Professional Documents
Culture Documents
TS Env-1090-1
TS Env-1090-1
TURKISH STANDARD
TS ENV 1090-1
Nisan 2004
ICS 91.080.10
− Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini
bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını
şükranla anarız.
TSEK
Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası)
TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı
olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen
teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk
Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.
DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir
garanti söz konusu değildir.
Ön söz
− Bu standard, CEN tarafından kabul edilen ENV 1090-1 (1996) standardı esas alınarak TSE İnşaat
Hazırlık Grubun’ca hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 13 Nisan 2004 tarihli toplantısında Türk
Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir.
− ENV 1090-1 (1996) bir ön standard statüsündedir. ENV 1090-1 (1996) üzerinde geçici olarak anlaşmaya
varılmıştır ve üçer yıllık deneme süreleri sonunda olgunlaşacaktır. ENV 1090-1 (1996) revize edilip
EN 1090-1 haline dönüştüğünde TS ENV 1090-1 (2004), TS EN 1090-1 olarak revize edilecektir.
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
İçindekiler
0 Giriş ........................................................................................................................................................... 1
1 Kapsam...................................................................................................................................................... 1
2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar ............................................................................................ 1
3 Tarifler ..................................................................................................................................................... 10
3.01 Soğuk şekillendirilmiş bileşen ........................................................................................................... 10
3.02 İnşaat işleri ........................................................................................................................................ 10
3.03 Yüklenici (müteahhit)......................................................................................................................... 10
3.04 Sapma ............................................................................................................................................... 10
3.05 Tasarıma esas yapım metodu........................................................................................................... 10
3.06 Yapım metodunun beyanı ................................................................................................................. 10
3.07 Yapı uygulaması................................................................................................................................ 11
3.08 Normal toleranslar ............................................................................................................................. 11
3.09 İzin verilen sapma ............................................................................................................................. 11
3.10 Yerleştirme noktaları ......................................................................................................................... 11
3.11 Proje şartnamesi ............................................................................................................................... 11
3.12 Emniyet plânı..................................................................................................................................... 11
3.13 Yardımcı sistem................................................................................................................................. 11
3.14 Özel toleranslar ................................................................................................................................. 11
3.15 Tolerans ............................................................................................................................................ 11
3.16 Kaynak koordinatörü ......................................................................................................................... 11
3.17 Çelik yapı işleri .................................................................................................................................. 11
4 Belgeler ................................................................................................................................................... 11
4.1 Proje şartnamesi ............................................................................................................................... 11
4.2 Yüklenici belgeleri ............................................................................................................................. 12
5 Malzemeler .............................................................................................................................................. 12
5.1 Genel................................................................................................................................................. 12
5.2 Malzemelerin kullanımı ..................................................................................................................... 14
5.3 Kaynak sarf malzemeleri................................................................................................................... 15
5.4 Mekanik birleştirme elemanları ......................................................................................................... 15
5.5 Şerbetleme malzemeleri ................................................................................................................... 17
5.6 Kilitleme parçalı cıvatalar .................................................................................................................. 17
5.7 Kesme yükü taşıyan birleştiriciler...................................................................................................... 17
6 İmalât ....................................................................................................................................................... 18
6.1 Genel................................................................................................................................................. 18
6.2 Tanımlama ........................................................................................................................................ 18
6.3 Taşıma ve depolama......................................................................................................................... 18
6.4 Kesme ............................................................................................................................................... 18
6.5 Şekil verme........................................................................................................................................ 18
6.6 Delik açma......................................................................................................................................... 19
6.7 Keserek şekil verme.......................................................................................................................... 19
6.8 Tam temaslı mesnet yüzeyleri .......................................................................................................... 20
6.9 Montaj................................................................................................................................................ 20
7 Kaynak yapımı ........................................................................................................................................ 20
7.1 Genel................................................................................................................................................. 20
7.2 Kaynak plânı...................................................................................................................................... 20
7.3 Kaynak yapımı................................................................................................................................... 21
7.4 Kaynak onayı..................................................................................................................................... 21
7.5 Kaynak hazırlığı ve kaynak yapılması............................................................................................... 22
8 Mekanik bağlantı .................................................................................................................................... 25
8.1 Genel................................................................................................................................................. 25
8.2 Delik boyutları ve konumları.............................................................................................................. 26
8.3 Cıvataların kullanımı ......................................................................................................................... 26
8.4 Somunların kullanımı ........................................................................................................................ 27
8.5 Rondelâların kullanımı ...................................................................................................................... 27
8.6 Ön yüklemesiz cıvataların sıkılması.................................................................................................. 27
8.7 Ön yüklemeli cıvataların sıkılması..................................................................................................... 28
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
0 Giriş
(1) Bu standard, çelik yapılarda yeterli seviyede mekanik direnç, kararlılık, hizmet verebilirlik ve dayanıklılığı
garanti altına almak amacıyla çelik yapı uygulamalarına ilişkin şartları belirler.
(2) Bu standard, özellikle ENV 1993-1-1’e uygun olarak tasarlanmış çelik yapıların uygulama şartlarını ve
ENV 1994-1-1’e uygun olarak tasarlanmış kompozit yapıların çelik kısımlarına ait özellikleri belirler.
(3) Bu standardda, işin gerekli yetenek ve tecrübeye sahip personel tarafından ve uygun donanım ile
yürütüldüğü ve işin gerçekleştirilebilmesi için gereken kaynakların proje şartnamesinin hükümleri ile bu
standardın şartlarına uygun olduğu önceden kabul edilmiştir.
Not - Bu standard, ilgili millî mevzuatlarla yürütülen kalite güvencesine ilişkin şartları kapsamaz.
1 Kapsam
(1) Bu standard, sıcak haddelenmiş ve sıcak şekillendirilmiş, kaynaklanmış, soğuk şekillendirilmiş çelik
mamullerden imal edilen taşıyıcı çelik yapı uygulamalarına ait genel şartları kapsar. Bu standard, soğuk
şekillendirilmiş ince şerit elemanları ve levhaları kapsamaz. Çelik mamullerin tarifi, EN 10079’da verilmiştir.
(2) Bu standard ilâve olarak, yorulmaya önemli derecede duyarlı olmayan yapılara ilişkin ayrıntılı özellikleri
de verir. Yorulmaya önemli derecede duyarlı olmayan yapıların tarifi, ENV 1993-1-1’de verilmiştir.
(3) Bu standard, standard şartlarının proje özel şartlarına uygunluğunu belirlemede kullanılan metodu da
kapsar.
(4) Bu standard, ENV 1994-1-1’de tarif edildiği gibi, çelik ve betondan oluşan kompozit yapılardaki çelik
bileşenlere de uygulanabilir.
1) TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir.
1
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
2
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
2) TSE Notu: prEN 780, prEN 781, prEN 782, prEN 783, prEN 784 ve prEN 785 standardları iptal edilmiş
olup yerine prEN 14399-1, prEN 14399-2, prEN 14399-3, prEN 14399-4, prEN 14399-5 ve prEN 14399-6
standardları hazırlanmaktadır.
3) TSE Notu: prEN 1029 iptal edilmiş olup yerine EN ISO 1461 geçmiştir.
3
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
4
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
6
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
4)TSE Notu: ISO 1459 iptal edilmiş olup yerine ISO 1461 geçmiştir.
7
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
5) TSE Notu: ISO 8322-1 standardı iptal edilmiş yerine ISO 17123-1 standardı geçmiştir.
8
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
9
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
3 Tarifler
Bu standardın amacına uygun olarak, aşağıdaki tarifler uygulanır:
3.04 Sapma
Tarifi, ISO 1803’de verilmiştir.
10
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Not - Bu standarddaki özel toleranslar, ENV 1993-1-1’de tarif edilen bazı toleransları da kapsar.
3.15 Tolerans
Tarifi, ISO 1803’de verilmiştir.
4 Belgeler
Not - Proje şartnamesine, ilgili olanların dahil edilmesi gereken bilgilerin listesi, Ek C’de verilmiştir.
(2) İşlerin uygulamasında kullanılan emniyet plânına ait şartlar, inşaat işlerinde kullanılan emniyet plânına
uygun olmalı ve proje şartnamesinde belirtilmelidir.
(3) İşlerin herhangi bir kısmının uygulanmasına başlanmadan önce, proje şartnamesi içinde, o kısımla ilgili
bulunması gereken bilgiler eksiksiz olmalıdır.
(4) Proje şartnamesi, şartnamede bulunan önceden kararlaştırılmış bilgilerde değişiklik yapma işlemlerini de
kapsamalıdır.
11
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Not - Kalite plânı gerekmiyor ise, proje şartnamesinin, aşağıdaki (2)’nci paragrafta belirtilen hususlardan
ilgili olanları sağlanması garanti altına alınmalıdır.
(2) Kalite plânı gerekliyse bu plân, işlere ait özel kalite uygulamalarını, kaynakları ve işlerin yapılması için
faaliyetlerin sıralanmasını göstermelidir.
Not 2- Uygunluk kontrolü, Ek D’ye göre yapılabilir. Bu gibi durumlarda, proje şartnamesinde, Ek D’de
verilenlerden hangi işlemin uygulanacağı belirtilmelidir.
5 Malzemeler
5.1 Genel
(1) Proje şartnamesinde, işlerde kullanılacak bütün çelik malzemeler, Çizelge 1’de verilen ilgili mamul
standardına atıf yapılarak belirtilmelidir. Seçilen çelik mamuller, en fazla S 355 sınıfta olmalıdır.
Not 1 - Ana malzeme ve bağlantı malzemesinin her ikisi için de, EN 10027-1 veya EN 10027-2’ye uygun
şekilde kısa gösterilmiş çelik türleri ve alt türleri kullanılmalı ve izin verilen tercihler mamul
standardında belirtilmelidir.
12
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Not 1 - EN 10020, çelik türlerine ait tarifleri ve sınıflandırmaları verir. Çeliklerin ismi ve numarası ve kısa
gösterimleri, sırası ile EN 10027-1 ve EN 10027-2’de verilmiştir. EN 10021, genel teknik teslim
şartlarını verir.
Not 2 - EN 10025 alaşımsız çelikleri, EN 10113 ince tane boyutlu çelikleri, EN 10155 açık hava şartlarına
dirençli çelik türlerini kapsar.
Not 4 - EN 10051, sürekli üretim hattında imal edilen geniş banttan kesilmiş levhaları kapsar.
Not 5 - Sıcak haddelenmiş levhalar, geniş yassı plâkalar ve profillerin yüzey teslim şartları, EN 10163-1, EN
10163-2 ve EN 10163-3’de verilmiştir.
(2) Proje şartnamesinde aksi belirtilmedikçe, levhalar için EN 10029’a göre tolerans sınıfı A veya EN
10051’e göre tolerans kategorisi A kullanılmalıdır.
(3) Malzemenin imalâtına başlanmadan önce malzeme işleme tabi tutulacaksa, proje şartnamesinde bu
işlemin özellikleri tarif edilmelidir.
Not - Bu tip işlemlere, ısıl işlem, bombe verme veya eğme örnek olarak verilebilir.
(5) Tedarik edilen malzemelerin özellikleri, proje şartnamesinde belirtilen şartların bu özellikler ile
kıyaslanabilmesine imkan verecek şekilde belgelendirilmelidir. Bu malzemelerin ilgili standardlara uygunluğu,
Madde 12.2’ye göre kontrol edilmelidir.
13
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Not - Metalik mamullere ait EN 10204’deki Madde 2.2’ye uygun şekilde hazırlanmış muayene belgeleri,
genellikle malzeme deney belgelerinin yerini tutması için talep edilmelidir.
5.2.1 Tanıtım
(1) Malzemeler, teslim alınma aşamasından, işlerde kullanıldıktan sonraki kesin kabul aşamasına kadar
bütün aşamalarda tanınabilmelidir.
Not - Proje şartnamesinde özel tanıtım yolu belirtilmedikçe, bu tanıtımda genel üretim işlemleri için
gruplandırılmış mamullere ait belgeli pota kayıt değerleri esas alınabilir.
(2) Farklı malzeme türleri birlikte kullanılıyorsa, her malzemeye ait eleman, malzemenin türünü gösteren bir
işaretle işaretlenmelidir. İşaretlenmemiş malzeme, uygun olmayan mamul olarak kabul edilmelidir.
(3) Bileşenler için malzeme işaretleme metotları, Madde 6.2’ye uygun olmalıdır.
Not - Açık hava şartlarına dirençli çelik mamullerde açık havaya maruz kalacak yüzeylerin, üniform bir yüzey
elde etmek için hafif kum püskürtme yöntemiyle düzeltilmesi gerekebilir.
Not – İmalâtçının, EN 29002’ye uygun olarak belgelendirilmiş bir imalât kontrol sistemi olması şartıyla, EN
10025’deki 5. seçeneğe göre, pota analizi yerine, mamulün EN 10025’deki Çizelge 4 içinde verilen en
büyük CEV değerine uygun olduğunu gösteren imalâtçı beyanı da kullanılabilir.
(2) Kaynaklanacak açık hava şartlarına dirençli çeliğin karbon eş değeri (CEV) % 0,54’ü aşmamalıdır.
(3) Karbon eş değeri kullanılacak kaynak işlemine uygun olarak malzeme belgesiyle doğrulanmıyorsa, çelik
uygun olmayan mamul olarak kabul edilmelidir.
(4) Takviye malzemesi, çelik bileşenin farklı bir parçası değilse, karbon eş değeri % 0,43’ü aşmayan çelik
veya kaynakla birleştirilen ana malzemeler içinde en çok kullanılan malzeme ile aynı olmalıdır.
(2) Proje şartnamesi, iç kusurları veya tabakalanmaları veya kaynaklanacak bölgelerdeki çatlakları
belirlemek amacıyla, malzemeler üzerinde Madde 12.2.1’e uygun olarak yapılması gereken deneyleri
belirtmelidir.
(3) Proje şartnamesi, EN 10164’e uygun olarak, mamul yüzeyine dik şekil değiştirme özelliklerinin
iyileştirilmesi gereken malzemelere ait herhangi özel şartı belirtmelidir.
(2) Kaynak sarf malzemelerinin tipi, kaynak işine, kaynaklanacak malzemeye ve kaynak işlemine uygun
olmalıdır.
(3) Açık hava şartlarına karşı dirençli çelik kaynaklanacaksa, proje şartnamesinde aksine izin verilmedikçe,
açık hava şartlarına karşı direnci, ana malzeme ile eş değer olan kaynak sarf malzemesi kullanılmalıdır.
Not – Tek dikişli köşe kaynaklar, kalınlığı 12 mm’den daha düşük olan malzemede uygulanan küt kaynaklar,
diğer küt kaynaklarda başlık dışındaki dikişlerde, kaynak metalinin açık hava şartlarına direncini
garanti altına almak için su ile temas deneyinin yapılması yeterlidir.
5.4.1.1 Terimler
(1) Bu standardda, ISO 1891’e göre tam kısa gösterimler sadece alt madde başlıklarında verilmiştir.
Not - “Altı köşeli cıvata” ile “altı köşe başlı cıvata” terimleri eş anlamlıdır.
Not - Cıvata, somun ve rondelâların yapımında kullanılan malzemelerde, özellikle metal kaplama işlemleri
uygulanırken oluşacak hidrojen kırılganlığından kaçınılmasına dikkat edilmeldir.
(2) Temellerde kullanılan cıvataların mekanik özellikleri, genellikle (1). paragrafta verildiği gibi olmalıdır.
Buna alternatif olarak temel cıvataları, EN 10025’e uygun sıcak haddelenmiş S 235, S 275 veya S 355 çelik
türlerinden ve/veya EN 10113’e uygun sıcak haddelenmiş S 275 veya S 355 çelik türlerinden imal edilebilir.
(3) Somunların mekanik özellikleri, EN 20898-2’ye uygun olmalı ve aşağıda verilen mekanik özellik
sınıflarından birine uygunluk göstermelidir:
4, 5, 6, 8, 10 veya 12.
(4) Rondelâların mekanik özellikleri, Çizelge 1 ve Çizelge 2’de verildiği gibi olmalıdır.
(2) Proje şartnamesi gerektirirse, ön yüklemeli uygulamalarda birleşimlerin uygunluğu Madde A.1’de tarif
edilen deney işlemi ile doğrulanmalıdır.
(3) Uygun CEN veya ISO standardı çıkıncaya kadar, konik rondelâlar millî standardlara uygun olmalıdır.
15
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Notlar
1)
5.8 veya 6.8 sınıfına giren cıvata takımları için CEN veya ISO standardı yoktur. Bununla birlikte, böyle
cıvatalar, EN 24014, EN 24016, EN 24017 veya EN 24018’de verilen boyut ve toleranslara uygun olabilir
(bu standardlarda belirtilmemesine rağmen). Somunlar, EN 24032 veya EN 24034’de verilen boyut ve
toleranslara uygun olabilir (bu standardlarda belirtilmemesine rağmen).
