Rozdziat V. Szeregi liczbowe. Zagadnicnic zbicinosci sxeregéw liezbowych. Sceregi licebowe stanowig uogélnienic sum skoviczonych. Nieeh dany bedzie ciag lieeb rvecrywistych (a,)324 oraz niech (s,), bedzie cingiem sum ezesciowych danego cingu, ktGrogo wyrazy okreslone sa nastepujaco Sy = a1 bay es bay Jedna z motliwych definicji szeregu licebowego méwi, Ze jest to para ((an},(sn))- Mozemy takie powiedzieé, Ze szeregiem nazywamy sume nieskoticzona postaci Ooty ttn tty fimy wiee, Ze jest obliczamy sume szeregu to w reeczywistosei danemu ciagowi (a) preyporzadkowujemy licabe rzeczywista 8 = Jn, a wieeszereg to funkcjonal, ktéry Yn) o-oo. Mowiny, io exereg van, fst xbiciny do skodeaone] liceby 0, nb, de ma sung réwng 2, 00 zapisujemy San = 0, jeteliciag sum cxelciomych (65) jest abietny do granicy 8, pray n + oo. Jezeli ciag sum czeSciowych (8) nie jest zbiemy, to szereg nazywamy rozbieinym. Jay = 00 i méwimny, te srereg 6, He snereg est W sxczegdlnosei gay sq ~> 00 prry -¥ 00 to piszen Jest rozbieny do oo (mozemy takze do 00). Natomiast w prnypadi, gay 85 + 00, pray n > oo bedzlemy méwil, 4 szereg Sian ket rozbieiy do —o0 (mozemy takie méwi, 4 szereg jest zbiezny do ~o0) i zapisujemy te 59Lom = co. Czesto w szeregach musimy uvzgledniaé wyraz ag, bedziemy wowexas Disa wyrazéw $9 Z podane} definicji wynika, de dwa szeregi rGiniace si albo réwnoczesnie rozbieine, albo réwnoczesnie zbiczne, ‘Twictdonie 6.1. Szereg J~ ay mode by shicény tylko uty ady cia epo wyraséw (an) dasy do zera, pray n> 00, ti. dy Jim ay = 0. Dowéd. Jezeli lim 55 ‘Zanwaimy, #e warunek podany w powyészym twierdzeniu jest warunkiem koniecz- nym zbiednosei szeregu. Aby sie przekonaé, Ze nie jest to warunek dostateczny wystar- 21 czy soma svc, hasmoniceny > +. Wyray ogy szreg hanmnonicanego spelia 8, a wiee a, to rownied lim 59 wwanmek podany w powyaszym twierdzeniu, jednak jak pokazemy w praykkadzie 5, szereg ten jest rozbiciny. W dalszym cingu gdy dany jest szereg Yap, to dy nazywamy wyrazem og6lnym sveregu, natomiast n nazywamy wska/nikiem lub indeksem Zauwaimy, ie jesti dany jest ciag (sq), to jest on ciggiem sum czesciowyeh szeregu postaci nt SolSng1 = sn) 1+ (981) + (49 — y+ ‘Twierdzenie 5.2. Sserepi shieéne maja wlomosé laesnasei dodawania uyracéu sasiadnich, ten, jeéeli w seers abicingm Ym = 6 polacammy wayrasy sqsicinie w grupy, np. nae (01+ aay) (gst ee lng) # gg Heo ng) + gdeie 1 ny < ny <... , to otrzymany szereg jest zbieiny do tej same) sumny s. Dia dowodu wystarcey zauwaiyé, 4 ciag sum cresciowych (s,,) szeregu przcksztalconego jest podeiagiem ciagu sum ezeSciowych (s,) szeregu danego, a cing (3n) jest rbie/ny: 60Twierdrenic 5.3. Zaléémy, #e dane sa dua szeregizbicine aq = 4, Yo dy = 8 omns, de A jest dowolnym skalarem. Wéczas szeregi S (an + bn), Dilan = bn) oraz D7 Aan 84 zbiedne i zachodzq