ाने वर

अ याय तेरावा

ाने वर महाराजां या कृपाशीवादाने, ेरणेने आ ण मागदशनाने संपा दत

केशव कमलाकर दे साई

#स$ी काळ- ए( ल २०१८

 ॥ ाने वर ॥

॥ अ याय तेरावा ॥

केलेयां .मरण । सकळ (व0यांच2 अ3धकरण । आ य थान

ते3च वंदं ू चरण । 6ीगु8चे ॥ १ ॥
जेयांच9े न आठव2 । श;दसिृ =ट आंगवे । मरणाने, वाधीन होते
सार.वत आघव2 । िज@हे #स ये ॥ २ ॥ व या िजभेवर नाचू लागतात

ृ ात2 पा8 Eहणे ।

वAतBृ व गोडपण2 । अमत फके
रस होती वोळगण2 । अFरांसी ॥ ३ ॥ सेवक
भावांच2 अवतरण । अवतर(वती खण
ू । !कट#करण, आ$म%ानाचे रह य
हाता चढे संपूण । तBBवभेद ु ॥ ४ ॥ !कट करते, ह तगत होतो
6ीगुLंचे पाये । जM Nदय 3गंवसू9न ठाये । &दयाचा आ य घेतात
तM येवढ2 भाOय होये । उQमेखासी ॥ ५ ॥ का)य फूत*ला

॥ अजुन
. उवाच ॥
!कृ1तं प4
ु षं चैव 7े8ं 7े8%मेव च ।
एत वे;दत<ु म=छा<म %ानं %ेयं च केशव ॥ १ ॥

तेथ अजुन Eहणे कृ9तपु8षु । FेU ु आ ण FेU(वशेषु ।

ह2 तुज पासाव अशेषु । इि छतु अस2 जाणX ॥ ६ ॥ तुAयाकडून, संपूण.

ीभगवानव
ु ाच ।
इदं शर#रं कौEतेय 7े8<म$य<भधीयते ।
एत यो वेि$त तं !ाहुः 7े8% इ1त त वदः ॥ 2 ॥

तो नम.काLं आतां । (पतामहाचा (पता ।

लZमीयेचा भता । ऐस2 Eहणे ॥ ७ ॥ पती
त]र पाथा प]र#सजे । दे ह ह2 FेU Eह णजे । ऐक
ह2 जाणे तो बो#लजे । FेU ु एथ ॥ ८ ॥

7े8%ं चा प मां व I सव.7े8ष

े ु भारत ।
7े87े8%यो%ा.नं य$तJ%ानं मतं मम ॥ ३ ॥

त]र FेU ु जो एथ2 । तो मी3च जाण 9न8त2 । 1नःसंशय

जो सव FेUांत2 । संगोपु9न असे ॥ ९ ॥ पालन करतो
आ ण FेUFेU ात2 । जाणण2 ज2 9न8त2 । यथाथ.पणे
ान ऐस2 तेयात2 । मानंू आEह ं ॥ १० ॥

त$7े8ं य=च याLMच य वकाNर यतOच यत ् ।

स च यो य$!भावOच त$समासेन मे ण
ु ु ॥ ४ ॥

त]र FेU एण2 नाव2 । ह2 शर र जेण2 भाव2 । उRेशाने

Eह णतल2 त2 आघव2 । सांघX आतां ॥ ११ ॥
ह2 FेU का Eह णजे । कैस2 ह2 क2 उपजे । कोठे उ$पEन होते, कोणकोण$या
कवणकवणीं वा हजे । (वकार ं एथ ॥ १२ ॥ वकारांनी याची मशागत केल# जाते
ह2 औट हात मोटक2 । कbं केवड2 पां केतुक2 । मोजके साडेतीन हात, कती
बरड कbं (पके । कवणाच2 ह2 ॥ १३ ॥ नापीक, सुपीक, कोणा=या मालकTचे
इBया द सव । जे जे एयाचे भाव । गण
ु धम.
ते बो#लजती सावेव । अवधान द जो ॥ १४ ॥ संपण
ू प
. णे

ु ीं सदा बोबाण2 ।
पM या3च .थळाकारण2 । 6त वेदांना गजून
. सांगावे लागते
तकु येण23च ठc करण2 । तXडौता केला ॥ १५ ॥ मया.दा ठर वUयासाठV, बोलका
चा#ळता हे 3च बोल । दशन2 शेवटा आल ं । तक. वतक. करताना, सहा शा 8े थकल#
तेवीं3च नाह ं बुझा(वल । अझु9न 0वं0व2 ॥ १६ ॥ मतभेद <मटलेले नाह#त
शा.Uां3चये सोइ]रके । (वच#ळजे येण23च एक2 । संबंधात दरु ावा येतो
एयाचे9न एकवंक2 । जगा#स वाद ु ॥ १७ ॥ एकवाMयता होUयासाठV
तXडेसीं तXडा न पडे । बोल2 सीं बोला न घडे । बोलUयात एकवाMयता नसते, Xहणणे
एया गुंती बडबडे । Uाये जाल ॥ १८ ॥ पटत नाह#, गYधळात चच[ला जोर आला
नेणX कोणाच2 ह2 .थळ । प]र कैस2 अ#भलाखाच2 बळ ।
जे घरोघर ं कपाळ | (पटवीतसे ॥ १९ ॥
नाि.तका दे यावेया तXड । वेदांच2 गाढ2 बंड ।
त2 दे खौ9न पाखांड । आन3च वाजे ॥ २० ॥
Eहणे तुEह ं 9नमूळ । ल टक2 ह2 वाOजाळ ।
ना Eहणसी त]र पोफळ । घातल2 असे ॥ २१ ॥
पाखांडाचेया कडे । नागवीं लुं3चती मुंडे ।
9नयोिजल (वतंड2 । ताळा#स येती ॥ २२ ॥
मBृ युबळाचे9न माज2 । ह2 जाईल वीण काज2 ।
त2 दे खौ9नयां @याज2 । 9नघाले योगी ॥ २३ ॥
मBृ यू#स आधाइल2 । 9तह ं 9नरं जन से(वल2 ।
यमदमांचे केले । मेळावे पुरे ॥ २४ ॥
येण23च FेUा#भमान2 । राgय Bयिजल2 ईशान2 ।
गं9ु त जाणो9न .मशान2 । वासु केला ॥ २५ ॥
ऐ#सया पैजा महे शा । पांगुरण2 दाह दशा ।
लांचकL Eहणौ9न को#ळसा । कामु केला ॥ २६ ॥
पM सBयलोकनाथा । वदन2 आल ं बळाथा ।
त]र तो सवथा । जाणे3चना ॥ २७ ॥
समजून घेUयाची ती\ इ=छा
चच[ने लोकांची डोकT पकून गेल#
मोठे , पाखंडी लोकांनी भलतेच
बोलायला सरु वात केल#
1नराधार, खोटे श^दपां_ड$य
!1त%ेचा वडा ठे वला आहे
न`न राहतात, डोकT मुंडण करतात
1नरथ.क वाद, मूळपदावर येतात
सामaया.मळ
ु े , दे ह, )यथ.
7े81नण.य करUयासाठV
घाबरले, अरUयात एकांतवास, इं;bय-
1नdहाचा साधनाeयास पूण. केला
दे हा=या अ<भमानाने, कैलास, शंकराने
मागा.तील अडचण
!1त%ेमुळे, ;दगंबर )हावे लागले
मोहात पाडले, मदनाला भ म केले
fXहदे वाला, बुIी=या सहाgयासाठV
7े81नण.य करता आला नाह#

ऋ ष<भब.हुधा गीतं छEदो<भ व. वधैः पथ

ृ क् ।
fXहस8
ू पदै Oचैव हे तुम1i व.1निOचतैः ॥ ५ ॥

एक Eहणती ह2 .थळ । जीवाच2 3च समूळ । जीववाद#, पूणप

. णे
मग ाणु ह2 कूळ । तेयाच2 एथ ॥ २८ ॥ व;हवाटदार
जे ाणाचां घर ं । आंग2 राबते भाऊ यार । अपान, )यान, उदान, समान
आ ण मना ऐसा आवर । कुळवाडीका8 ॥ २९ ॥ दे खरे ख करणारा, शेतकर#
तेयात2 इं iयबैलांची पेट । न Eहणे अंवसीं पाहाट ं । नांगर, अमावा या
(वषयFेUीं आट । काढ भल ॥ ३० ॥ कkट, खप
ू
मग (वधीची वाप चुकवी । अQयायाच2 बीज वापवी । कत.)याची पेरणी, पेरतो
कुकमाचा करवी । राबु ज]र ॥ ३१ ॥ जमीन भाजणी
त]र तेया3चसा]रख2 । असंभड पाप (पके । अमाप
मग जQमकोट दःु ख2 । भोगी जीवु ॥ ३२ ॥
नात]र (वधीचेये वापे । सिBkया बीज आरोपे । शा 81नयमां=या तयार ज<मनीत, पेरले
त]र जQमशतमाप2 । सुख3च म(वजे ॥ ३३ ॥ मापाने, मोजत रहावे
तंव एक Eहणती ह2 न@हे । ह2 िजवाच2 न Eहणाव2 । !विृ $तवाद#, बरोबर नाह#
आमुत2 पुसा आघव2 । FेUाच2 इया ॥ ३४ ॥ या 7े8ा वषयी
अहो जीवु एथ उ खता । व.तीक8 वाटे जातां । वाटसl, व तीस आला आहे
आण ाणु हा बलौता । Eहणौ9न जागे ॥ ३५ ॥ बलुतेदार (उ$पEनात भागीदार)
अना द जे कृती । सांlय िजयेत2 गाती । िजचे गण
ु वण.न करतात
FेU हे वBृ ती । 9तयेची जाणा ॥ ३६ ॥ वतन
आ ण 9तयेत23च आघवा । आथी घरमेळावा । घरचेच सव. कामगार
Eहणौ9न ते वा हवा । घर ं वाहे ॥ ३७ ॥ शेताची मशागत करते
वाmया3चये राहाट । जे कां मुदल 9तघे इये स=ृ ट ं । शेत कसUयासाठV, मुoय, स$व, रज, तम
ते 9तयेचां3च पोट ं । जाले गुण ॥ ३८ ॥ जEमाला आले
रजोगुणु पेर । तेतुल2 सBBव सXकर । स$$वगुण र7ण करतो
मग एकल2 तम कर । सावगणी ॥ ३९ ॥ एकpयाने कापणी करतो
रच9ू न महBतBBवाच2 खळ2 । मळी एक23च काळुगे9न पोळ2 । काळlपी एकpया बैलाकडून मळणी करतो
तेथ अ@यAताची #मळे । सांज भल ॥ ४० ॥ अ)यMत सkृ ट#ची मोठV रास तयार होते
तंव एकbं म9तवंतीं । यया बोला3चया खंतीं । बु Iमंतांनीं (संकqपवाद#) न आवडqयामळ
ु े
Eह णतल2 या nती । अवाचीना ॥ ४१ ॥ %ान, अल#कडचे
हां हो परतBBवाआंतु । क2 कृतीची मातु । परfXहा=या ;ठकाणी, वाता.
हा FेUवBृ तांतु । उगेयां आइका ॥ ४२ ॥ 1नमूटपणे
शूQयसेजसा#ळये । सुल नते3चये तु#ळये । परfXहा=या शेजघरात, ल#नअव थे=या
9नiा केल होती ब#ळय2 । संकoप2 येण2 ॥ ४३ ॥ गाद#वर, बलवान संकqपाने
तो अवसांत चेइला । उ0यमीं सदै व भला । अक मात जागा झाला, उ योगी
Eहणौ9न ठे वा जोडला । इछे सव2 ॥ ४४ ॥ 8ैलोMयाचा खिजना, इ=छे बरोबर
9नरालंबींची वाडी । होती pUभुवनाएवडी । आधारर;हत परfXहाची बाग
हे 9तये3चया जोडी । Lपा आल ॥ ४५ ॥ संकqपइ=छे =या साहाgयाने
मग महाभूतांच2 एकावट । सैरा व2 टाळू9न भाट । पडीक जमीन हवी तशी एक8 गोळा
भूतqामांचे आघाट । 3च]रले यार ॥ ४६ ॥ कlन !ाsणमा8ां=या चार सीमा आखqया
यावर आद । पंचव टकांची बांधी । पंचत$वांचा मळा कlन $यांचे
बांधल भेद ं । पंचभू9तकbं ॥ ४७ ॥ पोट वभाग 1नमा.ण केले

ु े । बांध घातले दोह ंकडे ।

कमाकमाचे गंड कम. व अकमा.=या दगडांनी, नापीक
नपुंसक2 बरड2 । रान2 केल ं ॥ ४८ ॥ माळज<मनीतून, ;हरवीगार वनt
तेथ येरझारे लागीं । जQममBृ यूची सुरंगी । जाUयायेUयासाठV, भुयार
सुवाळल चांगी । संकoप2 येण2 ॥ ४९ ॥ चांगqया!कारे बन वले
मग अहं कार2 #स एकावद । कL9न जी(वता अवधी । ऐMय, आयkु याची मया.दा ठरवून
वाहा(वल2 बु($ । चराचर ॥ ५० ॥ बुIीकडून चराचर सkृ ट#ची शेती केल#
इयापर ं 9नराळीं । वाढे संकoपाची डाळी । अवकाशात, फांद#
Eहणौ9न तो मुळीं । पंचा यया ॥ ५१ ॥ मूळ कारण
ययापर मतमुगत
ु ुकbं । तेथ प ढगाइल2 आ णकbं । मुMतांची मते ऐकून, वभाववाद# पुढे
Eहणती हां हो (ववेकbं । त]र तुEह ं ॥ ५२ ॥ सरसावले, वचारवंत
परतBBवाचां गांवीं । संकoपाची सेज दे खावी । शgया (ल#न अव था)
त]र कां पां न मनावी । कृ9त तेयाची ॥ ५३ ॥ परfXह !कृती संबंध का मानू नये
प]र असो ह2 न@हे । तुEह येया न लगाव2 । असे Xहणणे ठVक नाह#, यात पडू नये
आइकां ह2 आघव2 । सां9घजैल ॥ ५४ ॥
त]र आकाशीं कवण2 । केल ं मेघांचीं भरण2 । पाणी भlन ठे वले
अंत]रFीं तारांगण2 । धर कवण ॥ ५५ ॥ अंतराळात, धारण करतो
गगनाचा तडवा । कोण2 वे ढला केधवां । छत, गोलाकार ताणले
पवनु हंडतु असावा । ह2 कवणाच2 मत ॥ ५६ ॥ संचार करावा
8ख कवण पेर । कवण समुद ु भर । व7
ृ
पजQया3चया कर । धारा कवण ॥ ५७ ॥ कोण 1नमा.ण करतो?
तैस2 FेU ह2 .वभाव2 । हे वBृ ती कवणाची न@हे । व1न<म.त, वतन
एथ वाहे तेया फावे । येरां तुट ॥ ५८ ॥ राबणाwयास फळ <मळते, नुकसान
तंव आ णक2 एक2 । Fोभ2 Eह णतल2 9नक2 । काळवाद#, रागाने, तुमचे बरोबर मानले
त]र भो3गजे एक2 । काळ2 के(व ॥ ५९ ॥ काळ कसाकाय उपभोग घेतो?
ह2 जाणX मBृ यु रा3गटा । #संहाडेयाचा दरकुटा । संतxत <संहाची गुहा
प]र काई वाजटां । पू]रजतसे ॥ ६० ॥ वाचाळांची बडबड पुर# होईल काय?
ज]र ययाचा मा8 । दे खता9त अ9नवा8 । काळाचा तडाखा, अमोघ, अहं कार# लोक
प]र .वमतीं भ8 । अ#भमा9नयां ॥ ६१ ॥ आपqयाच मतावर जोर दे तात
महाकoपापरौतीं । कव घालू9न अव3चती । पल#कडे, <मठV, स$यलोकlपी ह$तीलाह#
सBयलोकभiजाती । आंगीं वाजे ॥ ६२ ॥ काळ आपला तडाखा दे तो
लोकपाळ नीचनवे । दOगजांचे मेळावे । समूह
.वगr3चये अडवे । ]रगौ9न मोडी ॥ ६३ ॥ अरUयात <शlन नkट करतो
येर2 एयाचे9न आंगवात2 । जQममBृ यू3चये गतs । इतर, अंगा=या वाwयाने, खzzयात
9निजव2 होऊ9न t#मत2 । जीवमग
ृ 2 ॥ ६४ ॥ फरत राहतात, जीवlपी पशु
9नहाळा पां केवडा । पसL9नयां चवडा । पहा, पंजाम{ये वOवlपी ह$तीला
क]रतसे मािजवडा । आकारगजु ॥ ६५ ॥ पकडून ठे वले आहे
Eहणौ9न काळाची सBता । हा3च बोलु 9न8ता । यो`य
ऐसेसे वाद ु पांडुसुता । FेUालागीं ॥ ६६ ॥
हे बहु उ ख(वखी । ऋषीं केल नै#मषीं । वाद ववाद, नै<मषारUयात
पुराण2 इये(वखीं । मतपpUका ॥ ६७ ॥ या वषयांचे दाखले आहे त
अनु=टुभा द छं द2 । बंधीं िजय2 (व(वध2 । dंथाम{ये जी वेगवेगळी मते आहे त $या
ते पUालंबन मद2 । क]रती अझुनी ॥ ६८ ॥ dंथांचा आधार अ<भमानाने घेतात

ृ BसामसूU । ज2 दे खणेपण2 प(वU ।

वेद ंच2 बह %ाना=या Lkट#ने
प]र तेयाह ह2 FेU । नेणवे3च ॥ ६९ ॥ उमगले नाह#
आणीक आणीकbंह बहुतीं । महाकवी हे तुमंतीं । वाद ववाद !वीण
एयालागीं मती । वे3च#लया ॥ ७० ॥ बुIी खच. केल#
प]र ऐस2 ह2 एवड2 । कbं अमुकेयाच2 3च फुड2 । नMकT अमMया=या मालकTचे
ह2 कोणाह व]रपड2 । होये3चना ॥ ७१ ॥ समजू शकले नाह#
आतां एयावर जैस2 । FेU ह2 असे । यानंतर
तुज सांघX तैस2 । सा0यंतु गा ॥ ७२ ॥ संपूणप
. णे

महाभत
ू ाEयहं कारो बु Iर)यMतमेव च ।
इिEbयाsण दशैकं च प|च चेिEbयगोचराः ॥ ६ ॥
इ=छा वेषः सख
ु ं दःु खं संघातOचेतना ध1ृ तः ।
एत$7े8ं समासेन स वकारमद
ु ा&तम ् ॥ ७ ॥

त]र महाभूतपंचकु । आ ण अहं का8 एकु । पांच महाभूते

बु($ अ@यAत दशकु । इं iयांचा ॥ ७३ ॥ !कृती व दहा इं;bये
मन आ णकह एकु । (वषयांचा दशकु । दहा वषयांचा मेळावा
सुख दःु ख 0वेखु । संघातु इछा ॥ ७४ ॥ वेष, समूह, इ=छा
आ ण चेतना धत
ृ ी । एवं FेU@यAती । 1नdह, असे 7े8ाचे पkट#करण
सां9घतल तुज ती । आघवी3च ॥ ७५ ॥
आतां महाभूत2 कवण2 । कवण (वषय कैसीं करण2 । इं;bये
ह2 वेगळालेपण2 । एकैक सांघX ॥ ७६ ॥ 1नर1नराळे

ृ वी आप तेज । वायु @योम इय2 तुज ।

त]र पv आकाश
सां9घतल ं गा बुझ । महाभूत2 पांचM ॥ ७७ ॥ जाण
आ ण जाग9तये दशे । .वnन लपाल2 असे । लपलेले (सुxताव थेत)
नात]र अंवसे । चंi गूढु ॥ ७८ ॥ गुxत असतो
नाना अ ौढ2 बाळकbं । ता8wय राहे थोकbं । लहान बालकाम{ये, गुxतपणे
कां न फुलतां क#ळकbं । आमोद ु जैसा ॥ ७९ ॥ कळीम{ये, सुगंध
xकंबहुना का=ठcं । विQह जे(व xकर ट । लाकडाम{ये, अि`न
ते(व कृ9तचां पोट ं । गोnयु जो असे ॥ ८० ॥ गुxतपणे
जैसा gव8 धातुगतु । अपvयाच2 #मस पाहातु । शर#रb)यांत <भनलेला, 1न<म$त
मग जालेयां आंत-ु । बा हर @यापी ॥ ८१ ॥ कुपaय झाqयावर
तैसी पांचांह गांठc पडे । जM दे हाका8 उघडे । भेट होते, !कट होतो
तM नाचवी चहूंकडे । तो अहं का8 गा ॥ ८२ ॥ दे हास नाचवतो
नवल अहं काराची गोठc । (वशेष2 न लगे अ ानापाठcं । अ%ानी माणसा=या पाठVमागे
स ानाचे झXबे कंठcं । नाना संकट ं नाचवी ॥ ८३ ॥ गळा पकडतो
आतां बु($ जे Eह णजे । ते ऐसां 3चQह ं जा णजे । ल7णांवlन जाणावी
बो#लल2 यदरु ाज2 । आइकM सांघX ॥ ८४ ॥
त]र कंदपाचे9न बळ2 । इं iय2 वBृ तीचे9न मेळ2 । !बळ कामवासनेमुळे, साहाgयाने
(वभांडू9न येती पाळे । (वषयांचे ॥ ८५ ॥ िजंकून, समुदाय
तो सुखदःु खाचा नागोवा । जेथ उगाणX लागे जीवा । लूटमार#चा उलगडा होतो (बरे वाईट समजते)
तेथ दोह ंसीह बरवा । पाडु जे धर ॥ ८६ ॥ )यवि थतपणे यो`यता ठरवते
ह2 सुख ह2 दःु ख । ह2 पुwय ह2 दोख । पाप
कां ह2 मैळ ह2 चोख । ऐस2 जे 9नवाडी ॥ ८७ ॥ अशI
ु , शI
ु , 1नण.य करते
िजये अधमोBतम सुझे । सान2 थोर बुझे । बरे वाईट समजते, कळते
िजया दठc पार खजे । (वषो जीव2 ॥ ८८ ॥ जीव वषयांची पर#7ा करतो
जे तेजतBBवाची आ द । जे सBBवगुणाची व$
ृ ी । कारण, वाढ करणार#
जे आBमेयां जीवाची संधी । वसवीतसे ॥ ८९ ॥ ऐMय घडवून आणते
अजुना ते गा जाण । बु($ तंू संपूण ।
आतां आइक2 वोळखण । अ@यAताच2 ॥ ९० ॥ 1नराकाराची ओळख
पM सांlयांचां #स$ांतीं । कृती जे महामती । बु Iमान अजुन
. ा
ते3च एथ .तुतीं । अ@यAत गा ॥ ९१ ॥ आता=या चच[तले
आ ण सांlययोगमत2 । कृती प]रस(वल तूंत2 । सांoय व योग मतानुसार ऐकवल#
ऐसी दोह ं पर ं जेथ2 । (ववं3चल ॥ ९२ ॥ !कारे पkट केले (७ )या अ{यायात)

ु ी जे जीवदशा । 9तये नांव वीरे शा ।

तेथ दज वीर ेkठा
येथ अ@यAत ऐसा । पयावो हा ॥ ९३ ॥ दस
ु रे नांव
तyह पाहालेयां रजनी । तारा लोपती गगनीं । रा8 सlन उजाडqयावर तारे मावळतात
कां हारप9त अ.तमानीं । भूतxkया ॥ ९४ ॥ सूया. तानंतर !ाUयांचे )यवहार थांबतात
कां दे हो गेलेया पाठcं । दे हा दक xकर ट । दे ह आ;दंचा पसारा
उपा3ध लोपे पोट ं । कृतकमाचां ॥ ९५ ॥ केलेqया कमा.=या
कां बीजमुiेआंतु । थोके त8 सम.तु । बीज व4पात गुxतपणे राहतो
कां व.Uपण तंतु- । दशे राहे ॥ ९६ ॥ धा`या=या lपाने
तैसे सांडौ9नयां .थळ
ू धम । महाभूत2 भूतqाम । साकारपणा, सम त !ाणी
लया जाती सूZम । होऊ9न जेथ ॥ ९७ ॥
अजुना तेया नांव2 । अ@यAत ह2 जाणाव2 ।
आतां आइक2 आघव2 । इं iयभेद ॥ ९८ ॥ !कार
त]र 6वण नयन । Bवचा zाण रसन । जीभ €ाण
इय2 जाणM ान । करण2 पांचै ॥ ९९ ॥ %ानt;bये
इये तBBवमेळापकbं । सख
ु दःु खाची उखी(वखी । मेळा)यात, चचा.
बु($ क]रतसे मुखीं । पांचै इह ं ॥ १०० ॥ पंचt;bयां=या माफ.त
मग वाचा आ ण कर । चरण आ ण अधो0वार । <श न
पायु हे कार । पांचै आ णक ॥ १०१ ॥ गद
ु वार
कमs iय2 Eह णपती । 9तय2 इय2 जा णजती । ह# समजावीत
आइकM कैवoयपती । सांघतसे ॥ १०२ ॥ मो7ाचा वामी ीकृkण
पM ाणाची आंतौर । xkयाशिAत जे शर र ं । प$नी
9तये3च ]र3ग9नगी 0वार ं । पांचै इह ं ॥ १०३ ॥ येणेजाणे याच पाच दारांनी होते
एवं दाह करण2 । सां9घतल ं दे वो Eहणे । इं;bयt
आतां प]रयस फुडेपण2 । मन त2 ऐस2 ॥ १०४ ॥ पkटपणे ऐक
ज2 इं iयां आ ण बु($ । माझा]र#लये संधीं । मधqया ;ठकाणी
रजोगुणाचां खांद ं । तरळत असे ॥ १०५ ॥ फांद#वर चंचलपणे असते
नी#ळमा अंबर ं । कां मग
ृ त=ृ णालहर । 1नळा रं ग, मग
ृ जळा=या लाटा
तैस2 वायां3च फाउर । वावो जाल2 ॥ १०६ ॥ )यथ. आभास होतो
आ ण शुkशो णताचा सांधा । #मळतां पांचांचा बांधा । रे त व रMत यां=या <मलनाने, आकार
वायुतBBव दशधा । एक3च जाल2 ॥ १०७ ॥ दहा ;ठकाणी (पांच !ाण व पांच उप!ाण)
मग 9तह ं दाह ं भागीं । दे हधमाचां खैवंगीं । भागांनी शर#रा=या काया.नस
ु ार
अ3धि=ठल2 आंगीं । आपुलालां ॥ १०८ ॥ शर#राला आपला आधार ;दला
तेथ चांचoय 9नखळ । एकल2 ठे ल2 9नढाळ । केवळ, 1नराधार
Eहणौ9न रजाच2 बळ । ध]रल2 तेण2 ॥ १०९ ॥ रजोगुणाचा आ य घेतला
त2 बु$ी#स बा हर । अहं काराचां उरावर । बुIी व अहं कार यां=या मधqया जागेत
ऐसां ठा{ माझार ं । ब#ळया(वल2 ॥ ११० ॥ बलवान होऊन बसते
वायां मन ह2 नांव । एyहवीं कoपना3च सावेव । 1नरथ.क, मू1त.मंत
जेयाचे9न संग2 जीव- । दशा व.तु ॥ १११ ॥ परfXहाला जीवदशा !ाxत झाल#
ज2 वBृ ती#स मूळ । कामा जेयाचे बळ । कमा.चे, वासनेस
ज2 अखंड सूये सळ । अहं कारासी ॥ ११२ ॥ अ<भमान जागत
ृ ठे वते
ज2 इछे त2 वाढवी । आशेत2 चढवी । इ=छे ला
ज2 पाठc पुरवी । भया#स गा ॥ ११३ ॥ !पंचभयाची पाठराखण करते
0वैत जेण2 उठc । अ(व0या जेण2 लाठc । 1नमा.ण होते, बलवान झाल#
ज2 इं iयांत2 लोट । (वषयांमाजी ॥ ११४ ॥
संकoप2 स=ृ ट घडी । सव2 3च (वकoपू9न मोडी । इ=छामा8े घड वते, वपर#त इ=छा धlन
मनोरथा3चया उतरडी । उतर रची ॥ ११५ ॥ उतरं डी, उतरवते
ज2 भुल च2 कुoहार । वायुतBBवाच2 अंतर । ‚माची गुहा, गाभा
बु$ीच2 0वार । झाकळल2 जेण2 ॥ ११६ ॥ बंद केले
त2 गा xकर ट मन । एया बोला नाह ं आन । हे Xहणणे खोटे नाह#
आतां (वषया#भधान- । भेद ू आइक2 ॥ ११७ ॥ वषयांची नावे व फरक
त]र .पशु आ ण श;द ु । Lप रसु गंधु ।
हा (वषयो पंच(वधु । ान2 iयांचा ॥ ११८ ॥ पांच !कारचा
इह ं3च पांचM 0वार ं । ाना#स धांव बा हर । दारांनी, बाƒय वषयांकडे धावते
जैसा कां हरव चार ं । भांबावे पशु ॥ ११९ ॥ ;हरवा चारा पाहून गYधळतो
मग .वर वण (वसगु । अथवा .वीकार Bयागु । ƒयांचा उ=चार, घेणे, टाकणे
चंkमण उBसगु । मलमूUाचा ॥ १२० ॥ चालणे, $याग
हे कमs iयांचे पांच । (वषय गा साच ।
जे बांधौ9न मांच । xkया जे उठc ॥ १२१ ॥ <शडी उभाlन, घडते
ऐसे हे दाह । (वषय गा इये दे ह ं ।
आतां इछा तेह । सां9घजैल ॥ १२२ ॥ इ=छा
त]र भूतल2 आठवे । कां बोल2 कानु झांकवे । भोगलेले, वषयां=या उ=चाराने कानाची
ऐ#सयाव]र चेतवे । जे गा वBृ ती ॥ १२३ ॥ फसगत होते, जागत
ृ होते
इं iया(वषयां3चये भेट - । स]रसी3च वेग2 उठc । भेट झाqयाबरोबर, $वNरत
कामाची बाहुट । धL9नयां ॥ १२४ ॥ हात
िजयेच9े न उ ठलेपण2 । मना सMघ धावण2 । उ$पEन झाqयावर, वैर
न ]रगाव2 तेथ करण2 । तXड2 सुती ॥ १२५ ॥ जाऊ नये, इं;bये, घालतात
िजये वBृ ती3चये वाढ । बु$ी होये वेडी । ‚<मत
(वषयीं िजया गोडी । ते गा इछा ॥ १२६ ॥ इ=छा
आणी इ9छलेया सांगड2 । इं iयां आ#मष न जोडे । सारखा, इि=छत वषय <मळाला नाह#
ऐसेयां जो डावो पडे । तो3च 0वेषु ॥ १२७ ॥ मनाची जी ि थती होते
आतां यावर सुख । त2 एवं(वध दे ख । अशा!कारे
जेण2 एक23च अशेख । (वसरे जीवु ॥ १२८ ॥ इतर सव. वषय
मन2 वाचा काय2 । ज2 आपुल आण वाय2 । शपथ घालते
दे ह.मत
ृ ीची Uाये । मो|डत ज2 ये ॥ १२९ ॥ सामaय. नkट कर#त
जेयाचे9न जालेपण2 । पांगुळा होण2 ाण2 । !ाxत झाqयावर, व थ राहतो
सािBवकां दण
ु 2 - । वर ह लाभु ॥ १३० ॥ साि$वक व$ृ ती दप
ु ट#हून जा त वाढते
आघ(वया3च इं iयवBृ ती । Nदयाचां एकांतीं ।
थापटू9न सुषुnती । आणी ज2 गा ॥ १३१ ॥ गाढ झोप
xकंबहुना सोये । जीव आBमेयाची लाहे । जीवाला आ$म वlपाचे ;ठकाण !ाxत
तेथ ज2 होये । तेया नांव सुख ॥ १३२ ॥ झाqयावर जी ि थ1त होते
आ ण ऐसी हे अव.था । न जोडतां पाथा । !ाxत न होता जे जगणे असते
जीजे तेया नांव सवथा । दःु ख जाणM ॥ १३३ ॥
त2 मनोरथसंग2 नोहे । येर #स$ी गेल2 जाए । <मळत नाह#, न इि=छता !ाxत होते
हे दोनी3च उपाये । सुखदःु खासी ॥ १३४ ॥ मनाचा ि थर वा अि थरपणा
आतां असंगा सा}Fभूता । दे ह ं चैतQयाची जे सBता । अ<लxत, तट थ
9तये नांव पांडुसुता । चेतना एथ ॥ १३५ ॥
जे नखौ9न क2सवेर । उभी जागे शर र ं । नखापासून केसापय„त, अखंड जागत
ृ
जे 9तह ं अव.थांतर । पालटे ना ॥ १३६ ॥ जागत
ृ ी, वxन, सुषुxती
मनबु0 या द आघवीं । िजयेच9े न टवटवीं । मन, बI
ु ी आद#ंना, !सEनता
कृ9तवनमाधवीं । सदा3च जे ॥ १३७ ॥ मायावनातील वसंतऋतू
जडाजडीं अंशीं । राहाटे जे स]रसी । जड व चेतना;ठकाणी सारखेपणे वावरते
ते चेतना गा तुजसी । ल टक2 नाह ं ॥ १३८ ॥ तुला खोटे सांगत नाह#
पM रावो प]रवा8 नेणे । आ ा3च परचk िजणे । राजा सैEय ओळखत नाह#, िजंकते
कां चंiाचे9न प]रपूणs । #संधु भरती ॥ १३९ ॥ पण
ू च
. b
ं ा=या उदयाने
नाना tामकाचे9न सिQनधान2 । लोहो कर सचेतन2 । चब
ुं काचे सािEन{य, लोखंडाची हालचाल
कां सूयसंगु जन2 । चे=टवी गा ॥ १४०॥ सूया.=या सािEन{यात लोक )यवहार करतात
अगा मुखमेळ2(वण । पीलेयाच2 पोषण । मुख पशा.<शवाय, पqलांचे
कर जे(व 9नर Fण । कू#मच2 पM ॥ १४१ ॥ कासवीचा Lkट#7ेप
पाथा 9तयापर ं । आBमसंगती इये शर र ं । आ$Xयाचे सािEन{य
सजीवBवाचा कर । उपेगु जडा ॥ १४२ ॥ दे हाद# जड पदाथा„त िजवंतपणा आणते
मग 9तयेत2 चेतना । Eह णपे पM अजुना ।
आतां ध9ृ त(ववंचना- । भेद ु आइक ॥ १४३ ॥ धैया.=या ववेचनाचा !कार
त]र तBवां पर.पर2 । उघड जा9त .वभाववैर2 । जाती वभावानस
ु ार उघड वैर असते
न@हे प3ृ थवीयेत2 नीर2 । 9नना#सजे ॥ १४४ ॥ पाणी नाश कर#त नाह# काय?
नीरात2 आट तेज । तेजा वायू#स जूझ । अि`न, लढाई
आ ण गगन तंव सहज । वायू भFी ॥ १४५ ॥ वायूचे भ7ण करते
ते(वं3च कवणे वेळे । आपण काइसेयाह न #मळे । कशातह# सामावत नाह#
आंतु ]रगौ9न वेगळ2 । आकाश ह2 ॥ १४६ ॥ सवा„ना )यापून
ऐसीं पांचै भूत2 । न साहाती एकमेकांत2 । सहन कर#त नाह#त
कbं 9तय2ह ऐAयात2 । दे हां येती ॥ १४७ ॥ एकlपाने दे ह धारण करतात
0वं0वाची उखी(वखी । सोडू9न वसती एकbं । भांडणाचा वाद ववाद, ऐMयाने राहतात
एकेकात2 पोखी । 9नजगुण2 गा ॥ १४८ ॥ एक दस
ु wयाचे पोषण करतात
ऐस2 न #मळे तेयां साजण2 । चळे धैयs जेण2 । पटत नाह# $यांची <म8ता होते, Jया
तेया नांव Eहणण2 । धत
ृ ी पM गा ॥ १४९ ॥ धैया.मुळे घडते
आ ण जीव2 सी पांडवा । यां स9तसांचा मेळावा । जीवाशी होणारे छ$तीस त$वांचे <मलन
तो हा एथ जाणावा । सांघातु पM गा ॥ १५० ॥ समुदाय
एवं सतीसह भेद । सां9घतले तुज (वशद । पkट कlन
एयां एतुलेयांत2 #स$ । FेU Eह णजे ॥ १५१ ॥ या सवा„ना <मळून
रथांगांचा मेळावा । जे(व रथु Eह णजे पांडवा । रथा=या सव. भागांचा समूह
कां अधो व अवेवां । नांव दे हो ॥ १५२ ॥ खाल=या व वर=या अवयवांना
कर तुरंगसमाज2 । सेना नांव 9नफजे । ह$ती, घोडे, सै1नक <मळून, बनते
कां वाAय2 Eह णपती पंज
ु े । अFरांचे ॥ १५३ ॥ अ7रां=या समूहाला
जळधरांचा मेळा । वा य होये अभाळा । ढगांचा, अ‚ असे Xहटले जाते
नाना लोक सकळां । नांव जगु ॥ १५४ ॥ कंवा
कां .नेहसूUवQह । मेळु एxक3च .थानीं । तेल. वात, अ`नी, समूह
ध]रजे तो जनीं । द पु होये ॥ १५५ ॥
तैसीं सतीसह इय2 तBBव2 । #मळती जेण2 एकBव2 । छ$तीस
तेण2 समूहपरBव2 । FेU Eह णपे ॥ १५६ ॥ सामु;हक Lkट#ने
आ ण वाहते9न भौ9तक2 । पापपुwय एथ (पके । शर#राची मशागत केqयावर
Eहणौ9न आEह ं कव9तक2 । FेU EहणX ॥ १५७ ॥ शर#रlपी शेत
आ ण एकाचे9न मत2 । दे ह Eहणती एयात2 । काह# जणां=या
प]र असो ह2 अनंत2 । नांव2 एया ॥ १५८ ॥
पM परतBBवाआरौत2 । आ ण .थावरांता आंतौत2 । परfXहा=या अल#कडे, थावरांपय„त
ज2 कांह ं होत2 जात2 । ते FेU3च ह2 ॥ १५९ ॥ उ$पEन होते व नाश पावते
प]र सुरनरउरगीं । घडत आहे यो9न(वभागीं । साप, यो1न!कारात 1नमा.ण होते
त2 गुणकमसंगीं । प|डल2 सांत2 ॥ १६० ॥ संगतीत सापडqयावर
हे 3च गुण(ववंचना । पुढां Eह णपैल अजुना । वचार, सां†गतला जाईल
.तुत आतां तुज ाना । Lप दावूं ॥ १६१ ॥ स{या, %ानाचे वlप
FेU तंव स(व.तर । सां9घतल2 स(वकार । वकारांस;हत
Eहणौ9न आतां उदार । ान आइक2 ॥ १६२ ॥ ेkठ
जेया ानालागीं । गगन 3ग#ळताती योगी । fXहरं ‡4पी †चदाकाश पार करतात
.वग~ची आडवंगी । उमरडू9न ॥ १६३ ॥ अडथळा ओलांडून
न क]रती #स$ीची चाड । न ध]रती ]र$ीची भीड । इ=छा, पवा.