,
2)
5.6, 8.8 ve 10.9 sınıfına giren cıvatalar, EN 24016 veya EN 24018’de verilen boyut ve toleranslara uygun
olabilir (bu standardlarda belirtilmemesine rağmen).
3)
pc 8 veya pc 10 sınıfına giren somunlar, EN 24034’de verilen boyut ve toleranslara uygun olabilir (bu
standardlarda belirtilmemesine rağmen).
4)
EN 24014 veya EN 24017’ye uygun (veya Not (2)’de belirtilen) 8.8 sınıfına giren cıvatalar metal kaplı
ise, somunlar pc 10 sınıfına giren somunlar olmalıdır.
5)
EN 24014 veya EN 24017’ye uygun (veya Not (2)’de belirtilen) 10.9 sınıfına giren cıvatalar metal kaplı
ise, somunlar pc 12 sınıfına giren ve EN 24033’e uygun somunlar olmalıdır.
6)
ISO 7089’a uygun 140 HV sınıfına giren düz rondelâlar da kullanılabilir.
7)
prEN 781’e uygun cıvatalar ile, somun altında prEN 784’e uygun düz rondelâlar kullanılabilir fakat, cıvata
başı altına yerleştirilen rondelâlar, prEN 785’e uygun pahlı düz rondelâlar olmalıdır.
8)
prEN 784 veya prEN 785’e uygun rondelâlar da kullanılabilir.
Civatalar Somunlar
Rondelâlar
Standard Standard Standard Standard
8.8 prEN 781 prEN 780 pc 8 prEN 784 1)
prEN 781 prEN 780 pc 10 prEN 785
10.9
prEN 782 prEN 783 pc 10 prEN 785
Not
1)
prEN 781’e uygun cıvatalar ile, somun altında prEN 784’e uygun düz rondelâlar kullanılabilir fakat, cıvata
başı altına yerleştirilen rondelâlar prEN 785’e uygun pahlı düz rondelâlar olmalıdır.
16
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Not - Doğrudan gerilim gösteren rondelâlara ait Avrupa standardı hazırlanma aşamasındadır.
(2) Doğrudan gerilim gösteren rondelâlar, açık hava şartlarına dirençli çeliklerle birlikte kullanılmamalıdır.
(2) CEN veya ISO standardlarında yer almayan, kullanılacak herhangi birleştirme elemanı ve bu eleman için
gerekli olan deneyler, proje şartnamesinde tarif edilmelidir.
Not - Bu madde, gömme başlı cıvatalara, yuvarlak başlı cıvatalara, açık hava etkilerine dayanıklı cıvatalara,
temel cıvatalarına ve perçinlere uygulanır.
(2) Çelik kaideler ve mesnet plâkaları ile beton temeller arasında kullanılacak çimento esaslı şerbetler,
aşağıda verilen şekilde olmalıdır:
(3) Özel şerbet, imalâtçı tarafından hazırlanan detaylı kullanım kılavuzu ile birlikte teslim edilmelidir.
Not – Özel şerbetler; çimento esaslı katkılı şerbetler, genleşen şerbetler ve reçine esaslı şerbetler olup, bu
amaçla sadece düşük büzülme özellikli şerbetler seçilmelidir.
(4) İnce agregalı beton, sadece çelik kaideler veya mesnet plakâları ile beton arasında, anma kalınlığı en az
50 mm olan açıklığı doldurmak üzere kullanılmalıdır.
Not – Bu kategoriye giren standard mamullere örnek olarak, prEN 22320, prEN 27040, prEN 27042, prEN
27719 ISO/CD 10511, ISO/CD 10512 ve ISO/CD 10513’de verilen elemanlar gösterilebilir.
Not – Kesme yükü taşıyan kaynaklı birleştirme elemanları ile ilgili standard, hazırlanma aşamasındadır.
Ancak, bu standard yayınlanıncaya kadar, kesme yükü taşıyan bütün birleştirme elemanları, özel
bağlayıcılar olarak sınıflandırılmalı ve Madde 5.4.3’te verilen şartları sağlamalıdır.
17
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
6 İmalât
6.1 Genel
(1) Bu maddede, çelik yapı uygulamasındaki kısımların imalâtı için işçilikle ilgili normal şartlar tarif edilmiştir.
(2) Yapısal çelik kısımlar, Madde 11.2’de belirlenen toleranslar içerisinde imal edilmelidir. Muayene ve
deneylerle ilgili şartlar, Madde 12.3’te verilmiştir.
6.2 Tanımlama
(1) Çelik yapının her parçası veya benzer parçaların içerisinde bulunduğu her ambalâj, imalâtın her
aşamasında, uygun sistem kullanılarak tek tek tanımlanmalıdır. Her bileşen, herhangi hasar meydana
getirmeyecek tarzda kalıcı ve ayırd edici işaretle işaretlenmelidir. İmalâtı tamamlanmış bileşenlerin malzeme
sertifikalarında tanımlanıp tanımlanamayacağı, proje şartnamesinde beyan edilmelidir.
(2) Proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse, her parça veya benzer parçaların içerisinde bulunduğu
ambalajları işaretlemek için damgalanarak numaralandırma veya zımbalamayla yapılmış işaretler
kullanılabilir.
Proje şartnamesinde, bileşenlerin işaretlenmesinde damgalama veya zımbalamaya izin verilmeyen bölgeler
belirtilmeli ve bu bölgelerde yumuşak stampa kullanılıp kullanılamayacağı belirtilmelidir. Oyularak çentik
açma yoluyla işaretlemeye izin verilmemelidir.
(2) İmal edilmiş ve taşınma ve montajdan önce depolanacak bileşenler zemine temas etmeyecek şekilde
yığılmalıdır. Bu zeminde su toplanması önlenmiş olmalıdır. Bileşenler, temiz tutulmalı ve kalıcı şekil değişimi
oluşmasını önlemek için yeterli şekilde mesnetlenmiş olmalıdır.
6.4 Kesme
(1) Kesme işlemi, testere, makas, makine veya elle ısıl kesme kullanılarak gerçekleştirilmelidir. Elle ısıl
kesme, sadece makine ile ısıl kesmenin uygulanabilir olmadığı yerlerde kullanılmalıdır.
(2) Kesme işleminde kullanılan donanım, Madde 12.3.2.1 ve Madde 12.3.2.2’de verilen şartlardan uygun
olanına göre periyodik olarak muayene edilmelidir.
(3) Isıl olarak kesilen kenarlar, herhangi curufun temizlenmesi şartıyla, önemli düzensizlik olmamak üzere
kabul edilir.
(5) Proje şartnamesinde, kesme işleminden sonra asgarî 380 Hv 10 sertliğe sahip olacak şekilde
sertleştirilmiş malzeme kullanılmasına gerek duyulmayan bölgeler tarif edilebilir.
Not – Kesilmiş yüzeylerin kaynaklanmasıyla ilgili kılavuz bilgi prEN 1011’de verilmiştir.
Not – İnce taneli çeliklere şekil vermek üzere sıcak veya soğuk şekil verme talimatları, ilgili mamul
standardlarında ve ECISS bilgi bülteni No:2’de verilmiştir.
18
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
(2) Sıcak şekil verme için, çelik imalâtçısının talimatlarına (varsa) uyulmalıdır. Çeliğe, sıcak kızıl durumda
şekil verilmeli ve sıcaklık, şekil verme zamanı ve soğutma hızı, çeliğin özel tipine uygun olmalıdır. Mavi
kırılganlık sıcaklık aralığında ( 250 °C – 380 °C) eğme ve şekil verilmesine izin verilmemelidir. EN 10113-3’e
uygun çeliklerin (M çelikler) sıcak şekillendirilmesine izin verilmemelidir. Ancak, işlemden sonra uygulanan
deneylerle, bitmiş mamulün proje şartnamesine uygunluğunun gösterilmesi halinde, bu tür çeliklerin sıcak
şekillendirilmesine de izin verilebilir.
(3) Çelik, soğuk şekil verme yoluyla da şekillendirilebilir. Bu konuda imalât standardında herhangi bir
sınırlama varsa bu uygulanmalıdır.
(4) Sıcaklığın kontrollü uygulanması yoluyla şekillendirme, paragraf (2) ve paragraf (3)’te verilenlerle aynı
kriterler kullanılarak yapılmalıdır.
(2) Bağlama elemanları ve bulonlar için açılan delikler, matkapla delme yoluyla veya açılan deliğin, Madde
12.3.2.2 ve Madde 12.3.2.3’de verilen kriterler kullanılarak yapılan değerlendirmeyle eş değer özellikte
olmasını sağlayan bir başka işlem kullanılarak açılabilir. Delikler, proje şartnamesinde, delik açma işlemi
tamamlandıktan sonra sertleşmiş malzeme olmamasının gerekli olduğu belirtilen bölgeler (Madde 6.4
(5))hariç olmak üzere zımba ile, genişletilmeden delinebilir.
(3) Paragraf (4)’te tarif edilen hariç olmak üzere, zımba ile delik açma işlemine, kalınlığı en fazla 25 mm olan
malzemede, malzeme kalınlığının, açılan deliğin anma çapından daha büyük olması veya dairesel olmayan
delik için, delik kesitinin en küçük boyutundan daha büyük olması şartıyla izin verilir.
(4) Proje şartnamesine göre, zımbalama işlemi nedeniyle sertleşmiş malzeme bulunmayan çelik malzeme
gerekiyorsa, delik zımbayla tam genişlikte açılmamalı, tam genişlikten 2 mm daha küçük açılmalı ve daha
sonra genişletilmeli veya matkapla açılmalıdır.
(5) Proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse, yarık şeklindeki delikler, bir zımbalama işlemiyle açılmalı veya
matkapla veya zımbayla iki delik açıldıktan sonra, delik elle ısıl kesme işlemiyle tamamlanmalıdır.
(6) Delikteki çapaklar, montaj işleminden önce temizlenmelidir. Parçalar birbirine raptedilerek matkapla tek
işlemde delik açıldıktan sonra birbirinden ayrılmayan parçalarda bu işleme gerek duyulmaz. Bu durumda
çapakların temizlenmesi için parçaların ayrılmasına gerek yoktur.
(7) Gömme başlı cıvatalar için açılan yuvarlak delikler, gömme yuvası açılmadan önce matkapla delme veya
zımbalama yoluyla açılmalıdır.
Şekil a Şekil b
(2) Kalınlığı 16 mm’den daha fazla olan levhâlarda, zımbalama yoluyla keserek şekil verme işlemi
esnasında, şekil değiştiren malzeme kısmı aşındırılarak uzaklaştırılmalıdır.
19
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
(2) Kesilmiş parça boyları, Madde 11.2.4 a’da verilen toleranslara uygun olmalıdır. Uçların dikliği ise Madde
11.2.4 d’de verilen toleranslara uygun olmalıdır.
(3) Tam temaslı mesnet yüzeyi olarak hazırlanmış yüzeyin düzlükten sapma toleransları Madde 11.2.9’da
verilmiştir.
(4) Montajdan sonra bileşenlerin tam temas eden yüzeyleri arasındaki sapma toleransları, Madde 11.4.4’te
verilmiştir.
(5) Tam temaslı mesnet yüzeylerinin yukarıda verilen şartların sağlanması için, bileşenler testere ile kesilerek
hazırlanabilir.
6.9 Montaj
(1) Bütün bileşenler, belirlenmiş toleranslardan fazla hasar görmeyecek veya şekil değiştirmeyecek tarzda
monte edilmelidir.
(2) Doğrultularını ayarlamak için delikler, 0,5 mm’den daha fazla olmamak üzere genişletilebilir.
Doğrultusunun ayarlanabilmesi için, bu sınırdan daha fazla şekil değişimi gerektiren delikler, Madde
11.2.6’da verilen toleranslara göre genişletilmeleri için özel onay verilmemişse reddedilmelidir.
(3) Geçici elemanlarda montaj için kullanılacak bütün bağlantı elemanları bu standarda uygun olarak imal
edilmiş olmalı ve proje şartnamesine uygunluk bakımından kontrol edilmelidir.
(4) Montaj tamamlandıktan sonra, birden çok sayıda noktadan bağlanan iki bileşenin temas yüzeyleri, boyut
şablonları kullanılarak veya bileşenlerin birbirine uyumuna bakılarak kontrol edilmelidir.
(5) Monte edilen bileşenlerin uyumu için proje şartnamesinde, bombe veya ön ayar için belirtilen herhangi
bir şart, montaj tamamlandıktan sonra kontrol edilmelidir.
7 Kaynak yapımı
7.1 Genel
(1) Bu madde’de yapısal çeliğin, Madde 5.2.3’e göre ark kaynağı ile kaynaklanması için gerekli şartlar tarif
edilmiştir.
(2) Çekme kuvvetlerinin, malzemenin kalınlığı doğrultusunda aktarıldığı hallerde tabakalar halinde ayrılma
tehlikesine karşı tedbirler alınmalıdır.
Not – Tabakalar halinde ayrılmanın önlenmesi için kılavuz bilgi prEN 1011’de verilmiştir.
a) Bağlantı detayları,
b) Kaynak boyutları ve tipi (köşe, kısmî nüfuziyetli küt, vb.),
c) Kaynak sarf malzemesi özelliklerini ve herhangi ön ısıtmayla ilgili şartları içeren kaynak işlem
şartnameleri,
d) Kaynak sıralaması, başlangıç/bitiş konumlarıyla ilgili herhangi sınırlamalar ve herhangi ara kontrol
şartları,
e) Kaynak işlemi esnasında dönebilecek elemanlar,
f) Uygulanacak herhangi sınırlama detayları,
g) Tabakalar halinde ayrılmayı önlemek için alınacak herhangi tedbirler,
h) Muayene ve deney plânında, Madde 12.4’e yapılan atıflar,
i) Kaynak tanımlamasıyla ilgili herhangi şartlar.
20
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Not – Bir kaynak veya cıvata takımının, daha önceki kaynakların üzerine binmesi veya onu tamamen
örtmesi durumunda, hangi kaynakların önce uygulanacağı ve sonraki kaynak yapılmadan, önceki
kaynağın muayene/deney ihtiyacı veya örten bileşenlerin montajına özel itina gösterilmelidir.
(2) Elektroslag gibi diğer kaynak işlemleri, ancak proje şartnamesinde izin verilmesi şartıyla kullanılabilir.
(2) Proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse, EN 288’in ilgili bölümünde (Bölüm 3, Bölüm 5, Bölüm 6, Bölüm
7 veya Bölüm 8) verilen kaynak işlemi onay metotlarından herhangi birisi kullanılabilir.
(3) Proje şartnamesine göre, kaynak işlemi deneylerinin yapılması gerekliyse, deneyler EN 288-3’e göre,
kaynak yapılan elemanın gerçek yapıya bağlanması için kaynak işlemine başlanılmadan önce yapılmalıdır.
Deneyler, tam mekanize işlemlerle, astar boya üzerine kaynak yapılması veya derin nüfuziyet avantajı
kullanılması halinde zorunludur. Astar boya ile ilgili olarak yapılan deneyler, kabul edilen en büyük tabaka
kalınlığı (nominal + tolerans) kullanılarak yapılmalıdır.
(4) Yüklenici tarafından, en az 3 yıl boyunca hiç kullanılmayan kaynak işlemi deneyi ile onaylanan herhangi
bir kaynak işleminde, deneme amaçlı yapılan bir imalâttan alınan bir makro numune, kabul edilebilirlik
bakımından muayene edilmelidir.
(5) Derin nüfuziyetli elektrotlarla yapılan veya arka aşındırması uygulanmaksızın iki taraflı çift geçişli
kaynakta, 6 ayı geçmeyen aralıklarla uygun makro veya parça numune, kaynak işlemi deneyine ek olarak
deneye tâbi tutulmalıdır.
Not – Döşeme kiriş kaynakçıları da dahil olmak üzere, kaynak operatörlerinin onay kuralları, prEN 1418’de
verilmiştir.
(2) İmalâtta köşe kaynağı yapan kaynakçılar, uygun köşe kaynağı deneyi yaptırılarak onaylanmalıdır.
(3) Bütün kaynakçıların onayı ile ilgili deney kayıtları, incelemeye açık olmalıdır.
(4) EN 287-1’e göre kaynakçı onayları, bir akreditasyon kurumu tarafından belgelendirilmelidir.
(2) Kaynak koordinasyonundan sorumlu personel, EN 719’a göre denetlediği kaynak işlemlerine uygun
nitelikli olmalı ve yeterli tecrübeye sahip olmalıdır.
21
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Not – Çelik yapı uygulamalarında EN 719’un kullanımıyla ilgili kılavuz bilgi, Ek E’de verilmiştir.
(2) Hazırlanmış birleşim yüzeyindeki ve parçaların birleşim konumundaki izin verilen sapmalar kaynak
işlemine uygun olmalıdır. Büyük çentikler veya birleşim yeri geometrisinde diğer herhangi kusur bulunması
halinde bunlar, onaylı işlem kullanılarak, kaynaklı yüzey dolguları yapılmak suretiyle düzeltilmeli ve daha
sonra kaynaklanan alan taşlanmalı ve temas yüzeyine uydurulmalıdır.
