SmartPrep.

in

ఆంధ్రలో స఺మాజిక సంఘ సంసకరణోద్యమం

భాయతథేశ చభితరలో 19వ శణాఫదదతున భుఖ్య ముగంగ఺ నేభకొనవచఽు. ఈ క఺లంధాటికి పదయత

సభాజం భూఢ నభమక఺లణో, స఺ంఘిక దఽభ఺ఙాభ఺లణో ఉండేథ.ి 19వ శణాఫద ంలోధే ఎంణోభం
థిభుఖ్య సంఘ సంసొయత లు జతుమంఙాయు. భూఢాఙాభ఺లణో ఉనన సభాజాతున సంసొభించి ఩ర

n
జలోోఆధఽతుకతనఽ, జాతీమ పదయ఺లనఽ కలిగింఙాయు. అలాంటియ఺భిలో నేభకొనదగినయ఺యుభ఺జా

.i
భ఺మ్మమహన్‌భ఺య్, దమానంద సయసవతి. భ఺జాభ఺మ్మమహన్‌భ఺య్ 1828లోఫరహమసభాజాతున
స఺థన఻ంచి సంఘ సంసొయణకు శ్రీక఺యం చఽటదాడె. దమానంద సయసవతి 1875లో ఆయయ సభాజా
తున స఺థన఻ంఙాడె. ఈ భండె సంసథ ల ఩రపదవం ఆంధరథేశంనై తీవరంగ఺ఉండేథ.ి భూఢ విర఺వస఺లణో

ep
తుథారణఫైన ఆంధరజాతితు సంసొభించిన య఺భిలో కందఽక౅భివీభేశలింగం, యఘు఩తి యంకటయ
తనంధాముడె భుఖ్ఽయలు.
Pr
తొలి సంఘసంసకరత లు
ణొలి ఆంధర సంఘసంసొయత ఏనఽగుల వీర఺స఺ామి. ఆమన 19వ శణాఫద ం తృ఺రయంబంలో
t

భథారస్ సఽన఼రం కోయుాలో దఽఫదల఼గ఺ ఩తుఙేర఺డె. అస఩ిశయణా తుయౄమలనకు తృ఺టు఩డాాడె. అస఩ి

ar

శయతకు సమితేలలో ఎలాంటి ఆదాభ఺లు లేవధానడె. థేయ఺లమాలోో జభిగే అయథంలేతు

తంతేనఽ విభభిశంఙాడె.
Sm

ధల౅
ో యుకు ఙంథిన అనంతర఺మశ఺స్త఻త ి హభిజధోదధయణకు తృ఺టు఩డాాడె. హభిజనఽలకు థేయ఺లమ
఩రయేశం కలి఩ంఙాలతు ఩రఙాయం ఙేర఺డె.

గ఺జుల లక్ష్మీనరస్త఻ంహచెట్టి 'కరీలంట్' అధే ఩తిరకనఽ స఺థన఻ంచి థాతుథావభ఺ స఺ంఘిక సంసొయణల

నఽ ఩రఙాయం ఙేర఺డె. యటిాఙాకిభీతు యదఽద ఙేమాలతు కోభ఺డె.
విర఺ఖ్఩టనంలో పర఺వసఽత వంకట్రంగ఺చారయయలు ల఼త ీ ఩ునభివయ఺హం ర఺సత స
ీ భమతఫేనతు

For more information log on to http://SmartPrep.in

 SmartPrep.in

ఆదాభ఺లణో తుయౄన఻ంఙాడె.
స఺మినేని ముద్ఽు నరస్త఻ంహ 1862లో భ఺ల఻న 'ళితసాచతు' అధేగీంథంలో స఺ంఘిక సంసొయణ
ల ఆవశయకతనఽ ణలిమజేర఺డె. ల఼త ీ విదయకు కిఱ఻ ఙేర఺డె. ఫదలయవియ఺హలు, కధాయవులొం, వయభి
ఙాయం లాంటి దఽభ఺ఙాభ఺లనఽ ఖ్ండంఙాడె. క్షుదరశకుతలఆభ఺ధన, భాంతిరకుల, ణాంతిరకుల చయయ
లనఽ ఖ్ండంఙాడె.

n
కొమిలేశ్ార శ్రీనివ఺స ప఻ళ్తత ్ె ల఼త ీ విదయకోసం కిఱ఻ఙేర఺డె. ఫదలికల తృ఺ఠర఺లల స఺థ఩నకు యౄ.70 యే
లు ఇఙాుడె.

