EFSA.

UNSA

OKVIRNA PITANJA I
ODGOVORI ZA PRVU
PARCIJALU
EKONOMIKA PREDUZEĆA
RADNI NAROD LINIJE 2
2015-2016
 SMJERNICE ZA UČENJE TEORETSKOG
DIJELA ISPITA (I TEST)
1. Objasnite angažovanje vrijednosti kao oblik ulaganja (stranica 32)
- Materijalni elementi proizvodnje, sredstva za rad i materijal pribavljaju se u
razmjeni za novac sa njihovim proizvođačima. Preobražavanje vrijednosti iz
novčanog oblika u naturalne oblike sredstva za proizvodnju predstavlja njihovo
blokiranje. To je određeni način vezivanja vrijednosti u naturalnim oblicima, jer im
je sužena raspoloživost u odnosu na novčani oblik. Ovakvo angažovanje
predstavlja određeni vid pripreme za otpočinjanje tehnološke faze ciklusa
reprodukcije. Angažovanje vrijednosti nastale kao posljedica pribavljanja
elemenata proizvodnje za novac – nabavkom sredstava za proizvodnju i isplatom
zarada radnicima, zadržavaju se u datom ciklusu reprodukcije organizacionog
sistema. Nakon te razmjene vlastitog proizvoda za novac, vrijednosti kojima
raspolaže posmatrani sistem vraćaju se u svoj univerzalni oblik.

2. Kako glasi osnovni ekonomski princip reprodukcije (navesti), a koji su

izvedeni (parcijalni) principi (navesti i definisati)? (stranica 36)
- Osnovni ekonomski princip reprodukcije glasi: ostvariti maksimalni rezultat uz
minimalna ulaganja. Izvedeni (parcijalni) principi su: princip produktivnosti,
princip ekonomičnosti i princip rentabilnosti. Princip produktivnosti glasi:
ostvariti određeni fizički proizvod s minimalnim utrošcima radne snage. Princip
ekonomičnosti glasi: ostvariti određenu cijenu proizvodnje uz minimalne troškove
elemenata. Princip rentabilnosti glasi: ostvariti maksimalni profit kao
preduzetnički rezultat, uz minimalno angažovanje sredstava u reprodukciji.

3. Šta su faktori (potencijali)? (38)

- Specifična dejstva koja uslovljavaju funkcionisanje privrednog subjekta nazivaju
se faktori.

4. Navesti faktore, kratko objasniti svaki i navesti primjer kako taj faktor
utiče na poslovanje preduzeća. (stranica 38)
- Faktori (potencijali) su:
a) prirodni potencijal – proizlazi iz prirodnih uslova koji utiču ili mogu uticati na
cjelokupni organizacioni sistem. Ovi prirodni faktori obično djeluju kao određena
radna sredina shvaćena u najširem smislu kao određeni klimatski i drugi prirodni
uslovi za rad. Dijeli se na: unutrašnje i spoljne prirodne potencijale.
b) tehnički potencijal – podrazumijeva sve materijalne ulazne i izlazne elemente
procesa, koji su plod ljudskog rada i koji na bilo koji način utiču ili mogu uticati na
rezultate ekonomskog sistema. Ovaj materijalni izlaz organizacionog procesa je
proizvod sa svojim upotrebnim kvalitetima, dok su materijalni ulazi tog procesa
sredstva za rad i predmeti rada .

pg. 1
c) tržišni potencijal – na materijalno organizacioni sistem i njegove rezultate utiče:
preko obima moguće realizacije roba i usluga, preko ulaznih i izlaznih cijena
procesa i preko nivoa ulaznih elemenata.
d) uslovi društvene ekonomije–kao potencijali su pretežno konstuticioni elementi
makro sistema. Oni su istovremeno i bitna komponenta ukupnih raspoloživih
resursa ekonomije preduzeća. Ovaj potencijal na ekonomiju preduzeća se ispoljava
preko: makroekonomskog, političkog, obrazovnog sistema ali i preko nivoa
društveno – ekonomskog razvoja, zakonske i normativne regulative..
e) kadrovski potencijal–proizlazi iz kvantitativnog i kvalitativnog stanja kadrova
koji su uključeni ili koji mogu biti uključeni u organizacioni proces. Kadrovski
potencijal može biti interni i eksterni.
f) finansijski potencijal–podrazumijeva mogućnost finansiranja tekućih,
srednjoročnih i dugoročnih potreba materijalno organizacionog sistema. Ove
mogućnosti se formiraju u zavisnosti od: obima i strukture finansijskih izvora,
uslova finansiranja i strukture uloženih sredstava.
g) organizacioni potencijal–tu podrazumijevamo kompoziciju ljudskih aktivnosti
u korištenju raspoloživog potencijala. Te kompozicije ljudskih aktivnosti nazivaju
se organizacijom.

5. Šta je proizvodnja? Navedite karakteristike proizvodnje? (stranica 41)

- Proizvodnja je odnos čovjeka prema prirodi u kome on svojim radom predmete iz
prirode prilagođava svojim potrebama. Karakteristike proizvodnje su: pojava novih
upotrebnih kvaliteta, proces ljudskog rada, ulaganje sredstava za proizvodnju i
ulaganje radne snage u procesima rada.

