გაუარესდა და
საავადმყოფოში მოსვლამდე ექვსი თვით ადრე მხოლოდ იატაკზე ხოხვით შეეძლო
გადაადგილება.
ფიზიკურმა გამოკვლევამ ვერანაირი ფიზიკური სიმპტომი ვერ გამოავლინა. ელოიზის
მდგომარეობა კონვერსიული აშლილობის კლასიკური შემთხვევა იყო. მიუხედავად იმისა, რომ
დამბლა არ ჰქონდა, ფეხებში სისუსტეს გრძნობდა და წონასწორობის შენარჩუნება უჭირდა, რის
გამოც ხშირად ეცემოდა. ამ კონკრეტული ტიპის კონვერსიულ სიმპტომს ასტაზია-აბაზიას
უწოდებენ. ელოიზი დედასთან ცხოვრობდა პატარა ქალაქში. დედას საჩუქრების მაღაზია
ჰქონდა სახლის წინ. ელოიზი 15 წლამდე სპეციალური საგანმანათლებლო პროგრამით
სწავლობდა. ამის შემდეგ აღარ უსწავლია. სიარულის უნარის გაუარესება სახლში დაჯდომის
შემდეგ დაეწყო.

სიბრმავის, დამბლისა და აფონიის გარდა, კონვერსიული სიმპტომი შეიძლება იყოს

ტოტალური მუტიზმი და შეხების შეგრძნების დაკარგვა. ზოგ ადამიანს კრუნჩხვები აღენიშნება,
რომელიც ფსიქოლოგიური წარმომავლობის შეიძლება იყოს, რადგან ვერანაირი მნიშვნელოვანი
ცვლილება ვერ ფიქსირდება ელექტროენცეფალოგრამაზე. ამ „კრუნჩხვებს,“ როგორც წესი,
ფსიქოგენურ არაეპილეპტურ კრუნჩხვებს უწოდებენ. კიდევ ერთი გავრცელებული სიმპტომია
globus hystericus ანუ შეგრძნება, თითქოს ყელში ბურთი გაქვს გაჩხერილი, რაც აძნელებს ყლაპვას,
ჭამას და ზოგჯერ — ლაპარაკს (Finkenbine & Miele, 2004).

სხვა მჭიდროდ დაკავშირებული აშლილობები

ზოგჯერ ძნელია კონვერსიული რეაქციების, რეალური ფიზიკური აშლილობებისა და აშკარა
სიმულაციის (გაყალბების) ერთმანეთისგან განსხვავება. ამაში რამდენიმე ფაქტორი შეიძლება
დაგეხმაროთ, თუმცა დადასტურებულია, რომ დიაგნოსტიკური ღირებულების მქონედ ფართოდ
აღიარებული ერთი რომელიმე სიმპტომი არასაკმარისია.
დიდხანს ეგონათ, რომ კონვერსიული რეაქციების მქონე ზოგიერთი პაციენტი ისეთივე
გულგრილობით ეპყრობდა თავის სიმპტომებს, როგორც მძიმე სომატური სიმპტომის აშლილობის
მქონე პაციენტები. ამ დამოკიდებულებას la belle indifférence (მედიდური გულგრილობა) უწოდეს
და კონვერსიული რეაქციების გამორჩეულ მახასიათებლად მიიჩნევდნენ. სამწუხაროდ,
აღმოჩნდა, რომ ეს ასე არ არის. სტონმა, სმითმა, კარსონმა, უორლოუმ და შარპემ (Stone, Smyth,
Carson, Warlow, and Sharpe 2006) აჩვენეს, რომ რეალური ფიზიკური აშლილობის მქონე ადამიანებს
ზოგჯერ ავადმყოფობისადმი ინდიფერენტული და ემოციებისგან დაცლილი დამოკიდებულება
აღენიშნებათ, კონვერსიული სიმპტომების მქონე ზოგიერთი ადამიანი კი საკმაოდ შეწუხებულია.
უფრო კონკრეტულად, კონვერსიული სიმპტომების მქონე 356 პაციენტიდან მხოლოდ 21%-მა
გამოავლინა la belle indifférence დამოკიდებულება მაშინ, როცა ორგანული დაავადების მქონე 157
პაციენტის შემთხვევაში ეს რიცხვი 29%-ს შეადგენდა.
 372
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

ცხრილი N6.3. დიაგნოსტიკური კრიტერიუმი კონვერსიული აშლილობისთვის (ფუნქციური

ნევროლოგიური სიმპტომის აშლილობისთვის)

A. ერთი ან მეტი სომატური სიმპტომი, რომელიც ცვლის ნებელობით მოტორულ ან სენსორულ

ფუნქციას.
B. კლინიკური კვლევის შედეგები სიმპტომსა და აღიარებულ ნევროლოგიურ ან სამეციდინო
მდგომარეობებს შორის შეუთავსებლობაზე მიუთითებენ.

C. სიმპტომი ან დეფიციტი უკეთესად არ აიხსნება სხვა სამეციდინო ან ფსიქიკური აშლილობით.

D. სიმპტომი ან დეფიციტი კლინიკურად მნიშვნელოვან დისტრესს ან გაუარესებას იწვევს სოციალურ,

პროფესიულ ან ფუნქციონირების სხვა მნიშვნელოვან სფეროებში ან სამედიცინო შემოწმების
საჭიროებას ქმნის.

წყაროდან American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC.

განსხვავების გამოსავლენად სხვა ფაქტორები მეტად გამოსადეგი შეიძლება აღმოჩნდეს.

კონვერსიულ სიმპტომებს ხშირად წინ უძღვის შესამჩნევი სტრესი. ხშირად ეს ფიზიკური
დაზიანებაა. ერთ დიდ გამოკითხვაში 869 პაციენტიდან 324-მა (37%-მა) დაასახელა ასეთი
ფიზიკური დაზიანება (Stone, Carson, Aditya, et al., 2009), მაგრამ იდენტიფიცირებადი სტრესორის
არსებობა ნამდვილად ვერ იქნება კონვერსიული აშლილობის სანდო მანიშნებელი, ვინაიდან
სტრესულ მოვლენებთან ბევრი სხვა აშლილობა ასოცირდება. ამასთან, სტრესული მოვლენები
ხშირად ყოველგვარი აშლილობის განვითარების გარეშე ხდება ადამიანების ცხოვრებაში. ამიტომ
DSM-5-ში ვენ ნახავთ დიაგნოსტიკურ კრიტერიუმს, რომლითაც კონვერსიული აშლილობა
წინმსწრებ სტრესთან ასოცირდება. მიუხედავად იმისა, რომ კონვერსიული სიმპტომების მქონე
ადამიანებს, ჩვეულებრივ, შეუძლიათ ნორმალურად ფუნქციონირება, მათ ნამდვილად არაფერი
იციან არც ამ უნარის და არც შემავალი სენსორული ინფორმაციის შესახებ. მაგალითად, სიბრმავის
კონვერსიული სიმპტომის მქონე ინდივიდებს, როგორც წესი, შეუძლიათ მათ ვიზუალურ ველში
მოხვედრილი საგნებისთვის თავის არიდება, მაგრამ გეტყვიან, რომ ვერ ხედავენ მათ.
ანალოგიურად, ფეხების დამბლის კონვერსიული სიმპტომის მქონე ინდივიდი შეიძლება უცბად
წამოხტეს და გაიქცეს ექსტრემალურ სიტუაციაში და მერე თავად გაუკვირდეს, რომ შეძლო ამის
გაკეთება. შესაძლებელია, რომ ზოგიერთი ადამიანი მაინც, რომლებიც რელიგიური ცერემონიების
დროს სასწაულებრივად იკურნებოდნენ, სწორედ კონვერსიული რეაქციებისგან იტანჯებოდნენ.
ეს ფაქტორები შეიძლება დაგვეხმაროს კონვერსიისა და ორგანული საფუძვლის მქონე ფიზიკური
აშლილობების ერთმანეთისგან განსხვავებაში, მაგრამ კლინიკოსებს ზოგჯერ მაინც ეშლებათ. ეს
არც ისე ხშირია თანამედროვე დიაგნოსტიკური ტექნიკების პირობებში. მაგალითად, მოიენმა და
მისმა კოლეგებმა (Moene, et. al., 2000) გულდასმით გადაამოწმეს კონვერსიული აშლილობის
დიაგნოზის მქონე 85 პაციენტი და აღმოაჩინეს, რომ 10 (11.8%) მათგანთან პირველი შემოწმებიდან
დაახლოებით 2, 5 წლის განმავლობაში ამა თუ იმ ნევროლოგიური აშლილობის ნიშნებმა იჩინეს
თავი. სტოუნმა და მისმა კოლეგებმა (Stone, et.al., 2005) გარკვეული რაოდენობის სტატიები
შეაჯამეს და ნახეს, რომ რეალური ფიზიკური პრობლემების შემთხვევაში კონვერსიული
აშლილობის არასწორად დასმული დიაგნოზი დაახლოებით 4%-ს შეადგენდა, რაც
მნიშვნელოვნად გაუმჯობესებული მაჩვენებელი იყო წინა წლებთან შედარებით. ნებისმიერ
შემთხვევაში, სიმპტომების ფიზიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული მიზეზების
გამორიცხვას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს კონვერსიის დიაგნოზის დასასმელად. სამედიცინო
 373
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

შემოწმების განვითარებული და დახვეწილი პროცედურების არსებობის პირობებში, ეს

უპირველესი დიაგნოსტიკური კრიტერიუმია DSM-5-ში (APA, 2013; Stone et al., 2010).
კონვერსიის ზოგიერთი სიმპტომი მოძრაობებს მოიცავს, მაგალითად, ტრემორს და ითვლება,
რომ ეს უნებლიე მოძრაობაა. მაგრამ რა აქცევს მოძრაობას ნებელობითად ან უნებლიედ? ამის
გარკვევა ნეირომეცნიერებმა ერთ-ერთ კარგად დაგეგმილ კვლევაში სცადეს (Voon et al., 2010).
მკვლევრებმა რვა პაციენტი შეაფასეს, რომელიც ყოველგვარ ნევროლოგიურ საფუძველს
მოკლებული მოტორული ტრემორით (კონვერსიული ტრემორით) მივიდა კლინიკაში.
ჭკვიანურად მოფიქრებულ ექსპერიმენტში ტრემორის დროს ტვინის აქტივობის შესადარებლად
ფუნქციური მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია (fMRI გამოიყენეს. ამასთან, მხოლოდ
კონვერსიული ტრემორის დროს კი არ აფიქსირებდნენ ტვინის აქტივობას, არამედ მაშინაც,
როდესაც პაციენტებს სთხოვდნენ, განზრახ წარმოექმნათ ტრემორი ანუ ნებელობითი
„სიმულირებული“ ტრემორი განეხორციელებინათ. მკვლევრებმა აღმოაჩინეს, რომ კონვერსიული
ტრემორი, ნებელობითთან შედარებით, ქვედა მარჯვენა პარიენტულ ქერქში უფრო დაბალ
აქტივობასთან ასოცირდებოდა. საინტერესოა, რომ ტვინის ეს უბანი შინაგანი პროგნოზების
რეალურ მოვლენებთან შედარების ფუნქციაზე აგებს პასუხს. სხვა სიტყვებით, თუ ინდივიდს
სურს ხელის ამოძრავება, შემდეგ გადაწყვეტს, რომ აამოძრაოს და აამოძრავებს კიდეც, ტვინის ეს
უბანი განსაზღვრავს, განხორციელდა თუ არა სასურველი ქმედება. ვინაიდან მანამდე ვფიქრობთ
მოძრაობის შესრულებაზე, სანამ რეალურად შევასრულებდეთ მას, ტვინი (უმრავლეს
შემთხვევაში, სწორად) ასკვნის, რომ ჩვენ გამოვიწვიერთ ეს მოძრაობა; მაგრამ თუ ტვინის ეს უბანი
სათანადოდ არ ფუნქციონირებს, მაშინ ტვინმა შეიძლება დაასკვნას, რომ მოძრაობა უნებლიეა.
რა თქმა უნდა, უცნობია, ტვინის ეს აქტივობა კონვერსიული სიმპტომების მიზეზია თუ
შედეგი, მაგრამ ტვინის სკანირების ასეთი დახვეწილი ტექნოლოგიების დახმარებით, იქნებ
მომავალში მაინც უფრო მეტად მივუახლოვდეთ ზოგიერთი ადამიანის კონვერსიული
სიმპტომების ერთი ნაწილის თავსატეხის ამოხსნას.
ასევე, რთული გასარჩევია ერთმანეთისგან ნამდვილად უნებლიე კონვერსიული სიმპტომების
მქონე ადამიანები და იმიტატორები, რომლებიც ბრწყინვალედ ახერხებენ სიმპტომების
სიმულირებას. იმიტატორების მოტივაცია ნათელია: ისინი ან რაიმესთვის, მაგალითად,
სამსახურეობრივი ან სამართლებრივი სირთულეებისთვის, თავის არიდებას ცდილობენ, ან
რაიმეს, ვთქვათ, ფინანსური უზრუნველყოფის, მიღებას ესწრაფვიან. ისინი სრულად
აცნობიერებენ, რას აკეთებენ და აშკარად ცდილობენ სხვებით მანიპულირებას სასურველის
მისაღებად.
კიდევ უფრო მეტი თავსატეხია მდგომარეობები, რომლებსაც გათამაშებულ (factitious)
აშლილობებს უწოდებენ და რომლებიც სადღაც სიმულაციასა და კონვერსიურ აშლილობებს
შორის თავსდებიან. სიმულაციის მსგავსად, სიმპტომები ნებელობითი კონტროლის ქვეშაა, მაგრამ
არ არსებობს სიმპტომების ნებელობით წარმოქმნის თვალსაჩინო მიზეზი გარდა იმისა, რომ,
სავარაუდოდ, ინდივიდმა ავადმყოფის როლი მოირგოს და მეტი ყურადღება მიიღოს.
ტრაგიკულია, რომ ეს აშლილობა ოჯახის სხვა წევრებზეც შეიძლება გავრცელდეს. მოზრდილმა,
რომელიც თითქმის ყოველთვის დედაა, მიზანმიმართულად შეიძლება დაავადმყოფოს შვილი
იმისათვის, რომ მეტი ყურადღება და თანაგრძნობა მიიღოს, როგორც ავადმყოფი ბავშვის დედამ.
როდესაც ინდივიდი ვინმეს განზრახ აავადებს, მდგომარეობას სხვისთვის თავსმოხვეული
გათამაშებული აშლილობა ეწოდება. ეს მდგომარეობა ადრე მიუნჰაუზენის სინდრომის
სახელითაც იყო ცნობილი. ნებისმიერ შემთხვევაში, ეს ნამდვილად არის ბავშვზე ძალადობის
ატიპური ფორმა (Check, 1998). ცხრილში N6.2 წარმოდგენილია ბავშვზე ტიპურ ძალადობასა და
 374
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

მეორე ადამიანის მიერ თავსმოხვეულ გათამაშებულ აშლილობას (მიუნჰაუზენის სინდრომს)

შორის განსხვავებები.
ცხრილი N6.2. მიუნჰაუზენის სინდრომთან ასოცირებული და ტიპური ძალადობა ბავშვზე.
ატიპური ძალადობა ბავშვზე
ტიპური ძალადობა ბავშვზე
(მიუნჰაუზენის სინდრომი)
ბავშვის ფიზიკური სიმპტომები ბავშვთან უშუალო ფიზიკური მწვავე ან შემთხვევითი
და ჩივილები კონტაქტის შედეგია. ნიშნები სამედიცინო ან ქირურგიული
ხშირად ფიზიკური გასინჯვით ავადმყოფობა, რომელიც,
დგინდება. როგორც წესი, არ ჩანს
ფიზიკური გასინჯვით.
დასმული დიაგნოზი მოძალადე არ არის ძალადობის მოძალადე, როგორც წესი,
მანიფესტაციების აღმოჩენის ჯანდაცვის სისტემას თავად
მომხრე. წარუდგენს ძალადობის
მანიფესტაციებს.
მსხვერპლები ბავშვები ან ფრუსტრაციის ან ბავშვები დედისთვის
ბრაზის ობიექტები არიან, ან სასურველი ყურადღების
არასათანადოდ ისჯებიან. მიღების საშუალებას
წარმოადგენენ. ბრაზი არ არის
პირველადი გამომწვევი მიზეზი.
ძალადობის გაცნობიერება ჩვეულებრივ, არის. ჩვეულებრივ, არ არის.
წყარო: იბეჭდება ავტორის ნებართვით Check, J. R. (1998). Munchausen syndrome by proxy: An atypical form of child
abuse. Journal of Practical Psychiatry and Behavioral Health, 4(6), p. 341, Table 6.2. © 1998 Lippincott, Williams & Wilkins.

მოძალადე მშობელმა უკიდურეს ტაქტიკას შეიძლება მიმართოს ბავშვში ავადმყოფობის

სურათის შესაქმნელად. მაგალითად, ერთ-ერთი დედა საკუთარი შვილის შარდის ნიმუშში
მენსტრუაციის დროს გამოყენებულ ვაგინალურ ტამპონს ავლებდა, მეორე კი შვილის ნარწყევში
ფეკალურ მასებს ურევდა (Check, 1998). იმის გამო, რომ დედა, როგორც წესი, კარგ ურთიერთობას
ამყარებს სამეციდინო პერსონალთან, ავადმყოფობის ჭეშმარიტი ბუნება უმეტეს შემთხვევაში
შეუმჩნეველი რჩება და პერსონალი ასეთ მშობელს განსაკუთრებულად მზრუნველად,
თანამშრომლობაზე ორიენტირებულად და ბავშვის კეთილდღეობაზე ორიენტირებულად
მიიჩნევს. აქედან გამომდინარე, დედა ხშირად წარმატებულად ახერხებს, რომ მასზე ეჭვი არავინ
მიიტანოს. მეორე ადამიანისთვის თავსმოხვეული გათამაშებული აშლილობის შესაძლებლობის
შესაფასებლად ეფექტურად გამოიყენება დედა-შვილის საცდელი დაშორება და საავადმყოფოში
ყოფნის პერიოდში ბავშვზე ვიდეო თვალთვალი. ერთ-ერთ მნიშვნელოვან კვლევაში აჩვენეს,
რამდენად სასარგებლოა საავადმყოფოებში იმ ბავშვების პალატებში თვალთვალის სისტემის
დაყენება, რომელთა შემთხვევებშიც სხვის მიერ თავსმოხვეულ გათამაშებულ აშლილობაზე აქვთ
ეჭვი. ამ კვლევაში ქრონიკული და ძნელად დიაგნოსტირებადი ფიზიკური პრობლემების მქონე 41
პაციენტს საავადმყოფოში ყოფნის პერიოდში ვიდეო მონიტორინგს უწევდნენ. 23 შემთხვევაში
აღმოჩნდა, რომ დიაგნოზი სხვა ადამიანის მიერ თავსმოხვეული გათამაშებული აშლილობა იყო
და ბავშვის სიმპტომებზე მშობელი აგებდა პასუხს. ამასთან, ამ 23 შემთხვევის ნახევარზე მეტში
დიაგნოზის დასადგენად ვიდეო თვალთვალი გამოიყენეს. დანარჩენ პაციენტებში დიაგნოზი
ლაბორატორიული ტესტებით ან ბავშვში ავადმყოფობის გამოწვევის ფაქტზე დედის „გამოჭერით“
დადასტურდა. ერთ შემთხვევაში ბავშვი რეკურენტული ნაწლავის ჩხირისგან იტანჯებოდა.
კამერებმა დააფიქსირეს, რომ დედა თავისი შარდის ინტრავენურ ინექციას უკეთებდა შვილს (Hall,
Eubanks, Meyyazhagan, Kenney, & Cochran Johnson, 2000).
 375
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

ცხრილი N6.4. მოჩვენებითი/გაყალბებული/გათამაშებული აშლილობის დიაგნოსტიკური

კრიტერიუმები.
A. ფიზიკური ან ფსიქოლოგიური ნიშნების ან სიმპტომების ფალსიფიცირება, ან დაზიანების ან
დაავადების გამოწვევა, რომელიც გამოვლენილ ტყუილს უკავშირდება.

B. ინდივიდის სხვებს ეცნობა, როგორც ავადმყოფი, გაუარესებულ მდგომარეობაში მყოფი ან რაიმე

დაზიანების მქონე.

C. შეცდომაში შემყვანი ქცევა აშკარა გარეგანი ჯილდოს არარსებობის პირობებშიც კი თვალსაჩინოა.

D. ქცევა უკეთესად არ აიხსნება სხვა ფსიქიკური აშლილობით, როგორიცაა ბოდვითი რწმენათა

სისტემა ან მწვავე ფსიქოზი.

დააზუსტეთ, არის თუ არა:

ერთი ეპიზოდი
რეკურენტული ეპიზოდები: ავადმყოფობის ფალსიფიკაციის და/ან დაზიანების გამოწვევის ორი ან
მეტი შემთხვევა.
წყაროდან American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC.

არაცნობიერი ფსიქიკური პროცესები

როგორც ჩანს, არაცნობიერი კოგნიტური პროცესები მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ
ფსიქოპათოლოგიაში (მართალია, მაინც და მაინც ისე არა, როგორც ამას ფროიდი აღწერდა), თუმცა
არსად ისე ნათლად და დრამატულად არ იჩენს თავს ეს ფენომენი, როგორც კონვერსიული
აშლილობებისა და მასთთან დაკავშირებული მდგომარეობების ერთმანეთისგან გამიჯვნის
მცდელობისას. ამ მდგომარეობებში „არაცნობიერი“ ფსიქიკური პროცესის უფრო დეტალურად
განხილვისთვის ისევ ანა ო.-ის შემთხვევას დავუბრუნდეთ (იხ. II თავი).
როგორც შეიძლება გახსოვდეთ, ანა ო. 21 წლის იყო, როცა მომაკვდავ მამას უვლიდა. ეს
მისთვის მძიმე პერიოდი იყო. იგი აღნიშნავდა, რომ ავადმყოფის საწოლთან მრავალდღიანი
ჯდომის შემდეგ, გონება დაებინდა და ვეღარ აკონტროლებდა, რაზე ფიქრობდა. უეცრად
აღმოაჩინა, რომ იჯდა და წარმოისახავდა (თუ ოცნებობდა?), როგორ მისრიალებდა შავი გველი
საწოლზე მამის დასაკბენად. იგი შეეცადა გველის ჩამოგდებას, მაგრამ მარჯვენა ხელს
ჩასძინებოდა და ვეღარ ამოძრავებდა. ანა უყურებდა საკუთარ მკლავსა და ხელს და
წარმოიდგენდა, რომ თითები პატარა შხამიან გველებად გადაექცა. ერთადერთი, რაც შეეძლო
შეძრწუნებულს, ლოცვა იყო და ერთადერთი ლოცვა ინგლისურ ენაზე გაახსენდა (ანაო.-ის
მშობლიური ენა გერმანული იყო). ამის შემდეგ, რამდენჯერაც ეს ჰალუცინაცია გაახსენდებოდა,
იმდენჯერ დამბლა ემართებოდა მარჯვენა ხელში. დამბლა თანდათანობით სხეულის მთელ
მარჯვენა ნახევარზე გავრცელდა და ხანდახან სხეულის სხვა ნაწილებშიც შეინიშნებოდა. მას სხვა
კონვერსიული სიმპტომებიც განუვითარდა, როგორიცაა სიყრუე და, რაც ყველაზე გასაოცარი იყო,
გერმანულად ვეღარ ლაპარაკობდა, თუმცა მშვენივრად საუბრობდა ინგლისურად. იოსებ
ბროიერისეული მკურნალობის პროცესში ანა ო.-მ თავისი ტრავმული გამოცდილებები
წარმოდგენაში გააცოცხლა. ჰიპნოტურ მდგომარეობაში მას შეეძლო იმ შემაძრწუნებელი
ჰალუცინაციის გახსენება. როგორც კი გაიხსენა და გადაამუშავა ეს ხატები, დამბლამ გაუარა და
გერმანულად საუბრის უნარიც დაუბრუნდა. ბროიერმა ემოციურად მატრავმირებელი
მოვლენების განმეორებით თერაპიულ განცდას კათარზისი (განწმენდა ან განთავისუფლება)
უწოდა. როგორც V თავში ვნახეთ, კათარზისი ნამდვილად ეფექტური აღმოჩნდა მრავალი
ემოციური აშლილობის მკურნალობისას.
 376
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

ანა ო.-ის სიმპტომები ნამდვილად „არაცნობიერი“ იყო თუ იგი გარკვეულ დონეზე მაინც
აცნობიერებდა, რომ, თუ მოინდომებდა, შეეძლო მარჯვენა ხელისა და დანარჩენი სხეულის
ამოძრავება და უბრალოდ იმიტომ არ აკეთებდა ამას, რომ არ სურდა? ეს კითხვა დიდხანს არ
ასვენებდა ფსიქოპათოლოგებს. აქ მნიშვნელოვანი ხდება ინფორმაცია (რომელსაც II თავში
გავეცანით) არაცნობიერი კოგნიტური პროცესების შესახებ. ყველა ჩვენგანს შეუძლია, ყოველგვარი
გაცნობიერების გარეშე, მთელი რიგი სენსორული არხებით (როგორიცაა მხედველობა და სმენა)
ინფორმაციის მიღება და გადამუშავება. გახსოვთ ბრმა მხედველობის ან არაცნობიერი ხედვის
ფენომენი? უეისკრანცმა (Weiskrantz, 1980) და სხვებმა აღმოაჩინეს, რომ თავის ტვინის
ცენტრალური უბნების მცირე, ლოკალიზებული დაზიანების მქონე ადამიანებს შეუძლიათ
მხედველობის ველში მოხვედრილი საგნების გარჩევა, მაგრამ ვერ არცნობიერებენ, რას ხედავენ.
შესაძლებელია, რომ ტვინის დაიზიანების გარეშეც ხდებოდეს ასეთი რამ? განვიხილოთ სელიას
მაგალითი.