.i
ఆతమీరిలక్ష్మీనరస్త఻ంహం ఫరహమసభాజ ఩రపదయ఺తుకి లోధ,ై ల఼త ీ ఩ునభివయ఺హ సభాజంలో సబుయ
డై ఩రఙాయంఙేర఺డె. ఆమన వీభేశలింగం ఩ంతేలుకు గుయువు.

కంద్ఽకూరి వీరేశ్లింగం
ep
Pr
వీభేశలింగం ఆంధరథేశంలో సంసొయణల ముగ఺తుకి ముగ఩ుయుషేడమాయడె. ఆమన 184
8 ఏన఻రల్ 16న భ఺జభండరలో జతుమంఙాడె.
t

1869లో ఫటిరకుయలేషన అనంతయం కొయంగిలోఉతృ఺దాయముడగ఺, భ఺జభండరలో ల఼తుమర్ ణలు

గు ఩ండతేడగ఺ ఩తుఙేర఺డె. విథాయభిథ దశ నఽంఙేళేతేయ఺థాతున అలవయుచఽకుధానడె. విగీహ
ar

భ఺ధన, భూఢవిర఺వస఺లు, శకుధాలు, భంతరతంణారలనఽ ఖ్ండంఙాడె. ఫరహమ సభాజ ల఻థధ ాం

ణాలణో ఩రపదవితేడమాయడె.
Sm

స్త఼త ి విద్య:
ఆంధరథేశంలో వీభేశలింగం ల఼త ీ విదయకోసం తృ఺టు఩డాాడె.
1870 దశకంలో ఆంధరథేశంలోయలువడెతేనన ఩ుయుష఺యథ఩రథామతు, ఆంధరపదష఺ సంజీవతు అధే
఩తిరకలోో ల఼త ీ విదయ గుభించివియ఺దం ఙలభేగింథి. ఈ సందయభంలో వీభేశలింగం ల఼త ీ విదయనఽ సభభిథం
ఙాడె. తన ల఻థధ ాంత ఩రఙాయంకోసం వియేకవభిధతు అధే ఩తిరకనఽ 1874లో భ఺జభండరలో తృ఺రయంభిం
ఙాడె. తన ఆశమాలనఽఆచయణలో నట్ాందఽకు 1874 లనా ంఫయులో ధవమేశవయం వదద ఒక ఫదలి

For more information log on to http://SmartPrep.in

 SmartPrep.in

కల తృ఺ఠర఺లనఽస఺థన఻ంఙాడె. ఇథి ఆంధరథేశంలోధే ణొలి ఫదలికల తృ఺ఠర఺ల. ఆమన భ఺జభండర

లోతు ఇతూనస్్‌నేటలో 1881లో భభో ఫదలికల తృ఺ఠర఺లనఽ స఺థన఻ంఙాడె.హభిజనఽలకోసం తృ఺ఠర఺
లలు, ర఺ీమికులకోసంభ఺తిర తృ఺ఠర఺లలు స఺థన఻ంఙాడె.

వితంతు పునరిావ఺హాలు:

n
వీభేశలింగ఺తుకి ల఼త ీ జధోథధ ాయకుడగ఺ విరేషఖ్ాయతి లభించింథి. ఆమన 1874లో భథారసఽలోవితం

.i
తే ఩ునభివయ఺హ సంఘాతున స఺థన఻ంఙాడె.1875లో వితంతే ఩ునభివయ఺హలనఽ సభభిథసత ావిర఺
ఖ్఩టా ణయ఺ల఻ అబన ఩భ఺వసఽత యంకటయంగ఺ఙాయుయలు '఩ునభివయ఺హ సంగీహం' అధేగీంతాతున
భ఺ర఺డె. ఇథే సభమంలో వీభేశలింగం బ్రరటిష్ అదిక఺యుల, ఇతయుల భదద తేనఽక౅డగటదాడె.