Not – Kaynak hazırlama ayrıntıları ile ilgili bazı öneriler EN 29692’de verilmiştir.
(3) Kaynaklanacak bütün yüzeyler, kaynak kalitesini olumsuz şekilde etkileyebilecek veya kaynak işlemine
engel olabilecek herhangi malzemeden temizlenmiş ve kuru olmalıdır. Astar boyalar, ancak kaynak işlemini
olumsuz yönde etkilememeleri şartıyla erime yüzeylerinde bırakılabilirler.
(2) Hasar veya bozulma izi bulunan kaynak sarf malzemeleri reddedilmelidir.
Not – Hasar veya bozulmaya örnekler; kaplamalı elektrotlarda çatlaklı veya pullanmış kaplama, tozlu veya
kirli elektrot telleri ve elektrot tellerinin pullanmış veya hasarlı bakır kaplamalarıdır.
Not – Kaynaklanacak malzeme sıcaklığının 0 °C’nin altında olması hâlinde, uygun ısıtma gerekli olabilir.
(2) Kaynaklama öncesi, parçaların birleşim konumları, bütün bileşenlerin son boyutları, gerekli toleranslar
içerisinde kalacak şekilde ayarlanmalıdır. Çarpılma ve büzülme için uygun toleranslar verilmelidir.
Not – Tolerans verme, bağlantı için malzeme ilâve edilmeden önce, ana elemanlardaki kaynak işleminin
tamamlanmasını ifade eder.
(3) Kaynaklanacak bileşenler, kaynak yapılacak birleşim yerine kolaylıkla ulaşılabilir ve kaynakçı tarafından
kolaylıkla görülebilir şekilde birleştirilmeli ve konumu muhafaza edilmelidir.
(4) Proje şartnamesine uygunluk sağlanmadıkça, ilâve kaynaklar yapılmamalı ve belirlenmiş kaynak yerleri
değiştirilmemelidir.
22
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
7.5.5 Ön ısıtma
(1) Ön ısıtma uygulanacaksa, ısıtılan alan genişliği, her bir ana metal bileşene doğru en az 75 mm
uzanmalıdır.
(2) Çelik metalin bileşimi ile kaynağın soğuma hızının, sertleşmiş bölge oluşturmaya uygun bütünlük
oluşturması halinde ön ısıtma dikkate alınmalıdır.
Not – İşlem deneyi ile tayin edilen kaynak ön ısıtma ve soğuma hızı, kaynak işleminden sonra ısıdan
etkilenen bölgenin sertliği 380 Hv 10’i geçmeyecek şekilde olmalıdır. Örnek olarak döşeme kirişi
kaynağı gibi diğer değerler, proje şartnamesinde ve diğer standardlarda belirlenmiş olabilir.
(3) Belirlenen ön ısıtma, puntolama ve geçici eklerin kaynaklanması da dahil olmak üzere kaynak yapımı
esnasında uygulanmalıdır.
(2) Geçici ekler için yapılan bütün kaynaklar, belirlenmiş kaynak talimatlarına göre yapılmalıdır.
(3) Geçici kaynaklanmış eklemelerin kesilerek veya parça kaldırmak yoluyla kaldırılması gerekiyorsa, ana
malzemenin yüzeyi daha sonra dikkatlice taşlanarak düzeltilmelidir.
(4) Geçici kaynak bölgesi yüzeyindeki malzemede çatlak oluşmaması için yeterli kontrol yapılmalıdır.
(2) Otomatik veya tam mekanize işlemle kaynaklanan birleşim yerlerinde, punto kaynak yerleştirilme şartları,
kaynak işlemine dahil olmalıdır.
(3) Punto kaynağın, birleştirme kaynağına dahil olacağı hallerde, punto kaynağın şekli uygun olmalıdır.
(4) Son kaynak içerisine dahil olacak punto kaynak, onaylı kaynakçı tarafından yapılmış olmalıdır. Punto
kaynaklarda, yerleştirme kusurları bulunmamalı ve son kaynak yapılmadan önce, tamamen temizlenmelidir.
Çatlaklı punto kaynaklar kaldırılmalıdır.
(2) Yerine yerleştirilmiş köşe kaynağı, belirlenmiş boğaz kalınlığı boyutları ve/veya kol uzunluğundan daha
küçük olmamalı, derin nüfuziyetli işlem veya kısmî nüfuziyetli işlemden uygun olanı kullanılmalıdır.
7.5.9.1 Genel
(1) Küt kaynakların sonları, kaynak boğazının tamamı sağlam kaynak olacak şekilde bitirilmelidir.
(2) Proje şartnamesinde, kenarda tam boğaz kalınlığının sağlanması için başlangıç/bitiş parçalarının
kullanılıp kullanılmayacağı belirtilmiş olmalıdır. Bu tür parçaların kaynaklanabilirlik özelliği, ana malzemenin
kaynaklanabilirlik özelliğinden daha az olmamalıdır.
Not – Başlangıç/bitiş parçaları genellikle uzatma parçaları olarak ifade edilir. Madde 12.4.4’e göre
yapılacak herhangi tahribatlı deneyde, deney plâkası olarak kullanılmak için ilâve geniş plâkalar
gerekir.
23
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
(3) Kaynakların tamamlanmasından sonra herhangi başlangıç/bitiş parçası veya ilâve malzeme alınır. Bu
parçalar ve malzemelerin alınmasında Madde 7.5.6’ya uyulmalıdır.
(4) Düz bir yüzey gerekliyse, kalite şartlarının sağlanması için fazla kaynak metali uzaklaştırılmalıdır.
(2) Kalıcı çelik destek malzemesi, sadece proje şartnamesinde izin verilen hallerde kullanılabilir ve bu
malzemenin kullanılmasıyla ilgili şartlar, uygun kaynak işleminde yer almalıdır.
(3) Destek malzemeleri, ana metale sıkıca oturtulmalıdır.
Not – Destek malzemeleri, normal şartlarda derzin tüm uzunluğunca sürekli olmalıdır.
(4) Kaynak yapımı esnasında yapıyı desteklemek için kullanılan destek çubukları ve sürülerek yerleştirilen
takozlar, yeterli derecede dirençli olmalarını ve onların tuttuğu kaynakların yapı yükleme şartları için
uygunluğunu garanti altına almak üzere kontrol edilmelidir.
(2) Daha önce yerleştirilen kaynak metali içerisine, yeterli derinlikte tam nüfuziyetin sağlanması için kaynak
ağzı açılmalıdır.
(3) Kaynak ağzı, erime yüzeylerine kaynak için kolayca ulaşılabilecek tek taraflı U şeklinde yuvalı çevre
oluşturmalıdır.
(2) Proje şartnamesinde tıkaç kaynak yapılması tanımlanmışsa, delikler metalle tamamen doldurulmamalıdır.
Kaynak metali ile doldurulması gerekli olan delikler sadece, yapılan kontroller sonucunda, köşe kaynağının
tatmin edici bulunmasından sonra doldurulabilir.
(2) Döşeme kirişleri, bükme çelik saç profil mesnet kirişlerine aşağıdaki ilâve şartlar da sağlanarak
kaynaklanabilir :
a) Galvanizsiz bükme çelik saç profil yapımında kullanılan çelik levhaların anma kalınlığı 1,5 mm’yi
geçmemeli ve herhangi korozyon tehlikesi en aza indirilmiş olmalıdır.
b) Galvanizli bükme çelik saç profil yapımında kullanılan çelik levhaların anma kalınlığı 1,25 mm’yi
geçmemeli ve her bir yüzeydeki galvaniz kaplamanın anma kalınlığı an fazla 30 µm olmalıdır.
c) Levhaların alt ve aralarındaki alanlar da dahil olmak üzere, tasarlanan kaynak yerleri, kaynak
yapılmadan önceki rutubet bakımından Madde 7.5.3’e uygunluk için kontrol edilmelidir.
d) Levhalar, işlem deneyi esnasında onaylanan metotla, kaynaklama esnasında çelik kirişe oldukça yakın
tutulmalıdır.
24
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Not – 2 mm’yi aşan aralıklar, kabule şayan olmayan çok sayıda kusurlu kaynak oluşmasına yol açar.
e) İki galvanizli levha arasına veya bir levha ile traşlanmış kenar arasına, kaynak işleminin onaylanmış bir
teknikle uygulanması hariç olmak üzere kaynak yapılmamalıdır.
f) Proje şartnamesinde, tam konum belirtilmemişse, döşeme kirişleri, bükme çelik saç profillerin arasına
merkezi şekilde veya merkezi konumun sağlanması mümkün değilse, açıklık boyunca, aralığın iki
tarafına sırayla yerleştirilmelidir.
(2) Kaynaklı döşeme kirişleri, Madde 12.4.3’e göre deneye tâbi tutulmalıdır.
7.5.15 İşçilik
(1) Rastgele ark oluşmasından kaçınmak için özen gösterilmelidir. Bu tür ark oluşması halinde çelik yüzeyi
hafifçe aşındırılmalı ve muayene edilmelidir.
(2) Kaynak sıçramasının önlenmesi için tedbir alınmalıdır. Sıçrama meydana gelmişse bu artıklar
temizlenmelidir.
(3) Çatlak, bölgesel oyuklar gibi kusurlar ve diğer yerleşim kusurları, daha sonra yapılacak kaynakla
örtülmemeli ve her bir geçişte, daha sonraki geçiş yapılmadan giderilmelidir.
(5) Bir sonraki geçiş yapılmadan önce, kaynak tabakası üzerindeki curuf tamamen temizlenmeli ve aynı
işlem kaynak dikişinin en üst yüzeyine de uygulanmalıdır. Kaynak ve ana metal arasındaki birleşim yerine
özel itina gösterilmelidir.
(6) Proje şartnamesinde, tamamlanmış kaynak yüzeyine uygulanacak aşındırma ve diğer işlemlerle ilgili
şartlar da belirtilmiş olmalıdır.
8 Mekanik bağlantı
8.1 Genel
(1) Bu madde, atelye ve şantiyede yapılacak bağlantılarla ilgili şartları kapsar.
(2) Tabakalardan oluşan bir elemanın, her bir bileşenin kalınlığı birbirinden 2 mm’den fazla veya ön
yüklemeli uygulamalarda ise 1 mm’den fazla farklılık göstermemelidir (Şekil 2).
(3) Çelik tabakalardan meydana gelen plâkalar, tabaka kalınlıklarının birbirinden paragraf (2)’de verilen
sınırdan daha fazla fark göstermemesi şartıyla oluşturulabilir.
Not – Tabakalı çelik plâkaların üç adedinden daha fazlasının birlikte bulunması halinde bunlar birbirine
tutturulmalıdır.
(5) Proje şartnamesinde bir başka boyuta izin verilmemişse, bağlantı elemanının kullanılan en küçük anma
çapı 12 mm olmalıdır.
Not – Deliğin “normal” veya “geniş” olup olmadığının tanımlanmasında delik anma çapı ile birlikte anma
çapı esas alınır.
Yarık şeklindeki deliklere uygulanan “kısa” ve “uzun” terimleri ön yüklemeli cıvatalarda kullanım için
tasarlanan iki delik sınıfını gösterir . Ancak bu terimler aynı zamanda ön yüklemesiz cıvatalar için açılan
delikleri göstermek için de kullanılabilir. Hareketli birleşim yerleri için özel boyutlar gereklidir.
(2) Yuvarlak normal deliklere yerleştirilen cıvatalarda delik anma toleransı aşağıda verildiği gibi olmalıdır.
Not – Delik çapının, kaplama anma kalınlığı dikkate alınarak arttırılamaması halinde, kaplanmış bağlama
elemanlarının yüzeyleri arasındaki muhtemel tolerans 1 mm olmalıdır. ENV 1993-1-1 Madde 6.5.5
(8)’de verilen şartlar altında M 12 ve M 14 cıvatalar için delik toleransı 2 mm olarak kullanılabilir.
(3) Yuvarlak geniş deliklere yerleştirilen cıvatalarda anma toleransı, aşağıda verildiği gibi olmalıdır:
(4) Yarık şeklindeki deliklere yerleştirilen cıvatalarda, uzunluk yönündeki anma toleransı, normal yuvarlak
deliklerde çap için yukarıda verilen tolerans kadar olmalıdır.
(5) Kısa yarık şeklindeki deliklere yerleştirilen cıvatalarda, uzunluk yönündeki anma toleransı, aşağıda
verildiği gibi olmalıdır:
(6) Yarık şeklindeki deliklerin anma boyu, cıvata anma çapının 2,5 katını geçmemelidir.
26
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Not - Anma boyundan en az bir diş adımı kadar daha uzun cıvata kullanılması, normal şartlarda,
toleranslar için yeterlidir.
(3) Ön yüklemesiz cıvatalarda, somunun dayanma yüzeyi ile cıvata gövdesinin dişsiz kısmı arasında an az
bir tam diş (dışarıda kalan dişlere ilâveten) mesafesi kalmış olmalıdır. Ön yüklemeli cıvatalarda ise somunun
dayanma yüzeyi ile cıvata gövdesinin dişsiz kısmı arasında en az 4 tam diş (dışarıda kalan dişlere ilâveten)
mesafe kalmış olmalıdır.
(2) Somunlar, monte edildiği cıvata üzerinde serbestçe hareket edebilmelidir. Bu, mümkün olan her
durumda, montajdan önce kontrol edilmelidir. Somun ilk denemede serbestçe hareket edemiyorsa, ikinci
deneme yapılabilir.
Not – Bu uyarı, özellikle bağlantı elemanlarının metal kaplanmış olması halinde önemlidir. Bazı imalâtçılar
birbirine uyan cıvata ve somunları cıvata takımı halinde teslim etmektedir.
(3) Somunlar, kısa gösterim işaretleri, cıvataya yerleştirildikten sonra da görülebilecek şekilde monte
edilmelidir.
Not – Bu şart, rondelâ yüzlü somunlar için, somunun rondelâlı yüzünün, dayanma yüzüne oturacak şekilde
doğru yerleştirilmesini de sağlar. Ancak yük taşıyan cıvatalarda bu şart aranmaz.
Not – Rondelâ kullanımı, özellikle kalın kaplamalarda, metal kaplamadaki bölgesel hasarı azaltabilir.
(2) prEN 781 ve prEN 782’ye uygun cıvataların başları altında kullanılacak rondelâlar pahlandırılmalı ve pahlı
kısım cıvata başına doğru bulunacak konumda yerleştirilmelidir.
(3) Proje şartnamesinde cıvata gövdesinden daha geniş deliklerde veya Madde 8.2’ye göre özel boyutlu
deliklerde kullanılacak rendelaların boyutları ve konik rondelâ kullanımı için herhangi şart tarif edilmiş
olmalıdır.
(4) Düz, sertletirilmiş rondelâlar (veya proje şartnamesinde gerekli görülmüşse sertleştirilmiş konik
rondelâlar), ön yüklenmiş cıvatalarda aşağıda verildiği şekilde kullanılmalıdır.
a) 8.8 sınıfı cıvatalar için rondelâ, cıvata başı veya somundan hangisi döndürülecekse onun altına
yerleştirilmelidir.
b) 10.9 sınıfı cıvatalarda rondelâ, hem cıvata başı ve hem de somunun altında kullanılmalıdır.
(5) Proje şartnamesinde, gerilme gösteren rondelâ kullanılmasına izin verilmişse, bu rondelâlar imalâtçının
talimatlarına göre yerleştirilmelidir. Doğrudan gerilme gösteren rondelâlar, cıvata başı altına, çıkıntıları cıvata
başının dayanma yüzüne oturacak şekilde yerleştirilmeli ve proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse cıvata
döndürülmemelidir.
27
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
(2) Bu işlem esnasında her bir cıvata takımı, cıvatalara aşırı yük uygulanmadan rahat –sıkı (snug – tight)
durumuna getirilmelidir. Çok sayıda cıvatanın oluşturduğu cıvata gruplarında bu işlem, grubun ortasından
dışarıya doğru ilerleyen şekilde yapılmalıdır. Üniform bir “rahat-sıkı” durumu sağlamak için gerekliyse ilâve
sıkılma döngüleri uygulanmalıdır.
Not – “Rahat – sıkı “ terimi normal ölçülerde bir somun anahtarı ile, herhangi uzatma kolu olmaksızın, bir
işçinin gücüyle sağlanabilen ve darbeli anahtarın darbeye başladığı noktada ayarlanabilen sıkılık
olarak tarif edilebilir.
8.7.1 Genel
(1) Proje şartnamesinde gerekli görülmüşse, montaj esnasında sürtünme için hazırlanacak temas yüzeyleri
Madde 8.8’e uygun olmalıdır.
(2) Ön yüklemeye başlanılmadan önce, bir cıvata grubu içerisindeki cıvatalar, Madde 8.6’ya göre sıkılmalıdır.
(3) Sıkma işlemi, her bir cıvata grubunun ortasından serbest kenarlara doğru ilerleyen şekilde yapılmalıdır.