სელია... ხედვა სიბრმავის მიღმა

15 წლის გოგონა სელიამ უცბად ვეღარაფერი დაინახა. ნაწილობრივ მალევე დაუბრუნდა
ხედვის უნარი, მაგრამ მხედველობა იმდენად ბუნდოვანი იყო, რომ კითხვა არ შეეძლო. როცა იგი
კლინიკაში მოიყვანეს შემოწმებაზე, ფსიქოლოგებმა მხედველობის დახვეწილი ტესტების სერია
ჩაუტარეს, რომლებშიც მას არ მოეთხოვებოდა იმის აღნიშნვნა, ხედავდა თუ ვერა. ერთ-ერთ
დავალებაში სამ ეკრანზე მოცემული სამი სამკუთხედი უნდა დაეთვალიერებინა და იმ ეკრანის
ქვემოთ მდებარე ღილაკლზე უნდა დაეჭირა ხელი, რომელზეც ამობრუნებული სამკუთხედი იყო
გამოსახული. სელიამ იდეალურად შეასრულა დავალება და ვერც კი გააცნობერა, რომ ყველაფერს
ხედავდა (Grosz & Zimmerman, 1970). სიმულირებდა თუ არა იგი? როგორც ჩანდა, არა, რადგან
წინააღმდეგ შემთხვევაში განზრახ დაუშვებდა შეცდომას.

საკეიმ, ნორდლიმ და გურმა (Sackeim, Nordlie, and Gur, 1979) რეალურ არაცნობიერ პროცესსა
და სიმულაციას შორის შესაძლო განსხვავება იკვლიეს. ამისათვის ორი პაციენტი ჰიპნოტურ
მდგომარეობაში გადაიყვანეს და ორივეს სრული სიბრმავე შთააგონეს. ერთ მონაწილეს ისიც
უთხრეს, რომ უაღრესად მნიშვნელოვანი იყო, სხვებსაც შეემჩნიათ მისი სიბრმავე. მეორე
მონაწილეს სხვა დამატებითი ინსტრუქცია არ მიუღია. პირველმა მონაწილემ ზედმიწევნით
შეასრულა ინსტრუქცია და ყველანაირად ცდილობდა, ბრმა გამოჩენილიყო და შემთხვევითად
მიღებულზე გაცილებით ცუდი შედეგი აჩვენა გადმობრუნებული სამკუთხედის ტექსტში. ის
თითქმის ყოველ ცდაზე მცდარ პასუხს ირჩევდა. მეორე მონაწილემ, რომელსაც მხოლოდ სიბრმავე
შთააგონეს და არაფერი უთქვამთ ბრმად „გამოჩენაზე“, ბრწყინვალედ შეასრულა ვიზუალური
დისკრიმინაციის დავალებები, თუმცა ამტკიცებდა, რომ საერთოდ ვერაფერს ხედავდა. რა
კავშირშია ეს ყველაფერი სიმულაციის გამოვლენასთან? ერთ-ერთ ადრეულ კვლევაში გროზმა და
ციმერმანმა (Grosz and Zimmerman, 1965) შეისწავლეს მამაკაცი, რომელსაც, ერთი შეხედვით,
სიბრმავის კონვერსიული სიმპტომები ჰქონდა. მათ აღმოაჩინეს, რომ ის შემთხვევითზე ცუდად
ასრულებდა ვიზუალური დისკრიმინაციის დავალებებს. სხვა წყაროებიდან მიღებულმა
ინფორმაციამ შემდგომში დაადასტურა, რომ ის თითქმის დარწმუნებით სიმულირებდა. ამრიგად,
მართლაც ბრმა ადამიანი შემთხვევითობის შესატყვის შედეგებს მოგვცემს ვიზუალური
დისკრიმინაციის ამოცანაში, კონვერსიული სიმპტომატიკის მქონე ადამიანებს კი შეუძლიათ
ვიზუალურ ველში მოხვედილი ობიექტების დანახვა და, მაშასადამე, კარგად შეასრულებენ
დავალებებს, მაგრამ ეს გამოცდილება დისოცირებული იქნება ხედვის ცნობიერ ცოდნასთან.
 377
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

სიმულიანტები და, ალბათ, გათამაშებული აშლილობის მქონე ადამიანები უბრალოდ ყველაფერს

გააკეთებენ, რომ თავი ისე მოაჩვენონ სხვებს, თითქოს ვერ ხედავენ.

სტატისტიკა
უკვე ვნახეთ, რომ კონვერსიულმა აშლილობმა სხვა, კერძოდ, სომატური სიმპტომის,
აშლილობებთან ერთად შეიძლება იჩინოს თავი, როგორც ეს ლინდას შემთხვევაში იყო. ლინდას
დამბლა რამდენიმე თვის შემდეგ გაქრა და უკან აღარ დაბრუნებულა, თუმცა მას ზოგჯერ ჰქონდა
„განცდა, რომ თითქოს“ ბრუნდებოდა. ამ დროს კომორბიდული შფოთვითი და გუნება-
განწყობილების აშლილობებიც გავრცელებულია (Pehlivanturk & Unal, 2002; Rowe, 2010; Stone,
Carson, Duncan, et al., 2009). კონვერსიული აშლილობები შედარებით იშვიათად გვხვდება
ფსიქიკური ჯანმრთელობის დაწესებულებებში, მაგრამ გავიხსენოთ, რომ ამ მდგომარეობების
გამო ექიმთან მისული ადამიანები, უპირატესად, ნევროლოგებისგან ან სხვა სპეციალისტებისგან
იღებენ კონსულტაციას. გავრცელების მაჩვენებელი მაღალია ნევროლოგიურ დაწესებულებებში
და საშუალოდ დაახლოებით 30%-ს შეადგენს (Rowe, 2010; Stone, Carson, Duncan, et al., 2009). ერთმა
კვლევამ აჩვენა, რომ ეპილეფსიის ცენტრში გაგზანილი ყველა პაციენტის 30%-ს ფსიქოგენური,
არაეპილეპტური კრუნჩვები ჰქონდა (Benbadis & Allen-Hauser, 2000; Schoenberg, Marsh, & Benbadis,
2012).
მძიმე სომატური სიმპტომის აშლილობის მსგავსად, კონვერსიული აშლილობებიც,
უპირატესად, ქალებში გვხვდება (Brown & Lewis-Fernandez, 2011; Deveci et al., 2007) და, როგორც
წესი, მოზარდობის პერიოდში ან ოდნავ მოგვიანებით ვითარდება. კოვერსიული რეაქციები არ
არის უცხო ბრძოლაში ნამყოფი ჯარისკაცებისთვის (Mucha & Reinhardt, 1970). კონვერსიული
სიმპტომები რაღაც პერიოდის შემდეგ ხშირად თავისით ქრება და იგივე ან მსგავსი ფორმით
მხოლოდ ახალი სტრესორის შემთხვევაში იჩენს თავს. ერთ-ერთ კვლევაში ფსიქოგენური
არაეპილეფსური კრუნჩხვების მქონე 56 პაციენტს (16 მამაკაცს და 40 ქალს) დიაგნოსტირებიდან 18
თვის განმავლობაში აკვირდებოდნენ (Ettinger, Devinsky, Weisbrot, Ramakrishna, & Goyal, 1999).
ზოგადად, არც თუ ისე სახარბიელო შედეგები ჰქონდათ პაციენტებს და მხოლოდ დაახლოებით
ნახევარი გამოჯანმრთელდა. მათი ჰოსპიტალიზაციაც კი გახდა საჭირო, ვისი კრუნჩხვებიც
გაიშვიათდა. ამ ჯგუფის დაახლოებით 20%-ს ჰქონდა სუიციდის მცდელობა და ეს მაჩვენებელი არ
განსხვავდებოდა გაუმჯობესებულ და იგივე მდგომარეობაში დარჩენილ პაციენტებში. თუ
პაციენტები დიაგნოსტირების შემდეგ იჯერებდნენ, რომ კონვერსიული აშლილობა ჰქონდათ,
თვლიდნენ, რომ სხვა მხრივ ჯანმრთელები იყვნენ და კარგად ფუნქციონირებდნენ სამსახურსა და
სახლში, მაშინ ფსიქოლოგიური საფუძვლის მქონე კრუნჩხვებისგან გათავისუფლების მეტი შანსი
ჰქონდათ. საბედნიეროდ, ბავშვებსა და მოზარდებს უკეთესი პროგნოზი აქვთ ხოლმე, ვიდრე
მოზრდილებს. თურქეთში ჩატარებულ ერთ-ერთ კვლევაში 40 ბავშვიდან 85% სრულად
გამოჯანმრთელდა პირველი დიაგნოზიდან ოთხი წლის შემდეგ. ამასთან, ადრეული
დიაგნოსტირება ზრდის განკურნების შანსებს (Pehlivanturk & Unal, 2002). ამ აშლილობის სხვა
ქვეყნებში გავრცელების შემთხვევაშიც, სავარაუდოდ, ანალოგიურ სურათს მივიღებთ. ამ თავის
დასაწყისში აღვნიშნეთ, რომ კონვერსიულ და დისოციაციურ აშლილობებს ბევრი საერთო ნიშანი
აქვთ. ამას ზოგიერთი კვლევაც ადასტურებს (Brown & Lewis-Fernandez 2011). ერთ კვლევაში
კონვერსიული აშლილობის მქონე 72 პაციენტი სხვადასხვა ემოციური აშლილობის მქონე,
შესატყვისი სქესისა და ასაკის პაციენტებს შეადარეს. ისეთი დისოციაციური სიმპტომები,
როგორიც არარეალურობის განცდაა, თვითანგარიშის კითხვარების მიხედვით, მნიშვნელოვნად
ჭარბობდა კონვერსიული აშლილობის ჯგუფში, საკონტროლოსთან შედარებით (Spitzer, Spelsberg,
Grabe, Mundt, & Freyberger, 1999). ფაქტობრივად, ეს შედეგი გამეორდა სხვა კვლევაში, რომელშიც
 378
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

კონვერსიული აშლილობის მქონე 54 პაციენტი გუნება-განწყობილების ან შფოთვითი

აშლილობების მქონე შესაბამის პაციენტებს შეადარეს (Roelofs, Keijsers, Hoogduin, Naring, & Moene,
2002). სხვა კულტურებში ზოგიერთი კონვერსიული სიმპტომები რელიგიური ან განკურნების
რიტუალების ჩვეულ ასპექტებს წარმოადგენენ. მაგალითად, კრუნჩხვები, დამბლა და ტრანსი
სრულიად ჩვეულებრივი მოვლენებია აშშ-ის სოფლად არსებულ ზოგიერთ ფუნდამენტალისტურ
რელიგიურ ჯგუფებში (Griffith, English, & Mayfield, 1980) და ხშირად მათ ღმერთთან
ურთიერთობის მტკიცებულებად მიიჩნევენ. ამიტომ ასეთი სიმპტომების მქონე ინდივიდებს
განსაკუთრებულად სცემენ პატივს. ეს სიმპტომები მას შემდეგ დააკმაყოფილებენ „აშლილობის“
კრიტერიუმებს, რაც მდგრადად იქნება წარმოდგენილი და ინდივიდს ფუნქციონირებაში
შეუშლის ხელს.

მიზეზები
ფროიდმა კონვერსიული აშლილობის განვითარებაში ოთხი ძირითადი პროცესი აღწერა.
პირველი, ინდივიდი მატრავმირებელ მოვლენას განიცდის. ეს, ფროიდის აზრით, მიუღებელი,
არაცნობიერი კონფლიქტია. მეორე, ვინაიდან კონფლიქტი და შედეგად წარმოქმნილი შფოთვა
მიუღებელია, პიროვნება განდევნის კონფლიქტს და ამით არაცნობიერად აქვცევს მას. მესამე,
შფოთვა კვლავ მატულობს და ცნობიერებაში შემოჭრის საფრთხეს ქმნის. ამიტომ პიროვნება მას
ფიზიკურ სიმპტომებში „აკონვერტირებს“ და კონფლიქტთან უშუალოდ გამკლავების ნაცვლად
ასე ამცირებს ზეწოლას. ითვლება, რომ შფოთვის ასეთი შემცირება პირველადი სარგებელი ანუ
კონვერსიული სიმპტომის განმამტკიცებელი მოვლენაა. მეოთხე, ინდივიდი გაცილებით მეტ
ყურადღებასა და თანაგრძნობას იღებს ახლობელი ადამიანებისგან და რთული სიტუაციების ან
ამოცანებისთვის თავის არიდების საშუალებაც ეძლევა. ფროიდი ასეთ ყურადღებას ან არიდებას
მეორად სარგებლად ანუ მეორადად განმამტკიცებულ მოვლენებად მიიჩნევდა.
ვფიქრობთ, ფროიდი, ძირითადად, მართალი იყო პირველ სამ პროცესთან მიმართებაში,
მაგრამ არა — მეოთხესთან, მიუხედავად იმისა, რომ ამ მოსაზრებების მხარდამჭერი
მტკიცებულებები არც ისე უხვად გვაქვს და ფროიდის მოსაზრებები გაცილებით კომპლექსურია,
ვიდრე აქ წარმოგიდგინეთ. ყველაზე ხშირად ხდება, რომ კონვერსიული აშლილობის მქონე
ინდივიდებს ტრავმული გამოცდილება აქვთ, რომელსაც ნებისმიერ ფასად უნდა გაექცნენ (Brown
& Lewis-Fernandez, 2011; Stone, Carson, Aditya, et al., 2009). ეს შეიძლება იყოს საომარი მოქმედებები,
სადაც გარდაუვალია სიკვდილი, ან შეუძლებელი პიროვნებათშორისი სიტუაცია. ვინაიდან
უბრალოდ გაქცევა მიუღებელია უმრავლეს შემთხვევაში, ეს ავად გახდომის სოციალურად
მისაღები ალტერნატივით ნაცვლდება. თუმცა, განზრახ ავად გახდომაც მიუღებელია. ამიტომ ეს
მოტივაცია იდევნება ინდივიდის ცნობიერებიდან. და ბოლოს, ვინაიდან გაქცევის ქცევა (ანუ
კონვერსიული სიმპტომები) მეტ-ნაკლებად შლის ტრავმულ სიტუაციას, ქცევა მანამდე
ხორციელდება, ვიდრე მის საფუძვლად მდებარე პრობლემა არ გადაიჭრება. ერთ-ერთი კვლევა,
ნაწილობრივ მაინც, ადასტურებს ამ ჰიპოთეზას (Wyllie, Glazer, Benbadis, Kotagal, & Wolgamuth,
1999). ამ კვლევაში, ფსიქოლოგიური საფუძვლის მქონე ფსევდოკრუნჩხვების (ფსიქოგენური
არაეპილეპტური კრუნჩხვების) დიაგნოსტირების შემდეგ, 34 ბავშვი და მოზარდი პაციენტი
შეისწავლეს. ბევრ მათგანს თანმხლები ფსიქოლოგიური აშლილობაც დაუფიქსირდა, მათ შორის,
32%-ს გუნება-განწყობილების აშლილობა და 24%-ს დაშორების შფოთვა და სკოლაზე უარი.
ზოგიერთ სხვა პაციენტს სხვა შფოთვითი აშლილობები აღენიშნებოდა.
როდესაც ამ ბავშვების ცხოვრებაში ფსიქოლოგიური სტრესის ინტენსივობა შეაფასეს,
აღმოჩნდა, რომ პაციენტთა უმრავლესობას არსებითი სტრესი ჰქონდა გადატანილი, მათ შორის
სექსუალური ძალადობა, მშობლების განქორწინება ან ოჯახის წევრის სიკვდილი და ფიზიკური
 379
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

ძალადობა. ავტორებმა დაასკვნეს, რომ ძირითადი გუნება-განწყობილების აშლილობები და მძიმე

ტრავმული სტრესი, განსაკუთრებით კი სექსუალური ძალადობა, ჩვეულია ფსევდოკრუნჩხვების
კონვერსიული აშლილობის მქონე ბავშვებსა და მოზარდებში, როგორც ამას სხვა კვლევებიც
აჩვენებენ (Roelofs et al., 2002).
სხვა კვლევაში ერთმანეთს შეადარეს 15 მოზარდი, რომლებსაც ბავშვობაში ფსიქოლოგიური
საფუძვლის მქონე მხედველობის პრობლემები ჰქონდათ და მოზარდების საკონტროლო ჯგუფი,
რომლებსაც მხედველობის პრობლემები ცნობილი ფიზიკური პრობლემებიდან გამომდინარე
აღენიშნებოდათ. კონვერსიული აშლილობის მქონე მოზარდების შემთხვევაში მეტი იყო
ალბათობა იმისა, რომ მნიშვნელოვანი სტრესი და შეგუების სირთულეები ჰქონოდათ წარსულში,
როგორიცაა პრობლემები სკოლაში, ან მათ ცხოვრებაში მნიშვნელოვანი ფიგურის დაკარგვა. ასევე,
რეიტინგის სკალაზე მიუთითებდნენ, რომ დედები მათ ცხოვრებაში მეტად ჩართულები და
ზემზრუნველები იყვნენ. დედების ზემზრუნველად და ზეჩართულად დასახელება
გვაფიქრებინებს, რომ ფსიქოლოგიური საფუძვლის მქონე მხედველობის ამ სიმპტომებს
ინტენსიურ ყურადღებას აქცევდნენ და განამტკიცებდნენ (Wynick, Hobson, & Jones, 1997).
მოვლენების ფროიდისეული განვითარების ერთი ეტაპი, რომლის შესახებ ჯერ კიდევ
არსებობს კითხვები, პირველადი სარგებლის საკითხია. პირველადი სარგებლით la belle
indifférence-ის (იხ. ზემოთ) მახასიათებელი აიხსნება, როდესაც ინდივიდები სიმპტომების გამო
მცირეოდენ დისტრესსაც კი არ ავლენენ. სხვა სიტყვებით, ფროიდი თვლიდა, რომ ვინაიდან
სიმპტომები კონფლიქტის გადაჭრის არაცნობიერ მცდელობას წარმოადგენენ, მათ ვერ უნდა
გამოიყვანონ პაციენტი წონასწორობიდან. თუმცა, ამ მახასიათებლის ფორმალური შემოწმება
ბევრს ვერაფერს ამბობს ფროიდის მტკიცების სასარგებლოდ. მაგალითად, ლეიდერმა და
სარტონიუსმა (Lader and Sartorius, 1968) ერთმანეთს შეადარეს კონვერსიული აშლილობის მქონე
პაციენტები და შფოთვითი პაციენტების საკონტროლო ჯგუფი კონვერსიული სიმპტომების
გარეშე. კონვერსიული აშლილობის მქონე პაციენტებმა იმდენივე ან მეტი შფოთვა და
ფიზიოლოგიური აგზნება აჩვენეს, ვიდრე საკონტროლო ჯგუფმა. ასევე, კონვერსიული
სიმპტომებისადმი „ინდიფერენტულობის“ შესახებ ზემოთ აღწერილ კვლევაში სტოუნმა და მისმა
კოლეგებმა (Stone, et. al., 2006) ნახეს, რომ კონვერსიული აშლილობისა და ორგანული დაავადების
მქონე პაციენტები მნიშვნელოვნად არ განსხვავდებოდნენ ერთმანეთისგან სიმპტომებით
გამოწვეული დისტრესის მიხედვით.
კონვერსიულ აშლილობაში სოციალურ და კულტურულ გავლენებსაც შეაქვთ თავისი
წვლილი, რაც იმით გამოიხატება, რომ, სომატური სიმპტომის აშლილობის მსგავსად, აშლილობის
განვითარება მეტად არის მოსალოდნელი ნაკლებად განათლებულ, დაბალი სოციოეკონომიკური
სტატუსის მქონე ჯგუფებში, რომლებმაც არც ისე ბევრი იციან ავადმყოფობისა და სამედიცინო
მდგომარეობების შესახებ (Brown & LewisFernandez, 2011; Kirmayer et al., 2003; Woolfolk & Allen,
2011). მაგალითად, ბინზერმა და კოლეგებმა (Binzer, et. al., 1997) აღნიშნეს, რომ კონვერსიული
აშლილობის შედეგად შეზღუდული მოტორული უნარების მქონე 30 მოზრდილი პაციენტისგან
შემდგარი ჯგუფის 13%-ს საშუალო განათლება ჰქონდა, ფიზიკური მიზეზით განპირობებული
მოტორული სიმპტომების მქონე პაციენტებისგან შემდგარ საკონტროლო ჯგუფში კი ეს
მაჩვენებენელი 67%-ს შეადგენდა. როგორც ჩანს, ოჯახის წევრების რეალური ფიზიკური
პრობლემების გამოცდილება გავლენას ახდენს შემდგომში კონკრეტული კონვერსიული
სიმპტომის არჩევაზე. ასე მაგალითად, პაციენტები ნაცნობი სიმპტომების გამოვლენისკენ არიან
მიდრეკილნი (მაგალითად, იხ. Brady & Lind, 1961). გარდა ამისა, ამ აშლილობების სიხშირე
შემცირდა ათწლეულების მანძილზე (Kirmayer et al., 2003). ამის ყველაზე რეალური ახსნა ისაა, რომ
პაციენტებმაც უფრო მეტი იციან ფსიქოლოგიური პრობლემების რეალური მიზეზების შესახებ და
 380
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

მათმა ახლობლებმაც, რაც ამ აშლილობებისთვის ესოდენ მნიშვნელოვანი მეორადი სარგებლის

მიღების შესაძლებლობას ამცირებს.
და ბოლოს, ბევრი კონვერსიული სიმპტომი ფსიქოპათოლოგიის უფრო დიდი კონსტელაციის
ნაწილია. ლინდას ფართო სპექტრის სომატური სიმპტომის
აშლილობა და მძიმე კონვერსიული სიმპტომები ჰქონდა,
რაც მისი ჰოსპიტალიზაციის მიზეზი გახდა. მსგავს
შემთხვევებში ინდივიდებს, შესაძლოა, სტრესულ
სიტუაციებში კონვერსიული აშლილობის
განვითარებისადმი მნიშვნელოვანი ბიოლოგიური
მოწყვლადობა ჰქონდეთ, რაც ისეთ ბიოლოგიური
კონვერსიული აშლილობისთვის პროცესებს უკავშირდება, როგორიც სომატური სიმპტომის
სიმპტომატური კრუნჩხვები და ტრანსის
აშლილობის კონტექსტში განვიხილეთ. ნეირომეცნიერები,
მდგომარეობა აშშ-ის სოფლად მდებარე
ზოგიერთ ფუნდამენტალისტურ ტვინის სკანირების პროცედურების მეშვეობით, უფრო და
რელიგიურ ჯგუფსაც ახასიათებს. უფრო მეტ კავშირებს პოულობენ კონვერსიულ სიმპტომსა
და თავის ტვინის ემოციების მარეგულირებელ უბნებს,
მაგალითად, ამიგდალას, შორის (Bryant & Das, 2012; Rowe, 2010; Voon et al., 2010).
თუმცა, უამრავი შემთხვევა არსებობს, რომელშიც ბიოლოგიურ ფაქტორებს გაცილებით
ნაკლები წვლილი შეაქვთ, ვიდრე პიროვნებათშორისი ფაქტორების მოქმედებას (მაგალითად,
როგორც ეს ელოიზის დედის შემთხვევაში მოხდა), როგორც ამას შემდეგ ქვეთავში ვნახავთ.
ნახავთ, რომ ელოიზის ტანჯვის ინტენსიობა და მისი წარმატებული განკურნება, უპირატესად,
ფსიქოლოგიურ და სოციალურ ეტიოლოგიაზე მიგვითითებს.