ु ाड । हे ळा#सती ॥ १६४ ॥
योगाऐस2 दव कठVण साधन तु=छ लेखतात

ु s वोलां|डती । kतक
तपोदग ु ोडी वोवां|डती । तपlपी कqले, कोpयावधी य% पार
उलथौ9न सां|डती । कमवoल ॥ १६५ ॥ पाडतात, उपटून टाकतात
नाना भजनमाग~ । धांवतु उघडां आंगीं । बाƒय गोkट#ंचा $याग कlन
एक ]रग9त सुरंगीं । सुषE
ु ने3चये ॥ १६६ ॥ भुयारात
ऐसी िजये ानीं । मुनी वरां उताQह । ती\ इ=छा
वेदत8चां पानोवानीं । हंडताती ॥ १६७ ॥ वेदांचे संपण
ू . अ{ययन करतात
दे ईल गु8सेवा । इया बु($ पांडवा । %ान !ाxती कlन दे ईल
जQमशतांचा सांडोवा । टाxक9त जे ॥ १६८ ॥ शेकडो जEम ओवाळून टाकतात
जेया ानाची ]रगवणी । अ(व0ये उण2 आणी । !ाxती, नाह#शी करते
जीवाBमेयां बुझावणी । मांडू9न दे ॥ १६९ ॥ ऐMय कlन दे ते
ज2 इं iयांचीं 0वार2 अडी । वBृ तीचे पाये मोडी । बंद करते, वषयवासनेचे
ज2 दै Qय3च फेडी । मानसाच2 ॥ १७० ॥ मनाचे दाNरˆय (मनोमळ) नाह#से करते
0वैताचा दक
ु ाळु पाहे । साEयाच2 सुयाण2 होये । दkु काळ उजाडतो ( वैत नkट होते), सुकाळ
जेया ानाची सोये । ऐस2 कर ॥ १७१ ॥ !ाxती
मदाचा ठावो3च पुसी । ज2 महामोहात2 qासी । ठाव;ठकाणा नkट करते, सं‚माला
न2 द आपप8 ऐसी । भाख उरX ॥ १७२ ॥ भाषा
ज2 संसारात2 उQमूळी । संकoपपंकु पाखाळी । उपटून टाकते, †चखल धव
ु ून व=छ करते
अनावरा व2 टाळी । ेयात2 ज2 ॥ १७३ ॥ अमया.द fXहाला )यापते
जेयाचे9न जालेपण2 । पांगुळा होईजे ाण2 । !ाxतीने, ि थर
जेयाचे9न (वंदाण2 । जग ह2 चे=ट2 ॥ १७४ ॥ स$तेमुळे, )यवहार करते
जेयाचे9न उजाळ2 । उघडती बु$ीचे डोळे । !काशाने
जीवु दXदावर लोळे । आनंदाचेया ॥ १७५ ॥ पोटावर
ऐस2 ज2 ान । प(वUैक9नधान । एकमेव पा व‰याचा ठे वा
जेथ (वटाळल2 मन । चोख कbजे ॥ १७६ ॥ वषयव$ृ तीने म<लन झालेले, शI
ु
आBमेयां जीवबु$ी । जे लागल होती Fय@याधी । मी जीव आहे हा 7यरोग
ते जेयाचेया सिQनधी । 9न8जा कbजे ॥ १७७ ॥ सािEन{याने, 1नरोगी
त2 अ9नLnय कbं 9नL(पजे । आइकतां बु$ी आ णजे । सांगUयास कठVण पण सांगतो, बुIीस
वांच9ू न डोळां दे खजे । ऐस2 नाह ं ॥ १७८ ॥ कळते, पण डोŠयांनी पाहUयासारखे
मग ते3च इये शर र ं । जM आपुला भावो कर । सामaय. दाख वते
तM इं iयां @यापार ं । दठcह दसे ॥ १७९ ॥ इं;bयां=या ‹येव4न, Lkट#लाह#
पM वसंताच2 ]रगवण2 । झाडांच9े न साजेपण2 । आगमन, टवटवीतपणामुळे कळते
जा णजे ते(व करण2 । सांघती ान ॥ १८० ॥ इं;bये
अगा वF
ृ ा#स पाताळीं । जळ सांपडे मुळीं । खोल ज<मनीत, मुळांना
त2 शाखां3चया बाहाळीं । बा हर दसे ॥ १८१ ॥ फां यां=या व तारामळ
ु े
कां भूमीच2 मादव । सांघे कXभाची लवलव । मऊपणा, टवटवी
नाना आचार गौरव । सक
ु ु ल नाच2 ॥ १८२ ॥ सदाचरण कुलवंताचा ेkठपणा दाख वतो
अथवा संtमा3चया आयती । .नेहो जैसा ये @यAती । आदरा1तaया=या तयार#वlन, !ेम ;दसून
कां दशना3चये श.ती । पुwयपु8षु ॥ १८३ ॥ येत,े समाधानामळ
ु े
नात]र केळीं कापु8 जाला । जे(व प]रमळ2 जाणX आला । केळीम{ये तयार झाला
कां #भंगारां द पु ठे (वला । बा हर फांके ॥ १८४ ॥ कं;दलात, !का<शत होतो
तैसीं Nदयींच9े न ान2 । िजय2 दे ह ं उमटती 3चQह2 । ल7णt !कट होतात
9तय2 सांघX आतां अवधान2 । चांग2 आइक ॥ १८५ ॥ चांगले ल7 दे ऊन

अमा1न$वमदिXभ$वम;हंसा 7ािEतराज.वम ् ।
आचायŒपासनं शौचं थैय.मा$म व1नdहः ॥ ८ ॥

त]र कवणेह (वषयींच2 । साEय होण2 न 8चे । आपल# कोणाशी बरोबर# करणे
संभा(वतपणाच2 । वोझ2 जेया ॥ १८६ ॥ !1तिkठतपणाचे
आ3थले3च गुण वा9नतां । कां माQयपण2 मा9नतां । असलेqया, तु1त केल#, माननीय Xहणून
योOयतेच2 येतां । Lप आंगा ॥ १८७ ॥ मान ;दला, !ाxत झाqयावर
तM गजबजX लागे कैसा । @याz2 8ं धला मग
ृ ु जैसा । अ व थ होतो, वाट अडवलेला, हातांनी
कां बाह ं उतरतां वळसां । दाटला जे(व ॥ १८८ ॥ पोहत असता भोवwयात अडकला
पाथा तेण2 पाड2 । सQमान2 जो सांकडे । $या !माणे, Jयाला संकोच वाटतो
ग]रमेत2 आंगाकडे । येवX3च न2 द ॥ १८९ ॥ मोठे पणाला
पूgयता डोळां नेदखावी । .वकbत~ कानीं नाइकावी । सEमान, पाहू नये
हा अमुका ऐसी नोहावी । से3च लोकां ॥ १९० ॥ आठवणह# होऊ नये
तेथ सBकाराची क2 गोठc । क2 आदरा होईल भेट । गोkट ती काय, कशी
मरण2 सीं साट । नम.का]रतां ॥ १९१ ॥ मरणासमान, नम कार केqयास
वाच.पतीचे9न पाड2 । सव ता त]र जोडे । बह
ृ पती=या तोडीची, !ाxत होते, वेड
प]र वे|डवेमाजी दडे । म हमेभेण2 ॥ १९२ ॥ पांघlन राहतो, मोठे पणा=या भीतीने
चातुय लपवी । महBBव हारवी । मोठे पणा सोडून दे तो
(पसेपण #मरवी । आवडौ9न ॥ १९३ ॥ वेडप
े णाचे !दश.न करतो
लौxककाचा उ0वेगु । शा.Uांवर उबगु । !<सIीचे दःु ख, कंटाळा
उगेपणीं चांगु । आथी भ8 ॥ १९४ ॥ व थ बसUयावर, भर असतो
जग2 अव ा3च करावी । संबंधीं सोये न धरावी । 1तर कार, नातेवाईकांनी संबंध ठे ऊ नये
ऐसी ऐसी जीवीं । चाड बहु ॥ १९५ ॥ ती\ इ=छा
तळौटे पण बाणे । आंगीं हणावो खेवण2 । नŽता अंगी बाणेल, कमीपणाचे भष
ू ण
त2 त2 3च करण2 । बहुतक8नी ॥ १९६ ॥ होईल अशाच गोkट# करतो
हा जीतु ना नोहे । लोकु कoपी येण2 भाव2 । िजवंत आहे कT नाह#, वचार करतील
तैस2 िजण2 होआव2 । ऐसी आस ॥ १९७ ॥ आयुkय असावे
पै चालतु कां नोहे । कbं वारे 9न जातु आहे । वाwयाने
जनां ऐसा tमु जाये । तैस2 होईजे ॥ १९८ ॥
माझ2 असतेपण लोपो । नांवLप हारपो । अि त$व नkट होवो
मज झण2 वा#सपो । भूतजात ॥ १९९ ॥ !ाsणमा8ांनी घाबl नये
ऐसीं जेयाचीं नव#सय2 । जो 9नBय एकांता जातु जाये । नवस, जात असतो
नांव23च जो िजये । (वजनाचे9न ॥ २०० ॥ एकांता=या
वायू आ ण जेया पडे । गगन2 सीं बोलX आवडे । जमते
जीव2 ाण2 झाड2 । प ढयंतीं जेया ॥ २०१ ॥ जीवा!माणे !य
xकंबहुना ऐसीं । 3चQह2 जेया दे खसी ।
जाण तेया ान2 सीं । सेज जाल ॥ २०२ ॥ तो आsण %ान एकाच शgयेवर झोपतात
पM अमा9नBव पु8षीं । त2 जाणाव2 इह ं #मषीं । नŽता, या †चEहांनीं
आतां अदं #भBवा3चये वोळखी । सौरसु दे वX ॥ २०३ ॥ 1नरहं कारा=या ओळखीची खण
ू सांगतो
त]र अदं #भBव त2 ऐस2 । लो#भयाच2 मन जैस2 ।
जीवु जावो प]र नुमसे । ठे (वला ठावो ॥ २०४ ॥ ठे )याचे थान दाखवत नाह#
तेयापर xकर ट । प|डलांह ाणसंकट ं ।
प]र सुकृत न कट । आंग2 बोल2 ॥ २०५ ॥ ु ांनी कंवा बोलून
स$कम., खण
खडाण2 आला पाQहा । पळवी जे(व अजुना । नाठाळ गाईला, सोडत नाह#
कां लपवी पwयांगना । व|डलपण ॥ २०६ ॥ वेOया, उतारवय
आ•यु आतुडे अडवीं । मग आ•यता जे(व हारवी । ीमंत अरUयात सापडला, ीमंती लपवतो
कां कुलवधू लपवी । अवेवांत2 ॥ २०७ ॥ अवयव झाकते
नाना कृषीवळु आपुल2 । पांगुरवी पे]रल2 । कंवा, शेतकर#, झाकतो
तैस2 झांकb 9नफजल2 । दानपुwय ॥ २०८ ॥ केलेले
व]र व]र दे हो न पूजी । लोकांत2 न रं जी । खश
ु ामत कर#त नाह#, वाणी=या
.वधमु वाO वजीं । बांधX नेणे ॥ २०९ ॥ {वजावर, ( डांगोरा पटत नाह# )
परोपका8 न बोले । न #मरवी अ€या#सल2 । गाजावाजा कर#त नाह#
न शके (वकंू जोडल2 । .फbतीसाठcं ॥ २१० ॥ <मळवलेल# व या, कTत*
आंगभोगाकडे । पाहातां कृपणु आवडे । वाटतो
एyहवीं धम(वषीं थोड2 । बहु न Eहणे ॥ २११ ॥ (खच. करताना) कमीजा त Xहणत नाह#
घर ं दसे सांकड । दे ह ंचीह आइती रोड । दाNरˆयाचे संकट, आकार बार#क
प]र दानीं जेया होड । सुरतLसीं ॥ २१२ ॥ पधा., कqपव7
ृ ाशी
xकंबहुना .वधमr थो8 । अवसर ं उदा8 । वेळ!संगी
आBमचच• चतु8 । एyहवी वेडा ॥ २१३ ॥ आ$म%ान वषयक, इतर गोkट#ंत
केळीच2 दळवाड2 । हळू पोकळ आवडे । सोपट हलके ;दसते
प]र फळौ9नयां गाढ2 । रसाळ जैस2 ॥ २१४ ॥ फळे आqयावर रसाने भरलेल#
कां मेघांच2 आंग झील । दसे वारे 9न जैस2 जाईल । वरळ, वाwयाने
प]र व]रषती नवल । घनवट त2 ॥ २१५ ॥ वषा.व करतात, घनदाट
तैसा जो पूणपणीं । पाहातां धाती आयणी । पूण$. वाला पोहोचqयाने, इ=छा तxृ त होतात
एyहवीं तर वाणी । तो3च ठावो ॥ २१६ ॥ कमतरतेचे ;ठकाण
ह2 असो एया 3चQहांचा । नटनाचु ठा{ जेयाचां । उ$कष. Jया=या ;ठकाणी असतो
जाण ान तेयाचां । हातां चढल2 ॥ २१७ ॥ हाताला लागले
पM गा अदं भपण । Eह णतल2 त2 ह2 जाण । 1नरहं काNरता
आतां आइक खण
ू । अ हंसेची ॥ २१८ ॥
त]र अ हंसा बहुतीं पर ं । बो#लल असे अवधार ं । वेगवेगळी मते !1तपादन कर#त
आपुलालां मतांतर ं । 9नरो(पतां ॥ २१९ ॥ असताना
प]र ते ऐसी दे खां । जै#सया खांडू9नयां शाखा । तोडून $याच फां यांनी
मग तेयां3च बुडुखा । कंू पु कbजे ॥ २२० ॥ बुं{याला, कंु पण
कां बाहु तोडो9न (वxकजे । मग भूखेची पीडा रा खजे । 1नवारण करावे
नाना दे ऊळ मोडू9न कbजे । पौळी दे वा ॥ २२१ ॥ दे वळा=या आवाराला कोट बांधावा
तैसी हंसा3च कL9न अ हंसा । 9नफज(वजे हा ऐसा । साधावी, वेदाचे कम.कांड मानणाwयांनी
पM पूवमीमांसा । 9नण‚ केला ॥ २२२ ॥ 1नण.य
जे अव=ृ ट चे9न उपiव2 । गादल2 (व व आघव2 । अवष.णा=या, गांजून गेले
Eहणौ9न पजQये=ट करावे । नाना याग ॥ २२३ ॥ पावसासाठV करावयाचा य%
9तये इि=टचां बुडीं । पशु हंसा तंव रोकडी । मुळाशीच, !$य7 होते
मग अ हंसेची थडी । कMची दसे ॥ २२४ ॥ कनारा
पे]रजे नसुधी हंसा । तेथ उगवैल काई अ हंसा । नुसती
प]र नवलु बापा 3धंवसा । या} कांचा ॥ २२५ ॥ धाNरkpय
आ ण आयुव•दहु आघवा । एया3च मोहरा पांडवा । मागा.वर जाणारा, एक जीव वाचवायला
ज2 जीवांकारण2 करावा । जीवां घातु ॥ २२६ ॥ दस
ु wया जीवाचा घात करावा
नाना रोग2 आहाळल ं । लोळतीं भूत2 दे खल ं । पोळून गेलेल#, तळमळणार#
ते हंसा 9नवारावेया केल । 3चxकBसा कां ॥ २२७ ॥ दःु ख 1नवारणासाठV, औषधोपचार योजना
तंव ते 3चxकBसे प हल2 । एकाच2 कंद खण(वले । अगोदर, खणून काढले
एकां उपड(वल2 । समूळीं सपUीं ॥ २२८ ॥ उपटून काढले, मूळापानासकट
एक2 आडमोडीं केल ं । अजंगमा3च खाल काढ(वल । काटछाट, झाडांची साल, फळे दे Uया=या
गा#भणीं उकढ(वल ं । पुटांमाजीं ॥ २२९ ॥ बेतात असलेल#, 7ारां=या थरात
अजातशUु त8वरां । सवाƒगीं दे व(व#लया #सरा । †चरा मारqया
ऐसे जीव घेऊ9न वीरा । कोरडे केले ॥ २३० ॥ वाळवले
आ ण जंगमाह ं हात । लाऊ9न का ढल2 (पBत । सजीव !ाUयांना, हात घालून
मग रा खले सीणत । आ णक जीव ॥ २३१ ॥ रोगd तांना वाचवले
आहा वसतीं धवळार2 । मोडू9न केले दे @हारे । राहती घरे , दे वळे
नागवू9न वे@हार2 । गवांद घातल ॥ २३२ ॥ )यवहारात लुबाडून, अEनछ8
म.तक पांगुर(वल2 । तंव तळवट ं उघड2 ठे ल2 । झाकले, खालचे शर#र
घर मोडौ9न केले । मांडव पुढ2 ॥ २३३ ॥
नाना पांगुरण2 । जाळू9न जैस2 तापण2 । कंवा, शेकोट# घेणे
नात]र जाल2 आंगधण
ु 2 । कंु जराच2 ॥ २३४ ॥ ह$तीचे (शर#र मातीने माखतो)
बैलु (वकू9न कोठा । पुंसा लावो9न गांठा । गोठा करावा, पोपट उडवून पंजरा •यावा
इयां करणी कbं चे=टा । काई हांसX ॥ २३५ ॥ चांगुलपणा क मूखप
. णा
एकbं धमा3चया वाहाणी । गाळूं आद]रल2 पाणी । धम.मागा.नुसार, सुरवात केल#
तंव गा#ळ9तया आहळणीं । जीव मेले ॥ २३६ ॥ गाळUया=या 8ासामळ
ु े
एक न प3चती3च कण । इये हंसेचे भेण । धाEय <शज वत नाह#त, भयाने
तेथ कदथले ाण । ते3च हंसा ॥ २३७ ॥ कासावीस झाले
एवं हंसा3च अ हंसा । कमकांडीं हा ऐसा ।
#स$ांतु सुमनसा । वोळख2 तंू ॥ २३८ ॥ शI
ु मना=या अजुन
. ा
प हल2 अ हंसेच2 नांव । केल2 आEह ं जंव । जे)हा अ;हंसा हा श^द उ=चारला
तंव .फू9त बांधल हांव । इये मतीं ॥ २३९ ॥ अचानक हे मत सांगUयाची इ=छा धरल#
त]र कैसे9न इयांत2 गाळाव2 । Eहणौ9न प|डल2 बोलाव2 ।
ते(वं3च तुवां जाणाव2 । ऐसा भावो ॥ २४० ॥ ह# मते तल
ु ा कळावी, हे तू
बहुतकL9न xकर ट । हा3च (वषो इये गोठc । ;हंसेचा वषय, अ;हंसे=या बाबतीत, नाह#तर
एyहवी कां आडवाट ं । धा(वजैल ॥ २४१ ॥ मतां=या आडवाटे ला का धावलो असतो?
आ ण .वमता3चया 9नधारा । लागौ9नयां धनुधरा । !1तपादन करUयासाठV, असलेqया अEय
ाnतां मतांतरां । 9नवचु कbजे ॥ २४२ ॥ मतांचे ववेचन करावे लागते
ऐसी हे अवधार ं । 9नरो(पती पर । 1नlपणाची पIत
आतां ययावर । मुlय ज2 गा ॥ २४३ ॥
त2 .वमत बो#लजैल । अ हंसे Lप xकजैल । वlप सांगेन
जेया उठलेयां आंतुल । ान दसे ॥ २४४ ॥ अ;हंसा मनात ठसqयावर
प]र त2 3च अ3धि=ठले9न आंग2 । जा णजे आचरते9न बाग2 । बाणqयावर, आचरUया=या र#तीवlन
जैसी कसवट सांघे । वा9नयेत2 ॥ २४५ ॥ सोEयाची पर#7ा, सोEयाचा कस
तैस2 ानामना3चये भेट । अ हंसेच2 pबंब उठc । !1तमा तयार होते
त2 3च ऐस2 xकर ट । प]रस आतां ॥ २४६ ॥ ऐक
त]र तरं गु नोलां|डतु । लहर पाय2 न फे|डतु । न ओलांडता, न मोडता
सांचलु न मो|डतु । पा णयाचा ॥ २४७ ॥ पाUयाचा {वनी ‘बघडू न दे ता
वेग2 आ ण लेसां । दठc घालू9न आं(वसा । हळुवार, आ<मषावर
जळीं बकु जैसा । पाउल सुये ॥ २४८ ॥ बगळा, ठे वतो
कां कमळावर tमर । पाये ठे (वती हळुवार ।
कुचब
ुं ैल केसर । इया शंका ॥ २४९ ॥ कमळपराग चरु गळतील
तैसे परमाणु पांगुतले । जाणौ9न जीव सानुले । माती=या कणांत सू’म जीव
का8wयामाजीं पाउल2 । लपवू9न चाले ॥ २५० ॥ पसरलेले आहे त, हळुवारपणे
ते वाट कृपेची क]रतु । ते दशा3च .नेह2 भ]रतु । !ेमाने
जीवातळीं आंथ]ु रतु । आपुला जीवु ॥ २५१ ॥ !ाUयां=या खाल# आंथरतो
ऐ#सया जतना । चालण2 जेया अजुना । जपून
ह2 अ9नवा य प]रमाणा । पु]रजेना ॥ २५२ ॥ सांगणे कठVण, मोजमाप अपरु े पडते
पM मोहाचे9न सांगड2 । लांसी (पल2 धर तXड2 । मो“या !ेमाने, मांजर#
तेथ दातांच2 आगरड2 । लागती जैस2 ॥ २५३ ॥ टोके
कां .नेहाळु माये । ताQहे याची वास पाहे । !ेमळ माता, वाट पाहते
9तये दठc आहे । हळुवार ज2 ॥ २५४ ॥ !ेमळ
नाना कमळदळ2 । डोल(विजजती ढाळ2 । हळूहळू हलवqयावर येणारा वारा
तो जेण2 पाड2 बुबुळ2 । वारा घेपे ॥ २५५ ॥ Jया !कारे बुबुळांवर घेता येतो
तैसे9न मादव2 पाये । भूमीवर ठे वीतु जाये । हळुवारपणे
लागती तेथ होये । जीवां सुख ॥ २५६ ॥
ऐ#सया ल9घमा चालतां । xk#मकbटक पांडुसुता । हळुवारपणे
दे खे त]र माघौता । हळू3च 9नगे ॥ २५७ ॥ परत फरतो
Eहणे पावो दडफडील । त]र .वामीची 9नiा मोडैल । धाडधाड आवाज येईल, भगवंताची
रचलेपणा पडैल । झो9त हन ॥ २५८ ॥ व ांतीम{ये, )य$यय
इया काकुळती । वाहाणी घे माघौती । दयेने, मागचा र ता
कोwह ह ं @यAती । न वचे वर ॥ २५९ ॥ !ाUयावर पाय दे ऊन जात नाह#

ृ ात2 ह नोलांडव2 ।
जीवाचे9न नांव2 । तण ओलांडीत नाह#
मग न ले खतां जाव2 । हे क2 गोठc ॥ २६० ॥ पवा. न करता
मुं3गये मे8 नोलांडवे । मशका #संधु नत
ु रवे । †चलटाला, पार करता येत नाह#
तैस2 भेटलेयां न करवे । अ9तkमु ॥ २६१ ॥ ओलांडून जात नाह#
ऐसी जेयाची चाल । कृपाफळीं फळा आल । चालणे, कृपाlपी फळांनी
दे खसी िजयाल । दया वाचे ॥ २६२ ॥ वाणीम{ये दया िजवंतपणे वास करते
.वय2 वसण2 3च त2 सुकुमार । मुख मोहाच2 मा हयेर । Oवास घेणे, !ेमाचे माहे र
माधय
ु ा जाले अंकुर । दशन तैसे ॥ २६३ ॥ फुटले, दात
पुढां .नेह पाझरे । मागां चालती अFर2 । अगोदर
श;द ु पाठcं अवतरे । कृपा आधीं ॥ २६४ ॥
तंव बोलण2 3च नाह ं । बोलX Eहणे ज]र कांह ं । खरे तर तो कोणाशी बोलत नाह#
त]र बोलु कोwहाह । खप
ु ैल कां ॥ २६५ ॥ कोणाला लागेल काय?
बोलतां अ3धकुह 9नगे । त]र कोwहां वमr न लगे । श^द जा त झाला, दख
ु ावणार नाह# ना?
कोwहा#स न ]रगे । शंका मनीं ॥ २६६ ॥ येणार नाह# ना?
मां|डल गोठc हन मोडैल । वा#सपैल कोwह उडैल । सांगणाwयाचे बोलणे, घाबरे ल, दचकेल
आइको9न3च वोवां|डल । कोwह ं ज]र ॥ २६७ ॥ उपे7ा कर#ल
त]र दव
ु ाळी कोwहा न @हावी । कवणाची भंवई नुचलावी । 8ास, रागाने पाहू नये
ऐसा भावो जीवीं । Eहणौ9न उगा ॥ २६८ ॥ भावना, गxप
मग ा3थला (वपाय2 । ज]र लोभ2 बोलX जाये । कदा†चत बोलUयाची वनंती केल#, !ेमाने
त]र प]रयसतेयां होये । मायबापु ॥ २६९ ॥ ऐकणाwयांना
नाद„Eह3च मुसावल2 । कbं गंगापय आसळल2 । साकारले, पाणी उसळले
प9त…ते आल2 । वाधAय जैसे ॥ २७० ॥
तैस2 साच आ ण मवाळ । #मतले आ ण रसाळ । खरे , मद
ृ ,ू मोजके
बोल जैसे कoलोळ । अमत
ृ ाचे ॥ २७१ ॥ लाटा
उरोधु वाडुवळु । ाणुतापढाळु । उपरो†धक. वादd त, मनास कkट दे णारे
उपहासु चाळु । वम.पशु ॥ २७२ ॥ टाकून बोलणे, वमा.ला झYबणारे
आवु वेगु (वंदाणु । आश शंका तारणु । पोकळ डौल, आवेश, कपट, फसवणूक
हे संQया#सले अवगुणु । जेया वाचा ॥ २७३ ॥ वाचेने $यागलेले आहे त
आ ण तेया3च पर xकर ट । थाउ जेया3चये दठc । ि थरपणा, <भवया सरळ ठे वलेqया,
सां|ड#लया tुकुट । मोक#ळया ॥ २७४ ॥ (रागाने न उं चावलेqया)
कां जे भूतीं व.तु आहे । 9तय2 8पX सके (वपाय2 । fXह, कदा†चत बोचेल
Eहणौ9न वास न पाहे । बहुतकLनी ॥ २७५ ॥ नजरे ने पाहत नाह#
ऐसाह कोणे एके वेळे । आंतुल कृपेच9े न बळ2 । अंतरातqया
उचलू9नयां डोळे । दठc घाल ॥ २७६ ॥ नजर टाकल#
त]र चंipबंबौ9न धारा । सूटतां न@हती गोचरा । करणांचा !वाह 1नघताना ;दसत नाह#
प]र एकसर2 चकोरां । 9नगती दXद2 ॥ २७७ ॥ एकदम, पुkट होतात (धारा पऊन)
तैस2 ा णयां#स होये । ज]र तो वास पाहे । $याने नजर टाकल#
तेया अवलोकनाची सोये । कूमrह नेण2 ॥ २७८ ॥ र#त, कासवी
xकंबहुना ऐसी । दठc जेयाची भूतांसी । !ाणीमा8ाकडे
करह दे खसी । तैसे3च गा ॥ २७९ ॥ हातह# परोपकार करणारे
होऊ9नयां कृताथ । रा हले #स$ांचे मनोरथ । पूण.
तैसे जेयाचे हात । 9न@यापार ॥ २८० ॥ कम.र;हत
अFम आ ण संQया#सल2 । कां 9न]रंधन आ ण (वझाल2 । असमथ., कम. टाकले, वनाकाkठ अि`न
मुके9न घेतल2 । मौन जैस2 ॥ २८१ ॥
तेयापर ं कांह ं । जेयां करां करण2 नाह ं । हातांना काम, अक$या. पु4षा=या ;ठकाणी
ज2 अकत•याचां ठा{ । बैसX येती ॥ २८२ ॥ व थपणे राहUयासाठV
ै वारा । नख लागैल अंबरा ।
आसुडल झटका बसेल
इया बु$ी करां । चळX नेद ॥ २८३ ॥ हात हालवत नाह#
तेथ आंगाव]रल ं उडवावीं । कां डोळां ]रगत2 झाडावीं । <शरणार#
पशुपFां दावावीं । Uासमुiा ॥ २८४ ॥ रागाने पाहावे
इया केउ9तया गोठc । नावडे दं डु काठc । कोठqया
मग श.Uाच2 xकर ट । बोलण2 क2 ॥ २८५ ॥ कोठून
ल ळाकमळ2 खेळण2 । कां पु=पमाळा झेलण2 । सहज Xहणून कमळाशी, गोफण
न कर Eहणे गोफण2 । ऐस2 होईल ॥ २८६ ॥ चालवqयासारखे (सू’म !ाUयांवर)
हालवती रोमावळी । यालागीं आंग न कु8वाळी । अंगावर#ल केस हलqयास सू’म जंतु
नखांची गंड
ु ाळी । बोटांवर ॥ २८७ ॥ दख
ु ावतील (नखे कापत नाह#)
तंव करणेयांचा3च अभावो । प]र ऐसाह पडे ठावो । कम. करUयाचा, !संग
त]र हातां हा3च .वभावो । जे जो|डजती ॥ २८८ ॥ संवय, नम कार करतात
कां ना#भकारा उच#लजे । हातु प|डलेयां द जे । अभय दे Uयास, पडलेqयास
आतात2 .प#शजे । अळुमाळु ॥ २८९ ॥ दःु sखताला, हळुवारपणे
ह2 ह उपरोध2 करण2 । त]र आतभय हरण2 । संकोचाने, दःु sखताचे
नेणती चंixकरण2 । िजवाळा तो ॥ २९० ॥ पशा.चा मद
ृ प
ु णा
पावो9न तो .पशु । मलया9नळु खरपुसु । पश. झाqयावर, मलय पव.ताचा
एण2 मान2 पशु । कु8वाळण2 ॥ २९१ ॥ वाराह# कठVण वाटे ल, अशा !कारे
जे सदा ]रते मोकळ2 । जैसीं चंदनांग2 शीतल2 । (हात) Nरकामे, थंडपणा व सुगंध यामुळे
न फळतांह 9न=फळ2 । होती3चना ॥ २९२ ॥ 1नkफळ होत नाह#त
आतां असो ह2 वाOजाळ । जाण2 त2 करतळ । श^दपां_ड$य, तसेच हातांचे आचरण असते
सgजनांचे शीळ । .वभाव जैस2 ॥ २९३ ॥ चाNर‰य
आतां मन तेयाच2 । सांघX EहणX ज]र साच2 । खरे खरु े
त]र सां9घतल2 कोणाचे । (वलास हे ॥ २९४ ॥ आचरण
काई शाखा न@हे त8 । जळ2 वीण असे साग8 । फां या Xहणजे झाड न)हे काय?
तेज आ ण तेजक8 । आन काई ॥ २९५ ॥ सूय,. वेगळे
अवेव आ ण शर र । हे वेगळाले काई कbर । अवयव, खरोखर
कbं रसु आ ण नीर । #सनानीं आथी ॥ २९६ ॥ bव, पाणी, वेगळे
Eहणौ9न जे हे सव । सां9घतले बाmयभाव ।
ते मन3च गा सावेव । ऐस2 जाण2 ॥ २९७ ॥ मूत*मंत
ज2 बीज भु{ खX(वल2 । त2 3च व]र 8खु जाले । पेरले, व7
ृ
तैस2 इं iया0वार ं फांकल2 । अंत]रच2 ॥ २९८ ॥ इं;bयां=या साहाgयाने व तारले
पM मानसीं ज]र । अ हंसेची अवसर । अभाव
ै ॥ २९९ ॥
त]र कMची बा हर । वोसंडल !कट होईल
आवडे ते वBृ ती xकर ट । आधीं मनौनी उठc । कोणतीह#, मनांत उ$पEन होते
मग वाचे दठc । करां#स ये ॥ ३०० ॥ !कट होते
वांच9ू न मनीं3च नाह ं । त2 आं3गं उमटै ल काई । <शवाय, शर#रा वारे कसे !कट होईल?
बीज2वीण भु{ । अंकु8 असे ॥ ३०१ ॥ ज<मनीत, असू शकेल काय?
उग(वं3च वाळौ9न जाये । त2 वोघीं कैच2 वाहे । उगमा=या ;ठकाणीच, !वाहात
जीवु गेलेयां आहे । चे=टा दे ह ं ॥ ३०२ ॥ हालचाल कोठून असणार?
तैस2 मनपण मोडे । तM इं iयां आधीं3च उबडे । उपटून काढते, सू8धारा<शवाय
सूU2वीण साइखड2 । वावो जैस2 ॥ ३०३ ॥ कळसू8ी बाहुल#, )यथ.
तैस2 मन ह2 पांडवा । मूळ एयां इं iयभावां । इं;bयां=या )यापाराचे मळ
ू कारण
ह2 3च राहाटे आघवां । 0वार ं इह ं ॥ ३०४ ॥ काय. करते, यां=या वारे
प]र िजये वेळे जैस2 । ज2 होऊ9न आंतु असे । जसे मनात वचार असतील
बा हर ये तैस2 । @यापारLप2 ॥ ३०५ ॥ कृती=या lपाने
यालागी साचोकार2 । मनीं अ हंसा थांवे थोर2 । खरोखर चांगल#च बळावते
जैसी (पकल i9ु त आदर2 । बोबात 9नगे ॥ ३०६ ॥ सुगंध, गाजावाजा कर#त $वNरत 1नघतो
Eहणौ9न इं iय2 ते3च संपदा । वे3चतां ह ं उदावादा । अ;हंसा lपी संप$ती पूणप
. णे खच. कर#त
अ हंसेचा धांदा । क]रत2 आहाती ॥ ३०७ ॥ )यवहार
समुi ं दाटे भ]रत2 । तM समुi3ु च भर खा]रयांत2 । भरती येत,े खाzया, मन अ;हंसाlपी
तैस2 .वसंपBती 3चBत2 । इं iयां केल2 ॥ ३०८ ॥ संप$ती इं;bयांठायीं 1नमा.ण करते
ह2 बहु असो पं|डतु । ध89न बाळकाचा हातु । <श7क
वोळी #लह सु@यAतु । आपण3च ॥ ३०९ ॥ सु पkट
तैस2 दयाळुBव आपुल2 । मन2 हातांपायां आ णल2 ।
मग तेथ उफज(वल2 । अ हंसेत2 ॥ ३१० ॥ उ$पEन केले
याकारण2 xकर ट । इं iयां3चया गोठc । वण.न कlन
मना3चये राहाट । Lप केल2 ॥ ३११ ॥ आचरणातून पkट केले
ऐसा मन2 दे ह2 वाचा । सव संQयासु दं डाचा । ;हंसेचा $याग
जाला ठा{ जेयाचां । दे खसील ॥ ३१२ ॥ Jया=या ;ठकाणी
तो जाण वेoहाळ । ानाच2 वेळाउळ । संद
ु र, मं;दर
ह2 असो 9नखळ । ान3च तो ॥ ३१३ ॥ मू1त.मंत
जे अ हंसा कानीं आइxकजे । qंथाधार2 9नरो(पजे । वण.न करतात
ते पाहावी ह2 उपजे । तM तो3च पाहावा ॥ ३१४ ॥ असे वाटे ल
ऐस2 Eह णतल2 दे व2 । त2 बोल2 एक2 सांघाव2 । एका श^दाने
प]र फांकला ह2 उपसाहाव2 । तुEह ं मज ॥ ३१५ ॥ व तार झाला, 7मा करावी
Eहणाल हरव चा]रव2 गो8ं । (वसरे मागील मोहर धLं । ;हर)या चाwया=या लोभाने जनावर, माग.
कां वारे लग2 पां खLं । गगनीं भरे ॥ ३१६ ॥ वाwयात सापडलेले, भरकटत राहते
तै#सया मेया3चया .फूत~ । फाव#लया रसवBृ तीं । वषया=या नादात, वाढून
वाह(वलां मती । आकळे ना ॥ ३१७ ॥ बुIी वाहवत जाऊन आवरत नाह#
त]र तैस2 नोहे अवधारा । कारण अस2 (व.तारा । ऐका
एyहवीं पद त]र अFरां । 9त हंच23च ॥ ३१८ ॥ अ;हंसा श^दात तीनच अ7रे आहे त
अ हंसा Eहणतां थोडी । प]र तM3च होये उघडी । पkट होते
जM आलो|डज9त कोडी । मतां3चया ॥ ३१९ ॥ हजारो मतांचा अeयास केqयावर
एyहवीं ाnत2 मतांतर2 । थाथंबू9न आंगभर2 । असलेल# वेगवेगळी मते, वबळावर
बो#लजैल तM न सरे । तुEहांपासीं ॥ ३२० ॥ थोपवून, पटणार नाह#
रBनजपा]र खयांचां गांवीं । जाईल गंडी त]र सोडावी । *
का मीर ं न करावी । #मडगण2 ॥ ३२१ ॥ फ;टकाची तु1त करUयात अथ. नाह#