6. Kako se može izraziti vrijednost proizvodnje? (stranica 44). Šta je

proizvedena vrijednost i koje su komponente proizvedene vrijednosti? Od
čega se sastoji prenijeta vrijednost, a od čega nova vrijednost? Po čemu se
tržišna cijena proizvoda razlikuje od proizvedene vrijednosti?
- Vrijednost proizvodnje može da se kvantitativno izražava i tretira kao:
proizvedena vrijednost i tržišna cijena proizvoda. Proizvedena vrijednost je izraz
društveno priznatih ulaganja elemenata proizvodnje, koja predstavljaju uslov za
dobijanje novog proizvoda. Prenijeta vrijednost se sastoji od vrijednosti sredstava
za proizvodnju – vrijednosti utrošenog materijala i vrijednosti utrošenih sredstava
za rad. Koponenta nove vrijednosti je postojala kao količina bioenergije, dakle
proizvodne energije radnika. Tržišna cijena proizvoda je vrijednost koju društvo
priznaje tome proizvodu pri njegovoj razmjeni na tržištu. Ona ne mora da bude
ravna njegovoj proizvedenoj vrijednosti već može da odstupa od te vrijednosti
naviše ili naniže. Da li će i u kojoj mjeri tržišna vrijednost odstupati naviše ili
naniže od proizvedene vrijednosti, zavisi od toga koliko proizvođač procijeni.

pg. 2
7. Koja dva oblika sredstava prepoznajemo? (stranica 53)
- Postoje dva osnovna kriterijuma diferenciranja i to:
a) diferenciranje prema tehničkim pojavnim oblicima (naturalni aspekt) sredstava,
b) diferenciranje prema ekonomskim pojavnim oblicima (ekonomski aspekt)
sredstava.

8. Navedite naturalne oblike sredstava! (stranica 54)

- Naturalni oblici sredstava su:
a) osnovni materijal na kojem se obavlja tehnološki proces,
b) materijal za potpomaganje tehnološkog procesa,
c) materijal za organizovanje procesa rada i reprodukcije,
d) sredstva za rad pomoću kojih se obavlja proces rada.

9. Navedite i objasnite ekonomske oblike sredstava? (stranica 55) (detaljnija se

nalazi u Praktikumu – na kraju knjige)
- Ekonomski oblici sredstava su: obrtna sredstva i stalna sredstva. Obrtna sredstva
su sredstva koja u jednom ciklusu reprodukcije proizvoda potpuno gube svoju
upotrebnu vrijednost, prenosi se u vrijednost novog proizvoda. Drugim riječima,
njihova se cijela vrijednost reprodukuje u jednom ciklusu reprodukcije proizvoda.
Ta sredstva imaju karakter obrtnih sredstava, s obzirom na to što se sva njihova
vrijednost obrne u jednom ciklusu reprodukcije. Ona mogu da se izdiferenciraju u
dvije kategorije: u prvu kategoriju obrtnih sredstava spadaju ona sredstva kojima se
obrće minuli rad u reprodukciji sadržan u osnovnom, pomoćnom i potrošnom
materijalu, a u drugu kategoriju obrtnih sredstava spadaju sredstva za obrtanje
živog rada u reprodukciji. Stalna sredstva su vrijednost sredstava za proizvodnju
koja u jednom ciklusu reprodukcije djelimično ube svoju upotrebnu vrijednost
djelimično se i prenosi u vrijednost novog proizvoda. Njihova se vrijednost
reprodukuje u potpunom iznosu tek kad se potpuno istroši njihova upotrebna
vrijednost. U jednom se ciklusu reprodukuje samo jedan dio vrijednosti ovih
sredstava, ostatak njihove vrijednosti ostaje vezan za ta sredstva u sledećem ciklusu
reprodukcije.

10. Na koji način sredstva moraju biti usklađena sa zadatkom? Navesti i

kratko objasniti.(stranica 57)
- Za normalno fukncionisanje nužno je da se u strukturi sredstava i dinamici te
strukture ostvaruje, u odnosnu na zadatak materijalno organizacionog sistema u
makroekonomskom okruženju: kvalitativna, kvantitativna i vremenska usklađenost.
Kvalitativna usklađenost sredstava sa zadatkom funkcija je karaktera djelatnosti
preduzeća. Struktura sredstava po namjeni i tehničkim osobinama uslovljena je
funkcijom koju to preduzeće obavlja u procesu reprodukcije. Ukoliko postoji samo
djelimična usklađenost ili potpuna neusklađenost između sredstava i zadataka,
zadatak će biti ili djelimično izvršen ili će njegova realizacija potpuno izostati.

pg. 3
Kvantitativna usklađenost sredstava sa zadatkom je funkcija obima poslova koje
preduzeće treba da izvrši u sklopu ukupnog zadatka u društvenoj reprodukciji.
Ukoliko postoji nepodudarnost između sredstava i zadataka, odnosno ukoliko
izostane ovaj proces adaptiranja, zadatak neće biti obavljen ili će se sredstva
neracionalno koristiti.
Između sredstava i obima poslova mora da postoji i određena vremenska
usklađenost. Poslovi se uvijek vremenski limitiraju ukoliko se u datom periodu, s
obzirom na zadatak ne obezbijede dovoljna sredstva, zadatak koji je konkretna
organizacija preuzela od ukupnog zadatka u društvenoj reprodukciji neće biti
izvršen. Neizvršavanje zadatka može imati vrlo nepovoljne ekonomske
konsekvence.

11. Klasifikacija troškova po različitim kriterijumima – navesti kriterije (str.

86).
- Troškovi elemenata proizvodnje kao oblik ulaganja vrijednosti u proces
reprodukcije klasifikuju se po nekoliko osnovnih kriterijuma. Svi kriterijumi
klasifikovanja troškova zasnovani su na potrebi upravljanja ovim podsistemom
ukupnog ekonomskog sistema, u smislu djelovanja na njihovu veličinu, strukturu i
dinamiku. Prema glavnim priterijumima klasifikovanja troškova ova pojava razlaže
se po elementima proizvodnje, mjestima njihovog nastanka, njihovoj vezanosti za
proizvode, načinu njihovog prenošenja na proizvode, uslovljenosti proizvodnjom i
njenom pripremom.

12. Klasifikacija troškova po elementima proizvodnje. Navesti, kratko

objasniti kategoriju troškova i navesti primjere troškova koji spadaju u svaku
kategoriju. (stranica 86)
- Proces proizvodnje odvija se kao svojevrna interakcija njena tri elementa: radne
snage, sredstva za rad i materijala. Svaki od elemenata proizvodnje na specifičan
način učestvuje u stvaranju novog upotrebnog kvaliteta proizvoda. Pri tome gubi se
njihov upotrebni kvalitet, čiji kvantitativni izraz su troškovi. Troškovi koji spadaju
u ovu vrstu su: troškovi materijala, troškovi sredstava za rad i troškovi radne snage.

