Poljoprivredna i medicinska škola

Bijeljina

MATURSKI RAD

~Njega bolesnika na traumatologiji i ortopediji~

Učenik: Mentor:
Aleksandar Danilović IV5 Prof.dr Jelena Cvijetinović

Bijeljina,maj 2012.
Sadržaj:

Uvod ...............................................................................................................3

1.Uzroci povreda ...........................................................................................4

1.1.Klasifikacija povreda

2.Medicinski tretman povreda.....................................................................6

2.1 Medicinska rehabilitacija pacijenata sa povredom lokomotornog aparata
2.2. Principi rehabilitacije
2.3. Timski rad u rehabilitaciji

3.Njega pacijenta sa povredom lokomotornog aparata…………………8

3.1.Podijele njege po sadržaju
3.2.Podijela njege po intenzitetu aktivnosti
3.3.Proces zdravstvene njege kod povreda lokomotornog aparata
3.4.Plan zdravstvene njege bolesnika

4.Prevencija potencijalnih problema…………………………………….10

4.1. Prevencija psihotraume
4.2. Prevencija kontraktura
4.2.1. Pozicioniranje
4.2.2. Primjena aktivnih i pasivnih pokreta
4.2.3. Vertikalizacija
4.2.4 Sprovodjenje aktivnosti dnevnog života

5.Prevencija dekubitusa..............................................................................14
5.1 Sanacija dekubitusa

6. Prevencija specifičnih komplikacija kod povreda................................15

6.1. Preventivno korektivna pomagala

7.Zaključak..................................................................................................16

Literatur...................................................................................................... 17

2
Uvod:

Lokomotorni aparat je skup više elemenata koji učestvuju u procesu kretanja. Njega
sačinjavaju: kosti, zglobovi, mišići, ligamenti, tetive, a krvotok i nervni sistem učestvuju
u metaboličkim procesima i kontroli pokreta. Da bi ovaj sistem djelovao pravilno svaki
od ovih elemenata treba da bude uključen u zajednički funkcionalni sistem što
omogućava složenu radnju kretanja.
Veliki je broj uzroka koji dovode do oštećenja funkcije lokomocije. U praksi se
najčešćemo srećemo sa traumatskim oštećenjem lokomotornog sistema, pa se trauma
može uzeti kao tipični predstavnik oštećenja lokomotornog sistema. Traumatsko
oštećenje lokomotornog sistema podrazumijeva sva oštećenja koja nastaju uslijed
djelovanja sila koje su veće od elastičnosti tkiva koja ulaze u sastav lokomotornog
aparata.
U ukupnoj patologiji ljudi traumatizam zauzima značajno mijesto i predstavlja uzrok
velikog procenta smrtnosti i onesposobljenosti populacije. Zbog toga je adekvatan
medicinski tretman koji sačinjava liječenje i rehabilitacija veoma značajan u smanjenju
smrtnosti i invaliditeta.
Zdravstvena njega je prisutna u obe faze tretmana povreda. Medicinska sestra-tehničar
zauzima značajno mijesto u rehabilitacionom timu. Zdravstvena njega ima specifične
karakteristike po sadržaju i različit intenzitet, od standardne do intenzivne njege. Ona se
mora planirati i sprovoditi u kordinaciji sa ostalim metodama zdravstvenog tretmana.

3
1. Uzroci povreda
Najčešći uzroci povreda lokomotornog sistema su mehaničke traume. One mogu biti
poslijedica padova, saobraćajnih nesreća, udara tupim predmetom, oštrim predmetom,
vatrenim oružjem, povredama na radu i drugim uzrocima. Saobraćajni udesi su najčešći
uzrok višestrukih povreda, dok padovi i medjuljudsko nasilje predstavlja većinu ostatka.

1.1. Klasifikacija povreda

Zavisno od veličine sile i načina njenog dijelovanja, povreda može biti otvorena i
zatvorena.
Zatvorene povrede: commotio-potres tkiva, contusio-nagnječenje, distensio-istegnuće
tkiva,ligamenata i tetiva, distorsio-uganuće, subluxsatio-dijelimično iščašenje zgloba,
luxatio-potpuno iščašenje zgloba, fissura-naprsnuće kosti, infractio-dijelimično
razdvajanje kosti, fractura-prekid kontinuiteta kosti.

Sl.1 nagnječenje Sl.2.uganuće Sl.3. fractura

Kontuzija

Nagnječenje nastaje dejstvom tupe dinamičke sile. U mehanizmu nastanka kontuzije

dijeluje sila pritiska. Pod dejstvom ovih sila dolazi do manjih ili većih oštećenja tkiva. Na
koži može doći do ekskorijacija, hematoma, do krvarenja u mišićima i stvaranja
hematoma, do stvaranja subperiostalnog hematoma u periostu, a u predjelu zglobnih
struktura do stvaranja intraartikularnih hematoma. Klinički se kontuzika manifestuje
bolom, otokom, krvnim podlivima, ograničenom funkcijom.