ep
భ఺జభండర ఩రబుతవ కమార఺ల ఩రదాధాదిక఺భి ఇ.న఻.ఫట్్‌క఺ఫ్ వీభేశలింగ఺తుకి భదద తేణలితృ఺డె.
ఆమన భ఺జభండరలో 1878లో సంఘసంసొయణ సభాజాతున స఺థన఻ంఙాడె.
Pr
1879 ఆగసఽా 3న వీభేశలింగం వితంతే ఩ునభివయ఺హలనఽ సభభిథసత ా ఉ఩నయల఻ంఙాడె. అకోాఫ
యు 12నభభో ఉ఩ధాయసం ఇఙాుడె. సం఩రథామయ఺దఽలు వీభేశలింగంనై పౌతికథాడకి ఩రమ
తినంచివిపలభమాయయు.
t

1880లో చలో ఩లిో ఫద఩మయ, ఫసవభ఺జు, గవభ఺ీజుల సహక఺యంణో వితంతే఩ునభివయ఺హ సం

ar

ఘాతున స఺థన఻ంఙాడె. వితంతేవులనఽ వియ఺హం ఙేసఽకుధే వయకుతల కోసంఅధేవషణ తృ఺రయంభింఙా

డె. ఒక వితంతేవు థొ భికింథి. ఆఫ నేయు ల఼తభమ.
1881 డలంఫయు 11నభ఺జభండరలో గోగులతృ఺టి శ్రీభ఺భులుణో ల఼తభమ వియ఺హం జభిగింథి. ఇ
Sm

థి వీభేశలింగం జభిన఻ంచినణొలి వితంతే వియ఺హం. డలంఫయు 15న యతనభమ అధే వితంతేవు

నఽ భ఺చయో భ఺భచందరమయనలుో ఙేసఽకుధానడె. ఇథి థివతీమ వితంతే వియ఺హం.
1892 ధాటికి వీభేశలింగం ఇయయై వితంతేవియ఺హలనఽ జభిన఻ంఙాడె. నైడా భ఺భకిషణ మయ అధే
క఺కిధాడ య఺యతృ఺భి వీభేశలింగ఺తుకి ఆభిథకసహమం ఙేర఺డె. వీభేశలింగం 1897లో భథారసఽలో,
1905లో భ఺జభండరలో వితంతే శయణాలమాలనఽ స఺థన఻ంఙాడె.

For more information log on to http://SmartPrep.in

 SmartPrep.in

1883లో ల఼త ల
ీ కోసం ఩రణేయకంగ఺ 'సతీళితఫో దితు' అధేభాస఩తిరకనఽ తృ఺రయంభింఙాడె. ఆమన క఺
యయకలాతృ఺లు, య఺యత లు థేశంలోతు వివిధ తృ఺రంణాలకుయ఺యన఻ంఙాబ.

భహథేవ గోవిందయనడే, ఈశవయచందర విథాయస఺గర్, చంథారయొర్, భహభిష డ.క. క఺భేవ లాంటి

సంఘసంసొయత లు వీభేశలింగం లేవలనఽ కొతుమాడాయు. ఆమన నేయు విథేర఺లోో క౅డా
య఺యన఻ంచింథి. బ్రరటన థేశసఽతభ఺ల ైన భాతుంగ్ అధే మువతి వీభేశలింగం స఺థన఻ంచిన వితంతే
శయణాలమాతుకి 50 తృ ండెో ఙంథేలా వీలుధాభాలో భ఺ల఻నటిాంథి. వీభేశలింగం లేవలకు ఫచిు