* जर कसोट#चा दगड वकला जाईल तर वकायला बाहेर काढावा

काइसा वासु कापुरा । मंद जेथ अवधारा ।
(पठाचा (वxकरा । 9तये सात2 ॥ ३२२ ॥
Eहणौ9न इये सभे । बो#लकेपणाचे9न Fोभ2 ।
लागसर न लभे । बोलां भु ॥ ३२३ ॥
सामाQया आ ण (वशेखा । सकळव कbजैल दे खां ।
त]र कानाचेयाह मुखां । नेयाल ना तुEह ं ॥ ३२४ ॥
शंकेचे9न गदळ2 । जM शु$ मेय मैळे ।
तM मागुतां पाउल ं पळे । अवधान येत2 ॥ ३२५ ॥
कL9न बाबु#ळयेची बंुथी । जळ2 िजय2 ठाती ।
तेयांची वास पाहाती । हं सु काई ॥ ३२६ ॥
कां अtापैल कडे । जM येत चां दण2 कXडे ।
कापराचा सुवास मंद Xहणतात तेथे पठाची
बाजारात कापूर Xहणून व‹T होणार नाह#
आवेशाने, बोलUयाला जवळीक ( ो$यांची
पसंती) <मळणार नाह#, वामी
सर<मसळ केल#
ऐकूनह# घेणार नाह#
गढूळपणे, <सIांत म<लन होतो
येणारे ल7
जेथे पाणी शेवाळाने आ=छा;दत असते
तेथे हं स प7ी Lkट# टाकेल काय?
येणारे चांदणे जर ढगांनी अडले

ु ड2 । पसर 9तना ॥ ३२७ ॥

तM चकोर2 चांचव चोची उघडत नाह#त
तैस2 तुEह ं वास न पाहाल । qंथु नेघा व]र कोपाल । ल7 दे णार नाह#, हातात घेणार नाह#
ज]र 9नव•वादां न@है ल । 9नरोपण ॥ ३२८ ॥ शंकार;हत होणार नाह#
न बुझाव9त मत2 । न xफटे आFेपाच2 लागत2 । 1नरसन केले नाह#, येणाwया शंका दरू होणार
तM @याlयान जी तुमत2 । जोडू9न न2 द ॥ ३२९ ॥ नाह#त, तुमची साथ लाभणार नाह#
आ ण माझ2 तंव आघव2 । qंथायंत एण2 3च भाव2 । dंथाचा हे तू, उRेशाने
जे तुEह ं संतीं होआव2 । सQमुखां सदां ॥ ३३० ॥ नेहमी कृपाLkट# ठे वावी
एyहवीं त]र साचोकार2 । तुEह गीताथाचे सोइरे । खरोखर, आवड असणारे
जाणौ9न गीता जीवसर2 । ध]रल #मयां ॥ ३३१ ॥ !ाणा!माणे धारण केल# आहे
ज2 आपुल2 सव.व दे याल । मग इयेत2 सोडवू9न नेयाल ।
Eहणौ9न qंथु न@हे वोल । साच3च हे ॥ ३३२ ॥ कृपेचे तारण
कां सव.वाचा लोभु धरा । वोलेचा अ@हे 8 करा । तारण सोडून ;दले
त]र गीते मज अवधारा । एक3च गती ॥ ३३३ ॥ गीता व मी यांवर सारखेच दल
ु 7
. होईल
xकंबहुना मज । तुम3चया कृपा काज । <मळावी हा उRेश
9तयेलागीं @याज । qंथाच2 केल2 ॥ ३३४ ॥ 1न<म$त
त]र तुEहां र#सकांजोग2 । @याlयान शोधाव2 लागे । यो`य असे
Eहणौ9न जी मतांग2 । बोलX ठे लां ॥ ३३५ ॥ इतर मतांचे ववेचन केले
तंव कथे पस8 जाला । लोकाथु दरू ठे ला । व तार, बाजूला रा;हला
कbजो Fमा यया बोला । अपBया मज ॥ ३३६ ॥ लेकराला
आ ण घांसाआंतील हरळु । फे|डतां लागे वेळु । खडा काढतांना
ते दष
ू ण न@ह2 आडळु । सांडावा कbं ॥ ३३७ ॥ अडथळा दरू करावा
कां संवचोरां चक
ु (वतां । द स लागलेयां माता । सeय ;दसणारा सोबतीचा चोर, आईने
कोपाव2 कbं जी(वता । जींताण2 कbजे ॥ ३३८ ॥ िजवंत आहे Xहणून Lkट काढावी
प]र याव]रल ह2 न@ह2 । तुEह ं उपसा हल2 त2 3च बरव2 । वर#ल बोलUया!माणे, 7मा केल#
आतां अवधा]रजो दे व2 । बो#लल2 ऐस2 ॥ ३३९ ॥ ऐका
Eहणे उQमेखसुलोचना । सावधु हो{ अजुना । %ानLkट#संपEन
कLं तुज ाना । वोळखी आतां ॥ ३४० ॥ %ानाचा पNरचय
त]र ान गा त2 एथ2 । वोळख तूं 9न8त2 । पMके
आkोश2वीण जेथ2 । Fमा असे ॥ ३४१ ॥ आरडाओरडा न करता
अगाध2 सरोवर ं । कम#ळणी जेयापर ं । अथांग
कां सदै वांचां घर ं । संपिBत जैसी ॥ ३४२ ॥ भा`यवाना=या
पाथा तेण2 पाड2 । Fमा जेयात2 वाढे । $या !माणे, Jया=या ;ठकाणी वाढते
तेह लFे त2 फुड2 । लFण सांघX ॥ ३४३ ॥ {यानात येईल, पkट
त]र प ढयंते लेण2 । आंगीं भाव2 जेण2 । आवडता अलंकार, आवडीने
ध]रजे ते(व साहाण2 । सव3च जेया ॥ ३४४ ॥ जो सहन करतो
pU(वध मुlय आघवे । उपiवांचे मेळावे । आ†धभौ1तक, आ†धदै वक, आ{याि$मक
व]रप|डलेयां न@हे । वांकुडा जो ॥ ३४५ ॥ !ाxत झाqयास डगमगत नाह#
अपे}Fत पावे । त2 जेण2 तोख2 मानव2 । <मळाqयावर जेवढा आनंद होतो, अनपे•7त
अनपे}Fताह करवे । तो3च मानु ॥ ३४६ ॥ गोkट <मळाqयावर तेवढाच आदर करतो
जो मानापमानात2 साहे । सुखदःु ख जेथ सामाये । (सारखेपणे) सहन करतो, सामावून घेतो
9नंदा.तुती नोहे । दख
ु ड
ं ु जो ॥ ३४७ ॥ दभ
ु ंगत नाह# (आनंद# वा दःु खी होत नाह#)
उQहाळे 9न जो न तपे । हे मवंतीं न कंपे । थंडीने
काइसे9नह न वा#सपे । पातलेयां ॥ ३४८ ॥ पNरि थ1त आल# तर# घाबरत नाह#
.व#शखरांचा भा8 । नेण2 जैसा मे8 । ओझे
कbं धरा इया सूक8 । वोझ2 न Eहणे ॥ ३४९ ॥ या पa
ृ वीला, वराह अवतार
नाना चराचर ं भूतीं । दाटणी न@हे }Fती । पa
ृ वी दबून जात नाह#, सुखदःु ख आ;द
तैसा नाना 0वं0व ाnती । घामैजेना ॥ ३५० ॥ !कारांनी कkट# होत नाह#
घेऊनी जळाचे लोट । आलेयां नद नदांचे संघाट । लहानमो“या न यांचे समूह
कर वाड पोट । समुद ु जे(व ॥ ३५१ ॥ व तीण.
तैस2 जेयाचां ठा{ । न साहण2 काह ं3च नाह ं । सहन कर#त नाह# असे
आ ण साहतु असे ऐस2ह । .मरे ना जो ॥ ३५२ ॥ सहन कर#त आहे
आंगा ज2 पातल2 । त2 कL9न घाल आपुल2 । वतःचाच भोग समजतो
तेथ साहते9न नवल2 । घे(पजेना ॥ ३५३ ॥ सहन करUयाचे $याला कौतक
ु वाटत नाह#
हे अनाkोश Fमा । जेयापासीं ( योBतमा । संतापर;हत
जाण तेण2 म हमा । ाना#स गा ॥ ३५४ ॥ मोठे पणा !ाxत होतो
तो पु8षु पांडवा । ानाचा वोलावा । आ य थान
आतां प]रयस आजवा । Lप कLं ॥ ३५५ ॥ सरळपणाचे वण.न
त]र आजव त2 ऐस2 । ाणाच2 सौजQय जैस2 । सरळपणा, नेहभाव
आवडतेयाह दोस2 । एक3च गा ॥ ३५६ ॥ कोण$याह# !ाUयासाठV
कां तXड पाहू9न काशु । न कर जे(व चंडांशु । सूय.
जगा एकु3च अवकाशु । आकाश जैस2 ॥ ३५७ ॥ जागा
तैस2 जेयाच2 मन । माणुसा 9त आनान । वेगवेगळे होत नाह#
नोहे आ ण वतन । ऐस2 पM त2 ॥ ३५८ ॥ वागणे
जे जग3च सनोळख । जग2 सीं3च सोये]रक । जणू , ओळखीचे, नाते
आपपL ह2 भाख । जाणण2 3च नाह ं ॥ ३५९ ॥ भाषा
भलतेण2सीं ह मेळु । पा णयां ऐसा ढाळु । कोणाशीह# पटते, <मसळणारा
कवणे(वखीं आडळु । नेघे 3चBत ॥ ३६० ॥ शंका
वारे याची धांव । तैसे सरळ भाव ।
शंका आ ण हांव । नाह ं जेया ॥ ३६१ ॥
मायेपुढां बाळका । ]रगतां न पडे3च आवांका । आईसमोर, जाताना, शंका
तैस2 मन दे तां लोकां । नालोची जो ॥ ३६२ ॥ वचार कर#त नाह#
फांकलेया इंद वरा । प]रव8 नाह ं धनुधरा । फुललेqया कमळास, मया.;दत आवार
तैसा कोनकXपरा । नेणे जीव ॥ ३६३ ॥ एकाधी गोkट लप वणे
चोखाळपण रBनाच2 । रBनावर कbर नाचे । तेज, र$नावरच तळपत असते
तैस2 पुढां मन जेयाच2 । करण2 पाठcं ॥ ३६४ ॥ मनावlन आचरणाची कqपना येते
आलोचुं जो नेणे । अन#भ ु जोगावण2 । 1नरथ.क वचार करणे, वतःची काळजी
धर मोकळी अंतःकरण2 । न@हे 3च जेया ॥ ३६५ ॥ मा;हत नसते, हे कम. करावे ते सोडावे
दठc नोहे #मणधी । बोलण2 नाह ं सं दOधीं । <मंधी, पkटता नसलेले
कवण2 सींह ह नबु$ी । राहाटX नेणे ॥ ३६६ ॥ तु=छतेने वागत नाह#
दाह इं iय2 ांजळ2 । 9न= पंच2 9नमळ2 । शुI, 1नkकपट
पांचM पालव मोकळे । आठै पाहार ॥ ३६७ ॥ पंच !ाण, आठह# !हर
अमत
ृ ाची धार । तैस2 उजंू अंतर । सरळ
xकंबहुना जो माहे र । एयां 3चQहांच2 ॥ ३६८ ॥ 1नवास थान
तो पु8षु सुभटा । आजवाचा आंगवटा । मूत*मंत lप
जाण तेथ3च घरटा । ान2 केला ॥ ३६९ ॥ राहUयाचे ;ठकाण
आतां ययावर । गु8भAतीची पर । !कार
सांघX गा अवधार ं । चतरु नाथा ॥ ३७० ॥ चतरु ांम{ये ेkठ अजुन
. ा
आघवेयां3च दै वां । जQमभू#म हे सेवा । भा`यांची, गु4सेवा
जे „Eह कर जीवा । शो यात2 ह ॥ ३७१ ॥ शोकd त जीवाला
ते आचाय‚पा.ती । सां9घजैल तुज ती । गु4उपासना
बैसX दे एकपांती । अवधानाची ॥ ३७२ ॥ एकाdता

ृ ी । घेऊ9न गंगा ]रघाल उदधी ।

त]र सकळ जळसम$ समb
ु ात !वेश करते
कां 69ु त हे महापद ं । पैठc जाल ॥ ३७३ ॥ वेद fXहपद# !वेश करतात
नाना व2 टाळू9न जी(वत2 । गुणावगुण उ खते । कंवा जीवनाला धlन असलेले, सव.
ाणनाथा उ3चत2 । दधल2 ( या ॥ ३७४ ॥ यो`य र#तीने प$नी पतीला अप.ण करते
तैस2 सबाmय आपुल2 । जेण2 गु8भAती द धल2 ।
आपणप2 केल2 । भAतीच2 घर ॥ ३७५ ॥ वतःला
गु8गह
ृ िजये दे शीं । तो दे शु3च वसे मानसीं । मनात सतत †चंतन असते
(वर हणी कां जैसी । वoलभात2 ॥ ३७६ ॥ पतीचे †चंतन करते
9तयेकडौ9न येतसे वारा । दे खौ9न धांवे सामोरा ।
आड पडे Eहणे घरा । बीज2 कbजो ॥ ३७७ ॥ लोटांगण घालतो, घर# चलावे
साचा ेमा3चया भुल । 9तया दशा3च वोवाळी । ‚ांतीम{ये, गुl=या घराकडची
जीवु थानापती कL9न घाल । गु8गह
ृ ं जो ॥ ३७८ ॥ <मरासदार (मालक)
गु8आ ा ध]रल2 । दे हगांवीं असे एकल2 । बंधनामुळे, दे हlपी गावा=या ;ठकाणी
वांसु8वां ला(वल2 । दाव2 जैस2 ॥ ३७९ ॥ वासराला
Eहणे कM ह2 pबरड2 xफटै ल । कM तो .वामी भेटैल । बंधन सट
ु े ल, के)हा, ग4
ु
युगाहू9न वडील । 9न#मष मानी ॥ ३८० ॥ मोठा, 7ण
ऐसेयां गु8qामींच2 आल2 । कां .वय2 गुLं3च धा|डल2 । अशा वेळी, कोणी आqयास
त]र गतायु=या जोडल2 । आयु=य जैस2 ॥ ३८१ ॥ मरणाwयास आयुkय !ाxत )हावे
कां सुकतेया अंकुरा- । वर प|डलेयां पीयूखधारा । अमत
ृ ा=या
कां 9नज#लचां सागरा । आला मछु ॥ ३८२ ॥ पाUयावाचन
ू तडफडणारा, मासा
नात]र रं क2 9नधान दे खल2 । कां आंधळे या डोळे उघडले । धनाचा ठे वा, Lkट# यावी
भणगाचेया आंगा आल2 । इंiपद ॥ ३८३ ॥ <भकाwयास !ाxत )हावे
तैस2 गु8कु#ळचे9न नांव2 । महासुख2 थोरावे । भlन जातो
ज2 कोडींह ं न पोटळवे । आकाशाचां ॥ ३८४ ॥ कोpयाव†ध आकाशातह# मावणार नाह#
पM गु8कुळीं ऐसी । आवडी जेया दे खसी ।
जाण ान तेयापासीं । पाइकया असे ॥ ३८५ ॥ चाकर#साठV
आ ण अ€यंतर #लकडे । ेमाचे9न पवाड2 । अंतःकरणातील !ेमभरामुळे
6ीगुLच2 Lपड2 । उपासी यानीं ॥ ३८६ ॥ {याना=या योगे उपासना करतो
Nदयशु($चां आवार ं । आरा य ते धरू कर । गl
ु ची अdभागी थापना करतो
मग सवभाव2 सी प]रवार ं । आपण होये ॥ ३८७ ॥ गुlचा लवाजमा
कां चैतQया3चया पवळी- । माजीं आनंदाचां राउळीं । आवारात असलेqया, दे वळात
गु8#लंगा ढाळी । यानामत
ृ ॥ ३८८ ॥ अ<भषेक करतो
उदै जतां बोधाका । बु$ीची डाळ सािBBवका । आ$मबोधlपी सूय,. परडी अkट साि$वक
भरौ9नयां †यंबका । लाखौल वाहे ॥ ३८९ ॥ भावांनी भlन, लाख फुले
काळशु$ी pUकाळीं । जीवदशा धप
ू ु जाळीं । प व8 वेळी, दे हा<भमानाचा
ानद प2 वXवाळी । 9नरं तर ॥ ३९० ॥
सामर.याची रससोये । अखंड अ(पतु जाये । ऐMयभावाचा नैवे य
आपण भराडा होय । गु8 तो #लंग ॥ ३९१ ॥ <शव मं;दरातील पज
ु ार#
नात]र जीवा3चये सेजे । गु8 कांतु कL9न भुंजे । शैgयेवर, पती, भोग घेतो
ऐसीं ेमा3चं भोज2 । बु$ी वाहे ॥ ३९२ ॥ !ेमा=या कqपना करते
कोणेएके अवसर ं । अनुरागु भर2 अंतर ं । !ेम दाटून आqयावर
कbं तेया नांव कर । Fीरा;धी पM ॥ ३९३ ॥ !ेमाला, दे तो
तेथ यान बहुमुख । त2 3च शेष तु#ळका 9नद‚ख । {यान ह#च बहुमख
ु ी शेषlप शgया, व=छ
व]र जलशयनु दे ख । भावी गु8 ॥ ३९४ ॥ जलशयन करतात असे समजतो
मग वोळगती पाये । ते लZमी आपण होये । चरणसेवा करणार#
ग8डु होऊ9न राहे । आपण3च ॥ ३९५ ॥
नाभीं आपण3च जQमे । ऐसी गु8मू9त ेम2 । ग4
ु lपी वkण=
ू या नाभीकमळांत
अनुभवी मनोधमs । यानसुख2 ॥ ३९६ ॥ आपqया मनांत
एका3धये वेळ2 । गु8 माये कर भावबळ2 । आई=या ;ठकाणी समजतो, !ेमाने
मग .तQयसुख2 लोळे । अंकावर ॥ ३९७ ॥ तनपाना=या सुखाने, मांडीवर
नात]र गा xकर ट । चैतQयत8तळवट ं । चैतEयlपी व7
ृ ाखाल#
गु8 धेनु आपण पाठcं । वBस होये ॥ ३९८ ॥ पाठVमागुन जाणारे वासl
गु8कृपा.नेहस#लल ं । आपण होये मासोळी । !ेमा=या पाUयांत
कोणे एके वेळीं । ह2 3च भावीं ॥ ३९९ ॥ कqपना करतो
गु8कृपामत
ृ ाचे वडप । आपण होये लाहालाहात रोप । वkृ ट#, कोवळे
ऐसेसे संकoप । (वये मन ॥ ४०० ॥ कqपना 1नमा.ण करते
चFुपF2वीण । (पलु होये आपण । डोळे न उघडलेले व पंख न फुटलेले
ऐस2 पM अपारपण । आवडीच2 ॥ ४०१ ॥ !ेमाचे अमया.द वlप
गुLत2 प}Fणी कर । चारा घे चांचव
ू ेर । चY†चतून
गु8 ता8ं कास धर । आपण जळीं ॥ ४०२ ॥ भवसागर तारणारा, कंबर
ऐस2 ेमाचे9न थाव2 । यान3च यानात2 सवे । भराने, जEम दे ते
पूण#संधु हे लावे । फुटती जैसे ॥ ४०३ ॥ लाटा
xकंबहुना इयापर ं । गु8मूत~ अंतर ं । गु4मूत*चे अंतरांत सुख घेतो
भोगी आतां अवधार ं । बाmयसेवा ॥ ४०४ ॥ शार#Nरक सेवा
त]र िजवीं ऐसे आवांके । Eहणे दा.य कर न 9नक2 । बेत, चांगल# सेवा
जैस2 गु8 कव9तक2 । माग Eहणती ॥ ४०५ ॥ वर माग
तै#सया साचा उपा.ती । गोसावी सQन होती । खwया सेवेन,े वामी
तेथ मी (वनती । ऐसी कर न ॥ ४०६ ॥ !ाथ.ना
Eहणेन तुमचा दे वा । प]रवा8 जो आघवा । सेवकवग.
तेतुल ं Lप2 होआवा । मी3च एकु ॥ ४०७ ॥
आ ण दे @हारा3चं आपुल ं । उपकरण2 जेतुल ं । दे )हाwयाचे पज
ू ासा;ह$य
माझीं Lप2 तेतुल ं । होआवीं .वामी ॥ ४०८ ॥
ऐसा मागैन व8 । तेथ हो Eहणती 6ीगु8 ।
मग तो प]रवा8 । मी3च होईन ॥ ४०९ ॥
उपकरणजात सक#ळक । त2 ह होईन एकैक । गl
ु ं =या उपयोगी व तू
ते@हां उपा.तीच2 कव9तक । दे खजैल ॥ ४१० ॥ उपासनेचे, पाहता येईल
गु8 बहुतांची माये । प]र एकलौती होऊ9न ठाये । माAया एकpयाचीच होऊन राह#ल
तैस2 कL9न आण वाये । कृपे 9तये ॥ ४११ ॥ 1त=या कृपेला शपथ घाल#न
तेया अनुरागा वेधु लावीं । एकपBनी…त घेववीं । $यांना माAया !ेमाचा छं द लावीन, $यांचे
FेUसंQयासु करवीं । लोभाकरवीं ॥ ४१२ ॥ !ेम माAयाच ठायी राह#ल असे कर#न
चतु दFु वारा । न लाहे 9नगX बा हरा । चार# ;दशांबाहे र जाऊ शकत नाह#
तैसा गु8कृप2 पांजरा । मी3च होईन ॥ ४१३ ॥ पंजरा (कृपा बाहे र न जाUयासाठV)
आपुलेया गुणांचीं लेणीं । कर न गु8सेवे .वा#मणी । अलंकार
ह2 असो होईन गंवसणी । गु8भAतीसी ॥ ४१४ ॥ आ=छादन