მკურნალობა
მიუხედავად იმისა, რომ კონვერსიული აშლილობების მკურნალობის ეფექტურობის
შემოწმების მხოლოდ რამდენიმე სისტემატურად გაკონტროლებული კვლევა არსებობს, სხვების
მსგავსად, ჩვენც ხშირად ვმკურნალობთ ამ მდგომარეობებს ჩვენს კლინიკებში2 (მაგალითად, იხ.
(Bryant & Das, 2012; Rowe, 2010; Voon et al., 2010). ჩვენი მეთოდები მჭიდროდ მიჰყვება
ეტიოლოგიის შესახებ ჩვენეულ მოსზრებებს. ვინაიდან კონვერსიულ აშლილობას ბევრი საერთო
აქვს სომატური სიმპტომის აშლილობასთან, მკურნალობის ბევრი პრინციპიც მსგავსია.
კონვერსიულ აშლილობასთან მუშაობის ძირითადი სტრატეგია ტრავმული ან სტრესული
ცხოვრებისეული მოვლენის გამოვლენა და გარჩევაა, თუ ის ჯერ კიდევ არსებობს (რეალურ
ცხოვრებაში ან მეხსიერებაში). ანა ო.-ის შემთხვევის მსგავსად, მოვლენის ხელმეორედ განცდაში
ანუ გადატანაში (კათარზისში) თერაპიული დახმარება პირველი რაციონალური ნაბიჯია.
თერაპევტმა ბევრი უნდა იმუშაოს კონვერსიული სიმპტომების (მეორადი სარგებლის)
ნებისმიერი განმამტკიცებელი ან მხარდამჭერი შედეგის შემცირებაზე. მაგალითად, სრულიად
ნათელი იყო, რომ ელოიზის დედისთვის მოხერხებული იყო, რომ ბავშვი დღის განმავლობაში
ერთ ადგილზე გაჩერებულიყო. ამგვარად, მის უმოძრაობას მძლავრად განამტკიცებდა დედის
ყურადღება და ზრუნვა. ნებისმიერი უსარგებლო მოძრაობა ისჯებოდა. თერაპევტმა ასეთი
თვითშემზღუდავი ქცევების აღმოფხვრაზე პაციენტთანაც უნდა იმუშაოს და მის ოჯახთანაც.
ბევრ შემთხვევაში, მეორადი სარგებლის ჩამოშორება სათქმელად ადვილია, მაგრამ
გასაკეთებლად — ძნელი. ელოიზს წარმატებულად ვუმკურნალეთ კლინიკაში. პერსონალთან
ყოველდღიური ინტენსიური მუშაობის შედეგად მან ისევ შეძლო სიარული. ამისათვის ყოველ

2
იგულისხმება ორიგინალი სახელმძღვანელოს ავტორების კლინიკა (მთარგმნელის შენიშვნა).
 381
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

დღე ვარჯიშობდა სიარულში და ეს პერსონალის მხრიდან მნიშვნელოვანი მხარდაჭერის,

ყურადღებისა და ჯილდოს თანხლებით ხდებოდა. როცა დედა მოვიდა სანახავად, პერსონალმა
შეამჩნია, რომ მან სიტყვიერად გამოხატა ელოიზის პროგრესით კმაყოფილება, მაგრამ მისი სახის
გამომეტყველება ანუ აფექტი სულ სხვა რამეს ამბობდა. დედა კლინიკიდან საკმაოდ შორს
ცხოვრობდა და ამიტომ ვერ ახერხებდა სეანსებზე დასწრებას. ის დაგვპირდა, რომ ელოიზის
გაწერის შემდეგ პროგრამას სახლშიც გააგრძელებდა, მაგრამ ეს არ გაუკეთებია. გაწერიდან ექვსი
თვის თავზე გადამოწმებისას აღმოჩნდა, რომ ელოიზს რეციდივი ჰქონდა და დღის დიდ ნაწილს
ისევ უკანა ოთახში ატარებდა, სანამ დედა სახლის წინა ნაწილში თავისი საქმით იყო დაკავებული.
მსგავსი კოგნიტურ-ბიჰევიორალური პროგრამების შედეგად, უმეტესად მოტორული
კონვერსიების (მაგალითად, სიარულის გაძნელების) მქონე 45 პაციენტისგან შემდგარი ჯგუფის
65%-ს დადებითი რეაქცია ჰქონდა მკურნალობაზე. საინტერესოა, რომ ჰიპნოზი, რომელიც
დაახლოებით ნახევარი პაციენტების შემთხვევაში გამოიყენეს, მცირედით ან საერთოდ ვერ
დაეხმარა კბთ-ს (Moene et al., 2002, 2003).

ცნებების შემოწმება 6. 1.
ქვემოთ აღწერილ შემთხვევებს შეუსაბამეთ სომატური სიმპტომისა და მასთან დაკავშირებული
აშლილობების დიაგნოზები: (ა) ავადმყოფობის შფოთვის აშლილობა, (ბ) სომატური სიმპტომის აშლილობა,
(გ) კონვერსიული აშლილობა.

1. ემილი მუდმივად ნერვიულობს საკუთარ ჯანმრთელობაზე. ის უამრავ ექიმთან იყო სიმსივნისა და სხვა
სერიოზული დაავადებების გადამოწმებისთვის, მიუხედავად იმისა, რომ ამჟამად არ აღენიშნება
შესამჩნევი ფიზიკური სიმპტომები. მას მხოლოდ საკუთარ კარგად ყოფნაში დარწმუნება სჭირდება.
ემილის შფოთვა ყოველ უმნიშვნელო ავადმყოფობის (მაგალითად, მსუბუქი თავის ან მუცლის
ტკივილის) შედეგად მძაფრდება. ____

2. დოქტორ ბლეიკის ოფისში შემოსულ დ.ჯ.-ს სამედიცინო ჩანაწერებით, სიმპტომების აღწერებით და

გამოწერილი მკურნალობებისა და წამლების სიებით სავსე საქაღალდე ეჭირა. რამდენიმე ექიმი
აკვირდებოდა მის ჩივილებს, რომლებიც მკერდის ტკივილიდან ყლაპვის გაძნელებამდე მერყეობდა. მან
ახლახანს იმის გამო დაკარგა სამსახური, რომ ბევრჯერ სარგებლობდა ბიულეტინით. ___

3. 16 წლის ჩადმა უცბად ვეღარ შეძლო ხელების გამოყენება ყოველგვარი სამედიცინო მიზეზის გარეშე.
სრულმა დამბლამ ნელ-ნელა გაუარა ისე, რომ ოდნავ შეეძლო ხელების აწევა. თუმცა, ჩადს მაინც არ
შეეძლო მანქანის მართვა, საგნების ხელში აღება ან ყოველდღიური ცხოვრებისთვის აუცილებელი
საქმიანობების დიდი ნაწილის განხორციელება. ___.

დისოციაციური აშლილობები
ამ თავის დასაწყისში ვთქვით, რომ ზოგჯერ ინდივიდები საკუთარი თავისგან ან
გარშემომყოფებისგან განცალკევებულად გრძნობენ თავს, თითქოს სიზმარში იყვნენ ან
შენელებულად მოძრაობდნენ. ამ დროს ვამბობთ, რომ მათ დისოციაციური გამოცდილება აქვთ.
„პათოფსიქოლოგიის ჟურნალის“ (the Journal of Abnormal Psychology) დამფუძნებელმა მორტონ
პრინსმა (Morton Prince, 1906-1907) 100 წელზე მეტი ხნის წინ შენიშნა, რომ დროდადრო ბევრ
ადამიანს აქვს დისოციაციისმაგვარი გამოცდილება. ეს შეიძლება უაღრესად სტრესული მოვლენის
შემდეგ მოხდეს, როგორიცაა ავტოსაგზაო შემთხვევა (Spiegel, 2010). ასევე, მეტად ალბათურია
ასეთი გამოცდილება, როდესაც მთელი ღამის მეცადინეობით დაღლილი ან ღამენათენები ხართ
 382
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

(Giesbrecht, Smeets, Leppink, Jelicic, & Merckelbach, 2007). თუ გქონიათ დისოციაციის გამოცდილება,
ალბათ, დიდად შეუწუხებიხართ და, ალბათ, იმიტომ, რომ იცოდით ამის მიზეზი (Barlow, 2002).
მეორე მხრივ, ეს გამოცდილება უკიდურესად შემაშინებელი შეიძლება იყოს. დისოციაციის
გარდამავალი გამოცდილება პოპულაციის დაახლოებით ნახევარს ერთხელ მაინც აქვს
ცხოვრებაში. კვლევები აჩვენებს, რომ თუ პიროვნების ცხოვრებაში მატრავმირებელი მოვლენა
მიმდინარეობს, 31-66%-ს ერთხელ მაინც ექნება ამ დროს ასეთი გამოცდილება (Hunter, Sierra, &
David, 2004; Keane, Marx, Sloan & DePrince, 2011). ვინაიდან რთულია დისოციაციის გაზომვა,
ტრავმისა და დისოციაციის კავშირი საკამათოა (Giesbrecht, Lynn, Lilienfeld, & Merckelbach, 2008).
სტენფორდის უნივერსიტეტის მკვლევრებმა შეისწავლეს ჟურნალისტების რეაქციები,
რომლებიც მრავალი წლის განმავლობაში კალიფორნიაში სიკვდილით დასჯებს ესწრებოდნენ,
რაც ბევრი მათგანისთვის მატრავმირებელი გამოცდილება იყო (Freinkel, Koopman, & Spiegel, 1994).
პატიმარი რობერტ ალტონ ჰარისი დამნაშავედ სცნეს 16 წლის ორი ყმაწვილის განსაკუთრებით
სასტიკ მკვლელობაში. ტრადიციის მიხედვით. მის სიკვდილით დასჯაზე დასასწრებად
რამდენიმე ჟურნალისტიც მიიწვიეს. ვინაიდან პროცედურა რამდენიმე ეტაპისგან შედგებოდა,
ჟურნალისტებს მთელი ღამის გათენება მოუწიათ ციხეში. ჰარისი რამდენჯერმე შეიყვანეს და
გამოიყვანეს გაზის კამერიდან, ვიდრე საბოლოოდ აღასრულებდნენ განაჩენს მეორე დღის
ნაშუადღევს. რამდენიმე კვირის შემდეგ ჟურნალისტებმა მწვავე სტრესული რეაქციების საკვლევი
კითხვარები შეავსეს. მათ 40-60%-ს რამდენიმე დისოციაციური სიმპტომი აღენიშნებოდა.
მაგალითად, განაჩენის აღსრულების დროს მათ ირგვლივ ყველაფერი არარეალური ან
სიზმრისმაგვარი გახდა და ჰქონდათ განცდა, რომ დრო გაჩერდა. ისინი სხვა ადამიანებთან
გაუცხოებას და საკუთარ ემოციებთან დისტანცირებასაც კი გრძნობდნენ. ზოგიერთი მათგანი
იმასაც ამბობდა, რომ საკუთარ თავთან გაუცხოების განცდა ჰქონდა. იმ ფაქტს, რომ
ჟურნალისტებმა ის ღამე თეთრად გაათენეს და ძილი დააკლდათ, უეჭველად თავისი წვლილი
შეჰქონდა დისოციაციურ განცდებში.
ასეთი გამოცდილებების ორი ტიპი შეგვიძლია გავარჩიოთ. დეპერსონალიზაციის ეპიზოდში
აღქმა იმგვარად იცვლება, რომ დროებით კარგავთ საკუთარი რეალურობის განცდას, თითქოს
სიზმარში ხართ და საკუთარ თავს გარედან უყურებთ. დერეალიზაციის ეპიზოდში გარე სამყაროს
რეალურობის განცდა გეკარგებათ. შეიძლება მოგეჩვენოთ, რომ საგნებმა ფორმა ან ზომა
შეიცვალეს; ადამიანები მკვდრები ან მექანიკურები გეგონოთ. არარეალურობის ეს შეგრძნებები
იმიტომ ახასიათებს დისოციაციურ აშლილობას, რომ ეს, გარკვეული თვალსაზრისით,
ფსიქოლოგიური მექანიზმია, რომლითაც ინდივიდი რეალობიდან „დისოცირებს“.
დეპერსონალიზაცია ხშირად არის სერიოზული მდგომარეობების ნაწილი, რომლებშიც რეალობა,
გამოცდილება და იდენტობაც კი დაშლილად, დეზინტეგრირებულად აღიქმება. ყოველდღიურ
ცხოვრებაში, ჩვეულებრივ, მშვენივრად ვიცით, ვინ ვართ და სხვა ადამიანების იდენტობის
ზოგადი ცოდნაც გაგვაჩნია. ასევე, ჩვენს ირგვლივ მიმდინარე მოვლენების შესახებაც ვიცით: სად
ვართ და რატომ ვართ იქ, სადაც ვართ. და ბოლოს, იშვიათი მცირე ჩავარდნების გამოკლებით,
ჩვენი მეხსიერება წესრიგშია ისე, რომ ნათლად ვიცით, მოვლენათა რა თანმიმდევრობის შედეგად
აღმოვჩნდით მოცემულ მომენტში.
მაგრამ რა ხდება, თუ ვერ ვიხსენებთ რატომ ვართ კონკრეტულ ადგილზე ან სულაც ვინ ვართ?
რა ხდება, თუ გარესამყაროს რეალურობის განცდა გვეკარგება? და ბოლოს, რა ხდება, თუ მხოლოდ
ის კი არ დაგვავიწყდა, ვინ ვართ, არამედ იმის ფიქრსაც ვიწყებთ, რომ ვიღაც სხვა ადამიანი ვართ;
ვიღაც განსხვავებული პიროვნებით, მოგონებებით და ფიზიკური რეაქციებითაც კი, ვთქვათ,
ალერგიით, რომელიც მანამდე არასოდეს გვქონია? ეს დეზინტეგრირებული გამოცდილების
მაგალითებია (Dell & O’Neil, 2009; Spiegel, 2010; Spiegel et al., 2013; van der Hart & Nijenhuis, 2009).
 383
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

თითოეულ შემთხვევაში გვაქვს ცვლილებები საკუთარ მე-სთან, გარე სამყაროსთან ან მეხსიერების

პროცესებთან მიმართებით.
მართალია, ჯერ კიდევ ბევრი გვაქვს სასწავლი ამ აშლილობების შესახებ, ქვემოთ მოკლედ
მიმოვიხილავთ ორ მათგანს: დეპერსონალიზაცია-დერეალიზაციის აშლილობას და
დისოციაციურ ამნეზიას. შემდეგ კი დისოციაციური იდენტობის აშლილობის მომნუსხველ და
უცნაურ მდგომარეობაზე ვისაუბრებთ. როგორც ნახავთ, სოციალური და კულტურული
ფაქტორები მძლავრად მოქმედებენ დისოციაციური აშლილობების შემთხვევაში. პათოლოგიის
გამოხატულება მძიმე შემთხვევებშიც კი დიდად არ სცილდება სოციალურად და კულტურულად
სანქცირებულ ფორმებს (Giesbrecht et al., 2008; Kihlstrom, 2005).

დეპერსონალიზაცია-დერეალიზაციის აშლილობა
როდესაც არარეალურობის გრძნობა იმდენად ღრმა და შემაშინებელია, რომ ინდივიდის
ცხოვრებაზე გაბატონებას იწყებს და ხელს უშლის ნორმალურ ფუნქციონირებას, კლინიცისტებმა
იშვიათი დეპერსონალიზაცია-დერეალიზაციის აშლილობის დიაგნოზი შეიძლება დასვან.
განვიხილოთ ბონის შემთხვევა.

ბონი... ცეკვა საკუთარი თავისგან მოშორებით

ბონი, 20 წელს გადაცილებული ცეკვის მასწავლებელი, პირველად მეუღლის თანხლებით
მოვიდა კლინიკაში და „საკუთარი თავიდან გასვლას“ უჩიოდა. როდესაც ვკითხეთ, რას
გულისხმობდა, მან გვიპასუხა: „ეს ყველაზე შემაშინებელი რამ არის მთელ ქვეყანაზე. ხშირად
მემართება თანამედროვე ცეკვის გაკვეთილზე. წინ გამოვდივარ და ვფოკუსირდები. შემდეგ
ნაბიჯების ჩვენებას ვიწყებ და, აი, მაშინ ვგრძნობ, რომ თითქოს ეს მე არ ვარ და რეალურად ვერ
ვაკონტროლებ საკუთარ ფეხებს. ზოგჯერ ვგრძნობ, თითქოს საკუთარი თავის უკან ვდგავარ და
ვუყურებ. ასევე, გვირაბისებრად ვხედავ. მეჩვენება, თითქოს მხოლოდ უშუალოდ ჩემს წინ
არსებული ვიწყო სივრცე შემიძლია დავინახო და სრულიად ვემიჯნები ჩემს ირგვლივ მიმდინარე
მოვლენებს. შემდეგ პანიკა მეწყება, ვოფლიანდები და ვკანკალებ.“ როგორც გაირკვა, ბონის
პრობლემები მას შემდეგ დაიწყო, რაც 10 წლის წინ პირველად მოწია მარიხუანა. მას მაშინ ზუსტად
ასეთივე განცდა დაეუფლა და ამან შეაშინა, მაგრამ მეგობრების დახმარებით გამოვიდა
მდგომარეობიდან. მოგვიანებით ეს განცდა უფრო ხშირი და მძაფრი გახდა, განსაკუთრებით მაშინ,
როცა ცეკვის გაკვეთილზე იყო.

V თავიდან შეიძლება გახსოვდეთ, რომ ინტენსიური პანიკური შეტევის დროს ბევრ ადამიანს
(დაახლოებით 50%) აქვს არარეალურობის განცდა. ინტენსიური სტრესის ან მატრავმირებელი
მოვლენის მოქმედების ქვეშ მყოფმა ადამიანებმაც შეიძლება გამოავლინონ ეს სიმპტომები,
რომლებიც ახლად განსაზღვრულ მწვავე სტრესულ აშლილობას ახასიათებს.
დეპერსონალიზაციისა და დერეალიზაციის გრძნობები რამდენიმე სხვა აშლილობის მდგენელია.
(Giesbrecht et al., 2008; Spiegel et al., 2011; Spiegel et al., 2013). თუმცა როდესაც ღრმა
დეპერსონალიზაცია და დერეალიზაცია პირველადი პრობლემაა, ინდივიდი
დეპერსონალიზაცია-დერეალიზაციის აშლილობის კრიტერიუმს აკმაყოფილებს (APA, 2013).
გამოკითხვები აჩვენებს, რომ ეს აშლილობა პოპულაციის დაახლოებით 0.8-2.8%-ში გვხვდება
(Johnson, Cohen, Kasen, & Brook, 2006; Spiegel et al., 2011). სიმეონმა, კნუტელსკამ, ნელსონმა და
გურალნიკმა (Simeon, Knutelska, Nelson, & Guralnik, 2003) დაახლოებით თანაბარი რაოდენობის
ქალებისა და მამაკაცების 117 შემთხვევა აღწერეს. ცხრილში N6.3 წარმოდგენილია ამ აშლილობის
 384
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

DSM-IV-ის კრიტერიუმებზე (რომლებიც ჰგავს DSM-5-ის კრიტერიუმებს) დაყრდნობით

ჩატარებული კვლევის მონაცემები, რომელშიც ამ პაციენტების 10 ყველაზე გავრცელებული
სიმპტომია შეჯამებული. აშლილობის დაწყების საშუალო ასაკი იყო 16 წელი, მიმდინარეობა კი —
ქრონიკული. ყველა პაციენტის მდგომარეობა არსებითად იყო გაუარესებული. შფოთვითი,
გუნება-განწყობილების და პიროვნული აშლილობებიც ბევრ შემთხვევაში დაფიქსირდა (Simeon et
al., 2003; Johnson et al., 2006). 117 პაციენტიდან ცხოვრების რომელიმე ეტაპზე 73%-ს დამატებით
გადატანილი ჰქონდა გუნება-განწყობილების, 64%-ს კი — შფოთვითი აშლილობები.
ცხრილი N6.5. დეპერსონალიზაცია-დერეალიზაციის აშლილობის დიაგნოსტიკური
კრიტერიუმები.

A. დეპერსონალიზაციის, დერეალიზაციის ან ორივეს მდგრადი ან რეკურენტული განცდა:

დეპერსონალიზაცია: არარეალურობის, განცალკევებულობის გამოცდილებები, ან საკუთარი

აზრების, გრძნობების, შეგრძნებების, სხეულის ან რეაქციების გარე დამკვირვებლად ყოფნის განცდა
(მაგალითად, პერცეპტული ალტერაციები, დროის დამახინჯებული განცდა, არარეალური ან
არარსებული მე, ემოციური და/ან ფიზიკური გაშეშება).

დერეალიზაცია: გარემოს არარეალურობის ან მისგან განცალკევებულობის გამოცდილება

(მაგალითად, ინდივიდები და ობიექტები არარეალურად, სიზმრისმაგვარად, უსიცოცხლოდ ან
ვიზუალურად დამახინჯებულად განიცდება, ან თითქოს ნისლშია გახვეული).

B. დეპერსონალიზაციის ან დერეალიზაციის გამოცდილების დრო რეალობის გადამოწმება

ადეკვატურია.

C. სიმპტომები კლინიკურად მნიშვნელოვან დისტრესს ან გაუარესებას იწვევენ სოციალურ,

პროფესიულ ან ფუნქციონირების სხვა მნიშვნელოვან სფეროში.

D. დარღვევა ვერ მიეწერება ნივთიერების (მაგალითად, ნარკოტიკების, მედიტაციის) ფიზიოლოგიურ

ეფექტებს ან სხვა სამეციდინო მდგომარეობას (მაგალითად, კრუნჩხვებს).

E. დარღვევა უკეთესად არ აიხსნება სხვა ფსიქიკური აშლილობით, როგორიცაა შიზოფრენია ან

პანიკური აშლილობა.

წყაროდან American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC.

ორ კვლევაში (Guralnik, Giesbrecht, Knutelska, Sirroff, & Simeon, 2007; Guralnik, Schmeidler, &
Simeon, 2000) პაციენტთა ორი ჯგუფი შეადარეს ერთმანეთს. ერთ ჯგუფს აღენიშნებოდა
მდგომარეობა, რომელსაც დღეს დეპერსონალიზაცია-დერეალიზაციის აშლილობას ვუწოდებთ,
მეორე კი შესატყვისი საკონტროლო ჯგუფი იყო. ორივე ჯგუფს კოგნიტური ფუნქციონირების
შესამოწმებელი ამომწურავი ნეიროფსიქოლოგიური ტესტების ბატარეა ჩაუტარდა. მიუხედავად
იმისა, რომ ორივე ჯგუფს თანაბარი ინტელექტუალური შესაძლებლობები ჰქონდა,
დეპერსონალიზაციის აშლილობის მქონე პაციენტებს განსხვავებული კოგნიტური პროფილი
აღმოაჩნდათ. კერძოდ, მათ გარკვეული სპეფიციკური კოგნიტური დეფიციტი გამოუვლინდათ
ყურადღების, ინფორმაციის გადამუშავების, ხანმოკლე მეხსიერებისა და სივრცული მსჯელობის
საზომებზე. ფაქტობრივად, ამ პაციენტებს ადვილად ეფანტებოდათ ყურადღება და ნელა
აღიქვამდნენ და ამუშავებდნენ ახალ ინფორმაციას. გაუგებარია, როგორ ვითარდება ეს
კოგნიტური და პერცეპტული დეფიციტი, მაგრამ, როგორც ჩანს, „გვირაბისებრ ხედვას“
(პერცეპტულ დამახინჯებას) და „გონების სიცარიელეს“ (ახალი ინფორმაციის რთულად
ათვისებას) შეესაბამება, რაც ახასიათებდათ ამ პაციენტებს.
 385
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

ცხრილი N6.3. დეპერსონალიზაცია-დერეალიზაციის აშლილობის მქონე 117 პაციენტის მიერ დისოციციური

გამოცდილებების სკალის დებულებებზე მიღებული ქულები (სიხშირის კლების მიხედვით).
საშუა
შემოკლებული აღწერა SD
ლო
გარემო არარეალურად ეჩვენება 67.4 29.6
სამყაროს ნისლის მიღმა უყურებს 60.0 37.3
სხეული მას არ ეკუთვნის 50.6 34.7
ვერ გაიგონა საუბრის ნაწილი 43.6 29.3
ცნობილი ადგილი უნაურად და უცნობად ეჩვენება 35.3 33.0
სივრცეში თვალის გაშტერება; დროის შესახებ წარმოდგენის დაკარგვა 32.7 31.8
ვერ იხსენებს, ახლახანს გააკეთა თუ არა რაღაც თუ უბრალოდ გაიფიქრა ამის შესახებ 31.6 28.8
ჩვეულებრივ, რთულ რაღაცეებს ადვილად/სპონტანურად აკეთებს 31.2 31.2
იმდენად განსხვავებულად იქცევა/გრძნობს, თითქოს ორი განსხვავებული ადამიანია 28.7 32.5
საკუთარ თავს ხმამაღლა ელაპარაკება, როცა მარტოა 28.4 32.2
SD – 5 სტანდარტული გადახრა.
ადაპტირებულია წყაროდან Simeon, D., Knutelska, M., Nelson, D., & Guralnik, O. (2003). Feeling unreal: A
depersonalization disorder update of 119 cases. Journal of Clinical Psychiatry, 185, 31–36. © Physicians Post Graduate Press,
Inc.

