Pjelloria është veçoria e tokave (dherave) që i bën ato të ndryshojnë nga formacionet jopjellore, të cilat

nuk mund t'i sigurojnë ushqimin bimës.

Dherat vazhimisht zhvillohen dhe ndryshojnë sipas kushteve ku ato ndodhen.

Në tokat e formuara mirë dallohen disa shtresa të quajtura horizonte e gjenetike.
• Horizontin e sipërm e bën shtresa e humusit.
•Horizontin e dytë nën të e përbëjnë kripërat e ndryshme.
•Horizontin e tretë dhe të katërt e përbën lënda minerale.

-Shkëmbinjtë ose materiali mëmë janë burimi i formimit të lëndës minerale të tokave. Përbërja e tyre
ndikon në karakterin dhe veçoritë e tokave p.sh. nga shkëmbinjtë ranorë ose argjilorë formohen
përkatësisht tokat ranore dhe argjilore.
-Relievi në mënyrë të tërthortë ndikon në formimin e tokave nëpërmjet shpërndarjes së elementeve
klimatike dhe bimësisë. Nga ekspozimi i shpateve dhe pjerrësia e tyre përcaktohen kushtet e ndriçimit e
të ngrohtësisë, shkalla e lagështirës në tokë dhe intensiteti i gërryerjes së tyre.
-
-Mosha që të formohen tokat (dherat), duhet një kohë e caktuar që, sipas tipave, ndryshon nga disa vjet
në disa mijëra vjet.

-Ndikimi i njeriut mbi tokat mund të jetë pozitiv ose negativ. Duke zbatuar drejt rregullat agroteknike,
duke i kulluar dhe plehëruar e të tjera masa, njeriu ka mundur t’i përmirësojë ato e të shtojë pjellorinë.
Shkatërrimi i tokave është bërë nëpërmjet zënies së tyre me ndërtime urbane, industriale etj., e ndotjes
prej tyre, shpyllëzimeve, gërryerjes ujore etj.

Nëpërmjet tjetërsimit fizik dhe kimik shkëmbinjtë copëtohen, thërrmohen, shkrifërohen, u nënshtrohen
reaksioneve kimike dhe formojnë lidhje të reja.

Rezultati përfundimtar i tjetërsimit është formimi i shtresës së tjetërsuar.

Përbërësi i dytë i domosdoshëm i dherave është lënda organike.

Dherat (tokat)

Në formimin e tokave ndikojnë shumë faktorë:

-Klima. Klima ndoshta është faktori më i rëndësishëm që vepron në mënyrë aktive në formimin e
dherave. Ajo vepron nëpërmjet temperaturës, reshjeve dhe erës. Nga klima varet gjendja e nxehtësisë
dhe e lagështirës së tokave. Klima ndikon në intesitetin e proceseve fiziko-kimike dhe mikrobiologjike që
ndodhin në tokë, duke i shpejtuar ose ngadalësuar ato etj.
-Bimësia dhe bota shtazore janë përbërësit që furnizojnë tokat me lëndë organike. Bimët, me anë të
rrënjëve shkriftojnë tokën, kurse gjethet, degëzat, trungjet e kalbura etj., e pasurojnë atë me lëndë
organike. Nga lloji i bimësisë varet cilësia e lëndës organike që zbërthehet; gjithashtu, çdo formacioni
bimor i takon një tip i veçantë i tokave.
Shumë kafshë si brejtësit, insektet, krimbat e tokës etj., gjatë të ushqyerit dhe ndërtimit të strofkave
brenda në tokë, shkriftojnë dhe nxjerrin në sipërfaqe sasi të mëdha dheu.

• Tipat e tokave dhe përhapja e gjeografike e tyre

Përhapja e tokave (dherave) në rruzullin tokësor është e

lidhur ngushtë me faktorët që veprojnë në formimin e tyre . Shpërndarja e tipave te dherave, në vija të
përgjithshme ka karakter zonal dhe është në formë brezash në drejtim të paraleleve. Këta breza ndjekin
njëri-tjetrin nga polet në ekuator dhe u përgjigjen në përgjithësi brezave(zonave) klimatike dhe bimore.
Kjo tregon gjithashtu për rolin kryesor që luan klima dhe bimësia në formimin dhe përhapjen e
dherave(tokave).