Üniform ön yükleme sağlamak için gerekliyse, ilâve sıkma tekrarları yapılmalıdır.
(4) Cıvatalar en az, belirlenmiş en düşük ön yüke kadar sıkılmalıdır. Proje şartnamesinde aksi
belirtilmemişse en düşük ön yük aşağıda verilen eşitlikle bulunmalıdır:
Fp = 0,7 fub A s
Not – En küçük ön yük değerlerine ait bazı örnekler, Çizelge 4’de verilmiştir.
(5) Proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse, sıkılma işlemi, aşağıda verilen metotlardan birisi kullanılarak
gerçekleştirilmelidir:
Not - Somun döndürme metodu genellikle “parça dönme” metodu olarak anılmaktadır
(6) Sıkma metodu, Madde 8.7.6’ya göre yapılan işlem deneyleri yardımıyla kalibre edilmelidir.
(7) Sıkma işlemini kolaylaştırmak için, cıvatalar ve eşleri olan somunlar arasında ve rondelâlar ile temas
eden döner bileşenler arasında, proje şartnamesine göre kullanımına izin verilen ve işlem deneyi ile
uygunluk gösteren bir yağ kullanılabilir. Yağlar, temas yüzeylerinde kirlenme tehlikesi oluşturmayacak şekilde
kullanılmalıdır. Nüfuz eden yağlar kullanılmamalıdır.
Not – Metal kaplamalı, özellikle döndürülerek galvanizlenmiş bağlantı elemanlarının kullanılması halinde,
sürekli sıkılık sağlanması için genelde yağ kullanılması gereklidir. Molibten disülfat tallow veya
balmumu kullanılabilir. Bazı imalâtçılar, uygun şekilde yağlanmış hazır cıvata takımları da imal
etmektedirler.
(8) En küçük ön yüke kadar sıkılan bir cıvata takımının daha sonra gevşemesi halinde, bu cıvata sökülmeli
ve tekrar kullanılmamalıdır. Ancak proje şartnamesinde bu tür cıvata takımlarının tekrar kullanılmasına izin
verilmişse buna uyulabilir.
28
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Not – Parçaların başlangıç montajında kullanılan cıvata takımlarının, en küçük ön yüke kadar sıkılma veya
gevşetilme gereği vardır. Bu nedenle bu cıvata takımları, son cıvatalama işlemindeki konumlarında
da kullanılabilir. İlk sıkılmasında akma meydana gelmediği ispatlanabilen cıvata takımlarının tekrar
sıkılması kabul edilebilir.
Not – Elle çalıştırılan veya motorlu anahtarlar kullanılabilir. İşlem deneyleri ile belirlenen en küçük
değerden % 5 daha yüksek bir tork muayene şartlarının sağlanması için gerekli olabilir.
(2) Son olarak bütün cıvatalar, Madde 8.7.6’da verilen işlem deneyi ile tayin edilen gerekli dönme
uygulanarak sıkılır.
Not – 8.8 sınıfı cıvatalarda kullanım için gösterge değerleri Çizelge 5’te verilmiştir. 10.9 sınfı cıvatalar için
ise Çizelge içerisindeki not’a bakılmalıdır.
Çizelge 5 – Somun döndürme metodu – 8.8 sınıfı cıvataların son sıkılmasında gerekli olan dönme için
gösterge değerleri
<2d 120
≥ 2 d ancak < 4 d 150
≥ 4 d ancak < 6 d 180
≥ 6 d ancak < 8 d 210
≥ 8 d ancak < 10 d 240
Not 1 - Vida başı veya somun altındaki yüzeyin (kullanılmışsa konik rondelâ alınarak) cıvata eksenine dik
olmaması halinde gerekli dönme açısı, deneyle tayin edilmelidir.
Not 2 – 10.9 sınıfı cıvatalar için değerler, deney yapılarak tayin edilmelidir.
(2) “Gevşek – sıkı” konuma ulaşıncaya kadar sıkma sonunda bütün cıvatalar en az, işlem deneyleri yoluyla
tayin edilen belirlenmiş en küçük ön yük sağlanıncaya kadar sıkılmalıdır. Cıvata takımının kabul edilebilirliğini
temin için, göstergeli rondelâda ölçülen açıklıkların ortalaması alınabilir.
Not – Bu metodun kullanımı esnasında, birleşim yerindeki plâkaların kalınlık toleransı ve düzlüğüne özel
dikkat gösterilmelidir.
29
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
(3) Daha sonra dönme işlemi uygulanacak olan son sıkma işleminin ikinci safhası, Madde 8.7.6’ya göre
yapılan işlem deneyleri ile tayin edilmelidir.
Çizelge 6 – Birleşik metot ; daha ileri sıkma amaçlı ilâve dönme için temsilî değerler
Daha sonraki sıkma esnasında uygulanacak ilâve
Birleştirilecek parçaların toplam anma kalınlığı (bütün
ileri dönme açısı
takozlar ve rondelâlar dahil)
derece
<2d 60
≥ 2 d ancak < 6 d 90
≥ 6 d ancak < 10 d 120
Not – Somun başının veya somunun altındaki yüzeyin (kullanılmışsa konik rondelâya uygun) cıvata
eksenine dik olması halinde, gerekli dönme açısı deneyle tayin edilmelidir.
(2) Beyan edilen kayma yüzey sınıfını sağlayabileceği kabul edilen yüzey işlemlerinin detayları, Çizelge 7’de
verilmiştir.
(3) Diğer herhangi işlem veya kaplamayla oluşturulan kayma yüzeyi sınıfı, Ek A’da verilen işlem kullanılarak
tayin edilebilir.
(4) İmalât ve montaj (inşa) esnasında, belirtilmiş sürtünme yüzeyi sınıfının temin edilmesini sağlamak için
gerekli bütün tedbirler alınmalıdır.
(5) Temas yüzeyleri, belirlenmiş kaliteye uygun yüzey temin etmek için elverişli bir malzemenin
püskürtülmesi yoluyla temizlenmeli ve pürüzlendirilmelidir. Kaplamalı yüzeylerde uygun kaplama, bu
işlemden hemen sonra yapılmalıdır.
(6) Montaj esnasında, kaymaya direnç için belirlenmiş kaplamalar haricinde, temas yüzeylerinde bulunan
yağ, kir veya boya gibi yabancı maddeler temizlenmelidir. Birleştirilen parçaların rijit oturmasını
engelleyebilecek olan çapaklar temizlenmelidir.
(7) Çelik yüzeyindeki yağ, kimyasal temizleyicilerle uzaklaştırılmalı, ancak ateşle temizleme işlemi
uygulanmamalıdır.
30
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
(8) Temas yüzeylerinin hazırlanmasından sonra, kaplamasız yüzeylerin hemen monte edilmemesi halinde bu
yüzeylerdeki pas tabakaları ve diğer gevşek malzemeler, çelik fırça ile fırçalanarak temizlenmelidir.
Pürüzlendirilmiş yüzeyin, düz ancak hasarsız olmasına dikkat edilmelidir.
Sınıf İşlem
A - Kum veya küçük çelik bilya (saçma) püskürtülerek, mevcut herhangi gevşek pas
temizlenmiş, çukurluk oluşmamış.
- Kum veya saçma püskürtülerek, aluminyum spreyle metal kaplanmış.
- Kum veya saçma püskürtülerek, çinko esaslı mamulle, spreyleme yoluyla metal
kaplanmış ve 0,5’den daha düşük olmayan kayma katsayısı sağlanması için deneye
tâbi tutulan
Not – Bu paragraf, çelik yapı kısmının diğer yapı malzemelerine bağlanması için, reçineli cıvatalar da dahil
olmak üzere, cıvatalara da uygulanır.
(2) Proje şartnamesinde, özel bağlama elemanlarının ön yüklemeli veya ön yüklemesiz uygulamalarda
kullanımı için gerekli işlem deneyleri tarif edilmiş olmalıdır.
Not – Ek A’da tarif edilenlerden farklı deneyler gerekli olabilir. Daha önce yapılan deneylerden yeterli bilgi
elde edilmişse, sonraki deneyler yapılmayabilir. Önceki deneyler, Avrupa Teknik Onayı formunda
veya akredite deney kurumu formunda olmalıdır.
(3) Özel bağlantı metodu, Çizelge 2 ve Çizelge 3’te verilen cıvata takımlarına eş değer olarak diş şekilleri ve
diş toleransının ilgili mamul standardına uygun olması şartıyla kullanılabilir.
Not – Özel olarak vida yuvası şeklinde açılmış delikler ve diş çıkıntılı döşeme kirişlerin, bu maddede
verilen şartları sağlaması gerekir.
(4) Proje şartnamesinde, ön yüklemesiz veya ön yüklemeli uygulamalarda, özel bağlama metotlarının
kullanımı için gerekli herhangi özel işlem deneyleri tarif edilmelidir.
Not – Bu madde hükümleri, “derin” ve “düz” gömme başlı cıvataların her ikisini de kapsar.
(2) Gömme başlı cıvatalar, ön yüklemeli ve ön yüklemesiz uygulamaların her ikisinde de kullanılabilir ve
Madde 8.1, Madde 8.2, Madde 8.3, Madde 8.4, Madde 8.5, Madde 8.6, Madde 8.7, Madde 8.8 ve Madde
8.9’da verilen aşağıdaki ilâve şartlardan uygun olana uygulanır.
31
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
(3) Proje şartnamesinde, başın gömülme yuvası boyutları ve bu boyutlara uygulanacak toleranslar tarif
edilmelidir. Bu toleranslar, montaj sonrasında cıvatanın en dış tabakanın en dış yüzeyine oturacak şekilde
olmalıdır.
Not – Yığışımlı toleranslar, gerçek yüzeyin hafifçe tümsekleşme veya çukurlaştırılmasını ifade eder.
(4) Gömme başlı cıvataların, ön yüklemeli uygulamalarda veya çekme etkisi altında kullanılması halinde,
gömme yuvasının anma derinliği, dış taraftaki tabakanın anma kalınlığından en az 2 mm daha küçük
olmalıdır.
(5) Üst üste olan birkaç tabakada aynı anda cıvata başı yuvası açılacaksa, bu esnada tabakalar sıkıca
birbirine rapdedilmelidir.
Not – “Sıkı cıvata” terimi, ISO 1891’e göre “sıkı geçmeli cıvata” veya “altı köşe sıkı cıvata” terimleri yerine
tercih edilir.
(2) Sıkı cıvatalar ve saplamaların gövdeleri, ISO 286-1’de verilen tolerans sınıfı H 13’e dahil olmalıdır. Bu
tür cıvata ve saplamanın dişleri ve onlara uygun somunlar, proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse, Madde
5.4.1.2’ye uygun olmalıdır.
(3) Sıkı cıvata ve saplamaların delikleri, proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse, ISO 286-2’de verilen
tolerans sınıfı H 11’e dahil olmalıdır. Sıkı durumda bulunmasına ihtiyaç duyulan saplamalar için delik çapı,
Madde 8.2’ye göre genişletilebilir.
(4) Bir sıkı cıvata veya saplamanın dişi, kesme düzlemine dahil edilmemelidir.
(5) Sıkı cıvata veya saplama deliklerinin yerinde genişletilmesi halinde, bu delikler, başlangıçta matkapla
veya zımbalama yoluyla en az 3 mm daha küçük açılmalıdır. Bağlama elemanının çok katlı tabakaya
yerleştirilmesi halinde bileşenler, delik genişletilmesi esnasında birbirine sıkıca raptedilmelidir. Delil
genişletme, sabit döner cihazla gerçekleştirilmelidir. Asidik yağlar kullanılmamalıdır.
(6) Sıkı cıvatalar ve saplamalara aşırı kuvvet uygulanmamalı ve dişleri hasar görmeyecek şekilde
yerleştirilmelidir.
Not – Bu işlem “hafif tokmaklama” olarak isimlendirilir.
(2) Proje şartnamesinde bu bağlama elemanlarının temini ve kullanımı için şartlar tanımlanmış olmalıdır.
Not – Altı köşeli enjeksiyonlu cıvataların temini ve kullanımı hakkında bilgi Ek F’de verilmiştir. Bu bilgiler,
proje şartnamesinde verilenlere yardımcı olabilir.
8.11 Perçinleme
(1) Perçinlerin temini ve kullanımı ile ilgili şartlar, Ek B’de verilmiştir.
9 Montaj (inşa)
9.1 Genel
(1) Bu madde’de, montaj ve temellerin şerbetlenmesi de dahil olmak üzere, şantiyede yapılan diğer işlerle
ilgili şartlar verilmiştir.
32
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
(2) Kaynak işlemi, mekanik bağlayıcılarla bağlama ve koruyucu kaplama da dahil olmak üzere, şantiyede
yapılan işler sırasıyla Madde 6, Madde 7, Madde 8 ve Madde 10’a uygun olmalıdır.
(3) Güvenli montaj ve hassas hazırlanmış mesnetler için şantiyenin uygunluğuna ilişkin şartlar bu madde’de
verilmiştir.
(4) Tamamlanmış çelik yapının muayene ve teslim şartları, Madde 12.7.3 ve Madde 12.7.4’te, bu şartların
çelik yapı montajının başlangıcındaki şartlarla ilgisi de Madde 12.7.1’de verilmiştir.
Not – Şantiyeye ulaşım ve şantiye içerisindeki ulaşım, ulaşım yolu genişliği ve seviyesinin gösterildiği
şantiye plânında gösterilmelidir. Plânda, şantiye trafiği için hazırlanan çalışma alanı seviyesi, atelye
ve depolama için kullanılacak alanlar gösterilmelidir.
(2) İşlerin diğer faaliyetlerle bağlantısı olması halinde işlerin güvenlik plânı, güvenlik plânının, inşaat işlerinin
diğer kısımları ile insicamı kontrol edilmelidir. Bu kontrolda, aşağıda verilen hususlardan geçerli olanları
dikkate alınmalıdır.
(2) Yüklenici, montaj metodu talimatını hazırlamalı ve bu talimatın proje şartnamesine uygunluğunu kontrol
etmeli ve bu talimatı, proje şartnamesinin gerekli gördüğü hallerde inceleme için vermelidir.
Not – Yüklenicinin montaj metodu talimatı, güvenli alternatifler getirmesi şartıyla, tasarımda esas alınan
montaj metodundan sapma gösterebilir. Monte edilecek yapının tamamlanan parçasının direnci ve
diğer yükler, ENV 1993-1-1 veya ENV 1994 - 1-1’den ilgili olanına uygun şekilde kontrol edilmelidir.
(3) Montaj metodu talimatına, şantiye şartlarının gerektirdikleri dahil olmak üzere, yapılan ekler kontrol
edilmeli ve yukarıdaki (2). paragrafa göre gözden geçirilmelidir.
33
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
(4) Montaj metodu talimatında, çelik yapı kısmının güvenli şekilde montajı için kullanılacak işlemler
tanımlanmalı ve işlerle ilgili güvenlik plânının bir bölümünü oluşturmalıdır.
(5) Montaj metodu talimatında, yukarıda (1). paragrafta verilenlerden ilgili olanların tamamı ve ilâve olarak
aşağıda verilenlerden ilgili olanları dikkate almalıdır :
a) Madde 9.5.4’e göre yürütülen herhangi deneme montajından elde edilen bilgi,
b) Kaynak öncesinde kararlılığı garanti altına almak ve birleşim yerinin yerel hareketini önlemek için gerekli
sınırlamalar,
c) Gerekli kaldırma cihazları,
d) Büyük ve düzensiz şekilli olan parçaların ağırlıklarını ve/veya ağırlık merkezini gösterme gereği,
e) Kren kullanılacak yerlerde, kaldırılacak ağırlıklar ve hareket yarıçapı arasındaki ilişki,
f) Salınımlı kuvvetlerin, özellikle montaj esnasında şantiyede olacağı tahmin edilen rüzgâr şartları
nedeniyle oluşan bu tür kuvvetlerin tanımlanması ve yeterli salınım direncinin tam olarak temin edilme
metodu,
g) Herhangi güvenlik kusurlarının tam olarak giderilme metodu,
h) İş konumuna göre güvenli ulaşım ve güvenli çalışma konumlarını sağlama metodu.
(6) Çelik ve betondan meydana gelen kompozit yapılara aşağıda verilenler uygulanır:
a) Kompozit döşemelerde kullanım için çelik levhaların, profil yapma esnasındaki bağlantı sıralaması,
sabitleme öncesinde, levhaların mesnet kirişleriyle yeterli şekilde desteklenmesini temin etmek ve daha
sonraki çalışma konumuna ulaşmak için kullanılmadan önce güvenli şekilde tespit edilecek tarzda
plânlanmalıdır.
b) Bükme çelik profil, levhalar arasına kesme yükü taşıyan bağlantı elemanlarının kaynaklanması için
ulaşım amacıyla kullanılmamalıdır. Ancak, levhaların yukarıdaki a) şıkkında verilenleri sağlayacak
şekilde daha önceden bağlantı elemanlarıyla bağlanması halinde bu şart uygulanmaz.