დეპერსონალიზაციასთან ტვინის ფუნქციონირების კონკრეტული ასპექტებიც ასოცირდება

(მაგალითად, იხ. Sierra & Berrios, 1998; Simeon, 2009; Simeon et al., 2000). სიერამ და მისმა კოლეგებმა
Sierra, et. al., 2002) ემოციური რეაგირების ფსიქოფიზიოლოგიური საზომის — კანის
გამტარიანობის (იხ. III თავი) მიხედვით ერთმანეთს შეადარეს დეპერსონალიზაციის აშლილობის
მქონე 15 პაციენტი, შფოთვითი აშლილობების მქონე 11 პაციენტი და 15 საკონტროლო მონაწილე
ყოველგვარი აშლილობის გარეშე. დეპერსონალიზაციის მქონე პაციენტებს, სხვა ჯგუფებთან
შედარებით, ძალიან ჰქონდათ შემცირებული ემოციური რეაგირება, რაც ემოციური
გამოხატულების შერჩევითად შეკავების ტენდენციას ასახავდა. ტვინის სკანირების მეთოდების
გამოყენებით წარმოებული კვლევები ადასტურებს აღქმის (Simeon, 2009; Simeon et al., 2000) და
ემოციის რეგულაციის (Phillips et al., 2001) დეფიციტებს. სხვა კვლევები ამ პაციენტებში,
ჯანმრთელ საკონტროლო ჯგუფისგან განსხვავებით, ჰიპოთალამუსი-ჰიპოფიზი-თირკმელზედა
ჯირკვლის სისტემის დისრეგულაციას აჩვენებენ (Simeon, Guralnik, Knutelska, Hollander, &
Schmeidler, 2001; Spiegel et al., 2013). ეს შედეგი კიდევ ერთხელ მიგვითითებს ემოციური
რეაგირების დეფიციტზე. სისტემურად არავის უკვლევია ფსიქოლოგიური მკურნალობის
ეფექტურობა. მედიკამენტ პროზაკის ერთ-ერთმა შეფასებამ ვერ გამოავლინა განსხვავება
მკურნალობისა და პლაცებოს ეფექტებს შორის (Simeon, Guralnik, Schneider, & Knutelska, 2004).

დისოციაციური ამნეზია
მძიმე დისოციაციურ აშლილობებს შორის ყველაზე ადვილად გასაგები, ალბათ,
დისოციაციური ამნეზიაა, რომელიც რამდენიმე პატერნს მოიცავს. ადამიანებზე, რომლებიც
ვერაფერს იხსენებენ, მათ შორის, საკუთარ ვინაობას, ამბობენ, რომ გენერალიზებული ამნეზიით
იტანჯებიან. გენერალიზებული ამნეზია მთელ ცხოვრებაზე შეიძლება ვრცელდებოდეს, ან
შედარებით უახლოეს წარსულს მოიცავდეს, როგორიცაა ექვსი თვე ან გასული წელიწადი.
განვიხილოთ ქვემოთ მოცემულ შემთხვევა.

ქალი, რომელმაც მეხსიერება დაკარგა

 386
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

რამდენიმე წლის წინ 50 წელს გადაცილებულმა ქალმა თავისი ქალიშვილი ჩვენს ერთ-ერთ
კლინიკაში იმის გამო მოიყვანა, რომ გოგონა უარს ამბობდა სკოლაში სიარულზე და სხვა
სერიოზულად დარღვეულ ქცევებიც ახასიათებდა. მამამ უარი თქვა სეანსზე მოსვლაზე. იგი
პრობლემური ადამიანი იყო, ბევრს სვამდა და ზოგჯერ ძალადობდა კიდეც ოჯახზე. გოგონას ძმა
ამჟამად 20 წელს გადაცილებული, 30 წლამდე ახალგაზრდა იყო, რომელიც მათთან ცხოვრობდა
და ტვირთად ეწვა ოჯახს. კვირაში რამდენჯერმე ოჯახში დიდი ჩხუბი ეწყობოდა, ყვირილის,
ხელის კვრითა და მუჯლუგუნებით. ოჯახის თითოეული წევრი სხვებს ადანაშაულებთა ყველა
არსებულ პრობლემაში. დედა ძლიერი ქალი იყო, რომელიც აშკარად მშვიდობისმყოფელის როლს
ასრულებდა ოჯახში. მისი დამსახურება იყო, რომ ოჯახი ჯერ კიდევ არ დაშლილიყო.
დაახლოებით ყოველ ექვს თვეში ერთხელ, როგორც წესი, ოჯახური ხელჩართული ბრძოლის
შემდეგ, დედა მეხსიერებას კარგავდა და ოჯახს მისი საავადმყოფოში წაყვანა უწევდა. რამდენიმე
დღეში უბრუნდებოდა მეხსიერება და სახლში ბრუნდებოდა, რათა ისევ იგივე ჩაკეტილ წრეზე
წასულიყო. მიუხედავად იმისა, რომ ფსიქოლოგს არ უმუშავია ამ ოჯახთან (ძალიან შორს
ცხოვრობდნენ), სიტუაცია თავად მოგვარდა, როცა შვილები ცალკე გადავიდნენ საცხოვრებლად
და სტრესი შემცირდა.

ზოგად ამნეზიაზე მეტად გავრცელებულია ლოკალიზებული ან სელექციური (შერჩევითი)

ამნეზია, როდესაც ადამიანი ვერ იხსენებს კონკრეტულ, ჩვეულებრივ, ტრავმულ მოვლენებს,
რომლებიც დროის კონკრეტულ პერიოდში ხდება. დისოციაციური ამნეზია ჩვეული მოვლენაა
ომის დროს (Cardeña & Gleaves, 2003; Spiegel et al., 2013). საკეიმ და დევანანდმა (Sackeim and
Devanand, 1991) აღწერეს ქალის საინტერესო შემთხვევა, რომელიც ბავშვობაში მამამ გააუპატიურა
და 14 წლის ასაკში აბორტის გაკეთება მოუწია. მოგვიანებით მან ხშირი თავის ტკივილის გამო
მიმართა კლინიკას. თერაპიის პროცესში მან მშრალად, მხოლოდ ფაქტების დასახელების ფორმით
მოყვა ადრეული მოვლენები (მაგალითად, აბორტი), მაგრამ ჰიპნოტურ მდგომარეობაში აბორტის
ეპიზოდს ძლიერი ემოციები მოაყოლა და ისიც გაიხსენა, რომ შემდეგ იმ ადამიანმაც გააუპატიურა,
ვინც აბორტი გაუკეთა. მას, ასევე, ახსენდებოდა, როგორ მიდიოდა მამამისი დეიდის
დაკრძალვაზე და ეს ის ერთ-ერთი იშვიათი შემთხვევა იყო, როცა მამა ნახა. ჰიპნოტური ძილიდან
გამოსვლის შემდეგ მას აღარაფერი ახსოვდა ამ მოვლენების ხელმეორედ ემოციური განცდის
შესახებ და უკვირდა, რატომ იყო ნამტირალევი. ამ შემთხვევაში ქალს თავად მოვლენები კი არ
ჰქონდა დავიწყებული, არამედ საკუთარი ძლიერი ემოციური რეაქციები ამ მოვლენებზე.
ემოციების სუბიექტური გამოცდილების არარსებობა ხშირია დეპერსონალიზაცია-
დერეალიზაციის აშლილობის დროს და ეს კვლევაში ტვინის ვიზუალიზაციის გამოყენებით
დასტურდება (Phillips et al., 2001). დისოციაციური ამნეზიის შემთხვევათა უმრავლესობაში
ტრავმული მოვლენების ან მოგონებების სელექციური დავიწყება უფრო ხშირია, ვიდრე —
გენერალიზებული ამნეზია.
ცხრილი N6.5. დისოციაციური ამნეზიის დიაგნოსტიკური კრიტერიუმები.

A. მნიშვნელოვანი ავტობიოგრაფიული, ჩვეულებრივ, ტრავმული ან სტრესული, მოვლენების

გახსენების უუნარობა, რაც არ შეესატყვისება ჩეულებრივ გულმავიწყობას. შენიშვნა: დისოციაციური
ამნეზია ყველაზე ხშირად შედგება ლოკალიზებული ან სელექციური ამნეზიისგან, რომელიც
კონკრეტულ მოვლენას ან მოვლენებს შეეხება, ან გენერალიზებული ამნეზიისგან, რომელიც
იდენტობასა და ცხოვრების ისტორიაზე ვრცელდება.
 387
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

B. სიმპტომები კლინიკურად მნიშვნელოვან დისტრესს ან გაუარესებას იწვევენ სოციალურ,

პროფესიულ ან ფუნქციონირების სხვა მნიშვნელოვან სფეროში.

C. დარღვევა ვერ მიეწერება ნივთიერების (მაგალითად, ნარკოტიკების, მედიტაციის) ფიზიოლოგიურ

ეფექტებს ან ნეირობიოლოგიურ ან სხვა სამეციდინო მდგომარეობას (მაგალითად, პარციალურ
კომპლექსურ კრუნჩხვებს, დროებით გლობალურ ამნეზიას, თავის დახურული ტრავმის/ტვინის
ტრავმული დაზიანების შედეგებს ან სხვა ნევროლოგიურ მდგომარეობებს).

D. დარღვევა უკეთესად არ აიხსნება დისოციაციური იდენტობის აშლილობით, პოსტტრავმული

სტრესული აშლილობით, მწვავე სტრესული აშლილობით, სომატური სიმპტომის აშლილობით ან
სრული ან მსუბუქი ნეიროკოგნიტური აშლილობით.

დააზუსტეთ, არის თუ არა:

დისოციაციური ფუგის შემთხვევაში: აშკარად მიზანმიმართული მოგზაურობა ან უმიზნო ხეტიალი,

რომელიც იდენტობის ან სხვა მნიშვნელოვანი ავტობიოგრაფიული ინფორმაციის ამნეზიასთან
ასოცირდება.

წყაროდან American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC.

ისეთი კოგნიტური აშლილობებიც შეიძლება ხასიათდებოდეს ინტენსიური დავიწყებით ან

ამნეზიით, როგორიცაა დემენცია (იხ. XV თავი); თუმცა კოგნიტურ აშლილობებსა და
დისოციაციურ ამნეზიას შორის რამდენიმე განსხვავება არსებობს, როგორც ეს ნაჩვენებია
ცხრილში N6.4.
ცხრილი N6.4. დისოციაციურ ამნეზიასა და კოგნიტური აშლილობებს შორის არსებული განსხვავებები

განსხვავება დისოციაციური კოგნიტური აშლილობები

ამნეზია

ცნობილი სამედიცინო აშლილობით ან ფიზიკური არა დიახ

მიზეზით არის გამოწვეული

დაწყება ფსიქოლოგიურ ტრავმას/უკიდურეს დიახ არა

სტრესს უკავშირდება

სტრესით მწვავდება დიახ დიახ/არა; შფოთვამ შეიძლება

გააუარესოს მეხსიერების
მუშაობა

მეხსიერების დეფიციტი, უპირატესად, დიახ არა, მაგრამ შესაძლებელია

ავტობიოგრაფიულ გახსენებას შეეხება მეხსიერების შეზღუდული
რეტროგრადული დაკარგვა
და/ან ავტობიოგრაფიული
მოგონების ზოგადი გაუარესება,
რომელიც კიდევ უფრო
უარესდება ავადმყოფობის
პროგრესირებასთან ერთად.

შექცევადია ჰიპნოზის გამოყენებით დიახ არა

 388
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

გაუმჯობესება ხდება სედატიური-ჰიპნოტური დიახ ან არა ან შეიძლება გაუარესდეს

საშუალებებით (მაგალითად, ფარმაკოლოგიურად უცვლელია
მხარდაჭერილი ინტერვიუებით)

ვარირებს დისოცირებული ფსიქიკური დიახ არა

ელემენტების ცნობიერში შეჭრის ბუნება და
მასშტაბი

შენარჩუნებულია ახალი ინფორმაციის ათვისების დიახ არა

უნარი. ფაქტებითა დანეიტრალური
ინფორმაციით (მაგალითად, ფინანსებით,
მიმდინარე მოვლენებით და ა. შ.) მანიპულირების
უნარი, ზოგადად, ნორმალურია

პიროვნული იდენტობის მიმართ არა დიახ

დეზორიენტაცია, ზოგადად, მხოლოდ
ავადმყოფობის გვიანდელ ფაზებზე იჩენს თავს.

დისოციაციური ამნეზიის ქვესახეობას დისოციაციურ ფუგას (Ross, 2009) უწოდებენ. ფუგა

სიტყვა-სიტყვით „გაქცევას“ ნიშნავს. ამ საინტერესო შემთხევებში მეხსიერების დაკარგვა
კონკრეტული შემთხვევის — მოულოდნელი მოგზაურობის (ან მოგზაურობების) ირგვლივ
ვითარდება. უმეტეს შემთხვევაში ინდივიდები უბრალოდ დგებიან, მიდიან და მოგვიანებით
აღმოაჩენენ, რომ ახალ ადგილზე არიან; ვერ იხსენებენ, რატომ არიან და როგორ მოხვდნენ იქ.
როგორც წესი, ისინი მოუთმენელ, აუტანელ სიტუაციას გამოექცნენ. ასეთი მოგზაურობების დროს
პიროვნება ზოგჯერ ახალ იდენტობას იღებს ან, სულ მცირე, იბნევა ძველი იდენტობის გამო.
განვიხილოთ 40 წლის ჯეფრი ინგრამის შემთხვევა, რომელიც ვაშინგტონის შტატში ცხოვრობდა
და მოულოდნელად აღმოაჩინა, რომ დენვერში იმყოფებოდა.

ჯეფრი... პრობლემური მოგზაურობა

ამნეზიის მქონე მამაკაცი, რომელიც საკუთარ იდენტობას ერთ თვეზე მეტ ხანს ეძებდა,
ვაშინგტონის შტატში სამშაბათს დაუბრუნდა საცოლეს. როგორც დედამისი ამბობდა, მას ჯერ ისევ
არ ახსოვდა განვლილი ცხოვრება ან რა მოხდა.
40 წლის ჯეფრი ალან ინგრამს ამნეზიის ერთ-ერთი ნაირსახეობის, დისოციაციური ფუგის
დიაგნოზი დაუსვეს დენვერში.
მას წარსულშიც ჰქონდა ამნეზიის მსგავსი შემთხვევები, რომლებსაც, დიდი ალბათობით,
სტრესი აღძრავდა. ერთხელ იგი 9 თვით გაუჩინარდა. როდესაც ამჯერად გაქრა 6 სექტემბერს,
კანადაში მიემგზავრებოდა მეგობრის სანახავად, რომელიც სიმსივნით კვდებოდა, — აღნიშნა
მისმა საცოლემ, პენი ჰანსენმა.
„ვფიქრობ, ახლო მეგობრის სიკვდილის მოახლოებით გამოწვეული სტრესი, სევდა და დარდი
და, ასევე, ჩემი დატოვება საკმარისი აღმოჩნდა, რომ ის ამნეზიის მდგომარეობაში გადასულიყო,“
— უთხრა ჰენსენმა ტელევიზიას.
როდესაც ინგრამმა 10 სექტემბერს აღმოაჩინა, რომ დენვერში იმყოფებოდა, არ იცოდა ვინ იყო.
მან თქვა, რომ დაახლოებით 6 საათი დადიოდა და გამვლელებს დახმარებას სთხოვდა. ბოლოს
საავადმყოფოში მოხვდა, სადაც ამნეზიის ნაირსახეობის დიაგნოზი დაუსვეს, რომელიც
დისოციაციური ფუგის სახელით არის ცნობილი.
 389
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

იდენტობის ძიებაში. ინგრამის იდენტობა მას შემდეგ გამოვიდა დღის შუქზე გასულ კვირას,
რაც იგი რამდენიმე საინფორმაციო გამოშვებაში გამოჩნდა და საზოგადოებას თხოვნით მიმართა:
„თუ ვინმეს ვეცნობი, თუ ვინმემ იცის, ვინ ვარ, გთხოვთ, შეატყობინეთ ვინმეს.“
„პენის ძმამ მაშინვე დაურეკა მას და ჰკითხა: ‘უყურებ ტელევიზორს?’ და ‘მგონი,
ტელევიზორში ჯეფს აჩვენებენ,’ “ — თქვა მერლინ მიჰანმა, ჰანსენის სპიკერმა.
ჰანსენმა დაკარგულის შესახებ მას შემდეგ განაცხადა, რაც კანადაში მიმავალმა ინგრამმა არ
გაუარა დედას ბელინგემში (ვაშინგტონის შტატი), თუმცა მაშინ ძებნა უშედეგოდ დასრულდა.
ორშაბათს ღამით პოლიციის ორმა დენვერელმა დეტექტივმა ინტრამი სიეტლის რეისზე
გააცილა, სადაც მას საცოლე ელოდებოდა.
მისი დედა, დორინ ტომკინსი თვალცრემლიანი საუბრობდა იმ სირთულეებზე, რომელიც ჯერ
კიდევ აქვს მის ვაჟიშვილს და ოჯახს.
„ისევ ძალიან ძნელია, მაგრამ, იცით, რა? მე შევძლებ ამას,“ — თქვა მან ტელევიზიით
გამოსვლისას. „ადრეც გამომივიდა და ახლაც შევძლებ. იმდენჯერ შევძლებ და გავაკეთებ,
რამდენჯერად დასჭირდება ჩემს შვილს.“
მეხსიერება სრულად არასოდეს აღდგება. ინგრამს ამნეზიის ეპიზოდი 1995 წელს ჰქონდა,
როდესაც სასურსათო მაღაზიაში გასული უეცრად გაუჩინარდა. ადგილობრივი ოფიციალური
პირების ცნობით, ცხრა თვის შემდეგ იგი სიეტლის საავადმყოფოში იპოვეს. მისმა დედამ თქვა,
რომ მას სრულად არასოდეს აღდგენია მეხსიერება.
მიჰანმა, რომელიც ჰანსენთან მუშაობს სახელმწიფო კომუნილური მომსახურებისა და
ტრანსპორტის კომპანიაში, თქვა, რომ წყვილი უარს ამბობს ინტერვიუზე, რადგან მათ ინგრამის
მეხსიერების აღდგენაზე სურთ ყურადღების კონცენტრირება.
„ისინი ნაბიჯ-ნაბიჯ მიიწევენ წინ,“ — თქვა მიჰანმა.
„მან თქვა, რომ მის სახეს ვერ ცნობს, მაგრამ კარგად ცნობს მის გულს. იგი ვერ იხსენებს თავის
სახლს, მაგრამ ამბობს, რომ მათ სახლში თავს ისე გრძნობს, როგორც საკუთარ სახლში.“

დისოციაციური ამნეზია იშვიათად ჩნება მოზრდილობამდე

და, როგორც წესი, მოზრდილობაში იჩენს თავს. ასევე იშვიათია
მისი პირველად 50 წლის ასაკისთვის გამოჩენა (Sackeim &
Devanand, 1991). თუმცა, თუ ერთხელ გამოჩნდა დისოციაციურ
აშლილობები, საკმაოდ ხნიერ ასაკამდე გაგრძელდება.
გავრცელების შეფასება ყველგან 1.8-დან 7.3%-მდე დიაპაზონში
მერყეობს, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ დისოციაციური ამნეზია
ყველაზე გავრცელებული დისოციაციური აშლილობაა (Spiegel et
al., 2011).
ჯეფრი ალან ინგრამმა აღმოაჩინა,
ფუგის მდგომარეობა, ჩვეულებრივ, საკმაოდ მკვეთრად
რომ დენვერში იმყოფებოდა და
წარმოდგენა არ ჰქონდა, ვინ იყო ან წყდება, ინდივიდი სახლში ბრუნდება და, ყველაფერს თუ არა,
რატომ იყო იქ მას შემდეგ, რაც მომხდარის დიდ ნაწილს იხსენებს. ამ აშლილობაში
ერთი თვის წინ გაუჩინარდა დეზინტეგრირებული გამოცდილება მეხსიერების დაკარგვაზე
ვაშინგტონის შტატიდან.
მეტია და, სულ მცირე, იდენტობის გარკვეული ხარისხით
დეზინტეგრაციას მოიცავს, თუ ახალი იდენტობის სრულად მიღებას არა.
აშკარად განსხვავებულ დისოციაციურ მდგომარეობას, რომელიც არ გვხვდება დასავლურ
კულტურებში, ამოკს უწოდებენ (როგორც მორბენალ ამოკში). ეს აშლილობა უმეტესად მამაკაცებს
ემართებათ. ამოკმა იმიტომ მიიპყრო ყურადღბა, რომ ამ ტრანსისმაგვარ მდგომარეობაში მყოფი
ადამიანები ხშირად სასტიკად შეურაცხყოფენ და ზოგჯერ კლავენ ადამიანებს ან ცხოველებს. თუ
 390
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

თავად ინდივიდს არ მოკლავენ და ცოცხალი გადარჩება, მას, სავარაუდოდ, არ ემახსოვრება ეს

ეპიზოდი. ამოკი „მორბენალი“ სინდრომებიდან მხოლოდ ერთ-ერთია, რომელშიც ინდივიდი
ტრანსისმაგვარ მდგომარეობაში გადადის და უცბად ენერგიის საოცარ მოზღვავებას გრძნობს,
დარბის ან გარბის დიდი ხნის განმავლობაში. ამოკს თუ არ ჩავთვლით, „მორბენალი“
აშლილობები, დისოციაციურ აშლილობათა უმრავლესობის მსგავსად, ქალებში უფრო
გავრცელებულია. არქტიკის ადგილობრივ ხალხებს შორის მას პივლოკტოქს უწოდებენ, ნავაჯოს
ტომში კი — გაშმაგებულ ჯადოქრობას (frenzy witchcraft). მიუხედავად განსხვავებული
კულტურულად განპირობებული გამოხატულებისა, ამოკის გარდა სხვა მორბენალი აშლილობები
დისოციაციურ ფუგას ჰგვანან.
დისოციაციური აშლილობები მნიშვნელოვნად განსხვავდება სხვადასხვა კულტურაში.
მსოფლიოს ბევრ კუთხეში დისოციაციური ფენომენი ტრანსის ან შემპყრობილობის ფორმით
შეიძლება გამოვლინდეს. ჩვეული დისოციაციური სიმპტომები, როგორიც პიროვნების უეცარი
ცვლილებაა, მოცემული კულტურისთვის მნიშვნელოვანი სულის ჩასახლებას მიეწერება. ხშირად
ეს სული ძღვენს და პატივისცემას ითხოვს და იღებს მსხვერპლის ოჯახისგან და მეგობრებისგან.
სხვა დისოციაციური მდგომარეობების მსგავსად, ტრანსი ან შემპყრობილობა ქალებში უფროა
გავრცელებული და ხშირად ასოცირდება სტრესთან ან ტრავმასთან, რომელიც, დისოციაციური
ამნეზიისა და ფუგის მდგომარეობების მსგავსად, მიმდინარე მოვლენაა და არა — წარსულში
გადატანილი.
ტრანსი და შეპყრობილობა ზოგიერთი ტრადიციული რელიგიური და კულტურული
პრაქტიკის ნაწილია და არ ითვლება პათოლოგიურად ამ კონტექსტში. დისოციაციური ტრანსი
ხშირად გვხვდება ინდოეთში, ნიგერიაში (vinvusa), ტაილანდსა (phi pob) და სხვა აზიურ და
აფრიკულ ქვეყნებში (Mezzich et al., 1992; Saxena & Prasad, 1989; van Duijil, Cardeña, & de Jong, 2005).
შეერთებულ შტატებში კულტურულად მიღებული დისოციაცია ჩვეული მოვლენაა აფრიკელი
ამერიკელი მლოცველების შეხვედრებზე (Griffith et al., 1980), ადგილობრივი ამერიკელების
რიტუალებსა (Jilek, 1982) და პუერტო რიკოელი სპირიტისტების სეანსებზე (Comas-Diaz, 1981).
ბაჰამელები და სამხრეთელი აფრიკელი ამერიკელები ტრანსის სინდრომებს ყოველდღიურ
საუბარში ხშირად „გამოვარდნას“ უწოდებენ. სინგაპურში დისოციაციური ტრანსის აშლილობის
მქონე 58 ინდივიდის ობიექტური ტესტირებით მიღებულმა პიროვნულმა პროფილმა აჩვენა, რომ
ეს ინდივიდები, საკონტროლო ჯგუფთან შედარებით, მეტად იყვნენ მიდრეკილნი
ნერვიულობისკენ, აგზნებისკენ და ემოციური არასტაბილურობისკენ (იხ. Yap, Su, Lim, & Ong,
2002). მიუხედავად იმისა, რომ ტრანსი და შეპყრობილობა თითქმის არასოდეს გვხვდება
დასავლურ კულტურებში, ეს დისოციაციური მდგომარეობების ყველაზე გავრცელებული ფორმაა
სხვა დანარჩენ სამყაროში. როდესაც მდგომარეობა არასასურველია და მოცემული კულტურის
წევრები მას პათოლოგიურად მიიჩნევენ, განსაკუთრებით მაშინ, თუ ტრანსი ბოროტი სულით ან
სხვა პიროვნებით (იხ. ქვემოთ) შეპყრობილობის განცდას მოიცავს, ინდივიდის დიაგნოზი „სხვა
მითითებული დისოციაციური აშლილობა (დისოციაციური ტრანსი)“ იქნება (APA, 2013)..