Distorzija

Distorzije ili uganuća predstavljaju skup povreda ligamenata, kapsule, sinovije i tetivnih
pripoja. Mehanizam povrede je u nekontrolisanim i preteranim fiziološkim pokretima u
nekom zglobu. Na osnovu mehanizma nastanka, pogodjenog anatomskog segmenta i
odgovora segmenta na traumu, razlikujemo tri stepena distorzije:
1. Stepen-elongacione distorzije predstavljaju najčešći i najlakši stepen povrede,
gdje dolazi do istezanja ligamentnog aparata, kapsule i sinovije. Nastaje bol, pokreti su
ograničeni i bolni a povrijedjeni štedi zahvaćeni anatomski segment.
2. Stepen-laceracione distorzije,kod kojih je intenzitet povreda mnogo veći. Dolazi
do dijelimičnog prekida kontinuiteta ligamenata i sitnih krvnih sudova. Javlja se

4
 iznenadni bol, otežan oslonac, a zglob je u analogičnom položaju. Hematom
nastaje brzo i sukcesivno.
3. Stepen-rupturacione distorzije najteži je stepen distorzije sa prekidom
kontinuiteta ligamenata kapsule i nekih vaskularnih elemenata. U momentu
traume dolazi do potpune afunkcije. Klinički se vidi nefiziološki položaj zgloba,
otok, krvni podliv, bolnost, a aktivni pokreti se ne izvode.

Luksacije

Iščašenja su povrede zglobova kod kojih dolazi do dislokacije zglobnih površina pod
dejstvom prekomijernih sila koje obavezno dovode do cijapanja zglobne kapsule i ostalih
struktura. Luskacija može biti dijelimična i potpuna. S obzirom na vrijeme
nastanka,luskacije dijelimo na svježe (recesne) i zastarjele (invetarata). Etiološki,
luksacije nastaju kao poslijedica dijelovanja direktne i indirektne sile. Pod dejstvom
direktne sile vrlo često dolazi i do preloma kosti. Češće nastaju dejstvom indirektne sile,
pri kojoj zglob dolazi u nefiziološki položaj, te izaziva lezije ligamentnog aparata i
zglobne kapsule. Patološko-anatomski, dolazi do povreda krvnih sudova ligamenata i
zglobne kapsule, dok je zglobna hrskavica po pravili nepovrijedjena.

Sl.4. Iščašenje Sl.5. Potpuno iščašenje

Frakture

Pod frakturom podrazumijevamo dijelimičan ili potpun prekid kontinuiteta kosti, koji
nastaje pod dejstvom neke mehaničke sile, kada sila predje granicu elastičnosti kosti.
Prema očuvanosti kontinuiteta kože i sluzokože,frakture dijelimo na: otvorene sa
prekidom kontinuiteta kože i sluzokože,zatvorene sa očuvanim kontinuitetom kože.

Sl.6. Otvoreni prijelom kosti Sl.7. Zatvoreni prijelom kosti

5
Prema jačini sile koja djeluje prelomi mogu biti: traumatski, patološki (sila djeluje na
patološki izmjenjenu kost, minimalna trauma izaziva prelom), prelom uslijed zamora. Na
osnovu dislokacije prelome možemo podijeliti na: inpaktiranje, dislocirane (pomijeranje
fragmenata po širini, po dužini, ugaona dislokacija), segmentalne (kada je kost
polomljena na više dijelova). Prema obliku prijelomne linije možemo ih podijeliti na:
poprečne, kose ili spiralne, kominutivne, kraš prelomi, prelom u obliku zelene grančice.

Otvorene povrede: ubodna rana (vul.punctum), posijekotina (vul.scissum), nagnječina

(vul.contusum), razderotina (vul.lacerum), nagnječeno razderana rana
(vul.lacerocontusum), ujedina (vul.morsum), smrskotina (vul.conquassatum), traumatska
amputacija (amputacio).

Sl.8. posijekotina Sl.9. razderotina Sl.10. Ujed psa

Rane nanesene vatrenim oružjem: ustrelina (vul. Sclopetarium), eksplozivna rana (vul.
Explosivum)

2. Medicinski tretman povreda

Medicinski tretman započinje od momenta povredjivanja i ukazivanje prve pomoći, a

zatim hitne medicinske pomoći. Često rezultati liječenja i rehabilitacije zavise od brzine I
stručnosti ukazivanja prve pomoći. Teže povrede, posebno otvorene rane, luksacije i
fracture,obavezno provodi hirurški tim, koji primjenom hirurških metoda ima za cilj
potpuno izlječenje i otklanjanje posljedica, smanjenje posljedica ili stvaranje preduslova
da se rehabilitacijom postigne što veći stepen osposobljavanja. Zbog poslijedica povreda
koje se ogledaju u smanjenju ili gubitku funkcije kretanja pacijenti prolaze kroz program
rehabilitacije odnosno ponovnog uspostavljanja funkcije lokomotornog aparata.

2.1 Medicinska rehabilitacija pacijenata sa povredom lokomotornog aparata

Rehabilitacija je proces krajnjeg mogućeg osposobljavanja lica sa onesposobljenjem,

kroz razvijanje do maksimuma njegovih, fizičkih, mentalnih, profesionalnih i socijalnih
sposobnosti.
Medicinska rehabilitacija obuhvata aktivnosti koje se provode u zdravstvenim
ustanovama a čiji je cilj izliječenje aktuelne bolesti ili povrede, smanjenje njegovih
poslijedica na organizam i razvijanje preostalih psihičkih i fizičkih sposobnosti.