ृ वी होईन तळवट ं ।
गु8.नेहा3चये व=ृ ट । मी पv खाल#
ऐ#सया मनोरथां3चया स=ृ ट । अनंता रची ॥ ४१५ ॥
Eहणे 6ीगुLच2 भुवन । मी आपण होईन । घर
ं े ॥ ४१६ ॥
आ ण दासु होऊ9न कर न । दा.य ते3थच सेवा
]रगतां 9नगतां दातार2 । जे वोलां|डजती उं बरे । येताजाता, दाता गु4
ते मी होईन आ ण 0वार2 । 0वारपाळु ॥ ४१७ ॥ दारे तसेच वारपाल
पाउवा मी होईन । 9तयां मी3च लेववीन । पादक
ु ा, गुlं=या पायांत घाल#न
छU मी होईन । बार मी3च ॥ ४१८ ॥ छ8 धरणारा
मी तळु उप8 Eहणता । चंव8ध8 हातुद2ता । उं च सखल वाट सांगणारा, हात दे णारा
.वामीपुढां खोलता । होईन मी ॥ ४१९ ॥ वाटाzया
मी3च होईन सागळा । कLं सुईन गु8ळां । पाणी दे णारा, चळ
ू भरUयास
सां|डती तो नेपाळा । प|डघा मी3च ॥ ४२० ॥ पाणी दे ईन, चळ
ू ीसाठV पीकदाणी
हडपु मी वोळगैन । उगाळु मी3च घेईन । पानदान पुढे कर#न, पानाची पीक
उ#ळग मी कर न । आंघोळीच2 ॥ ४२१ ॥ नेमलेले काम
होईन गुLच2 आसन । अळं कार प]रधान । नेसावयाचे व 8
चंदना द होईन । उपचाL मी ॥ ४२२ ॥ पूजासा;ह$य
मी3च होईन सुआ8 । वोगर न उपहा8 । आचार#, फराळ वाढ#न
आपणप2 6ीगु8 । वोवाळीन ॥ ४२३ ॥ वतःला ओवाळून टाकTन
मग दे वो आरो3गती । ते@हां पांतीक8 पांतीं । भोजन करतील, पंMतीस बसणारा
मी3च होईन पुढती । दे ईन (वडा ॥ ४२४ ॥ पुढे होऊन
ताट मी काढ न । सेज मी झाडीन । ‘बछाना
चरणसेवा कर न । मी3च दे खM ॥ ४२५ ॥ पाय चेपीन
#संहासन होईन आपण । व]र 6ीगु8 क]रती आरोहण । बसतील
होईन पुरेपण । वोळगेच2 ॥ ४२६ ॥ संपण
ू . सेवा कर#न
6ीगुLच2 मन । जेया दे ईल अवधान । ल7
तो मी पुढां होईन । चमBका8 ॥ ४२७ ॥ समोर होUयाचा चम$कार कर#न
तेया 6वणाचां आंगणीं । होईन श;दां3चया Fोणी । कानां=या अंगणात, समुदाय
.पश होईन घसणी । आं3ग3चये ॥ ४२८ ॥ अंग घासqयावर होणारा
6ीगुLचे डोळे । अवलोकन2 .नेहाळ2 । !ेमाने पाहणारे जी lपे पाहतील
पाहाती 9तय2 सकळ2 । होईन Lप2 ॥ ४२९ ॥
9तये रसने जो रसु 8चैल । तो Eयां आपण3च होईजैल । िजभेला जो रस आवडेल
गंधLप2 कbजैल । zाणसेवा ॥ ४३० ॥ नाकाची सेवा
एवं बाmयमनोगत । गु8सेवा सम.त । मनातल# कंवा बाहे रची
व2 टाळीन व.तुजात । होऊ9नयां ॥ ४३१ ॥ )यापीन, सव. व तू
जंव दे ह ह2 असैल । तंव ऐसी वोळगी कbजैल । सेवा, मरणो$तर गु4सेवा करUयाची
मग दे हांतीं नवल । बु($ असे ॥ ४३२ ॥ बुIी बाळगेन
इये शर र ंची माती । मेळवीन 9तये }Fती । भूमीत
जेथ 6ीचरण उभे ठातीं । 6ीगुLचे ॥ ४३३ ॥ राहतील
माझा .वामी कव9तक2 । .पश‡ल िजय2 उदक2 । सहजपणे, पाUयात शर#रातले पाणी
तेथ लया नेईन 9नक2 । आपीं आप ॥ ४३४ ॥ चांगqया!कारे ल#न कर#न
6ीगु8 वोवा#ळजती । कां भुवनीं िजये उज#ळजती । गु4ला ओवाळणारे , $यां=या घरात लावले
तेयां द पांचय
े ा द nतीं । ठे वीन तेज ॥ ४३५ ॥ जाणारे , तेजात आपले तेज <मसळे न
चवर हन वीजणा । तेथ लयो कर न ाणा । पंखा
मग आंगाचा वोळगणा । होईन मी ॥ ४३६ ॥ अंगाला वारा घालणारा सेवक
िजये िजये अवकाशीं । 6ीगु8 असती प]रवार2 सीं । ;ठकाणी, $या पोकळीत शर#रा=या
आकाश लया आकाशीं । नेईन 9तये ॥ ४३७ ॥ पोकळीचा लय करवीन
प]र जीतु मेला न संडीं । 9न#मषु वायां न धडीं । सेवा सोडणार नाह#, 7ण, सेवेची
ऐसे9न गणा(वया कोडी । कoपां3चया ॥ ४३८ ॥ कोpयावधी कqपे मोजून होतील
येतुल2वर 3धंवसा । जेयाचेया मानसा । ती\ इ=छा
आ ण कL9नह ं तैसा । अपा83च ॥ ४३९ ॥ गु4सेवेत पार न लागणारा
रा9त दवो नेणे । थोड2 बहु न Eहण2 ।
Eह णयांच9े न दासपण2 । साजा होये ॥ ४४० ॥ सेवका=या दा य$वामळ
ु े , !सEन
तो @यापा8 एण2 नांव2 । गगनाहू9न थोरावे । गुlसेवा करायची Xहणून, मोठा होतो
एकला कर आघव2 । एकb3च काळीं ॥ ४४१ ॥
NदयवBृ ती पुढां । आंग3च घे दवडा । वचारांअगोदर शर#र धाव घेते
काज कर होडा । मानस2सीं ॥ ४४२ ॥ गु4काय., पधा.
एकाधेया वेळा । 6ीगु8चां खेळां । ग4
ु =या मज*खातर
लोण कर सकळा । जी(वताच2 ॥ ४४३ ॥ ओवाळणी
जो गु8दा.य2 कृशु । जो गु8 ेम2 सपोषु । गु4सेवा कlन, पुkट
गु8आ े आवासु । आपण जो ॥ ४४४ ॥ मठ
जो गु8कुळ2 सुकुल नु । जो गु8बंधस
ु ौजQय2 सुजनु । गु4कुळामुळे कुल#न असतो, !ेमाने
जो गु8दा.य2 स@यसनु । 9नरं तर ॥ ४४५ ॥ सJजन, ग4
ु सेवेचे )यसन असलेला
गु8सं दायधम । ते3च जेया वणा6म । गु4 सं!दायाचे आचार
गु8प]रचया 9नBयकम । जेया#स गा ॥ ४४६ ॥ गु4सेवा
गु8 FेU गु8 दे वता । गु8 माये गु8 (पता । प व8 थान
जो गु8सेवेपरौता । मागु नेण2 ॥ ४४७ ॥ पल#कडचा
6ीगु8च2 0वार । त2 जेया सव.व सार ।
गु8सेवकां सहोदर । ेम2 भजे ॥ ४४८ ॥ बंध!
ू ेमाने
जेयाच2 वAU । वाहे गु8नामाचे मंU । मुख धारण करते
गु8वचनावांच9ू न शा.U । हातीं न #शवे ॥ ४४९ ॥ इतर शा 8ांना पश.ह# कर#त नाह#
#शवतल2 गु8चरणीं । भलतैस2 ज2 पाणी । पश. झालेले, कोणतेह#
तेया याUे तीथs आणी । Uैलोकbंची ॥ ४५० ॥ $या पाUया=या तीथ.या8ेला
6ीगुLच2 उ#सट2 । लाहे जM अवचट2 । उkटावलेले अEन, अक मात <मळाqयावर
तM तेण2 लाभ2 (वटे । समाधीसी ॥ ४५१ ॥ समाधी नकोशी वाटते
कैवoयसुखासाठcं । परमाणु घे xकर ट । मो7, पायधळ
ु ीचे कण
उधळती पायांपाठcं । चालतां जे ॥ ४५२ ॥ उडतात
ह2 असो सांघX xकती । नाह ं पा8 गु8भAती । अंत
तyह ं गा kांतमती । कारण ह2 ॥ ४५३ ॥ बुIीला फुरण चढqयामुळे
जेयां इये भAती चाड । जेयां इये3च (व खंच2 कोड । इ=छा. वषयांची आवड
जो हे सेवेवांच9ू न गोड । न मनी कांह ं ॥ ४५४ ॥ मानत नाह#
तो तBBव ानासी ठावो । ाना तेण23च आवो । ;ठकाण, !1तkठा, अशा या दे वाची
ह2 असो तो दे वो । ान भAतु ॥ ४५५ ॥ %ान भMती करते
ह2 जाण पां साचोकार2 । तेथ ान उघडे9न 0वार2 । खरे खरु े . सवा„ना %ान वार उघडे ठे वून
नांदत असे जगा पुरे । इया र ती ॥ ४५६ ॥ सव. जगाला पुरणारे
िजये गु8सेवे(वखीं । माझा जीवु अ#भलाखी । ग4
ु सेवेची इ=छा बाळगतो
Eहणौ9न सोयेचक
ु b । बोल केल ॥ ४५७ ॥ वषयाचा माग. सोडून, 1नlपण
एyहवीं असतां हातीं खळ
ु ा । भजनअवधानीं आंधळा । हात असून थोटा, ल7 दे Uयात
प]रचय•लागीं पांगुळा- । पासौ9न मंद ु ॥ ४५८ ॥ सेवा करUयात पांगŠयाहून मंद
गु8वणनीं मुका । आळसी पो#सजे फुका । फुकट पोसावा लागणारा
प]र मनीं आ3थ 9नका । सानुरागु ॥ ४५९ ॥ ग4
ु सेवेचे चांगले !ेम
तेण23च पM कारण2 । ह2 .थूळ पोखण2 । व तार कlन सांगणे भाग पडले
प|डल2 मज Eहणे । ानदे वो ॥ ४६० ॥
प]र तो बोलु उपसाहावा । वोळगे अवस8 दे यावा । 7मा करावी, सेवेची संधी
आतां Eहणैन जी बरवा । qंथाथ3च
ु ॥ ४६१ ॥ चांगqया !कारे सांगेन
त]र प]रयसां 6ीकृ=णु । जो भूतभारस ह=णु । सहन करणारा
तो बोलतसे (वत=ृ णु । पाथु आइके ॥ ४६२ ॥ वरMत
Eहणे शु3चBव गा ऐस2 । जेयापासीं दसे । प व8ता
आंग मन जैस2 । कापुराच2 ॥ ४६३ ॥ कापरू ा!माणे 1नम.ळ
कां रBनाच2 दळवाड2 । जैस2 सबाmय चोखड2 । अंग, तेज वी
आंतु बा ह]र एक2 पाड2 । सूयु जैसा ॥ ४६४ ॥ एकसारखा
बा हर ं कमs Fाळला । #भतर ं ान2 उजळला । कमा.ने शुI झाला
इह ं दोह ं पर ं आला । शु3चBवा#स ॥ ४६५ ॥ शुI$वाला
मिृ Bतका आ ण जळ2 । बाmय एण2 मेळ2 । यां=या सहाgयाने बाƒय शर#र 1नम.ळ
अंतर 9नमळु होये बळ2 । वेदांच9े न ॥ ४६६ ॥ होते, वेदाeयासाने अंतरं ग शुI होते
भलेतेथ बु$ी बळी । रज आ]रसा उजळी । कोठे ह#, साहाgयाने, रांगोळी, व=छ करते
सˆदणी फेडी 3थगळीं । व.Uाचीं गा ॥ ४६७ ॥ पNरटा=या भ–ीचे भांड,े डाग नkट करते
xकंबहुना इयापर । बाmय चोख अवधार ं । बाहयांग शुI होते
आण ानद पु अंतर ं । Eहणौ9न शु$ु ॥ ४६८ ॥ %ानlप ;द)याने अंतरं ग शI
ु होते
एyहवीं तyह ं पांडुसत
ु ा । आंतु श$
ु न@हतां । अंतरं ग शुI नसताना
बाmय कम तBBवतां । (वटं बु गा ॥ ४६९ ॥ खरोखरच वटं बना होय
मत
ृ जैसा 36ंगा]रला । गदभु तीथr Qहा णला । गाढवाला आंघोळ घातल#
कडु द3ु धया मा खला । गुळ2 जैसा ॥ ४७० ॥
वोसीं तोरण बां3धल2 । उपवा#सय2 अQन2 मा खल2 । ओसाड घराला, उपाशी माणसाला
कंु कुस2दरु केल2 । कांतह न2 ॥ ४७१ ॥ वधवेने लावला
कळस ढवांचे पोकळ । जळो व]रचील झळाळ । मुलामा ;दलेले, चकाकT
काइ क]रसी 3चUफळ । आंतु सेण ॥ ४७२ ॥ कृ‘8म फळाचे करणार काय, शेण
तैस2 कम व]र3चल कडां । न सरे थोर मोला कुडा । बाƒयकम. असते, वाईट गोkट#ला चांगल#
न@हे म दरे चा घडा । प(वU गांगे ॥ ४७३ ॥ कंमत येत नाह#, गंगे=या पाUयाने
Eहणौ9न अंतर ं ान होआव2 । मग बाmय लाभैल .वभाव2 । सहजच, %ान फMत कमा.नच
े लाभेल हे कसे
व]र ान कमs संभवे । ऐस2 कM जोडे ॥ ४७४ ॥ शMय आहे ?
यालागी बाmय (वभागु । कमs धत
ु ला चांगु । चांगqया !कारे
ान2 फे|डला वंगु । अंतर ंचा ॥ ४७५ ॥ कलंक
तेथ अंतरबाmय गेल2 । 9नमळBव एक जाल2 । आतल# बाहे रची प व8ता हा !कार
xकंबहुना 9नवाळल2 । शु3चBव3च ॥ ४७६ ॥ रा;हला नाह#, शुI झाले
Eहणौ9न स‰ाव जीवगत । बा हर दसती फांकत । अंतरातील, !कट होताना
.फ टकगह
ृ ंचे डोलत । द प जैसे ॥ ४७७ ॥ फ;टका=या पेट#त ठे वलेले
(वकoपु जेण2 उपजे । ना3थल (वकृ9त 9नफजे । संशय, नसते वकार
अ वBृ तीचीं बीज2 । अंकुर घेती ॥ ४७८ ॥ कुकमा.ची
त2 आइके अथवा भेटे । प]र मनीं कांह ं3च नुमटे । पNरणाम होत नाह#
मेघरं ग2 न काटे । @योम जैस2 ॥ ४७९ ॥ आकाश माखत नाह#
एyहवीं इं iयांच9े न मेळ2 । (वषयांवर त]र लोळे । साहाgयाने वषयांचा उपभोग घेतो
प]र (वकाराचे9न (वटाळ2 । #लं(पजेना ॥ ४८० ॥ संसगा.ने माखत नाह#
भेट#लया वाटे वर । चोखी आ ण माहार । fाƒमण 8ी, पश. कर#त नाह#त तसा
तेथ नातळती पर । राहाटX जाण2 ॥ ४८१ ॥ वषयांना पश. न करता वागतो
कां प9तपुUांत2 आ#लंगी । एक3च ते त8णांगी । त4ण 8ी, पु8भावनेमुळे कामवासना
तेथ पुUभावाचां आंगीं । न ]रगे3च कामु ॥ ४८२ ॥ उ$पEन होत नाह#
तैस2 Nदय चोख । संकoप(वकoपीं सनोळख । बरे वाईट ओळखणारे
कृBयाकृBय (वशेख । फुड2 जाण2 ॥ ४८३ ॥ यो`य अयो`य, )यवि थत
पा णय2 हरा न #भजे । आधणीं हरळु न #सजे । उकळ$या पाUयात, खडा
तैसी (वकoपजातीं न #लं(पजे । मनोवBृ ती ॥ ४८४ ॥ वाईट कqपनांनी <लxत होत नाह#
तेया नांव शु3चपण । पाथा गा संपूण ।
ह2 दे खसी तेथ जाण । ान असे ॥ ४८५ ॥ Jया=या ;ठकाणी पाहशील तेथे
आ ण ि.थरता साच2 । घर ]रगाल जेयाच2 । †च$ताचे थैय.
तो पु8षु ानाच2 । आयु=य गा ॥ ४८६ ॥
दे ह त]र व]र3चल कडे । आपुलेया पर हंडे । बाहे lन, इ=छे नुसार
प]र बैसका न मोडे । मानसींची ॥ ४८७ ॥ बैठक, मना=या ि थरपणाची
वBसावL9न धेनूच2 । .नेह राना न वचे । वासरावरचे !ेम रानांत जात नाह#
न@हती भोग स9तयेचे । ेमभोग ॥ ४८८ ॥ सती जाताना केलेला शंग
ृ ार
कां लो#भया द]ू र जाये । प]र जीव ठे वां3च ठाये । ठे )यापाशी असतो, दे हाचे )यापार
तैसा दे हो चा#ळतां नोहे । चळु 3चBता ॥ ४८९ ॥ करताना †च$त चंचल होत नाह#
जातेया अtासव2 । आकाश जैस2 न धांवे । ढगांबरोबर
tमणचkbं न भंवे । Šव
ु ु जैसा ॥ ४९० ॥ ‡व
ु तारा न78च‹ाबरोबर फरत नाह#
प3थकां3चया येरझारा । सव2 पंथु न वचे धनुधरा । वाटसlं=या येUयाजाUयाबरोबर माग.
कां नाह ं जे(व त8वरां । एण2 जाण2 ॥ ४९१ ॥ जात नाह#
तैसा चळणवळणाBमकbं । असौ9न इये पांचभौ9तकbं । हालचाल करणाwया पंचभूतां=या दे हात
भूतोम~ एकb । च#ळजेना ॥ ४९२ ॥ वाभा वक वकारांनी अि थर होत नाह#
वाहुटळीचे9न बळ2 । पv
ृ वी जैसी न ढळे । सोसाpया=या वाwयाने
तैसा उपiव उमाळ2 । न लोटे जो ॥ ४९३ ॥ 8ासा=या लY—यात वाहून जात नाह#
दै Qयदःु ख2 न तपे । भयशोक2 न कंपे । 8ासत नाह#, डगमगत नाह#
दे हमBृ यु न वा#सपे । पातलेयां ॥ ४९४ ॥ भीत नाह#, जवळ आqयावर
आ9तआशाप|डभर2 । वय@याधीगजर2 । पीडा, भराने , Xहातारपण, गज.नेने
उजू असतां पा ठमोर2 । न@हे 3चBत ॥ ४९५ ॥ अ{या$मा=या सरळ मागा.वर असलेले
9नंदा 9न.तेज दं डीं । कामलोभ व]रपडी । अपमान, 8ास ;दला, ताबा घेतला
प]र रोमा न@हे वांकुडी । मानसाची ॥ ४९६ ॥ मनाचा केससI
ु ा
आकाश ह2 वोसरो । प3ृ थवी व]र (वरो । मागे हटो, आणखी, वlन जावो
प]र नेणे मोहरX । 3चBतवBृ ती ॥ ४९७ ॥ (आ$ममागा.वlन) मागे हटत नाह#
हा3थ हाला फुल ं । पा#सवण2 जे(वं न घल । ह$तीला फुलांनी मारले, माघार घेत नाह#
तैसा नोहोटे दव
ु ाAयसेल ं । से#लला सांता ॥ ४९८ ॥*
Fीराणवाचां कoलोळीं । नाह ं कंपु मंदराचळीं । लाटांनी मंदार पव.त डगमगत नाह#
आकाश न जळे जाळीं । वणवेयाचां ॥ ४९९ ॥ वण)या=या आगीने
तैसा आलां गेलां ऊम~ । न@हे गजबज मनोधमr । वकारां=या लाटांनी, अ व थता
xकंबहुना धीL Fमीं । कoपांतींह ॥ ५०० ॥ धैयव
. ान व सहनशील
पM .थैय ऐसी भाख । बो#लजे जे स(वशेख । नांवाने वशेषपणे Xहटले जाते
ते हे दशा गा दे ख । दे खणेयां ॥ ५०१ ॥ अव था, डोळस अजुन
. ा
ह2 .थैय 9नजगड2 । जेथ आंग2 जीव2 जोडे । अढळ, शर#र व मनाला !ाxत होते
त2 ानाच2 उघड2 । 9नधान साच2 ॥ ५०२ ॥ !$य7 आ य थान

* शेलMया अपश^दांनी टोचन

ू बोलqयावरह# मागे हटत नाह#
आ ण इसाळु जैसा घरा । कां दं दया हा9तयेरा । भूत, झपाटलेले घर, वं व
न (वसंबे भांडारा । लु;धकु जैसा ॥ ५०३ ॥ खेळणारा, लोभी खिजEयाला वसरत नाह#
एकलौतेया बाळका- । व]रपडौ9न असे अंpबका । आई मुलाम{ये गुंतलेल# असते
कां मध(ु वषीं मधम
ु }Fका । लो#भणी जैसी ॥ ५०४ ॥ मधा वषयी
अजुना जो ययापर । अंतःकरण जतन कर । मनाचे र7ण
न2 द उभ2 ठाकX 0वार ं । इं iयांचां ॥ ५०५ ॥ उभे राहू दे त नाह#
Eहणे कामु बागुल आइकैल । हे आशा #सयार दे खल
ै । कामlपी बागुलबोवा, डाकTण
त]र जीवा ट2 कैल । Eहणौ9न pबहे ॥ ५०६ ॥ बेतेल
बा हर 3धटे जैसी । दाटुगा प9त कळासी । बाहे रoयाल# 8ीला, दांडगा, कYडून ठे वतो
कर टे हणी तैसी । वBृ तीसीं ॥ ५०७ ॥ नजर ठे वतो
सतेच9े न वाणेपण2 । दे हासकट आटण2 । अि त$व नसqया!माणे, sझजतो
संयमावर ं करण2 । बुझौ9न घाल ॥ ५०८ ॥ इं;bयांची समजूत काढतो
मनाचां महा0वार ं । Bयाहाराचे ठाणांतर ं । इं;bय1नdहा=या चौकTवर
यमदम शर र ं । जागवी उभे ॥ ५०९ ॥ इं;bय 1नdह व दमन
आधार ं नाभीं कंठcं । बंधUयाचीं घरट ं ।
चंiसूयसंपुट ं । सुये 3चBत ॥ ५१० ॥ *
समा3ध3चये सेजेपासीं । बांधौ9न घाल यान2 सीं । समाधी लागेपय„त Lढपणे {यान करतो
3चBत चैतQयसमरसीं । आतुं रते ॥ ५११ ॥ समाधीसुखाचा आ वाद घेते
अगा अंतःकरण9नqहो जो । तो हा ह2 जा णजो ।
हा आथी तेथ उदो जो । ानाचा पM ॥ ५१२ ॥ उदय होतो
जेयाची आ ा आपण । #शर ं वाहे अंतःकरण । <शरसावं य मानते
मनु=याकार2 जाण । ान3च तो ॥ ५१३ ॥ मनुkयlपाने असलेले

इं;bयाथ[षु वैरा`यमनहं कार एव च ।

जEमम$ृ यज
ु रा)या†धदःु खदोषानद
ु श.नम ् ॥ ९ ॥

* मूलाधार, मsणपूर व वशुI च‹ात मूलबंध, ओ_डयान बंध व जालंधर बंधाचे घर कlन
इडा व पंगला मधqया सष
ु ुXना नाडीत †च$ताचा !वेश करतो
आ ण (वषयां(वखीं । वैराOयाची 9नकb । संबंधी, चांगला पुरवठा
पुरवणी मानसीं कbं । जेयात2 आथी ॥ ५१४ ॥
व#म#लया अQना । लाळ न घXट रसना । ओकलेqया, िजभेला पाणी सुटत नाह#
कां आंग न सूये आ#लंगना । ेता3चया ॥ ५१५ ॥ कोणी अंग पढ
ु े कर#त नाह#
(वष खाण2 नांगवे । जळतां घर ं न ]रगवे । खाववत नाह#, जळ$या, <शरवत नाह#
@याz(ववरां न वचवे । व.ती जे(व ॥ ५१६ ॥ गुहेत राहUयास जाववत नाह#
धडा|डते लोहरसीं । उडी न घलवे जैसी । उकळ$या, घालवत नाह#
न करवे उ#ससी । अजगराची ॥ ५१७ ॥ उशी
अजुना तेण2 पाड2 । जेयासी (वषयवाता नावडे । $या !माणे
न2 द इं iयांच9े न तXड2 । कांह ं3च जावX ॥ ५१८ ॥ जाऊ दे त नाह#
जेयांचां मनीं आल.य । दे ह अ9तका]र=य । वषयसेवनाचा आळस, कृशता
यमदमीं सामर.य । जेया#स गा ॥ ५१९ ॥ मन व इं;bये यां=या 1नdहाची आवड
तपो…तांचा मेळावा । जेयाचां ठा{ पांडवा । जो असंoय तपे व \ते आचNरतो
युगांतु जेया गांवा- । आंतु येतां ॥ ५२० ॥ गावात येणt !लयसंकट वाटते
बहु योगा€यासीं हांव । (वजनाकडे धांव । एकांताची ओढ
न साहे जो नांव । सांघाताच2 ॥ ५२१ ॥ सहन होत नाह#, लोकसमुदायाचे
नाराचांचीं आंथरु ण2 । पूयपंकbं लोळण2 । बाणां=या शgयेवर झोपणे, पुवा=या
तैसी लेखी भोगण2 । इ हxकच2 ॥ ५२२ ॥ †चखलात, मानतो, इहलोकातील
.वगात2 मानस2 । आइकौ9न मानी ऐस2 । मनांत मानतो
कु हल2 (प#शत जैस2 । वानाच2 कां ॥ ५२३ ॥ कुजलेले मांस, कु‰याचे
त2 ह2 (वषयवैराOय । ज2 आBमलाभाच2 सभाOय । आ$मलाभ !ाxत कlन दे णारे सुदैव
येण2 „Eहानंदा योOय । जीव होती ॥ ५२४ ॥
ऐसा उभयभोगीं Uासु । दे खसी जेथ बहुवसु । इह-परलोकांतील भोगांचा अ$यंत कंटाळा
तेथ जाण र हवासु । ानाचा तंू ॥ ५२५ ॥
आ ण सचाडा3चये पर । इ=टापूतs कर । *
प]र केल2 पण शर र ं । वसX नेद ॥ ५२६ ॥ केqयाचा अ<भमान दे हावर बाळगत नाह#

* सकाम प4
ु षा!माणे य% याग, धम.शाला व व;हर# बांधणे ह# कामt करतो
वणा6मपोषक2 । कमs 9नBयनै#मBयक2 । वणा. मधमा.स अनुसlन करावयाची
तेयांमाजीं कांह ं न ठके । आच]रतां ॥ ५२७ ॥ आचरण करायचे सोडत नाह#
प]र ह2 #मयां केल2 । कbं ह2 माझे9न जाल2 । माAयामुळे
ऐस2 नाह ं ठे (वल2 । वासनेमाजीं ॥ ५२८ ॥ वचारह# मनांत आणत नाह#
जैस2 अव3चतेपण2 । वायू#स सवU (वचरण2 । सहजपणे वाहणे
9नरा#भमानीं उदै जण2 । सूयाच2 जैस2 ॥ ५२९ ॥ अ<भमान न धरता उगवणे
कां 69ु त .वभावता बोले । गंगा काज2(वण चाले । वेद, वाभा वकपणे, कारणा<शवाय
तैस2 अव=टं भह न भल2 । वतण2 जेयाच2 ॥ ५३० ॥ अहं कारा<शवाय चांगले वत.न
8तुकाळीं त]र फळती । प]र फळलX ह2 नेणती । यो`य ऋतू आqयावर
तेयां वF
ृ ां3चया ऐसी वBृ ती । कमr सदा ॥ ५३१ ॥
एवं मनीं कमr बोल ं । जेथ अहं कारा उखी जाल । मन, कम. व वाचा यामधून, नाश
एकावळीएची का ढल । दोर जैसी ॥ ५३२ ॥ एकपदर# माळे ची
संबंध2वीण आकाशीं । अt2 असती आपैसीं । ढग, आपोआप
दे ह ं कमs तैसीं । जेया#स गा ॥ ५३३ ॥
म0यपाआंगींच2 व.U । कां लेपाहातींच2 श.U । दा4zया=या अंगावरचे, पुतŠया=या
नात]र बैलावर शा.U । बांधल2 असे ॥ ५३४ ॥ बैलावऱ लादलेqया शा 8ा=या पोaया
तेण2 पाड2 दे ह ं । आह2 हे से3च नाह ं । $या!माणे, दे हात असqयाचे भान नसते
9नरहं करता पाह ं । तेया नांव ॥ ५३५ ॥ $या ि थतीला
ह2 संपूण जेथ दसे । तेथ3च गा ान असे ।
इये(वषीं अना]रस2 । बोलX नये ॥ ५३६ ॥ काह# वेगळे
आ ण जQममBृ युदःु ख2 । @या3धवाधAयकलुष2 । पातके
इय2 आंगा न येतां दे खे । दरु ौ9न जो ॥ ५३७ ॥ शर#राला 8ास होUयाअगोदर
साधकु (वव#सया । कां उपसगs यो3गया । मां‘8क, पशा=च, व•न
पावे उणेयापुरेयां। वोथंबा जे(व ॥ ५३८ ॥* <भंतीचा कमीजा त पणा, ओळं बा
वैर जQमांतर ंच2 । सपा मनौ9न न वचे । जEमोजEमीचे, मनांतून जात नाह#
ते(व अतीतां जQमांच2 । उण2 वाहे ॥ ५३९ ॥ मागील, दःु ख बाळगतो

* मां‘8क धनावर=या पशा=चा वषयी, योगी योगाeयासात येणाwया व•नांबRल सावध असतो,
<भंत वाकडी1तकडी होऊ नये Xहणून ओळं बा वापरतात
डोळां हरळु न (वरे । घा{ श.U न िजरे । डोŠयांत गेलेला खडा, जखमt त
तैस2 काळींच2 न (वसरे । जQमदःु ख ॥ ५४० ॥ मागील जEमांचे
Eहणे पूयगत• ]रगालां । मूUरं Šौ9न 9नगालां । पुवा=या ववरांत, यो1नमाग[
कटा रे #मयां चा टला । कुच.वेद ु ॥ ५४१ ॥ अरे रे, तनावर#ल घाम
ऐसऐ#सया पर ं । जQमाचा कांटाळा धर । 1तर कार करतो
Eहणे आतां त2 न कर ं । जेण2 ऐस2 होये ॥ ५४२ ॥ पुEहा जEम •यावा लागेल
हार उमचावेया । जुंवार जैसा ये डाया । हरलेले <मळ वUयासाठV, पुEहां डाव खेळायला
कbं वैरा बा(पकेया । पुU जचे ॥ ५४३ ॥ येतो, व_डलां=या, सूड घेऊ पाहतो
मा]रलेयाचे9न राग2 । पाठcचा जे(व सूड मागे । वडील भावास मारqयाने, धाकटा भाऊ
तेण2 आFेप2 लागे । जQमापाठcं ॥ ५४४ ॥ $या 1नOचयाने, पुढचा जEम टाळUयासाठV
प]र जQमां9तं जे लाज । न संडी तेयाच2 9नज । जEम व म$ृ यू समयाची, मन
संभा(वता 9न.तेज । न साहे जैस2 ॥ ५४५ ॥ !1तिkठताला अपमान सहन होत नाह#
आ ण मBृ यु पुढां आहे । तो3च कoपांतीं कां पाहे । पुढे असलेला, कqपांतापय„त जर# दरू असला
प]र आजी3च होये । सावधु जो ॥ ५४६ ॥
माजीं अथाव Eहणतां । थ|डये3च पांडुसुता । म{ये अथांग पाणी, कनाwयावर पोहणारा
प@हणा8 आइता । कासीं जे(व ॥ ५४७ ॥ जसा काचा माlन तयार असतो
कां न पवतां रणाचा ठावो । सांभा#ळजे जैसा आवो । युIभूमीवर जाUयापूव*, अवसान
वोडण सुइजे घावो । न लगतां3च ॥ ५४८ ॥ ढाल पुढे करावी, लागUयापूव*च
पाहे चां पेणां वाटवधां । तंव आजी3च होईजे सावधां । उ या=या मM
ु कामात वाटमार# होणार असेल
जीवु न 9नगतां ओखदा । धां(वजे जे(व ॥ ५४९ ॥ जाUयापूव*च औषधासाठV
येyहवीं ऐस2 के(व घडे । जो जळतां घर ं सांपडे । जळ$या
तो मग न पवाडे । कुहां खणX ॥ ५५० ॥ वह#र खणू शकत नाह#
चX ढये पाथ8 गेला । तैसे9न जो बुडाला । डोहाम{ये दगड
तो बXबे हसकट 9नमाला । कोण सांघे ॥ ५५१ ॥ ओरडत असतानाच बुडून मेला
Eहणौ9न समथsसीं वैर । जेया पडे हाडखाइर । बलवान श8श
ू ी Jयाचे हाडवैर आहे
तो जैसा आठै पाहार । परजुनु3च असे ॥ ५५२ ॥ !हर, श 8सJज
नात]र केळवल नोवर । का संQयासी जेयापर ं । ल`न ठरलेल# घर सोडायला व संEयासी
तैसा न मरतां जो कर । मBृ युसूचना ॥ ५५३ ॥ संसार सोडायला तयार असतो, पव
ू क
. qपना
पM गा जो इयापर ं । जQम2 3च जQम 9नवार ।
मरण2 3च मBृ यु मार । आपण उरे ॥ ५५४ ॥
तेया घर ं ानाच2 । सांकड2 नाह ं साच2 ।
जेया जQममBृ युच2 । Nदयीं शoय ॥ ५५५ ॥
आ ण तेया3चपर ं जरा । न ट2 कतां शर रा ।
ता8wया3चया भरा- । माजीं दे खे ॥ ५५६ ॥
Eहणे आिजचां अवसर ं । पुि=ट जे हे शर र ं ।
ते पाहे होईल काचर । वाळल जैसी ॥ ५५७ ॥
9नदै वाचे @यवसाये । तैसे ठाकती हातपाये ।
अमंpUया राgयाची पर होये । बळा#स एया ॥ ५५८ ॥
फुलांचय
े ा भोगा- । लागीं ेम टांगा ।
त2 कyहे याचा गुढगा । तैस2 होईल ॥ ५५९ ॥
वोढाळाचां खरु ं । आख8 आत2 बुर । *
ते दशा माझां #शर ं । पावेल गा ॥ ५६० ॥
प•दळ2 सी इसाळे । भांडता9त हे डोळे ।
ते होती पडवळ2 । (पकल ं जैसीं ॥ ५६१ ॥
भंवईचीं पडळ2 । वोमथती #सनसाळ2 ।
उ8 कु हजैल जळ2 । आंसुवाचे9न ॥ ५६२ ॥
जैस2 बाबुळ2च2 खोड । 3गरबडू9न जाती सरड ।
तैस2 (पचडीं तXड । सरांडल
ै ॥ ५६३ ॥
रांधवणवोल ं पुढ2 । पिyहवे वाहा9त खाताड2 ।
तैसीं होतील नाकाड2 । pबडpब|डतील ॥ ५६४ ॥
तांबोळ2 वXठ राऊं । हांसतां दांत दाऊं ।
सनागर #मरऊं । बोल जेण2 ॥ ५६५ ॥
तेया3च या तXडा । येईल जळं बाचा लXढा ।
हरडी उमलैल दाढा । दांत2सीं जाण ॥ ५६६ ॥
* गावातील मोकाट गुरे Jया गोठणा=या जागी बसतात $यात होणाwया मलमू8ा=या †चखलामुळे
$यांचे खरू कुजतात
या जEमांतच पुढचे जEम टाळतो
या मरणानेच पुढचे म$ृ यू टाळतो
उणीव
टोचणी असते
Xहातारपण येUयापव
ू * त4ण असतानाच
आपले Xहातारपण $याला ;दसत असते
जे शर#र धkटपुkट ;दसत आहे
उ या, फळभाजी=या फोडीसारखी
भा`यह#ना=या उ योगा!माणे, )यवहार
बंद पडतील, मं8ी नसलेqया, ि थती
सुवास घेUयासाठV, नाकावर
उं टा=या गुढ`यासारखे खडबडीत
बसUयाची जागा, कुजUयाने )यापतात
माAया म तकाची होईल
कमळदलाशी, इष[ने
पाती झाडा=या जीण. साल#सारखी लYबतील
छाती कुजेल
बाबळी=याच †चकाने बरबटून, सरडे
थक
ुं Tमुळे, माखेल
वयंपाकघरातील पाUयामुळे मोर#समोर
सांडपाणी वाहते, नाकपुzया लडबडतील
वzयाने रं गवतो
मधरु बोलांचे !दश.न करतो
कफाचा
दाढा व दात ;हरडीतून गळून पडतील
कुळवाडी ]रण2 दाटल । कां वांक|डया ढोर2 बैसल ं । शेतीचे कज. फार झाले, पावसा=या झडीत
तैसी नूठcल कांह ं केल । जीभ3च हे ॥ ५६७ ॥ िजभेतून श^द 1नघणार नाह#त
कुसळ2 कोरडीं । वारे 9न जाती बरडीं । वाळलेqया गवताची, माळरानावर
तैसी आपBयतोडी । दा ढयेसी ॥ ५६८ ॥ वप$ती दाढ#ची दै ना कर#ल
आषाढ ंच9े न जळ2 । जैसीं झरपती शैलाचीं मौळ2 । पव.त <शखरे
तैस2 खांडह
े ू 9न लाळे । पेटती पूर ॥ ५६९ ॥ तYडा=या बोळMयातून, लोट वाहतील
वाचे#स अपवाडु । काना#स अनुघाडु । असमथ.ता, ब†धरता
(पंडु ग8वा मांकडु । होईल हा ॥ ५७० ॥ शर#र वI
ृ माकडासारखे
तण
ृ ाच2 बुजवण2 । आंदोळे वारे गुण2 । बज
ु गावणे, वाwयामळ
ु े हलते
तैस2 येईल कांपण2 । सवाƒगासी ॥ ५७१ ॥
पायां पडती व2 गडी । हात वळती मुरकंु डी । आखडतील, वाकडt होतील
बरवेपण बागडीं । नाच(वजैल ॥ ५७२ ॥ सšदय. सYगासारखे नाच वले जाईल
मळमूU0वार2 । होऊ9न ठाती खXकर2 । गळणार#
नव#सय2 सं9ू त येर2 । माझां 9नधनीं ॥ ५७३ ॥ इतर लोक नवस करतील, मरणासाठV
दे खौ9न थुंकbल जगु । मरणाचा पडैल पांगु । लांबणीवर पडेल
सोइ]रयां उबगु । होईल माझा ॥ ५७४ ॥ नातेवाईकांना, 1तटकारा
ि.Uयां Eहणती (ववसी । बाळ2 जाती मुसीं । पशा=च, मूि=छ. त होतील
xकंबहुना 3चळसी । पाU होईन ॥ ५७५ ॥ कळसेला
उभळीचां उजगरा । सेिजयां साइलेयां घरा । ढासे=या आवाजाने जागरण होऊन
#सणवी Eहणती Eहातारा । बहुतांत2 हा ॥ ५७६ ॥ शेजार=या घर# झोपलेले लोक, 8ास दे तो
ऐसी वाधAयाची खXचणी । आपणेया त8णपणीं । टोचणी
दे खे मग मनीं । (वटे जो गा ॥ ५७७ ॥
Eहणे पाहे ह2 येईल । आतांच2 भो3गतां जाईल । उ या
मग काई उरै ल । हतालागीं ॥ ५७८ ॥
Eहणौ9न नाइकण2 पावे । तंव आईकौ9न घाल आघव2 । ब;हरे पणा येUयापूव* चांगले ते ऐकून घेतो
पंगु न@हतां जाव2 । नीकेया .थाना ॥ ५७९ ॥ चांगqया थळीं (तीथ.7े8े वगेरे)
दठc जंव जाये । तंव पाहाव2 तेतुल2 पाहे । Lkट# अधू होUयापूव*, वाचा जाUयापूव*
मूकBवा आधीं धाये । सुभा(षतीं ॥ ५८० ॥ चांगqया बोलUयाने तxृ त होतो
हात होतील खळ
ु े । ह2 पुढैल मोटक2 कळे । लुळे, पुढचे, )यवि थत
तंव कL9न घाल सकळ2 । दाना दक2 ॥ ५८१ ॥ कlन टाकतो
ऐसी दशा येईल पुढ2 । तM मन होईल वेड2 ।
तंव 3चंतौ9न ठे वी चोखड2 । आBम ान ॥ ५८२ ॥ वचार कlन, शI
ु
जैस2 चोर पाहे झXबती । तंव आजी3च 8#सजे संपBती । उ या लट
ु तील, मोह सोडावा
का झांकाझांकb कbजे वाती । न वचतां3च ॥ ५८३ ॥ आवराआवर, ;दवा जाUयापूव*
तैस2 वाधAय थाव2 । मग ज2 वायां जाव2 । बळावqयावर
त2 आपणेयां आघव2 । सोवत2 कर ं ॥ ५८४ ॥ आपqयापासून दरू करतो
आतां मोडू9न ठे ल ं दग
ु s । कां व#ळत ध]रल2 खग2 । पव.तातील sखंडी कोसळqया, प7ी मागे
तेथ उपेFू9न जो 9नगे । तो नागवला कbं ॥ ५८५ ॥ फरले, दल
ु 7
. कlन !वासास 1नघतो
तैस2 व$
ृ ाnय होये । आलेपण2 वायां जाये । आqयावर सव. )यथ. होते

ृ ु आहे । नेणX कMचा ॥ ५८६ ॥

जे तो शतव$ शतायुषी होऊन पण समजत नाह#
झा|डल ं3च कोळ2 झाडी । तेया न फळे जे(व बXडीं । झोडपलेqया 1तळा=या शtगा परत
जाला अिOन त]र राखˆडी । जाळील काई ॥ ५८७ ॥ झोडपqया, राख

ृ ाnयाचे9न आठव2 । व ृ दाnय2 जो नांगवे ।

Eहणौ9न व$ मरणामुळे, तावडीत सापडत नाह#
तेयाचां ठा{ जाणाव2 । ान आहे ॥ ५८८ ॥
तैसे3च नाना रोग । प|डघाती पुढां आंग । पुढे शर#रावर आघात कर#त नाह#त
तंव आरोOयतेचे उपेग । कL9न घाल ॥ ५८९ ॥ उपयोग
सांपाचां तXडीं । पडल जे उं डी । तYड लागलेला घास
ते लाऊ9न सांडी । बु$ु जैसा ॥ ५९० ॥ टाकून दे तो, शहाणा मनुkय
तैसा (वयोगु जेण2 दःु खे । (वपिBत शोकु पोखे । Jया !ेमा=या वयोगाने, वाढतात
त2 .नेह सांडू9न सुख2 । उदासु होये ॥ ५९१ ॥ आनंदाने उदासव$ृ तीने राहतो
आ ण जेण2 जेण2 कडे । दोष सूतील तXड2 । घालतील, कम.lपी ‘बळांत इं;bय
9तये कमरं Šीं गंड
ु े । 9नयमाचे दाट ॥ ५९२ ॥ 1नdहाचे दगड भरतो
ऐसऐ#सया आइती । जेयाची पर असती । !कारे , वागUयाची पIत
तो3च तो ानसंपBती- । गोसावी गा ॥ ५९३ ॥ %ानसंप$तीचा वामी
आतां आ णकह एक । लFण अलौ#लक । असाधारण
सांघैन आइक । धनंजया ॥ ५९४ ॥
असिMतरन<भkवंगः प8
ु दारगहृ ा;दषु ।
1न$यं च सम†च$त$व<मkटा1नkटोपपि$तषु ॥ १० ॥

त]र जो गह
ृ प]रqहाव]र । उदासु ऐ#सया पर ं । घर व पNरवार यां=या बाबतीत
उ खता जैसा pबढार ं । बैस(वला असे ॥ ५९५ ॥ वाटसl, मुMकामाला
कां झाडाची साउल । वाटे जातां मीनल । <मळते $या!माणे
घरावर तेतुल । आ.था जेया ॥ ५९६ ॥
साउल स]रसी3च असे । प]र असे ह2 ने णजे जैस2 । आपqया बरोबर
ि.Uयेच2 तैस2 । लागत2 जेया ॥ ५९७ ॥ संबंध
आण जा जे जाल । 9तय2 वसती3च कbर आल ं । संतती, थोzयावेळ=या मुMकामासाठV
कां गो8व2 बैसल ं । 8खातळीं ॥ ५९८ ॥ गुरे, झाडाखाल#
जो संपBतीमाजी असतां । ऐसा गमे पांडुसुता । ऐOवया.त, ;दसतो
जैसा कां वाटे जातां । साFी ठे (वला ॥ ५९९ ॥ वाटे त घडलेqया गोkट#चा सा7ीदार
xकंबहुना पुंसा । पांजरे यामाजीं जैसा । पोपट, पंजwयाम{ये
वेदा ेसी तैसा । pबहू9न असे ॥ ६०० ॥ <भऊन वागतो
एyहवीं दारागह
ृ पुUीं । नाह ं जेयासी मैUी । 8ी
तो जाण पां धाUी । ाना#स गा ॥ ६०१ ॥ जननी
आ ण महा#संधू जैसे । qी=मवषr स]रसे । उEहाŠयात व पावसाŠयात सारखेच भरलेले
इ=टा9न=ट तैस2 । जेयाचां ठा{ ॥ ६०२ ॥ बरे वाईट
कां 9तQह काळ होतां । pUधा न@हे 3च स(वता । तीन !कारचा
तैसा सुखदःु खीं 3चBता । भेद ु नाह ं ॥ ६०३ ॥ फरक
जेथ नभाचे9न पाड2 । समBवा उण2 न पडे । !माणt मनाची ि थरता कमी होत नाह#
तेथ गा ान रोकड2 । वोळख तंू ॥ ६०४ ॥ !$य7