weory (a) Loot hn) =a 7 MC. 0) Slant) =0 Ogran y sig do podania dowodéw wzordw (a) oraz (c). Niech (sn), ({2?), (s!?), oraz (sf) omaczaia eiagi sum czeéciowych odpowiednio szereg6w te +bn), Soon Sohn oraz Yom Mamy wéweras Sn = (4 + Oa) Hee # (On +n) = (Oy oe in) + (Dy Het bn) = 8h + al? af = (day +o. + Ata) = May + oe +d) = Aah! Poniewa fim sf?) =a, lim 32 =, wigeotraymujemy lim, sy =a+borae Inn. af) = da. Twlerdzenlo 5.4. Na to aby szereg 5> ay Oyl zbicény potrsena 1 wystarcea aby ciag jego resst (rm), gdzie rm = > ay byl sbiesny do zera, pray n + 00. Dla dowodu oznaczmy przez (sh!) oraz (s\2)) ciagi sum ezesciowych odpowiednio szere- 1+ Soy, May oczywiee 10) apts a dass tt Ong oly = a8 0 Poniewad im, s{) = lim s), wige wyila, 4 im (ol, — 3) = 0, Ale of = (2), — af wige stwierdzamy, Ze Wekazalisy, de jotel szereg Yay jest zbieiny, to lin. ry = 0 aSen tui, iy = en Sab Wylie S: |" C . Obieramy liczbe N tak, aby n > m > N. Mozemy napisaé [a sit) [Laman be ta (na + uaa boo $y Haya eee) = (ngs Hinge +o) |= ene ISltm [+1 ta |< 545 = Wykazalismy wiec, #e ciqg (s$!)) spenia warunek Cauchy'ego, a ciag sum czescio- weych (ol) jst abieing, oto omnseza, 2a wzoog 5m jt sien Svereg > aq navywamy bezwzglednie zbiezmym, jezeli szereg S| aa | jest abieiny: Srereg Joan nazywamy warunkowo zbieznyin jefeli jest on rbieiny, ale nie jest berwzglednie zbietny. Sformuhiiemy teraz twierdzenia méwiace 0 bezwealedne’ i warmkowei zbiezmose szeregiw licabowyeh, Dowody tych twierdzeri mozna maledé w eytowanej literature Twierdzenie 5.5. Kaidy szereg bezwagletinic 2bieény jest cbicény. ‘Twierdzenie 5.6. Szerg bezwglednie zbieény pozostaje zbieény i nie zmienia swoje) sumy po dowolne} zmianie porzqdku wyrazéu. Twierdzenie 5.7. (twierdzenie Riemanna). W szeregu warunkowo zbiesnym mona tak zmienié porzadek wyrazéw, aby nowy szereg byl zbiezny do dowolnie obranej liczhy, lub tak aby nowy szereg byt roxbicény 5 1 Praykiadem szerega warunkowo abieznego jest szereg J-(—1)"*" 1. Zbiemost tego szeregu badana bedzie w przyadzie 12, natomiast jego beawzgledna zhienose badana edie w praykladsio 5 Mnojenie szeregéw. Mnoienie sreragév jest uogélnieniem je dane a ora by sa dwa szeregi zbieime )* an 5, Dia utworzenia iloczynu szeregiw 62(Se) (S*) naleZy dodaé wszystkie mozliwe skladniki postaci a;bj. W tym c tworzyniy tablice arb; ab abs fagby gb aaby aasby_asba asbs . oraz ustalamy spossb dodawania wyrazw wystepujacych w tej tablicy. (a) Jedeli wyrazy en 2definiujemy weorem en = aby 5 gio n = i-j, a wiee Hloceyn wskadnikow jest staly, to otreymujen metoda Dirichleta. (0) Gdy ey = anh Haq1bo-+.