6
Profesionalna rehabilitacija je onaj dio kontinuiranog I kordinisanog procesa
rehabilitacije koji pruža mogućnost profesionalne orijentacije, obučavanje I selektivno
zapošljavanje osoba sa nesposobnošću.
Socijalna rehabilitacija predstavlja sastavni dio rehabilitacije od početka, vezan je za
zdravstvene ustanove, porodicu, radnu organizaciju, društveno političke organizacije sa
ciljem potpune resocijalizacije sa nesposobnošću.

2.2. Principi rehabilitacije

- rani blagovremeni početak

- kontinuitet rada
- multidisciplinarni tretman uz timski rad medicinskog osoblja
- individualni pristup
- aktivno učešće pacijenta
- razvijanje preostalih sposobnosti

2.3. Timski rad u rehabilitaciji

Članovi rehabilitacionog tima su :

1. Ljekar rukovodilac ili kordinator rehabilitacionog tima

2. Specijalista za fizikalnu medicinu I rehabilitaciju
3. Ljekar konsultant druge specijalnosti kao saradnik
4. Kod povrijeda hirurg
5. Viša medicinska sestra
6. Viši fizioterapeut
7. Radni terapeut
8. Psiholog
9. Socijalni radnik
10. Ortopedski tehničar
11. Majstor-instruktor za profesionalnu obuku

Uloga ljekara
Po strukturi službe, ljekar je prvi član tima. Od njega počinje organizovana rehabilitacija,
jer on pronalazi i uključuje osobu sa onesposobljenjem u ovaj proces. Prvi koraci u ovom
su medicinsko-dijagnostički, a kasnije sve više medicinsko-terapijski. Često je potrebna
konsultacija sa ljekarom drugih specijalnosti.
Uloga više medicinske sestre
Ona je nosilac organizacije posla na odijeljenju i najbliži saradnik ljekaru. U
rehabilitacionom timu viša medicinska sestra-tehničar mora da dijeluje u toku
dijagnostičkog i terapijskog perioda, zatim u fazi prilagodjavanja na rehabilitacioni
postupak. Potrebno je da motiviše i ohrabri pacijenta da aktivno učestvuje u ovom
postupku. Viša medicinska sestra-tehničar je neka vrsta domaćina u zdravstvenoj
ustanovi,koja ima značajnu ulogu u procesu rehabilitacije.

7
Uloga radnog terapeuta
On se bavim organizacijom i izvodjenjem tzv. okupacione terapije, djeluje pretežno u
stacioniranim uslovima, u posebno opremljenim prostorijama za radnu terapiju. Radna
terapija predstavlja grupnu aktivnost te ima i sva socio i psihoterapijska obilježja.
Uloga višeg fizioterapeuta
Njegova uloga je vezana je za osposobljavanje i razvijanje tijelesnih sposobnosti, prije
svega izvodjenje pokreta naročito kod težih,često nepokretnih osoba. Viši fizioterapeut
djeluje nekad prije radnog terapeuta, omogućavajući pacijentu da sijedi, ustane i hoda.
Osnovni cilj fizioterapeuta je osposobljavanje za upotrebu organa za hvatanje i kretanje.
Uloga psihologa
Psiholog pruža dijagnostičko-prognostičku pomoć u rehabilitaciji. Služeći se intervjuom i
psihološkim testovima, psiholog utvrdjuje intelektualni nivo i strukturu ličnosti
bolesnika, mijeri njegove psihološke reakcije, pomaže u prevazilaženju problema nastalih
uslijed traume.
Uloga socijalnog radnika
Radi se o licu koji treba praktično da sprovede prijedlog za zaposlenje odredjene
rehabilitovane ličnosti, odnosno da pomogne u postavljanju na radon mijesto koje je za
njega preporučeno, odnosno učestvuje u pripremi svih aktivnosti i za ponovno uključenje
u socijalno okruženje.
Uloga ortopedskog tehničara
Protetičar,ovaj profil zanimanja neophodan je za rehabilitaciju težih bolesnika, sa
krupnim defektima lokomotornog aparata, kada postoji neophodna potreba da se
izgubljena ili oštećena funkcija podražava upotrebom odredjenih aparata i pomagala.
Uloga instruktora rada
To je visoko kvalifikovani radnik odredjenog zanimanja, koji ima znanje o odredjenim
radnim potrebama i mogućnostima osposobljavanja lica za rad. On usko saradjuje sa
svim ostalim članovima rehabilitacionog tima.

3.Njega pacijenta sa povredom lokomotornog aparata

Povrede sa kojima se srećemo na praksi najčešće su praćene prelomima kostiju

ekstremiteta i oštećenja kičmenog stuba. Prelomi kostiju mogu biti na jednom mijestu uz
dislokaciju koštanih fragmenata ili bez nje, zatim složeni i multifragmentalni,
komplikovani prelomi zgloba, sa povrijedom nerva. Od toga kakav je prelom u mnogome
zavisi ishod liječenja i rehabilitacija. Osnovni simptomi koštanog preloma jesu bol na
mijestu povrijede, otok, hematom i izostanak funkcije. Pored lokalnih znakova preloma,
kod povreda redovno postoji posttraumatski šok. On predstavlja reakciju organizma na
povredu tkiva. Njegovi osnovni znaci jesu : tahikardija, pad krvnog pritiska, ubrzan puls,
tahipnea, hiperglikemija i ubrazanje metabolizma.