13. Klasifikacija troškova prema mjestu nastanka. Navesti, kratko objasniti

kategoriju troškova i navesti primjere troškova koji spadaju u svaku
kategoriju. (stranica 92)
- Proces proizvodnje u okviru organizacionog sistema odvija se na osnovu tehničke
podjele rada, pri čemu se posebno organizuju poslovi pripreme i proizvodnog
izvršenja. Klasifikovanje troškova prema mjestu nastanka podrazumjeva njihovo
razlaganje na dva osnovna segmenta: podsistem režijskih poslova i podsistem
proizvedenog izvršenja. Kako se podsistem pripremno-završnih poslova odlikuje
složenošću, režijski troškovi se diferenciraju po pojedinim segmentima organizacije
kao: troškovi pogonske režije, razmjenske režije i upravne režije.

pg. 4
U ovu grupu troškova svrstavaju se slijedeće karakteristične veličine ulaganja u
podsistemu pripreme proizvodnje: troškovi materijala pripremno-završnim
poslovima, radne snage na poslovima rukovođenja i upravljanja, radne snage na
poslovima projektovanja, konstrukcije i kontrole proizvoda, radne snage na
komercijalnim, finansijskim, kadrovskim i sličnim opštim poslovima isl. Druga
grupa podjele, poslovi proizvodnog izvršenja i ovdje spadaju: troškovi osnovnog
materijala, pomoćnog materijala, pogonske energije, radne snage na tehnološkim
poslovima, radne snage na pomoćnim poslovima u proizvodnji, sredstva za rad koja
neposredno učestvuju u procesu proizvodnje.

14. Klasifikacija troškova prema mjestu vezanosti za nosioce Navesti, kratko

objasniti kategoriju troškova i navesti primjere troškova koji spadaju u svaku
kategoriju. (stranica 94)
- Postoje: pojedinačni i zajednički troškovi.
1. Pojedinačni troškovi – pod njima se podrazumjevaju ona trošenja koja su
nastala kao neposredna posljedica izdrade određene jedinice proizvoda. Oni su
posljedica utrošaka elemenata proizvodnje uglavnom, materijala i radne snage,
posebno vezanih za određenu jedinicu proizvoda. U ovu grupu ubrajaju se troškovi:
osnovnog materijala, pomoćnog materijala, radne snage na tehnološkim
operacijama.
2. Zajednički troškovi. Osnovne karakteristike zajedničkih troškva je u tome što
se ne mogu precizno vezivati za pojedine proizvode i što se ne mogu normirati po
jedinici proizvoda. Ovi dijelovi troškova podrazumjevaju efikasnu organizaciju i
obezbjeđenje njihovog reprodukovanja. Skupina zajedničkih troškova nosi naziv
opšti i tu se ubrajaju troškovi: režijskog materijala, radne snage na režijskim
poslovima i svih sredstava za rad osim specijalnih alata u pojedinačnoj proizvodnji.

15. Klasifikacija troškova prema načinu obračuna po nosiocima. Navesti,

kratko objasniti kategoriju troškova i navesti primjere troškova koji spadaju
u svaku kategoriju. (stranica 96)
- S obzirom na mogućnost prenošenja troškova elemenata proizvodnje na nosioce,
razlikuju se dvije osnovne skupine ovog oblika, a to su: direktni i indirektni
troškovi.
1. Direktni troškovi. Osnovna karakteristika sastoji se u mogućnosti njihovog
prenošenja po pojedinim nosiocima, proizvodima i uslugama. U ovu grupu ubrajaju
se troškovi: osnovnog materijala, pomoćnog materijala, radne snage na poslovima
izrade i radne snage na pomoćnim poslovima u proizvodnji.
2. Indirektni troškovi. U ovu grupu troškova ubrajaju se sva ona trošenja
elemenata proizvodnje koja se ne mogu utvrđivati za pojedine vrste proizvoda
posebno. Kod indirektnih troškova javljaju se sljedeće vrste trošenja: troškovi
materijala na pripremno - završnim poslovima, radne snage na režijskim poslovima
i troškovi sredstva za rad – amortizacija – u uslovima vremenskog obračunavanja i
sl.

pg. 5
16. Klasifikacija troškova prema uslovljenosti proizvodnjom i njenom
pripremom. Navesti, kratko objasniti kategoriju troškova i navesti primjere
troškova koji spadaju u svaku kategoriju. (stranica 96)

U ekonomskoj teoriji i praksi najčešće se tretira podjela troškova zasnovana na

kriterijumu uslovljenosti njihove visine i dinamike veličina i dinamikom
proizvodnje i njene pripremljenosti. Proces proizvodnje u savremenim uslovima
privređivanja podrazumijeva uspostavljanja određenog kapaciteta, što predstavlja
oblik proizvodne pripreme. Tek nakon tako izvršene opšte i posebne pripreme
nastaje proizvodno izvršenje. Ukupni troškovi na bazi kriterijuma njihove
zavisnosti od veličine kapaciteta i njihovog korištenja dijele se na:

1) fiksne,

2) relativno fiksne i

3) proporcionalne,

upravo prema tome da li su uslovljeni: kapacitetom (1), organizacijom njegovog

korišćenja (2) ili proizvodnjom, odnosno proizvodnim izvršenjem (3).