9.4 Mesnetler
Not – Yuva içerisinde hareket edecek şekilde tasarlanan temel cıvataları, 75 mm çapında kılıf veya 25
mm’den daha büyük cıvatalar için, cıvata çapının üç katı kadar çapa sahip olan kılıfla birlikte teslim
edilmelidir.
Not – Proje şartnamesinde, mesnetlerde hava etkilerine karşı dayanıklı çeliğin inşaat esnasındaki pas
lekelerine karşı korunması için gerekli herhangi alanı tanımlanmış olmalıdır.
(2) Dolgu malzemelerinin, şerbetlemeden sonra da yerinde bırakılacak olması halinde bunlar, yapı ile aynı
dayanıklılığa sahip malzemeden yapılmış olmalıdır.
(3) Dolgu kısmının daha sonra şerbetlenecek olması halinde, proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse, bu
dolgu elemanları üzerinde en az 25 mm kalınlıkta bir tabaka oluşacak şekilde tamamen kaplanacak tarzda
şerbetlenmelidir.
34
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
9.4.4 Şerbetleme
(1) Taban plâkaları altındaki boşluklar, Madde 5.5’e uygun taze şerbet malzeme ile doldurulmalıdır.
b) Malzeme akıcılığına uygun şekilde mümkün olduğu kadar koyu olarak karıştırılmalı ve boşluğun tam
olarak doldurulabilmesi için uygun başlıkla akıtılmalıdır.
c) Boşluğun tam olarak doldurulması için, gerekli olduğu hallerde, uygun şekilde yerleştirilmiş mesnetlere
hafifçe vurulmalı ve tokmaklanmalıdır.
(3) Şerbetlemeden hemen önce, taban plâkası altındaki boşlukta sıvı, buz, çöp ve pislik bulunmamalıdır.
(4) Taban plâkasında, proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse kenardan en az 150 mm uzaklıkta olmak
üzere havalandırma delikleri bırakılmalıdır.
(5) Kolon ihtiva eden destekli tabanlar, en az, saran betonun karakteristik dayanımına eşit dayanıma sahip
betonla doldurulmalıdır.
(6) Destekli tabanlarda, kolonun gömülmüş kısım uzunluğunun en az 2/3’ü başlangıçta betonlanır ve
herhangi geçici destek ve kamaların alınmasından önce, beton karakteristik basınç dayanımının en az
yarısını kazanmasına yetecek süre kadar oynatılmadan tutulur.
9.5 İşçilik
(2) Çizimlerde, plânlar ve kesitler gösterilmeli ve ölçek, çizimlerde bütün elemanlar için montaj işaretleri
gösterilebilecek şekilde seçilmelidir.
(3) Çizimlerde karelasyon (grid) konumları gösterilmeli ve elemanların montajı için özel toleranslarla ilgili
herhangi şart da belirtilmelidir.
(4) Temel plânlarında, taban konumu ve çelik yapı kısmının tanzimi, temellerle doğrudan temas eden diğer
herhangi elemanlar, onların taban yerleri ve seviyeleri ile referans seviye gösterilmelidir. Temellerde, kolon
taban mesnetleri ve diğer yapısal mesnetler bulunmalıdır.
(6) Çizimlerde, çelik veya cıvataların temellere bağlantı detaylarının tamamı, ayarlama metodu, destekleme
aralığı ve şerbet özelliği gösterilmelidir.
(7) Çizimlerde, yapının kararlılığını ve personelin güvenliğini garanti altına almak üzere montaj için gerekli
herhangi çelik yapı kısmı veya diğer geçici kısımların tanzimi ve detayları gösterilmelidir.
(8) Çizimlerde, kütlesi 5 tondan daha fazla olan bütün bileşenlerin kütleleri ve düzgün şekilli olmayan bütün
büyük parçaların ağırlık merkezleri belirtilmelidir.
9.5.2 İşaretleme
(1) Şantiyede tek olarak monte veya inşa edilen bileşenler, montaj işaretiyle belirtilmelidir. Bunlardan, bütün
özellikleri itibariyle aynı olanlarda aynı montaj işareti kullanılabilir.
(2) Bir bileşenin montaj konumunun şeklinden belirgin şekilde anlaşılır olmaması halinde, bu bileşenin
montaj konumu işaretlenmelidir.
35
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Not – Mümkün olan hallerde işaretler, bileşenlerin depolanması esnasında ve montajından sonra da
görülebilecek şekilde yerleştirilmelidir.
(2) Yükün boşaltılması, nakliye, depolama veya montaj esnasında hasar gören herhangi çelik yapı kısmı
uygunluk için onarılmalıdır.
(3) Şantiyede depolanacak bağlama elemanları, kuru şartlarda muhafaza edilmeli, uygun şekilde
ambalajlanmalı ve tanımlanmalıdır.
Not – Deneme inşaatı, tüm yapının yeterli sayıda bileşeninin bir araya getirilerek uyumluluklarının kontrol
edilmesidir. Yüklenici, aşağıda verilen hallerde de deneme montajı yapılmasını dikkate almalıdır:
a) Şablon veya Madde 6.9’a göre deneme montajı kullanılarak tahkik edilememesi halinde,
bileşenler arasındaki uyumu tahkik etmek için.
c) Şantiye şartlarının sınırlı işgal zamanı ile sınırlandırılmış olması halinde işlem sürelerinin tahkiki
için.
Not – Mümkün olan hallerde, bina montajına, salınıma direnç amacıyla “rijit kutu” nun yapımıyla
başlanılmalıdır. Bu rijit kutunun doğrultusu, daha sonraki bileşenlerin doğru bir şekilde desteklenmesi
sağlanacak tarzda yerleştirilmelidir.
(2) Temel cıvataları, gergisiz kolonların aşırı dönmeye karşı sabitlenmesinde kullanılmamalıdır. Ancak bu tür
kullanım için kontrol edilenler, bu uygulama haricindedir.
(3) Yapının inşaası boyunca, çelik yapı kısmı inşa donanımları ve bu donanımların çalışması ile oluşan
etkiler ile tamamlanmamış yapıya rüzgar yükleri gibi geçici inşa yüklerine karşı güvenli olacak şekilde
yapılmalıdır.
Not – Her bir bağlantıdaki sabit cıvataların en az üçte biri, bağlantının tamamlanmış yapı kısmının
kararlılığına katkıda bulunduğu düşünülmeden önce monte edilmelidir.
(4) Kalıcı bütün destekler ve geçici tutucular, inşaat bu elemanların güvenli şekilde kaldırılmasına yetecek
derecede ilerleyinceye kadar yerinde bırakılmalıdır.
(5) Proje şartnamesinde, yüksek binalarda kullanılan desteklerdeki gerilmeler, bu elemanlardaki düşey
yüklerden oluşan kuvvetlerin boşaltılması için dengelenecekse bu işlem, aynı anda bir panelde olmak üzere
kademe kademe yapılmalıdır.
(6) Geçici elemanlarda, inşa amcıyla kullanılan bütün bağlantılar, proje şartnamesine uygun şekilde ve kalıcı
yapı zaafiyeti oluşturmayacak veya yapının hizmet verebilirliğini tehlikeye düşürmeyecek şekilde yapılmalıdır.
36
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
(7) İnşa metodu, yapıda veya yapının bir kısmında yuvalanma veya hareketi ihtiva ediyorsa, hareket eden
kütlede kırılmanın ve tercihan hareketin tersine dönmesinin engellenmesi için tedbirler alınmalıdır.
(8) Geçici bütün ankraj elemanlarında , mümkün olan hallerde, tasarlanmamış gevşemeye karşı tedbir
alınmalıdır.
(9) Yüklenici, kesin kabulden önce, inşa esnasında yapının hiçbir parçasının, çelik yapı malzemesinin
yığılması ve geçici inşaat yükleri nedeniyle kalıcı şekilde biçim değiştirmemsi için tedbir alınmalıdır.
9.5.6 Doğrultma
(1) Yapının her bir parçasının doğrultusu, inşa edildikten sonra mümkün olduğu kadar kısa sürede
ayarlanmalı ve hemen sonra sabitleme işlemi tamamlanmalıdır.
(2) Elemanlar arasındaki kalıcı bağlantılar, yapının doğrultusu, seviyesi ve düşeyliğinin yeterli şekilde
ayarlanmasından sonra yapılmalı ve yapının geri kalan kısmının yapısı ve doğrultusunun ayarlanması
esnasında oynamayacak şekilde geçici bağlantı yapılmalıdır.
(3) Yapı doğrultusunun ve bağlantıdaki uyum eksikliğinin ayarlanması için ara saçları kullanılabilir. Ara
saçlarının gevşeme tehlikesi varsa, kaynak yapılarak sabitlenmeleri gerekir. Ara saçları, yumuşak çelikten
yapılmış düz parçalar şeklinde olabilir. Ara saçları yapı ile aynı dayanıklılığa sahip olmalı ve dış
kullanımlarda en az 4 mm kalınlıkta olmalıdır.
(4) Ön yüklemesiz ve ön yüklemeli cıvatalarda, ön yükleme yapılmadan önceki kalıcı aralıklar Madde 8.6’ya
göre yapılmalıdır.
(5) Monte edilen bileşenler arasındaki herhangi uyum kusuru, ara sacı kullanılarak düzeltilemez. Bu durumda
yapı bileşenleri, bu standarda uygun şekilde yeniden montaj ve yeniden kaynaklama yoluyla kısmî olarak
değiştirilmelidir. Bu işlem şantiyede yapılabilir.
Kaynaklı kafes elemanlarla oluşturulan yapılarda ve uzay yapılarda, dahilî rijitliğe uygun yükten daha fazla
yük uygulanmamasını sağlamak için tedbir alınmalıdır.
(6) Birleşim yerlerinin ayarlanması için parçalar kaydırılabilir. Yük aktarılmasında kullanılan cıvataların
delikleri 0,5 mm’den daha fazla uzatılmamalıdır.
(7) Cıvata deliklerinin aynı doğrultuda olmaması halinde, deliklerin ayarlanması metodu, proje şartnamesine
uygunluk bakımından kontrol edilmelidir.
Not – Doğrultuları yeniden ayarlanan delikler, ölçüden büyük veya yarık şeklindeki delikler için Madde
8.2’de verilen şartları sağlamak üzere tahkik edilebilir.
(8) Doğrultu uyumsuzluğunun, delik genişletme veya boş freze kullanılarak düzeltilmesi tercih edilmelidir.
Ancak diğer kesme metotlarının kullanılması gerekiyorsa, diğer metotlarla oluşturulan bütün deliklerin iç
yüzeyleri, proje şartnamesine uygunluk bakımından özel olarak kontrol edilmelidir.
10 Koruma işlemleri
10.1 Genel
(1) Bu madde, şantiye dışında ve şantiyede uygulanacak işlemleri kapsar.
(2) Yüzey koruma işlemleriyle ilgili şartlar, proje şartnamesinde tarif edilmiş olmalıdır.Şartlar, kullanılacak
işlemin sistemiyle ilgili genel bir şartnamede veya bir performans şartnamesi yoluyla verilebilir. Çelik yapılara
uygulanacak boya ve vernik sistemlerinin tanımlanması ve uygulanmasında ISO/DIS 12944 kullanılabilir.
Not – Yayınlanınca ISO/DIS 12944-4, boyalar ve ilgili mamullerin genel seçiminde kullanılabilir ve ISO/DIS
12944-8’de ISO/DIS 12944-2’de tarif edilen çevre sınıflarında kullanılacak boyalar ve vernikler
kullanılarak korozyona karşı koruma için geliştirilmiş şartların yer aldığı kılavuz bilgi verilecektir.
37
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Yangına karşı koruma için uygulanan koruyucu işlem, ENV 1993-1-2’ye uygun olmalıdır. Dekoratif
kaplamaların, koruyucu primer sistemlerle (renkler) uyumlu olması gerekir. Ancak, bu sitemler bu standardın
kapsamında değildir.
(3) Yüklenici, koruyucu işlemlerle ilgili olarak proje şartnamesine uygun olarak kullanılacak metotların tüm
detaylarının verildiği işlem plânını hazırlamalıdır.
(4) Koruma için uygulanacak malzemeler, imalâtçının şartnamelerine uygun olarak kullanılmalıdır.
Malzemelerin depolama ve taşınması işlemlerinde, malzemelerin raf ömrünü ve açılarak karıştırılma
sonrasında da kullanım ömrünü tamamlamamış olmasına itina gösterilmelidir.
(5) Tamir işlemleri, Madde 6.3 ve Madde 9.5.3’e göre taşıma ve depolama işlemlerinde meydana gelme
ihtimali olan hasara uygun olmalıdır.
(6) Tamamlanmış yüzey işleminin muayene ve kabulü ile ilgili şartlar Madde 12.6’da verilmiştir.
Not – Yayınlanınca ISO/DIS 12944-4’te yüzey hazırlama metotlarıyla ilgili bilgi verilecektir.
(2) Kum püskürtülmesi yoluyla temizlenmeden kaplanacak yüzeyler, gevşek aşındırma tozu, yağ ve katı
yağdan temizlenmesi için tel fırça ile fırçalanmalıdır.
(3) Yüzeyin kum püskürtülmesi yoluyla temizlenmesinde, uygulanacak kaplama mamulleri ile uyumlu
aşındırma malzemesi kullanılmalıdır.
Not – Genellikle, boyalar için saçma veya parça tel kullanılarak aşındırma ve metal
püskürtülmesiylekaplama için ise kum püskürtülmesi yoluyla aşındırma yapılması gerekir.
(4) Yüzey temizliği ve pürüzlülüğünün temini için kum püskürtmeyle temizleme işlemiye ilgili işlem deneyleri
yapılmalıdır. Bu deneyler, imalât esnasında düzgün aralıklarla yapılmalıdır.
(5) Kum püskürtülmesi yoluyla temizlemeyle ilgili işlem deneylerinin sonuçlarına göre, proje şartnamesinde
Madde 12.6.4’te açıklandığı gibi, aksi belirtilmemişse daha sonraki kaplama işlemi için uygun yeterlilik
sağlanmış olmalıdır.
(6) Yüzey hazırlama esnasında, çelik malzemede, bu standarda uygun tamir metodu kullanılarak tamir
edilmiş yüzey kusurunun çıkması halinde tamir edilmiş malzeme, orijinal malzeme için belirlenmiş anma
özelliklerinin sağlanması şartıyla kullanılabilir.
38
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
(2) Metal püskürtülmüş yüzeyler, boyanmadan önce uygun yalıtım malzemesiyle kaplanmalıdır.
10.3.2 Galvanizleme
(1) Galvanizleme; ISO 1459, ISO 1460 veya ISO 1461’den uygun olanına göre yapılmalıdır.
Not – Yayınlanınca, prEN 1029, fabrikada imal edilmiş çelik yapı kısmına sıcak daldırma yoluyla galvaniz
yapımı için çok daha uygun olacaktır. pr EN 1029, bu standardda verilen bütün hükümlerin önüne
geçecektir.
(2) Galvanizlemeden önce, kaynakların çekiçlenmesi gerekli ise tüm kaynaklar, asit girişinin önlenmesi için
yalıtılmalıdır.
(3) Fabrikada imal edilmiş bileşenlerin kapalı boşluklar ihtiva etmesi halinde, havalandırma ve drenaj
delikleri, proje şartnamesinde belirtilen yerler tesis edilmelidir. Proje şartnamesinde, aynı zamanda delik iç
kısımlarının galvanizleneceği veya bu deliklerin galvanizlemeden sonra yalıtılacağı da belirtilmelidir.
(4) Tamir gereliyse, uygun boya mamuller, bozulmamış (sağlam) galvanizin çevresindeki 10 mm’lik alanda
kullanılabilir.
(5) Galvanizlenmiş yüzeyler, boyanmadan önce temizlenmeli ve uygun dağlama primerle işleme tâbi
tutulmalı veya kum püskürtülmesi yoluyla sıyrılmalıdır.
10.3.3 Boyama
(1) Boyama işlemi, imalâtçı tarafından verilen bilgi sayfasının gereklerine göre yapılmalıdır.
Not – Yayınlanınca, ISO/DIS 12944-7’de korozyon koruması işlemlerinin nasıl yapılacağı tarif edilecek ve o
standardda verilenler, bu maddede verilenlerin yerini alacaktır.
(2) Bileşenin yüzey şartları, boyamadan hemen önce, uygulanacak mamulle ilgili olarak, imalâtçının
talimatlarına uygunluğu garanti altına almak üzere Madde 12.6.1’e göre kontrol edilmelidir.
Not – Bu madde, çıplak çelik üzerine uygulanacak primerler, alt tabaka üzerine uygulanacak üst tabaka,
metal püskürtme üzerine uygulanacak boya ve galvanizleme üzerine dağlama primeri uygulanması
için kullanılır.
(3) İki veya daha fazla mamul kaplama tabakası uygulanacaksa, her bir tabaka için farklı renk tonu
kullanılmalıdır.