म1य चानEययोगेन भिMतर)य<भचाNरणी ।

व वMतदे शसे व$वमर1तज.नसंस;द ॥ ११ ॥

आ ण मीवांच9ू न कांह ं । आ णक गोमट2 नाह ं । माAया भिMतवाचन

ू , चांगले
ऐसा 9न चयो3च 9तह ं । जेयाचां केला ॥ ६०५ ॥ Jया=या काया, वाचा व मनाने
शर र वाचा मानस । (पयाल ं कृत9न चयाचे कोश । 1नOचयाने भरलेला चषक
एक मीवांच9ू न वास । न पाहाती आन ॥ ६०६ ॥ अEय मागा.वर Lkट# टाकत नाह#त
xकंबहुना 9नकट 9नज । जेयाच2 जाल2 मज । मन माAयाशी एकlप झाले
जेण2 आपणेयां आEहां सेज । एकb केल ॥ ६०७ ॥ आपल# व माझी एकच शgया केल#
]रगतां वoलभापुढ2 । नाह ं आंगीं जीवीं सांकड2 । पतीसमोर जाताना, शर#राने व मनाने
9तये कांतेच9े न पाड2 । एकसरे जो ॥ ६०८ ॥ संकोच, प$नी !माणे पढ
ु े सरसावतो
#मळौ9न #मळत3च असे । समुi ं गंगाजळ जैस2 । <मळते व <मळत राहते
मी होऊ9न मात2 तैस2 । सव.व दे ॥ ६०९ ॥ माAयाशी एकlप होऊन, अनEय भMती
सूयाचां होणां होईजे । कां सूयासव2 3च जाइजे । सूयŒदयाबरोबर !कटतो, सूया. ताबरोबर
ह2 (वकलेपण साजे । भे#स जे(व ॥ ६१० ॥ अनEयपणा, सूय!
. काशास शोभतो
पM पा णयां3चये भू#मके । पाणी3च तळपे कव9तक2 । पkृ ठभागावर, हे लकावते
ते लहर Eहणती लौxकक2 । एyहवीं त2 पाणी ॥ ६११ ॥ लोकां=या Lkट#ने
जो अनQयु 9तयापर । मी जालांह ं मात2 वर । एक1नkठ, मbप
ू झाqयावरह#, इि=छतो
तो3च तो मूतधार । ान पM गा ॥ ६१२ ॥ मूत*मंत
आ ण तीथs धौत2 तट2 । तपोवन2 चोखट2 । पुUय7े8,े नद#काठ, प व8
आवडती कपाट2 । वसX जेया ॥ ६१३ ॥ कपार#, राहायला
शैलकFांचीं कंदर2 । जळाशय प]रकर2 । पव.तां=या आतील गुहा, पNरसर
अ3ध=ठc जो आदर2 । नगरा न ये ॥ ६१४ ॥ आवडीने राहतो
बहु एकांतावर ी9त । जेया जनपदाची खंती । लोकव तीचा कंटाळा
जाण मनु=याकार2 मूत~ । ानाची तो ॥ ६१५ ॥
आ णक ह पुढती । 3चQह2 गा सुमती । बु Iमान अजुन
. ा
ाना3चये 9न8ती- । लागीं सांघX ॥ ६१६ ॥ पkट#करणासाठV

अ{या$म%ान1न$य$वं त$$व%ानाथ.दश.नम ् ।
एतJ%ान<म1त !ोMतम%ानं यदतोEयथा ॥ १२ ॥

त]र परमाBमा ऐस2 । ज2 एxक व.तु असे ।

त2 जेया दस2 । ाना.तव ॥ ६१७ ॥
त2 एकवांच9ू न आन2 । िजय2 भव.वगा द ान2 । इतर, संसार
त2 अ ान ऐस2 मन2 । 9न चयो कर ॥ ६१८ ॥
.वगु जीणावा ह2 सांडी । भव(व(षं काम अडी । िजंकावा, सांसाNरक इ=छांना आवर
दे अ याBम ानीं बुडी । स‰ाव2 सीं ॥ ६१९ ॥ घालतो, तqल#न होऊन राहतो
भंग#लये वाटे । शोध9ू नयां अ@हांटे । फाटे फुटलेqया, आडमाग.
9न3गजे जे(व नीट2 । राजपंथ2 ॥ ६२० ॥ चांगqया राजमागा.ने 1नघावे
तैस2 ानजातां कर । आघव2 3च एकbकडे सार । व वध %ानां=या वषयी
मग मन बु($ मोहर । अ याBम ानीं ॥ ६२१ ॥ मागा.कडे वळवतो
Eहणे ह2 3च एक आथी । एर जाणण2 ते tांती । खरे आहे , इतर %ान, ‚म
ऐसां 9न=कषr मती । मे8 होये ॥ ६२२ ॥ 1नOचयाला मे4सारखा आधार दे णार#
एवं 9न चयो जेयाचा । 0वार ं अ याBम ानाचां ।
Šव
ु ो दे वो गगनींचा । तैसा राहला ॥ ६२३ ॥
तेयाचां ठा{ ान । या बोला Eहणसी @यवधान । हे Xहणणt जर आडवळणाचे वाटत असेल
जे ानीं बैसल2 मन । ते@हां3च त2 तो ॥ ६२४ ॥ ि थर झाले, तो %ानlप झाला
त]र बैसलेपण2 ज2 होये । त2 बैसतां3च बोल2 न होये । मन ि थर झाqयावर, नुस$या श^दांनी
त]र ाना तेया आहे । स]रसा पाडु ॥ ६२५ ॥ %ान व %ानी, सारखी यो`यता
आ ण तBBव ान 9नमळ । फळे ज2 एक फळ । दे ते
त2 ेयह वर सरळ । दठc जेया ॥ ६२६ ॥ जाणावया=या fXहापय„त
एyहवीं बोधा आले9न ान2 । ज]र ेय न दसे3च मन2 । %ान बोध होऊनह# fXहसा7ा$कार झाला नाह#
त]र ानलाभुह न मने । जाला सांता ॥ ६२७ ॥ मह$व नाह#, होऊनह#
आंधळे 9न हातीं दवा । घेऊ9न काये करावा ।
तैसा ान9न चयो आघवा । वायां जाये ॥ ६२८ ॥ मी fXह आहे हे %ान
ज]र ानाचे9न काश2 । परतBBवीं दठc न पैसे । परfXहा=या ;ठकाणी पोहोचत नाह#
ते .फूत~3च असे । अंध होऊनी ॥ ६२९ ॥ झालेले %ान
Eहणौ9न ान जेतुल2 दावीं । तेतुल ह व.तु3च आघवी । ते सव. fXहत$वच असते
त2 दे खे ऐसी होआवी । ब(ु $ चोख ॥ ६३० ॥ शुI
यालागीं ान2 9नद‚ख2 । दा(वल2 ेय दे खे । शुI %ानाने दाख वलेले fXह पाहता
तैसे9न उQमेख2 । आ3थला जो ॥ ६३१ ॥ येईल अशा %ानाने संपEन
जेवढ ानाची व$
ृ ी । तेवढ 3च जेयाची बु$ी ।
तो ान हे शाि;द । करण2 न लगे ॥ ६३२ ॥ श^दांनी सांगावे लागत नाह#
पM ाना3चये भेसव2 । जेयाची मती ेयीं पावे । !काशाबरोबर, fXहlपाला <मळते
तो हातधर णयां सीवे । परतBBवात2 ॥ ६३३ ॥ हातोहात पश. (!ाxत) करतो
तो3च ान ह2 बोलतां । (व.मो कवणु पांडुसुता । आOचय. ते काय
काई स(वतेयात2 स(वता । Eहणाव2 अस2 ॥ ६३४ ॥ सूया.ला, Xहणावे लागते काय?
तंव 6ोतां Eह णतल2 असो । न संघ2 तेयाचा अ9तसो । %ानी माणसाचे जा त वण.न कl नको
qंथउBकंठे आडसो । घा#लसी कां ॥ ६३५ ॥ ऐकUया=या उ$सक
ु तेम{ये, अडथळा
तुझा हा3च आEहां थो8 । वAतBृ वाचा पाहुणे8 । पाहुणचार
जे ान(वषो फा8 । 9नरो(पला ॥ ६३६ ॥ व ताराने सां†गतलास
रसु होआवा अ9तमाUु । हा घेता#स क(वमंUु । गोडी, कवींचा सqला
त]र अवंतू9न शUु । क]रता#स कां गा ॥ ६३७ ॥ आमं8ण दे ऊन ो$यांशी श8$ु व
ठा{ बैस9तये वेळे । जे रससोये घेऊ9न पळे । जेवणा=या पानावर, वयंपाक
9तयेचा ये8 वोडव #मळे । कोणा अथा ॥ ६३८ ॥ इतर आदरस$कार, काय कामाचा
आघवा3च (व(षं भाद । प]र सांजवणी ट2 कX नेद । चांगल#, दध
ू काढायला दे त नाह#
ते खरु खोडी नसुधी । पोसी कवण ॥ ६३९ ॥ लाथाळ गाय, नुसती
तैसी ानीं मती न फांके । येर2 जoपती नेणX केतक
ु 2 । बुIीचा व तार न होता इतर नुसतेच
प]र त2 असो 9नक2 । केल2 तुवां ॥ ६४० ॥ बडबडतात, चांगले
जेया ानलेशोŽेश2 । xकजती योगा द सायास2 । थोzयाशा %ानासाठV, कkट
त2 धणीच2 आ ण तु झया ऐस2 । 9नLपण ॥ ६४१ ॥ तxृ त करणारे , तुAयासारखे रसाळ
अमत
ृ ाची सातवाकडी । लागो कां अनुघाडी । सात ;दवस पडणारा पाऊस, अखंड
सुखाचे द स कोडी । ग णजतु कां ॥ ६४२ ॥ कोट#, कोण मोजत बसेल?
पूणचंi2सीं राती । युग एक असो न पाहती । एक युगापय„त न उजाडणार#, चकोरप7ांना
त]र काई पाहत आहा9त । चकोर2 ते ॥ ६४३ ॥ ती उजाडावी असे वाटे ल काय?
तैस2 ानाच2 बोलण2 । आ ण येण2 रसाळपण2 । अशा
आतां पुरे कोण Eहणे । आक णतां ॥ ६४४ ॥ ऐकतांना
आ ण सभाOयु पाहुणा ये । सुभगा3च वाढती होये । भा`यवान, संपEन 8ी
तM सरX न ये रससोये । ऐस2 आथी ॥ ६४५ ॥ वयंपाक कमी पडत नाह#
तैसा जाला संगु । जे ानीं आEहां लागु । आवड
आ ण तुजह अनुरागु । आ3थ येथ ॥ ६४६ ॥ !ेम
Eहणौ9न यया वाखाणा- । पासीं से आल चौगुणा । )याoयानावारचे ल7 चारपट वाढले, %ानLkट#
ना EहणX नय2#स दे खणा । होसी ानी ॥ ६४७ ॥ असणारा असे Xहणता येत नाह#
त]र आतां ययावर । च
े ा माजु धर ं । बुIीचा अ<भमान बाळग
पद2 सांच कर ं । 9नLपणीं ॥ ६४८ ॥ पदांचा यो`य अथ. सांग
एया संतवाAयास]रस2 । Eह णतल2 9नविृ Bतदास2 । %ानेOवर महाराजांनी
माझ2ह जी ऐस2 । मनोगत ॥ ६४९ ॥ अशीच इ=छा आहे
यावर आतां तुEह ं । आ ा(पलां .वामी । आ%ा केल# आहे
त]र वायां3च वाOमी । वाढX न2 द ॥ ६५० ॥ पाqहाळ वाढवत नाह#
एवं इय2 अवधारा । ानलFण2 अठरा ।
6ीकृ=ण2 धनुधरा । 9नरो(पल ं ॥ ६५१ ॥ अजुन
. ाला सां†गतल#
मग Eहण2 इया नांव2 । ान एथ जाणाव2 । या ल7णांवlन
हे .वमत2 आघव2 । ा9नये Eहणती ॥ ६५२ ॥
करतळावर वाटुळा । डोलतु दे खजे आंवळा । तळहातावर
तैस2 ान आEह ं डोळां । दा(वल2 तुज ॥ ६५३ ॥
आतां धनंजया महामती । अ ान ऐसी वदं ती । असे Jयाला Xहणतात
त2 ह सांघX @यAती । लFण2 सीं ॥ ६५४ ॥ पkट, ल7णांसह
एyहवीं ान फुड2 जालेयां । अ ान जाणवे धनंजया । पkट झाqयावर
ज2 ान न@हे त2 आपैसेया । अ ान3च ॥ ६५५ ॥ आपोआपच
पाह2 पां दवसु आघवा सरे । मग राUीची वार उरे । फेरा
वांच9ू न कांह ं 9तसर2 । नाह ं जे(व ॥ ६५६ ॥ $या<शवाय
तैस2 ान जेथ नाह ं । त2 3च अ ान पाह ं ।
त]र सांघो कांह ं कांह ं । 3चQह2 9तय2 ॥ ६५७ ॥ ती ल7णt
त]र संभावने िजये । जो मानाची वाट पाहे । !1तkठे साठV जगतो
सBकार2 होये । तोषु जेया ॥ ६५८ ॥ कोणी मान ;दqयावर
गवs पवताचीं #शखर2 । तैसा महBBवावरौ9न नुतरे । गवा.ने मोठे पणा सोडून खाल# येत नाह#
तेयाचां ठा{ पुर2 । अ ान असे ॥ ६५९ ॥
आ ण .वधमाची मांगळी । बांधे वाचेचां (पंपळीं । कडदोरा
उ#भला जैसा दे उळीं । जाणौ9न कंु चा ॥ ६६० ॥ उभा केला, मुRाम, मोर पसांचा पंखा
घाल (व0येचा पसारा । सूये सुकृताचा डांगोरा । स$कृ$यांचा गाजावाजा करतो
कर तेतुल2 मोहरा । .फbतीचेया ॥ ६६१ ॥ कTत*कडे ल7 ठे ऊन
आंग व]रवर चच~ । जनात2 अ€य3चतां वंची । चंदन, गंध वगैरे लेप लावतो, सEमान
तो जाण पां अ ानाची । खाणी एथ ॥ ६६२ ॥ ;दqयावर $यांची फसवणूक करतो
आ ण वQह वनीं (वचरे । तेथ जळती जैसीं जंगम2 .थावर2 । पसरतो, !ाणी व व7
ृ
तैस2 जेयाचे9न आचार2 । जगा दःु ख ॥ ६६३ ॥ वागणक
ु Tमळ
ु े
कव9तक2 ज2 ज2 जoपे । त2 साबळाहू9न तीख 8पे । सहज, बडबडतो, भाqयापे7ाह# ती’णपणt
(वषाहू9न संकoप2 । मारकु जो ॥ ६६४ ॥ खप
ु ते, घातक वचारांचा
तेयात2 बहु अ ान । तो3च अ ानाच2 9नधान । भांडार
हंसे#स आयतन । जेयाच2 िजण2 ॥ ६६५ ॥ 1नवास थान
आ ण फंु क2 भाती फुगे । रे 3च#लया सव2 3च उफगे । लोहाराचा भाता, सोडqयावर लगेच सपाट होतो
तैसा संयोग(वयोग2 । चढे वोहटे ॥ ६६६ ॥ लाभ हानीमुळे फुगतो, दःु खी होतो
प|डल वारे याचां वळसां । धळ
ु ी चढे आकाशा । सापडल#, वावटळीत
ह]रखा वळघे तैसा । .तुतीवेळे ॥ ६६७ ॥ हषा.ने चढून जातो
9नंदा मोटकb आइके । आ ण कपाळ धL9न ठाके । थोडीपण
थ2ब2 (वरे वारे 9न शोखे । 3चखलु जैसा ॥ ६६८ ॥ वरघळतो, सक
ु तो
तैसा मानापमानीं होये । जो कोwह उम~ न साहे । भावनेचा आवेग सहन कl शकत नाह#
तेयाचां ठा{ आहे । अ ान पुर2 ॥ ६६९ ॥
आ ण जेयाचां मनीं गांठc । व]रवर मोकळी वाचा दठc । अढ#, बोलणे व पाहणे, <म8$वाचे नाटक
आंग2 #मळे जीव2 पाठcं । भलेतेया दे ॥ ६७० ॥ करतो पण नंतर पाठ फरवतो
@याधाचे चारा घालण2 । तैस2 ांजळ जोगावण2 । सरळ वागणक
ू भासते
चांगाच2 अंतःकरण2 । (व8 कर ॥ ६७१ ॥ सJजनां=या अंतःकरणात वैरभावना
गार सेवाळ2 गुंडाळल । कां 9नंबोळी जैसी (पकल । शेवाळाने आ=छा;दत गारगोट# पाचस
ू ारखी
तैसी जेयाची भल । बाmय xkया ॥ ६७२ ॥ व पकलेल# 1नंबोळी सुंदर ;दसते
अ ान तेयाचां ठा{ । ठे (वल2 असे पाह ं ।
यया बोला आन नाह ं । सBय मानीं ॥ ६७३ ॥ हे Xहणणे खोटे नाह#
आ ण गु8कुळ2 लाजे । जो गु8भAती उभजे । गु4कुळाची लाज वाटते, कंटाळतो
(व0या घेऊ9न माजे । गुLसीं3च ॥ ६७४ ॥ गु4चाच अनादर करतो
तेयाच2 नांव घेण2 । त2 वाच2 शूiाQन होण2 । िजभेला शूbा=या अEनाचा पश.
प]र घडल2 लFण2 । बोलतां इय2 ॥ ६७५ ॥ होUयासारखे
आता गु8भAतांचे नांव घेवX । तेण2 वाचे ायि चत दे वX । सूय. जसा उगवqयावर अंधार तसे
गु8सेवकु पाहो । सूयु जैसा ॥ ६७६ ॥ गु4सेवकाचे नांव पाप नkट करते
येतुले9न पांगु पापाचा । 9न.तरै ल हे वाचा । दोष गु4भMताचे नांव नkट कर#ल
जो गु8लोपकाचां । पा(पं घडला ॥ ६७७ ॥ ग4
ु bोहा=या
हा ठावोवर । तेया नांवाचे भय हर । येथपय„त हे नांव अभMता=या
मग Eहणे अवधार ं । आ णक2 3चQह2 ॥ ६७८ ॥ नामो=चरणाचे भय नkट करते
त]र आंग2 कमr ढला । जो मन2 (वकoप2 भरला । कमा. वषयी सु त, संशयाने
अडवींचा अवगळला । कुहा जैसा ॥ ६७९ ॥ रानातील पडीक वह#र
तेया तXडीं कां टयड2 । आंतु नसुधीं हाड2 । व;हर#=या, काटे र# झुडपे, नस
ु ती
अशु3च तेण2 पाड2 । सबाmयु जो ॥ ६८० ॥ अंतबा.हय अप व8
जैस2 पोटालागीं सुण2 । उघड2 झांकल2 न Eहणे । कु8े
तैस2 आपुल2 पराव2 नेणे । i@यालागीं ॥ ६८१ ॥ परMयाचे
इया qामकोळाचां ठा{ । #मळणी ठावो अठावो नाह ं । कु8ा, मैथन
ु ासाठV यो`य अयो`य जागा
तैसा .Uी(वषीं कांह ं । (वचार ना ॥ ६८२ ॥ कसqयाच गोkट#चा वचार कर#त नाह#
कमाचा वेळु चुके । कां 9नBयनै#मBयक ठाके । करायचे रा;हले
त2 जेया न दख
ु े । जीवामाजीं ॥ ६८३ ॥ वाईट वाटत नाह#
पापीं जो 9नसुगु । पुwयीं अ9त9नलागु । 1नल.Jज, काह#च संबंध नसलेला
जेयाचां मनीं वेगु । (वकoपाचा ॥ ६८४ ॥ आवेश, संशयाचा
तो जाण 9नखळा । अ ानाचा पुतळा । केवळ
जो बांधौ9न असे डोळां । (वBताशेत2 ॥ ६८५ ॥ धनाची आशा
आ ण .वाथs अळुमाळ2 । जो धीरापासौ9न चळे । थोzयाशा, 1नOचयापासून ढळतो
जैस2 तण
ृ बीज ढळे । मुं3गयेचन
े ी ॥ ६८६ ॥ मुंगी=या धMMयानेसुIा हलते
पावो सूदलेया सव2 । जैस2 3थoलर कालवे । पाय टाकताच डबके गढूळ होते
तैस2 भयाचे9न नांव2 । गजबजे जो ॥ ६८७ ॥ अ व थ होतो
वायूच9े न सावाय2 । धूं दगंतवेर जाये । साहाgयाने, धरू दरू ;दशांना
दःु खवाता होये । तैस2 जेया ॥ ६८८ ॥ $याचे मन )यापून टाकते
मनोरथांचां धारसां । वाहण2 जेयाचेया मानसा । मनोराJयां=या !वाहात
पुर ं पडला जैसा । द3ु धया पाह ं ॥ ६८९ ॥ परु ात, दध
ु ी भोपळा
वाउधणा3चया पर । जो आ6ो केह ं3च न धर । वावटळी!माणे, आ य
FेUीं तीथr पुर ं । थारX नेणे ॥ ६९० ॥ थांबणे जाणत नाह#
कां मातलेया सरडा । पुढती बूढ पुढती स2डा । झाडावर खाल# वर फेwया मारतो
हंडणवारा कोरडा । तैसा जेया ॥ ६९१ ॥ भटकणे, 1नरथ.क
जैसा रो(वलेयां(वण2 । रांजणु थारX नेणे । खप
ु सून ठे वqया<शवाय ि थर राहत नाह#
तैसा पडे तM राहाण2 । एyहवीं हंडे ॥ ६९२ ॥ 1नजला असता एका;ठकाणी असतो
तेयाचां ठा{ उदं ड । अ ान असे (वतंड । मो“या !माणात, !चंड
जो चांचoय2 भावंड । मकटाच2 ॥ ६९३ ॥ चंचलपणांत
आ ण पM गा धनुधरा । जेयाचेया अंतरा ।
नाह ं वोढावारा । संयमाचा ॥ ६९४ ॥ धरबंध
ल2 |डये आला लXढा । न मनी वाळुवेचा वरं डा । ओहोळाला, जुमानत नाह#, बांध
तैसा 9नषेधाचेया तXडा । pबहे ना जो ॥ ६९५ ॥ शा 8ाने सां†गतलेqया 1न षI गोkट#ंना
…तात2 आडमोडी । .वधमु पाय2 वोलांडी । मधेच सोडतो, उqलंघन करतो
9नयमाची आस तोडी । जेयाची xkया ॥ ६९६ ॥ मया.दा
नाह ं पापाचा कांटाळा । न2द पुwयासी िजवाळा । आ$मीयता
लाजेचा प2 डवळा । खणौ9न घाल ॥ ६९७ ॥ सीमेचा बांध
कुळ2 सीं जो पा ठमोरा । वेदा ेसीं दyु हा । कुलाचाराकडे पाठ फर वतो, व4I
कृBयाकृBय@यापारा । 9नवाडु नेणे ॥ ६९८ ॥ करणारा, बर# वाईट ‹या, 1नण.य
वसो जैसा मोकाटु । वारा जैसा अफाटु । माजलेला बैल
फुटला जैसा पाटु । 9नरं जनीं ॥ ६९९ ॥ ओहळ, अरUयांत
आंधळ2 हा9तLं मातल2 । कां डXगर ं जैस2 पेटल2 । ह$ती माजावा, वणवा पेटावा
तैस2 (वषयीं सुटल2 । 3चBत जेयाच2 ॥ ७०० ॥ वैर झाले
पM उबडां काई न पडे । मोकाटु कोणां नांतुडे । उ करzयावर, मोकाट जनावर कोणास
गांवदार च2 आड2 । नोलांडी कवण ॥ ७०१ ॥ सापडत नाह#? गावा=या वेशीचा उं बरठा
जैस2 सUीं अQन जाल2 । कां सामाQया बीक आल2 । अEनछ8ांत कोणालाह# अEन <मळते,अ†धकार
वाण#सये उभल2 । कोण न ]रगे ॥ ७०२ ॥ <मळावा, वेOये=या उं बwया=या आंत
तैस2 जेयाच2 अंतःकरण । तेयाचां ठा{ संपूण । वषयां=या ;ठकाणी
अ ानाची जाण । ]र($ असे ॥ ७०३ ॥ समI
ृ ी
आ ण (वषयांची गोडी । जो जीतु मेला न संडी । िजवंतपणी आsण मेqयावरह#
.वगrह ं खावेया जोडी । येथौ9न3च ॥ ७०४ ॥ (य%याग कlन) <मळवतो
जो अखंड भोगा जचे । जेया @यसन काEयxkयेच2 । म करतो, सकाम कम. करUयाचे
मुख दे खौ9न (वरAताच2 । सचैल कर ॥ ७०५ ॥ व 8ांस;हत नान
(वषो #सणौ9न जाये । प]र न #सणे सावधु नोहे । वषय थकून जातो
कु हला हात2 3च खाये । कोढ जैसा ॥ ७०६ ॥ सडलेqया, कुkठरोगी
खर ट2 कX न2 द उडे । लातौ9न फोडी नाकाड2 । गाढवी पश. कl दे त नाह#, उधळते, लाथेने
तyह ं जैसा न कढे । माघौता ख8 ॥ ७०७ ॥ गाढव मागे हटत नाह#
तैसा जो (वषयांलागीं । घाल जळ9तये आगीं । उडी टाकतो
@यसनाची आंगीं । लेणीं #मरवी ॥ ७०८ ॥ आभूषणt
फुटौ9न पडे तंव । मग
ृ ु वाढवी हांव । छाती फुटे पय„त, पाUयाची हाव
प]र न Eहणे ते माव । रो हणीची ॥ ७०९ ॥ मग
ृ जळाचा भास
तैसा जQमौ9न मBृ यूवेर । (वषयीं Uा#सतां बहुतीं पर ं । जEमापासून म$ृ यूपय„त
प]र Uासु नेघे धर । अ3धक ेम ॥ ७१० ॥ कंटाळत नाह#
प ह#लये बाळदशे । आई बा ह2 3च (पस2 । यांचच
े वेड
त2 सरे मग .Uीमांस2 । भुलौ9न ठाके ॥ ७११ ॥ 8ी दे हाला
मग .Uी भो3गतां थावX । व$
ृ ाnय लागे नेवX । भोगUयाचे सामaय.
ते@हां तो3च ेमभावो । बाळकां#स आणी ॥ ७१२ ॥ मुलांबाळांवर
आंधळ2 (वयाल2 जैस2 । तैसीं बाळ2 प]रवसे । आंधळे मल
ू जEमावt तसा, पश. करतो
प]र िजये तंव न Uासे । (वषयां#स जो ॥ ७१३ ॥ कंटाळत नाह#
जाण तेयाचां ठा{ । अ ाना#स पा8 नाह ं । मया.दा
आतां आ णक2 कांह ं । 3चQह2 सांघX ॥ ७१४ ॥
त]र दे ह ह2 3च आBमा । ऐसेया जो मनोधमा । अशी Lढ बुIी बाळगून
वळघौ9नयां कमा । आरं भु कर ॥ ७१५ ॥
आ ण उण2 कां पुर2 । ज2 ज2 कांह ं आचरे । पूण. केलेqया कामाची बढाई मारतो व
तेयाचे9न आ(व=कार2 । कंु थX लागे ॥ ७१६ ॥ काम अपुरे रा;हqयास दःु खी होतो
डोईये ठे (वले9न भोज2 । दे वल(वस2 जे(व फुंजे । मूत*चा दे वऋषी अ<भमान बाळगून घुमू
तैसा (व0यावयसा माजे । उताणा चाले ॥ ७१७ ॥ लागतो, ता4Uया=या, छाती वर काढून
Eहणे मी3च एकु आथी । माझां3च घर ं संपBती । मीच काय तो मोठा
माझी आचरती र ती । कोणा आहे ॥ ७१८ ॥ वागUयाची पIत
नाह ं माझे9न पाड2 वाडु । मी3च सव ु एकु Lढु । तुलनेत थोर, !<सI
ऐसा गवतु=ट गंडु । घेऊ9न ठाके ॥ ७१९ ॥ गव. व समाधानाचा अहं कार
@या3धलेया माणुसा । नये भोगु दाऊं जैसा । आजार#, पMवाEने
9नक2 न साहे तैसा । पु ढलांच2 ॥ ७२० ॥ चांगले, इतरांचे
पM गुणु तेतुला खाये । .नेह कbं जा#ळतु जाये । वात, तेल
जेथ ठे (वजे तेथ होये । मसी ऐसा ॥ ७२१ ॥ काजळी
जीवन2 #सं(पला 9त|ड(पडी । वीिजला ाणु सांडीं । पाUयाने, तडतडतो, वारा घातqयावर वझतो
लागला त]र काडी । उरX नेद ॥ ७२२ ॥ काडीह# <शqलक ठे वीत नाह#
अळुमाळु काशु कर । तेतुले9न3च उबारा धर । थोडासा, 1ततकTच उkणता धारण करतो
तेया द पाचेया पर । सु(व0यु जो ॥ ७२३ ॥ प;ढक व वान
वोखदाचे9न नांव2 अमत
ृ 2 । जैसा नवgव8 आबुथे । औषधा=या, दध
ू ;दले, वाढतो
कां (वख3च होऊ9न परत2 । सापा दध
ू ॥ ७२४ ॥ वष, सापास पाजलेले
तैसा स0गुणीं मBस8 । (वBपBती अहं का8 । व व$तेचा
तप2 ान2 अपा8 । ताठा चढे ॥ ७२५ ॥ अमया.द असा गव.
अंBयु रा णवे बैस(वला । आर2 धारणु 3ग#ळला । शूb, राJयपदावर, अजगराने, खांब
तैसा गवs फुगला । दे खसी जो ॥ ७२६ ॥
जो लाठc ऐसा न लवे । पाथ8 तैसा न iवे । काठV, पाषाण, मनास पाझर फुटत नाह#
गु णया#स नांगवे । फोडस2 जे(व ॥ ७२७ ॥* मां‘8क, फुरसे
xकंबहुना तेयापासीं । अ ान आहे वाढ सीं । मो“या !माणावर
ह2 9नकर2 गा तुजसीं । बोलत असX ॥ ७२८ ॥ 1न7ून सांगतो
आ णकह धनंजया । जो दे हगेहसाम3qया । घर, दे ह, सांसाNरक व तू यां=या मोहाने
नेदखे3च का#लचेया । जQमात2 गा ॥ ७२९ ॥ मागील जEमाची आठवण ठे वीत नाह#
कृत•ना उपेगु केला । कां चोरा वे@हा8 दधला । उपकार, कारभार
9नसुगु अ.त(वला । (वसरे जैसा ॥ ७३० ॥ 1नल.Jज, केलेल# तुती
वोढा#ळवां लाईल2 । त2 तैस23च कान पूंस वोल2 । भटMया कु‰याची कान व शेपट# कापqयास
पुढती वोढाळंु आल2 । सुण2 जे(व ॥ ७३१ ॥ ओqया जखमांनी जवळ घोटाळत राहतो
* फुरसे नामक सापाचे वष मां‘8क उतरवू शकत नाह#
बेडुकु सापाचां तXडीं । जातसे सबडबुडी । पूणप
. णे
तो म}Fकां3चया कोडीं । .मरे ना काई ॥ ७३२ ॥ असंoय माशांना वसरतो काय?
तैसीं नवM 0वार2 •वती । आंगीं दे हाची लुती जीं9त । नऊह#, गळू लागतात
जेण2 जाल त2 3चBतीं । सलेना जेया ॥ ७३३ ॥*
मातेचां उदरकुहर ं । सू9न (व=ठे चां दाथर ं । उदरlपी गुहेत, घालून, थराम{ये
जठर ं नवमासवेर । उकढला जM ॥ ७३४ ॥ जे)हा जठरा`नीम{यt <शजला गेला
त2 गभrची जे @यथा । कां ज2 जाल उपजतां । गभा.त असताना कंवा जEम होताना
त2 कांह ं3च सवथा । नाठवी जो ॥ ७३५ ॥ जराह# आठवीत नाह#
मलमूUपंकbं । लोळत2 बाळक अंकbं । †चखलात, मांडीवर

ुं bं । Uासु नेघे ॥ ७३६ ॥

त2 दे खौ9न जो न थक कळस येत नाह#, कंटाळा येत नाह#
कळे 3चना जQम गेल2 । पाहे 3च ना पुढती आल2 । पुढचे जEम
ऐसेस2 कांह ं वाटल2 । नाह ं जेया ॥ ७३७ ॥
आ ण पM 9तयाची पर । जी(वताची फरार । आयुkयाची भरभराट
दे खौ9न जो न कर । मBृ यु3चंता ॥ ७३८ ॥
िजणेयाचे9न (व वास2 । मBृ यु एकु एथ असे । आपण िजवंत राहणार या
ह2 जेयाचे9न मानस2 । मा9नजेना ॥ ७३९ ॥ मनाला माEय होत नाह#
अoपोदकbंचा मासा । ह2 नाटे ऐ#सया आशा । डबMयातला, आटणार नाह#
न वचे3च कां जैसा । अगाधा डोहा ॥ ७४० ॥ जात नाह#, खोल
कां गोर 3चया भुल । मग
ृ @याधा दठc न घल । पार{या=या गाUयाने ल^ु ध होऊन
गळु न पाहातां 3गळी । उं डी मीनु ॥ ७४१ ॥ पार{याकडे, मासा आ<मष †गळतो
द पाचेया झगमगा । जाळील ह2 पतंगा । झळाळीमुळे तो जाळे ल
नेणवे3च पM गा । िजयापर ॥ ७४२ ॥ समजत नाह#
कां गांवा8 9नiासुख2 । घर जळत नेदखे । मूख,. जळताना
नेणतां जे(व (वख2 । रां3धल2 अQन ॥ ७४३ ॥ वष घालून <शजवलेले अEन खावे
तैसा जी(वताचे9न #मस2 । हा मBृ यु3च आला असे । जगUया=या lपाने
ह2 नेणे3च राजस2 । सुख2 जो गा ॥ ७४४ ॥ राजस सुखोपभोगांनी धद
ुं झालेला
शर ]रची वाढ । अहोराUांची जोडी । ;दवसरा8ींचा (आयुkयाचा) लाभ
(वषयसुख ौढ । साच3च मानी ॥ ७४५ ॥ मह$व