1) Fiksni troškovi.
Apsolutno fiksni troškovi – su troškovi koji su u okviru datog kapaciteta uvijek isti
bez obzira na obim proizvodnje tj. njeno smanjivanje ili povećanje što važi samo za
ukupne apsolutno fiksne troškove. Ovi troškovi su nepromjenjivi bez obzira da li
koristimo naša sredstva za rad ili ne. Ako fiksne troškove posmatramo po jedinici
proizvoda onda se može primjetiti da se fiksni troškovi smanjuju ako se obim
proizvodnje (broj proizvoda – Q) povećava, stoga se kaže da imaju degresiju koja je
u početku vrlo jaka a kasnije slabija.
Karakterističan oblik ovih troškova su:
1. Troškovi amortizacije u uslovima vremenske amortizacije 2. Troškovi
investicionog održavanja 3. Premije osiguranja 4. Zakupnine, najamnine 5.
Troškovi režijskog materijala na nivou mezoekonomskog sistema 6. Troškovi
radne snage na pripremno završnim poslovima na nivou ukupnog
mezoekonmoskog sistema (troškovi rada u pripremi proizvodnje, plate
rukovodioca)
2) Relativno fiksni troškovi – javljaju se pri prelasku iz jedne zone obima
proizvodnje zaposlenosti u drugu. Oni su apsolutno fiksni troškovi u okviru jedne
zone ali ako preduzeće odluči da proširi kapacitet tj. poveća obim proizvodnje
(takav primjer je uvođenje druge i treće smijene) sa njima se javljaju troškovi:

pg. 6
nove radne snage, plata tim radnicima, novi troškovi u pripremi, nove proizvodnje,
troškovi mašina koje se češće kvare itd.
Ovi troškovi su fiksni u okviru obima proizvodnje tj. zone zbog koje su i nastale.
Ako smanji obim proizvodnje npr. ukine jedna smjena relativno fiksni troškovi se
neće smanjivati istim intezitetom nego sporije jer ne nestaju svi uzroci koji su
doveli do pojave ovih troškova. Relativno fiksni troškovi po jedinici proizvoda – su
takvi da se smanjuju tj imaju degresiju. Sa uvođenjem smijene odnosno nove zone
dolazi do skokovitog rasta troškova po jedinici proizvoda i sa daljim radom dolazi
ponovo do degresije.

3) Proporcijonalni troškovi (varijabilni troškovi)

Neposredna izrada proizvoda, na osnovu uspostavljenog kapaciteta i
organizovanja njegovog iskorišćenja, uslovljava pojavu samo određene
vrste troškova, koji su uslovljeni svakom novom jedinicom proizvoda i
koji se mijenjaju u upravnoj srazmeri sa promjenama obima proizvodnje.
To su, uglavnom troškovi:
•osnovnog materijala,
•pomoćnog materijala,
•radne snage na poslovima izrade, u uslovima pretežno ručne i ručno-
mašinske proizvodnje
• radne snage na pomoćnim poslovima u proizvodnji.
Proporcionalni troškovi, koji se kreću u upravnoj srazmjeri sa
promjenama obima proizvodnje kada se posmatraju u njihovom ukupnom
iznosu, po jedinici proizvoda su konstantna veličina. Značajna
karakteristika ovih troškova jeste i njihovo utvrživanje za svaku jedinicu
proizvoda, što se mora uvažavati u vezi sa upravljanjem ponašanjem
ovog dijela trošenja elemenata proizvodnje. Tako, racionalizovanje ovog
dela trošenja podrazumjeva njihovo normiranje još u fazi tehnološke
pripreme, kao i kontrolisanje održavanja tako normiranih veličina pri izradi
svake jedinice ili grupe proizvoda. S obzirom na uslovljenost visine ovih
troškova količinom proizvoda, za njih se može reći da se javljaju i kreću u
funkciji obima proizvodnje.
Zato su oni potpuno otklonjivi u uslovima obustavljanja proizvodnje, što
nije slučaj sa fiksnim i relativno fiksnim troškovima, koji se ne mogu
otklanjati ako je nastala određena priprema bilo u obliku uspostavljanja
kapaciteta, bilo u vidu formiranja datog sloja - zone - korišćenja kapaciteta.

pg. 7
17. Reagibilnost troškova (stranica 100). Šta je reagibilnost? Formula za
računanje. Reagibilnost po vrstama troškova (iznos stepena/ koeficijenta
reagibilnosti i značenje)
- Ponašanje troškova elementa proizvodnje u funkciji dinamike obima proizvodnje
kvantitativno se može izraziti stepenom njihovog reagovanja. Stepen reagovanja,
kao kvantitativni izraz odnosa promjena troškova i promjena obima proizvodnje,
naziva se stepen reagibilnosti.

Stepen reagibilnosti kao kvantitativni izraz osjetljivosti troškova utvrđuje se

stavljanjem u odnos koeficijenta promjene troškova i koeficijenata promjene obima
proizvodnje, odnosno stepena korišćenja kapaciteta:

𝚫𝑻𝒌
Tr= 𝚫𝑸𝒌
Pri čemu je:

∆Tr= stepen reagibilnosti ukupnih troškova elemenata proizvodnje,

∆Tk= koeficijent promjene ukupnih troškova.

∆Qk= koeficijent promjene obima proizvodnje, odnosno stepena korišćenja

kapaciteta.

Koeficijent promjene ukupnih troškova (∆Tk) izrašunava se po obrascu:

∆𝑇
∆Tk= 𝑇𝐼

Pri čemu je:

∆T = apsolutni iznos promjene troškova od perioda I do perioda II;

TI = apsolutni iznos ukupnih troškova u prvom posmatranom periodu.

Dinamika ukupnih troškova elemenata proizvodnje, posmatrano u dva

uzastopna perioda,iskazuje se obrascem :

pg. 8
 ∆T = TII – TI

pri čemu je: TII= apsolutni iznos ukupnih troškova u drugom

posmatranom periodu.

Koeficijent promjene obima proizvodnje, odnosno stepena korišćenja

kapaciteta (∆Qt), izržava se obrascem:

∆𝑸
∆Qk= 𝑸𝑰

pri čemu je:

∆Q = apsolutno izražen porast količine proizvoda od perioda I do perioda II;

Q = ostvareni obim proizvodnje u prvom posmatranom periodu.

Dinamika obima proizvodnje, posmatrana u dva uzastopna perioda,

izračunava se obrascem:

∆Q = QII - QI

pri čemu je:

QII= ostvareni obim proizvodnje u drugom posmatranom periodu.

Prethodnim obrascima može se pored iskazivanja stepena reagibilnosti

ukupnih troškova izraziti i stepen reagibilnsti svake pojedine vrste
troškova.