--+aiby-2 + doby1, a wige dodajemy wyrazy leiace na bocmych przekatnych powy2szej tabliey, to otrzymujemy sposib mnozenia metoda Canchy'ego, sposib mnozenia (@) Jeteti wyrany seeregu 5 alek jujemy weorem r= nbs + tbe + oe. + Ody + aby + Oy Dy Hoss + aby + Ody to otr7ymujemy sposdb muozenia szeregSw wedlug kwadratéw (sumujemy te wyrazy po- wwyiszej tabliey, kt6re leza na dolnym i prawym boku odpowiedniego kwadratu tablicy). Twierdsenie 5.8. (twierdzenie Cauchy'ego). Jeselt seregi 30, oraz 3 *by #9 becwsglednie sbicine, to ich iloczyn en jest becwzglednic sbieiny i zachodzi wir eee pray ezym sposdb sumowania jest dowolny. shicine ores prapnajrnie jlen 5 nich jst Devumpcdnieabcing, to ich iloargn 5 cn otrzymany metody mnozenia Cauchy’ego jest zbiesny i zachodsi wz6r “ 63Dowody twierdzesi 8 i 9 pominiemy, gdyz naleda do trudnych technicznie, ale warto zamaczyé, zo F. Mertens byl profesorem Uniwersytetu Jagielloriskiego, ww okresie od 1865 r, do 1884 r, Rozwazmy teraz szeregi 7 a, 0 wyrazach a, > 0 lub ay > 0dlan EN. Jest ezywiste, 20 prey takim zalozenin o wyrazach szeregu ciag sum czesciowyeh (sn) jest albo rosnacy albo niemalejacy. Wynika wiee, 2e szeregi o wyrazach nieyjemnyeh sa albo tiene, co motemy zapisaé J” ay < 20, nlbo 4 rozbieine do 0. _ Podamy killa ewirdzet, kre poowalaa rocstraygnaé problem zbleinobe seregsw Ograniczymy sie do podania tew. postaci limesowej trzech z tych kryteriéw, a dla prajkiadu preeprovadsiny dowody dWwieh 1 nich. Kryterium poréwnaweze. Jezeli wyrazy seregdw > an oraz) by dla prawie wezystkich m spel " 1ja nierdwnosei (+H) OS an Sdn, to gdy szereg by (nazywany minoranta) jest zbieiny, wéwezas szereg, an jest takie abieiny, natomiast gdy szereg J aq (mazywany minoranta) jest rozbiedny to rozbiezny Dowéd. 2 oraz af? sumy caeéciowe szeregéw odpowiednio ay oraz Omaczmy preez sh? oraz sf Sod. Mamy wéwezas na podstawie (+) oh) ay to tan Sb, tot by =a? Jeteli ahiedny, a wige ograniczony proce s. Wynika stad omych (of) 4 take cing sum czesi 64jest ograniczony. Ale wiemy, #e (i) jest ciagiem rosnacym (lub niemalejacym), a wiec cing, (3{)) jest abieiny, e szereg J est sbi. a Jeieli = t0.5f!) + 00 pray n 9 20. noranta J dq jest szeregiem rozbieiny a Na podstawie (+) stwierdzamy, e takie lt —> 00 przy n —> 00, @ to omacza, ie svoreg 5 jest rozbieiny oi Kryterlum Hlorazowe, (d’Alemberta). M o Niech dany bedaleszereg San, ge aq > O dla n = 1,2,... oraz mich (+4) Snore San jest zhi, gy y <1; jest rorbiciny, gy 9 > 1, (peeypade gly g — 1 wymaga osobnego zbadania). Dowéd. Na podstawie zalozenia (+++) wiemy, 5 1 lewa strona nieréwnosci (+++) daje warunek A wiee dla dostatecznie duiych n otrzymujemy nieréwnosci ay < dys1- Oziacza to, de ciag (ay) jest rosns dh co, exyt1 Say jest robieiny. W praypadk, gay g <1 prawe stroma nleroumosel (t4-+) dae war relZ nieréwnosei tej wynika, Ze dla dostatecznie duiych n spelnione sa nierdwnosei Ale az < ray, ds < raz < Pais. sdny1 < Mais... a wige dla szeregu > an (pordwnaj prayklad 3), a wiee seereg J ay jest zbieiny, Pokazemy jeszcze, de w preypadku gdy g = 1 keyterium d’Alemberta nie rozstrayga cay svereg jest rbieiny, cy Ans Dia sveregn Jo} = ¥° Ay spetniony jest waranel fim wiemy szereg,ten jest rozbieiny (pordwnaj przyklad 5). 