(4) Kaplanacak yüzeylerin ıslak, ortam sıcaklığı veya çiy noktasının, uygulanacak mamulün imalâtçı
talimatında verilenden daha düşük olması halinde, işleme devam edilmemelidir.
(5) Boyanmış yüzeyler, su birikimine karşı, boya uygulandıktan sonra, imalâtçının veri sayfalarında gerekli
görülen süre kadar korunmalıdır.
39
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
(2) İşlem görmüş yüzeylerin, betonla temas eden yüzeyler üzerine binmesi halinde, işlem sistemi, yüzeye en
az 30 mm girecek şekilde uzatılmalıdır.
Not – Bu madde hükmü, ENV 1993-1-1’e uygun diğer çelik yüzeyle temas eden sürtünme çenesi
oluşturmak için tasarlanan çelik yüzeylere veya 1994-1-1’e uygun beton yüzeylere uygulanır.
(2) İşlem metodu, Çizelge 7’de verilen uygun herhangi seçenekten seçilmeli veya Ek A’ya uygun işlem
deneyi ile tayin edilmelidir.
(3) Sürtünme yüzeylerindeki, yağla kirlenmiş herhangi kısmın temizlenmesinde, kimyasal temizleyiciler
kullanılmalı, alevle temizleme uygulanmamalıdır.
(4) Sürtünme yüzeyleri, hazırlandıktan sonra monte edilinceye ve su geçirimsiz kaplamalarla cıvatalanıncaya
kadar korunmalıdır.
(5) Sıkıştırılmış bağlantılar etrafındaki işlem görmemiş alanlar, bağlantı yerindeki muayeneler
tamamlanmadan işleme tâbi tutulmamalıdır.
(3) Proje şartnamesinde belirtilmesi halinde, kaynaklı yüzeylere, kaynak içerisinde primer kullanılan hallerde
ilâve şerit kaplama uygulanmalıdır.
(2) Proje şartnamesinde belirtilmişse, çelik kısımların dışa gelen kenarlarına, ilâve şerit kaplama
uygulanmalıdır.
(3) Cıvatayla birleştirilecek yüzeylerden sadece proje şartnamesinde belirtilenlerde birleştirme işlemi,
aralarında yaş boya bulunur halde yapılabilir.
Not – Bu uygulamanın, dış yüzeye gelen çelik yapı kısımlarına tatbik edilmesi önerilir.
Not – Üniform yıpranma sağlamak için, açık yüzeylerin kum püskürtülmesiyle temizlenmesi gerekli olabilir
ve sıvı yağ, katı yağ, boya veya asfaltla kirlenmeyi önlemek için işlemler tarif edilmiş olmalıdır.
(2) Proje şartnamesinde, hava etkilerine dayanıklı çeliklerle temas edecek hava etkilerine dayanıksız çelik
yüzeyler için gerekli işlemler tarif edilmiş olmalıdır.
40
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
(2) Boşlukların rutubet girişini önlemek üzere yalıtım kaynaklarıyla tamamen kapatılacağı hallerde, kaynak
şartnamesine göre, uygun filler malzeme uygulanması yoluyla yalıtımın gerekli görüldüğü hallerde izin
verilecek kaynak kusurları (porozite gibi), proje şartnamesinde tarif edilmiş olmalıdır.
(3) Boşlukların, rutubet girişini önlemek için sadece yalıtım amacıyla tam olarak kapatılacak olması halinde,
bu kaynakların bütünlüğü sadece gözle muayene yoluyla sağlanabilir ve Madde 12.4.2.3 hükümleri, bu tür
kaynaklara uygulanmaz.
(4) Mekanik bağlayıcıların, yalıtılmış kapalı boşluk duvarına girmesi halinde, iç yüzeylerin yalıtılması için
kullanılacak metot, proje şartnamesinde tarif edilmiş olmalıdır.
(2) Temelde kullanılan cıvatalar, proje şartnamesinde aksi belirtilmedikçe işleme tâbi tutulmamalıdır.
(3) Proje şartnamesinde tarif edilen korozyondan koruma sınıflandırılmasına uygun ön işleme tâbi tutulmuş
olan bağlama elemanları, proje şartnamesinde belirtilmedikçe montajdan sonra kaplanmamalıdır.
Not - Bu madde hükmü, bu tür bağlama elemanlarında gerekli hallerde ihtiyaç duyulacak tamir ihtiyacını
ortadan kaldırmaz.
(4) Montajdan sonra, bağlama elemanlarına uygulanacak gerekli herhangi işlem, bağlama elemanlarında
yapılacak herhangi muayene tamamlanmadan önce yapılmamalıdır.
11 Geometrik toleranslar
11.1 Genel
(1) Bu maddede, bina taşıyıcı sistemleriyle ilgili geometrik sapmaların tipleri tarif edilmiş ve normal tolerans
sınıfları için izin verilen değerlerin sayısal sonuçları verilmiştir.
(2) Şartlar, sonuçta ortaya çıkan mamulün son kabul deneyleri içindir. Şantiyede inşa edilecek yapının bir
kısmını fabrikasyon bileşenlerin oluşturması halinde, bu bileşenlerin herhangi ara kontrolü, inşa edilmiş
yapının, Madde 12.7.4.2’ye göre yapılacak son kontrolüne ön bilgi amacıyla yapılmalıdır.
(3) Proje şartnamesinde, bileşenler arasındaki tam temas yoluyla yüklerin aktarılacağı herhangi yüzey
tanımlanmış olmalıdır.
(4) Normal sınıflar dışındaki tolerans sınıfları için herhangi şart, proje şartnamesinde tarif edilmiş olmalıdır:
a) Madde 11’de liste halinde verilen sapma tiplerine ilâve olarak izin verilen herhangi ilâve sapma ve/veya,
b) Tarif edilmiş parametrelerce izin verilen değerlerle birlikte, kontrol edilecek herhangi diğer sapma tipleri
ve,
c) Bu özel toleransların ilgili bütün bileşenlere mi, yoksa tarif edilen özel bileşenlere mi uygulanacağı,
41
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Not – Örnek olarak, kuleli kirişlerin en kesit toleransları, ilgili mamul standardına uygun olmalıdır. Ancak
genel derinlik için Madde 11.2.2’ye uyulmalıdır.
h ≤ 900 mm : ∆ = ± 3 mm
h > 900 mm : + 8 mm
− 5 mm
∆ =
B Başlık (flanş) genişliği : b1 veya b2 genişliği :
b < 300 mm : ∆ = ± 3 mm
b ≥ 300 mm : ∆ = ± 5 mm
C Gövde eksantirikliği :
Gövde konumu : ∆ = ± 5 mm
D Başlıkların dikliği :
Diklikten sapma : b / 100
∆
= 5 mm
1) “ ∆ = den büyük olanı“ gösterimi, verilen iki değerden büyük olanını ifade eder.
42
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
b < 300 mm : ∆ = ± 3 mm
b ≥ 300 mm :
∆ = ± 5 mm
43
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
11.2.4 Bileşenler
Bileşenlerin, uzunluk, doğrultu, kavis ve dikliğinde, belirlenmiş boyutlardan sapmalar, Şekil 5’te verilenleri
aşmamalıdır.
44
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
c Takviyenin yeri :
Tasarlanan konumdan ∆ = ± 5 mmm
sapma :
45
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
- a boyutu : ∆ = ± 5 mm
- b boyutu : ∆ = ± 2 mm
- c boyutu : ∆ = ± 5 mm
- d boyutu :
1) h ≤ 1000 mm ise ∆ = ± 2 mm
2) h > 1000 mm ise ∆ = ± 4 mm
c Yarıklar :
Yarığın ana boyutlarındaki
sapmalar :
+ 2 mm
- d boyutu : ∆ = - 0 mm
+ 2 mm
- l boyutu : ∆ = - 0 mm
d Kenarlar :
Kesilmiş kenarın 90°’den ∆ = ± 0,1 t
sapması :
46
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Şekil 8 – Kolon ekleme parçaları ve taban plâkaları için izin verilen sapmalar
47
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
B, diyagonal elemanın
karakteristik en kesit
boyutudur.
c Kafes kiriş genel en kesitleri :
Fabrikasyon kafes kiriş
bileşenlerin kaynaktan
sonraki genel en kesitleri
için sapmalar : ∆ = ± 3 mm
∆ = ± 5 mm
Yükseklik - D, ∆ = ± 10 mm
Genişlik – W,
Köşegen – X :
D ≤ 300 mm :
300 < D < 1000 mm :
D ≥ 1000 mm :
48
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
(2) Bir yüzeyin düzlüğünün, temas edeceği yüzeye monte edilmeden önce mastarla kontrol edilmesi halinde,
yüzey ve mastar arasındaki açıklık, hiçbir yerde 0,5 mm’yi geçmemelidir.
Not – Bu tür yüzeyler için herhangi pürüzlülük kriteri konulmamış olmasına karşın, bu şart büyük çıkıntıları
0,5 mm ile sınırlamaktadır.
(3) Birleştirilecek yüzeylerin, cıvata ile monte edilecek bileşen yüzeyleri olması halinde, doğrultu
ayarlanmasından ve cıvatalamadan sonraki şartlar, Madde 11.4.4’te verilmiştir.
Not – Bu tür bir birleşim yerinde, Madde 6.9’a göre uyumluluk şartlarının yerine getirildiğini kontrol etmek
için deneme montajı yapılması halinde, inşaat işleminin, bileşen doğrultularının, deneme montajı
esnasındakiyle tamamen aynı şekilde ayarlanmasını sınırlandırabileceği ve çelik yapı kısmı
ağırlığının, yüzeylerdeki yerel büyük çıkıntıları giderebileceği dikkatli şekilde değerlendirilmelidir.
(4) Tam temaslı mesnetlerde, kuvvetlerin aktarılması için takviyeler yapılmışsa, mesnete oturan yüzeyler
arasındaki açıklık, hiçbir yerde 1 mm’den daha fazla olmamalı ve anma temas yüzeyinin en az 1/3’ünde 0,5
mm’den daha küçük olmamalıdır.
(2) Her bir bileşenin inşası (montajı) için tasarlanan konumunu işaretlemede kullanılan işaret noktaları, ISO
4463-1’e uygun olmalıdır.
(3) Monte edilen bileşenlerdeki sapmalar, yerleştirme (konum) noktalarına göre ölçülmelidir. Yerleştirme
noktası tesis edilmemişse sapmalar, ikincil sisteme göre ölçülmelidir.
Not – Ayarlanabilir temel cıvatalar grubunu değerlendirmek için en uygun konum seçilmelidir.
(2) Temel cıvatalarının ve diğer mesnetlerin yerleşim noktalarının izin verilen sapmaları, Şekil 10’da
verilmiştir. İzin verilen sapmalar genellikle, gerçek konum ve ikincil sisteme göre ölçülen gerekli konum
arasındaki sapma olarak verilir. Temel cıvataları grubu içerisindeki cıvataların izin verilen sapmaları, her bir
cıvatanın, cıvata grubunun merkez noktasına göre ölçülen gerçek konumuna göre sapması bakımından
verilir.
(3) Düşey temel cıvatası çıkıntısının (ayarlanabilir durumdaysa en iyi konumdayken) düşeyden sapması, 20
mm uzunluk için 1 mm’den daha fazla olmamalıdır. Benzer şartlar, montaj ve diğer herhangi açıyla
yerleştirilmiş cıvata sıralarında da uygulanır.
49
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
- 15 mm
∆ = (aşağı)
- 5 mm
(yukarı)
- 15 mm
∆P = (dışarı)
- 5 mm
(içeri)
(çıkıntı)
∆ L : Uç konum veya
seviyesi + 45 mm
∆P =
∆ P : Çıkıntı - 5 mm
Şekil 10 – Temel cıvataları ve diğer yapısal mesnetler için izin verilen sapmalar
(diğer sayfada devam edecek)
50
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
∆ X, ∆ Y = ± 20 mm
∆ z = ± 10 mm
Şekil 10 (devamı) – Temel cıvataları ve diğer yapısal mesnetler için izin verilen sapmalar
11.4.1 Kolonlar
(1) Tabana yerleştirilmiş çelik kolonun merkezinin plândaki konumu, Şekil 11’de gösterildiği gibi, tasarlanan
konuma göre ± 5 mm sapma sınırları içerisinde ayarlanmış olmalıdır.
Not – Mesnetlere sabitlenmek üzere, taban plâkaları ve diğer plâkalarda açılan delikler, mesnetleri çelik
yapı kısmına bağlamak için açılan deliklerde izin verilen sapmalara uygun tolerans bırakılacak
şekilde boyutlandırılmalıdır. Bu, tutucu taban plâkalarındaki somunlar ve taban plâkası üst yüzü
arasında, özellikle geniş rondelâların kullanılmasını gerektirebilir.
(2) Kolon gövdesinin alt taban seviyesi, yerleştirme noktasına göre gerekli seviyeye ± 5 mm sapma sınırları
içerisinde yerleştirilmelidir.
Not – Bu, taban plâkalarındaki önemli kalınlık değişimlerinin dengelenmesi şartıyla, taban plâkası altındaki
seviyenin ayarlanmasıyla sağlanır.
(3) Tek kolonlarda izin verilen sapmalar, Şekil 11, Şekil 12 ve Şekil 13’te verilmiştir. Çok katlı binalarda
yaklaşık kolonların oluşturduğu grupların izin verilen sapmaları, aşağıda verilmiştir :
a) Herhangi yaklaşık bağlı 6 kolonun plândaki sapmalarının aritmetik ortalaması, Şekil 11, Şekil 12 ve
Şekil 13’te verilen şartları sağlamalıdır. Şartlar, birbirine dik iki doğrultuda uygulanır.
b) Bir kolonun, yan yana kat seviyeleri arasındaki, düşeylikten sapmasıyla ilgili şart (yukarıdaki şartı
sağlayan 6 adet yaklaşık kolon grubu içerisindeki) e ≤ h/100 olmalıdır.
Not – Bu şartların, kirişler veya kren kirişlerinin, elâstik şekil değiştirmeler ve hareketlerin nispeten büyük
olabileceği takviyesiz çerçevelerde, Madde 12.7.4.6’ya göre uygulanmasında itina gösterilmesi
gereklidir.
(3) Kirişlerin seviyeleri, kolon boylarındaki toleranslara göre ayarlanmış gerekli seviyeye en uygun şekilde
inşa edilmiş kat seviyeleri esas alınarak ölçülür.
(4) İnşa (monte) edilmiş bir kirişin orta noktasındaki bombe için izin verilen sapma, mesnet noktalarına göre ;
açıklık mesafesi / 500 dür.
(5) İnşa (monte) edilmiş, açıklığı 20 m’den daha fazla olan, şantiyede monte edilmiş bir kafes kirişteki
bombe için izin verilen sapma, mesnet noktalarına göre ; kiriş uzunluğu / 300’dür.
(6) Konsol kirişin ucunda, montajdan sonra izin verilen sapma, mesnet noktalarına göre ; kiriş uzunluğu /
300’dür.
52
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
h ≥ 100 m :
∆ = ± 0,1 (h+200) mm
h, metre birimindedir.
c
Her bir hatta, kolon uçları
arasında taban seviyesindeki
mesafe : L ≤ 30 m : ∆ = ± 20 mm
30 m < h < 250 m
∆ = ± 0,25 (h+50) mm
L ≥ 250 m :
∆ = ± 0,1 (h+500) mm
L, metre birimindedir
d
Yanyana kolonlar arasındaki
mesafe
∆ = ± 10 mm
53
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
c
Çok katlı bir yapıda, bitişik
kat seviyelerinde, birleşim
noktalarını birleştiren düz
hatta göre, bir kolon kesitinin
e = ± s/500
yeri :
s ≤ h/2 m
d
Çok katlı bir yapıda, kolonun
taban seviyesindeki
merkezinden geçen düşey
hatta göre, herhangi kat e = Σ h / (300 n)
seviyesindeki konumu :
54
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
b
Taşıyıcı çerçeve kolonu
da dahil olmak üzere h < 5 m : e = ± 5 mm 5
kren rayının oturduğu ≤ h ≤ 25 m
kolon eğimi : e = ± h/500
h > 25 m :
e = ± 25 mm
c
Kren rayının oturmadığı
taşıyıcı çerçevenin Tek katlı kolonların eğimi:
eğimi
e = ± h/100
e1 + e 2 h
=±
2 500
55
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
c
Kirişin karşı ucunun seviyesi :
L / 500
∆ =
10 mm
d
Bitişik kirişlerin tekabül eden
uçlarında ölçülen seviyeleri :
∆ = ± 10 mm
e
Bitişik kirişlerin arasındaki
tekabül eden uçlarında
ölçülen mesafe : ∆ = ± 10 mm
f
Bitişik döşemelerin seviyeleri
∆ = ± 10 mm
1) “ ∆ = den küçük olanı“ gösterimi, verilen iki değerden küçük olanını ifade eder.
56
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Not – Diğer özel toleranslar gibi, proje şartnamesinde, kren raylarının kren imalâtçısı tarafından verilen
şartlara uyması için gerekli olan toleranslar tarif edilmelidir.
