SADRŽAJ

1. Uvod
2. Pojam i ključne karakteristike javnih rashoda
3. Klasifikacija I načela javnih rashoda
4. Struktura javnih rashoda
5. Ciljevi upravljanja javnim rashodima
6. Analiza javnih rashoda u BiH
7. Upravljanje javnim rashodima u BiH (racionalizacija, preporuke)
8. Zaključak
 Uvod

O javnim rashodima se ne može govoriti bez prethodnog osvrta na pojmove fiskalne

politike i budžeta. Fiskalnom politikom vlada upravlja javnim prihodima I rashodima u
cilju održavanja rasta I očuvanja stabilnosti ekonomije. Vlada nastoji da utiče na
ekonomske operatore I društvo u cjelini upravo održavanjem visine I structure javnih
prihoda I rashoda te mjerama fiskalne politike. Osnovne funkcije fiskalne politike su:
stabilizaciona, alokativna I redistributivna. Stabilizacionom funkcijom se obezbjeđuje
stabilnost na tržištu roba I usluga, alokativnom se na optimalan način usmjeravaju
raspoloživa sredstva na dio koji služi zadovoljvanjau javnih potreba I dio koji osigurava
ponudu privatnih dobara a distribucijskom funkcijom se obezbjeđuju sredstva za
neometano snabdijevanje javnim dobrima, odvijanje javne potrošnje I transfer prema
ciljnim dijelovima stanovništva. Osnovne komponente fiskalne politike su politika javne
potrošnje, tj. Budžetska politika, kojom se definišu načini potrošnje odnosno namjena
budžetskih sredstava I poreska politika kojom se utiče na budžetske prihode.
Prema definiciji, budžet predstavlja sistemski pregled planiranih prihoda I rashoda za
određeni period, obično period od jedne godine.1 Ovaj document priprema ministarstvo
finansija, u saradnji sa ostalim ministarstvimaa usvaja ga narodna skupština u formi
zakona. Dokument je obavezujući za državne organe jer se, sa rashodovne strane,
predviđeni izdaci ne smiju prekoračiti bez rebalansa, odnosno izmjene po istoj procedure
po kojoj je donijet. Budžet je, dakle, glavni instrument kojim vlada prikuplja sredstva iz
privrede te ih raspoređuje I koristi na odgovoran, djelotvoran I efikasan način.
Upravljanje javnim izdacima je povezano sa korištenjem sredstava prikupljenih iz
privrede.
Svi nivoi vlasti u BiH imaju svoje budžete, koje donosi zakonodavna vlast. U Federaciji
budžet se reguliše Zakonom o budžetima FBiH,a u RS-u Zakonom o budžetskom sistemu
RS. Postoje određeni principi kojih se svi učesnici u donošenju budžeta moraju
pridržavati: princip potpunosti (svi prihodi I rashodi moraju biti prikazani), princip
jasnoće (budžet mora biti jasan, svi prihodi iskazani po grupama a rashodi po namjeni),
princip jedinstvenosti (svi prihodi I rashodi moraju biti prikazani u jednom budžetu kako
bi se obezbijedio kompletan uvid u stanje financija jedne države), princip tačnosti
(prihodi I rashodi moraju biti u okviru predviđenih vrijednosti), princip ravnoteže
(rashodi moraju biti uravnoteženi sa prihodima, odnosno, izvršavati se samo do visine
ostvarenih prihoda), princip trajanja (budžet se donosi obično na period od jedne godine),
princip prethodnosti (budžet se mora donijeti prije nastupanja perioda na koji se odnosi, u
BiH se svi budžeti moraju donijeti najkasnije do 31.03. za tekuću godinu), princip
javnosti (sve diskusije I debate vezane za donošenje budžeta moraju biti javne).

1
Planiranje budžetskih rashoda u institucijama BiH
 1. POJAM I KLJUČNE KARAKTERISTIKE JAVNIH RASHODA

1.1 Definicija javnih rashoda

Javnim rashodima se sve do početka XX vijeka nije posvećivala odgovarajuća pažnja. Na

javne rashode se gledalo kao na akt potrošnje dobara, ograničeno i jednostrano a jedini predmet
izučavanja javnih finansija su bili javni prihodi. Savremena teorija, s druge strane, smatra da su I
javni prihodi I javni rashodi podjednako važni instrumenti javnih finansija, te javne rashode ne
posmatra kao akt potrošnje nego kao racionalno korištenje nacionalnog dohotka.