1 Dia szeregu ¢(2) = > 5B, may warunek Butt 1 Fi lim, (4) 1, a szereg ¢(2) jest rbieiny (poréwuaj preylad 13) Kryterium pierwiastkowe (Cauchy’ego). Zalbiany, 4e dany jest szereg San taki, #¢ ay, > Oi nich im ym Iub = lim sup ar Seereg Yo an jest zbiezny, gdy q <1, jest vozbiezmy gay @> 1, (w preypadka gdy q = 1 kryterium Cauchy’ego nie daje rorstrzygnieria). % ogolne) teorit iagow wiadomo, 2 jet istncle granica, tin, “to ywiteie zaldadamy, Ze istnieje véwnied granica lim Jay i granice te sa sobie rowne (ocr 44y, > 0 dla kaidogo n), Wynik stad wniosck: Iyterium pierwiaetkowe zawsze rozstrayga problem zbieznosei sveregu, jesli rozstrzyga ten problem kryterium ilorazowe; ponadto wtedy gdy kryterium ilorazowe nie rorstrzyga problemu zbiemosci szeregu, kryterium pierwiastkowe moze daé rozstraygniecie. Podamy jeszcze kryterium Raabe'go, ktore jest: mocniejsze od kryterium Canchy'ego, a wiee takZe mocniejsze od kryterium d’Alemberta,Kryterium Raabe’go. ‘ech dany bedzie szereg, > an, KtSrego wyrazy 84 dodanie | nlech spelniony bedzle nastepuacy war 1 sign (se, -2) | C. Jezeli 7 > 1, to szereg Yan jest zbiezny, jezeli y <1, to szereg ~ ay jest rozbiezny, natomiast w preypadkugdy 7 = 1 kryterium nie daje rozstraygnietia Szeregi naprzemienne Szeregiem naprzemiennym lub przemien . rm nasywany szereg postaci SV", sale ay 2 0 dla kaddej Heaby naturalne| n, Wideimy wig, 2 szereg haprzemienny to szereg postaci ay 3 4g — 4 (Day + Kryterium Leibniza. dete (a) jst ciqgiem malejacym zbieinym do zera, to seg naprzemienny Soya, Wiemy, Ze ciag 0 wyrazach nieujemnych (aq) jest malejacy. Latwo sprawdzié, ze ciag, suin czesciowyeh (sn), gazie Sam = (0 ~ 2) + 22. (tant ~ an) Jest rosnacy i ogr ‘edie iezony 7 dolu przez ay — a, natomiast ci sum exesciowyeh (s2n.41) fans = ty ~ (2 ~ 3) ~ -.-~ (@2n ~ ant) jest malejacy i ograniczony z géry przez ay. Ale dla kaddej liczby naturalne} n prawdziwe Ay 2S 82y aang = San Sy stwierdzamy, Ze ciagi monotoniczne (sn) i (Sant) 8a ograniczone, Wynika wiee, e ciagi te sa zbiezne, a poniewaz. spelniony jest warunek Sent! Son = Manet 4 0, 67wie wynika, Ze fim san = im sony. Stwierdzilsmy wiee, Ze seeres napree LCI ay jest ebiezny. Prayklady. W pontszych zadaniach nalezy obli strzygnaé, czy dany scereg jest zbiezny. yyé suing Szeregu Liezbowego lub nalezy roz- Laman Rozwiazanie. Poniewas prawdziwy jest waér . a KRFI) & +1" ce nrtg ume exeeiowa modemy sapiant w posta 1 we dptdyt tag (4 m2 30° n(n tT) 1 2 7 + +(3 4) s+ 1 um ase) iliac) = 1 Ostteeanio oersmatiny wir Jo = 1 Lames Rozwiazanie, Wyraz ogéluy szeregu mozemy preedstawié w nastepujace} postaci pray pomocy