Reagibilnost po vrstama troškova – većina ukunih troškova je uslovljena:

kapacitetom, organizacionom strukturom njegovog korišćenja i obimom
proizvodnje. Na toj osnovi se razlikuju: fiksni, relativno fiksni i proporcionalni
troškovi. Prema tome, i dinamika pojedinih vrsta troškova uslovljena je
dinamikom: kapaciteta, organizacione strukture korištenja kapaciteta i obima
proizvodnje . [FORMULE – knjiga] (ili čekati vježbe za formule i zadatke jer
je u knjizi prilično nejasno)

pg. 9
18. Šta je proizvodni kapacitet? (stranica 108) Objasnite tehnički i ekonomski
kapacitet.
-Koncentrisanje ekonomskih vrijednosti u sredstvima za rad predstavlja određeni
vid pripreme proizvodnje, koja omogućuje efikasnije privređivanje. U tom smislu
privredni subjekti koji se odlikuju višim stepenom tehničke opremljenosti
proizvodno su sposobniji, odnosno, imaju veći proizvodni potencijal. Ovaj
proizvodni potencijal, izražen u sposobnosti privrednog subjekta da proizvede veću
ili manju količinu proizvoda u jedinici vremena, naziva se proizvodni kapacitet.
Tehnički kapacitet - Pod tehničkim kapacitetom podrazumijevaju se tehničke
mogućnosti sredstava za rad izražene količinom energije, materije ili informacija
koje se mogu preraditi u jednom organizacionom sistemu u jedinici vremena.
Ovako posmatran tehnički kapacitet sredstava za rad jeste intervalna veličina.
Početna tačka tog intervala čini minimalni, a njegova gornja tačka predstavlja
maksimalni kapacitet. Minimalni kapacitet predstavlja donju granicu mogućnosti
funkcionisanja određenog sredstva kao tehničkog sistema.
Ekonomski kapacitet - Ekonomski aspekt proizvodnog kapaciteta podrazumjeva
odnos između učinaka koji dati organizacioni sistem proizvodi i ulaganja
uslovljenih uspostavljanjem toga sistema. Pri tome, razlikuju se tri stepena
korištenja ekonomskog kapaciteta: minimalni, maksimalni i optimalni. Pod
ekonomski minimalnim kapacitetom podrazumjeva se donji stepen korištenja
tehničkog kapaciteta pri kome se vrijednost proizvodnje izjednačava s troškovima,
odnosno u kome je višak vrijednosti jednak O. Ekonomski maksimalni kapacitet
predstavlja onu gornju tačku korištenja tehničkog kapaciteta u kojoj se ponovo
cijena koštanja izjednačava s cijenom proizvodnje. Optimalni ekonomski kapacitet
označava onaj stepen korištenja proizvodnog potencijala organizacionog sistema na
kome se postiče maksimalna pozitivna razlika između vrijednosti proizvodnje i
ukupnih troškova.

pg. 10
19. Grafički prikaz ukupnih troškova sa pretežnim učešćem varijabilnih
troškova u ukupnim troškovima elemenata proizvodnje (stranica 139).

20. Grafički prikaz ukupnih troškova sa pretežnim učešćem fiksnih troškova u

ukupnim troškovima elemenata proizvodnje (stranica 139).

pg. 11
21. Koje su tri specifične pojave u ponašanju ukupnih troškova? (stranica 141)
• Objasnite pojam degresija, progresija i remanentnost troškova.
- Tri specifične pojave u ponašanju ukupnih troškova su: degresija troškova,
progresija troškova i remanentnost troškova.
*Pojava degresije podrazumjeva zaostajanje rasta troškova za porastom obima
proizvodnje u okviru datog kapaciteta. To proističe iz okolnosti što ukupni troškovi
svoj rast započinju od nivoa njihove fiksne komponente, dok obim proizvodnje
započinje od nultog stepena korištenja kapaciteta. Pri tome, ukupni troškovi, u
funkciji porasta obima proizvodnje, rastu samo u svojoj varijabilnoj komponenti,
jer se fiksna komponenta ne mijenja.
*Nastojanje da se ostvari maksimalno korištenje tehničkih kapaciteta, uslovljava
brži rast troškova od porasta obima proizvodnje. Pojava takvog kretanja ukupnih
troškova predstavlja progresiju. Pojava progresije troškova elemenata proizvodnje
na višim stepenima korištenja kapaciteta karakteristična je i za ponašanje po
jedinici proizvoda.
*Remanentnost se javlja u funkciji smanjivanja stepena korištenja kapaciteta.
Pojava remanentnosti troškova je karakteristična u uslovima privremenog
povećanja stepena korištenja kapaciteta, od kojeg se mora odustajati čim nestane
potrebe za tako povećanim obimom proizvodnje. U takvim uslovima dolazi do
potrebe dodatnog ulaganja u obliku trošenja elemenata proizvodnje zbog
uspostavljanja novog sloja korištenja kapaciteta.

22. Objašnjenje i grafički prikaz linearne i nelinearne degresije ukupnih i

prosječnih troškova
(stranica 141)

-Linearna degresija – do pojave linearne degresije troškova dolazi u uslovima

zaostajanja porasta ukupnih troškova za porastom obima proizvodnje, kada se
ukupni iznos ovog oblika ulaganja sastoji iz fiksne i proporcionalne komponente. U
takvim uslovima dolazi samo do promjena proporcionalnih troškova, dok se visina
fiksnih troškova zadržava na početnom nivou, uslovljenom uspostavljanjem datog
kapaciteta.

pg. 12
pg. 13
-Nelinearna degresija – ako se u funkcionisanju organizacionog sistema javlja,
pored fiksnih i proporcionalnih troškova, i njihova relativno fiksna komponenta,
doći će do pojave nelinearne degresije. Nužno se javlja i relativno fiksna
komponenta u ukupnim troškovima. A kako relativno fiksni troškovi, zbog njihove
uslovljenosti organizacionom strukturom korištenja kapaciteta, imaju nelinearan
razvojni tok, i ukupni troškovi u dinamici korištenja kapaciteta dobijaju ovu
nelinearnu tendenciju u svome razvoju.

pg. 14
23. Objašnjenje i grafički prikaz remanentnosti troškova (stranica 147)
-Remanentnost se javlja u funkciji smanjivanja stepena korištenja kapaciteta.
Pojava remanentnosti troškova je karakteristična u uslovima privremenog
povećanja stepena korištenja kapaciteta, od kojeg se mora odustajati čim nestane
potrebe za tako povećanim obimom proizvodnje. U takvim uslovima dolazi do
potrebe dodatnog ulaganja u obliku trošenja elemenata proizvodnje zbog
uspostavljanja novog sloja korištenja kapaciteta.