3.1.Podijele njege po sadržaju

Opšta njega,predstavlja skup mijera i postupaka koje se preduzimaju i primjenjuju u

liječenju i osposobljavanju, nezavisno od specifičnosti oboljenja i oštećenja.

8
Specijalna njega bolesnika proučava metodiku njegovih oboljenja i primjenjuju one
metode koje zahtijeva patološko stanje organizma.
Specifična njega ima posebne zadatke po svojoj orijentaciji I krajnjem cilju u
rehabilitaciji ona podržava ukupni plan rehabilitacije i ima konačni zajednički cilj
maksimalnog osposobljavanja povrijedjenih lica.

3.2.Podijela njege po intenzitetu aktivnosti

Samonjega bolesnika sadrži postupke i uobičajene metode njege u zbrinjavanju lakših

bolesnika koje zahtijeva rad sa pacijentima
Poluintenzivna njega koja sadrži postupke za zbrinjavanje teških pacijenata, teško
pokretnih, malih beba
Intenzivna njega predstavlja najviši stepen rada, traje 24 sata a provodi se kod teških
pacijenata sa ugroženim vitalnim funkcijama, što zahtijeva, neprekidan nadzor nad
bolesnikom.

3.3. Proces zdravstvene njege kod povrijede lokomotornog sistema

Process zdravstvene njege Volš definiše kao “unaprijed odredjeni niz aktivnosti
usmijerenih na održavanje zdravlja pojedinca, a kada je zdravlje narušeno-obezbedjivanje
nivoa i kvaliteta njege koje stanje zahtijeva, ako se zdravlje nemože vratiti. Njegova
primjena treba da doprinese poboljšanju kvaliteta života što je više moguće.
Medicinske sestre značajno doprinose stvaranju uslova za samostalno zadovoljavanje
osnovnih potreba sa ograničenim funkcionalnim sposobnostima. Proces zdravstvene
njege kao metoda obuhvata osmišljene postupke koje medicinska sestra sprovodi u
odredjenim fazama:
- plan zdravstvene njege
- procijena stanja-utvrdjivanje potreba za njegom
- donošenje zaključaka-dijagnoze
- planiranje njege
- evaulacija,vrednovanja postignuća
Utvrdjivanje potreba za njegom treba da bude planirano, sistematsko i sveobuhvatno
kako bi bili obuhvaćeni svi problemi koje tim za njegu može da spriječi, riješi.

3.4. Plan zdravstvene njege bolesnika

Plan zdravstvene njege pravi viša medicinska sestra. Plan rada postavljen prvog dana nije
konačan i on preživljava mnoge izmjene, dopune i zavisi od promijene stanja pacijenta.
Plan rada obuhvata: vodjenje i čuvanje medicinske dokumentacije, sprovodjenje lične
higijene pacijenta, praćenje i evidencija vitalnih parametara, priprema odijeljena za
ljekarsku vizitu, uzimanje materijala za labaratoriju, priprema bolesnika za obroke,
priprema i podijela medikamentozne terapije, priprema korektivnih pomagala,
sprovodjenje programa nastanka komplikacija, sprovodjenje rane vertikalizacije,
uspostavljanje ritma pražnjenja bešike i debelog crijeva.
Da bi se procijenila funkcionalna nezavisnost, konstruisani su brojni testovi koji mijere

9
sposobnost bolesnika da izvrši odredjene zadatke. Pri izvodjenju svakog pojedinačnog
zadatka procijenjuje se i boduje sposobnost bolesnika.
U okviru strateških ciljeva rehabilitacije tim za zdravstvenu njegu svoje aktivnosti
sprovodi kroz medjuzavisne i samostalne intervencije uz aktivno učešće bolesnika:
1. Prevencija potencijalnih problema (psihotraume, oštećenja integriteta kože,
deformiteta na lokomotornom sistemu)
2. Edukaciju (reedukaciju za aktivnosti dnevnog života)

4.Prevencija potencijalnih problema

4.1. Prevencija psihotraume

Prevencija psihotraume koja se skoro redovno javlja kao poslijedica narušenog tijelesnog
integriteta. Stvaranje optimalnog psihofizičkog komfora značajno doprinosi jačanju
adaptivnih mehanizama bolesnika. Zbog toga je važno da sestra odmah po prijemu
procijeni koje aktivnosti samozbrinjavanja zahtijevaju a koje bolesnik uz podsticajne
mijere može sam da obavlja. Da bi se prevenirala odnosno prevazišla psihološka trauma,
neophodno je dobro osmisliti tj. organizovati slobodno vrijeme bolesnika. Estetske
vrijednosti ambijenta takodje povoljno utiču na raspoloženje. Depresivno ponašanje, koje
se manifestuje odsustvom ili odbijanjem saradnje, zahtijeva mnogo strpljenja i
razumijevanja, uz nastojanje svih članova tima da se neraspoloženje bolesnika
preusmijeri na pozitivna osijećanja. Bolesnici koji pokazuju znake regresije-infatilizacije
moraju se taktično ili energično podsticati na osamostaljivanje. Ozbiljan, profesionalan i
umirujući ton medicinske sestre u datom trenutku a po smirivanju situacije običan ljudski
razgovor najčešću su dovoljni u prevazilaženju agresivnih reakcija bolesnika.