ulamk6w prostych 1 14 1 WESDESD WM RHI * BETH! a wige n-ta suma ezeSciowa prasimuje postaé 1 1 14 ita) +(e a+ 1 1 Tat) moe T 68mint inta) 1 Ya" . #1 . (seereg geometrycany). Rozwiazanic. Preez indukeje obliczamy n-ta sume czesciow: geometrycznego sveregu 1 smd eat tty tA dla Wierny, 2 ciag (9) jet mbieiny do zera gdy | q [< 1, natomias jest robie | a|> 1. Wynika wiee, 20 Tim sq Otrzymujemy wa dla |al<1 Rozwiazanie, Wyraz og6 sveregn ma wlasnos anal ‘a wiee nie jest spelniony warunek konieczny zbieinosei szeregu, czyli szereg, jest rozbiemny. Gayby svereg harmoniczny byt = lim sq. Jesti obliezymy réinice soy — 5, to otreymujemy 1 (t5t..t 55 sie Otrzymalisiny spraecznosé, gy x jednej strony mamy nieréwnosé jin sn23 0 dla neN, 69a. drugiej strony wiemy, te Jim (san ~ 8) = 0 Wykazalisiny wiee, ée scereg harmonicany jest rozbieiny: C . 6. yoy Rozwiazanie, Pokazemy, ze ciag sum czeéciowyeh (s,) posiada dwa punkty skupienia, a wige nie jest zbiezny, eo omacza, ie seereg )°(—1)" jest rozbiemny. Obliczmy fan = (“1 Dt. HED = saa = (“14 4. #141) awice Jim on = 0 oraz lim oy = 1 i Sinn _ Rozwiazanie. Dlaszeregu Lr xe ‘majdziemy zbiezna majorante liezbowa, Moiemy rapisaé Ce igs n= Oe Se 3 wena potstalaterium pelo sean, Poniewaz lim iF ie majoranta J” Dp, jest szeregiem abiezymn, a wige serey, J 2 yest zbiezny 8 Se. zanie, Jeieli wyraz ogélny szeregn oznaczyimy przez dq, to mozemy m= p>tat, dia n=23, inna Minoranta 7 bo jest szeregiem harmonicanym, a wige dany szereg jest rozbiezny 7011)" T+ (9 ye / awiemy, estes gemetryeny > (3) jest zbiedny, wige stwierdzamy, be dany szereg [jest takée abiedny, © ant » La Roawiazaule, Dauy sore Jot obey, polevat po asownanis kyr ilorazowego stwierdzamy, xe mein + It Crs ee (Ga 7 L'a Rozwiazanic. Dla zbadania cbieiosei tego szeregu naprzemiennego zastosujemy kryterium Leibniza. W tym celu wystarezy obliczyé granice Jim nto wlan oraz napisaé nierdwnosé prawdziwa dla n= 2,3, 1a Genes) * he 12 Dyed (ere, anharmonieeny) Rouwinzanie, Poniewai cag (f) jest malay i dazy do era prey n + oo, wiec na podstawie kryterium Leibniza stwierdzamy, ze szereg anharmoniczny Jest zbleany.” Motna wylawa, 30 Scape amSa 13. Gla) = J, (svereg harmonicany raed a) Rozwiazanie, Poniewaz ani kryterium ilorazowe ani kryterium piermasthowe me daya rozstrzygniecta, dlatego zastosujemy kryternum Raabe’go, Obliczamy w tym celu granice acer) MC, Najpierw rozpatrujemy funkeje f(x) = 2 ((2¢1 i 1), ktéra w preypadku gdy 2 =n prayjale wastes f(n) =n ((p-1)” — 1). Joel tne rele de I'Hospitale’a (patra rozdziat 0 pochodny sie, Ze lim f(2) =a a wige, xe mo((te4) 9) Stwierdzamy wiec, ze szerg (a) jest zbiezny dla a > 1 oraz jest rozbiesny dlaa <1. W przypaku gdy a = 1 otrzyimujemy svereg harmoniezny (pate prayklad 5). Moina wykazaé, ie up. dla a fankgt) obliceymy fim. f(2) to okuenje 2)