* दे हावरचे कुkट !$य7 ;दसत असता ते Jया जEमामुळे झाले $याचे मनास दःु ख होत नाह#
प]र बापुडा ऐस2 नेणे । ज2 वे येच2 सव.व दे ण2 । शर#र †गwहाईकाला दे णे
त2 3च त2 नागवण2 । Lप एथ ॥ ७४६ ॥ लुबाडणे, !कार
संवचोराच2 साजण2 । त2 3च त2 ाणु घेण2 । सोबती=या सeय चोराची मै8ी
लेपा .नपन करण2 । तो3च नाशु ॥ ७४७ ॥ मातीचा पत
ु Šयाला नान घालणे
ंु ल2 ।
पांडुरोग2 आंग सुटल2 । तेया3च नांव खट ते)हाच आयkु य संपत आले
तैस2 नेण2 ज2 भुलल2 । आहार9नiा ॥ ७४८ ॥ आयुkय संपत आले हे जाणत नाह#त
सQमुखा शूला । धांवतेया पाय2 चपळा । समोर असलेqया शूळाकडे, वेगाने
9तपद ं ये जवळा । मBृ यु जे(व ॥ ७४९ ॥ !$येक पावलाला
ते(व दे हा जंव जंव वाढु । जंव जंव दसांचा पवाडु । ;दवस वाढत जातात
जंव जंव सुरवाडु । भोगाचा हा ॥ ७५० ॥ वषयभोगाचा उ$कष. होतो
तंव तंव अ3धका3धक2 । मरण आयु=यात2 िजंके ।
मीठ जैस2 उदक2 । qा#सजतस2 ॥ ७५१ ॥ पाUयांत वरघळते
तैस2 जी(वत जाये । तेया अ.तवे काळु पाहे । मावळqयावर म$ृ युची पहाट होते
ह2 हातोहातीं नोहे । ठाउक2 जेया ॥ ७५२ ॥ लवकर घडणारे
xकंबहुना पांडवा । हा आंगींचा मBृ यु नीच नवा ।
नेदखे3च जो मावा । (वषयांचय
े ा ॥ ७५३ ॥ मायेमुळे
तो अ ानदे शींचा रावो । यया बोला महाबाहो ।
न पडे गा वंठावो । आ णचा हा ॥ ७५४ ॥ कमीपणा, हा अखेरचा श^द आहे
पM जी(वताचे9न सुख2 । जैसा कां मBृ युत2 नेदखे ।
तैसा3च ता8wयाचे9न तोख2 । जरा न गणी ॥ ७५५ ॥ धद
ुं #मुळे Xहातारपणाची पवा. कर#त नाह#
कडाडीं लो टला गाडा । कां #शखरौ9न सुटला धXडा । कzयावlन कोसळलेला, <शखरावlन
तैसा नेदखे जो पुढां । व$
ृ ाnय आहे ॥ ७५६ ॥ Xहातारपण
कां आडवोहळा पाणी आल2 । Eहै सेयाच2 जूझ मातल2 । रानातqया ओ—याला, रे zयांची झुंज रं गावी
तैस2 ता8wयाचे चढल2 । भुरर2 जेया ॥ ७५७ ॥ भरु ळ
पुि=ट लागे (वघरX । कां9त पाहे 9नसरX । चरबी पातळ होते, तेज ओसरते
माथां आदर #सरX । बागीबळ ॥ ७५८ ॥ डोMयाला, सुटायला सुरवात होते, कंप
दाढ साउळ धर । मान हालौ9न वार । पांढर# होते, नाह# नाह# Xहणते
त]र जो कर । ायेचा आवेशु ॥ ७५९ ॥ पव
ू *चाच जोम दाख वतो
पुढ ल उर ं आदळे । तंव नेदखे जैस2 आंधळ2 । समोरची गोkट छातीवर आदळे पय„त
कां डोळे याव]रल2 9नगळे । आळसी तोखे ॥ ७६० ॥ झापडीमुळे, खश
ु होतो
तैस2 त8णेपण आिजच2 । भो3गतां व$
ृ ाnय पा हच2 । उ याचे
नेदखे तो3च साच2 । अ ानु गा ॥ ७६१ ॥ खरे खरु े
दे खे अFम2 कुबुज2 । कbं (वपलावX लागे फंु ज2 । )यंग असलेला, कुबडा. वेडावू लागतो गवा.ने
प]र नेणे पाहे माझ2 । हे 3च भावे ॥ ७६२ ॥ उ या ह#च अव था होईल
आ ण आंगीं व$
ृ ाnयाची । सं ा ये मरणाची । सूचना
प]र जेया ता8wयाची । भुल न xफटे ॥ ७६३ ॥ मोह नkट होत नाह#
तो अ ानाच2 घर । ह2 साच3च घे उBतर ।
ते(व3च प]रयसM थोर । 3चQह2 आ णक2 ॥ ७६४ ॥ मह$वाची ल7णt ऐक
त]र वाघा3चये अडवे । एकोळ चरौ9न आला दै व2 । रानांत, एकवेळ
तेण2 (व वास2 पुढती धांवे । वसो जैसा ॥ ७६५ ॥ मोकाट बैल पुEहां रानांत धावतो
कां सपघराआंतु । अवचट2 ठे वा आ णला .व.थु । धन, सुर•7तपणे
येतु#लयासाठcं 9नि चतु । नाि.तकु होये ॥ ७६६ ॥ धनावर#ल सपा.वर वOवास नसलेला
तैसे9न अवचट2 ह2 । एकदोनी वेळां लाहे । धन आणखी एकदोनदा आणतो
एथ उरग एक आहे । ह2 मानीना जो ॥ ७६७ ॥ साप
वै]रयां नीद आल । आतां दं द2 माझीं सरल ं । वैर
ह2 मानी तो स(पल । मुकला जे(व ॥ ७६८ ॥ प7ी, पलांसकट !ाणांस मुकतो
तैसी आहार9नiे ची उिजर । रोग 9नवांतु जXवर । )यवि थत असते, नसतो तोपय„त
तंव जो न कर । @या3ध3चंता ॥ ७६९ ॥ रोगाची काळजी
आ ण .UीपुUा दमेळ2 । संपिBत जंव जंव फळे । संगतीत, वाढत जाते
तेण2 रज2 डोळे । जाती जेयाचे ॥ ७७० ॥ रजोगुणा=या धळ
ु ीने बंद होतात
सवळे 3च (वयोगु पडैल । (वळौनी (वपिBत येईल । लवकरच, एका ;दवसात वाईट ि थ1त
ह2 दःु ख पुढैल । नेदखे जो ॥ ७७१ ॥
तो अ ानु गा पांडवा । आ ण तोह तो3च जाणावा ।
जो इं iय2 अ@हासवा । चार एथ ॥ ७७२ ॥ वाटे ल तसे वषय भोगू दे तो
वयसेच9े न उवाय2 । संपBतीचे9न सावाय2 । ता4Uया=या भरात, मदतीने
से@यासे@य जाये । सरक टतु ॥ ७७३ ॥ यो`य अयो`य, एक‘8तपणे करतो
न कराव2 त2 कर । असंभा@य मनीं धर । अशMय गोkट#
3चंतू नये त2 (ववर । जेयाची मती ॥ ७७४ ॥ वचार करते
]रगे जेथ न ]रगाव2 । मागे ज2 न घेयाव2 । जाऊ नये
.प]रस2 जेथ न लगाव2 । आंग मन ॥ ७७५ ॥ पश. करतो, लागू नये
न वचाव2 तेथ जाये । न पाहाव2 त2 जो पाहे । जाऊ नये
न खाव2 त2 खाये । ते(वं3च तोखे ॥ ७७६ ॥ $यातच आनंद मानतो
न धरावा तो संगु । न लगावा तेथ लागु । संगती, संबंध
नाचरावा तो मागु । आचरे जो ॥ ७७७ ॥ आचरण कl नये
नाइकाव2 त2 आइक2 । न बोलाव2 त2 भाखे । ऐकू नये, बडबडतो
प]र दोषु होईल ह2 नेदखे । वततां ॥ ७७८ ॥ दोष लागतील, करताना
आंगा मना 8ची येयाव2 । येतुले9न कृBयाकृBय नाठव2 । आवडेल, यो`य वा अयो`य
जो करणेयांच9े न नांव2 । भलत2 3च कर ॥ ७७९ ॥ करायचे Xहणून
प]र पाप मज होईल । कां नरकयातना येईल ।
ह2 कांह ं3च पुढैल । दे खेना जो ॥ ७८० ॥ पढ
ु े होणाwया गोkट#
तेयाचे9न आंगलग2 । अ ान जगीं दाटुग2 । संगतीने, !बळ
ज2 स ानाह संग2 । झXबX सके ॥ ७८१ ॥ 8ास दे ऊ शकेल
प]र असो ह2 आइक । अ ान3चQह2 आ णक ।
जेण2 तुज सEयक । जाणव2 ज2 ॥ ७८२ ॥ )यवि थत जाणता येईल
त]र जेयाची ी9त पुर । गंत
ु ल दे खसी घर ं । घरादारावर
नवगंधकेसर ं । tमर जैसी ॥ ७८३ ॥ ताJया सुवा<सक कमळा=या केसरांत
साकरे 3चये रासी । बैसल नुडे मासी । उडत नाह#
तैसे9न .Uी3चBत आवेशीं । जेयाच2 मन ॥ ७८४ ॥ 8ी=या वचारात आसMत होते
ठे ला बेडूक कंु डीं । मशक गुंतला स2बुडीं । राहतो, †चलट
जैसा ढो8 सबडबुडीं । 8तला पंकbं ॥ ७८५ ॥ संपण
ू प
. णे, †चखलात
तैस2 घरौ9न 9नगण2 । नाह ं जींते9न मरण2 । िजवंतपणी वा मेqयावरह# घर सोडून जात
जेया सापां होऊ9न असण2 । भाट ं 9तय2 ॥ ७८६ ॥ नाह#, $या जागेवर
( योBतमाचां कंठcं । मदा घे आंट । 8ी, <मठV
तैसी जीव2 सी कXपट । धL9न ठाके ॥ ७८७ ॥ $याचा जीव खोपटात गंत
ु लेला असतो
मधरु सादोस2 । मधक
ु र जचे जैस2 । मध <मळ वUयासाठV मधमाशी कkट करते

ृ संगोपन तैस2 । कर जो गा ॥ ७८८ ॥

गह घराचा सांभाळ
Eहातारपणीं जाल2 । मा णक एक उपाइल2 । एकुलते एक पु8र$न !ाxत झाले
तेयाच2 कां जेतुल2 । माता(पतरां ॥ ७८९ ॥ जेवढ# काळजी
तेतुले9न पाड2 पाथा । घर ं जेयाची आ.था । !माणे, घराची काळजी
आ ण .Uीवांच9ू न सवथा । जाणेना जो ॥ ७९० ॥ सदै व 8ी सोडून इतर काह#च
महापु8षाच2 3चBत । जालेयां व.तुगत । fXह वlप
ठाके @यवहारजात । जेयापर ं ॥ ७९१ ॥ $याचे सव. )यवहार थांबतात
तैसा .Uीदे ह ं जो जीव2 । पडौ9नयां सवभाव2 । पण
ू . आसMत होऊन
कोणु मी काई कराव2 । कांह ं नेणे ॥ ७९२ ॥
हा9न लाज नेदखे । लोकापवाद ु नाइके । लोक1नंदा
जेयाचीं इं iय2 एकमुख2 । ि.Uया केल ं ॥ ७९३ ॥ सदै व 8ी=या वचारात म`न असतात
3चBत आराधी ि.Uयेच2 । ि.Uयेच9े न छं द2 नाचे । मनधरणी करतो, तालावर नाचतो
माकड गा8|डयाच2 । जैस2 होये ॥ ७९४ ॥
आपणप2 #सणवी । इ=टामैUा दरु ावी । कkट दे तो, नातलग व <म8ांना दरू करतो
मग कवडा3च वाढवी । लोभी जैसा ॥ ७९५ ॥ धन
तैसा दानपुwय2 खांची । गोUकुटुंबा वंची । कमी करतो, फसवतो
प]र बायणी ि.Uयेची । उणी हX नेद ॥ ७९६ ॥ मागणी, कमी पडू दे त नाह#
पूिजतीं दै वत2 जोगावी । गुLत2 बोल2 झांकवी । सांभाळतो, गोड बोलून फसवतो
मायेबापां दावी । 9नदारपण ॥ ७९७ ॥ दाNरbयाचे ढYग करतो
ि.Uयेचां त]र (वखीं । भोगसंपBती अनेकbं । वषयी, अनेक !कारची भोगसामdी
आणी व.तु 9नकb । जे जे दे खे ॥ ७९८ ॥ चांगल#
ेमा3थले9न भAत2 । भिजजे कुळदै वत2 । !ेमभावाने उपासना करावी
तैसा एकाq3चBत2 । .Uी जो उपासी ॥ ७९९ ॥
साच आ ण चोख । त2 ि.Uयेसी3च अशेख । यो`य, उ$तम, सव.
येरां(व(षं जोगावणूक । तेह नाह ं ॥ ८०० ॥ इतरांचा सांभाळह# कर#त नाह#
इयेत2 कोणी दे खल
ै । इयेसी वेखास2 जाईल । वाईट नजरे ने पा;हल, व4I वागेल
त]र युग3च बुडल
ै । ऐस2 जेया ॥ ८०१ ॥
नाइटे यां भेण । न मो|डजे नागाची आण । नायटा होईल या भीतीने

ु । ि.Uयेची जो ॥ ८०२ ॥
तैसी पाळी उणखण मनातल# इ=छा
xकंबहुना धनंजया । .Uी3च सव.व जेया । सव. काह#
आ ण 9तयेचय
े ा जालेया- । लागीं ेम ॥ ८०३ ॥ झालेqया मल
ु ांवर
आ णकह ज2 सम.त । ते3थच2 संपिBतजात । 1त=या सव. चीजव तू
त2 जीवाहू9न आnत । मानी जो गा ॥ ८०४ ॥ !य
तो अ ानासी मूळ । अ ाना तेण2 बळ । $या=यामुळे बलवान होते
ह2 असो केवळ । त2 3च तो Lप ॥ ८०५ ॥ केवळ अ%ानाचे lप
मात#लये सागर ं । मोकल#लयां तर । खवळलेqया, नाव सोडून ;दqयावर
लाटांचां येरझार ं । आंदोळे जे(व ॥ ८०६ ॥ येUयाजाUयाने हे लकावे खाते
ते(व ( य व.तु पावे । आ ण सुख2 जो उं चावे । <मळाqयावर हुरळून जातो
तैसा3च अ( यासव2 । तळवटु घे ॥ ८०७ ॥ दःु खाने खाल# येतो (खचतो)
ऐसी जेयाचां 3चBतीं । वैषEयसाEयाची वोखती । बwया वाईटाची †चंता
वाहे तो महामती । अ ानु गा ॥ ८०८ ॥ करतो, बु Iमान अजुन
. ा
आ ण माझां ठा{ भAती । फळालागीं जेया आथी । फळा=या इ=छे ने
धनोŽेश2 (वरAती । नटण2 जे(व ॥ ८०९ ॥ धनासाठV वरMतीचे सYग घेणे
कां कांताचां मानसीं । ]रगौ9न .वै]रणी जैसी । मज* राखन
ू वागते, बाहे रoयाल# 8ी
राहाटे जार2 सीं । जावेयालागीं ॥ ८१० ॥ !यकराकडे जाUयासाठV
तैस2 मात2 xकर ट । भजती गा पाउट । भजनाची पायर# (1न<म$त) कlन
कL9न जो दठc । (वषो सूये ॥ ८११ ॥ Lkट# वषयांकडे लावतो
आ ण भिजनलेयासव2 । तो (वषो ज]र न पवे । भMती कlन झाqयावर, <मळाला नाह#
त]र सांडी Eहणे आघव2 । टवाळु ह2 ॥ ८१२ ॥ भजन सोडून दे तो, सव. खोटे
कुणबटु कुळवाडी । तैसा आनु दे वो मांडी । शेतकर# वेगवेगळी शेती करतो, इतर
आ दलाची परवडी । कर तेया ॥ ८१३ ॥ प;हqया दे वासारखी पज
ू ाअचा. करतो
तेया गु8मागा ट2 क2 । जेयाचा सुगरवा दे खे । वीकारतो, गाजावाजा
त]र तेयाचा मंUु सीखे । ये8 नेघे ॥ ८१४ ॥ दस
ु wयाचा घेत नाह#
ा णजात2 सीं 9न=ठु8 । .थावर ं बहु भ8 । पाषाण मूत*वर 1नkठा
ते(वं3च नाह ं एकस8 । 9नवाहो जेया ॥ ८१५ ॥ वागUयांत एक1नkठपणा नाह#
माझी मू9त 9नफजवी । घराचां कोनीं बैसवी । तयार करतो, कोपwयात
आपण दे वादे वीं । याUे जाये ॥ ८१६ ॥
नीच आराधन माझ2 । काजीं कुळदै वतां भजे । 1न$य, ल`नासारoया वशेष!संगी
पव(वशेख2 कbजे । पूजा आना ॥ ८१७ ॥ पव.काळी, अEय दे वतांची
माझ2 अ3ध=ठान घर ं । आ ण वोवसे आनाचे कर । थापना, \त
(पतरकायावसर ं । (पतरांचा होये ॥ ८१८ ॥ पतरां=या काय.!संगी पतरांना पूजणारा
एकादशीचां दसीं । जेतुला पाडु आEहांसीं । मान
तेतुला3च नागांसीं । पंचमीसीं ॥ ८१९ ॥
चौथी मोटकb पाहे । आ ण गणेशाचा3च होये । चतुथ* नेमकT उगवqयावर, भMत होतो
चावदसीं Eहणे माये । तुझा3च वो दग
ु • ॥ ८२० ॥ चतुद.शीला, मी तुझीच भMती करणारा
9नBय नै#मिBतक2 कमs सांडी । मग बैसे नवचंडी । नवचंडी=या अनुkठानासाठV
आ दBयवार ं वाढ । भैरवां पाUीं ॥ ८२१ ॥ र ववार#, भैरवाला पान वाढतो
पाठcं सोमवा8 पावे । आ ण बेल2सी #लंगा धांवे । आला कT बेल घेऊन <शव<लंग पूजायला
ऐसा एकला3च आघवे । जोगावी जो ॥ ८२२ ॥ सव.च दै वतांचे पज
ू न करतो
अखंड भजन कर । उगा न राहे Fणभर । व थ बसत नाह#, गावा=या वेशीवर
आघवे9न गांवदार ं । ऐहे व जैसी ॥ ८२३ ॥* अखंड सौभा`यवती वेOया
ऐसे9न जो भAतु । वेखा#सं सैरा धांवतु । )यथ.पणे सव.8
जाण अ ानाचा मूतु । अवताL तो ॥ ८२४ ॥ मूत*मंत
आ ण एकांत2 चोखट2 । तपोवन2 तीथ• तट2 । प व8 एकांत थळt , नद# कनारे
दे खौ9न जो (वटे । तोह तो3च ॥ ८२५ ॥ कंटाळतो, अ%ानीच
जेया जनपद ं सुख । गजबजेच2 कव9तक । समाजात राहायला, धावपळीचे
वानूं आवडे लौxकक । तोह तो3च ॥ ८२६ ॥ मोठे पणाचे वण.न करायला
आ ण आBमा गोच8 होये । ऐसी जे (व0या आहे । आ$मसा7ा$कार घड वणार#
ते आइकौ9न डौL वाहे । (व0वांसु जो ॥ ८२७ ॥ उपहास करतो, प;ढक व वान
उप9नषदांकडे न वचे । योगशा.U न 8चे । वळत नाह#, आवडत नाह#
अ याBम ानाचे । मनीं3च नाह ं ॥ ८२८ ॥ मनांत वचारह# येत नाह#
आBमचचा एxक आथी । ऐ#सये बु$ीची #भंती । असे काह# असते, <भंत (ठामपणा)
पाडू9न जेयाची मती । वोढाळ जाल ॥ ८२९ ॥ मोकाट भटकणार#

* वेOयेला सव. पु4ष पती!माणे Xहणून ती अखंड सौभा`यवती

कमकांड त]र जाणे । मुखो0गत2 पुराण2 । तYडपाठ
gयो9तषीं तो Eहणे । तैस32 च होये ॥ ८३० ॥ Jयो1तषशा 8ात इतका पारं गत
#शoपीं अ9त 9नपुण । सूपकमrह वीण । <शqपकलेत, पाककलेत
(व3ध आथवण । हातीं जेया ॥ ८३१ ॥ जारण मारण, ह तगत असतात
कोकbं नाह ं ठे ल2 । भारतु कbर Eह णतल2 । कामशा 8ात काह# <शqलक ठे वले नाह#
आगम आफा(वले । मूत होतीं ॥ ८३२ ॥ * महाभारत संपूण. Xहणून झाले
नी9तजात सुझे । वै0यकह बुझे । नीतीशा 8े समजतात, जाणतो
का@यनाटकbं दज
ु 2 । चतुर नाह ं ॥ ८३३ ॥ $या=यासारखा दस
ु रा
.मत
ृ ींची चचा । दं शु जाणे गा8डाचा । 1नयमशा 8, गा4डी व येचे मम.
9नघंटु ेचा । पाइकु कर ॥ ८३४ ॥ वै;दक श^दकोशाला, चाकर
@याकरणीं चोखडा । तक’ अ9तगाढा । उ$तम, तक.शा 8ात पारं गत
एxक अ याBम ानीं फुडा । जाBयंधु जो ॥ ८३५ ॥ सरळसरळ जEमांध
त2 वांच9ू न आघवां शा.Uीं । #स$ांत9नवाणसूUी । सोडून, <सIांता=या 1नवाzयात तरबेज, मूळ
प]र जळX त2 मूळनFUीं । न पाह2 गा ॥ ८३६ ॥ न78ावर जEमलेले मल
ू जसे पाहू नये
मोराचां आंगीं असोस2 । (पस2 आहा9त डोळस2 । पुkकळ, डोळे असलेल#
प]र एकल दठc नसे । तैस2 त2 गा ॥ ८३७ ॥ $याचे %ान
ज]र परमाणूएवड2 । संजीवनीमूळ जोडे । <मळाले
त]र बहु काई गाडे । भरण2 येर2 ॥ ८३८ ॥ इतर वन पतींनी गाडे का भरायचे?
आयु=य2वीण लFण2 । #सस2वीण अळं करण2 । हातावर#ल शुभ†चEहे , म तक, दा†गने
वोहर2 वीण वाधावण2 । तो (वटं बु गा ॥ ८३९ ॥ घालणे, वधव
ू र, वाजं8ी वादन, वटं बना
तैस2 शा.Uजात जाण । आघव2 3च अ माण । इतर सव. शा 8े, 1नरथ.क
अ याBम ान2 (वण । एकलेनी ॥ ८४० ॥
यालागीं अजुना पाह ं । अ याBम ानाचां ठा{ ।
जेया 9न चयबु($ नाह ं । शा.Uमूढा ॥ ८४१ ॥ Lढ Iा, पढतमख
ू ा.ला
तेया शर र ज2 जाल2 । त2 अ ानाच2 बीं (व8ढल2 । अंकुरले
तेयाच2 (वBप9तBव गेल2 । अ ानवेल ं ॥ ८४२ ॥ पां_ड$य अ%ानlपी वेल#सारखे फोफावले

* वेदमं8ांचे आवाहन केqयावर ते पु—यात साकार होतात

तो ज2 ज2 बोले । त2 अ ान3च फुलल2 ।
तेयाच2 पुwय ज2 फळल2 । त2 अ ान3च ॥ ८४३ ॥ अ%ान lपाने फळास आले
अ याBम ान कह ं । जेण2 मा9नल2 3च नाह ं ।
तो ानाथु न दे खे काई । ह2 बोलाव2 अस2 ॥ ८४४ ॥ परfXहास जाणू शकणार नाह#
ऐल 3च थडी न पवतां । पळे जो माघौता । अल#कड=या तीरावर न पोहोचताच
तेया पैल0वीपींची वाता । काई होये ॥ ८४५ ॥ पल#कड=या बेटाची, कशी असणार?
कां दारवठां3च जेयाच2 । पाये बांधले साचे । जो उं बर“यावरच थबकून रा;हला
तो के(व प]रवर ंच2 । ठे (वल2 दे खे ॥ ८४६ ॥ घरातले
ते(व अ याBम ानीं जेया । अनोळख धनंजया । ओळख नाह#, आ$मlप समजून
तेया ानाथु दे खावेया । (वषो काई ॥ ८४७ ॥ घेUयाचा दस
ु रा काय वषय आहे?
Eहणौ9न आतां (वशेख2 । तो ानाच2 सार नेदखे । ता$पय., आकzयांचा ;हशेब मांडून
ह2 सांगाव2 आंख2लेख2 । न लगे तुज ॥ ८४८ ॥ वशेषर#तीने सांगावयास नको
जे@हां सगभ• वा ढल2 । ते@हां3च पोट ंच2 धाल2 । गभ.वतीला, गभ. तxृ त होतो, %ानावर
तैस2 मा3गल2 पद2 बो#लल2 । त2 3च होये ॥ ८४९ ॥ केलेqया 1न4पणामळ
ु े अ%ान समजते
वांच9ू नयां वेगळ2 । Lप करण2 ह2 न #मळे । <शवाय, वण.न, संभवत नाह#
घेइं आवं9तल2 आंधळ2 । दज
ु ेनसीं जैस2 ॥ ८५० ॥ आमं8ण ;दलेला, दस
ु wयाला बरोबर घेतो
एवं इये उपरतीं । ान3चQह2 मागुतीं । उलट र#तीने
अमा9नBवा द ृ ी । वाखा णल ं ॥ ८५१ ॥
भत नŽता वगैरtचे 1नlपण केले
िजय2 ानपद2 अठरा । के#लयां एर मोहरा । उलट अथा.ने फरवqयावर
अ ान एया आकारा । सहज2 येती ॥ ८५२ ॥ अ%ाना=या lपाने )यMत होतात
मागां लोकाचे9न अधाधs । ऐस2 सां9घतल2 मुकंु द2 । अकरा)या Oलोका=या चवaया भागात
ना उफराट ं इय2 ानपद2 । त2 3च अ ान ॥ ८५३ ॥ उलट अथा.ने सां†गतqयावर
Eहणौ9न इया वाहाणी । केल Eयां उपलवणी । अशा !कारे , व तार
वांच9ू न दध
ु ा मेळऊ9न पाणी । फार कbजे ॥ ८५४ ॥ नाह#तर, वाढवावे
तैस2 जी न बडबडीं । पदाची कोर न संडी । भाग टाकणार ( वषयांतर करणार) नाह#
प]र मूळ वनीं3चये वाढ । 9न#मBत जालX ॥ ८५५ ॥ मूळ अथ. व ताराने सांगUयासाठV
तंव 6ोते Eहणती राह2 । क2 प]रहारा ठावो आहे । पkट#करणाची गरज नाह#
pब हसी कां वाय2 । क(वपोषका ॥ ८५६ ॥ वनाकारण, कवींना फूत* दे णारा
तूत2 6ीमुरार । Eह णतल2 कट2 कर ं । कृkणाने
ज2 अ#भ ाय ग@हर ं । झांxकले आEह ं ॥ ८५७ ॥ वचार गीताlपी गुहेत गxु त ठे वले
त2 दे वाच2 मनोगत । दा(वतु आहा#स मत
ू । !$य7पणे
ह2 ह Eहणतां 3चBत । दाटै ल तुझ2 ॥ ८५८ ॥ मन भlन येईल
Eहणौ9न असो ह2 न बोलX । प]र सा(वयां3च गा तोखलX । सहजपणे संतkु ट झालो
जे ानत]रये मेळ(वलX । 6वणसुखाचां ॥ ८५९ ॥ %ानlपी नौका <मळवून ;दल#
आतां इयावर । ज2 तो 6ीहर ।
बो#लला त2 कर ं । कथन वेगां ॥ ८६० ॥ लवकर
इया संतवाAयास]रस2 । Eह णतल2 9नविृ Bतदास2 । %ानेOवरांनी
जी अवधारा त]र ऐस2 । बो#लल2 दे व2 ॥ ८६१ ॥ ऐका
Eहणे तुवां पांडवा । हा 3चQहसमु चयो आघवा । ल7णसमुदाय
आइxकला तो जाणावा । अ ानभागु ॥ ८६२ ॥ अ%ानाचा !कार
एया अ ान(वभागा । पाठc दे उ9नयां पM गा । पाठ फरवून
ान(वखीं चांगा । “ढा होईजे ॥ ८६३ ॥ वषयी चांगला Lढ
मग 9नवाळले9न ान2 । ेय भेटैल मन2 । शुI, परमा$मlप
त2 जाणावेया अजुन2 । आस केल ॥ ८६४ ॥ इ=छा
तंव सव ांचा रावो । Eहणे जाणौ9न तेयाचा भावो ।
प]रसM ेयाचा अ#भ ावो । सांघX आतां ॥ ८६५ ॥ वचार

%ेयं य$त$!व’या<म यJ%ा$वामत

ृ मOनत
ु े ॥
अना;दम$परं fXह न स$तEनासद=ु यते ॥ १३ ॥

त]र ेय ऐस2 Eहणण2 । व.तुत2 येण23च कारण2 । fXहाला

ज2 ान2 वांच9ू न कवण2 । उपाय2 न ये ॥ ८६६ ॥
आ ण जा णतलेयावरौत2 । कांह ं करण2 नाह ं जेथ2 । समजqयानंतर
ज2 जाणण2 3च तQमयत2 । आणी जेयाच2 ॥ ८६७ ॥ fXह वlप !ाxत कlन दे ते
ज2 जा णतलेयासाठcं । संसारा काढू9न कांठcं । जाणqयावर, बाजूला साlन
िजरौ9न जाइजे पोट ं । 9नBयानंदाचां ॥ ८६८ ॥ वल#न होतो
त2 ेय गा ऐस2 । आ द3च जेया नसे । आरं भ
पर„Eह आपैस2 । नांव जेया ॥ ८६९ ॥ सहजच
ज2 नाह ं EहणX जाइजे । तंव (व वाकार2 दे खजे । Xहणायला जावे
आ ण (व व3च ऐस2 Eह णजे । त]र हे माया ॥ ८७० ॥ fXह हे च वOव
Lप वणु @यAती । नाह ं “ य i=टा ि.थती । रं ग, आकार, पाहायचे, पाहणारा
त]र कोण2 कैस2 आथी । Eहणाव2 पां ॥ ८७१ ॥ कसे आहे , कसे Xहणावे?
आ ण साच3च ज]र नाह ं । त]र महदा द कोण2 ठा{ । मह$त$$व, कोणा=या आधारामळ
ु े
.फुरत कैच2 काई । तेण2(वण ॥ ८७२ ॥ 1नमा.ण होते
Eहणौ9न आथी नाथी हे बोल । ज2 दे खौ9न मुकb जाल । आहे नाह#, परfXह
(वचारासीं मोडल । वाट जेथ2 ॥ ८७३ ॥ वचाराची वाट खट
ुं ल#
जैसी भांडघटशरावीं । तदाकार2 असे प3ृ थवी । भांड,े घट, परळ (पसरट भांड)े , माती
तैस2 सव होऊ9नयां सवr । असे ज2 व.तु ॥ ८७४ ॥ सवा„त भlन रा;हलेल#

सव.तः पाsणपादं त$सव.तोS•7<शरोमख

ु म् ।
सव.तः 1ु तमqलोके सव.माव$ृ य 1तkठ1त ॥ १४ ॥

आघवां3च दे शीं काळीं । नोहे 3च दे शकाळावेगळी । सव.