Dhe (tokë) quhet shtresa e sipërme e shkrifët e kore e tokës së tjetërsuar, që karakterizohet nga
pjelloria, dmth. nga aftësia për t'i dhënë bimës ushqimin dhe ujin e nevojshëm.
Në veçoritë fiziko-kimike të tokave bën pjesë ngjyra. Çdo tokë ka ngjyrën e vet. Nëpërmjet ngjyrës
përcaktohet tipi i tokave dhe shkalla e pjellorisë së tyre.
FAKTORET KRYESORE TE FORMIMIT TE TOKAVE
Përveç tokave zonale dallohen dhe tipa të tjerë tokash që nuk kanë karakter zonal dhe lidhen me
kushtet lokale. Këto quhen toka azonale.
Duke filluar nga zonat polare në ato ekuatoriale, dallojmë këto tipa tokash zonale:

•Tokat e tundrës formohen në klimën e ftohtë e në truall të ngrirë. Janë të cekëta dhe të pazhvilluara.
Shtrihen në skajet veriore të Euroazië dhe të Amerikës Veriore.

•Tokat pozdole formohen në klimën kontinentale me lagështi dhe nën ndikimin e pyjeve halore.Kanë
ngjyrë të përhimët, reaksion acid e pjellori të vogël. Shtrihen në zonën e tajgës euroaziatike dhe atë
amerikane.

•Tokat e zeza formohen në kushtet e klimës kontinentale me verë të nxehtë e dimër të ftoht dhe të
bimësisë së stepës e stepo-pyjore. Kanë ngjyrë pothuajse të zezë e pjellori të lartë.

•Tokat e kafenjta dhe të hirta kafe janë formuar në kushtet e klimës subtropikale mesdhetare dhe të një
bimësie prej dushku e shkurreve mesdhetare me gjelbërim të përhershëm.

•Tokat e hirta të shkretëtirave janë formuar në kushtet e klimës së thatë dhe të mungesës së bimësisë.

•Tokat e murrme të kuqërremta të savanës janë zhvilluar në klimën subekuatoriale nën ndikimin e
bimësisë së savanës.

Tokat laterite janë zhvilluar në kushtet e klimës dhe të bimësisë ekuatoriale. Kanë ngjyrë të kuqe ose të
kuqe të zverdhur.
Tokat jo zonale ose azonale formohen nga kushtet lokale të truallit, ujit, relievit, etj. Në tokat azonale
bëjnë pjesë tokat aluvionale, moçalore, të kripura etj.