24. Objašnjenje i grafički prikaz razvojnog toka ukupnih troškova (stranica

150)
-Praćenjem razvojnog toka troškova u funkciji povećanog obima proizvodnje od
nultog do najvišeg stepena korištenja kapaciteta, uočava se tendencija da
kvantitativni izraz ovog oblika ulaganja raste sporije u nižim proizvodnim
slojevima. Zato je obim proizvodnje, koji predstavlja niži stepen korištenja

pg. 15
kapaciteta, karakterističan kao zona degresije.

25. Objašnjenje i grafički prikaz razvojnog toka prosječnih troškova (stranica

151)

- Minimalna ordinatna vrijednost na krivoj troškova po jedinici proizvoda u zoni

degresije javlja se u slučaju kada je opadanje fiksnih troškova po jedinici proizvoda
jednako iznosu varijabilnih troškova koji se javljaju svakom novom jedinicom
proizvoda. To se može izraziti obrascem:

∆Tφq = +∆(Tπq + Tρq)

pg. 16
pri čemu je ∆Tπq= 0, jer je veličina proporcionalnih troškova po jedinici
proizvoda konstantna u odnosu na dinamiku stepena korišćenja kapaciteta. Na
liniji razvoja stepena korišćenja kapaciteta, zona degresije se završava u onoj tački
gdje se projektuje prva najniža ordinatna vrijednost troškova po jedinici
proizvoda92. Upravo u tački gde se završava zona degresije započinje zona
optimalnosti, u kojoj troškovi po jedinici proizvoda zadržavaju prethodno pomenuti
minimum. Zonu degresije karakteriše intenzivnije smanjenje fiksnih troškova
po jedinici proizvoda u odnosu na varijabilne troškove koji nastaju sa
svakom novom jedinicom proizvoda, što se može izraziti obrascem:

∆Tφq > + ∆(Tπq + Tρqzn)

Kada se prethodna nejednašina preobrazi u jednašinu prestaje zona degresije,

odnosno započinje zona optimalnosti

26. Objasnite zonu degresije, optimalnosti i progresije u razvojnom toku

ukupnih i prosječnih troškova? (kratko objašnjenje i koja kategorija troškova
dominira u svakoj zoni)
- Zona degresije predstavlja onaj sloj korištenja kapaciteta u kome ukupni troškovi
rastu ispod proporcionalno, a troškovi po jedinici proizvoda opada.
- Zona progresije – obim proizvodnje, može da se poveeća i preko zone
optimalnosti, ali tada dolazi do pojave progresije ako ukupnih troškova, tako i
cijene koštanja. Taj sloj proizvodnje karakteriše se intenzivnim rastom, zbog čega
se naziva zona progresije.
- Zona optimalnosti – promjena obima proizvodnje od nulte do maksimalne tačke
korištenja uspostavljenog kapaciteta prolazi kroz određenu tačku u kojoj su
troškovi po jedinici proizvoda najniži i koja predstavlja najpovoljniji stepen
iskorištenja proizvodne mogućnosti. U toj tački ostvaruje se najveća pozitivna
razlika između prodajne cijene proizvoda koja je konstantna u odnosu na promjene
stepena korištenja kapaciteta konkretnog preduzeća i cijene koštanja. Zato se ova
tačka na liniji razvoja naziva optimalni kapacitet.

27. Šta su granični troškovi? (Stranica 154)

- Granični troškovi se definišu kao količnik troškova diferencije i dodatne
proizvodnje.

28. Grafički prikaz razvoja graničnih i prosječnih troškova (stranica 155).

Objasnite odnos između graničnih i prosječnih troškova preduzeća uz pomoć
grafikona.
- Granični troškovi opadaju pri porastu obima proizvodnje u najvećem dijelu zone
degresije. Oni su pri tome uvijek niži od prosječnih troškova po jedinici proizvoda.
Takvu svoju karakteristiku oni zadržavaju sve do njihovog izjednačavanja sa
prosječnim troškovima u zoni optimalnosti.
- U zoni progresije granični troškovi još intenzivnije rastu u odnosu na njihov rast u
gornjim slojevima zone degresije.

pg. 17
To je rezultat progresivnog rasta relativno fiksne komponente u strukturi ukupnih
troškova, što je uslovljeno prenaprezanjem organizacije korištenja kapaciteta iznad
optimalnosti. Zato su u zoni progresije granični troškovi veći od prosječnih.

29. Teorija koja se nalazi u Praktikumu (od stranica 289 do 344)

◦ Stalna sredstva: karakteristike stalnih sredstava, podjela stalnih sredstava i
koja stalna sredstva se ne amortizuju