4.2. Prevencija kontraktura

Preduslov za uspiješno osposobljavanje. Pod pojmom “kontraktura” podrazumijeva se

ograničena pokretljivost u odredjenom zglobu. Uzroci koji dovode do nastanka
kontraktura su različiti. Oni mogu biti poslijedica patoloških procesa unutar zgloba, kada
se definišu kao zglobne kontrakture, ili poslijedica procesa koji su zahvatili tkivne
strukture u okolini zgloba kada se definišu kao van zglobne kontrakture. One ugrožavaju
zdravstveno i funckionalno stanje, usporavaju proces liječenja i rehabilitacije i značajno
utiču na kvalitet života bolesnika.
U fazi imobilizacije zbog nestabilnih vitalnih funkcija aktivno učešće bolesnika je
minimalno, najčešće svedeno na primjenu dozvoljenih položaja.
Pozicioniranje i promijena položaja, pored prevencije brojnih komplikacija inaktiviteta,
značajno doprinosi očuvanju pokretljivosti pasivnih segmenata tijela, što u mnogome
utiče na funkcionalno osposobljavanje pacijenta.
Faza mobilizacije podrazumijeva aktiviranje bolesnika i započinje čim zdravstveno i
funkcionalno stanje kao i faza bolesti to dozvole.

10
Najbolji efekti mobilizacije postižu se krzo medjuzavisne intervencije medicinskih
sestara i terapeuta,a to su :
-pozicioniranje,
-primjena pasivnih i aktivnih pokreta,
-vertikalizacija,
-aktiviranje bolesnika kroz ADŽ.

4.2.1. Pozicioniranje

Pozicioniranje kod bolesnika sa privremeno ograničenom pokretljivošću ima preventivnu

ulogu. Medjutim kod trajnijih ili funkcionalnih trajnijih oštećenja, sa kojim se u
rehabilitaciji susrećemo, pozicioniranje ima terapijsku, odnosno korektivnu ulogu. Zbog
toga se u rehabilitaciji često koristi termin “korektivni položaj”.

Poslijedica mirovanja – imobilizacije može biti ograničena pokretljivost jednog ili više
segmenata. Ograničenja najčešće nastaju zbog promijena oko zgloba ili u samom zglobu.
Okolne grupe mišića, ligamenti, tetive tj. meka tkiva se neravnomijerno se istežu, što za
poslijedicu ima ograničenu pokretljivost u zglobu, odnosno formiranje kontraktura. Pri
dužem mirovanju dolazi do bujanja elastičnih vlakana, koja ispunjavaju zglobnu šupljinu,
au fibroznoj kapsuli zgloba dolazi do zadebljanja i gubitka elastičnosti.
Kontrakture se mogu javiti u bilo kom zglobu koji je mirovao izvjesno vrijeme. One
ugrožavaju funkcionisanje bolesnika u ADŽ, povećavaju stepen zavisnosti kao i stepen
invalidnosti. Kontrakture mogu biti različitog stepena jer zglob može da sadrži izvijesnu
pokretljivost za razliku od ankiloze (ukočenje zgloba), gdje zbog taloženja kalcijumovih
soli u proliferisanom vezivnom tkivu nema elastičnost i pokretljivost. Faktori koji utiču
na stvaranje kontraktura su : besvijesno stanje, oduzetost-slabost, spasticitet, bol, dejstvo
sile Zemljine teže, imobilizacija-mirovanje, primjena sredstava za imobilizaciju.
U početku su kontrakture podložne promijenama pa je važno da se propisane mijere
prevencije doslijedno sprovode, počev od momenta uočavanja faktora rizika za njihov
nastanak. Doslijednim pozicioniranjem i vježbama, uz aktivno učešće bolesnika, kad god
je to moguće, može se u najvećem broju slučajeva prevenirati nastanak ovih sekundarnih
komplikacija inaktiviteta. Medjutim, i pored preduzetih mijera postoje stanja kod kojih se
kontrakture nemogu izbijeći. U tom slučaju se nastoji da kontrakture budu funkcionalne,
tj da što manje ometaju obavljanje aktivnosti samozbrinjavanja i profesionalne aktivnosti
pacijenta.
Da bi medicinska sestra pravilno primjenila adekvatne položaje kod bolesnika sa
ograničenom pokretljivošću, neophodno je poznavanje karakteristika lokomotornog
sistema, normalnih pokreta u zglobovima ekstremiteta I fizioloških I funkcionalnih
položaja.
Lokomotorni aparat karakterišu:
- Pokretljivost (zavisi od funckije kostiju i zglobova)
- Snaga (zavisi pretežno od funkcije mišića)
- Izdržljivost (zavisi od stanja kardiovaskularnog i respiratornog sistema)
- Spretnost, brzina i kordinacija (zavisi od funkcije perifernog i centralnog nervnog
sistema)