 Llojet e tokave ne trevat shqiptareNe Evrope trevat shqiptare radhiten ne vendet me llojshmeri
bimore me te madhe, qe lidhet me ndryshimet e klimes,te tokave, te relievit etj. Ne rajonet
perendimore dhe bregdetare mbizoterojne llojet mesdhetare te bimesise (mareja,shqopa, ilqja
etj.), kurse ne brendesi te tyre, bimet e Evropes Lindore dhe Qendrore (dushku, ahu, bredhi,
pisha ezeze etj.). Gjithashtu jane te shumta bimet endemike, pra bimet qe rriten vetem ne trevat
shqiptare. Vetem neRepubliken e Shqiperise rriten rreth 30 te tilla.Per shkak te mbizoterimit te
relievit kryesisht kodrinoro-malor, qe kushtezon ndryshime te dukshme te klimes dhe tefaktoreve
te tjere, bimesia eshte e shkallezuar ne drejtim vertikal ne kater breza: brezi i shkurreve dhe i
pyjevemesdhetare; brezi i ahishteve dhe i haloreve dhe brezi i kullotave alpine.Brezi i shkurreve
dhe i pyjeve mesdhetare (deri rreth 700 m. Lartesi) gjendet ne trevat perendimore
dhejugperendimore. Pjesen e poshtme te tij e zene shkurret me gjelberim te perhershem (makiet)
si: mareja, shqopa,xina, gjineshtra, dafina etj. Se bashku me keto shkurre rriten edhe disa drure te
larte, si: selvia, valanidhi, pisha ebute dhe e eger etj. qe, ne disa raste, formojne pyje te
vogla.Pjesen e siperme te brezit te shkurreve mesdhetare e zene shkurret qe i rrezojne gjethet
gjate stines se dimrit, si:shkoza e bardhe dhe e zeze etj.Brezi i dushqeve shtrihet mbi brezin e
shkurreve mesdhetare deri ne rreth 1000 m lartesi. Ka perhapje me te madhese brezat e tjere
bimore, sidomos ne brendesi te trevave shqiptare. Bimet me karakteristike te ketij brezi bimor
jane:disa lloje dushqesh, bliri, frashri, malleza, panja, geshtenjna etj.Brezi i ahut dhe i haloreve
shtrihet mbi brezin e dushqeve deri ne rreth 1600 - 1800 m lartesi. Ahishtet, dukekerkuar me
shume lageshti, jane me te perhapura ne malet e trevave veriore dhe lindore shqiptare dhe ne
shpatetperballe veriut dhe lindjes. Ne shume zona ahishtet jane te perziera me haloret (bime qe e
kane gjethen ne formen egjilperes), si: pisha, bredhi etj. Ne kete brez ndodhen pyjet me te
dendura, qe perbejne fondin kryesor te lendes sedrurit.Brezi i kullotave alpine shtrihet mbi brezin
e ahut dhe te haloreve, ku, per shkak te temperaturave shume te uleta,rritet vetem bimesi
barishtore dhe shume rralle shkurre te uleta. Zhvillimin me te mire bimesia barishtore e ka
nerajonet malore te trevave shqiptare veriore dhe lindore.Pyjet me bimesi dhe bote shtazore me
interesante e me mire te ruajtura jane shpallur parqe kombetare, ne te cilateshte e ndaluar me ligj
dhe prerje dhe nderhyrje e njeriut. Ne sektore te caktuar te tyre mund te behen vetem
vizitaturistike per te shijuar natyren e paster. Parqe te tilla ka ne Shqiperi (Thethi, Lura,
Liogaraja etj.), ne Kosove(Berzovica etj.), ne trevat shqiptare ne Maqedoni (Galicica, Pelisteni)
etj.Bota shtazorePozita gjeografike e trevave shqiptare, shumellojshmeria e peizazheve
gjeografike pasuria bimore, relievi i copetuardhe pasuria ujerave te brendshme dhe bregdetare
kane krijuar kushte per zhvillimin e nje bote shtazore te pasur dhete larmishme, tokesore dhe
ujore.
 2. Bota shtazore tokesore perbehet nga gjitare te llojeve te ndryshme, si: urithi, qe gjendet ne
zonat kodrinore dhefushat bregdetare lakuriqi i nates, qe jeton ne koloni te medha ne shpella dhe
zgavra; ujku, dhelpra, cakalli, shqarthi,ne brezin e dushkut dhe te ahut zardafi dhe kunadhja, ne
zonat pyjore te larta; ariu i murme, ne pyjet e dendura tedushkut, ahut dhe pishes; macja e eger,
ne pyjet e larta etj. Mjaft te perhapur jane gjitaret barngrenes ,si derri i egerne brezin e dushkut
dhe te ahut; lepuri i eger, ne zonat fushore dhe kodrinore me shkurre. Me rralle gjendet
kaprolline brezin e shkurreve, ne dushkajat dhe ahishtet, si dhe dhia e eger ne brezin e kullotave
alpine te disa maleve telarta.Te shumellojshem jane shpendet shtegtare dhe te perhershem.
Ndermjet tyre ka edhe shpende te rralle me vlera tevecanta, si: pelikani kacurrel, ne lagunen e
Divjakes, kurse ne lartesite e maleve gjendet shqiponja.Ne ujerat bregdetare gjenden lloje te
ndryshme peshqish, si: sardelja, qefulli, levreku, kota dhe merluci, kurse neujerat e brendshme,
trofta, korani dhe belushka ne (liqenin e Ohrit), qe dallohen per mishin e shijshem, dhe
shumepeshq te tjere, si: krapi, skobuzi, klenji ngjala etj. Gjenden edhe disa gjitare, Si: delfini (ne
ujerat detare) dhe vidra.Ndikimi i njeriut ne bimesine dhe ne boten shtazorePyjet dhe ne
pergjithesi mbulesa bimore permiresojne cilesine e ajrit dhe te ujit, rregullojne regjimin e
rrjedhjeveujore, mbrojne token nga erozioni dhe perbejne mjedise ku jetojne shume kafshe te
egra. Ato kane rendesi te madheekonomike, sepse prej tyre merren prodhime te shumta, sidomos
lende druri per perdorim industrial, ndertim etj. Neto mund te zhvillohet turizmi. Megjithate
mbulesa bimore jo rralle eshte demtuar nga veprimtaria njerezore.Format e demtimit te saj jane
te shumta: shpyllezimi i siperfaqeve te tera, duke i kthyer ato ne toka te punueshme;zjarret e
shpeshta, prerjet dhe kullotja ne to e bagetise me ritme me te medha se rritja natyrore, si dhe
demtimi ibimesise nga ndotjet e ajrit me gaze helmuese etj. Te gjitha keto ne shume zona kane
shkaterruar mbulesen bimoredhe kane zvogeluar vazhdimisht siperfaqet pyjore. Me e demtuar
eshte bimesia e shkurreve mesdhetare dhe edushqeve. Kjo ka sjelle keqesimin e cilesise se ajrit
dhe te ujerave, e ne mjaft raste eshte shoqeruar me pakesiminmadje edhe me zhdukjen e shume
llojeve te kafsheve te erga.Mbulesa bimore dhe bota shtazore e trevave shqiptare eshte shume e
larmishme. Veprimtaria e njeriut i kademtuar dhe shkaterruar ato ne shume zona, duke rrezikuar
shendetin e popullsise. Me cdo kusht duhet te mbrojmembulesen bimore dhe boten shtazore.