n
఩రబుతవం 1893లో భ఺వు ఫహదార్ బ్రయుదఽ ఩రథానం ఙేల఻ంథి. భథారసఽలో 1898లో పదయత

.i
సంఘ సంసొయణ సబకు అధయక్షత వళించి అతేయననతఫన
ై గౌయయ఺తున తృ ంథాడె. ఈ సబలో
భహథేవ గోవింద యనడే, వీభేశలింగ఺తున ద్క్ష్ిణ భారత ఈశ్ారచంద్ర విద్ాయస఺గరయడిగ఺
అభివభిణంఙాడె.
ep
1905 డలంఫయు 15న వీభేశలింగం ణానఽ స఺థన఻ంచిన వివిధ సంసథ ల తుయవహణకోసం 'ళితక఺భిణి
సభాజం' అధే కేందర సంసథ నఽ స఺థన఻ంచి తన మావథాల఻త తు ఆ సంసథ నేయునభ఺ర఺డె.
Pr
ఉథయ యగుల అవితూతి, థేవథాల఼ ఩దధ తేలనై వీభేశలింగం ధవజఫణాతడె. యేశయలనఽ, పోగం ల఼త ల
ీ
నఽఉననత వభ఺ాలయ఺యు, ధనవంతేలు ఉంచఽకోవడం గౌయవంగ఺ పదవింఙేయ఺యు. వీభి గిహలోోధే
t

అదిక఺య, అనదిక఺య తుయణమాలు క౅డా జభిగేవి. అదిక఺యుల తుయణమాలు తభకు అనఽక౅లంగ఺

ఉండేందఽకు కొంతభంథి ఈ థేవథాల఼లనఽ స఺ధనంగ఺ య఺డెకుధేయ఺యు. వియ఺హలు, ఇతయఉతస
ar

య఺ల సందభ఺భలోో థేవథాల఼లు, పోగంయ఺భిణో ధాటయం ఙేబంఙేయ఺యు. థేవథాల఼ ఩దధ తి ధైతికవిలు

వలనఽ థిగజాభేుథిగ఺ ఉందతు పదవించి వీభేశలింగం తీవరంగ఺ వయతిభేకింఙాడె. అవితూతి఩యుల ైన
Sm

అదిక఺యుల గుటుా ఫటా ఫమలు ఙేల఻, బయోణా఩ణాతున సిఱ఻ాంఙాడె. ఆమనఫమటనటిాన అవి

తూతికి బమ఩డ జిలాో భుతుసఫ్ ఆతమహతయ ఙేసఽకుధానడె. యచబతగ఺వీభేశలింగం వీభేశలింగం
భ఺ల఻న 'భ఺జరేఖ్యచభిత'ర ణలుగులో మొదటి నవలగ఺ ఩రశంస తృ ంథింథి. చిననన఻లోల కోసం 'స
తయభ఺జా ఩ూయవథేశ మాతరలు','ఈసఫ్ కథలు' భ఺ర఺డె. కవుల చభిత,ర ర఺కుంతల ధాటక఺నఽయ఺
దం యచింఙాడె. గదయతికొన, గదయయ఺జమమ ఫరహమ, ముగకయత అధేబ్రయుదఽలుధానబ.

For more information log on to http://SmartPrep.in

 SmartPrep.in

రఘుపతి వంకట్రతనం నాయుడు

యఘు఩తి యంకటయతనం ధాముడె విథాయభిథగ఺ ఉనన఩ు఩డే ఫరహమ సభాజ ఩రపదయ఺తుకి
లోనమాయడె. 1885లో ఫరహమ సభాజంలో ఙేభి భథారసఽలో భననవ ఫుచుమయ ఩ంతేలు
క఺యయకీభాలోో తృ఺లగాధానడె. 1894లో భచిలీ఩టనం ధోఫుల్ కమార఺లలో తృ ర ఩సర్్‌గ఺ ఙేభిన
తభ఺వణే ఆమన సంఘసంసొయణ తృ఺రయంబఫైంథి.

n
1894,1895 సంవతసభ఺లోో విజమయ఺డ, భ఺జభండర, గుంటృయు, ఏల౅యు ఩టా ణాలోో ఫరహమ స
భాజ ఉదయభం, ల఻థధ ాంణాలనై ఩లుభాయుో఩రసంగింఙాడె. ఆ ఩రసంగ఺లోో సంఘవుథిధ , అధాథ ఉ

.i
దధ యణ భుఖ్య ఆశమాలుగ఺ ఆమనవివభింఙాడె. అస఩ిశయణా తుయౄమలన, భదయతృ఺న తుఱేధం,
థేవథాల఼ ఩దధ తి తుయ఺యణకు తృ఺టు఩డాాడె.