11
Pokretljivost je fiziološka i mehanička karakteristika pokretnih zglobova. Ona predstavlja
medjusobno pirbližavanje i udaljavanje susjednih segmenata od početnog položaja.
Pokretljivost može biti : aktivna, potpomognuta aktivna, pasivna, fiziološka i patološka.
Normalna fiziološka pokretljivost predstavlja moguću amplitudu pokreta u odredjenom
zglobu. Patološka pokretljivost predstavlja odstupanje od normalne pokretljivosti a
ispoljava se kao: ograničena pokretljivost ili kontraktura, povećana pokretljivost ili
hiperpokretljivost i ukočenje ili ankiloza zgloba.
Poznavanje normalnih fizioloških pokreta uslov je za primjenu funkcionalnih položaja
ekstremiteta. To su: fleksija (savijanje), ekstenzija (opružanje), abdukcija (odvodjenje),
addukcija (približavanje), rotacija (kružni pokreti).
Položaji predstavljaju poziciju zgloba lokomotornog aparata u odredjenom vremenskom
intervalu. Pri tom zglobovi gornjih i donjih ekstremiteta zauzimaju različite položaje
najpogodnije za trenutnu aktivnost. Zdrav čovijek spontano, automatski, zauzima
najpovoljniiji fiziološki i funkcionalni položaj,tj. položaj u kojem će odmoriti zamorene
mišiće kad osijeti zamor.
Fiziološki položaj je neutralan i služi za odmor, relaksaciju i san. Karakteriše ih osijećaj
udobnosti i opuštenosti jer su svi segmenti tijela u ravnotežnom položaju.
Funkcionalni položaji mogu biti: ležeći, sijedeći, stojeći. Tipičan stojeći funkcionalni
položaj je stavu mirno. On je zamoran zbog maksimalne napetosti mišića i ne može dugo
da traje. Funkcionalni položaji su promijenljivi I zavise od dosta faktora.
Prisilni antalgični položaji su prisutni najčešće kod bolnih stanja. U prisilnom položaju
pacijent osijeća da sum u tegobe blaže. Da bi se pozicioniranje sprovelo na pravilan način
a ispoštovale se individualne potrebe bolesnika, potrebne su slijedeće priprema: procijena
psihofizičkog stanja bolesnika, izbor položaja, potrebna oprema i pomagala, pisani plan
izmijene položaja, doslijedno sprovodjenje plana, evaulacija i eventualne dopune.
Psihofizičke mogućnosti pacijenta su presudne pri izboru nekog odredjenog položaja. Pri
tom se procijenjuje: poremećaj svijesti, orijentacija u vremenu i prostoru, spremnost
bolesnika na saradnju, aktivna pokretljivost ekstremiteta, druga prateća oboljenja koja
mogu uticati na izbor i dužinu trajanja položaja.
Plan pozicioniranja, izbor položaja kao i vremenski interval promijene položaja
uskladjuje se sa trenutnim zdravstvenim stanjem bolesnika. Kod bolesnika sa oštećenim
senzibilitetom ili poremećajem orijentacije u vremenu i prostoru, od koji se nemože
očekivati odgovor o subjektivnom stanju. U početku medicinska sestra pri svakoj
promijeni položaja procijenjuje kako i koliko bolesnik podnosi odredjeni položaj.
Najbolje je početi sa izmijenom položaja svakih dva sata, pa ovaj period postepeno
povećavati do maksimalno tri sata. Ponekad se toleriše i interval nešto duži od tri sata, ali
uz pojačanu kontrolu predirekcionih mijesta. Kad god je moguće,položaj bolesnika treba
uskladiti sa planiranom intervencijama. Sa poboljšanjem psihofizičke kondicije očekuje
se da bolesnik sve aktivnije učestvuje u promijeni položaja,uz neophodnu asistenciju.
Kod trajnih funkcionalnih oštećenja, značajno je da se bolesnik i porodica osposobe za
pravilno i doslijedno pozicioniranje, uz korištenje adekvatnih pomagala.
Ležeći funkcionalni položaji su: ledjni-supenirani položaj, položaj na trbuhu-pronirani
položaj. Ovi položaji treba da očuvaju funkciju ekstremiteta. Da bi se funkcionalni
položaji održali u odredjenom vremenskom periodu, koriste se različita pomagala,kako za
prevenciju tako i za sprečavanje kontraktura. U ležećem funkcionalnom položaju

12
medicinska sestra vodi računa da se u toku mirovanja bolesnika sačuvaju sve tačke
oslonca.