დისოციაციური იდენტობის აშლილობა

დისოციაციური იდენტობის აშლილობის (დია, DID, Disociative Identity Disorder) მქონე
ადამიანებს 100-მდე ერთდროულად არსებული ახალი იდენტობა შეიძლება ჰქონდეთ, თუმცა
იდენტობების საშუალო რაოდენობა დაახლოებით 15-ია. ზოგ შემთხვევაში იდენტობები სრულია,
თითოეულს მისთვის დამახასიათებელი ქცევა, ხმის ტონი და ფიზიკური მანერები აქვს, მაგრამ
ბევრ შემთხვევაში მხოლოდ რამდენიმე მახასიათებელია ცალკე წარმოდგენილი. ამ შემთხვევაში
 391
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

იდენტობები მხოლოდ ნაწილობრივ არიან დამოუკიდებელნი. ამიტომ არ არის სწორი იმის თქმა,
რომ ამ დროს „მრავალი“ სრული პიროვნება არსებობს. სწორედ ამიტომ შეიცვალა აშლილობის
დასახელება DSM-ის ბოლო გამოცემაში და მას დისოციაციური იდენტობის აშლილობა ეწოდა.
განვიხილოთ ჯონას შემთხვევა, რომელიც პირველად ლუდვიგმა, ბრანდსმამ, უილბურმა,
ბენდფელდმა და ჯეიმისონმა აღწერეს (Ludwig, Brandsma, Wilbur, Bendfeldt, and Jameson, 1972).

ჯონა...გონების დამაბნეველი დაბნელებები

27 წლის აფრიკელი ამერიკელი ჯონა თავის ძლიერი აუტანელი ტკივილებისგან იტანჯებოდა.
ტკივილი ყოველ ჯერზე უფრო დიდხანს გრძელდებოდა. გარდა ამისა, მას არ ახსოვდა, რა
ხდებოდა თავის ტკივილის პერიოდებში იმ იშვიათი გამონაკლისის გარდა, როცა განსაკუთრებით
დიდი დრო იყო გასული. ბოლოს, გამორჩეულად მძიმე ღამის შემდეგ, როცა ადგომაც კი ვეღარ
შეძლო, ჯონამ ადგილობრივ საავადმყოფოს მიმართა. თუმცა, ჯონა საავადმყოფოში ტკივილის
გამო კი არ მივიდა, არამედ იმის გამო, რასაც, სხვების გადმოცემით, აკეთებდა თავის ძლიერი
ტკივილის დროს. მაგალითად, მას უთხრეს, რომ წინა ღამეს სასტიკად იჩხუბა ვიღაც კაცთან და
მისთვის დანის დარტყმას ცდილობდა. მერე გაიქცა და დიდი სისწრაფით დევნის შემდეგ,
პოლიციამ ესროლა. ცოლმა უთხრა, რომ თავის ტკივილის წინა შეტევისას ის მეუღლესა და სამი
წლის ქალიშვილს ხორცის საჭრელი დანით გამოეკიდა. თავის ტკივილების დროს, როცა
მოძალადესავით იქცეოდა, საკუთარ თავს „ომეგას ძე უსოფა აბდულას“ უწოდებდა. ერთხელ
ვიღაც კაცის მდინარეში გადაგდება სცადა. ის კაცი გადარჩა, ჯონამ კი მეოთხედი მილი დინების
საწინააღმდეგოდ იცურა და ასე გაიქცა. მეორე დილით გალუმპულს გაეღვიძა საკუთარ საწოლში
და არაფერი ახსოვდა.

კლინიკური აღწერა
ჯონას ჰოსპიტალიზაციის პერიოდში პერსონალს მის ქცევაზე უშუალოდ დაკვირვების
საშუალება ჰქონდა, იქნებოდა ეს თავის ტკივილების პერიოდი თუ დროის ის მონაკვეთები,
რომელიც მას არ ახსოვდა. ამ პერიოდებში ის სხვა სახელზე რეაგირებდა, სხვაგვარად იქცეოდა და
ზოგადად სულ სხვა პიროვნება იყო. თავად ჯონას გარდა, კლინიკოსებმა მასში სამი ცალკეული
იდენტობა ანუ ალტერი განარჩიეს. (დია-ს შემთხვევაში ალტერს შემოკლებულად განსხვავებულ
იდენტობებს ანუ პიროვნებებს უწოდებენ.) პირველ ალტერს სემი ერქვა. ის რაციონალური,
მშვიდი და გაწონასწორებული იყო. მეორე ალტერი, კინგ იანგი, პასუხს აგებდა ყველა სექსუალურ
აქტივობაზე და განსაკუთრებით დაინტერესებული იყო, რომ შეძლებისდაგვარად ბევრი
ჰეტეროსექსუალური ურთერთობა ჰქონოდა. მესამე ალტერი საშიში მოძალადე უსოფა აბდულა
იყო. საინტერესოა, რომ ჯონამ არაფერი იცოდა ამ სამი ალტერის შესახებ. სემმა ყველაზე მეტი რამ
იცოდა დანარჩენი პიროვნებების შესახებ. კინგ იანგს და უსოფა აბდულას მხოლოდ მცირედი,
ირიბად მიღებული ინფორმაცია ჰქონდათ დანარჩენების შესახებ.
საავადმყოფოში ფსიქოლოგებმა გაარკვიეს, რომ სემი პირველად მაშინ გამოჩნდა, როდესაც
ჯონა დაახლოებით 6 წლის იყო. ეს იმის შემდეგ მალევე მოხდა, რაც პატარა ჯონამ დაინახა, დედამ
როგორ დაარტყა დანა მამას. როცა მარტოები იყვნენ, დედა ჯონას ზოგჯერ გოგოს სამოსში
გამოაწყობდა ხოლმე. სემი ახალი გამოჩენილი იყო, როცა ერთ-ერთ ასეთ მომენტში კინგ იანგიც
გაჩნდა. 9 ან 10 წლის ასაკში ჯონას მოძალადე თეთრკანიანი მოზარდები დაესხნენ თავს. ამ
მომენტში გაჩნდა უსოფა აბდულა და განაცხადა, რომ ის ჯონას დასაცავად არსებობდა.
 392
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

DSM-5-ის კრიტერიუმები დისოციაციური იდენტობის აშლილობისთვის მოიცავს ამნეზიას,

როგორც დისოციაციური ამნეზიის შემთხვევაში. თუმცა, დია-ში იდენტობაც
ფრაგმენტირებულია. ის, თუ რამდენი პიროვნება ცხოვრობს ერთ სხეულში, შედარებით
უმნიშვნელოა. ბევრს არაფერს ცვლის, ეს 3, 4 ან თუნდაც 100 პიროვნება იქნება თუ არა. კიდევ
ერთხელ ვიტყვით, რომ ამ აშლილობის განმსაზღვრელი მახასიათებელი ის არის, რომ პიროვნების
იდენტობის გარკვეული ასპექტები დისოცირებულია.

მახასიათებლები
პიროვნება, რომელიც პაციენტი ხდება და დახმარებას ითხოვს, როგორც წესი, „მასპინძელი“
იდენტობაა. მასპინძელი პიროვნებები, ჩვეულებრივ, იდენტობის სხვადასხვა ფრაგმენტის
შეკოწიწებას ცდილობენ, მაგრამ, საბოლოოდ, გადაიტვირთებიან და ვერ უკმლავდებიან ამ
ამოცანას. დახმარების მაძიებელი პირველი პიროვნება იშვიათად არის ორიგინალური პიროვნება.
როგორც წესი, მასპინძელი პიროვნება მოგვიანებით ვითარდება (Putnam, 1992). ბევრ პაციენტს
ჰყავს, სულ მცირე, ერთი იმპულსური ალტერი, რომელიც სექსუალობას უმკლავდება და ფული
შემოაქვს, რასაც ზოგჯერ მეძავეობით ახერხებს. სხვა შემთხვევებში ყველა ალტერი შეიძლება თავს
იკავებდნენ სექსისგან. კროსგენდერული ალტერები არ არის იშვიათობა. მაგალითად, პატარა
სხარტ ქალს ძლიერი მამაკაცი ალტერი შეიძლება ჰყავდეს, რომელიც მისი დამცველის ფუნქციას
შეასრულებს.
ერთი პიროვნებიდან მეორეზე გადასვლას გადართვას უწოდებენ. ჩვეულებრივ, გადართვა
მომენტალურად ხდება (თუმცა ფილმებსა და ტელევიზიაში ეს მომენტი ხშირად გაწელილია მეტი
დრამატიზმისთვის). გადართვის დროს ფიზიკური ცვლილებებიც შეიძლება მოხდეს. პოზა, სახის
გამომეტყველება, სახის მოძრაობის პატერნები და შეზღუდული ფიზიკური უნარებიც კი
შეიძლება გაჩნდეს. ერთ კვლევაში აჩვენეს, რომ შემთხვევათა 37%-ში წამყვანი ხელი (მემარჯვენე
ან ცაცია) იცვლებოდა (Putnam, Guroff, Silberman, Barban, & Post, 1986).

შესძლებელია თუ არა იდა-ის სიმულირება?

ფრაგმენტირებული იდენტობები „რეალურია“ თუ პიროვნება უბრალოდ სიმულირებს
პასუხისმგებლობის ან სტრესის თავიდან ასაცილებლად? როგორც კონვერსიული აშლილობების
შემთხვევაში, აქაც ძნელია ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა რამდენიმე მიზეზის გამო (Kluft, 1999).
პირველი, მტკიცებულება მიუთითებს, რომ დია-ის მქონე ინდივიდები სუგესტიურები
(შთაგონებადები) არიან (Bliss, 1984; Giesbrecht et al., 2008; Kihlstrom, 2005). შესაძლებელია, რომ
ალტერები თერაპევტების მიერ დასმულ მიმანიშნებელ კითხვებზე საპასუხოდ ჩნდებიან
ფსიქოთერაპიის პროცესში ან მაშინ, როცა პიროვნება ჰიპნოტურ მდგომარეობაში იმყოფება.
ცხრილი N6.6. დისოციაციური იდენტობის აშლილობის დიაგნოსტიკური კრიტერიუმები.

A. იდენტობის რღვება, რომელიც ორი ან მეტი ცალკეული პიროვნული მდგომარეობით ხასიათდება

და ზოგიერთ კულტურაში შეიძლება აღიწერებოდეს, როგორც შეპყრობილობის გამოცდილება. მე-ს
შეგრძნებისა და ქცევის შესამჩნევი წყვეტა, რასაც თან ახლავს აფექტში, ქცევაში, ცნობიერებაში,
მეხსიერებაში, აღქმაში, კოგნიციასა და/ან სენსორულ-მოტორულ ფუნქციონირებაში. ეს ნიშნები და
სიმპტომები სხვებმა შეიძლება შეამჩნიონ ან თავად ინდივიდმა აღწეროს.

B. ყოველდღიური მოვლენების, მნიშვნელოვანი პიროვნული ინფორმაციის და/ან ტრავმული

მოვლენების მოგონებისას განმეორებითი ჩავარდნები, რომელიც არ შეესაბამება ჩვეულებრივ
გულმავიწყობას.
 393
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

C. სიმპტომები კლინიკურად მნიშვნელოვან დისტრესს ან გაუარესებას იწვევენ სოციალურ,

პროფესიულ ან ფუნქციონირების სხვა მნიშვნელოვან სფეროში.

D. დარღვევა არ არის ფართოდ მიღებული კულტურული ან რელიგიური პრაქტიკის ნაწილი. შენიშვნა:

ბავშვებში სიმპტომები არ მიეწერება წარმოსახულ მეგობარს ან ფანტაზიის სხვა თამაშს.

E. სიმპტომები არ მიეწერება ნივთიერების (მაგალითად, ალკოჰოლით ინტოქსიკაციის დროს გონების

დაბინდვას ან ქაოტურ ქცევას) მოქმედებას ან სხვა სამედიცინო მდგომარეობას (მაგალითად,
კომპლექსურ პარციალურ კრუნჩხვებს).

წყაროდან American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC.

კენეთი... მხრჩობელი გორაკებიდან

1970-იანი წლების ბოლოს კენეთ ბიანკიმ სასტიკად გააუპატიურა და მოკლა 10 ახალგაზრდა
ქალი ლოს ანჯელესის მიდამოებში და მათი შიშველი სხეულები კარგად შესამჩნევ ადგილებზე
დატოვა სხვადასხვა გორაკზე. საჭიროზე მეტი მტკიცებულებისდა მიუხედავად, რომ სწორედ
ბიანკი იყო „მხრჩობელი გორაკებიდან“, ის მაინც ამტკიცებდა, რომ უდანაშაულო იყო და ამით
ზოგიერთ პროფესიონალს დია-ის სავარაუდო დიაგნოზისკენ უბიძგებდა. მისმა ადვოკატმა
კლინიკური ფსიქოლოგი მიუყვანა, რომელმაც ჰიპნოტურ მდგომარეობაში გადაიყვანა და ჰკითხა,
კენეთის რომელიმე სხვა ნაწილიც ხომ არ არსებობდა, ვისთანაც საუბარს შეძლებდა. და როგორ
ფიქრობთ, რა მოხდა? ვიღაცამ, რომელიც თავის თავს „სტივს“ უწოდებდა, უპასუხა და თქვა, რომ
ყველა მკვლელობა მისი ჩადენილი იყო. სტივმა ისიც თქვა, რომ კენმა არაფერი იცოდა ამ
მკვლელობების შესახებ. ამ მტკიცებულებით შეიარაღებულმა ადვოკატმა შეურაცხადობის
საფუძველზე უდანაშაულობის სარჩელი შეიტანა სასამართლოში.
სასამართლომ უკვე ასაკოვანი ცნობილი კლინიკური ფსიქოლოგი და ფსიქიატრი მარტინ ორნი
გამოიძახა, რომელიც მსოფლიოში ერთ-ერთი წამყვანი ექსპერტი იყო ჰიპნოზისა და
დისოციაციური აშლილობების მიმართულებით (Orne, Dinges, & Orne, 1984). ორნმა იმის მსგავსი
პროცედურები გამოიყენა, რომელიც კონვერსიული სიბრმავის შემთხვევაში განვიხილეთ, რათა
გაერკვია, სიმულირებდა ბიანკი დია-ს თუ მართლაც ჰქონდა ფსიქოლოგიური აშლილობა.
მაგალითად, სიღრმისეული ინტერვიუს მსვლელობისას, ორნმა თქვა, რომ ჭეშმარიტი
მრავლობითი პიროვნული აშლილობა, სულ მცირე, სამ პიროვნებას მოიცავს. ბიანკიმ ამის შემდეგ
მალევე შექმნა მესამე პიროვნება. მისი მეგობრებისა და ნათესავების ინტერვიუირების შედეგად
ორნმა გაარკვია, რომ არაფრით დასტურდებოდა ცალკეული განსხვავებული პიროვნებების
არსებობა ბიანკის დაპატიმრებამდე. ფსიქოლოგიურმა ტესტებმაც ვერანაირი მნიშვნელოვანი
განსხვავება ვერ გამოავლინეს პიროვნებებს შორის. ჭეშმარიტად ფრაგმენტირებულ იდენტობებს
ხშირად განსხვავებული შედეგები აქვთ პიროვნულ ტესტებში. ბიანკის ოთახში
ფსიქოპათოლოგიის რამენიმე წიგნი იპოვეს. მაშასადამე, მას, სავარაუდოდ, კარგად ჰქონდა
შესწავლილი ეს საკითხი. ორნმა დაასკვნა, რომ ბიანკი ისე პასუხობდა, როგორც ჰიპნოზის
სიმულირებისას და არა ისე, როგორ ღრმა ჰიპნოზის მდგომარეობაში რეაგირებენ ადამიანები.
ორნის ჩვენებების საფუძველზე ბიანკი დამნაშავედ ცნეს და უვადო პატიმრობა მიუსაჯეს.

ზოგმა მკვლევარმა დისოციაციური გამოცდილების სიმულაციის უნარი იკვლია. სპანოსმა,

უიკსმა და ბერტრანდმა (Spanos, Weeks, and Bertrand, 1985) ექსპერიმენტულად აჩვენეს, რომ
კოლეჯის სტუდენტებს შეეძლოთ ალტერის სიმულირება, თუ ეცოდინებოდათ, რომ სიმულირება
შესაძლებელი იყო, როგორც ბიანკისთან ინტერვიუში. კვლევაში მონაწილე ყველა სტუდენტს
სთხოვეს, რომ დამნაშავე მკვლელის როლი შეესრულებინა, რომელიც ამტკიცებდა, რომ
 394
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

უდანაშაულო იყო. მონაწილეებმა ზუსტად ისეთი ინტერვიუირება გაიარეს, როგორიც ორნმა

ბიანკის ჩაუტარა. ინტერვიუ სიტყვა-სიტყვით გამეორდა. განაჩენისთვის თავის არიდების
მიზნით, მონაწილეთა 80%-ზე მეტმა მოახდინა ალტერნატიული პიროვნების სიმულირება. იმ
ჯგუფებში, რომლებსაც შედარებით ბუნდოვანი ინსტრუქცია მისცეს და პირდაპირ არ მიუთითეს
ალტერნატიული პიროვნების შესაძლო არსებობაზე, გაცილებით ნაკლებად ალბათური იყო
ალტერის დაცვის სახით გამოყენება.
კოგნიტური მეცნიერების მეთოდოლოგიის გამოყენებით მეხსიერების, კერძოდ,
იმპლიციტური (არაცნობიერი) მეხსიერების ობიექტური შეფასება აჩვენებს, რომ დია-ის მქონე
პაციენტების მეხსიერების პროცესები არ განსხვავდება „ნორმალურისგან“ (Allen & Movius, 2000;
Huntjens et al., 2002; Huntjens, Postma, Peters, Woertman, & van der Hart, 2003). მკვლევრების ჯგუფმა
(Huntjens, et. al., 2006) აჩვენა, რომ დია-ის მქონე პაციენტები სხვა იდენტობების შემთხვევაში
უფრო მეტად ჰგავდნენ სიმულატორებს, როცა ამტკიცებდნენ, რომ მათ შესახებ არაფერი იცოდნენ
(ინტერიდენტური ამნეზია), რაც სიმულაციის და გაყალბების ეჭვს ბადებდა. ეს ეწინააღმდეგება
დია-ის მქონე პაციენტებთან ინტერვიუებით მოპოვებულ მონაცემებს, რომლის მიხედვითაც,
სხვადასხვა ალტერს განსხვავებული მეხსიერება და მოგონებები აქვს. გარდა ამისა, კონგმა, ალენმა
და გლისკიმ (Kong, Allen, and Glisky, 2008) აჩვენეს, რომ დია-ის მქონე მონაწილეებს ისეთივე
წარმატებით შეეძლოთ ერთი იდენტობის მდგომარეობაში დახსომებული სიტყვის მეორეში
გადართვის შემდეგ გახსენება, როგორც ნორმალურ მონაწილეებს, მიუხედავად იმისა, რომ თავად
ინტერიდენტურ ამნეზიას უჩიოდნენ.
სიმულირების შესახებ ამ მონაცემებსა და ჰიპნოზის
ეფექტზე დაყრდნობით სპანოსმა (Spanos, 1996)
ივარაუდა, რომ დია-ის სიმპტომები, უმეტესად,
თერაპევტის ფაქტორით შეიძლება აიხსნას, რომელიც
შთაგონებად ინდივიდებს თავისდაუნებურად
სთავაზობს იდეას ალტერების არსებობის შესახებ. ამ
მოდელს „სოციოკოგნიტურ მოდელს“ უწოდებენ, რადგან
თერაპევტი სოციალურად განამტკიცებს იდენტობის
ფრაგმენტების არსებობის შესაძლებლობასა და
1967 წელს გადაღებულ ფილმში „ევას სამი ადრეული ტრავმას (Kihlstrom, 2005; Lilienfeld et al., 1999).
სახე“ დრამატულად არის წარმოდგენილი
კრის საიზმორის შემთხვევა, რომელსაც ამერიკელი ფსიქიატრების გამოკითხვამ აჩვენა, რომ
იდენტობის დისოციაციური აშლილობა თითქმის არ არსებობს კონსენსუსი დია-ის მეცნიერული
ჰქონდა და მისი დიაგნოზი საზოგადოებაში ვალიდობის შესახებ. კერძოდ, შერჩევის მესამედი
წინააღმდეგობრივ მოსაზრებებს იწვევდა.
დარწმუნებული იყო, რომ დიაგნოზი ყოველგვარი
ყოყმანის გარეშე უნდა დაემატებინათ DSM-ში (Pope, Oliva, Hudson, Bodkin, & Gruber, 1999). (ამ
მოსაზრებს კიდევ დავუბრუნდებით ყალბი მოგონებების განხილვისას.)
მეორე მხრივ, ზოგიერთი ობიექტური ტესტი აჩვენებს, რომ ფრაგმენტირებული იდენტობის
მქონე ბევრი ადამინი ცნობიერად და განზრახ არ სიმულირებს (Kluft, 1991, 1999). კონდონმა,
ოგსტონმა და პაკომ (Condon, Ogston, and Pacoe, 1969) შეისწავლეს ფილმი კრის საიზმორის შესახებ,
რომელიც წიგნისა და ფილმის „ევას სამი სახე“ პროტოტიპი იყო. მათ გაარკვიეს, რომ ერთ-ერთ
პიროვნებას (ევა ბლეკს) მიკროსიელმე (განსხვავება თვალების ლატერალური მოძრაობაში)
ჰქონდა, რომელიც არ შეინიშნებოდა სხვა პიროვნებების შემთხვევაში. ეს ოპტიკური განსხვავება
ს. დ. მილერმა (Miller, 1989) დაადასტურა. მან აჩვენა,რომ დია-ის მქონე პაციენტებს საშუალოდ
4.5-ჯერ უფრო ხშირად ეცვლებათ ოპტიკური ფუნქციონირება ალტერნატიული იდენტობებისას,
ვიდრე საკონტროლო პაციენტებს, რომლებიც ალტერნატიული პიროვნებების სიმულირებას
 395
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

ახდენენ. მილერი ასკვნის, რომ ძნელია ოპტიკური ცვლილებების, მათ შორის მხედველობის
სიმახვილის, თვალის მანიფესტირებული რეფრაქციისა და თვალის კუნთის ბალანსის
ცვლილების სიმულირება. ლუდვიგმა და მისმა კოლეგებმა (Ludwig, et. al., 1972) აღმოაჩინეს, რომ
ჯონას სხვადასხვა იდენტობას განსხვავებული ფიზიოლოგიური რეაქციები ჰქონდა ემოციურად
დატვირთულ სიტყვებზე, მათ შორის ელექტრული აქტივობა, სხვა მხრივ შეუმჩნეველი საოფლე
ჯირკვლების მოქმდების მაჩვენებელი და თავის ტვინის ელექტროენცეფალოგრამის ტალღები.
ფუნქციური მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიის გამოყენებით, ერთი პაციენტის ტვინის
ფუნქციონირების ცვლილებებს დააკვირდნენ, როცა ის ერთიდან მეორე პიროვნებაზე
ერთვებოდა. უფრო კონკრეტულად, ამ პაციენტს გადართვის შემდეგ ცვლილებები აღენიშნა
ჰიპოკამპუსისა და საფეთქლის მედიალური წილის აქტივობაში (Tsai, Condie, Wu, & Chang, 1999).
შემდგომმა კვლევებმა დაადასტურა, რომ განსხვავებულ ალტერებს უნიკალური
ფსიქოფიზიოლოგიური პროფილები აქვთ (Cardeña & Gleaves, 2003; Putnam, 1997). კლუფტმა
(Kluft, 1999) სიმულიანტებისა და დია-ის მქონე პაციენტების ერთმანეთისგან განსხვავების სხვა
დამატებითი კლინიკური სტრატეგიები შემოგვთავაზა, მათ შორის დაკვირვებები, რომ
სიმულიანტებს ერთი სული აქვთ, როდის გვაჩვენებენ თავიანთ სიმპტომებს და შეუცდომლად
აკეთებენ ამას, ხოლო დია-ის მქონე პაციენტებისგან სიმპტომების დამალვის მცდელობა უფრო
მოსალოდნელია.