ep
1878లో వీభేశలింగం స఺థన఻ంచిన 'తృ఺రయథధా సభాజం' నేయుణోధే ధాముడెసంసొయణోదయభం నడ
చింథి. యంకటయతనం 1891లో స఺ంఘిక వుథిధ సంఘాతున స఺థన఻ంఙాడె. ఈసంఘంలో ఙేభిన స
బుయలు ధభ఺మతున తృ఺టిసత ఺భతు, ఩భివుదధ ంగ఺ ఉంటదభతు ఩రభాణం ఙేమాలి.
Pr
థేవథాల఼ ఩దధ తి తుయౄమలనకు యంకటయతనం తృ఺టు ఩డాాడె. థేవథాల఼ల నేయుణో య఺భితు
యేశయలుగ఺ భాభిున ళిందా సం఩రథామాతున అసళియంచఽకుధానడె. థేవథాల఼ల ధైతిక ఩తధా
t

తుకి
ar

సంఘం, భతఫే క఺యణభతు, ఈ భతం ఆమ్మథించిన తృ఺఩఩ంకిలాతున తేదభుటిాంఙాలతు

తృో భ఺డాడె. యేశయలు ఩డె఩ు వితిత నఽంచి ఫమటకు వచిు గౌయవ఩రదంగ఺ జీవింఙేలా అవక఺ర఺
లు కలి఩ంఙాడె. అధాథ ఫదలఫదలికలకు యక్షణ కలి఩ంచడం కోసం క఺కిధాడలో ఆమన అధాథ
Sm

ఫదలఫదలికల శయణాలమాతున స఺థన఻ంఙాడె. హభిజన ఫదలఫదలికల వసతి గిహతున క౅డా

తుభిమంఙాడె.

భహణామగ఺ందీ కంట్ భుంథే యంకటయతనం ధాముడె అస఩ిశయణా తుయ఺యణకు కిఱ఻ ఙేర఺డె.

హభిజన ఫదలికలనఽ నంచి విథాయఫుదఽధలు ధేభి఩ంచి, నలుో ళ్ో ై క౅డా జభిన఻ంఙాడె. ఈశవయుడకి,
భానవుడకి ఏ అంతయం లేతు విధంగ఺ ఆదాయతిమక, స఺ంఘిక ఉతృ఺సనలు జభిన఻, ఈశవయ బకితపద

For more information log on to http://SmartPrep.in

 SmartPrep.in

వం
నంతృ ంథింఙాడె. న఻ఠ఺఩ుయం భ఺జా ఆభిథక సహమంణో క఺కిధాడలో ఆంధర ఫరహమ మతృ఺సధాభంథిభ఺
తున, ఫరహమధయమ ఩రఙాభ఺తుకి తుదితు ధలకొలా఩డె.
ఆమన ధోఫుల్ కమార఺లనఽ వథిలి, ల఻కింథారఫదద్‌లోతు భహఫూబ్ కమార఺లలో, ఆ తయుయ఺త క఺
కిధాడలోతు న఻ఠ఺఩ుయం భ఺జా కమార఺లలో న఻రతుసతృ఺ల్్‌గ఺ ఩తుఙేల఻ ఉథయ యగ వియభణ తృ ంథాడె.
గురజాడ అప్఺ార఺వు

n
గుయజాడ అతృ఺఩భ఺వు పదషయేతత, పదవకవి. య఺యవహభిక పదషలో, ఩రజలకు అయథభబయయ భీతి

.i
లోతన యచనలు ఙేర఺డె. ఆమనకు థేవుడకంట్ భతుఱ఻ భుఖ్యం. భతంకంట్ సభాజం ఩రదా
నం. భుణాయలసభ఺లు, కధాయవులొం, ఩ూయణభమ మొదల ైన యచనలు ఙేర఺డె. కధాయవులొం అధే
స఺ంఘిక దఽభ఺ఙాభ఺తుకి అదద ం ఩టా డాతుకి సఽతుశితఫైన హసయంణో 'కధాయవులొం' ధాటకం