4.2.2. Primjena aktivnih i pasivnih pokreta

Aktivan pokret izvodi sam bolesnik bez tudje pomoći i nasuprot dejstvu Zemljine teže.
Aktivan pokret izvodi se na očuvanim segmentima,radi jačanja mišićne snage, sticanje
spretnosti i kao kompenzacija slabih ili oduzetih organa. Npr. Jačanje gornjih ekstremiteta
kod slabosti donjih, kako bi pacijent mogao da koristi pomagala za kretanje. Očuvane
mišiće treba maksimalno jačati kako bi oni kompenzovali izgubljene funkcije, makar za
obavljanje aktivnosti dnevnog života.
Aktivan pokret sa otporom predstavlja izvodjenje voljnog pokreta uz dodatni otpor ili
opterećenje (ruka terapeuta, džakčić sa pijeskom, tegovi, različite sprave sa regulacijom
otpora ) radi očuvanja ostalih zdravih mišića.
Potpomognuti aktivni pokreti jesu oni za koje mišićna snaga pojedinih segmenata nije
dovoljna da bi bolesnik samostalno bez pomoći izveo odredjeni pokret, pa tako terapeut
pomaže da se pokret izvrši. Pri tom se očekuje da se aktivnost pacijenta, vremenom
poboljšava. Ovi pokreti mogu se poboljšati otklanjanjem dejstva Zemljine teže.
Pasivan pokret se izvodi bez voljnog učešća pacijenta, ali zahtijeva usresredjenost
pacijenta na kontrakciju. Pasivni pokreti povoljno dijeluju na opštu i lokalnu cirkulaciju,
prevenciju kontraktura i drugih sekundarnih komplikacija. Terapeut ove viježbe sprovodi
kao ciljanje viježbe, a medicinska sestra kroz aktivnost zbrinjavanja. I sam bolesnik
pasivne pokrete može izvoditi zdravim ekstremitetom. Amplituda pokreta se postepeno
povećeva,sve do granice bola ili pojave zamora. Viježbe se izvode dva do tri puta dnevno.

4.2.3. Vertikalizacija

Tokom mirovanja bolesnika u postelji zbog dugotrajnog horizontalnog položaja i velike

površine oslonca smanjeno je dejstvo sila gravitacije. Za to vrijeme organski sistemi se
prilagodjavaju, posebno kardiovaskularni. Uspravljanjem bolesnika dolazi do smanjenja
površine oslonca i povećanja dejstva sila gravitacije, pa se ispoljava čitav niz pozitivnih
efekata. Ali ako je uspravljanje naglo, javljaju se smetnje subjektivnog i objektivnog
karaktera, koje se ispoljavaju u vidu nesvjestica, slabosti, preznojavanja i kolapsa. Zbog
toga se vertikalizacija mora sprovoditi pažljivo i oprezno, sve dok se ne postigne
normalno stanje organizma. Vrijeme početka vertikalizacije odredjuje ljekar, a sprovode
je medicinska sestra i terapeut.
Aktivni uspravni stav sprovodi se kod bolesnika kod kojih je mirovanje trajalo kratko i
kod kojih je sačuvana aktivna pokretljivost donjih ekstremiteta. Proces vertikalizacije
traje od nekoliko dana do nekoliko nedelja. Kada bolesnik bez znatnih subjektivnih i
objektivnih smetnji provede oko dva sata u uspravnom stavu, smatra se da je uspiješno
vertikalizovan. Tada se prelazi na slijedeću fazu, koja se odnosi na uviježbavanje
lokomocije,tj. Nekog oblika kretanja. Samostalno kretanje nije uvijek moguće izvesti, pa
postoji čitav niz pomagala za održavanje ravnoteže.
Ukoliko je mirovanje trajalo duži period, i adaptacija na vertikalni položaj traje duže i
može da se sprovede kao pasivni uspravni stav.
Efekti vertikalizacije se ispoljavaju u svim organskim sistemima i tkivima:

13
  Vaskularni sistem (bolja cirkulacija, prevencija tromboze, tromboflebita,
embolije, edema, oscilacija arterisjkih tenzija)
 Respiratorni sistem (poboljšava disanje, olakšava iskašljavanje itd.)
 Koštano-zglobni i mišićni sistem (budjenje pojedinih mišićnih grupa, prevencija
inaktivitetne osteoporoze i kontraktura donjih ekstremiteta)
 Urinarni sistem (prevencija urinarne infekcije i kalkuloze)
 Kožno tkivo (prevencija i sanacija dekubitnih ulkusa)

4.2.4 Sprovodjenje aktivnosti dnevnog života

Aktivnosti dnevnog života je uobičajen tretman koji obuvata aktivnost

samozbrinjavanja,profesionalne aktivnosti i aktivnosti vezane za okruženje. Edukacija i
reedukacija za aktivnosti dnevnog života je značajno polje rada medicinske sestre i
terapeuta. Zasniva se na učenju i uviježbavanju naučenih pokreta, potrebnih za konkretne
životne aktivnosti. Redoslijed uviježbavanja aktivnosti dnevnog života počinje od
jednostavnijih ka složenim, ali sve u zavisnosti od stanja organizma. Aktivnosti
samozbrinjavanja počinju ličnom higijenom (pranje ruku i umivanje).
Uzimanje obroka uz aktivno učešće bolesnika počinje kada je dozvoljen sijedeći stav kao
povoljan položaj za uzimanje hrane.
Uviježbavanje aktivnog svlačenja i oblačenja započinje svlačenjem gornjeg dijela
pidžame ili trenerke. Otkopčavanje ili odvezivanje traka na pidžami komplikovano je za
bolesnike koji koriste samo jednu ruku. Medicinska sestra treba biti strpljiva i pružiti
pomoć tek kada je sigurna da bolesnik započetu radnju nemože sam da završim.
Za lakšu mobilnost u postelji koristi se specijalni krevet sa automatskim komandama i sa
različitim dodacima. Stepen samostalnosti u aktivnostima dnevnog života zavisi od više
faktora: uzrasta, vrste oboljenja i stepena funkcionalnog oštećenja.