ანა ო. ... გამოაშკარავებული

კიდევ ერთხელ ვუბრუნდებით ცნობილ შემთხვევას, რომელმაც არაცნობიერის შესახებ
პირველ მიგნებებს მისცა ბიძგი და თავისი წვლილი შეიტანა ფსიქოანალიზის განვითარებაში. ჩვენ
უკვე აღვწერეთ ანა ო.-ის მარჯვენა მკლავის დამბლის კონვერსიული სიმპტომები, სხეულის
მარჯვენა მხარის ანესთეზია და მშობლიურ გერმანულ ენაზე საუბრის უნარის დაკარგვა (თუმცა
ის ბრწყინვალედ საუბრობდა ინგლისურად). მას შემდეგ გაუმჯობესდა მნიშვნელოვნად მისი
ფიზიკური შესაძლებლობები, რაც მეხსიერებაში ამოიტანა ტრავმული მოგონება იმის შესახებ, თუ
როგორც უვლიდა მომაკვდავ მამას.
ანა ო.-ს სინამდვილეში ბერთა პაპენჰეიმი ერქვა და ის საოცარი ქალი იყო. ბევრმა ადამიანმა არ
იცის, რომ ბროიერმა ის საბოლოოდ ვერ განკურნა. ბროიერი 1882 წელს დანებდა. შემდეგი ათი
წლის განმავლობაში, განახლებული კონვერსიული სიმპტომების გამო, ბერთა რამდენჯერმე
მოხვდა ფსიქიატრიულ კლინიკაში მანამ, ვიდრე ნელ-ნელა არ გამოჯანმრთელდა. ის პირველი
სოციალური მუშაკი ქალი გახდა და დაუღალავად იბრძოდა ქალებზე სექსუალური ძალადობის
წინააღმდეგ (Putnam, 1992). მან მთელი თავისი ცხოვრება იმ ქალების განთავისუფლებას
მიუძღვნა, რომლებიც პროსტიტუციისა და მონობის ტყვეობაში იმყოფებოდნენ ევროპაში,
რუსეთსა და ახლო აღმოსავლეთში. ის საკუთარი სიცოცხლის რისკის ფასად შედიოდა
ბორდელებში და ათავისუფლებდა ქალებს. მან დაწერა პიესა „ქალთა უფლებები“, რომელიც
სადისტ მამაკაცებსა და ქალებზე მიმდინარე ძალადობას შეეხებოდა. მან 1904 წელს ებრაელ ქალთა
ლიგა დააარსა, 1907 წელს კი — გაუთხოვარ ქალთა თავშესაფარი. მისი, როგორც ერთ-ერთი
პირველი მებრძოლი ფემინისტის, განუზომელი წვლილის აღსანიშნად და საპატივსაცემად
გერმანიის მთავრობამ სამახსოვრო მარკა გამოუშვა (Sulloway, 1979).
პაპენჰეიმის მეგობრები აღნიშნავდნენ, რომ მას, სავარაუდოდ, „ორმაგი ცხოვრება“ ჰქონდა.
ერთი მხრივ, ის რადიკალური ფემინისტი და რეფორმატორი იყო, მეორე მხრივ, XIX საუკუნის
დასასრულის ვენის კულტურულ ელიტას მიეკუთვნებოდა. ბროიერის ჩანაწერებიდან ცხადი
ხდება, რომ „ორი ანა ო.“ არსებობდა და ის დია-ით იტანჯებოდა. ერთი პიროვნება დეპრესიული
 396
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

და მშფოთვარე, მაგრამ სხვა მხრივ შედარებით ნორმალური იყო; თუმცა ერთ წამში შეიძლებოდა
პირქუშ და ავისმომასწავებელ პიროვნებად ქცეულიყო. ბროიერი დარწმუნდა, რომ ამ დროს „ანა“
ვიღაც სხვა იყო; ვიღაც, ვისაც ჰალუცინაციები ჰქონდა და ილანძღებოდა. ეს იყო მეორე ანა ო.,
რომელსაც კონვერსიული სიმპტომები აღენიშნებოდა. მეორე ანა ო. მხოლოდ ინგლისურად
ლაპარაკობდა ან ოთხ-ხუთ ენას ურევდა ერთმანეთში. პირველი ანა ო. გამართულად საუბრობდა
ფრანგულად და იტალიურად და, ასევე, ცხადია, მშობლიურ გერმანულ ენაზე. აღსანიშნავია, რომ
ერთ პიროვნებას არ ახსოვდა, რა ხდებოდა მაშინ, როცა მეორე „გამოდიოდა“. პიროვნების
მომენტალური გადართვის გამოწვევა თითქმის ყველაფერს შეეძლო, მაგალითად, ფორთოხლის
დანახვას, რომელიც ანა ო.-ის ძირითადი საკვები იყო, როცა მამას უვლიდა. პუტნამი (1992, გვ. 36)
აღნიშნავს, რომ როდესაც პაპენჰეიმი 1936 წელს სიმსივნით გარდაიცვალა, „ამბობდნენ, რომ ორი
ანდერძი დატოვა და თითოეული განსხვავებული კალიგრაფიით იყო შესრულებული.“3

სტატისტიკა
ჯონას ოთხი იდენტობა ჰქონდა, ანა ო.-ს — მხოლოდ ორი, მაგრამ კლინიკოსების მიერ
აღწერილი ალტერნატიული პიროვნებების საშუალო რაოდენობა 15-ს უახლოვდება (Ross, 1997;
Sackeim & Devanand, 1991). დია-ის მქონე ადამიანებში ქალებისა და მამაკაცების თანაფარდობაა
9:1, თუმცა ეს მონაცემები დაგროვილ შესწავლილ შემთხვევებს ეყრდნობა და არა — გამოკითხვებს
(Maldonado, Butler, & Spiegel, 1998). აშლილობა თითქმის ყოველთვის ბავშვობაში იწყება, ხშირად 4
წლის ასაკისთვის, თუმცა, სიმპტომები, ჩვეულებრივ, აშლილობის დიაგნოსტირებამდე
დაახლოებით 7 წლით ადრე ჩნდება (Maldonado et al., 1998; Putnam et al., 1986). თუ ერთხელ
დამკვიდრდა, მკურნალობის არარსებობის პირობებში, აშლილობა მთელი ცხოვრების მანძილზე
გასტანს. დია მნიშვნელოვნად არ ვარირებს პიროვნების ცხოვრების მანძილზე, თუმცა ზოგიერთი
მონაცემი მიუთითებს, რომ გადართვების სიხშირე ასაკთან ერთად იკლებს (Sackeim & Devanand,
1991). ახალი ცხოვრებისეული სიტუაციების საპასუხოდ განსხვავებული პიროვნებები შეიძლება
წარმოიქმნან, როგორც ეს ჯონას შემთხვევაში მოხდა.
არ არსებობს კარგი ეპიდემოლოგიური კვლევები პოპულაციაში აშლილობის გავრცელების
შესახებ, თუმცა დღეს მკვლევრები ფიქრობენ, რომ ის იმაზე მეტად არის გავრცელებული, ვიდრე
ადრე ეგონათ (Kluft, 1991; Ross, 1997). მაგალითად, დიდი რაოდენობით მძიმე მდგომარეობაში
მყოფი სტაციონარული პაციენტების ნახევრად სტრუქტურირებულმა ინტერვიუებმა აჩვენა, რომ
დია-ის გავრცელების სიხშირე ჩრდილოეთ ამერიკაში 3-6%-ია (Ross, 1997; Ross, Anderson, Fleisher,
& Norton, 1991; Saxe et al., 1993) და დაახლოებით 2%-ს შეადგენს ჰოლანდიაში (Friedl & Draijer,
2000). დღეისათვის საუკეთესო გამოკითხვაში, რომელიც არაკლინიკურ გარემოში (თემში) შარშან
აშშ-ში ჩატარდა, გავრცელების მაჩვენებელი 1.5% იყო (Johnson et al., 2006).
დია-ის მქონე პაციენტთა დიდ ნაწილს სხვა ფსიქოლოგიური აშლილობებიც აღენიშნებათ. ეს
შეიძლება იყოს შფოთვა, ნივთიერებების ბოროტად გამოყენება, დეპრესია და პიროვნული
აშლილობები (Giesbrecht et al., 2008; Johnson et al., 2006; Kluft, 1999; Ross et al., 1990). 100-ზე მეტი
პაციენტისგან შემდგარ ერთ შერჩევაში საშუალოდ შვიდი დამატებითი დიაგნოზი დაფიქსირდა
(Ellason & Ross, 1997). სხვა 42 პაციენტის კვლევაში მძიმე კომორბიდული პიროვნული
აშლილობები, მათ შორის, მოსაზღვრე ნიშნები, აღინიშნა (Dell, 1998). ზოგ შემთხვევაში
კომორბიდულობის ასეთი მაღალი მაჩვენებელი შეიძლება იმის მანიშნებელი იყოს, რომ
გარკვეულ აშლილობებს, როგორიცაა მოსაზღვრე პიროვნული აშლილობა, ბევრი საერთო აქვს

3
აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ეს კვლევა არ გამხდარა ფსიქოანალიზის თანამედროვე გადასინჯვის მიზეზი
და საუფძველი.
 397
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

დია-სთან, მაგალითად, თვითგანადგურება, ზოგჯერ სუიციდური ქცევა და ემოციური

არასტაბილურობა. ზოგ მკვლევარს მიაჩნია, რომ დია-ის სიმპტომების უმეტესობა საუკეთესოდ
აიხსნება მოსაზღვრე პიროვნული აშლილობის მახასიათებლებით (Lilienfeld & Lynn, 2003).
ვინაიდან ამ აშლილობისთვის ჩვეულია აუდიალური ჰალუცინაციები, დია-ის მქონე პაციენტებს
ხშირად შეცდომით ფსიქოტური აშლილობის დიაგნოზს უსვამენ. თუმცა, აქვე უნდა ითქვას, რომ
დია-ში პაციენტიებს ხმები საკუთარი თავის შიგნიდან ესმით და არა — გარედან, როგორც ეს
ფსიქოტური აშლილობების დროს ხდება. ვინაიდან დია-ის მქონე პაციენტებმა, როგორც წესი,
იციან, რომ ეს ხმები ჰალუცინაციებია, ისინი არ აღიარებენ მათ არსებობას და განდევნიან. ხშირად
ისინი პიროვნებას რაღაც ისეთი გაკეთებისკენ წააქეზებენ, რაც მის ნებას ეწინააღმდეგება, ამიტომ
ისინი დემონებით შეპყრობილებს ჰგვანან. ეს განსაკუთრებით მართებულია სხვა კულტურებში
(Putnam, 1997). მიუხედავად სისტემატური კვლევების უქონლობისა, დია სხვადასხვაგვარ
კულტურებში გვხვდება მთელი მსოფლიოს მასშტაბით, განსაკუთრებით, შეპყრობილობის
გამოცდილების სახით, რომელიც დია-ის ერთ-ერთ მანიფესტაციას წარმოადგენს (Boon & Draijer,
1993; Coons, Bowman, Kluft, & Milstein, 1991; Ross, 1997). კუნსმა და მისმა კოლეგებმა (Coons, et. al.,
1991) დია-ის შემთხვევები 21 განსხვავებულ ქვეყანაში დააფიქსირეს.

მიზეზები
ნამდვილად ინფორმაციული იქნებოდა ყველა დისოციაციური აშლილობის მიზეზების
შესახებ ამჟამად ჩვენს ხელთ არსებული ემპირიული მტკიცებულებების მიმოხილვა, რასაც
მოგვიანებით გავაკეთებთ, მაგრამ ამჯერად მხოლოდ დია-ის ეტიოლოგიაზე შევჩერდეთ.
ცხოვრებისეული სიტუაციები, რომლებიც დია-ის განვითარებას უწყობს ხელს, საკმაოდ ნათელია,
ყოველ შემთხვევაში, ერთი ასპექტით მაინც. ამ აშლილობით მოსული თითქმის ყველა პაციენტი
ეუბნება ფსიქიკური ჯანმრთელობის სპეციალისტს, რომ საშინლად, ხშირად ენით აუწერლად
ძალადობდნენ მასზე ბავშვობაში.
წარმოიდგინეთ, ასეთ ასეთ სიტუაციაში მყოფი ბავშვი რომ იყოთ, რას გააკეთებდით? ძალიან
პატარა ხართ იმისთვის, რომ გაიქცეთ. ძალიან პატარა ხართ, რომ ოფიციალურ პირებს
დაუკავშირდეთ. მიუხედავად იმისა, რომ ტკივილი აუტანელია, თქვენ არ იცით, რომ ასეთი
მდგომარეობა უჩვეულო და არასწორია. არის ერთი რამ, რისი გაკეთებაც შეგიძლიათ. თქვენ
შეგიძლიათ ფანტაზიის სამყაროში გაიქცეთ და ვიღაც სხვად გადაიქცეთ. თუ ასეთი გაქცევა ერთი
წუთით მაინც გააყუჩებს ფიზიკურ და ემოციურ ტკივილს ან შემდეგ ერთ საათს ატანადს გახდის,
არის შანსი, რომ ისევ გაიქცევით. ასე თქვენი გონება სწავლობს, რომ უსაზღვროა საჭიროებისდა
მიხედვით იდენტობების შექმნის შესაძლებლობა. თხუთმეტი? ოცდახუთი? ასი? სწორედ ეს
რაოდენობები დაფიქსირდა ზოგიერთ შემთხვევაში. თქვენ ყველაფერს გააკეთებთ, რომ გადარჩეთ
და გაუძლოთ ცხოვრებას. გამოკითხვების მიხედვით, დია-ის შემთხვევაში ხშირია ბავშვობის
დროინდელი ტრავმა (Gleaves, 1996; Ross, 1997). პუტნამმა და მისმა კოლეგებმა (1986) 100
შემთხვევა შეისწავლეს და აღმოაჩინეს, რომ პაციენტთა 97%-ს მნიშვნელოვანი ტრავმა ჰქონდა
გადატანილი. ეს, როგორც წესი, სექსუალური ან ფიზიკური ძალადობა იყო. 68%-მა ინცესტი
დაასახელა. როსმა და მისმა კოლეგებმა (Ross, et. al., 1990) ნახეს, რომ 97 შემთხვევიდან 95%-მა
ფიზიკური ან სექსუალური ძალადობა დაასახელა. ზოგიერთ ბავშვი ცოცხლად დამარხვის
ამბავსაც ყვებოდა. ზოგს ასანთით, ცხელი უთოთი, სამართებლის პირით ან შუშის ნამსხვრევებით
აწამებდნენ. მკვლევრებმა, დია-ის მქონე 12 პაციენტთან, სულ მცირე ადრეული სექსუალური
ძალადობის გამოცდილების არსებობა დაადასტურეს, რაც ადრეული ჩანაწერების, ნათესავებისა
და ნაცნობების ინტერვიუირებით და სხვა მეთოდების გამოყენებით მათი წასრულის შესწავლით
 398
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

გახდა შესაძლებელი (Lewis, Yeager, Swica, Pincus, & Lewis, 1997). თუმცა, კლუფტი (1996, 1999)
აღნიშნავს, რომ პაციენტების ზოგიერთი ანგარიში სიმართლეს არ შეესაბამება და მოგონილია.
ყველა ტრავმას ძალადობა არ იწვევს. პუტნამი (1992) აღწერს საომარ ზონაში მცხოვრებ
ახალგაზრდა გოგონას, რომელმაც საკუთარი თვალით ნახა, როგორ გაიფანტა მისი მშობლების
ნაფლეთები ველზე ძლიერი აფეთქების შემდეგ. მისი სულისშემძვრელი რეაქცია ის იყო, რომ
ნაწილ-ნაწილ სცადა სხეულის ნაწილების შეგროვება.
ასეთმა დაკვირვებებმა სპეციალისტები ფართო მასშტაბიან შეთანხმებამდე მიიყვანა, რომ დია-
ის ფესვები სასტიკ ძალადობასთან ასოცირებული მდგრადი უარყოფითი აფექტისგან გაქცევის
ანუ „დისოცირების“ ბუნებრივ ტენდენციაში ძევს (Kluft, 1984, 1991). როგორც ჩანს, ძალადობის
პერიოდში ან მის შემდეგ სოციალური მხარდაჭერის არარსებობასაც თავისი წვლილი შეაქვს. 428
ტყუპი მოზარდის კვლევამ აჩენა, რომ დისოციაციური გამოცდილების მიზეზების გასაოცრად
დიდი წილი ქაოტური, გულგრილი ოჯახური გარემოს შედეგი შეიძლება იყოს. ინდივიდუალურ
გამოცდილებას და პიროვნულ ფაქტორებსაც თავისი წვლილი შეაქვთ დისოციაციურ
გამოცდილებაში (Waller & Ross, 1997).
ქცევა და ემოციები, რომლებიც დისოციაციური აშლილობების ნაწილს წარმოადგენენ, ყველა
ჩვენგანისთვის მეტ-ნაკლებად დამახასიათებელ, სხვა მხრივ ნორმალურ ტენდენციას
უკავშირდება. არაფერია უჩვეულო იმაში, რომ სხვა ყველა თვალსაზრისით ნორმალური
ინდივიდი ასე თუ ისე გაექცეს ემოციურ ან ფიზიკურ ტკივილს (Butler, Duran, Jasiukaitis, Koopman,
& Spiegel, 1996; Spiegel et al., 2013). ნოისმა და კლეტიმ (Noyes and Kletti, 1977) სიცოცხლისთვის
საშიშ სხვადასხვა სიტუაციაში გადარჩენილი 100-ზე მეტი ადამიანი გამოკითხეს და აღმოაჩინეს,
რომ უმრავლესობას ჰქონდა რომელიმე ტიპის დისოციაციის გამოცდილება, როგორიცაა
არარეალურობის განცდა, ემოციური და ფიზიკური ტკივილის გაყუჩება და სხეულისგან
განცალკევების განცდაც კი. დისოციაციური ამნეზია და ფუგის მდგომარეობები აშკარად მძიმე
ცხოვრებისეულ სტრესსზე რეაქციებია; თუმცა ცხოვრებისეული სტრესი ან ტრავმა აწმყოშია და
არა — წარსულში, როგორც დისოციაციური ამნეზიის მქონე გადაქანცული დედის შემთხვევაში
იყო. ბევრი პაციენტი კანონთან სირთულეებს ან სახლსა თუ სამსახურში მძიმე სტრესს გაურბის
(Sackeim & Devanand, 1991). დახვეწილი სტატისტიკური ანალიზი აჩვენებს, რომ „ნორმალური“
დისოციაციური რეაქციები არსებითად განსხვავდება ზემოთ აღწერილი პათოლოგიური
გამოცდილებისგან (Waller, Putnam, & Carlson, 1996; Waller & Ross, 1997). ამასთან, ყველას თუ არა,
ზოგ ადამიანს მაინც არ უვითარდება მძიმე პათოლოგიური დისოციაციური რეაქციები
განურჩევლად იმისა, რამდენად მძიმეა მიღებული სტრესული გამოცდილება. ეს შედეგები
ჩვენეულ მიდრეკილება-სტრესის მოდელს თანხვდება, რომლის მიხედვით, სტრესზე
პათოლოგიური დისოციაციით მხოლოდ სათანადო მოწყვლადობის (დიათეზის ანუ
მიდრეკილების) მქონე ადამიანები რეაგირებენ.
შეიძლება შეამჩნიეთ, რომ დია ეტიოლოგიით პოსტტრავმულ სტრესულ აშლილობას (პტსა
ანუ PTSD) ჰგავს. ორივე მდგომარეობას მძიმე ტრავმაზე ძლიერი ემოციური რეაქციები ახასიათებს
(Butler et al., 1996), მაგრამ გაიხსენეთ, რომ მძიმე ტრავმის შემდეგ ყველას არ ემართება პტსა.
მხოლოდ შფოთვისადმი ბიოლოგიური და ფსიქოლოგიური მოწყვლადობის მქონე ადამიანებთან
არსებობს საშუალო ინტენსივობის ტრავმაზე რეაქციის სახით პტსა-ის განვითარების რისკი.
თუმცა, ტრავმის სიმძიმის ზრდასთან ერთად, იმ ადამიანთა რაოდენობაც მატულობს, ვისაც
შედეგად პტსა უვითარდება, მათ შორის ზოგიერთს კი — პტსა-ის დისოციაციური ქვესახეობა (იხ.
V თავი). და მაინც, ზოგ ადამიანს ყველაზე მძიმე ტრავმის შემდეგაც კი არ ემართება აშლილობა,
რაც გვაფიქრებინებს, რომ პტსა ინდივიდუალური ფსიქოლოგიური და ბიოლოგიური
ფაქტორებისა და ტრავმის ურთიერთქმედების შედეგად ვითარდება.ად აქცენტირდება
 399
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

ერთ-ერთი მიდგომის მიხედვით, დია პტსა-ის უკიდურესი ქვესახეობაა, რომელშიც

დისოციაციის პროცესი გაცილებით მეტად არის გამოკვეთილი, ვიდრე შფოთვის სიმპტომები,
თუმცა ორივე აშლილობაში ორივე სიმპტომი სახეზეა (Butler et al., 1996). ზოგიერთი
მტკიცებულება იმასაც აჩვენებს, რომ იმ ძალადობისადმი მოწყვლადობის „განვითარების
ფანჯარა“, რომელსაც დია-ის განვითარებამდე მივყავართ, დაახლოებით 9 წლის ასაკითვის
იხურება (Putnam, 1997). ამის შემდეგ დია-ის განვითარების ალბათობა მცირეა, თუმცა მძიმე პტსა
შეიძლება განვითარდეს. თუ ეს მართლაც ასეა, მაშინ ეს ფსიქოპათოლოგიის ეტიოლოგიაში
განვითარების როლის განსაკუთრებით კარგი ილუსტრაციაა.
ასევე, უნდა გვახსოვდეს, რომ შედარებით ცოტა რამ ვიცით დია-ის შესახებ. ჩვენი დასკვნები
შემთხვევების რეტროსპექტულ შესწავლაზე ან კორელაციებზე ეფუძნება და არა — იმ ადამიანების
პროსპექტულ კვლევაზე, რომლებსაც მძიმე ტრავმა აქვთ გადატანილი, რაც, თავის მხრივ, დია-ის
განვითარების წინაპირობა შეიძლება იყოს (Kihlstrom, 2005; Kihlstrom, Glisky, & Anguilo, 1994). ასე
რომ, ძნელია იმის თქმა, რა ფსიქოლოგიურ ან ბიოლოგიურ ფაქტორებს შეიძლება შექონდეთ
წვლილი, მაგრამ გვაქვს გარკვეული მინიშნებები ინდივიდუალურ განსხვავებებზე, რომლებიც,
შესაძლოა, თავის როლს ასრულებდნენ.

შთაგონებადობა
შთაგონებადობა ანუ სუგესტიურობა პიროვნული ნიშანია, რომელიც ისევე ნორმალურად
არის განაწილებული პოპულაციაში, როგორც წონა და სიმაღლე.ზოგიერთი ადამიანი მეტად
შთაგონებადია, ვიდრე სხვები. ზოგი ნაკლებად ექვემდებარება შთაგონებას, უმრავლესობა კი
დიაპაზონის შუაში ხვდება.
ოდესმე გყოლიათ წარმოსახული მეგობარი? ბევრ ადამიანს
ჰყოლია და ეს ფანტაზიებით მდიდარი ცხოვრების უნარის ერთ-
ერთი ნიშანია, რაც, თავისთავად, ადაპტური და სასარგებლო
შეიძლება იყოს. თუმცა, როგორც ჩანს, ეს შთაგონებადობასთანაც
ანუ ჰიპნოტური ზემოქმედების ქვეშ ადვილად მოხვედრასთანაც
კორელირებს (ზოგიერთი სუგესტიურობას და ჰიპნობელურობას
სინონიმებად იყენებს). ჰიპნოტური ტრანსი დისოციაციასაც ჰგავს
(Butler et al., 1996; Spiegel et al., 2013). ტრანსში მყოფ ადამიანებს
თავიანთი შინაგანი სამყაროს ერთ ასპექტზე ფოკუსირება
ჰიპნოტურ ტრანსში მყოფი
პიროვნება შთაგონებადია და შეუძლიათ და ისინი მოწყვლადები ხდებიან ჰიპნოტისტის
გარკვეული გამოცდილების შთაგონებების მიმართ. არსებობს თვითჰიპნოზის ფენომენიც,
შეთვისება, გათავისება
რომელშიც ინდივიდებს თითქმის მთელ გარესამყაროსგან
შეუძლია.
დისოცირება და საკუთარი თავისთვის იმის შთაგონება შეუძლიათ,
რომ, მაგალითად, ერთ-ერთ ხელში საერთოდ არ იგრძნობენ ტკივილს.
აუტოჰიპნოტური მოდელის მიხედვით, შთაგონებად ადამიანებს უკიდურესი სტრესის
წინააღმდეგ დისოციაციის დაცვის მექანიზმად გამოყენების უნარი შეიძლება შესწევდეთ (Putnam,
1991). დია-ის მქონე პაციენტთა ნახევარს კარგად ახსოვს ბავშვობაში გამოგონილი მეგობრები
(Ross et al., 1990), მაგრამ ბოლომდე არ ვიცით, ამ მეგობრებს ტრავმამდე იგონებდნენ თუ ტრავმის
შემდეგ. ამ მოსაზრების თანახმად, როდესაც ტრავმა აუტანელი ხდება, პიროვნების იდენტობა
რამდენიმე დისოცირებულ იდენტობად იხლიჩება. ბავშვების უნარი, ასაკის მატებასთან ერთად,
მკაფიოდ განარჩიონ ერთმანეთისგან რეალობა და ფანტაზია, შეიძლება იყოს ის, რაც ხურავს დია-
ის განვითარების ფანჯარას დაახლოებით 9 წლის ასაკისთვის. ნაკლებად შთაგონებად ადამიანებს
მძიმე პოსტტრავმული სტრესული რეაქციები შეიძლება განუვითარდეთ, მაგრამ არა —
 400
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

დისოციაციური რეაქცია. კიდევ გავიმეორებთ, რომ ყველა ეს ახსნა სპეცულაციურია, რადგან არ

არსებობს ამ ფენომენის გაკონტროლებული კვლევები (Giesbrecht et al., 2008; Kihlstrom et al., 1994).