(2) Birbirine yakın kren rayları veya yürüyüş kirişlerinin birleşim yerlerindeki seviyeleri için izin verilen
sapmalar, Şekil 15, d,f ve g’de verilmiştir.
Not – Kren rayları ve yürüyüş kirişlerinin, çelik mesnet yapısı için izin verilen sapmaları temin etmek için,
ayar yapmaya izin verilen diğer özel detaylar sağlanmalıdır.
(2) Belirlenmiş sınırları aşması halinde, yüzeyler arasındaki aralığın, izin verilen sapma sınırlarına uygun
hale getirilmesi için ara saçları kullanılabilir. Ara saçları, yumuşak, düz çelikten yapılabilir. Herhangi bir
noktada üç adetten daha fazla ara sacı kullanılmamalıdır. Gerekliyse, Şekil 17’de gösterildiği gibi ara
saçlarını yerinde tutabilmek için köşe kaynakları veya ara saçlarının tümünü kaplayan kısmî nüfuziyetli küt
kaynak yapılabilir.
57
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
c
Paralel rayların doğrultusu :
y ≤ 15 m için:
∆ = ± 5 mm
y > 15 m için:
∆ = ± 10 mm
d
Ray seviyeleri arasındaki
fark : L / 1000
∆ =
10 mm
e tw ≥ 12 mm için:
Rayın, profil gövdesine göre
dış merkezliği : e = ± 0,5 tw
tw < 12 mm için:
e = ± 6 mm
f
Ray en kesitinin yataya göre
düzlüğü
β = ± 1/100 arc
g
Ray birleşim yerindeki
kademe
∆ = ± 5 mm
58
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Şekil 17 – Tam temaslı mesnetlerde kullanılan cıvata takımlarındaki ara saçlarının sabitlenmesi için tercihler
59
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Not - Bu hedefin sağlanması için gerekli bazı karakteristikler, yapım işlemi sonunda ortaya çıkan, genellikle
şantiyedeki çelik yapı olan tamamlanmış mamul üzerindeki deney ve son muayenelerle kontrol
edilemez.
(2) Muayene, deney ve düzeltmeler, yukarıda verilen kontrol hedefi dahilinde, proje şartnamesine göre
yapılan çalışmalarla yürütülmelidir.
(4) Yürütülen bütün muayene ve deneyler ile bunlara bağlı düzeltme işlemleri yazılı olarak kayda
geçirilmelidir.
(5) Kabul deney sonuçlarının, Madde 11’de geometrik boyutlar için izin verilen sapma bakımından uygunsuz
olarak tanımlanması halinde, bu kusur için aşağıda verilen tedbirlerin alınması gereklidir :
Not – Madde 11’de verilen toleranslardan bazıları, ENV 1993-1-1’e göre yapılan tasarım kabullerine temel
oluşturur ve ayrıcalık gerektirebilir. Diğer tolaranslar ise bileşenlerin birbirine monte edilmesinde
kolaylık sağlar.
12.2.1 Malzemeler
(1) Teslim edilen malzemelerin sipariş edilene uygun olup olmadığını kontrol etmek üzere, teslimde
malzemeyle birlikte verilen dokümanlar incelenmelidir.
(2) Yüzey hazırlanması esnasında ortaya çıkan kusurların belirlenmesi için, malzeme yüzeyinin muayenesi,
yapılan işe ait muayene ve deney plânında yer almalıdır.
(3) Proje şartnamesinde belirtilmemişse, malzemelerin deneye tâbi tutulması için herhangi şart yoktur.
Not – Bu madde hükmü, yükleniciye yarı mamul halinde teslim edilen ve daha sonraki işlemlerin şantiyede
yapılacağı (kaynaklı döşeme kirişi olarak hazırlanacak Ι kesitli profiller) ve yüklenici tarafından imal
edilmeyip, sadece montajı yapılacak mamullere de uygulanır.
(2) Teslim edilen belgelerde, teslimatçının, mamullerin proje şartnamesinin ilgili bölümüne uygun olduğuna
dair beyanının bulunmaması halinde bu mamuller, muayene ve deney plânı gereklerini sağladıkları yüklenici
tarafından gösterilinceye kadar uygun olmayan mamul olarak kabul edilir.
60
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
(2) Fabrikasyon bileşenlerin boyutları daima ölçülmelidir. Ölçme işlemi için, ISO 7976-1 ve ISO 7976-2’de
liste halinde verilenlerden uygun olan metot ve cihazlar seçilerek kullanılmalıdır. Ölçme doğruluğu, ISO
8322’nin ilgili bölümüne göre tayin edilmelidir.
(3) Ölçülecek yer ve işlem sıklığı, muayene ve deney plânında verilmiş olmalıdır.
Not – Proje şartnamesinde, özel toleranslara sahip herhangi bileşen grubu özel olarak tarif edilmelidir. Bu
toleransların kontrolü de muayene ve deney plânında verilmiş olmalıdır.
(4) Kabul kriterleri, Madde 11.2’ye uygun olmalıdır. Sapmalar, Madde 6.9’da tarif edilen herhangi bombe
veya ön ayarlamalar bakımından ölçülmelidir.
(5) Uygun olmama halinde yapılacak işlemler, Madde 12.1’e uygun olmalıdır.
(6) Madde 6.9’a göre deneme montajı kullanılması halinde muayene gerekleri, muayene ve deney plânında
yer almalıdır.
(2) İşlem deneyleri için, aşağıda verildiği şekilde 4 adet numune hazırlanmalıdır.
a) En kalın malzemeden işlem uygulanarak kesilen düz numune,
b) En ince malzemeden, işlem uygulanarak kesilen düz numune,
c) Keskin köşe,
d) Kemer.
(3) Ölçmeler, iki düz numunede, en az 200 mm uzunluktaki ölçü boyunda yapılmalı ve paragraf (4)’te verilen
gereklere uygunluk bakımından kontrol edilmelidir. Köşeli ve kavisli numuneler, düz numunelere eşdeğer
standardda kenarlar meydana getirildiğinin kontrol edilmesi için muayene edilmelidir.
Burada ;
A Malzeme kalınlığı, mm,
U Dik açıdan sapma veya anma eğimi,mm,
Rz Yüzey hattı derinliği (pürüzlülük) , µm,
(Beş ardışık tek ölçme boyu genliklerinin (z) ortalama değeri)
Şekil 18 ve Şekil 19’a bakılmalıdır.
(5) İşlemin uygun olmaması halinde düzeltme, yeniden deneye tâbi tutulmalı ve yeniden deney yapılana
kadar kullanılmamalıdır.
a) Bölgesel sertleşmeye karşı en fazla hassas olan, işlem görmüş malzeme bölgesini çevreleyen malzeme
üzerinde yapılan işlem deneyi sonunda, dört adet numune hazırlanır.
b) Etkilenme ihtimali olan bölgelerdeki her numunede dört adet bölgesel sertleşme deneyi yapılmalıdır.
c) Ölçülen en düşük değer, 380 Hv 10’u geçmemelidir.
(2) Uygun olmayan işlem düzeltilinceye kadar kullanılmamalıdır. İşlemin kullanımı uygun sonuçlar veren
malzemelerle sınırlandırılabilir.
a) Delik çapları, malzeme kalınlığı ve işlem sınıflarını ihtiva eden malzemede yapılan işlem deneyleri
sonunda, sekiz adet numune hazırlanır.
b) Delik büyüklükleri, her delik için, deliğin her iki ucunda giren/girmeyen ölçü aleti kullanılarak kontrol
edilmelidir. Delikler ISO 286-2’de verilen H 11 tolerans sınıfına uygun olmalıdır.
(2) Uygun olmayan işlem, düzeltilinceye kadar kullanılmamalıdır. İşlemin kullanımı, uygun sonuçlar veren
malzemeler ve delik çaplarıyla sınırlandırılabilir.
62
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
(2) Daha sonra yapılacak işlemler sonucunda ulaşılamaz duruma gelecek herhangi kaynak, sonraki işlemler
yapılmadan önce muayene edilmelidir.
(3) Ulaşılamayan bölgedeki çarpıklığın düzeltilmesi halinde, bu bölgede bulunan kaynaklar yeniden muayene
edilmelidir.
(3) Muayene sonucunda, kabul kriterlerinde belirtilen şartlardan daha fazla kaynak kusurlarının ortaya çıkması
halinde deney sıklığı artırılmalıdır.
(4) Sadece kısmî muayene gerekliyse, deney uygulanacak birleşim yerleri rastgele seçilmelidir. Bu seçimde,
birleşim tipi, malzeme sınıfı, kaynak donanımı ve kaynak işçiliği gibi değişkenlerin mümkün olan kapsamda
temsil edilmesi sağlanmış olmalıdır.
63
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
a) Gözle muayene,
b) Manyetik parçacık muayenesi,
c) Sıvı nüfuziyeti deneyi,
d) Ultrasonik deney,
e) Röntgen deneyi.
(2) Tahribatsız metotların, farklı birleşim yerlerindeki uygulama alanı, Çizelge 9 ve Çizelge 10’da verilmiştir.
Not – Yayınlanınca, EN 970’de gözle muayene için önerilerin yer alması tasarlanmıştır.
Not – Genel kalite kontrol amacına uygun olarak, kaynak kusurlarının sınırlarına ait kılavuz bilgi Ek H’da
verilmiştir.
64
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Çizelge 9 – Tam nüfuziyetli birleşim yerlerinde tahribatsız muayene metotlarının uygulama alanı
BİRLEŞİM TİPİ KÜT BİRLEŞİM “T” VEYA “+” ŞEKİLLİ BİRLEŞİM KÖŞE BİRLEŞİM
KAYNAK İŞLEMİ (Not 1) S/S, D/S S/S + B S/S, D/S, S/S + B HEPSİ
ŞEKİLLER :
GÖZLE MUAYENE t değerlerinin tamamı t değerlerinin tamamı t değerlerinin tamamı t değerlerinin tamamı
YIKIMSIZ MANYETİK TANECİK
MUAYENE t değerlerinin tamamı t değerlerinin tamamı t değerlerinin tamamı t değerlerinin tamamı
MUAYENESİ (Not 3)
METODU
ULTRASONİK t ≥ 10 t ≥ 20 t ≥ 10 t ≥ 10
DENEY (Not 2) (Not 4) (Not 2, Not 4)
65
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Çizelge 10 – Köşe kaynağı ve kısmî nüfuziyetli kaynaklarda tahribatsız muayene metotlarının uygulama alanı
BİRLEŞİM TİPİ BİNDİRMELİ BİRLEŞİM “T” VEYA “+” ŞEKİLLİ BİRLEŞİM KÜT BİRLEŞİM
ŞEKİLLER :
Not 1 – MPI uygulanması mümkün değilse, bu deney yerine sıvı nüfuziyeti deneyleri kullanılabilir.
Not 2 – Ultrasonik deneyler, malzemenin tabakalar halinde ayrılmasını kontrol etmek için kullanılabilir.
66
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Açıklama :
C = Birleşim bölgesi
M = Eleman bölgesi
. _ ._ . Elemanın ekseni
___ Eleman bölgesi ve birleşim yeri sınırı
T = Eleman eksenine dik kaynak (herhangi bir doğrultuda)
L = Boyuna kaynak (eleman eksenine paralel)
Not – Aksi belirtilmemişse, birleşim bölgelerindeki kaynakların hepsi, enine kaynak olarak kabul edilir.
12.4.3 Karma (kompozit) çelik ve beton yapılar için kaynaklı kesme kirişlerinde yapılan
deneyler
(1) Proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse, aşağıda verilenler uygulanır :
Karma çelik ve beton yapılardaki kiriş kaynaklarının kalitesi, gözle muayene edilmelidir. Tam ergime veya
tam 3600 kaynak “flaş” (köşe) görülmeyen herhangi döşeme kirişi, en yakın taşıyıcı kiriş ucunadoğru,
döşeme kirişinin üzerine yerleştirilen boru yardımıyla 150 den daha az olmayan bir açıyla, elle eğilmelidir. Bu
işlem sonunda yapılan gözle muayenede, kaynakta herhangi çatlak görülmemesi halinde döşeme kirişi kabul
edilir ve eğilmiş konumda bırakılır. Kusurlu herhangi döşeme kirişi değiştirilmelidir. Eskisinin yerine monte
edilen yeni döşeme kirişlerinin bitişiğine, yeni bir konumda kaynaklanması önerilir. Gözle ilk muayenenin
tatmin edici olması halinde, rastgele seçilen, toplam bdöşeme kirişi adedinin en az % 1’i kadar döşeme kirişi,
yukarıda verildiği şekilde 150 den daha az olmamak üzere, soğuk eğme deneyine tâbi tutulmalıdır.
Not – Şantiyede kullanılan kaynak donanımının uygun çalışıp çalışmadığı, donanım taşındıktan sonra ve
her çalışma dönemi veya diğer çalışma periyodunun başında, donanım kullanılarak kaynaklanan
döşeme kirişleri üzerinde yapılan deneyler kullanılarak tekrar kontrol edilmelidir.
Not – Cıvataların tamamının ayarlama için yerleştirilmediği herhangi bağlantı, uyum bakımından daima
eksik cıvatalar monte edildikten sonra kontrol edilmelidir.
67
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
(2) Kabul kriterleri ve uygunsuzlukların düzeltilmesi için alınacak tedbirler, Madde 8.6 ve Madde 9.5.6’ya
uygun olmalıdır.
(3) Uygun olmamanın, tabaka kalınlıkları arasındaki farkın Madde 8.1’de verilen kriterleri aşması nedeniyle
meydana gelmiş olması halinde, bağlantı yeniden yapılmalıdır. Bunun haricindeki uygunsuzluklar, mümkün
olan hallerde, bileşen doğrultusunun kısmî olarak ayarlanması yoluyla düzeltilebilir.
(2) Kabul kriterleri, Madde 8.7.1 ve Madde 8.8!de verildiği gibi uygulanmalıdır. Herhangi uygunsuzluk, Madde
8.8’e göre düzeltilmelidir.
(3) Uygun olmamanın, tabaka kalınlıkları arasındaki farkın, Madde 8.1’de verilen kriterleri aşması nedeniyle
meydana gelmiş olması halinde, bağlantı yeniden yapılmalıdır. Bunun haricindeki uygunsuzluklar, mümkün
olan hallerde, bileşen doğrultusunun kısmî olarak ayarlanması yoluyla düzeltilebilir.
(5) Monte edilmiş bağlantı elemanlarını uygun şekilde muayene ve deneye tâbi tutulması mümkün değilse,
çalışma metodu, uygulama esnasında muayene edilmelidir. Kabul kriterleri, proje şartnamesinde verilmiş
olmalıdır.
Not – Bu işlem Madde 8.7.3’de verilen somun döndürme metodu ve Madde 8.7.5’de verilen birleşik
metoda uygulanır. Cihazın kalıcı plâstik şekil değişimine maruz olması halinde bu metot, Madde
8.74’te verilen doğrudan gerilme gösterici metoda da uygulanabilir.
(6) Proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse muayene eden, bağlantı elemanlarının en az % 10’unda
montaj kontrolü yapmalıdır. Muayene eden, bağlantı elemanlarının tarif edilen metoda göre uygulanmaması
halinde, cıvata grubunun tamamının sökülerek yeniden monte edilmesini önerebilir.
Not – Bu işlem, Madde 8.7.4’te verilen doğrudan gerilme gösterme metoduna ve Madde 8.8’de verilen özel
bağlantı elemanlarına uygulanır.
Not – Muayene eden, bağlantı elemanlarının en az % 10’unda montaj kontrolü ve son gösterge ayar
kontrolü yapmalıdır.
(3) Bağlantı elemanlarının tarif edilen metoda göre uygulanmaması veya son gösterge ayarlarının
belirlenmiş sınırlar arasında olmaması halinde, muayene eden, uygun çıkmayan cıvataların sökülerek
yeniden monte edilmesini ve daha sonra tüm cıvata grubunun muayene edilmesini önerebilir.
68
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Not – Bu hüküm aynı zamanda, birleşik metodun ilk safhası olarak uygulanan tork için de geçerlidir.
(3) Muayene torku uygulanan herhangi somun veya cıvatanın % 15’den daha fazla dönmesi halinde, bu
gruptaki bütün cıvatalar deneye tâbi tutulmalıdır.
(4) Proje şartnamesinde izin verilmesi halinde, tork kontrol metodunun kontrolü için diğer değerlendirme
metotları kullanılabilir.
(5) Proje şartnamesinde aşırı sıkma kontrolünün gerekli olup olmadığı ve uygulanacak işlem belirtilmiş
olmalıdır.
(6) Uygunsuzluk, grup içerisindeki bütün cıvatalarda, doğru torka ulaşıncaya kadar doğru sıralamayla sıkı
kontrol altında işlem uygulanması yoluyla giderilmelidir.
Not – Yayınlanınca, ISO/DIS 12944-6’da uygulanan boya sistemleri için muayene ve deney konularında
daha detaylı kılavuz bilgi verilecektir. Fabrikasyon çelik mamullere uygulanan sıcak galvanizleme için
aynı hususlar, prEN 1029’da verilecektir.