5.Prevencija dekubitusa

Prevencija dekubitusa predstavlja veoma značajnu mijeru specifične njege kod

nepokretnih i teških bolesnika. Dekubitus je ishemično-nekrotički lokalni patološki
proces koji se javlja na mijestima izloženom pritisku koji duže traje. Proces nekrote
uvijek započinje crvenilom na koži tzv. predilekciona mijesta (pete, lopatice, tohanter,
sakrum, potiljak itd )

Sl.11. Dekubitus

14
Prevencija dekubitalnih ulcera obuhvata: procijenu rizika, mijere prevencije, izbor
opreme-pomagala.

Mijere prevencije se odnose na :

- redukcija produženog pritiska
- svakdnevnu vizuelnu i taktilnu kotrolu
- redukcija mehaničikh sila trenja
- pojačanje higijenske mijere
- identifikacija početnih promijana
- primjana mijera rasterećenja
- promijena položaja
- procjenu potreba za pomagalima
- kontinuirano praćanje ugroženih dijelova
- sprovodjenje viježbi

5.1 Sanacija dekubitusa

Dekubitus može biti čist, ispunjen mladim granulacionim tkivom, čije su ivice
priljubljene uz granulaciono tkivo i epitalizaciju. U slučaju težih komplikacija dekubitus
može biti inficiran i ispunjen nekrotičkim tkivom i gnojnim sadržajem koji zaudara.
Zavisno od stanja organizma i veličine dekubitusa, liječenje je različito, ali u osnovi je
opšte i lokalno. Opšte liječenje ima za cilj da ojača odbrambene snage organizma i
poboljša protok krvi na ugroženi dio. Lokalno liječenje zavisi od veličine i stanja
dekubitusa i započinje se uvijek konzervativno pa ako se tako na uspije pristupa se
operaciji.

6. Prevencija specifičnih komplikacija kod povreda

Komplikacije povreda i mekih tkiva mogu biti :

- neposredne komplikacije (krvarenje, oštećenje krvnih sudova, oštećenje nerva,
oštećenje mekog tkiva idt.)
- rane komplikacije (infekcija,masna embolija, flebotromboza, traumatski šok itd.)
- kasne komplikacije (deformitet, osteoporoza, aseptička nekroza, kontrakture itd.)

6.1. Preventivno korektivna pomagala

Preventivno korektivna pomagala se najčešće koriste prilikom 24 časovne nijege

bolesnika. Tu se ubrajaju razne vrste jastuka, valjaka, kreveta, podmetača itd. Jedna od
stvari koja se najviše koristi jesu udlage. Udlage mogu biti statičke i dinamičke. Kod
dinamičkih postoji mogućnost podešavanja ugla i koriste se za postepeno povećavanje
pokreta. Aplikuju se na slabe, nestabilne ili spastične ekstremitete radi pružanja oslonca,
prevenciju ili sanaciju deformiteta, prevencije povredjivanja, odnosno održavanja
uspravnog stava.

15
7. Zaključak

Tokom nekih istraživanja došlo se do podatka da je veći procenat muškog stanovništa

podložan povredama i lomovima. Procenat muškog stanovništa iznosi 62 % a ženskog je
37 %. Dobijeni rezultati su očekivani s obzirom da su osobe muškog pola više usmijerene
na profesionalne aktivnost. Ovi podaci posredno ukazuju da su žene našem podnevlju još
uvijek manje izložene profesionalnim dijelatnostima i svakodnevnim aktivnostima, koje
dovodo do povreda . Češće bavljenje sportskim aktivnostima u slobodno vrijeme,
konzumiranje alkohola kao i saobraćajni udesi, povećavaju broj povreda u korist muške
populacije. Za razliku od toga u starijoj životnoj dobi žene imaju većih problema nego
muškarci, a problemi su uzrokovani osteoporozom, povećanjem tijelesne težine ujedno I
slabom pokretljivošću.
Najčešći uzrok povreda jesu saobraćajni udesi i padovi. U oba pola najčešći uzrok
povreda je potkoljenica, slijedeći u nizu su kičmeni stub I natkoljenica.
Zdravstvena njega u rehabilitaciji pacijenata sa povredama najčešće lokomotornog
aparata ima veliki značaj. Posebno treba da se brinemo o sporednim komplikacijama.
Samo timski rad i multidisciplinarni pristup u kojem medicinska sestra-tehničar ima
značajno mijesto mogu provesti rehabilitacioni program kod povreda.

16
Literatura

1. Domazet N.;Hirurgija sa ortopedijom i traumatologijom;Beograd 1996.god.

2. Konjikušić V,Kocev N,;Zdravstvena njega u procesu rehabilitacije,Beograd
2005.god.
3. Stevanović M;Njega u rehabilitaciji,Medicinska knjiga,Beograd 1986. god.

17