De essentie van een goed fotobijschrift

Bij een artikel hoort een foto. Zonder kan het echt niet meer. Een beeld is belangrijk om
zicht te krijgen op de situatie. Zoek maar eens op internet naar een nieuwsmedium dat
haar berichten zonder foto plaatst. Ook als je de krant openslaat zie je een aanzienlijk deel
dat gevuld is met foto’s. De lezer heeft de visuele prikkeling nodig om hem te boeien.

Beelden zijn veelal bedoeld om context te leveren of om de lezer aan te sporen om een
stuk tekst te lezen. Om die redenen gebruiken de meeste redacteuren beeld. Toch hoort er
nog iets bij dat beeld dat vaak vergeten of simpelweg afgeraffeld wordt: het fotobijschrift.

Gemakzucht
Ook ik dacht eerst gemakzuchtig over het fotobijschrift. Bij mijn vrijwilligersbaantje bij
de lokale voetbalclub bedacht ik de fotobijschriften voor bij de wedstrijdverslagen.
Meestal beschreef ik gewoon simpelweg wat ik zag. Waarbij ik er niet aan dacht dat er
ook andere manieren waren waarop ik dat kon aanpakken. Er kwam geen enkele vorm van
creativiteit bij kijken.

Bijschriften verdienen aandacht

Uit een serie Amerikaanse onderzoeken die mij onder ogen kwam, blijkt het fotobijschrift
een belangrijk middel dat de schrijver in kan zetten om zijn lezers te boeien. Zo richten de
ogen van het publiek bij het lezen van de krant als eerste op de foto’s op de pagina.
Daarna richten ze zich gelijk op het fotobijschrift. Met deze opgedane kennis kreeg ik het
inzicht dat die bijschriften eigenlijk heel belangrijk zijn. Ze verdienen veel meer aandacht,
want zo’n ‘simpel’ bijschrift kan bepalen of de lezer mijn artikel leest.

Zo kwam ik erachter dat het not done is om geen bijschrift bij een foto te leveren. Omdat
ik goede bijschriften wil schrijven zag ik het als mijn taak om te onderzoeken wat een
fotobijschrift goed of slecht maakt.

Zorg voor feitelijke informatie

Het bijschrift moet feitelijke informatie bevatten over de afbeelding die hij begeleidt. Zo
hoeft de lezer niet te gissen. Niet zoals de Tilburgse Koerier doet bij haar artikel over De
Nederlandse Musicaldagen. ‘Beeld uit de musical Evita’, luidt het bijschrift. In het artikel
wordt de musical echter alleen in een opsomming genoemd. De lezer wil graag weten wat
er gebeurt in die musical en waarom hij er wel of niet naar toe moet. Een optie zou kunnen
zijn: ‘Tijdens de musicaldagen kunt u tegen gereduceerd tarief naar de musical Evita,
waarin een jong meisje op zoek gaat naar haar ware liefde.’
Figuur 1: De Tilburgse Koerier gaat de mist in met het bijschrift over de musical ‘Evita’.

Breng de lezer niet van de wijs

Een fotobijschrift moet duidelijk maken wat er op de foto gebeurt. Zo dient het bijschrift
de foto. Als het bijschrift niet aansluit bij wat de lezer op de foto ziet dan ontstaat er
twijfel aan zijn eigen waarneming. Het is een gevoel dat de lezer dan niet meer te boven
komt. De kans is groot dat hij besluit om het artikel over te slaan en verder te gaan met
een verhaal waar hij wel wijs uit komt. Ook daarom raad ik aan om een bijschrift altijd in
de tegenwoordige tijd te schrijven, want ook in de foto gebeurt alles in de tegenwoordige
tijd. Zo voorkom je dat de lezer aan zichzelf twijfelt. Mijn tip is dan ook: schrijf het
fotobijschrift aan de hand van de foto en niet aan de hand van het artikel. Bij het artikel
van de Quest gaat het nog maar net goed. In een artikel over ruiken staat een klein
kadertje over de neus van Ilja Gort. Omdat het in andere, voorgaande foto’s en koppen
ook al over de neus gaat, valt dit grappige bijschrift aan de goede kant van de grens. Toch
heeft niet iedere lezer een idee wie Ilja Gort is. Het zou dus handiger zijn geweest als ze
‘Wijnboer Ilja Gorts sik is zover bekend niet verzekerd’, hadden gebruikt.
Figuur 2: Met een goed geplaatste grap over wijnkenner Ilja Gort blijft Quest nog maar net binnen de lijntjes.

Creatief
Als de grondregels duidelijk zijn, is het de beurt aan de creativiteit. Zo moet de maker
weten wanneer het op zijn plaats is om grapjes te maken. De redacteur van Quest slaagde
in zijn opzet, doordat het onderwerp het er zich bij uitstek voor leent. Bij een foto uit een
oorlogsgebied is het vanzelfsprekend sociaal onacceptabel om een grapje te maken. Toch
hoeft een ernstige situatie een redactie niet te weerhouden van creativiteit. Toen John
Lennon werd vermoord, schreef de Liverpool Echo bij de foto van een aangeslagen Yoko
Ono. ‘FACE OF GRIEF…. Yoko Ono is comforted by police as she leaves Roosevelts
Hospital in New York.’ Met dit bijschrift lukt het de Liverpool Echo om het schokkende
aanzicht (van rouw) dubbel zo hard binnen te laten komen.

Figuur 3: De Liverpool Echo met een sterk bijschrift onder een foto van een rouwende Yoko Onno na de dood van John
Lennon. Dat is hoe ik het graag zie.
Gezond verstand en een sprankje creativiteit
Als de journalist zijn gezond verstand gebruikt en af en toe een sprankje creativiteit in zijn
brouwsel gooit, is de grootste stap richting een goed onderschrift gezet. Als het goed is
staat er wat de lezer feitelijk ziet in combinatie met de nodige context. Als ik even een
stapje terugzet zie ik het (op enkele klappers na) niet vaak mis gaan. De lezer leest 99
procent van de tijd direct wat er te zien is. Hij raakt zo niet vertwijfeld. Bij de langere
bijschriften wordt eerst het beeld beschreven, waarna er in de overige zinnen dieper op de
context wordt ingegaan. Een prettige manier van werken als je het mij vraagt. Dit doet
Panorama uitstekend in het onderstaande bijschrift:

‘Midden in een woonwijk in Hoogeveen huist de afdeling InterWonen van het Leger des
Heils. Met als doel om gestrande mensen onderdak te bieden en helpen regie over hun
leven terug te krijgen. Begeleidster Anne Marije: “Het is als tango dansen: twee stappen
vooruit en eentje terug.”

Figuur 4: Dit fotobijschrift van Panorama bij een verhaal over het Leger des Heils slaat de spijker op zijn kop.
Figuur 5.: De Tilburgse Koerier slaat de plank volledig mis met het bijschrift over de film 'Infinite Happiness’.

Gelukkig ben ik in mijn onderzoek weinig voorbeelden tegen gekomen waar ik echt van
schrok. Al spant de Tilburgse koerier wel de kroon. Zij doen, zo lijkt het, zo min mogelijk
moeite om hun lezers te dienen met het fotobijschrift. Onbegrijpelijk als je ziet hoe eenvoudig
het eigenlijk is. Als ze al eens letterlijk beschrijven wat ze zien dan komen ze al een heel eind.

Martijn Stals