ბიოლოგიური წვლილი
როგორც პტსა-ის (PTSD-ის) შემთხვევაში, რომელშიც გაცილებით მტკიცე მტკიცებულებები
გვაქვს, აქაც თითქმის დანამდვილებით გვაქვს ბიოლოგიური მოწყვლადობა დია-სადმი, მაგრამ
ძნელია ამის განსაზღვრა. მაგალითად, ტყუპების ზემოთ ხსენებულ დიდ კვლევაში (Waller & Ross,
1997) დისპერსია ან იდენტიფიცირებადი კაუზალური ფაქტორები არ აიხსნებოდა
მემკვიდრეობით: ეს ყველაფერი გარემოდან მომდინარეობდა. შფოთვითი აშლილობების
მსგავსად, შედარებით ბაზისურ მემკვიდრეობით ნიშნებს, როგორიცაა დაძაბულობა და
სტრესისადმი მგრძნობელობა, შეუძლიათ მოწყვლადობის გაზრდა. მეორე მხრივ, ისევე, როგორც
პტსა-ის შემთხვევაში, არსებობს გარკვეული მტკიცებულება, რომ დია-ის მქონე პაციენტებს
შედარებით მცირე ზომის ჰიპოკამპუსი და ამიგდალა აქვთ, ვიდრე „ნორმალურ“ ადამიანებს
(Vermetten, Schmahl, Lindner, Loewenstein, & Bremner, 2006).
საინტერესო მინიშნებებს იძლევა დისოციაციის დროს თავის ტვინის აქტივობაზე დაკვირვება.
გარკვეული ნევროლოგიური, კერძოდ, კრუნჩხვების თანხლებით მიმდინარე, აშლილობების
მქონე ინდივიდებს დიდი რაოდენობით დისოციაციური სიმპტომები აღენიშნებათ (Bowman &
Coons, 2000; Cardeña, Lewis-Fernandez, Bear, Pakianathan, & Spiegel, 1996). დევინსკიმ, ფილდმენმა,
ბაროუესმა და ბრომფილდმა (Devinsky, Feldman, Burrowes, and Bromfield, 1989) აღნიშნეს, რომ
შუბლის წილის ეპილეფსიის მქონე პაციენტთა დაახლოებით 6%-ს „სხეულიდან გასვლის“
გამოცდილება ჰქონდა, იგივე დიაგნოზის მქონე პაციენტთა სხვა ჯგუფის დაახლოებით ნახევარს
კი — რომელიმე სახის დისოციაციური სიმპტომები (Schenk & Bear, 1981), ალტერნატიული
იდენტობების ან იდენტობის ფრაგმენტების ჩათვლით.
დისოციაციური გამოცდილების მქონე პაციენტები, რომელსაც კრუნჩხვების თანხლებით
მიმდინარე აშლილობის დიაგნოზი აქვთ, აშკარად განსხვავდებიან მათგან, ვისაც ასეთი
გამოცდილება არ აქვს (Ross, 1997). კრუნჩხვების მქონე პაციენტებს ისეთი დისოციაციური
სიმპტომები აღენიშნებათ მოზრდილობაში, რომელიც ტრავმასთან არ ასოცირდება. ეს მათ
მკვეთრად განასხვავებს კრუნჩხვების გარეშე მიმდინარე დია-ის მქონე პაციენტებისგან. ეს
სამომავლო კვლევების სფეროა (Putnam, 1991).
თავის დაზიანებამ და ამის შედეგად ტვინის ტრავმამ ამნეზია ან სხვა ტიპის დისოციაციური
გამოცდილება შეიძლება გამოიწვიოს. თუმცა, ასეთი მდგომარეობების დიაგნოსტირება, როგორც
წესი, ადვილია, ვინაიდან ისინი გენერალიზირებული და შეუქცევადია და იდენტიფიცირებად
თავის ტრავმასთან ასოცირდება (Butler et al., 1996). და ბოლოს, არსებობს ძლიერი მტკიცებულება
იმისა, რომ ძილის დეპრივაცია წარმოქმნის დისოციაციურ სიმპტომებს, მაგალითად, შესამჩნევ
ჰალუცინატორულ აქტივობას (Giesbrecht et al., 2007; van der Kloet, Giesbrecht, Lynn, Merckelbach, &
de Zutter, 2012). ფაქტობრივად, დია-ის მქონე ინდივიდების სიმპტომები, როგორც ჩანს,
დაღლილობის დროს უარესდება. სიმეონი და აბუგალი (Simeon and Abugal, 2006) აღნიშნავენ, რომ
დია-ის მქონე პაციენტები „ხშირად საშინელი ჯეტ ლეგის მდგომარეობაში მყოფთ შეგვიძლია
შევადაროთ, ოღონდ იმ განსხვავებით, რომ მათზე გაცილებით ცუდად გრძნობენ თავს, ვინც
დროის რამდენიმე სარტყელი გადაკვეთა“ (გვ.210).

რეალური მოგონებები და სიყალბე

შემთხვევების რეტროსპექტული შესწავლა აჩვენებს, რომ დისოციაციის და განსაკუთრებით,
დია-ის მქონე ადამიანებს მძიმე ტრავმული გამოცდილება შეიძლება ჰქონდეთ. ეს შეიძლება იყოს
 401
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

სექსუალური ძალადობა ცხოვრების ადრეულ წლებში, მაგრამ ისინი დისოცირდნენ ამ

გამოცდილებისგან და „განდევნეს“ მოგონება. დღეისათვის პათოფსიქოლოგიაში ერთ-ერთი
ყველაზე საკამათო საკითხია რამდენად ზუსტი ან არაზუსტია ადრეული ტრავმის, კერძოდ,
სექსუალური ძალადობის, ადრეული მოგონებები. ზოგი ფიქრობს, რომ ბევრი ასეთი მოგონება
უბრალოდ დაუდევარი თერაპევტის მხრიდან ძლიერი შთაგონების შედეგია. ასეთი თერაპევტი
ვარაუდობს, რომ ასეთ მდგომარეობაში მყოფ ადამიანებს ნამდვილად უნდა ჰქონდეთ ძალადობის
გამოცდილება. ფსონები ძალიან მაღალია ამ კამათში, რადგან ორივე მხარეს უდანაშაულო
ადამიანები შეიძლება დაზარალდნენ.
ერთი მხრივ, თუ ადრეული სექსუალური ძალადობა მოხდა, მაგრამ დისოციაციური ამნეზიის
გამო არ ახსოვს ადამიანს, არსებითი მნიშვნელობა აქვს გამოცდილი თერაპევტის
ხელმძღვანელობით ტრავმის ასპექტების ხელახლა განცდას და შედეგად მიმდინარე ტკივილის
შემსუბუქებას. მოსალოდნელია, რომ პაციენტი თერაპიის გარეშე უსასრულოდ დაიტანჯება პტსა-
ით ან დისოციაციური იდენტობის აშლილობით. ასევე, მნიშვნელოვანია, რომ მოძალადეებმა
პასუხი აგონ საკუთარ ქმედებებზე, რადგან ასეთი ტიპის ძალადობა დანაშაულია და პრევენცია
მნიშვნელოვან მიზანს წარმოადგენს.
მეორე მხრივ, თუ ადრეული ტრავმის მოგონებები უნებლიედ შეიქმნა დაუდევარი
თერაპევტის შთაგონებების საპასუხოდ, მაგრამ პაციენტი მათ სრულიად რეალურად აღიქვამს,
ახლობელი ადამიანების ტყუილად დადანაშაულებამ ოჯახის შეუქცევადი ნგრევა და,
სავარაუდოდ, ძალადობაში დადანაშაულებული ადამიანის უსამართლოდ დაპატიმრება
შეიძლება გამოიწვიოს. ბოლო წლებში ყალბი მოგონებების საფუძველზე სავარაუდოდ
უსამართლო დადანაშაულებებს საკმაო რაოდენობის სარჩელი მოჰყვა თერაპევტების წინააღმდეგ,
რომლებიც მილიონობით დოლარის ოდენობით ზარალის ანაზღაურებით დასრულდა.
უთანხმოების გამო სასამართლომდე მისულ საკითხთა უმრავლესობის მსგავსად, ცხადია, რომ
ვერც აქ გვექნება ყველაფერი ან არაფერი ტიპის პასუხი. არსებობს უტყუარი მტკიცებულება იმისა,
რომ საკმაოდ კარგად შესწავლილ ფსიქოლოგიურ პროცესებს შეუძლიათ ყალბი მოგონებების
შექმნა (Bernstein & Loftus, 2009; Ceci, 2003; Frenda, Nichols, & Loftus, 2011; Geraerts et al., 2009;
Lilienfeld et al., 1999; Loftus & Davis, 2006; McNally, 2003, 2012; Toth, Harris, Goodman, & Cicchetti,
2011). თუმცა, იმის კარგი საბუთებიც არსებობს, რომ ადრეულმა ტრავმულმა გამოცდილებამ
სელექციური დისოციაციური ამნეზია შეიძლება გამოიწვიოს, რომელიც მნიშვნელოვნად
მოქმედებს ფსიქოლოგიურ ფუნქციონირებაზე (Gleaves, Smith, Butler, & Spiegel, 2004; Kluft, 1999;
Spiegel et al., 2013).
სავარაუდოდ ყალბი მოგონებებიდან გამომდინარე ბრალდებების მსხვერპლებმა ყალბი
მოგონების სინდრომის ფონდი (False Memory Syndrome Foundation) დააფუძნეს. ამ ორგანიზაციის
ერთ-ერთი მიზანი იურისტებისა და ფართო საზოგადოებისთვის ფსიქოთერაპიის პროცესში
„შთაგონებული“ ყალბი მოგონებების შესახებ ინფორმაციის მიწოდებაა, რათა სხვა ობიექტური
მტკიცებულებების არარსებობის პირობებში ასეთი „მოგონებები“ არ იქნეს გამოყენებული
უდანაშაულო ადამიანებისთვის მსჯავრის დასადებად.
დამახინჯებული ან ილუზორული მოგონებების არსებობის დამადასტურებელი
მტკიცებულებები ექსპერიმენტული კვლევებიდან მოდის. ერთ-ერთი ასეთი ექსპერიმენტი
ცნობილ კოგნიტურ ფსიქოლოგს ელიზაბეთ ლოფტუსსა და მის კოლეგებს ეკუთვნით (Loftus, 2003;
Loftus & Davis, 2006). ლოფტუსმა, კოანმა და პიკრელმა (Loftus, Coan, and Pickrell, 1996) ერთ-ერთ
კვლევაში ინდივიდები წარმატებით დაარწმუნეს, რომ დაახლოებით ხუთი წლის ასაკში
დაიკარგნენ და დიდხანს იყვნენ დაკარგულები, რაც სიმართლე არ იყო. მკვლევრებმა მონაწილეთა
თითო ახლობელიც ჩართეს ექსპერიმენტში, რომელიც მოგონების „ჩანერგვაში“ დაეხმარებოდათ.
 402
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

ერთ-ერთ შემთხვევაში უფროსმა ძმამ 14 წლის ბიჭს უთხრა, რომ 5 წლის ასაკში სავაჭრო ცენტრში
დაიკარგა, ვიღაც უცნობმა მოხუცმა გადაარჩინა და დედასთან და ძმასთან დააბრუნა. ამ
შთაგონებიდან რამდენიმე დღის შემდეგ ბიჭმა თქვა, რომ გაახსენდა ეს ამბავი და ისიც კი გაიხსენა,
როგორც შეეშინდა, როცა დაიკარგა. დროის გასვლასთან ერთად ბიჭი უფრო და უფრო მეტ
დეტალს იხსენებდა იმის გარდა, რაც თავდაპირველად შთააგონეს, იმ მოხუცი კაცის ზუსტი
აღწერილობის ჩათვლით. ბოლოს, როცა უთხრეს, რომ ეს ამბავი არასოდეს მომხდარა, ბიჭს
გაუკვირდა და გააგრძელა დეტალების მოყოლა ისე, თითქოს ეს ყველაფერი სინამდვილე
ყოფილიყო. მოგვიანებით ბერნშტეინმა და ლოფტუსმა (Bernstein & Loftus, 2009) აღწერეს
ექსპერიმენტების სერია, რომელიც აჩვენებდა, რომ, მაგალითად, კვერცხის სალათის ჭამის შემდეგ
ავად გახდომის ყალბი მოგონების შექმნის მერე ადამიანები ნაკლებად მიირთმევდნენ კვერცხის
სალათს და ამბობდნენ, რომ არ უყვარდათ ის თითქმის ოთხთვიანი საცდელი პერიოდის
განმავლობაში, როდესაც მათ არ იცოდნენ, რომ ვინმე აკვირდებოდა მათ კვებით პრიორიტეტებს.
პატარა ბავშვები ძალზე არასანდონი არიან მოვლენების ზუსტი დეტალების აღწერისას (Bruck,
Ceci, Francouer, & Renick, 1995). ეს განსაკუთრებით ემოციურ მოვლენებს ეხება (Howe, 2007; Toth
et al., 2011). ერთ-ერთ კვლევაში (Bruck et al., 1995) სამი წლის 35 გოგონას რუტინული სამედიცინო
შემოწმების დროს სასქესო ორგანოებიც დაუთვალიერეს, მეორე 35-ს (საკონტროლო ჯგუფს) კი —
არა. ამის შემდეგ მალევე, დედის თანდასწრებით, თითოეულ გოგონას სთხოვეს, ეთქვა, სად შეეხო
ექიმი. შემდეგ მას ანატომიური თოჯინა მისცეს და კიდევ ერთხელ სთხოვეს, მიეთითებინა, სად
შეეხო ექიმი. შედეგები აჩვენებს, რომ ბავშვები ზუსტად არ პასუხობდნენ, რა მოხდა. იმ გოგონების
დაახლოებით 60%-მა, რომელთაც სასქესო ორგანოების არეში შეეხნენ, უარი თქვა ამის
მითითებაზე განურჩევლად იმისა, გამოიყენებოდა თუ არა თოჯინა. მეორე მხრივ, საკონტროლო
ჯგუფის ბავშვების დაახლოებით 60%-მა დაასახელა გენიტალური შეჭრა ან სხვა ინტრუზიული
მოქმედება ექიმის მხრიდან, თუმცა სინამდვილეში მსგავსი არაფერი მომხდარა.
კვლევების სხვა სერიაში (Ceci, 2003) სკოლამდელი ასაკის ბავშვებს სთხოვეს, ეფიქრათ
რეალურ მოვლენებზე, რომელიც თავს გადახდენიათ, მაგალითად, ავტოსაგზაო შემთხვევაზე და
გამოგონილ მოვლენებზე, როგორიცაა სათაგურიდან თითების გამოსახსნელად საავადმყოფოში
წასვლა. შემდგომი 10 კვირის განმავლობაში ყოველ კვირას ინტერვიუერი თითოეულ ბავშვს
სთხოვდა, აერჩია ერთ სცენა და „ძალიან ეცადა და ეთქვა, ასეთი რამე ოდესმე დამართნია თუ არა.“
ამგვარად, ამ ხანგრძლივი დროის განმავლობაში ბავშვს ორივე — რეალური და გამოგონილი —
სცენის შესახებ ინტენსიურად ფიქრი და წარმოსახვა უწევდა. 10 კვირის შემდეგ ბავშვებს ახალი
ინტერვიუერი ესაუბრა, რომელიც მანამდე არ მონაწილეობდა ექსპერიმენტში.
სესიმ და მისმა კოლეგებმა რამდენიმე ექსპერიმენტი ჩაატარეს ამ პარადიგმის გამოყენებით
(Ceci, 1995, 2003). ერთ კვლევაში სკოლამდელი ასაკის ბავშვების 58% ისე აღწერდა გამოგონილ
მოვლენას, თითქოს ის მართლა მომხდარიყო. სხვა ბავშვების 25% გამოგონილ მოვლენებს,
როგორც რეალურად მომხდარ ამბებს, ისე ჰყვებოდა. გარდა ამისა, ბავშვების ნარატივების
დეტალიზაცია, თანმიმდევრულობა და გაფორმება არ მეტყველებდა მათ ორიგინალობაზე. კიდევ
უფრო მრავლისმეტყველი იყო ერთ-ერთი კვლევი შედეგი, რომელშიც ბავშვების 27% მას შემდეგაც
ამტკიცებდა, რომ ნამდვილად ახსოვდათ ეს მოვლენა, რაც უთხრეს, რომ ეს მოგონება ყალბი იყო.
კლენსისა და მის კოლეგებს ეკუთვნით შთამბეჭდავი ექსპერიმენტი, რომელშიც ყალბი
მოგონების შექმნის პროცესი იკვლიეს. კვლევა ჩატარდა მონაწილეთა ჯგუფზე, რომლებიც
ამტკიცებდნენ, რომ აღიდგინეს ტრავმული მოვლენის შესახებ მოგონებები. საქმე ისაა, რომ
საუბარი იყო პრაქტიკულად შეუძლებელ მოვლენაზე — უცხოპლანეტელების მიერ გატაცებაზე.
ზოგიერთი საინტერესო განსხვავება გამოვლინდა სამ ჯგუფს შორის. ეს ჯგუფები იყო: ისინი, ვინც
ამბობდნენ, რომ აღიდგინეს უცხოპლანეტელების მიერ გატაცების შესახებ მოგონება; ისინი, ვინც
 403
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

დარწმუნებულნი იყვნენ, რომ გაიტაცეს, მაგრამ არ ახსოვდათ ეს ამბავი (განდევნილი მოგონებები)

და ისინი, ვისაც არ ჰქონდა ასეთი რწმენები ან მოგონებები (Clancy, McNally, Schacter, Lenzenweger,
& Pitman, 2002; McNally 2012). იმ მონაწილეებს, რომლებმაც აღიდგინეს და განდევნეს გატაცების
მოგონებები, უფრო მეტი ყალბი გახსენების და ცნობის მაჩვენებელი ჰქონდათ ზოგიერთ
კოგნიტურ ამოცანაში ლაბორატორიაში და ასევე უფრო მეტად სუგესტიურები და დეპრესიულები
აღმოჩნდნენ, ვიდრე საკონტროლო ჯგუფის მონაწილეები. ეს ყველა კვლევა ერთად გვიჩვენებს,
რომ მოგონებები ძალიან დამყოლია და ადვილად მახინჯდება, განსაკუთრებით ისეთი
პიროვნული ნიშნებისა და მახასიათებლების მქონე ადამიანების შემთხვევაში, როგორიცაა
ნათელი წარმოდგენის შესაძლებლობები (შთანთქმა) და უჩვეულო იდეებისადმი ღიაობა (McNally,
2012).
თუმცა იმის უამრავი მტკიცებულებაც არსებობს, რომ თერაპევტები ყურადღებით უნდა იყვნენ
ისეთი ტრავმის ნიშნების მიმართ, რომელიც, შესაძლოა, სრულად არ ახსოვდეთ დისოციაციური
აშლილობის ან პტსა-ის სიმპტომების მქონე პაციენტებს. მაშინაც კი, როცა პაციენტი ვერ ყვება ან
ვერ იხსენებს ადრეულ ტრავმას, ზოგჯერ მისი არსებობის დასაბუთება სხვა მტკიცებულებებით
არის შესაძლებელი (Coons, 1994). ერთ კვლევაში უილიამსმა (Williams, 1994) 129 ქალი გამოკითხა,
რომელსაც ბავშვობაში სექსუალური ძალადობის, საავადმყოფოს ჩანაწერების სახით,
დოკუმენტირებული ისტორია ჰქონდა. მათმა 38%-მა ვერ გაიხსენა შემთხვევა, რომლის შესახებ,
სულ მცირე, 17 წლის წინ განაცხადეს შესაბამის ორგანოებში და ამას ვერც ძალადობის ისტორიის
შესახებ ექსტენსიურმა ზონდირებამ (დამაზუსტებელი კითხვების დასმამ) უშველა. ეს
მდგომარეობა კიდევ უფრო მძაფრდებოდა, თუ მსხვერპლი პატარა იყო და იცნობდა მოძალადეს.
თუმცა, სხვა კვლევაში გუდმენმა და მისმა კოლეგებმა (Goodman, et. al., 2003) ბავშვობაში
სექსუალური ძალადობის გამოცდილების მქონე 175 ინდივიდის ინტერვიუირების შედეგად
აღმოაჩინეს, რომ მონაწილეთა უმრავლესობას (81%) ახსოვდა ძალადობის ფაქტი და ყვებოდა მის
შესახებ. ძალადობის დასრულებისთვის მონაწილის უფროსი ასაკი და ძალადობის ფაქტების
შესახებ პირველად განცხადების შემდეგ მიღებული სოციალური მხარდაჭერა განცხადების მაღალ
სიხშირესთან ასოცირდებოდა. მაკნელი და გერაერტსიც (McNally and Geraerts, 2009) იმის
მხარდამჭერ მტკიცებულებას გვთავაზობენ, რომ ზოგიერთ ადამიანს ბევრი წლის გასვლის შემდეგ
უბრალოდ ავიწყება ასეთი ადრეული გამოცდილებები და მხოლოდ მაშინ ახსენდება, თუ
თერაპიული სიტუაციის გარეთ შემთხვევით გადაეყრება მოგონების რაიმე მანიშნებელს.
შესაბამისად, ამ ჯგუფში არ არის საჭირო ისეთი ცნებების მოშველიება, როგორიცაა განდევნა,
ტრავმა ან ყალბი მოგონება. ეს უბრალოდ დავიწყებაა. საბოლოო ჯამში, იმ ადამიანთა შორის,
რომლებიც ყვებიან სექსუალური ძალადობის შესახებ მოგონებებს, ზოგ ადამიანს შეიძლება
მართლა ჰქონდეს ასეთი გამოცდილება და სრულად მოგვითხრობდეს მათ შესახებ, ზოგის
მოგონება ყალბი იყოს, ზოგი თერაპიის პროცესში იხსენებდეს „განდევნილი“ სექსუალური
ძალადობის შესახებ მოგონებებს, ზოგს კი შეიძლება უბრალოდ დავიწყებული ჰქონდეს ეს ამბავი,
მაგრამ მოგვიანებით გაახსენდეს.
როგორ უნდა დავასრულოთ ეს კამათი? ვინაიდან ყალბი მოგონებების შექმნა შესაძლებელია
ავტორიტეტული ფიგურის მიერ ძლიერი მრავალჯერადი შთაგონებით, თერაპევტები სრულად
უნდა აცნობიერებდნენ იმ პირობებს, რომელშიც ეს ყველაზე მეტად არის მოსალოდნელი,
განსაკუთრებით პატარა ბავშვებთან მუშაობისას. ეს მეხსიერების მუშაობისა და ფსიქოლოგიური
ფუნქციონირების სხვა ასპექტების ფართო და სიღრმისეულ ცოდნას საჭიროებს. ამასთან, კიდევ
ერთხელ გვიჩვენებს, რა საფრთხეებს მოიცავს გამოუცდელი ან არაადეკვატურად მომზადებული
ფსიქოთერაპევტების პრაქტიკული საქმიანობა. ასაკოვანი ქალების მეთვალყურეობის ქვეშ მყოფ
ბავშვებზე სატანური ძალადობის შესახებ დახვეწილი ზღაპრები, დიდი ალბათობით, აგრესიული
 404
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

და დაუდევარი თერაპევტების ან სამართალდამცავი ორგანოების წარმომადგენლების მიერ

ჩანერგილი მოგონებებია (Lilienfeld et al., 1999; Loftus & Davis, 2006; McNally, 2003). ამის გამო ზოგ
შემთხვევაში ასაკოვანი მომვლელებისთვის უვადო პატიმრობა მიუსჯიათ.
მეორე მხრივ, დისოციაციური აშლილობის და პტსა-ის მქონე ბევრი ადამიანი იტანჯება
დოკუმენტირებული უკიდურესი ძალადობისა და ტრავმის გამო, რომელიც შემდგომში,
შესაძლოა, დისოცირდა ცნობიერებისგან. შესაძლებელია, მომავალ კვლევებში აღმოვაჩინოთ, რომ
დაძლევის კონკრეტული სტილების მქონე მოწყვლად ადამიანებში დისოციაციური ამნეზიის
სიმძიმე პირდაპირ უკავშირდება ტრავმის სიმძიმეს (Toth et al., 2011). ასევე, შეიძლება
დავასაბუთოთ, რომ ამ ტიპის მძიმე დისოციაციური რეაქცია თვისებრივად განსხვავდება
„ნორმალური“ დისოციაციური გამოცდილებისგან, რომელიც დროდადრო გვაქვს, ვთქვათ,
არარეალურობის ან იმის განცდა, რომ ერთი-ორი წამით იქ არ ვართ (მაგალითისთვის, იხ. Kluft,
1999; Waller et al., 1996). ამ საკითხთან დაკავშირებული ორივე მოსაზრების მომხრეები
თანხმდებიან, რომ კლინიკური მეცნიერება შეძლებისდაგვარად სწრაფად უნდა წაიწიოს წინ, რათა
დაკონკრეტდეს, რომელი პროცესების პირობებშია მოსალოდნელი ყალბი მოგონებების ჩანერგვა
და განისაზღვროს არსებული მახასიათებლები, რომლებიც რეალურ, მაგრამ დისოცირებულ
ტრავმულ გამოცდილებაზე მიგვითითებს (Frenda et al., 2011; Goodman, Quas, & Ogle, 2010;
Kihlstrom, 1997, 2005; Lilienfeld et al., 1999; Pope, 1996, 1997). მანამდე კი ფსიქიკური ჯანმრთელობის
სპეციალისტები უაღრესად ფრთხილად უნდა იყვნენ, რომ თავისდაუნებურად არ
გაახანგრძლივონ როგორც რეალური ძალადობის მსხვერპლთა, ისე — ძალადობაში მცდარად
დადანაშაულების მსხვერპლთა უსარგებლო ტანჯვა.