-Stalna sredstva su sredstva koja se koriste duži vremenski period a najmanje

godinu dana kao posrednici između rada i predmeta rada u procesu reprodukcije.
-Stalna sredstva cijelom svojom upotrebnom substancom učestvuju u procesu rada,
a samo alikvotni dio svoje vrijednosti prenose na gotove proizvode ili usluge u
obliku amortizacije.
-Ona se, se dakle, ne troše, u punom iznosu, u jednom procesu reprodukcije;
njihovo trošenje i reprodukovanje odvija se postepeno kroz više sukcesivnih
procesa reprodukcije.
-Vrlo su heterogena.
-Prema Standardima stalna sredstva:
*u obliku stvari (zemljište, građevinski objekti, oprema, šume i dugogodišnji
zasadi, osnovno stado)
*u obliku prava i dugoročnih razgraničenja (materijalna prava, osnivačka
ulaganja, goodwill, potraživanja u vezi sa pribavljanjem stalnih sredstava, učešće,
potraživanje po osnovudugoročnih plasmana, upisani a neuplaćeni kapital, ostala
dugoročna razgraničenja)
**Prema ekonomskoj funkciji u procesu reprodukcije stalna sredstva u obliku
stvari dijele se na :
-stalna sredstva u upotrebi (u momentu posmatranja spremne za upotrebu)
-stalna sredstva u pripremi(u fazi pribavljanja, izgradnja i osposobljavanja za
upotrebu)

pg. 18
 - stalna sredstva van upotrebe(sredstva koja su nekada bila u upotrebi bez
perspektive daljeg korištenja)

-Neka stalna sredstva u obliku stvari ne podliježu obavezi amortizacije, kao:

zemljište, stalna sredstva u pripremi, javni putevi, tuneli, mostovi, šume i sl. ;
stalna sredstva u obliku prava koja se ne amortizuju: upisani a ne uplaćeni kapital,
učešća i potraživanja

◦ Amortizacija: pojam, ciljevi/ zadaci i metode amortizacije (suština, prednosti

i nedostaci)

-Pod amortizacijom podrazumijevamo postepeno prenošenje vrijednosti stalnih

sredstava na gotove proizvode ili usluge. Gledano s ekonomskog stanovišta,
amortizacija je vrijednosni izraz trošenja stalnih sredstava. Amortizacijom stalnih
sredstava obezbjeđuje se integritet tih sredstava i kontinuitet reprodukcije
sredstava.

Zadaci amortizacije su:

•da odrazi trošenje stalnih sredstava i smanjivanje njihove vrijednosti;

•služi kao sredstvo za određivanje dijela vrijednosti stalnih sredstava koji je

prešao na proizvod ili usluge;

•sluđi kao sredstvo da se osigura mogućnost obnavljanja odnosno zamjene

dotrajalih stalnih sredstava.

-U teoriji i praksi postoje slijedeći sistemi obračuna amortizacije stalnih sredstava, i

to:

1) Vremenski sistem

Vremenski sistem obračuna amortizacije kao bazu za obračun uzima vrijeme,

tj. vijek trajanja stalnih sredstava. Kod ovog sistema razlikujemo slijedeće
metode obračuna:

a) metod ravnomjerne ili konstantne amortizacije.

Suština ove metode je da je amortizacija ravnomjerno raspoređena u

konstantne veličine, uz jednake stope amortizacije na period trajanja
stalnog sredstva.

pg. 19
 Prednosti ove metode ogledaju se u jednostavnom izračunavanju
amortizacionih iznosa koji su linearni u cijelom amortizacionom periodu,
kao i mogućnost planiranja i jednostavnog vođenja evidencije.

-Nedostaci ove metode su njena linearnost, obzirom da se stalna sredstva ne troše

linearno, jer njihova sposobnost i funkcionalnost nije uvijek ista.

b) metod progresivne amortizacije

Metod progresivne amortizacije podrazumijeva da iznos amortizacije u

periodu korištenja stalnog sredstva progresivno raste. Preduzeće, obično,
donosi odluku da obračunava stalna sredstva po ovoj metodi kada je tek
formirano ili tek nabavljeno novo sredstvo. Naime, pošto su sredstva nova,
radnici nisu dovoljno upućeni u našin korištenja tih sredstava, sredstva
se ne koriste punim kapacitetom iz nedovoljne razrađenosti ili
neusklađenosti postojećih kapaciteta ili sredstva se nedovoljno koriste jer
preduzeće nije dovoljno osvojilo tržište, pa ih u tom periodu treba manje
amortizovati. Kod ove metode razlikujemo obračun amortizacije pomoću
različite stope na istu osnovu i metod dijelova.

c) metod degresivne amortizacije

Prema ovoj metodi, obračun amortizacije, u prvim godinama korištenja

stalnog sredstva amortizacija je najveća, a svake naredne godine njen
iznos se smanjuje, tj. ima degresiju. Razlozi za ovako kretanje amortizacije
su suprotni progresivnom kretanju amortizacije.

Pristalice ove metode smatraju da su u početku vijeka korištenja stalna

sredstva najsposobnija, da daju najveće efekte, pa u tom periodu treba
da se najviće amortizuju. Kasnije, mašine su šesto na opravci i ne
rade, pa treba smanjivati amortizaciju u tim peridima. Kod ove metode,
stope amortizacije opadaju i ne smiju biti manje od propisanih stopa u
Nomenklaturi sredstva za amortizaciju. Smanjivanjem stopa amortizacije,
smanjuje se godišnji iznos amortizacije, ali u toku vijeka trajanja stalno
sredstvo se amortizuje u cijelini.

2) Funkcionalni sistem

Funkcionalni sistem obračuna amortizacije za osnovu uzima učinak (obavljeni

zadatak ili izvršenu funkciju) koju je ostvarilo stalno sredstvo. Primjenom
funkcionalnog sistema obračunata amortizacija se približava stvarno prenijetoj
vrijednosti stalnog sredstva na nove proizvode, a to doprinosi i realnom utvrđivanju
dobiti u preduzeću.

pg. 20
Naime, sada iznos amortizacije zavisi od upotrebe stalnog sredstva a
obračunata amortizacija izračava realno utrošenu vrijednost sredstava u procesu
reprodukcije. Otpisivanje se vrši srazmjerno upotrebi sredstava. Ovaj sistem
obrašuna amortizacije primjenjuje se za stalna sredstva kod kojih je moguže
utvrditi zavisnost izme|u trošenja i intenziteta upotrebe, npr. kamioni,
lokomotive, avionski motori, rudarski radovi, patenti, licence i dr.