ू ीं । ते3च हात जेया ॥ ८७५ ॥

जे xkया .थूळा.थळ थल
ू व सू’माकडून होणार#
तेयात2 एयाकारण2 । (व वबाहु ऐस2 Eहणण2 ।
ज2 सव3च सवपण2 । सवदा कर ॥ ८७६ ॥ सव.काह# आपणच होऊन
आ ण सम.तांह ठाया । एके3च काळीं धनंजया । सव. ;ठकाणी
आल2 असे Eहणौ9न जया । (व वां3Š नांव ॥ ८७७ ॥ सव.8 पाय असलेले
पM स(वतेया आंग डोळे । ह2 नाह ं वेगळवेगळे । सूया.ला
तैस2 सवi=टे सकळ2 । .वLप2 ज2 ॥ ८७८ ॥ सव.8 पाहणारे , असे Jयाचे वlप
Eहणौ9न (व वत चFु । हा अचFुचां ठा{ पFु । सव.8 डोळे असलेले, मत मांडायला
बोलावेया दFु । जाला वेद ु ॥ ८७९ ॥ त$पर
ज2 सवाƒ3चया #शरावर । 9नBय नांदे सवाƒपर । सव. !कारे
ऐ#सये ि.थतीवर । (व वमूधा Eह णपे ॥ ८८० ॥ सव.8 म तके असलेले
पM गा मू9त त2 3च मुख । हुताशनीं जैस2 दे ख । वlप, अ`नी=या ;ठकाणी
तैस2 सवपण2 अशेख । भोAते ज2 ॥ ८८१ ॥ सव. होऊन सव.काह# भोगणारे
एयालागीं तेया पाथा । (व वतोमुख हे @यव.था । सव.8 मख
ु े असलेले, Xहणणt
आल वाAपथा । 6त
ु ीचेया ॥ ८८२ ॥ ववेचनांत
आ ण व.तुमाUीं गगन । जैस2 असे संलOन । सव. व तूमा8ात भlन असते
तैस2 श;दजातीं कान । सवU जेया ॥ ८८३ ॥ सव. श^दां=या ;ठकाणी
Eहणौ9न आEह ं तेयात2 । EहणX सवU आइकत2 । ऐकणारे
एवं ज2 सवाƒत2 । आवL9न असे ॥ ८८४ ॥ )यापून
एyहवीं तyह ं महामती । (व वत चFु इया 6त
ु ी । सव.8 डोळे असणारे , असे वेदांनी
तेया3चये @याnती । Lप केल2 ॥ ८८५ ॥ )यापकपणाचे वण.न
वांच9ू न ह.त नेU पाये । ह2 भाक तेथ क2 आहे । भाषा कोठून असणार?
सव शूQयाचा साहे । 9न=कषु ज2 ॥ ८८६ ॥* अभावपणाचे सार Jया=या ठायी आहे
पM कoलोळात2 कoलोळ2 । q#सजतसे ऐस2 कळ2 । लाटे ला लाट †गळून टाकते, वाटते
प]र q#सत2 qासावेगळ2 । असे काई ॥ ८८७ ॥ †गळणार# व †गळलेल# लाट
तैस2 सवा द ज2 एक । तेथ क2 @याnय@यापक । सवा.त प;हले, )यापले जाणारे , )यापणारे
प]र बोलावेया नावेक । कराव2 लागे ॥ ८८८ ॥ 7णभर
पM शूQय जM दावाव2 जाल2 । तM pबंदल
ु 2 एक पा हजे केल2 । लहान वतुळ
.
तैस2 अ0वैत सांगाव2 बोल2 । तM 0वैत कbजे ॥ ८८९ ॥ श^दांनी, वैताची भाषा करावी लागते
एyहवीं त]र पाथा । गु8#श=यसBपथा । नाह#तर, सEमाग. परं परे ला
आडळु पडे सवथा । बोलु खट
ुं े ॥ ८९० ॥ अडथळा येतो
Eहणौ9न गा 6त
ु ीं । 0वैतभाव2 अ0वैतीं । वेदांनी, अ वैत fXहाचे 1नlपण करUयाची
9नरोपणा वाहाती । वाट केल ॥ ८९१ ॥ वाट मोकळी कlन ;दल#
त2 3च आतां अवधार ं । इये नेUगोचर2 आकार ं । डोŠयांनी ;दसणाwया आकारात
त2 ेय जेयापर ं । @याप9ू न असे ॥ ८९२ ॥ fXह, Jया !कारे

सव[िEbयगण
ु ाभासं सव[िEbय वविज.तम ् ।
असMतं सव.भ=ृ चैव 1नगण
ु . ं गण
ु भोMत ृ च ॥ १५ ॥

त]र त2 गा xकर ट ऐस2 । अवकाशीं आकाश जैस2 । पोकळीम{ये

पट ं पटु होऊ9न असे । तंतु जे(व ॥ ८९३ ॥ व 8ाम{ये व 8lप धारण कlन
उदक होऊ9न उदकbं । रसु जैसा अवलोकbं । bव पदाथ., पहा
द पपण2 द पकbं । तेज जैस2 ॥ ८९४ ॥ ;द)या=या lपाने

* fXह अभावत$वाने ओळखले जाते. 1नगुण

. , 1नराकार Xहणून अभावाचा <सIांत बाळगणारे
कपूरBव2 कापुर ं । सौर€य असे िजयापर ं । कापूर होऊन, सुगंध
शर र होऊ9न शर र ं । कम जे(व ॥ ८९५ ॥
xकंबहुना पांडवा । सोन2 3च सोनेयांचा रवा । तुकडा
तैस2 ज2 या सवाƒ । सवाƒगीं असे ॥ ८९६ ॥ fXह, संपण
ू . भरलेले
प]र रवेपणामािजवडे । तंव रवा ऐस2 आवडे । तक
ु zया=या वlपात, वाटते, कशाह#
वांच9ू न सोन2 सोनेयां सांगड2 । सोन2 3च जे(व ॥ ८९७ ॥ lपात असले तर# सोने सोEयासारखेच
पM गा वोघु3च वांकुडा । प]र पाणी उजू सुहाडा । !वाह, सरळ, अ`नीचा लोखंडाशी संसग.
विQह आला लोखंडा । लोहो नोहे ॥ ८९८ ॥ झाला तर# तो लोखंड होत नाह#
घटाकार2 व2 टाळ2 । तM नभ गमे वाटुळ2 । वेढलेले, वाटोळे
मठcं त]र चौफळ2 । आय2 दसे ॥ ८९९ ॥ मठातले, चौकोनी आकाराचे
प]र ते आकार जैसे । नो हजती3च आकाश2 । आकार Xहणजे काह# आकाश नाह#
ते(व (वका8 होऊ9न तैस2 । (वकार नोहे ॥ ९०० ॥ वकारlप, वकारांनी <लxत
मन मुlय इं iयां । सBBवा द गुणां येया । fXह हे इं;bयांसारखेच भासते
सा]रख2 ऐस2 धनंजया । आवडे कbर ॥ ९०१ ॥
पM गुळाची गोडी । नोहे बांधेया सांगडी । ढे पी=या आकारासारखी
तैसीं गुण इं iय2 फुडीं । नाह ं तेथ ॥ ९०२ ॥ खरोखरच fXहा=या ठायी नाह#त
अगा Fीरा3चये दशे । घत
ृ Fीराकार2 असे । दध
ु ा=या अव थेत, तूप दध
ु ा=या आकारात
प]र Fीर3च नोहे जैस2 । क(प वजा ॥ ९०३ ॥ ते दध
ू नसतेच
तैस2 ज2 इये (वकार ं । (वकाL नोहे अवधार ं । वकारांमळ
ु े वकारवश होत नाह#
प]र आका8 नांव भंवर । येर सोने त2 सोन2 ॥ ९०४ ॥ आकाराला, बुगडी
इया उघड मyहा टया । त2 वेगळे पण धनंजया । पkट मराठVत, गुण व इं;bये यांपासून
जाण गुण इं iयां-। पासौ9नयां ॥ ९०५ ॥ fXह हे वेगळे आहे
नामLपसंबंधु । जा9तxkयाभेद ु । आकाराबRलचे बोलणे आहे ,
हा आकारासी3च वाद ु । व.तु#स नाह ं ॥ ९०६ ॥ fXहा वषयी नाह#
ज2 गुण नोहे कह ं । गुणा तेया पाडु नाह ं । संबंध
प]र तेयाचां3च ठा{ । आभासती ॥ ९०७ ॥ असqयासारखे वाटतात
एतुलेयासाठcं । संtांताचां पोट ं । अ%ानामुळे तर असे वाटते
ना ऐस2 गमे xकर ट । जे ह2 3च धर ॥ ९०८ ॥ fXहच गण
ु धारण करते
त]र त2 गा धरण2 ऐस2 । अtात2 जे(व आकाश2 । धारण करणे, ढगांना
कां 9तवदन जैस2 । आ]रसेनी ॥ ९०९ ॥ चेहेwयाचे !1त‘बंब
नात]र सूय 9तमंडळ । जैसे9न धर स#लल । !1त‘बंब, पाणी धारण करते
कां रि मकर2 मग
ृ जळ । ध]रजे जे(व ॥ ९१० ॥ सय
ू . करण
तैस2 गा संबंध2वीण । यया सवाƒत2 धर 9नगुण । 1नगुण
. परfXह
प]र त2 वायां जाण । #मvया“=ट ॥ ९११ ॥ )यथ., माया‚मामुळे
आ ण इयापर 9नगुण2 । गुणात2 भोगण2 । 1नगुण
. fXह गुणांचा भोग घेते
रं का राgय करण2 । .वnनीं जैस2 ॥ ९१२ ॥ <भकाwयाने
Eहणौ9न गुणाचा संगु । अथवा गुणभोगु । संबंध
हा 9नगुणीं लागु । बोलX नये ॥ ९१३ ॥ fXहाशी संबंध आहे असे

ब;हरEतOच भत
ू ानामचरं चरमेव च ।
सू’म$वा$तद व%ेयं दरू थं चािEतके च तत ् ॥ १६ ॥

ज2 चराचर भूतां । माजीं असे पांडुसुता । कंवा अि`न आsण उkणता अ<भEनपणे
नाना वQह ं उ=णता । अभेद2 जैसी ॥ ९१४ ॥ असतात
तैसे9न अ(वनाशभाव2 । ज2 सूZमदशे आघव2 । अ वनाशीपणे, सू’मlपाने सव. चराचर
@यापू9न असे त2 जाणाव2 । ेय एथ ॥ ९१५ ॥
ज2 एक आंतुबा हर । ज2 एक जवळ2 दरू ।
ज2 एकवांच9ू न पर । दज
ु ीं नाह ं ॥ ९१६ ॥ दस
ु रा !कार
Fीरसाग]रची गोडी । माजीं बहु थ|डये थोडी । म{ये जा त कनाwयावर कमी असा
ह2 नाह ं तेया परवडी । पण
ू ज2 गा ॥ ९१७ ॥ !कार नसतो $या!माणे
.वेदजा द भत
ृ ी । वेगळालां भूतीं । वेदज आ;द वेगवेगŠया !ाUयांत
जेया3चये अन.यूती । खोमण2 नाह ं ॥ ९१८ ॥ अखंड असUयाला, कमतरता
पM 6ोतेमुख टळका । घटसह•ा अनेकां । ो$यांमधील सव. ेkठ अजुन
. ा, चंb‘बंब
माजीं pबंबौ9नयां चं iका । न भेदे जे(व ॥ ९१९ ॥ पडूनह# <भEन$व पावत नाह#
नाना लवणकणां3चये राशी । Fारता एxक जैसी । <मठा=या खzयां=या, खारटपणा
कां कोडी एकbं ऊसीं । एxक3च गोडी ॥ ९२० ॥ कोpयावधी

अ वभMतं च भत
ू ेषु वभMत<मव च ि थतं ।
भत
ू भत.ृ च त%ेयं d<सkणु !भ वkणु च ॥ १७ ॥
तैसी अनेकbं भूतजातीं । असे एक3च @याnती । सारखेपणे )यापून
(व वकाया सुमती । कारण ज2 गा ॥ ९२१ ॥ वOवा=या 1न<म.तीला, शुIबु I अजुन
. ा
Eहणौ9न हा भूताका8 । जेथौ9न त2 3च तेया आधा8 । !ाणीमा8 Jयापासून 1नमा.ण झाले
कoलोळां साग8 । जेयापर ं ॥ ९२२ ॥ लाटांना सागराचा आधार असतो
बाoया द 9त हं वयसीं । काया एकb3च जैसी । बालपण, ता4Uय, Xहातारपण
तैस2 आ दि.थ9तqासीं । अखंड ज2 ॥ ९२३ ॥ उ$प$ती, ि थती व लय या वेळी
सायं ातम याQह ं । हXत जांत द9न दनीं । दररोज
जैस2 कां गगनी । पालटु नाह ं ॥ ९२४ ॥ आकाशात बदल होत नाह#
अगा सिृ =टवेळे ( योBतमा । जेया नांव Eहणती „Eहा । सkृ ट#=या उ$प$तीकाळी
@यािnत ज2 (व=णुनामा । पाU जाल2 ॥ ९२५ ॥ ि थती (पालन) काळी
मग आका8 हा हारपे । ते@हां 8i ज2 Eह णपे । नाह#सा होतो, स$व, रज व तमlपी
त2 ह गुणUय लोपे । तM ज2 शूQय ॥ ९२६ ॥ उ$प$ती, ि थ1त, लय नाह#से होतात
नभींच2 शूQयBव 3गळून । गुणUयात2 नुरऊन । <शqलक न ठे वता जे शूEय उरते
त2 शूQय त2 महाशूQय । 69ु तवचनसंमत ॥ ९२७ ॥ वेदांना माEय असलेले वचन

Jयो1तषाम प तJJयो1त तमसः परम=

ु यते ।
%ानं %ेयं %ानगXयं &;द सव. य विkठतम ् ॥ १८ ॥

ज2 अOनीच2 द पन । ज2 चंiाच2 जीवन । चेत वणारे

सूयाचे नयन । दे खती जेण2 ॥ ९२८ ॥
जेयाचे9न उिजयेड2 । तारागण उघडे । न78समद
ु ाय !काशमान होतात
महातेज सुरवाड2 । राहाटे जेण2 ॥ ९२९ ॥ सूय. सुखाने माग.‹मण करतो
आद #स ज2 आ द । ज2 व$
ृ ी#स व(ृ $ । आरं भाचाह# आरं भ
बु($#स ज2 बु$ी । जीवाचा जीवु ॥ ९३० ॥
ज2 मनाच2 मन । ज2 नेUाचे नयन ।
ज2 कानाचे कान । वाचेची वाचा ॥ ९३१ ॥
ज2 ाणाचा ाण । ज2 ग9तचे चरण ।
xkये#स कत•पण । जेयाचे9न ॥ ९३२ ॥ ‹या घडवून आणणे
आका8 जेण2 आकारे । (व.ता8 जेण2 (व.तारे । आकारास येतो
संहा8 जेण2 संहारे । पांडुकुमरा ॥ ९३३ ॥ Jया=यामुळे नाश करतो
ज2 मे द9नयेची मे दनी । ज2 पाणी (पऊ9न असे पाणी । पa
ृ वीचे पa
ृ वीत$व, जलत$व
तेजा दवेलावणी । जेण2 तेज2 ॥ ९३४ ॥ !का<शत करणे, तेजत$वामुळे
ज2 वायूचा वासो वासु । ज2 गगनाचा अवकाशु । गगनाला सामावणार# पोकळी
आघवा3च आभासु । आभासे जेण2 ॥ ९३५ ॥ जगाचा दे खावा
xकंबहुना पांडवा । ज2 आघव2 3च इये आघवां । पण
ू प
. णे सवा„त वास करते
जेथ नाह ं ]रगावा । 0वैतभावां ॥ ९३६ ॥ !वेश
ज2 दे ख#लया3चसव2 । i=टा“ य आघव2 । पाहणारा व पाहUयाची गोkट
एकवाट कालवे । सामर.य2 ॥ ९३७ ॥ ऐMयभावाने एकlप होतात
मग त2 3च होये ान । ाता ेय हान । जाणणारा, जाणावयाची गोkट
ान2 ग#मजे .थान । त2 ह त2 3च ॥ ९३८ ॥ !ाxत होणारे
सरलेयां लेख । आंख होती एक । ;हशेब, आकडे, साधक, सा{य व साधन
तैस2 सा यसाधना दक । ऐAया#स ये ॥ ९३९ ॥ एकlप होतात
अजुना िजये ठायीं । सरे 0वैताची #लह । ;हशेब संपून जातो
ह2 असो ज2 Nदयीं । सवाƒचां असे ॥ ९४० ॥

इ1त 7े8ं तथा %ानं %ेयं चोMतं समासतः ।

मiMत एत व%ाय मiावायोपप यते ॥ १९ ॥

एवं तुजपुढां । आद ं FेU सुहाडा । अगोदर

दा(वल2 फाडोवाडां । (ववंचू9न ॥ ९४१ ॥ पkटपणे 1न4पण कlन
तैस23च FेUपाठcं । जैसे9न दे खसी दठc । 7े8ा=या नंतर, Lkट#ने पाहू शकशील असे
तैस2 ानह xकर ट । सां9घतल2 ॥ ९४२ ॥
अ ानाह कव9तक2 । Lप केल2 9नक2 । सहजपणे वण.न, चांगले
जंव आयणी तुझी ट2 के । पुरे Eहणे ॥ ९४३ ॥ इ=छा तxृ त होऊन
आ ण आतां ह2 रोकड2 । उपपBतीचे9न पवाड2 । पkट, युिMतवादा=या व ताराने
9नरो(पल2 उघड2 । ेय पM गा ॥ ९४४ ॥ पkटपणे
हे आघवी3च (ववंचना । बु$ी भरो9न अजुना । ववेचन, बु Iम{ये साठवन
ू
मग मिBस($भुवना । माजी येती ॥ ९४५ ॥ माAया वlपी येऊन <मळतात
दे हा द प]रqह ं । संQयासु घेउ9न िजह ं । सांसाNरक गोkट#ंचा $याग कlन
जीवु माझां ठा{ । विृ Bतकु केला ॥ ९४६ ॥ वतनदार, (ि थर)
ते गा मात2 xकर ट । ह2 3च जाणौ9न सेवट ं ।
आपणपेयां साटोवाट ं । मी3च होती ॥ ९४७ ॥ आपqया मोबदqयात (समप.ण भावाने)
त]र मी होती पर । हे मl
ु य गा अवधार ं । मbप
ू होUयाचा मुoय !कार तो हाच
सोहोपी सवाƒ पर ं । र3चल ं आEह ं ॥ ९४८ ॥ सवा.त सोपा माग. तयार केला
कडां पायर कbजे । 9नराळीं मांचु बां3धजे । डYगरकzयाला, आकाशाला िजना
अथावीं सुइजे । तर जैसी ॥ ९४९ ॥ खोल पाUयांत नाव घालावी
येyहवीं आघव2 3च आBमा । ह2 सांघX ज]र वीरोBतमा ।
त]र तु झया मनोधमा । #मळै ल ना ॥ ९५० ॥ मनाला पटले नसते
Eहणौ9न एक3च संचल2 । आEह ं चतुधा केल2 । एक8 )यापून रा;हलेले, चार !कारचे
ज2 अदळपण दे खल2 । तु झये े ॥ ९५१ ॥ बुIीची असमथ.ता पा;हqयामुळे
पM बालक जM जेव(वजे । तM घांसु (वस2 ठा{ कbजे । वीस भाग करावे लागतात
तैस2 एक3च चतु@याज2 । क3थल2 आEह ं ॥ ९५२ ॥ चार !कारे
एक FेU एक ान । एक ेय एक अ ान ।
हे भाग केले अवधान । जाणौ9न तुझ2 ॥ ९५३ ॥ dहणशMती
आ ण ऐसेनह ं पाथा । ज]र हा अ#भ ावो तुज हाता । एव—यानेह#, वचार समजत नसेल
नये3च त]र हे वेव.था । पुढतीं सांघX ॥ ९५४ ॥ रचना, परत एकदा
आतां चˆठा{ न कLं । एक3च Eहणौ9न न सLं । चार भाग. थांबणार नाह#
आBमेयां अनाBमेयां धLं । स]रसा पाडु ॥ ९५५ ॥ सारखे मह$व दे ऊ
प]र तुवां एतुल2 कराव2 । मागौ त2 आEहां दे याव2 । मागू, वतःस कान असे नांव ठे व
जे काना3च नांव ठे वाव2 । आपणयात2 ॥ ९५६ ॥ (सवा„गाचे कान कlन ऐक)
एया कृ=णाचेया बोला । पाथु रोमां3चतु जाला ।
तेथ दे वो Eहणती राहे उगला । उचंबळे ना ॥ ९५७ ॥ व थ रहा, हष.भNरत होऊ नकोस
ऐसे9न तो येतां वेगु । धL9न Eहणे 6ीरं गु । अजुन
. ा=या आनंदाचा भर आवlन
कृ9तपु8ष(वभागु । प]रसM सांघX ॥ ९५८ ॥ ऐक सांगतो

!कृ1तं प4
ु षं चैव व {यनाद# उभाव प ।
वकारांOच गण
ु ांOचैव व I !कृ1तसंभवान ् ॥ २० ॥

जेया मागात2 जगीं । सांlय Eहणती योगी । तत

ु ी करUयासाठV क पलमुनीचा
जेया3चये भा टवेलागीं । मी क(पलु जालX ॥ ९५९ ॥ अवतार घेतला
तो आइक 9नद‚खु । कृ9तपु8ष(ववेकु । 1नदŒष वचार
Eहणतसे आ दपु8खु । अजुनात2 ॥ ९६० ॥ मूळपु4ष ीकृkण
त]र पु8षु अना द आथी । आ ण तM3च लागौ9न कृ9त । $या=या बरोबरच असते
संवस]रसीं दवोराती । दोनीं जैसी ॥ ९६१ ॥ एक8 असतात
कां Lप नोहे वायां । प]र Lपा लागल छाया । शर#राबरोबर असल# तर# छाया शर#र नाह#
9नकणु वाढे धनंजया । कण2 सीं कXडा ॥ ९६२ ॥ कणा<शवाय पण कणाबरोबर
तैसीं जाण लवलट2 । दोQह ं िजय2 एकवट2 । एक8 जोडलेल#, एक8पणे असलेल#
कृ9तपु8षु कट2 । अना द#स$2 ॥ ९६३ ॥ !कृतीपु4षाची उघड जोडी
पM FेU एण2 नांव2 । ज2 सां9घतल2 आघव2 ।
त2 3च एथ जाणाव2 । कृ9त पM गा ॥ ९६४ ॥
आ ण FेU ु ऐस2 । जेयात2 Eह णतल2 असे ।
तो पु8षु ह2 अना]रसे । न बोलX घे{ ॥ ९६५ ॥ हे Xहणणे चक
ु Tचे ठरणार नाह#
इय2 आनान2 नांव2 । प]र 9नLnय आन नोहे । वेगवेगळी, 1नlपणाचा वषय
ह2 लFण न चक
ु ाव2 । पुढतपुढती ॥ ९६६ ॥ कधीह# वसl नको
त]र केवळ जे सBता । तो पु8षु गा पांडुसुता । शुI अि त$व, स$ते वारा होणाwया
कृ9त त2 सम.तां । xkयां नांव ॥ ९६७ ॥ सगŠया ‹यांचे
बु($ इं iय2 अंतःकरण । इBया द (वकारभरण । )याxती
आ ण 9तQह ं गुण । सBBवा दक ॥ ९६८ ॥
हा आघवा3च मेळावा । कृ9त जाला जाणावा ।
हे 3च हे तु संभवा । कमाचेया ॥ ९६९ ॥ उ$प$तीला कारण

काय.कारणकत$.ृ वे हे तुः !कृ1त4=यते ।

प4
ु षः सख
ु दःु खानां भोMत$ृ वे हे त4
ु =यते ॥ २१ ॥

तेथ इछा आ ण बु($ । घडवी अहं कार2 सीं आधीं । !थम

मग 9तया ला(वती वेधीं । कारणाचां ॥ ९७० ॥ नादाला, इि=छत व त=
ू या
त2 3च कारण ठाकावेया । ज2 सूU धरण2 उपाया । !ाxत करUयास, जी !य$नांची योजना
तेया नांव धनंजया । काय पM गा ॥ ९७१ ॥ करावी लागते
आ ण इछा मदाचां थावीं । लागल मनात2 उठवी । आसMती=या भरात, !व$ृ त करते
ज2 इं iय2 राहाटवी । त2 कतBव
ृ पM गा ॥ ९७२ ॥ इं;bयांकडून काय. कlन घेते
Eहणौ9न 9तQह ं इय2 जाणा । कायकतBवकारणा
ृ । काय., कत$. ृ व व कारणासाठV
कृ9त मूळ हे राणा । #स$ांचा Eहणे ॥ ९७३ ॥ <सIांचा राजा ीकृkण
एवं 9त हंच9े न समवाय2 । कृ9त कमLप होये । एक8 आqयावर
प]र जेया गुणां तराये । तेयां3च सा]रखी ॥ ९७४ ॥ गण
ु ाचा जोर असतो
ज2 सBBवगुण2 अ3धि=ठजे । त2 सBकम Eह णजे । स$$वगण
ु ाचा आधार असतो
रजोगुण2 9नफजे । म यम त2 ॥ ९७५ ॥ उ$पEन होते
ज2 कां केवळ तम2 । 9नफज9त िजय2 कमs । तमोगुणामुळे 1नमा.ण होतात
9न(ष$2 अधम2 । जाणावीं 9तय2 ॥ ९७६ ॥ शा 8 व4I, ह#न दजा.ची
ऐसे9न संतासंत2 । कम कृती.तव होत2 । बरे वाईट
तेयापासो9न 9नवाळत2 । सुखदःु ख गा ॥ ९७७ ॥ उ$पEन होते
असंतीं दःु ख 9नफजे । सBकमr सुख उपजे । दkु कमा.पासून
तेया दोह ंचा बो#लजे । भोगु पु8षा ॥ ९७८ ॥ असे Xहटले जाते
सुखदःु ख2 जंववर । 9नफजती साचोकार ं । खरोखर उ$पEन होतात
तंव कृ9त उ0यमु कर । मग पु8षु भोगी ॥ ९७९ ॥ )यापार
कृ9तपु8षांची कुळवाडी । सांघता दे खM असंघडी । )यवहार, व†च8
जे आबुल जोडी । आमुला खाये ॥ ९८० ॥ प$नी कमावते, पती
आमुलेया आबु#लये । संगती ना सोये । संबंध, एकवाMयता
कbं आबुल जग (वये । चोज आइकां ॥ ९८१ ॥ उ$पEन करते, नवल

प4
ु षः !कृ1त थो ;ह भंM
ु ते !कृ1तजाEगण
ु ान ् ।
कारणं गण
ु संगोऽ य सदस यो1नजEमसु ॥ २२ ॥

जे अनंगु तो प2 धा । 9नकवडा नसुधा । 1नराकार, पांगळा, दNरb#, एकटा

जीणु अ9तव$
ृ ा- । पासौ9न व$
ृ ु ॥ ९८२ ॥ पुरातन, पे7ा (अना;द)
तेया अ|डनांव पु8खु । येyहवीं .Uी ना नपुंसकु । 1नरथ.क नांव
xकंबहुना एकु । 9न चयो नाह ं ॥ ९८३ ॥ अमक
ु एक असे ठर वता येत नाह#
तो अचFु अ6वणु । अह.तु अचरणु । डोळे , कान, हात, पाय नसलेला
Lप ना वणु । नांव आथी ॥ ९८४ ॥
अगा जेथ कांह ं3च नाह ं । तो कृतीचा भता पाह ं । पती
कbं भोगण2 ऐसेयाह । सुखदःु खाच2 ॥ ९८५ ॥ अशा या पु4षाला
तो त]र अकता । उदासु अभोAता । अनासMत, भोगापासून अ<लxत
प]र इया3च प9त…ता । भोग(वजे ॥ ९८६ ॥ ह#च !कृती $याला भोग भोगायला लावते
िजयेत2 अळुमाळु । Lपागुणाचा चाळढाळु । Jया 8ीला थोडासा, मोहक अ वkकार कlन
ते भलतैसाह खेळु । लेखा आणी ॥ ९८७ ॥ वाटे ल तो खेळ घडवून आणता येतो
मा इये कृती तंव । गुणमयी ह2 3च नांव । तरमग या !कृतीला, ‘8गण
ु ांनी यM
ु त
xकंबहुना सावेव । गुण ते3च हे ॥ ९८८ ॥ मूत*मंत, ह# !कृती
हे 9तFणीं नीच नवी । Lपागुणाची आघवी । 1न$य, ;हचे मादक व‚म
जडात2 ह माजवी । इयेचा माजु ॥ ९८९ ॥ अचेतनातह# चेतना आणतात
नांव2 इया #स$2 । .नेहो इया सि.नOध2 । <भEन नांवे ;ह=यामळ
ु े , !ेम, !ेममय
इं iय2 बु$2 । इयेच9े न ॥ ९९० ॥ जाणकार
काई मन ह2 नपुंसक । कbं तM भोगवी 9तQह ं लोक । सामaय.ह#न, $या मनाला
ऐसैस2 अलौ#लक । करण2 इयेच2 ॥ ९९१ ॥ वल7ण
हे tमाचे महा0वीप । हे @याnतीच2 3च Lप । बेट, मूत*मंत )यापकपणा (सव.)यापी)
(वकार उमप । इया केले ॥ ९९२ ॥ असंoय
हे कामाची मांडवी । हे मोहवनींची माधवी । कामवेल#चा मांडव, वसंतऋतू
इये #स$3च दै वी । माया ऐसी ॥ ९९३ ॥ दै वी माया या नांवाने
हे वा”मयाची वाढ । हे साकारपणाची जोडी । व तार, वOवाला आकार दे णार#
पंचाची धाडी । अभंग हे ॥ ९९४ ॥ !पंचlपी हqला अखंडपणे करणार#
कळा येथौ9न जा#लया । (व0या इया3च के#लया । कला येथन
ू च, ;हनेच
इछा ान xkया । (वयाल हे ॥ ९९५ ॥ ;हने जEम ;दला
हे नादाची टांकसाळ । हे चमBकाराच2 वेळाउळ । 1नमा.ती, आ य थान
xकंबहुना सकळ । खेळु इयेचा ॥ ९९६ ॥
जे उBपिBत लयो होत । ते इयेचे सायं ात । सकाळ सं{याकाळ
ह2 असो आतां अ‰त
ु ् । मोहन हे ॥ ९९७ ॥ आOचय.कारकपणे भल
ु वणार#
हे अ0वयाच2 दस
ु र2 । हे 9नःसंगाच2 सोयरे । अ वैताचे वैत, पु4षाची सखी
हे 9नराळ2 #स घर2 । नांद9त असे ॥ ९९८ ॥ 1नःसंग पु4षा=या घर#
इयेत2 येतुलेवेर ं । सौभाOयाची @याnती थोर । एवढा, व ताराचा मोठे पणा
Eहणौ9न तेया आवर । अनावरात2 ॥ ९९९ ॥ आटोMयात ठे वते, अनावर प4
ु षाला
तेयाचां तंव ठा{ । 9नपटू9न कांह ं3च नाह ं । सव.था
कbं तेया आघवेह ं । आपण3च होये ॥ १००० ॥ $या पु4षाचे सव.काह#
तेया .वयंभाची संभूती । तेया अमूताची मूत~ । वतः <सI असा, उ$प$ती, 1नराकाराची
आपण होये ि.थती । ठावो तेया ॥ १००१ ॥ $याचे अि त$व व राहUयाचे ;ठकाण
तेया अनाताची आत~ । तेया पूणाची तnृ ती । 1नNर=छाची इ=छा
तेया अकुळाची जाती । गोतह होये ॥ १००२ ॥ कुळ नसलेqयाची जात व गो8
तेया अचचाच2 3चQह । तेया अपाराच2 मान । अवण.1नय पु4षाचे ल7ण, माप
तेया अमन.काच2 मन । बु$ीह होये ॥ १००३ ॥ मनर;हताचे
तेया 9नराकाराचा आका8 । तेया 9न@यापाराचा @यापा8 । )यापार नसलेqयाचा
9नरहं काराचा हं का8 । होऊ9न ठाके ॥ १००४ ॥ अहं कार
तेया अनामाच2 नाम । तेया अजQमाच2 जQम । जEमर;हताचे
आपण होये कम । अxkया तेया ॥ १००५ ॥ कम.र;हताचे
तेया 9नगुणाचे गुण । तेया अचरणाचे चरण ।
तेया अ6वणाचे 6वण । अचFूचे चFु ॥ १००६ ॥ कान, डोळे
तेया भावातीताचे भाव । तेया 9नरवयवाचे अवेव । भावर;हताचे, अवयव
xकंबहुना होये सव । पु8षाच2 हे ॥ १००७ ॥
ऐसे9न इया कृती । आप#ु लया सव@याnती । सव.)यापकपणाने
तेया अ(वकारात2 (वकृती- । माजीं कbजे ॥ १००८ ॥ अ वकार# पु4षास वकारवश
तेथ पु8षBव ज2 असे । त2 ये इये कृ9तदशे । !कृतीशी संबंध आqयामळ
ु े येते
चंiमा अंवसे । प|डला जैसा ॥ १००९ ॥ अमावा येला 1न तेज होतो
(वदळ बहु चोखा । मीनलेया वाला एका । ;हणकस, वालभर शुI सोEयाम{ये
कसु होये पां3चका । िजयापर ं ॥ १०१० ॥ <मसळqयावर, हलMया !तीचा
कां साधत
ू 2 गXदळी । संचरौ9न सुये मैळीं । सJजनाला पशा=चबाधा पापकमा.स !व$ृ त
नाना सु दनाचां आभाळीं । द ु दनु कbजे ॥ १०११ ॥ करते, ढग, उदासवाणा ;दवस
कbं पय पशूचां पोट ं । विQह जैसा का=ठcं । दध
ू , अि`न, लाकडात
गुंडू9न घेतला पट ं । रBनद पु ॥ १०१२ ॥ गुंडाळून, व 8ात (हे सव. ;दसत नाह#त)
राजा पराधीनु जाला । कbं #संहु रोग2 8ं धला । परतं8, d त झाला
तैसा पु8षु कृ9त आला । .वतेजा मुके ॥ १०१३ ॥ !कृती=या आधीन झाqयावर
जागता न8 सहसा । 9नiा पाडू9न जैसा । पु4ष अचानक, झोप लागून सुखदःु खlपी
.वnनीं3चयाह सोसा । व यु कbजे ॥ १०१४ ॥ भोगां=या आधीन होतो
तैस2 कृ9त जालेपण2 । पु8षा गुण भोगण2 । !कृती=या आधीन झाqयामुळे, वरMत
उदासु अंतुर गुण2 । आंतुडे जे(व ॥ १०१५ ॥ प4
ु ष प$नीमळ
ु े संसारात अडकतो
तैस2 अजा 9नBया होये । आंगीं जQममBृ यूचे घाये । अजEमा व शाOवत अशा प4
ु षाला, घाव
वाजती जM लाहे । गुणसंगात2 ॥ १०१६ ॥ पडतात, गुणांशी संबंध आqयावर
प]र त2 ऐस2 पांडुसुता । तातल2 लोह (प टतां । तापलेqया, घण घातqयावर
जे(व वQह सी3च घाता । बोलती तेया ॥ १०१७ ॥ अ`नीलाच घाव बसतात
कां आंदोळलेया उदक । 9तभा होये अनेक । हालqयावर, !1त‘बंबे
त2 नानाBव Eहणती लोक । चंi ं जे(वं ॥ १०१८ ॥ चंbाने अनेक$व धारण केqयासारखे
दपणा3चया जव#ळका । दज
ु ेपण जैस2 मुखा । आरशा=या सािEन{याने, दस
ु रे पणा
कां कंु कुम2 .फ टका । लो हBव होये ॥ १०१९ ॥ केशरामुळे, लालपणा
तैसा गुणसंगम2 । अजQमा हा जQम2 । संबंधाने, जEम घेतो असे वाटते
पावतु ऐसा गमे । येyहवीं नाह ं ॥ १०२० ॥
अधमोBतमा योनी । या ऐ#सया मानी । ऊ=चनीच
जैसा संQयासी .वnनीं । अंBयु होये ॥ १०२१ ॥ शूb असतो
Eहणौ9न केवळा पु8खा । नाह ं होण2 भोगण2 दे खा । जEमणे
येथ गुणसंगु3च अशेखा । लागां मूळ ॥ १०२२ ॥ सव. संबंधांचे कारण

उपbkटाऽनुमEता च भता. भोMता महे Oवरः ।

परमा$मे1त चाxयM
ु तो दे हेऽि मEप4
ु षः परः ॥ २३ ॥

हा कृ9तमाजीं उभा । प]र जुई जैसा वोथंबा । खांबाचा आधार

इया कृ9त प3ृ थवी नभा । तेतुला पाडु ॥ १०२३ ॥ या=यात व !कृतीम{ये, अंतर
कृ9तस]रतेचां तट ं । मे8 होये हा xकर ट । !कृ1तlप नद#=या कनाwयावरचा
माजीं pबंबे प]र लोट ं । लोटX नेणे ॥ १०२४ ॥ !1त‘बं‘बत होतो, !वाहात वाहात नाह#
कृ9त होये जाये । हा तो असतु3च आहे । 1नमा.ण होते व नkट होते
Eहणौ9न आ„Eहाच2 होये । शासन हा ॥ १०२५ ॥ fXहदे वापासून सवा„चे, 1नयमन करणारा
कृ9त येण2 िजये । याचेया सBता जग (वये । या=यामुळे, 1नमा.ण करते
इयालागीं इये । वरै तु हा ॥ १०२६ ॥ Xहणून ;हचा पती
अनंत2 काळ2 xकर ट । िजया #मळती इया स=ृ ट । या सव. सkृ ट# एक8 येतात व $या
9तया ]रगती एयाचां पोट ं । कoपांतसमयीं ॥ १०२७ ॥ पु4षा=या ;ठकाणी ल#न होतात
हा मह0„Eहा गोसावी । „Eहगोळक लाघवी । !कृतीचा वामी, वOवाचा सू8धार
अपारपण2 मवी । पंचात2 ॥ १०२८ ॥ मोजमाप घेतो
पM या दे हामाझार ं । परमाBमा ऐसी जे पर । परमा$मा आहे असे जे Xहणतात
बो#लजे त2 अवधार ं । एयात2 3च ॥ १०२९ ॥ ल7ात घे
अगा कृ9तपरौता । एकु आथी पांडुसुता । पल#कडे कोणीतर# आहे
ऐसा वाद ु तो तBBवता । पु8षु हा पM ॥ १०३० ॥ बोलले जाते, खराखरु ा

य एवं वेि$त प4
ु षं !कृ1तं च गण
ु ैः सह ।
सव.था वत.मानोऽ प न स भय
ू ोऽ<भजायते ॥ २४ ॥

जो 9नखळपण2 येण2 । पु8षा एया जाणे । एव—या पkटपणे

आ ण गुणांच2 करण2 । कृ9तच2 ज2 ॥ १०३१ ॥ गुणां=या साहाgयाने काय. करणे
ह2 Lप हे छाया । पैल जळ हे माया । सावल#, मग
ृ जळाचा भास
ऐसा 9नवाडु धनंजया । जे(व कbजे ॥ १०३२ ॥ 1नण.य
तेण2 पाड2 अजुना । कृ9तपु8ष(ववंचना । $या !माणे, ववेचन
जेया3चया मना । गोचर जाल ॥ १०३३ ॥ पkटपणे कळले आहे
तो शर राचे9न मेळ2 । कLं कां कमs सकळ2 । संगतीने कम[ कl दे

ू 2 न मैळे । तैसा असे ॥ १०३४ ॥

प]र आकाश धम धरु ाने मळत नाह#
आ3थले9न दे ह2 । जो नेघेपे दे हमोह2 । असूनह#, दे हासMतीत अडकत नाह#
दे ह गेलेयां नोहे । पन
ु र(प तो ॥ १०३५ ॥ पुEहा जEमाला येत नाह#
ऐसा तेया एकु । उपका8 अलौ#लकु । $या=यावर वल7ण उपकार करतो
कृ9तपु8ष(ववेकु । कर पM गा ॥ १०३६ ॥
प]र हा3च अंतर ं । (ववेक भानू3चया पर । हे च %ान अंतरात सूया.सारखे Jया
उदै जे त2 अवधार ं । उपाये बहुत ॥ १०३७ ॥ उपायांनी !का<शत होते ते

{यानेना$म1न पOयिEत के†चदा$मानमा$मना ।

अEये सांoयेन योगेन कम.योगेन चापरे ॥ २५ ॥
कोणी एकु सुभटा । (वचाराचां आ3गठां ।
आBमानाBमxकटा । पुट दे उनी ॥ १०३८ ॥
सतीसह वानीभेद । तोडौ9नयां 9न(ववाद ।
9नव|डती शु$ । आपणप2 ॥ १०३९ ॥
तेया आपणपेयाचां पोट ं । आBम यानाचेया दठc ।
दे खती गा xकर ट । आपणप2 3च ॥ १०४० ॥
आ णक पM दै वबग2 । 3चBत दे ती सांlययोग2 ।
एक ते आंगलग2 । कमाचे9न ॥ १०४१ ॥
महान वीरा, वचारlपी शेगडीत
;हणकस सोEयाला, मुशीत तापवून
छ$तीस अना$म त$वां=या ह#न कसाचा
फरक नाह#सा कlन, आ$मत$व
आ$मlपा=या ;ठकाणी, Lkट#ने
वतःलाच
दै वयोगाने, योगाचे आचरण कlन, काह#जण
कम.योगा=या साहाgयाने आ$मlप पाहतात