ep
భ఺ర఺డె. ఫదలయ వియ఺హలు అధే దఽభ఺ఙాయం ఎలాంటి పలిణాలతుసఽతంథయ ణలినేందఽకు '఩ుతత డఫొ
భమ ఩ూయణభమ' యచింఙాడె. ఆధాటి అస఩ిశయతనఽ యౄ఩ుభా఩డాతుకి ఆమన తన
Pr
భుణాయలసభ఺లులో సయవభానవ స పదరణారతున ణలిమ జేర఺డె. భతం నేయుణో భానవుడతు
తుయో క్షయం ఙేలే స఺ంఘిక వయవసథ నఽ దఽమయఫటదాడె. విగీహభ఺ధన, భూఢాఙాభ఺లు, గుడా
నభమక఺లనఽ విభభిశంఙాడె.
t

కొమర఺ీజు వంకట్ లక్ష్ీణర఺వు

ar

కొభభ఺ీజు యంకట లక్షమణభ఺వు ణలుగుయ఺భికి చభితర, ఩భిరోధనలు ఩భిచమం ఙేర఺డె.ణలుగు

లో చభిత,ర యైజా ాతుక గీంతాలు లేతు్‌కొయతనఽ తీయుడాతుకి భహమ దయభాతునతృ఺రయంభింఙాడె. ఆంధర
Sm

చభితర఩భిరోధక న఻ణాభహృడగ఺ ఩రల఻థధ ితృ ంథాడె. కరీ.శ.1900లో భునగ఺ల ఎలేాట్్‌లో థియ఺న్‌గ఺

ఙేభ఺డె.
1901లో ళైదభ఺ఫదద్‌లో 'శ్రీకిషణ థేవభ఺మాంధర పదష఺తులమం' గీంతాలమాతున ధలకొలా఩డె.
ణలుగు పదష్‌ల఻థతితు ఫయుగు఩యచడఫే థీతు లక్షయం. ఆధఽతుక విజాానర఺సత ీ యచనలనఽ
తృో ర తసళించడాతుకి ఆమన 1906లో 'విజాాన చంథిరక఺ గీంథభండలి' స఺థ఩నకు క఺యకుడమాయడె
. ఈ భండలి ఎధోన గీంతాలనఽ ఩రచఽభించింథి. బ్రరటిష్ ఎన్‌లైకో ోన఼డమా ఩దధ తిలో 'ఆంధరవిజాానస

For more information log on to http://SmartPrep.in

 SmartPrep.in

యవసవం' అధే గీంథయచనకు లక్షమణభ఺వు క఺యకుడమాయడె.

ఇథి భూడె పదగ఺లుగ఺, భండెయేల నేజీలణో యలువడంథి. పదయతీమ పదషలోో ఇథే మొదటి వి
జాాన సయవసవం.
గిడుగు వంకట్ ర఺మమూరిత
చిననమసాభి తయుయ఺త అడెగున ఩డతృో బన య఺యవహభిక పదషకు స఺ళితయంలో ఩టా ంక
ట్ా 'వచనం' విసత భింఙేందఽకు కిఱ఻ఙేల఻నయ఺డె గిడెగు యంకటభ఺భభూభిత. ణలుగు పదష఺య఺యన఻త కి

n
గ఺ీంతిక పదష ఆటంకం అతు య఺యవహభిక పదషో దయభం ఙే఩టదాడె.

.i
'ణలుగు' అధే ఩తిరకనఽ స఺థన఻ంచిగ఺ీంతిక పదష఺య఺దఽల య఺థాతున, ఩దధ తేలనఽ ఖ్ండంఙాడె. ఩
భ఺ోకిమిడ తృ఺రంతంలో జీవింఙేసవయుల పదషకు లిన఻లేదఽ. భ఺భభూభిత య఺భి సం఩రథామాలు, వయ
వహభ఺లనఽ ఩భిశ్రలించి, య఺టితుణలుగు లిన఻లో ఩రచఽభింఙాడె. సవయుల న఻లోలకు విథాయఫుదఽధ

ep
లు ధేభి఩ంచి అంటభ఺తుతనం తుయౄమలనకు కిఱ఻ఙేర఺డె.
t Pr
ar
Sm

For more information log on to http://SmartPrep.in