U financijskoj literaturi se mogu pronaći brojne definicije javnih rashoda ali se sve svode
na konstataciju da javni rashodi predstavljaju izdatke koje država ima u cilju zadovoljavanja
javnih potreba. Javni rashodi su, preciznije rečeno, ukupni troškovi svih aktivnosti vlade koji
obuhvataju redovne dužnosti i obaveze, kupovinu roba i usluga za podmirenje javnih potreba te
realizaciju određenih novčanih transfera.

1.2. Ključne karakteristike javnih rashoda

Osnovne karakteristike javnih rashoda su, dakle:

a) Podmirenje javnih potreba (pri čemu treba napraviti razliku između javnih
rashoda I rashoda privatnih lica – rashodi privatnih lica se vrše radi
zadovoljavanja ličnih potreba pojedinca dok javni rashodi predstavljaju
trošenje radi zadovoljenja opštih (javnih) potreba.).
b) Izraženi su u novcu (iako se podmirivanje ovih potreba može ponekad
iskazivati i na druge načine, npr. u robi – lijekovima, hrani, odjeći, obući, itd)
c) Imaju neproizvodni karakter

2. PRINCIPI JAVNIH RASHODA

Budući da javni rashodi predstavljaju najveću tačku u državnom budžetu, te da se

najveći dio stvorenog društvenog proizvoda zemlje koristi za podmirivanje javnih
rashoda, neophodno je definisati određena načela ili principe kako bi se osiguralo
najracionalnije I najefektnije trošenje javnih prihoda.

Najvažniji principi javnih rashoda su:

a) Princip opšteg interesa (zadovoljavanje potreba društva a ne potreba
pojedinca)
b) Princip štednje (sa što manje sredstava ostvariti što veće učinke)
c) Princip umjerenosti (javni rashodi treba da budu u visini javnih prihoda)
 3. KLASIFIKACIJA JAVNIH RASHODA
3.1. Teorijska klasifikacija javnih rashoda

Rast javnih rashoda u savremenim uslovima te njihova sve veća uloga u socijalnom I
ekonomskom životu, postavljaju pred financijsku teoriju zahtjev za klasifikaciju javnih rashoda u
određene grupe a u svrhu lakšeg izučavanja.

Postoji veliki broj ovih teorijskih podjela a najznačajne za pomenuti su:

a) Prema redovnosti pojavljivanja: redovni i vanredni

Ovdje se kao osnovni kriterij podjele uzima vrijeme. Redovni rashodi su svi rashodi koji
se mogu predvidjeti, koji su stalni te koji se redovno svake godine javljaju u budžetu. Svi
rashodi koji nemaju ove karakteristike spadaju u vanredne rashode.

b) Prema objektu trošenja: lični i materijalni

Lični rashodi su rashodi namijenjeni izdržavanju organa države (plate zaposlenih u

organima uprave, vojsci, policiji, itd..). Materijalni rashodi nastaju prilikom vršenja
javnih službi (investicije, kancelarijski material, sredstva za vojsku, itd..)

c) Prema subjektu trošenja: rashodi centralnih, kantonalnih, regionalnih,

općinskih državnih organa vlasti

Ovo je podjela na javne rashode koje ima država I javne rashode koje imaju manje
izvršne jedinice, odnosno, regionalna ili lokalna rijela. Naročito je značajna za države sa
složenim, federativnim državnim uređenjem.

d) Prema produktivnosti: produktivni i neproduktivni

Vezani su za osnivanje državnih privrednih poduzeća pa bi, prema tome, produktivni

javni rashodi bili oni koji dovode do stvaranja prihoda a neproduktivni oni koji ne donose
nikakve prihode, tipa izdaci za vojsku i administraciju.

e) Prema vremenu planiranja: odgodivi i neodgodivi

Podjela se vrši sa aspekta vremena planiranja izvršenja pa su, shodno tome, neodgodivi
javni rashodi oni koje država mora izvršiti upravo u onom času kada je njihovo izvršenje
planirano dok su odgodivi rashodi oni koje država može odgoditi za određeno vrieme.