მკურნალობა
დისოციაციური ამნეზიის ან ფუგის გამოცდილების მქონე ადამიანების მდგომარეობა,
ჩვეულებრივ, თავისით უმჯობესდება და იხსენებენ დავიწყებულს. ეპიზოდები იმდენად
თვალნათლივ უკავშირდება მიმდინარე ცხოვრებისეულ სტრესს, რომ სამომავლო ეპიზოდების
პრევენცია, როგორც წესი, დისტრესის გამომწვევი სიტუაციების თერაპიული გზით მოგვარებას
და პიროვნული დაძლევის მექანიზმების გაძლიერებას მოიცავს. საჭიროების შემთხვევაში
თერაპია ამნეზიის ან ფუგის მდგომარეობებში მომხდარის გახსენებაზე ფოკუსირდება. ეს ხშირად
მეგობრების ან ოჯახის წევრების დახმარებით ხდება, რომლებმაც იციან, რა მოხდა. ასე რომ,
პაციენტებს შეუძლიათ ინფორმაციის მიღება და საკუთარ ცნობიერ გამოცდილებაში მისი
ინტეგრირება. შედარებით მძიმე შემთხვევებში ჰიპნოზს ან ბენზოდიაზეპინებს (მინორულ
ტრანკვილიზატორებს) იყენებენ, რომელსაც თან ახლავს შთაგონება თერაპევტის მხრიდან, რომ
ნორმალურია და შესაძლებელია დავიწყებული მოვლენების გახსენება (Maldonado et al., 1998).
თუმცა, დია-ის შემთხვევაში ეს პროცესი არც თუ ისე იოლია. თითქმის უიმედოდ შეიძლება
გამოიყურებოდეს მრავალ ნაწილად დაშლილი პიროვნების იდენტობის რეინტეგრაცია.
საბედნიეროდ, ეს ყოველთვის ასე არ არის. მიუხედავას იმისა, რომ არ არსებობს მკურნალობის
ეფექტურობის გაკონტროლებული კვლევები, დოკუმენტირებულია ხანგრძლივი ფსიქოთერაპიის
მეშვეობით იდენტობის რეინტეგრაციის ზოგიერთი წარმატებული მცდელობა (Brand et al., 2009;
Ellason & Ross, 1997; Kluft, 2009). და მაინც, ადამიანთა უმრავლესობისთვის პროგნოზი საკმაოდ
შეზღუდუალია. კუნსმა (Coons, 1986) აჩვენა, რომ 20 პაციენტიდან მხოლოდ 5-მა შეძლო ყველა
თავისი იდენტობის სრულად ინტეგრირება. ელასონი და როსი (Ellason and Ross, 1997) აღნიშნავენ,
რომ ორწლიანი მკურნალობის შემდეგ 54 პაციენტიდან 12-მა (22.2%) მიაღწია ინტეგრაციას და
შემთხვევათა უმრავლესობაში მკურნალობა უწყვეტად მიმდინარეობდა. ეს შედეგები სხვა
 405
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

ფაქტორებსაც შეიძლება მივაწეროთ და არა — თერაპიას, რადგან ექსპერიმენტული შედარება არ

გაკეთებულა (Powell & Howell, 1998).
სტრატეგიები, რომლებსაც ამჟამად იყენებენ თერაპევტები დია-ის მკურნალობისთვის,
აკუმულირებულ კლინიკურ ცოდნას და, ასევე, პტსა-ის შემთხვევაში წარმატებულ პროცედურებს
ეფუძნება (Gold & Seibel, 2009; Keane, Marx, Sloan & De Prince, 2011; Maldonado et al., 1998; იხ. V
თავი). ძირითადი მიზანია ტრავმის მოგონებების, დისოციაციის ან ორივეს მაპროვოცირებელი
მანიშნებლების ან აღმძვრელების იდენტიფიცირება და ნეიტრალიზება. კიდევ უფრო
მნიშვნელოვანია, რომ პაციენტი უნდა დაუპირისპირდეს და ხელახლა გადაიტანოს ადრეული
ტრავმა და შეიძინოს კონტროლის განცდა საშინელ მოვლენებზე, რომლებიც, სულ მცირე, ისე
ახსოვს, როგორც მის გონებაში კიდევ და კიდევ მეორდება (Kluft, 2009; Ross, 1997). კონტროლის
განცდის გასაღივებლად, თერაპევტი ოსტატურად და ნელი ტემპით უნდა დაეხმაროს პაციენტს
ტრავმის ასპექტების ვიზუალიზაციასა და ხელახლა განცდაში მანამ, ვიდრე ის აწმყოში
მიმდინარე მოვლენიდან უბრალოდ საშინელ მოგონებად არ გადაიქცევა. რადგან მოგონება
არაცნობიერია, გამოცდილების ასპექტები ხშირად არც პაციენტმა იცის და არც — თერაპევტმა,
ვიდრე მკურნალობის პროცესში არ ამოტივტივდებიან. არაცნობიერ მოგონებებზე წვდომისთვის
და სხვადასხვა ალტერის ცნობიერების ველში შემოყვანისთვის ხშირად გამოიყენება ჰიპნოზი.
ვინაიდან დისოციაციის პროცესი შეიძლება ჰგავდეს ჰიპოზის პროცესს, ეს უკანასკნელი,
შესაძლოა, განსაკუთრებით ეფექტიანი აღმოჩნდეს ტრავმულ მოგონებებამდე მისაღწევად
(Maldonado et al., 1998). (თუმცა, ჯერ არ მოგვეპოვება ემპირიული მტკიცებულება იმისა, რომ
ჰიპნოზი მკურნალობის აუცილებელ მდგენელს წარმოადგენს.) როგორც ჩანს, დია-ს ქრონიკული
მიმდინარეობა აქვს და მდგომარეობა იშვიათად უმჯობესდება სპონტანურად, რაც კიდევ ერთხელ
ადასტურებს, რომ დღეისათვის არსებული მკურნალობები იმ პრიმიტიული სახით, რომლითაც
არსებობენ, გარკვეულ ეფექტს მაინც იძლევიან.
შესაძლებელია, რომ ტრავმის მოგონებების ამოტივტივებამ შემდგომ დისოციაციას მისცეს
ბიძგი. თერაპევტმა ყველაფერი უნდა გააკეთოს, რომ ეს არ მოხდეს. ნდობა მნიშვნელოვანია
ნებისმიერ თერაპიული ურთიერთობაში, მაგრამ მას არსებითი მნიშვნელობა აქვს დია-ის
მკურნალობისას. ზოგჯერ თერაპიისა და მედიკამენტების კომბინაციას იყენებენ, მაგრამ ეს
დიდად არ შველის. დღეისათვის ხელთ არსებული მცირერიცხოვანი კლინიკური
მტკიცებულებები გვიჩვენებს, რომ ზოგ შემთხვევაში მართებული შეიძლება იყოს
ანტიდეპრესანტების გამოყენება (Kluft, 1996; Putnam & Loewenstein, 1993).

ცნებების შემოწმება 6.2

დასვით ქვემოთ აღწერილი დისოციაციური აშლილობების დიაგნოზი და აირჩიეთ ჩამოთვლილთაგან
ერთ-ერთი: (ა) დისოციაციური ფუგა, (ბ) დეპერსონალიზაცია-დერეალიზაციის აშლილობა, (გ)
გენერალიზებული ამნეზია, (დ) დისოციაციური იდენტობის აშლილობა და (ე) ლოკალიზებული ამნეზია.

1. ანა ქუჩებში ხეტიალისას იპოვეს. ის ვერანაირ პიროვნულად მნიშვნელოვან ინფორმაციას ვერ

იხსენებდა. მისი ხელჩანთის მოძებნისა და მისამართის დადგენის შემდეგ, ექიმებმა შეძლეს
დედამისთან დაკავშირება. მათ გაარკვიეს, რომ ანას ახლახანს საშინელ ავარიაში მოყოლილიყო და
მხოლოდ ის გადარჩა. ანა ვერც დედას იხსენებდა და ვერც ავარიის რაიმე დეტალს. ის დისტრესის
მდგომარეობაში იმყოფებოდა. ___

2. კარლი კლინიკაში დედამ მოიყვანა. დედა შეწუხებული იყო, რადგან დროდადრო მისი ქცევა
უცნაურად ეჩვენებოდა. მისი მეტყველება და ადამიანებთან და სიტუაციებთან მიმართება
დრამატულად იცვლებოდა. ეს ცვლილება იმდენად რადიკალური იყო, რომ თითქოს კარლი სხვა
 406
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

ადამიანი იყო. რაც დედას და კარლს ყველაზე მეტად აწუხებდათ ის იყო, რომ ის ვერაფერს
იხსენებდა ასეთი პერიოდებიდან. ___

3. ტერი კონტროლის დაკარგვის განცდას უჩიოდა. მან თქვა, რომ ზოგჯერ თავს ისე გრძნობდა,
თითქოს ჭერთან დაფარფატებდა და ზემოდან დაჰყურებდა საკუთარ თავს. მას გვირაბისებრი
მხედველობაც აღენიშნებოდა და მის ირგვლივ ოთახში მიმდინარე მოვლენებიდან განყენებულად
გრძნობდა თავს. ეს მასში ყოველთვის პანიკას და ოფლიანობას იწვევდა. ___

4. ჰენრი 64 წლისაა და ახლახანს ჩამოვიდა ქალაქში. მან არ იცის, საიდან არის და როგორ მოხვდა აქ.
მისი მართვის მოწმობა ადასტურებს მის სახელს, მაგრამ თავად ჰენრის არ სჯერა ეს. ის კარგად
გრძნობს თავს და არანაირ წამალს არ იღებს. ____

5. როზიტა ვერ იხსენებს, რა მოხდა წინა შაბათ-კვირას. ორშაბათს დაკაწრული, სისხლჩაქცევებითა და

დაჟეჟილობებით მოიყვანეს საავადმყოფოში. ასევე, ირკვევა, რომ მასზე სქესობრივად იძალადეს.
____

კამათი DSM-ის თაობაზე: რადიკალური ცვლილებები კლასიფიკაციაში

როგორც ამ თავის დასაწყისში აღვნიშნეთ, სომატური სიმპტომისა და მასთან

დაკავშირებული და დისოციაციური აშლილობები ყველაზე ადრე აღიარებულ ფსიქიკურ
აშლილობათა რიცხვში შედის. და მაინც, უახლესი მტკიცებულებები გვიჩვენებს, რომ ჯერ კიდევ
ბევრი რამ გვაქვს სასწავლი ამ აშლილობების ბუნების შესახებ და აშლილობათა ვერანაირი
გადაჯგუფების პირობებში ვერ მივიღებთ საერთო მახასიათებლების ამსახველ უნივერსალურ
კატეგორიას, რომელიც კლასიფიკაციის მიზნისთვის გამოგვადგება (Mayou et al., 2005).
მაგალითად, სომატური სიმპტომის აშლილობები ჯერ კიდევ ცოტა ხნის წინ ეფუძნებოდა
დაშვებას, რომ „სომატიზაცია“ ის საერთო პროცესია, რომლითაც ფსიქიკური აშლილობა
სომატური სიმპტომების სახით იჩენს თავს. შესაბამისად, კონკრეტული აშლილობები უბრალოდ
სიმპტომების ფიზიკურად გამოხატვის განსხვავებულ გზებს ასახავენ. თუმცა, ძირითადი
კითხვები ამ აშლილობების კლასიფიკაციას შეეხება (Noyes, Stuart, & Watson, 2008; Voigt et al.,
2010; Voigt et al., 2012).
უფრო კონკრეტულად, როგორც თავის დასაწყისში ითქვა, ყველა სომატური სიმპტომის
აშლილობისთვის დამახასიათებელია, რომ სომატურ სიმპტომებს თან ახლავს კოგნიტური
დამახინჯებები, სიმპტომების მცდარად მიწერის ან მათ გამო მოჭარბებულად წუხილის
ფორმით. ეს კოგნიტური დამახინჯებები შეიძლება იყოს შფოთვა ჯანმრთელობის ან ფიზიკური
სიმპტომების გამო, უარესზე ფიქრის ან ამ სიმპტომების „კატასტროფიზაციის“ ტენდენცია და
ძალიან მყარი რწმენა, რომ სიმპტომები გაცილებით სერიოზული შეიძლება იყოს, ვიდრე
ჯანდაცვის სპეციალისტებს ჰქონიათ. ასევე, ამ აშლილობით მოსული ადამიანებისთვის
ჯანმრთელობა მათი ცხოვრების ცენტრალურ ნაწილს წამოადგენს. სხვა სიტყვებით, ისინი
„ავადმყოფის როლს“ ირგებენ. ამ მოსაზრებით, DSM-5-ში არსებითად შეიცვალა ამ აშლილობების
დეფინიციები და აქცენტი ორ ძირითად ფაქტორზე გაკეთდა: სიმძიმე და ფიზიკური
სიმპტომების რაოდენობა და, ასევე, სიმპტომებზე მიმართული შფოთვის სიმძაფრე და
სიმპტომების შედეგად ქცევის ცვლილების ხარისხი. ავადმყოფობის შფოთვის აშლილობაში
ფიზიკური სიმპტომები მსუბუქი ჩივილის სახითაც რომ იყოს წარმოდგენილი, უკვე საკმარისია
და მხოლოდ იმის გამო ინტენსიურ შფოთვაზე ფოკუსირდებოდეს, რომ ინდივიდი ავად არის ან
დაავადდება. ამ სტრატეგიის ვალიდობისა და სარგებლიანობის წინასწარი შესწავლა აჩვენებს,
რომ ეს ახალი განზომილებითი მიდგომა, რომელიც ორივე სახის — ფიზიკური და
 407
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

ფსიქოლოგიური —სიმპტომის სიმძიმეს ითვალისწინებს, შეიძლება ძალიან სასარგებლო

აღმოჩნდეს კლინიკოსებისთვის როგორც აშლილობის მიმდინარეობის პროგნოზირებისთვის,
ისე — შესაძლო მკურნალობის მეთოდების არჩევისთვის (Noyes et al., 2008; Voigt et al., 2010; Voigt
et al., 2012; Wollburg et al., 2013).
ამ მიდგომის კიდევ ერთი უპირატესობა ის არის, რომ ექიმებს ნაკლებად აწევთ მხრებზე იმის
განსაზღვრის მძიმე ტვირთი, ფიზიკური მიზეზები აქვთ თუ არა სიმპტომებს, როგორც ეს DSM-
IV-ის პირობებში უწევდათ, მეტიც, დიაგნოზის დასასმელად სრულიად საკმარისია, რომ
კომბინირებულად იყოს წარმოდგენილი, ერთი მხრივ, ფიზიკური სიმპტომები მათი
მნიშვნელობის არასწორად ატრიბუციის ფსიქოლოგიური ფაქტორების თანხლებით და, მეორე
მხრივ, მოჭარბებული წუხილი ამ სიმპტომების გამო. ამ ახალ კატეგორიაში, ასევე, შედის
ფსიქოლოგიური ფაქტორების მოქმედება სამედიცინო მდგომარეობაზე (იხ. IX თავი) და
გათამაშებული აშლილობები, ვინაიდან ყველა მათგანი მოიცავს ფიზიკურ სიმპტომებს და/ან
წუხილს სამედიცინო ავადმყოფიბის გამო. აღარ არის საჭირო იმის თქმა, რომ აშლილობათა ამ
ძირითადი კატეგორიის რადიკალურმა ცვლილებამ ბევრი კამათი გამოიწვია. კამათი და
დაპირისპირება, უპირატესად, იმის გამო მოხდა, რომ ახალი კატეგორიების ვალიდობის ან
დიაგნოსტირების სანდოობის შესახებაც კი ძალზე ცოტა მონაცემი არსებობს. თუმცა, როგორც
ჩანს, სიტუაცია გაუმჯობესებადია და კლინიკური მკვლევრები უკვე მუშაობენ ამ ახალი
მიდგომის სარგებლიანობის დასაბუთება-არდასაბუთებაზე.

შეჯამება
სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული აშლილობები
 სომატური სიმპტომისა და მასთან დაკავშირებული აშლილობების მქონე ინდივიდები პათლოგიურად
წუხან საკუთარი სხეულების გარეგნულ მხარეზე ან ფუნქციონირებაზე და ამ წუხილით ჯანდაცვის
სპეციალისტების ყურადღების ველში ექცევიან, რომლებიც, როგორც წესი, მათი ფიზიკური
ჩივილებისთვის ვერანაირ სამეციდიცინო საფუძველს ვერ პოულობენ.

 სომატური სიმპტომის აშლილობის რამდენიმე ნაირსახეობა არსებობს. სომატური სიმპტომის

აშლილობა ერთ ან მეტ ფიზიკურ სიმპტომზე ფოკუსირებით ხასითდება, რომელსაც თან ახლავს ამ
სიმპტომზე მიმართული შესამჩნევი შფოთვა და დისტრესი, რომელიც ფიზიკური სიმპტომების
სიმძიმის ან ბუნების არათანაზომიერია. ეს მდგომარეობა შეიძლება დომინირებდეს ინდივიდის
ცხოვრებასა და პიროვნებათშორის ურთიერთობებში. ავადმყოფობის შფოთვის აშლილობა არის
მდგომარეობა, რომელშიც ინდივიდებს სჯერათ, რომ სერიოზულად არიან ავად და შფოთავენ ამ
შესაძლებლობის გამო. ეს იმ შემთხვევაშიც მართებულია, როდესაც მათ არანაირი შესამჩნევი სიმპტომი
არ აქვთ გამოხატული მოცემულ მომენტში. კონვერსიულ აშლილობაში სახეზეა ფიზიკური
დისფუნქცია, როგორიცაა დამბლა, ყოველგვარი თვალსაჩინო ფიზიკური პრობლემების გარეშე.
ზოგჯერ ძნელია კონვერსიული რეაქციების, რეალური ფიზიკური აშლილობებისა და პირდაპირი
სიმულაციის ანუ გაყალბების ერთმანეთისგან გარჩევა. კიდევ უფრო დამაბნეველი შეიძლება
აღმოჩნდეს გათამაშებული აშლილობა, რომელშიც პიროვნების სიმპტომები გათამაშებულია და
ნებელობის კონტროლს ექვემდებარება, როგორც სიმულაციის შემთხვევაში, თუმცა ამჯერად მათ
აშკარა მიზეზები აქვთ.

 სომატური სიმპტომის აშლილობების მიზეზები ბოლომდე არ არის კარგად შესწავლილი, მაგრამ,

როგორც ჩანს, მჭიდროდ უკავშირდება შფოთვით აშლილობებს.

 სომატური სიმპტომის აშლილობების მკურნალობის დიაპაზონი დაიმედებისა და სოციალური

მხარდაჭერიდან სტრესის შემცირებასა და ქცევიდან ნებისმიერი მეორადი სარგებლის მიღების
 408
მთარგმენლი: ლილი ხეჩუაშვილი VI თავი. სომატური სიმპტომის და მასთან დაკავშირებული და
დისოციაციური აშლილობები

აღმოფრხვრაზე მიმართულ ჩარევებამდე რანჟირებს. ბოლო პერიოდში გაირკვა, რომ საკმაოდ

წარმატებულია ამ მდგომარეობებზე სპეციალურად მორგებული კოგნიტურ-ბიჰევიორალური
თერაპია.

დისოციაციური აშლილობები
 დისოციაციური აშლილობები აღქმაში ცვლილებებით — მე-სგან, გარე სამყაროსგან ან მოგონებებისგან
გამოცალკევებულობის შეგრძნებით — ხასიათდება.

 დისოციაციური აშლილობები მოიცავს დეპერსონალიზაცია-დერეალიზაციის აშლილობას, რომელშიც

ინდივიდს დროებით ეკარგება პიროვნების (დეპერსონალიზაცია) ან გარე სამყაროს რეალურობის
(დერეალიზაცია) შეგრძნება. დისოციაციურ ამნეზიაში ინდივიდი შეიძლება ვერ იხსენებდეს
მნიშვნელოვან პირად ინფორმაციას. გენერალიზებულ ამნეზიაში ინდივიდი ვერაფერს იხსენებს.
უფრო გავრცელებული შემთხვევაა, რომ ინდივიდი კონკრეტულ პერიოდში მომხდარ კონკრეტულ
მოვლენებს ვერ იხსენებს (ლოკალიზებული ან სელექციური ამნეზია). დისოციაციური ფუგა
დისოციაციური ამნეზიის ქვეტიპია, რომლის დროსაც მეხსიერების დაკარგვა მოულოდნელ,
დაუგეგმავ მოგზურობასან (ან მოგზაურობებთან) კომბინირებს. უკიდურეს ფორმაში ახალი
იდენტობები ანუ ალტერები შეიძლება ჩამოყალიბდნენ, როგორც დისოციაციური იდენტობის
აშლილობის (დია) შემთხვევაში ხდება. დისოციაციური აშლილობების მიზეზები კარგად არ არის
შესწავლილი, მაგრამ ხშირად ირკვევა, რომ სტრესისგან ან ტრავმული მოვლენების შესახებ
მოგონებებისგან ფსიქოლოგიურად გაქცევის ტენდენციას უკავშირდება.

 დისოციაციური აშლილობების მკურნალობა პაციენტისთვის დახმარებას გულისხმობს, რომ მან

გაკონტროლებულ თერაპიულ სიტუაციაში ხელახლა განიცადოს ტრავმული მოვლენები და მათთან
გამკლავების უკეთესი უნარები გამოიმუსაოს. დია-ის შემთხვევაში ხშირად ხანგრძლივი თერაპია
გამოიყენება. ამ აშლილობის შემთხვევაში განსაკუთრებით არსებითი მნიშვნელობა აქვს თერაპევტსა
და პაციენტს შორის ნდობის განცდა.

ძირითადი ტერმინები
ავადმყოფობის შფოთვის აშლილობა დისოციაციური იდენტობის აშლილობა
ალტერები დისოციაციური ტრანსის აშლილობა
გენერალიზებული ამნეზია დისოციაციური ფუგა
დეპერსონალიზაცია-დერეალიზაციის კონვერსიული აშლილობა
აშლილობა ლოკალიზებული ან სელექციური ამნეზია
დერეალიზაცია გათამაშებული აშლილობა
დისოციაციური ამნეზია სომატური სიმპტომის აშლილობა
დისოციაციური აშლილობა სიმულაცია

პასუხები
1.1. ნაწილი A. 1) დ; 2) ბ, გ.

ნაწილი B. 1) დ; 2) გ; 3) ა; 4) ვ; 5) ე; 6) ბ.

1.2. 1) გ; 2) ა; 3) ბ.
1.3. 1) ბ; 2) გ; 3) დ; 4) ა.