अEये $वेवमजानEतः $ु वाऽEयेeय उपासते ।

तेऽ प चा1ततरं $येव म$ृ यंु 1ु तपरायणः ॥ २६ ॥

येण2 येण2 कार2 । 9न.तर9त साचोकार2 । 1नःसंशय त4न जातात

ह2 भवकाऊर2 । आघव2 3च ॥ १०४२ ॥ संसारभय
प]र ते क]रती ऐस2 । अ#भमानु दवडू9न दे स2 । अ<भमान दे शोधडीला लावून
एकांचय
े ा (व वास2 । ट2 कती बोला ॥ १०४३ ॥ ग4
ु =या श^दांवर पण
ू . वOवास ठे वतात
जे हता हत दे खती । हा9न कणवा घेपती । कोणाची हानी झाqयास $यांना दया येते
पुसौ9न सीणु ह]रती । दे ती सुख ॥ १०४४ ॥ वचारपूस कlन दःु ख हलके करतात
तेयांच9े न मुख2 ज2 9नगे । तेतुल2 आदर2 चांग2 । आदराने व चांगले ऐकून
आइकौ9नयां आंग2 । मन2 होती ॥ १०४५ ॥ शर#र मनाने गु4lप होतात
तेयां आइकणेयां3च नांव2 । ठे (वती गा आघव2 । $यांना ऐकUयासाठV कामे बाजल
ू ा ठे वतात
तेया अFरांसीं जीव2 । क]र9त लोण ॥ १०४६ ॥ जीव ओवाळून टाकतात
तेह अंतीं क(प वजा । इया मरणाणवसमाजा- । म$ृ युlप सागरा=या समुदायातून
पासौ9न 9नगती वोजा । गोम टया ॥ १०४७ ॥ बाहे र पडतात, चांगqया !कारे
ऐसेसे हे उपाये । बहुवस एथ पाहे । असंoय
जाणावेया होये । एकb व.तु ॥ १०४८ ॥ एक परfXह जाणUयासाठV
आतां असो हे बहुत । पM सवाथाच2 म3थत । मंथन कlन काढलेले
#स$ांतनवनीत । दे वX तज
ु ॥ १०४९ ॥ <सIांतlप लोणी
एतुले9न पांडुसुता । अनभ
ु वु लाहाणा आइता । आ$मानुभवाचा अनायासे लाभ होणार आहे
येर तंव तुज होतां । सायास नाह ं ॥ १०५० ॥ परfXहlप होUयासाठV इतर कkट नाह#त
Eहणौ9न ते बु($ रचूं । मतवाद हे खांचूं ।
सोल ंव 9नवचूं । फ#लताथ3च
ु ॥ १०५१ ॥
याव$संजायते कं†च$स$$वं थावरजंगमम ् ।
7े87े8%संयोगा$त व I भरतष.भ ॥ २७ ॥
प]र FेU ु एण2 बोल2 । तुज आपणप2 ज2 दा(वल2 ।
आ ण FेU सां9घतल2 । आघव2 ज2 ॥ १०५२ ॥
तेया येरयेरांचां मेळीं । होईजे भूतीं सकळीं ।
अ9नलसंग2 स#लल ं । कoलोळ जैसे ॥ १०५३ ॥
कां तेजा आ ण उखरा । भेट जालेयां वीरा ।
मग
ृ जळाचेया पूरा । Lप होये ॥ १०५४ ॥
नाना धाराधरधार ं । झळं बलेयां वसुंधर ।
उ ठजे जे(व अंकुर ं । नाना(वधीं ॥ १०५५ ॥
तैस2 चराचर आघव2 । ज2 कांह ं जीवु नाव2 ।
त2 तX उभययोग2 संभवे । ऐस2 जाण ॥ १०५६ ॥
एयालागी अजुना । FेU ा धाना ।
पासौ9न न होती #भQना । भूत@यAती ॥ १०५७ ॥
समं सव[षु भत
ू ेषु 1तkठEतं परमेOवरम ् ।
वनOय$ व वनOयEतं यः पOय1त स पOय1त ॥ २८ ॥
पM पटBव तंतु नोहे । त]र तंतुव23च त2 आहे ।
ऐसां खोल ं डोळां पाह2 । ऐAय ह2 गा ॥ १०५८ ॥
भूत2 आघवीं3च होती । एका3चं एxकं आहाती ।
प]र पM भूत तीतीं । वेगळीक असे ॥ १०५९ ॥
यांचीं नाव2 ह आनान2 । अना]रसीं वतन2 ।
वेषह #सनाने । आघवेयांचे ॥ १०६० ॥
ऐस2 दे खौ9न xकर ट । भेद ु सू#स हन पोट ं ।
त]र जQमा3चया कोट । न लाहसी 9नगX ॥ १०६१ ॥
<सIाEत बु Iकौशqयाने मांडू, वरोधी
मतांचे खंडन कl, शुI मम. सांगू
या श^दाने, आ$मत$$व
दोघां=या संबंधाने, !ाणीमा8 1नमा.ण होतात
वाwयामळ
ु े पाUयावर लाटा 1नमा.ण होतात
सूय,. माळरान, गाठ पडqयावर
पूर LOयमान होतो
कंवा मेघां=या धारांनी पa
ृ वी <भजqयावर
नाना !कारचे अंकुर उगवतात
जीव या नावाने ओळखले जाणारे
दोघां=या संगाने उ$पEन होते
!कृती व पु4ष यां=यापासून
!ाsणमा8
व 8पण, धा`यांमुळेच
सू’म Lkट#ने, !कृती पु4षाचे ऐMय
सव. एक असून एकाच fXहापासून होतात
<भEन आहे त असा !$यय येतो
<भEन, वागणक
ू वेगळी
वेगवेगळे
जर मनात <भEन$वाचा भेद बाळगलास, जEम
म$ृ यू फेwयांतून बाहेर पडू शकणार नाह#स
पM नाना योजनशीळ2 । द घs वk2 वतुळ2 । वेगवेगŠया उपयोगाला येणार#, लांबट
होती एxक3चय2 फळ2 । तुंpबणीये ॥ १०६२ ॥ वाकडी, गोल, भोपळी=या वेलाची
होतु कां उजू वांकुड2 । प]र बोर च2 ह2 न मोडे । सरळ, बोर#चे लाकूड यात बदल होत नाह#
तैसीं भूत2 अवघड2 । प]र व.तु उजू ॥ १०६३ ॥ वेडीवाकडी, fXह सरळ
अंगारकणीं बहुवसीं । उ=णता समान जैसी । 1नखाwया=या असंoय ;ठण`यांत
तैसा नाना जीवराशीं । परे शु असे ॥ १०६४ ॥ जीवसमुदायात, परमा$मा
गगनभर ं धारा । प]र पाणी एक3च वीरा ।
तैसा या भूताकारा । सवाƒगीं तो ॥ १०६५ ॥ !ाsणमा8ा=या शर#रात
ह2 भूतqाम (वषम । प]र व.तू ते एथ सम । !ाणी समद
ु ाय, <भEन, परfXह
घटमठcं @योम । िजयापर ं ॥ १०६६ ॥ घटातील व मठातील आकाश
हा नासतां भूताभासु । एथ आBमा तो अ(वनाशु । ना<शवंत. बाजूबंद आ;द दा†गEयांम{ये
जैसा केयूरा दकbं कसु । सोनेयांचा ॥ १०६७ ॥ शुI कसाचे सोने असते
एवं जीवधमह नु । जो जीवांसीं अ#भQनु । परमा$मा जीवह#न व धम.ह#न आहे व
दे खे तो सुनयनु । ा9नयांमाजीं ॥ १०६८ ॥ जीवांपासून <भEन नाह#, डोळस
ानाचां डोळां डोळसां- । माजीं डोळसु तो वीरे शा । %ानच7ु !ाxत झाqयामुळे
हे .तु9त नोहे बहुवसा । भाOयाचा तो ॥ १०६९ ॥ थोर

समं पOयिEह सव.8 समवि थतमीOवरम ् ।

न ;हन $या$मना$मानं ततो या1त परां ग1तम ् ॥ २९ ॥

जे गुण2 iय धोकट । दे हधातुची pUकुट । Eहा)याची धोपट#, वात प$त कफ

पांचमेळावयाची वोखट । दा8ण हे ॥ १०७० ॥* पंचमहाभूतांची वाईट, भयंकर
ह2 उघडी पांचवेउळी । पंचधां आंगीं लागल । पाच नां`यांची इंगळी, पाच !कारची
जीवपंचानना सांपडल । ह]रणीकुट हे ॥ १०७१ ॥ ** जीवlपी <संहाला, हरणाचे घर

* दे ह हा गण
ु व इं;bये ठे वलेल# वाईट व भयंकर धोपट# असून कफ, वात प$त हे ‘8धातू व
पंचमहाभूते यांनी बनलेल# आहे

** पंच वषयां=या नां`या मारणार# पाच नां`यांची इंगळी असून पंचइं;bयां वारे अंगाला डसते
ऐसां असौ9न इये शर र ं । कोणु 9नBयबु$ीची सुर । (1न$यभावा=या वचाराने अ1न$यभावाचा
अ9नBयभावाचां उदर ं । दाट 3चना ॥ १०७२ ॥ नाश कर#त नाह#) सुर# खप
ु सत नाह#
प]र इये दे ह ं असतां । जो नये3च आपणेयां घाता । %ानी दे हबुIीने आपला घात कlन घेत नाह#
आ ण शेखीं पांडुसुता । ते3थ3ं च #मळे ॥ १०७३ ॥ शेवट# परfXहा=या ;ठकाणी
जेथ योग ाना3चया ौढ । वोलांडू9न जQमकोडी । सामaया.न,े कोट# जEम, fXह वlपातन
ू
न 9नगX इया भाषा बुडी । दे ती योगी ॥ १०७४ ॥ बाहे र न पडUया=या 1नOचयाने म`न होतात
ज2 आकाराच2 पैल तीर । ज2 नादाची पैल मेर । पल#कडचा (1नराकार), सीमा (श^दातीत)
तुय•च2 मािजघर । पर„Eह ज2 ॥ १०७५ ॥ समाधी अव थेचे माजघर
मोFासकट गती । जेथ2 येती (व6ांती । अव था
गंगा द अपांपती । स]रता जे(व ॥ १०७६ ॥ समुbापाशी येतात
त2 सुख एण2 3च दे ह2 । पाये पाखाळ णयां लाहे । याच, धU
ु यासाठV लाभते (पुkकळ)
जो भूतवैषEय2 नोहे । (वषमबु$ी ॥ १०७७ ॥ <भEनतेमुळे, भेदाभेद करणार#
द पांचय
े ा कोडी जैस2 । एक3च तेज स]रस2 । कोpयावधी ;द)यांत, सारखे
तैसा जो असतु3च असे । सवU ईशु ॥ १०७८ ॥ असतोच
ऐसे9न समBव2 पांडुसुता । जीव2 जो दे खे समता । जीवांना समभावाने पाहतो
तो मरणा आ ण जी(वता । नांगवे फुडा ॥ १०७९ ॥ खरोखर सापडत नाह#
Eहणौ9न तो दै वागळा । वानीत असX वेळोवेळां । भा`यवान Xहणून आXह# तुती करतो
जे साEयसेजे डोळां । लागला जेया ॥ १०८० ॥ साXय4पी शgयेवर

!कृ$यैव च कमा.sण ‹यमाणा1न सव.शः ।

यः पOय1त तथाऽऽ$मानमकता.रं स पOय1त ॥ ३० ॥

आ ण मनोबु($ मुख2 । कमs िजय2 अशेख2 । मन व बुIी यां=या वारे जी सव. कम[
कर कृती3च ह2 दे खे । साच2 जो गा ॥ १०८१ ॥ होतात, खरे खरु े
घर ंचीं राहाटती घर ं । घर कांह ं न कर । घरातील माणसे, वावरतात
अt धांवे अंबर ं । अंबर त2 उग2 ॥ १०८२ ॥ ढग, ि थर
तैसी कृ9त आBम भा । खेळे गुणीं (व(वधारं भा । * आ$म!काशाने, ‘8गुणांची व वध काय[
येथ आBमा तो वोथंबा । नेण2 कोण ॥ १०८३ ॥ आधारखांब, कोण कम. करते हे

* !कृती आ$म!काशाने ‘8गण

ु ां=या साहाgयाने वेगवेगŠया कमा„चा खेळ खेळते
ऐसे9न एण2 9नवाड2 । जेयाचां जीवीं उिजवड2 । 1नण.याने, %ानाचा !काश पडतो
अकत•यात2 फुड2 । दे खल2 तेण2 ॥ १०८४ ॥ अक$या. आ$Xयास पkटपणे पा;हले

यदा भत
ू पथ
ृ `भावमेक थमनप
ु Oय1त ।
तत एव च व तारं fXह संप यते तदा ॥ ३१ ॥

येyहवीं तM3च अजुना । होईजे „EहसंपQना । ते)हाच

जM इया भूताकृती #भQना । दसती एकbं ॥ १०८५ ॥ एका परमा$म व4पात
लहर जै#सया जळीं । परमाणुक णका .थळीं । ज<मनीवर
र मीकर मंडळीं । सूयाचां जे(व ॥ १०८६ ॥ सूय. करण, सूयम
. ंडळावर
नात]र दे ह ं अवेव । मनीं आघवे3च भाव । अवयव
(व.फु#लंगीं सव । वQह ं एकbं ॥ १०८७ ॥ सव. ;ठण`यांत एकच अ`नी वास करतो
तैसे भूताकार एकाचे । दठc ]रगे जM साच2 । एका fXहाचे, Lkट#ला समजते, जहाज
तM3च „EहसंपBतीच2 । ताLं लागे ॥ १०८८ ॥ हाती लागते (संसार तरUयासाठV)
मग िजये9तयेकडे । „Eह3च दठc उघडे । Lkट#ला fXहच पkट ;दसते
xकंबहुना जोडे । अपार सुख ॥ १०८९ ॥ !ाxत होते
एतुले9न तुज पाथा । कृ9तपु8षवेव.था । रचना
ठाय2ठावो ती9तपंथा । माजीं जाल ॥ १०९० ॥ यथाथ.पणे !चीतीस आल#
अमत
ृ जैस2 ये चळ
ु ा । कां 9नधान दे खजे डोळां । हाता=या ओंजळीत यावे, ठे वा
तेतुला िजवाळा । मानावा हा ॥ १०९१ ॥ लाभ
वांच9ू न जा#लये 9तती । घर बांधण2 ज2 3चBतीं । <शवाय, अनुभव मनात Lढ करायचा
त2 आतां ना सुभiापती । इयावर ॥ १०९२ ॥ एव—यात नको
त]र एक दो9न ते बोल । बो#लजती सखोल । सांगेन, गूढ अथा.चे
दे { मनाची वोल । मग ते घे{ ॥ १०९३ ॥ तारण Xहणून दे (मन एकाd कर)
ऐस2 दे व2 Eह णतल2 । मग बोलX आद]रल2 । सुरवात केल#
तेथ अवधानाचे केल2 । सवाƒग येर2 ॥ १०९४ ॥ अजुन
. ाने एकाd†च$त केले

अना;द$वािEनगण
ु. $वा$परमा$मायम)ययः ।
शर#र थोऽ प कौEतेय न करो1त न <लxयते ॥ ३२ ॥
त]र परमाBमा Eह णपे । तो ऐसा जाण .वLप2 । Jयाला Xहणतात
जळीं जळ2 न #लंपे । सूयु जैसा ॥ १०९५ ॥ ओला होत नाह#
कां जे जळा आद ं पाठcं । तो असतु3च असे xकर ट । पूव* व नंतर असतोच
माजीं pबंबे त2 दठc । आ णकां3चये ॥ १०९६ ॥ !1त‘बं‘बत होतो, इतरां=या Lkट#ने
तैसा आBमा दे ह ं । आ3थ Eह णपे ह2 कांह ं । दे हात असतो
ं ा तेथ ॥ १०९७ ॥
साच2 त]र नाह ं । तो जे3थच हे काह# खरे नाह#
आ]रसां मुख जैस2 । pबंबलेया नांव असे । !1त‘बं‘बत झाqयावर मुख Xहणावे
दे ह ं वसण2 तैस2 । आBमतBBवा ॥ १०९८ ॥ वा त)य करणे
तेया दे हा Eहणती भेट । हे सपाई 9नज~व गोठc । आ$Xयाचा दे हाशी संबंध, पण
ू प
. णे अथ.ह#न
वारे या वाळुवे गांठc । क2ह आहे ॥ १०९९ ॥ वाwयाची वाळूबरोबर गाठ बांधणे
आगी आ ण पीसां । दोरा सुवावा कैसा । घालावा, आकाशाला पाषाणाचा सांधा
केउता सांदा आकाशा । पाखाण2 सी ॥ ११०० ॥ कसा जोडावा?
एक 9नगे पूव•कडे । एक त2 पि चमेकडे ।
9तये भेट चे9न पाड2 । संबंधु हा ॥ ११०१ ॥ $यांची भेट होUया!माणे
उिजयेडा आ ण आंधारे या । जो पाडु मत
ृ ा उभेया । संबंध, जीवंत असलेqयाचा
तो3च गा आBमेया । दे हा जाण ॥ ११०२ ॥
राUी आ ण दवसा । कनका आ ण कापुसा । सोने
अपाडु कां जैसा । तैसा3च हा ॥ ११०३ ॥ <भEनता
दे ह तंव पांचांच2 जाल2 । कमाचां गुणीं गंथ
ु ले । धा`यात गंफ
ु ला आहे
भंवतसे चाकbं सूदल2 । जQममBृ यूचां ॥ ११०४ ॥ च‹ात घातqयामुळे फरतो
ह2 काळानळाचां तXडीं । घातल लो णयाची उं डी । काळाि`न=या
मासी पांखु पाखडी । तंव ह2 सरे ॥ ११०५ ॥ पंख हलवते, नाह#से होते
ह2 (वपाय2 आगी पडे । त]र भ.म होऊ9न उडे । चक
ु ू नपण
जाल2 वाना व]रपड2 । त]र ते (व=ठा ॥ ११०६ ॥ कु‰या=या हाताला लागला
यां चक
ु े दोQह ं काजां । त]र होये xk#मचा पुंजा । !कारातून वाचला, कzयांचा ढ#ग
ऐसा प]रणामु क(प वजा । क मळु गा ॥ ११०७ ॥ दे हाचा पNरणाम वाईट असतो
या दे हाची हे दशा । आ ण आBमा तो एथ ऐसा ।
पM 9नBय #स$ आपैसा । अना दपण2 ॥ ११०८ ॥ सहजपणे, शाOवतपणे
सकळु ना 9न=कळु । अxkयु ना xkयाशीळु ।
कृशु ना .थळ
ु ु । 9नगुणपण2 ॥ ११०९ ॥
आभासु ना 9नराभासु । काशु ना अ काशु ।
अoपु ना बहुवसु । अLपपण2 ॥ १११० ॥
]रता ना भ]रतु । र हतु ना स हतु ।
मूतु ना अमूतु । शूQयपण2 ॥ ११११ ॥
आनंद ु ना 9नरानंद ु । एकु ना (व(वधु ।
मोकळा ना ब$ु । आBमपण2 ॥ १११२ ॥
एतुला ना तेतुला । आइता ना र3चला ।
बोलता ना उगला । अलFपण2 ॥ १११३ ॥
सिृ =टचां होणां न रचे । सवसंहार2 न व2 चे ।
आथी नाथी या दोह ंच2 । पंचBव तो ॥ १११४ ॥
मवे ना चच• । वाढे ना खांचे ।
(वटे ना व2 चे । अ@ययपण2 ॥ १११५ ॥
एवंLपु पM आBमा । दे ह ं ज2 Eहणती ( योBतमा ।
त2 मठाकार ं @योमा । नांव जैस2 ॥ १११६ ॥
तैस2 तेया3चये अनु.यूती । होती जाती दे हाकृती ।
तो घे ना सांडी सुमती । जैसा तैसा ॥ १११७ ॥
अहोराU2 जैसीं । येती जाती आकाशीं ।
आBमसBत2 तैसीं । दे ह2 जाण ॥ १११८ ॥
Eहणौ9न इय2 शर र ं । कांह ं करवीं ना कर ।
आइताह @यापार ं । सgजु नोहे ॥ १११९ ॥ *
यालागीं .वLप2 । उणा पुरा नेघेपे ।
ह2 असो तो न #लंपे । दे ह ं दे ह2 ॥ ११२० ॥
यथा सव.गतं सौ’Xयादाकाशं नोप<लxयते ।
सव.8ावि थतो दे हे तथाऽऽ$मा नोप<लxयते ॥ ३३ ॥
* !कृतीने केलेqया कामाला साहाgय करUयासह# तो तयार नसतो
पूण,. अपूण,. 1निk‹य, कम.रत
बार#क, जाड, 1नगुण
. असqयामुळे
LOय, अLOय, !काशणारा
कमी, जा त, lप नसqयामळ
ु े
Nरकामा, कशा<शवाय, कशास;हत
साकार, 1नराकार, अि त$व नसqयामुळे
आनंदयुMत, आनंदर;हत, अनेक
मुMत, आ$मत$$व असqयामुळे
एवढा, तेवढा, वयंभू, 1न<म.लेला
मुका, जाणUयास कठVण असqयाने
उ$प$तीने उ$पEन होत नाह#, नाश पावत
नाह#, असणे, नसणे, लय थान
मोजला वा बोलला जात नाह#, कमी होत
नाह#, खराब, खच. होत नाह#, अ वनाशीपणे
अशा !कारचा, दे हात असणारा
मठातील पोकळीला मठाकाश Xहणणे
अखंड )यापक$वामुळे
दे ह धारण कर#त नाह# व सोडत नाह#
;दवस व रा8ी, आ$Xया=या अि त$वामळ
ु े
दे हांची उ$प$ती व लय होतात
कlन घेत नाह# कंवा कर#त नाह#
अपूण$. व वा पूण$. व यांनी <लxत होत नाह#
दे हात असूनह# दे हाने <लxत होत नाह#
अगा आकाश क2 नाह ं । ह2 न ]रगे3च कवण2 ठा{ । कोठे , $याला कोठे !वेश नाह#?
प]र काइसे9नह ं कह ं । गादे 3चना ॥ ११२१ ॥ म<लन होत नाह#
तैसा सवU सवदे ह ं । आBमा असतु3च असे पाह ं ।
प]र संगदोष2 एक2ह ं । #लnतु नोहे ॥ ११२२ ॥ इं;bयां=या संगतीने वकार पावत नाह#
पुढतपुढती एथ2 । ह2 3च लFण 9न8त2 । पMके
जे जाणाव2 FेU ात2 । FेU(वह ना ॥ ११२३ ॥ 7े8ा<शवाय (दे हा<शवाय)
संसगs चेि=टजे लोह2 । प]र लोह tामक नोहे । हलते, लोहचब
ुं क
FेUFेU ां आहे । तेतुला पाडु ॥ ११२४ ॥ साXय
द पकाचां अच~ । राहाट वाहे घर ंची । Jयोती=या !काशात, )यवहार चालतात
प]र वेगळीक कोडीची । द पा घरा ॥ ११२५ ॥ ;दवा व घर यां=यात फारच फरक आहे
अस2 का=ठाचां पोट ं । विQह जैसा xकर ट । लाकडाम{ये, अि`न
प]र का=ठ नोहे या दठc । पा हजे जे(व ॥ ११२६ ॥ या Lkट#ने दे ह व आ$Xयाला पहावे
अपाडु नभा आभाळा । र(व आ ण मग
ृ जळा । <भEनता, ढग
तैसा3च हाह डोळां । दे खावा पM ॥ ११२७ ॥ दे ह व आ$Xयातील फरक

यथा !काशय$येकः कृ$ नं लोक<ममं र वः ।

7े8ं 7े8ी तथा कृ$ नं !काशय1त भारत ॥ ३४ ॥

ह2 आघव2 3च असो एकु । गगनौ9न जैसा अकु । आकाशातून, सूय.

कटवी लोकु । नाव2 नाव2 ॥ ११२८ ॥ जगाला वारं वार !का<शत करतो
एथ FेU ु तो ऐसा । काशकु FेUाभासा । 7े8ाचा भास !काशमान करतो
याव8त2 ह2 न पुसा । शंका नेघां ॥ ११२९ ॥ वचाl नकोस, घेऊ नकोस

7े87े8%योरे वमEतरं %ानच7ुषा ।

भत
ू !कृ1तमो7ं च वदय
ु ा.िEत ते परम ् ॥ ३५ ॥

ॐ तBस द9त 6ीम‰गव0गीतासूप9नषBसु „mम(व0यायां योगशा.Uे

6ीकृ=णाजुनसंवादे FेUFेU योगोनाम Uयोदशोऽ यायः ॥ १३ ॥

श;दतBBवसार ा । पM दे खणी ते3च ा । सार जाणणाwया अजुन

. ा, डोळस बI
ु ी
जे FेUा FेU ा । अपाडु दे खे ॥ ११३० ॥ <भEन$व
एयां दोह ंच2 अंतर । दे खावेया चतुर । फरक जाणून घेUयासाठV शहाणे लोक
ा9नयांचे 0वार । आरा3धती ॥ ११३१ ॥ दार#ंचे सेवक होतात
या3चलागीं सुमती । जो|डती तपसंपBती । बु Iमान अजुन
. ा, !ाxत कlन घेतात
शा.Uांचीं दभ
ु तीं । पो#सती घर ं ॥ ११३२ ॥ शा 8lपी दभ
ु $या गाई
योगाचेया आकाशा । वळ9घजे येवढा 3धंवसा । चढून जाUयाचे धैय,. दे ह व आ$मा
या3चया3च आशा । पु8षा#स गा ॥ ११३३ ॥ यातील फरक कळावा या इ=छे ने
शर रा द सम.त । मा9नता9त तण
ृ वत । क पटासमान
जीव2 संतांचे होत । वाहाणध8 ॥ ११३४ ॥ मनापासून, जोडे सांभाळणारे
ऐसै#सयापर । ाना3चया भरोवर । %ानाम{ये पNरपण
ू त
. ा !ाxत कlन
कL9नयां अंतर ं । 9न8ते होती ॥ ११३५ ॥ मनात 1निOचंत होतात (फरक जाणून)
मग FेUFेU ाच2 । ज2 अंतर दे खती साच2 । खरे खरु े
ान2 उQमेख तेयांच2 । वोवाळूं आEह ं ॥ ११३६ ॥ आपqया %ानाने $यां=या %ानाला
आ ण महाभूता दकbं । भेदल ं अनेकbं । महाभूते व असंoय !ाsणमा8 यांत
पसरल से ल टकb । कृ9त जे हे ॥ ११३७ ॥ वभागून, <मaया
ते शुकन#ळकाQयाय2 । न लगती लागल आहे । * जीवाला †चकटल# नसताना तशी वाटते
ह2 जैस2 तैस2 होये । ठाउव2 जेयां ॥ ११३८ ॥ आहे तसे समजले आहे
जैसी माळा ते माळा । ऐस23च दे खजे डोळां । माळ ह# माळे =या lपानेच
सपबु($ टवाळा । उखी होउनी ॥ ११३९ ॥ <मaया सप.बुIीचा नाश
कां शुिAत ते शुिAत । हे साच होये तीती । ं ला, खरोखर अनुभवाला येते
<शप
8पेयाची tांती । जाऊ9नयां ॥ ११४० ॥ ं ला चांद# आहे असा ‚म गेqयावर
<शप
तैसी वेगळी वेगळे पण2 । कृ9त जे अंतःकरण2 । आ$Xयाहून वेगळी, मनापासून जाणतात
दे खती ते मी Eहण2 । „Eह होती ॥ ११४१ ॥
ज2 आकाशाहू9न वाड । ज2 अ@यAताची पैल कड । मोठे , !कृतीचा पैलतीर
ज2 भेटलेयां अपाडा पाड । पडX नेद ॥ ११४२ ॥ असाXय साXय भेद नkट करते
आका8 जेथ सरे । जीवBव जेथ (वरे । जीवपणा नाह#सा होतो
0वैत जेथ नुरे । अ0वय ज2 ॥ ११४३ ॥ एकटे

* पोपट आपले पाय नळीला बांधले आहे त असे समजून उडUया=या !य$न कर#त नाह#
त2 परमतBBव पाथा । होती ते सवथा । आ$मा व अना$मा यां=या <भEनतेचा
जे आBमानाBमवेव.था । राजहं सु ॥ ११४४ ॥ राजहं सा!माणे 1नवाडा करणारे
ऐसा जी हा आघवा । 6ीकृ=ण2 तेया पांडवा । !कृती पु4ष वचाराचा उलगडा केला
उगाणा दधला जीवा । जीवाचेया ॥ ११४५ ॥ जीवाहून !य अशा अजुन
. ाला
एर कलशींच2 एर ं । ]रच(वजे जेयापर । एकातून दस
ु wयात ओतावे
आपणप2 तेया हर । दधल2 तैस2 ॥ ११४६ ॥ अजुन
. ाला आपले %ान ;दले
आ ण कोणा दे ता कोणु । तो नL तैसा नारायणु । अजुन
. नर तर कृkण नारायण
वर अजुनात2 कृ=णु । हा मी Eहणे ॥ ११४७ ॥ अजुन
. Xहणजेच मी
प]र असो ह2 ना3थल2 । न पुसतां कां बोल2 । नसते भाषण
xकंबहुना दधल2 । सव.व दे व2 ॥ ११४८ ॥ अजुन
. ाला आपले सव. व ;दले
कbं तो पाथु जी मनीं । अझुनी धणी न मनी । तxृ ती मानत न)हता
अ3धका3धक उताQह । वाढवीतु असे ॥ ११४९ ॥ ती\ इ=छा (ऐकUयाची)
.नेहा3चया भरोवर । आबु3थला द पु घे थोर । तेल भरपूर घालून वात सारखी केqयावर
चाड अजुनां अंतर ं । प]रसतां तैसी ॥ ११५० ॥ ;दवा मोठा होतो, इ=छा, ऐकताना
जेथ सुगरणी उदार2 । रस आ ण जेवwहार2 । सढळह ते वाढणार#, चव जाणणारे
#मळती मग अवतरे । हातु जैसा ॥ ११५१ ॥ वाढUयास व जेवUयास हात सरसावतात
तैस2 जी होतसे दे वा । तेया अवधानाचेया लवलवा । अजुन
. उ$सुकतेने ल7 दे त होता Xहणून
पाहातां वाखाण चढल2 थांवा । चौगुण2 वर ं ॥ ११५२ ॥ )याoयानाला जोर चढला, चौपट#हून जा त
सुवाय2 मेघु सांवरे । जैसा चंi2 #संधु भरे । अनक
ु ू ल वाwयाने, जमतात, भरती येते
तैसा मातला रसु आदर2 । 6ोतेयाचे9न ॥ ११५३ ॥ अजुन
. ा=या उ$कंठे मुळे रसाचा उ$कष. झाला
आतां आनंदमय आघव2 । (व व कbजैल दे व2 । दे व करतील
त2 राय2 प]रसाव2 । संजयो Eहणे ॥ ११५४ ॥
एवं जे महाभारतीं । @यास2 अ ांतमती । अमया.द बुIी=या, भीkमपवा.त, शांत
भी=मपवr शांतीं । Eह णतल कथा ॥ ११५५ ॥ रसाने भरलेल#, सां†गतल#
तो कृ=णाजुनसंवाद ु । नागर ं बोल ं (वशद ु । उ$तम श^दांत पkट कlन
सांघX दाऊं बंधु । वो(वयेचा ॥ ११५६ ॥ सांगून दाखवू, ओवीबI dंथ
नसुधी3च शां9तकथा । आ णजैल कbर वाAपथा । केवळ, वाणी=या मागा.ने सां†गतल# जाईल
जे 36ंगाराचां माथां । पावो ठे वी ॥ ११५७ ॥ शंग
ृ ाररसालाह# मागे टाकTल
दाऊं वेoहाळे दे शी नवी । जे सा हBयात2 वोजावी । मराठVचे नवे सšदय., शोभा आणील
अमत ु b ठे वी । गो|डस2पण2 ॥ ११५८ ॥
ृ ाह चक दोष दाखवील ( फके ठरवील)
बोलु वोoहावते9न गुण2 । चंiा#स घे उमाण2 । शीतलतेत, मोजमाप (मागे टाकतील)
रसरं गीं भुलवण2 । नाद ु लोपी ॥ ११५९ ॥ रसांची जाद ू नादfƒम लxु त करे ल
े ाह मना । आणी सािBBवकाचा पाQहा ।
खेचरांचय दkु ट !व$ृ तीचे लोक
6वणासव2 सुमना । समा3ध जोडे ॥ ११६० ॥ शुI मना=या लोकांना
तैसा वािOवलासु (व.ता8ं । गीताथsसी (व व भLं । श^दांचा खेळ
आनंदाच2 आवाLं । मांडूं जगा ॥ ११६१ ॥ कोट उभाl
xफटो (ववेकाची वाणी । हो कानामना िजणी । उणीव नkट होवो, असUयाचे साथ.क
दे खो आवडे ते खाणी । „Eह(व0येची ॥ ११६२ ॥ कोणीह# पाहो
दसो परतBBव डोळां । पाहो सुखाचा सोहळा । परfXह, उजाडो
]रगो महाबोधु सुकाळा । माजीं (व व ॥ ११६३ ॥ आ$म%ाना=या सुकाळात !वेश करो
ह2 9नफजैल आतां आघव2 । ऐस2 बो#लजैल बरव2 । घडून येईल, चांगले बोल#न
ज2 अ3धि=ठला अस2 परमदे व2 । 9नवBृ तीं मी ॥ ११६४ ॥ 1नविृ $तनीं माझा अंगीकार केला आहे
Eहणौ9न अFर ं सुभेद ं । उपमा लेषकXदाकXद । मम. पkट करणार#, उपमा, Oलेष या
झाडा दे ईन 9तपद ं । qंथाथासी ॥ ११६५ ॥ * अलंकारांचा सढळ वापर कlन
हा ठावोवर मात2 । पुरतेयां सार.वत2 । इतपय„त, पNरपूण. %ानाने
केल2 असे 6ीमंत2 । 6ीगु8राय2 ॥ ११६६ ॥
तेण2 जी कृपासावाय2 । मी बोल2 तेतुल2 सामाये । साहाgयाने, आपणास माEय होते
आ ण तुम3चये सभे लाह2 । गीताथु EहणX ॥ ११६७ ॥ गीताथ. सांगUयास समथ. झालो
वर तुEहां संतांचे पाये । आिज मी पातलां आह2 । चरण !ाxत झाले आहे त
Eहणौ9न जी नोहे । अटकु काह ं ॥ ११६८ ॥ अडचण उरल# नाह#
भु काि मर ं मुक2 । नुपजे जी कवतुक2 । सर वती=या पोट#, चक
ु ू नह# जEम घेत
नाह ं उणीं सामु iक2 । लZमीयेसी ॥ ११६९ ॥ नाह#, शुभ†चEहांची उणीव नसते
तैसी तुEहां संतांपासीं । अ ानाची गोठc काइसी । गोkट कोठून असणार?
यालागीं नवरसीं । व8षेन मी ॥ ११७० ॥ नवरसांचा वषा.व कर#न

* dंथाथा.सह !$येक पदाचे पkट#करण दे ईन

xकंबहुना आतां दे वा । अवस8 मज दे यावा । सं†ध यावी
ानदे वो Eहणे बरवा । सांघैन qंथु ॥ ११७१ ॥ चांगqया !कारे

इ9त 6ी ानदे व(वर3चतायां भावाथद (पकायां Uयोदशोऽ यायः ॥