2.2. Ekonomska I funkcionalna klasifikacija javnih rashoda

Rast javnih rashoda I njihov uticaj na savremena socijalna I ekonomska kretanja doveo je
I do obaveze da države usvoje I primjenjuju standarde klasifikacije javnih prihoda I rashoda
utvrđene na međunarodnom nivou. Međunarodni monetarni fond je u Priručniku za statistiku
vladinih finansija (GFS) razvio system za klasifikaciju javnih prihoda I rashoda koji se danas
koristi za analizu aktivnosti vlade kao I analizu transakcija među različitim nivoima vlasti te
analizu javnog sektora u cjelini. Ekonomska klasifikacija rashoda I izdataka iskazuje pojedinačna
dobra I usluge te izvršena transferna plaćanja, odnosno, ukazuje na prirodu izdataka. Predstavlja
koristan instrument za analizu I definisanje budžeta kao I određivanje fiskalne pozicije države.

Funkcionalna klasifikacija rashoda se vezuje za svrhu njihovog trošenja. Omogućava detaljan

uvid u socioekonomske ciljeve koji se nastoje dostići kroz različite vrste izdataka te pruža
informacije o namjeni javnih rashoda a može se koristiti za analizu efikasnosti vladinih
aktivnosti.

Ove dvije klasifikacije su najbitnije za dalju analizu javnih rashoda u BiH.

4. STRUKTURA JAVNIH RASHODA

Posmatranje javnih rashoda sa aspekta svrhe koja se ostvaruje daje bolji uvid u pregled javnih
rashoda po važnosti te omogućuje lakše uočavanje razloga zbog kojih dolazi do povećanja javnih
rashoda. Shodno tome, može se načiniti sljedeća podjela javnih rashoda:

a) Rashodi državne uprave i sudstva

b) Vojni rashodi
c) Rashodi za obrazovanje
d) Rashodi za kulturu I sport
e) Rashodi za naučno-istraživački rad
f) Rashodi za investicije I ekonomske intervencije
g) Rashodi socijalnog osiguranja
h) Rashodi za ekološke svrhe
i) Ostali rashodi

5. Ciljevi upravljanja javnim rashodima

5.1. Tri su osnovna cilja upravljanja javnim izdacima:2

a) Održavanje ukupne fiskalne discipline

b) Alokacijska efikasnost

d) Promoviranje efikasnog pružanja usluga

2
Upravljanje javnim izdacima, Priručnik za zemlje u tranziciji
Državne subvencije i garancije su i dalje značajne i uveliko opterećuju javne finansije. Prema
raspoloživim podacima, subvencije javnog sektora za industriju i poljoprivredu čine nekih 1,3 %
BDP-a. U kombinaciji sa kreditnim garancijama koje entiteti pružaju za nerentabilna javna
preduzeća, to predstavlja značajan trošak i potencijalnu obavezu, koja remeti predvidljivost javne
potrošnje.3

Fiskalna politika se bavi načinima prikupljanja novca u državnu blagajnu i njegovog trošenja.
Sastoji se od porezne politike i politike javnih rashoda. Entiteti su mjerodavni za fiskalnu
politiku, a Fiskalno vijeće BiH je odgovorno za koordinaciju fiskalne politike i osiguranje
fiskalne stabilnosti u BiH. Fiskalno vijeće BiH do kraja maja svake godine treba usvojiti
dokument ''Globalnog okvira fiskalnog bilansa i politika u BiH'' u kojem je definisan globalni
fiskalni okvir (GFO) sa fiskalnim ciljevima BiH za naredne tri godine. Fiskalno vijeće BiH
definiše fiskalne ciljeve za ravnotežu prihoda i rashoda (deficit/suficit), ograničenja duga i
ograničenje javne potrošnje. Osnivanje, organizacija, odgovornosti i rad Fiskalnog vijeća
definisani su Zakonom o fiskalnom vijeću u BiH. U okviru fiskalnih ciljeva, za institucije BiH
jasno je definisan iznos prihoda od PDV-a (750 miliona KM) i maksimalni iznos rashoda za
finansiranje institucija BiH (950 miliona KM). Ovi iznosi se nisu mijenjali od 2012. godine, a
ista ograničenja za prihode i rashode institucija BiH predviđena su i za period 2017–2019.
godinu.26 Dosadašnji budžeti institucija BiH su usvajani u skladu s definisanim fiskalnim
ograničenjima za institucije BiH.4

http://balkans.aljazeera.net/vijesti/polovina-gradana-bih-na-drzavnom-budzetu

3
Evropska komisija - Izvještaj o Bosni i Hercegovini za 2016. Godinu, nezvanični prijevod
4
Planiranje budžetskih rashoda u institucijama BiH, Broj: 01-02-03-10-16-1-1297/16
http://www.revizija.gov.ba/revizioni_izvjestaji/revizija_ucinka/Izvjastaji2016/?id=5084