3) Kombinovani sistem

Kombinovani sistem je takav sistem kod kojeg se pri obračunu amortizacije

stalnih sredstava kombinuju metode vremenskog i funkcionalnog sistema. Cilj
primjene ovog sistema je da se što realnije obrašuna amortizacija stalnih sredstava.
Svakako, koji će se sistem i metod koristiti pri obračunu amortizacije
preduzeća, određuje, u opštem aktu, kao i rokove obračuna amortizacije,
godišnje stope, metod obračuna koji je najčešće uslovljen primjenom i
korištenjem stalnog sredstva.

◦ Obrtna sredstva

-Obrtna sredstva su sredstva koja preduze}e nabavlja u cilju da ih odmah utroši u

procesu reprodukcije. Stalna sredstva ne bi mogla funkcionisati ukoliko preduzeće
nema obrtnih sredstava.

-Osnovna karakteristika obrtnih sredstava je njihovo jednokratno trošenje. Naime,

obrtna sredstva svoju cjelokupnu vrijednost prenose na gotove proizvode ili usluge
odjedanput, dok stalna sredstva postepeno u dijelovima.

-Obrtna sredstva u procesu reprodukcije permanentno mijenjaju svoj oblik, tj.

umjesto novca pretvaraju se u sirovine, nove proizvode, umjesto realizovanih
proizvoda javljaju se potraživanja, a zatim novac.

-Transformisanjem iz jednog oblika u drugi, obrtna sredstva ne gube svoju

vrijednost, već je prenose na novi oblik.

-Vrlo su heterogena.

-Broj koji pokazuje koliko su se obrtna sredstva obrnula u toku jedne godine
naziva se koeficijent obrta. Koeficijent obrta obrtnih sredstava veći je od jedan.
Trajanje obrta je vrijeme za koje će se izvršiti jedan obrt, tj. cjelokupna
transformacija obrtnih sredstava.

pg. 21
◦ Troškovi: apsolutno fiksni, relativno fiksni, proporcionalno varijabilni,
progresivni i degresivni troškovi (grafički prikazi, objašnjenje, primjeri svake
kategorije troškova)

- U ekonomskoj teoriji i praksi glavna podjela troškova zasniva se na

kriterijumu njihove zavisnosti od proizvodnog kapaciteta, odnosno
dinamike njegovog korištenja. Pri promjeni stepena korištenja kapaciteta,
troškovi reprodukcije različito se ponašaju. Tako jedan dio troškova ne
reaguje tj. ne mijenjaju se, dok se drugi dio mijenja s različitim
stepenom zavisnosti od promjena obima proizvodnje. Ukupni troškovi na
bazi kriterijuma njihove zavisnosti od veličine kapaciteta i njihovog
korištenja dijele se na osnovne dvije grupe u i to:
- 1) Fiksne troškove.
- 2) Varijabilne troškove.
- Fiksni troškovi dijele se na:
- a) apsolutno fiksne
- b) relativno fiksne.
- Varijabilni troškovi mogu biti:
- a) proporcionalni
- b) progresivni
- c) degresivni.

POJEDINAČNE KRITERIJE TROŠKOVA I NJIHOVE GRAFIKE IMATE

U LITERATURI SA VJEŽBI I U PRAKTIKUMU OD STRANE 314

pg. 22
◦ Ukupni i prosječni troškovi

- Ukupni troŠkovi su svi troŠkovi koji su nastali u proizvodnji. Oni se

izračunaju kao zbir:

UT = FU + VU + RFU

- Ukupni troškovi različito se ponašaju u odnosu na obim proizvodnje.

Tako nekada sporije rastu od obima proizvodnje, zatim mogu se
proporcionalno povečavati kao što se povečava obim proizvodnje i najzad,
mogu brže rasti od obima proizvodnje. S tim u vezi kod analize
razvojnog toka ukupnih trođkova, mogu se definisati karakteristične
zone. Ukupni troškovi pri različitim stepenima korištenja kapaciteta
pokazuju različite stepene reagibilnosti, počevši od nultog do maksimalnog
stepena korištenja proizvodnih kapaciteta.

- Prosječni troškovi su svi troškovi koji su nastali za proizvodnju jedinice

proizvoda. Prosječne troškove izračunavamo:

𝑈𝑘𝑢𝑝𝑛𝑖 𝑡𝑟𝑜š𝑘𝑜𝑣𝑖 𝑈𝑡
Prosječni= 𝑂𝑏𝑖𝑚 𝑝𝑟𝑜𝑖𝑧𝑣𝑜𝑑𝑛𝑗𝑒 = 𝑄

◦ Granični troškovi: pojam i odluke koje se mogu donijeti na bazi analize

troškova
Granični troškovi nisu neka nova vrsta troškova u odnosu na prethodno
spomenute troškove. To su troškovi koji se izračunavaju na bazi razlike troškova
vešeg i troškova manjeg obima proizvodnje. Ako posmatramo strukturu
granišnih troškova oni se sastoje od varijabilnih i relativno fiksnih troškova.
Izrašunavanje graničnih troškova i njihova primjena u ekonomskoj teoriji
i praksi sve je znašajnija u vođenju poslovne politike, posebno u kratkom roku,
preduzeća.
Granični troškovi su bitan instrument kratkoročne politike:
• kod utvrđivanja politike cijene,
• kod stimulisanja potrošnje i povećanja obima proizvodnje,
•kod odlučivanja o dopunskoj i sporednoj proizvodnji,
•kod donošenja odluka o radu u više smjena i prekovremenom radu i sl.

pg. 23
-Granični troškovi su donja granica ispod koje prodajna cijena proizvoda ne
bi smijela biti niža. Ako je to slučaj onda preduze}će ostvaruje gubitak na
tom proizvodu.
-Kada preduzeće koristi granične troškove u cilju sniženja prodajnih cijena
proizvoda, to dovodi da broj potrošača raste. Zahvaljujući tome, obim prodaje
se povećava, čime je finansijski rezultat veći.
-Granični troškovi se koriste kod donošenja odluka o povečanju obima
proizvodnje, o radu u više smjena. Ukoliko je granični prihod za taj novi obim
proizvodnje veči od graničnih troškova preduzeće može donijeti odluku o
povečanju obima proizvodnje.

pg. 24