(2) Her bir bileşenin ölçülen ortalama kaplama kalınlığı, kaplamanın gerekli anma kalınlığını geçmemelidir.
Her bir bileşende, kaplama anma kalınlığının altına düşen ölçme sonucu adedi biri geçmemeli ve bu değer,
anma kalınlığının en az % 80’i kadar olmalıdır.
Not – Yayınlanınca, ISO/DIS 12944-6’da iki kalite seviyesinin tarif edilmesi beklenilmektedir. Bunlardan A
seviyesi, bu paragrafta belirtildiği gibi kalınlıkta % 80’e kadar düşmeye izin vermekte ve B seviyesi
ise her okumanın gerekli anma kalınlığının % 100’ünü aşmasını gerekli kılmaktadır.
(3) Uygunsuz çıkan bileşenlerde işlem yeniden uygulanmalı ve daha sonra deney yeniden uygulanmalıdır.
(4) Bileşen partisinde sistematik kusur görülmesi halinde işlem kabiliyeti geliştirilinceye kadar, aşağıda
verildiği şekilde yaş film kalınlığı tayin edilmelidir.
69
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
(5) Yaş film kalınlığı tayin edilecekse, işlem uygulanan bileşenlerin en az %10’unda, en az 4 yerde ISO
2808’de belirtilenlerden uygun olan metoda göre rastgele (anî) kontrol yapılmalıdır. Rastgele kontrol
yapılacak bu noktaların yerleri, kenarlar ve uygulanma esnasında ince kaplama oluşması ihtimali olan
yerlerde yoğunlaştırılmalıdır.
(6) Okunan bütün yaş film kalınlığı değerleri, kuru film kalınlığı için gerekli değerlere takabül eden gerekli
uygun kalınlık değerini ve kaplamadaki katı kısmın hacmini aşmalıdır. Kaplamalar, istikrarlı uygun değerler
elde edilinceye kadar sıkı kontrol altında yapılmalıdır.
(2) Tatmin edici olmadığı görülen alanlar, yeniden tamir edilmeli veya Madde 12.6.2’ye göre kuru film
kalınlığının tayini için yapılan deneyle uygunluk ispatlanmamışsa yeniden muayene edilmelidir.
(2) Hazırlanan numunenin en kesit şekli, işleme tâbi tutulan bileşenleri temsil etmeli, ancak kullanılan kum
püskürtme makinesine uygun olan en küçük kesit olmalıdır.
(3) Numune, ISO 8501-1’e uygun olarak gözle muayene edilmeli ve birbirine 300 mm uzaklıkta seçilen en az
dört adet noktada yeterli bulunmuş olmalıdır. Bu noktaların her birisinde, ISO 8502-2 ve ISO 8502-3’e göre
yüzey temizliği ve ISO 8503-2’ye göre yüzey pürüzlülüğü bakımından deney yapılmalıdır.
Not – Isıl kesme işlemi sonucunda sertleştirilmiş olan alanlar genellikle pürüzlendirilmesi zor olan alanlardır.
(4) İşlemin, yüzeye uygulanan mamuller için uygun şartları taşımaması hâlinde işlem, düzeltilinceye kadar
kullanılmamalıdır.
Not – Yapışma deneyi ile ilgili gerekler, EN 24624’te, iz açma (çizme) deneyi ile ilgili gerekler ISO 1518’de
ve çapraz kesme deneyleri ile ilgili gerekler ISO 2409’da verilmiştir. Yüzey kaplamalarının görünüşü
ile ilgili muayene ve deneyler, dekoratif kaplamalar için uygundur ve koruma amaçlı kaplamalar için
uygun değildir.
(2) İkincil ağ ölçme belgeleri hazırlanmalı ve bu belgeler, çelik yapı kısmının montajı için referans sistem
olarak kullanılmalıdır. Bu belgelerde verilen ikincil ağın koordinatları, ISO 4463-1’de verilen kabul şartlarını
sağlaması şartıyla doğru kabul edilmelidir.
(3) Çelik yapı kısmının montajı için referans sıcaklık ve çelik yapı kısmında alınacak ölçmeler, proje
şartnamesinde belirtilmiş olmalıdır.
(4) Mesnetlerin yeri ve seviyelerinin, Madde 11.3.2’de verilen kabul kriterlerini veya proje şartnamesine
yapılan ekte verilen şartları sağlamasından sonra montaj işlemine başlanılmalıdır.
(5) Mesnetlerin konumlarını kontrol etmek için kullanılacak tamamlayıcı ölçme değerleri kayda geçirilmelidir.
70
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
(2) Mesnetlerin, çelik yapı montajının güvenli şekilde yapılmasına uygun olmaması halinde, mesnet kusurları,
montaja başlamadan önce giderilmelidir.
(2) Düzeltme işleminin gerekli olması halinde, bu amaçla, bu standardda önerilen metotlar kullanılmalıdır.
(2) Kullanılan metotlar ve cihazlar, ISO 7976-1’de ve ISO 7976-2’de liste halinde verilenlerden seçilmelidir.
Bu seçimde, ölçme işleminin kabul kriterlerine göre doğruluk bakımından yeterliliği dikkate alınmalıdır. Uygun
hallerde ölçme sonuçları, sıcaklık etkisine göre düzeltilmeli ve Madde 12.7.1.1’de verilen ölçme doğruluğu,
ISO 8322’nin ilgili bölümüne göre tahmin edilmelidir.
Not – Çoğu durumda, 5 °C ilâ 15 °C arasındaki ortam sıcaklığında yapılan ölçme değeri için düzeltme
yapmaya gerek duyulmaz.
(2) Madde 11’de tarif edilen izin verilen sapmalar, binaların çelik yapı kısmı içindir.
(3) Her bir değer, şekil ve çizelgelerden elde edilen değerlere uygun olmalıdır. Tek değerlerin toplamı, tüm
yapı için izin verilen sapmalardan daha büyük olmamalıdır.
(4) Sistem, birleşim noktalarının sahip olması gerekli özellikleri gösterir. Bu noktalar arasındaki imalât
toleransları izin verilen sapmaları belirler.
(5) Sistem, yan levhalar ve purlin gibi ikincil yapı elemanları için açık şartlar koymaz. Bu elemanlarla ilgili
şartlar, elemanın imalât toleransları ve bağlanacağı elemanların imalât ve montaj toleranslarından elde
edilebilir.
(6) Mevcut yapıya uygunluk bakımından hatlar ve seviyelerin tesis edilmesine özel dikkat gösterilmelidir.
a) Düşeyden en fazla 10° sapma gösteren elemanlarda : Her iki uçta, elemanın gerçek merkezinde,
b) Yataydan, en fazla 45° sapma gösteren elemanlarda (kafes kirişlerin üst elemanları dahil) : Her iki uçta
üst yüzün gerçek merkezinde.
c) Yerinde yapım kafes kirişler ve kirişlerin dahilî elemanlarında : Her iki uçta elemanın gerçek
merkezinde.
d) Diğer elemanlarda : Montaj çizimlerinde referans noktalar gösterilmelidir. Bu noktalar, esas olarak
eğilmeye maruz elemanların üst veya dış yüzeylerinde ve esas olarak doğrudan basınç veya çekmeye
maruz elemanlarda orta eksenlerden alınmalıdır.
71
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
(2) Yukarıda tarif edilenlere benzer etki göstermesi şartıyla alternatif referans noktaları da belirlenebilir.
Not – Proje şartnamesinde, yerinde yapılan yapıların özel toleranslarla ilgili olarak gerekli herhangi kritik
boyut kontrolleri belirlenmeli ve bu kontrollere muayene ve deney plânında da yer verilmelidir.
(2) Montajı tamamlanmış yapı kısmının yerleşim doğruluğu, proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse yapının
çelik kısmının kendi ağırlığı etkisinde ölçülmelidir. Ancak proje şartnamesinde ölçme işlemlerinin yapılması
için başka şartlar da tarif edilmiş olabilir.
Not – Proje şartnamesinde, çelik yapı kısmının öz ağırlığı haricinde uygulanan yükler nedeniyle sapma ve
hareketler, bunların boyut kontrollerini etkileme ihtimali olan hallerde tanımlanmış olmalıdır.
Not – Bileşenler arasındaki uyumluluk için, binalardaki toleranslar ve değişkenlerin (imalât, yerleşim ve
montajındaki sapmalar dahil olarak) hesaba katılmasıyla ilgili kılavuz bilgi, ISO 3443-1, ISO 3443-2
ve ISO 3443-3’de verilmiştir.
(2) Yapım doğruluğu, bileşenlerin tahmin edilen sehimleri, bombeleri, ön ayarları ve elâstik hareketler ile ilgili
olarak değerlendirilmelidir.
Not – Yapıda, boyut kontrollerini etkileyebilecek derecede önemli hareket beklenmesi halinde (çekme
etkisine maruz yapılar gibi), proje şartnamesinde izin verilen konum sapma sınırları (zarfı) tarif
edilmelidir.
(2) Çelik yapının, düzeltilmemiş ve daha sonra işleme tâbi tutulacak uygunsuzluklarla teslim edilmesi halinde
bu işlemler, liste halinde madde madde verilmelidir.
Not – Teslimde verilecek bilgileri içeren belgelerle ilgili şartlar, Madde 4.2.3’te belirtildiği gibi proje
şartnamesinde belirtilmiş olmalıdır.
72
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Ek A
Ön yüklemeli cıvatalar için işlem deneyleri ve kayma faktörünün tayini
A.1 Cıvata takımında yapılan deney
(1) Cıvata takımları, ilgili standardda verilen amaca uygunluk şartlarını sağlamalıdır.
Not – “Yüksek dayanımlı yapısal cıvatalar – Amaca uygunluk – Ön yükleme için sıkılama deneyi” standard
taslağı henüz hazırlanma aşamasındadır.
(2) Proje şartnamesinde Ad-hoc deneyinin yapılması gerekli görülmüşse, montajda kullanılan bütün bağlama
elemanlarının Çizelge 3’te verilen takımlardan herhangi birisi için mamul uygunluğunu kanıtlamış bir imalâtçı
tarafından temin edilmesi halinde, paragraf (1)’de verilen şartın sağlandığı kabul edilir.
(2) İşlemin amacı, birleşim yerlerinde sünme nedeniyle oluşma ihtimali olan şekil değişiminin dikkate
alınmasını temin etmektir.
(3) Kaplama bileşimi, imalât metodu ve kullanılan herhangi inceltme sıvısı da (tiner) da dahil olmak üzere
dikkate alınmalıdır.
(4) Kür işlemi, yazılı talimatlara veya gerçek işlem tarifine atıfta bulunularak kayda geçirilmelidir.
(5) Kaplama yapılması ve deney arasında geçen süre (saat olarak) kaydedilmelidir.
73
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
(2) İki iç plâkanın aynı kalınlıkta olmasını temin için bu plâkalar, aynı parça malzemeden ardı ardına
kesilerek hazırlanmalı ve orijinal bağıl konumlarında monte edilmelidir.
(3) Plâkaların kenarları, plâka yüzeyleri arasındaki teması etkilemeyecek şekilde hassas kesilmiş olmalıdır.
Plâkalar, cıvatalar madde 8.1 ve Madde 8.6’ya göre ön yüklemeye tâbi tutulunca, hazırlanmış yüzeylerin
temas etmesini sağlamaya yeterli düzlükte olmalıdır.
(4) Cıvatadaki ön yük, ± %5 doğrulukta bir donanımla doğrudan ölçülmeli ve ölçülen değer, kullanılan
cıvatanın büyüklük ve özellik sınıfına göre belirlenen ön yüke ± %5 sapma sınırları içerisinde uygun
olmalıdır.
(5) Deney numunelerinin yüzeylerine uygulanacak işlem ve kaplama, yapı için tasarlanan uygulama ile
tutarlılık göstermelidir. Deney numunelerinin temas yüzeyindeki ortalama kaplama kalınlığı, yapıda kullanım
için belirlenmiş olan kaplama anma kalınlığından % 25 daha fazla olmalıdır.
(6) Numuneler, cıvataların uygulanan çekme etkisinin aksi yönünde zorlanacak şekilde monte edilmelidir.
(2) Numuneler, çekme uygulanabilen yükleme makinasında deneye tâbi tutulmalıdır. Yük-kayma ilişkisi
kayda geçirilmelidir.
(3) Kayma, iç plâka ve üst plâkada temas eden yüzeylerde belirlenen komşu noktalar arasındaki, uygulanan
yük doğrultusunda oluşan bağıl yer değiştirme olarak belirlenmelidir. Kayma, numunenin her iki ucunda ayrı
ayrı ölçülmelidir. Her bir uçtaki kayma, numunenin her iki yüzündeki yer değiştirmelerin ortalaması alınarak
belirlenmelidir.
(4) Kayma yükü, 0,15 mm kayma oluştuğunda okunan yük olarak tarif edilir.
74
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
(5) Beşinci numune, ilk dört numunede tayin edilen kayma yükü (sekiz adet değerin ortalaması) değerlerinin
ortalamasının % 90’ı alınarak belirlenen yüke kadar yüklenir.
(6) Beşinci numunede, yük uygulandıktan beş dakika sonra ve üç saat sonra kaydedilen kayma değerleri
arasındaki farkın 0,002 mm’yi aşmaması halinde kayma yükü, beşinci numune için de ilk dört numunede
olduğu gibi tayin edilir. Kayma değeri farkının 0,002 mm’yi geçmesi halinde ise kayma deneyi Madde A.2.5’e
göre yapılmalıdır.
(7) Elde edilen 10 adet değerin (beş adet deney numunesinden elde edilen) standard sapmasının, ortalama
değerin % 8’inden daha fazla çıkması halinde ilâve numuneler deneye tâbi tutulmalıdır. Toplam numune
adedi (beş numune de dahil) aşağıda verilen bağıntı kullanılarak hesaplanmalıdır :
n ≥ ( δ / 3,5 )2
Burada ;
n Deney numunesinin adedi,
δ İlk beş adet numunede bulunan standard sapmanın (on değer), ortalama değere göre %’si
(2) Yapısal uygulamada kullanım için önerilen kayma faktörü kullanılarak belirlenen özel bir yük
uygulanmalıdır. Bir sınıf belirlenmişse, kayma faktörü, belirlenen bu sınıf için ENV 1993-1-1 : 1992, Madde
6.5.8.3’e göre tasarım değeri olarak alınmalıdır (Madde A.2.6).
(3) “Yer değiştirme – log süre” eğrisi (Şekil A.2), önerilen kayma faktörü kullanılarak belirlenen yükün, aksi
belirlenmemişse 50 yıl olarak alınan yapı ömrü boyunca 0,3 mm’den daha fazla yer değiştirmeye neden
olmayacağını göstermek üzere çizilmelidir. ) “Yer değiştirme – log süre” eğrisi, tanjant yeterli doğrulukta
belirlenebildiği kadar doğrusal olarak ileri kestirme yoluyla uzatılabilir.
(2) Beş adet numunede tayin edilen on adet değer için karakteristik değer, ortalama değerden standard
sapmanın 2,05 katı çıkartılarak bulunur.
(3) İlerletilmiş sünme deneyi için tasarım kayma faktörü, belirlenmiş sünme sınır değerlerini sağlayacak
değer olarak alınabilir (Madde A.2.5(3)).
(4) Cıvata özellik sınıfı 10.9 kullanılarak belirlenen kayma faktörleri, özellik sınıfı 8.8’e dahil cıvatalar için de
kullanılabilir. Alternatif olarak, cıvata özellik sınıfı 8.8 için ayrı deneyler yapılabilir. Cıvata özellik sınıfı 8.8
kullanılarak tayin edilen kayma faktörleri, cıvata özellik sınıfı 10.9 için geçerli kabul edilmemelidir.
75
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Şekil A.2 – İlerletilmiş sünme deneyi için yer değiştirme – log süre eğrisinin kullanımı
Not – Bu işlem aynı zamanda, belirlenmiş imalât işlemlerinden sapma veya belirlenmiş toleranslara
uygunsuzluk halinde montajın tatmin edici olup olmadığını tesis etmek için de kullanılabilir.
(2) Deney numunesi, gerçek yapıdaki en gayrı müsait durumu temsil etmelidir.
(3) Proje şartnamesinde belirlenmemişse, temsilî montajlı birleşim yeri sayısı, onların tam tanzimi ve
değerlendirme işlemine, karşılıklı mutabakatla karar verilmelidir.
(4) Deneye tâbi tutulan numunelerde kullanılan bağlantı elemanları tekrar kullanılmamalıdır.
A.4.1 Genel
(1) Sıkma metodu, Madde 8.7.1(4)’te belirtildiği şekilde tayin edilen en küçük ön yükün sağlanmasını garanti
altına almak üzere, işlem deneyleri ile kalibre edilmelidir.
(2) Kullanılan cıvata ve somun birleşimlerinin her tipi için ayrı kalibrasyon yapılmalıdır.
Not – Bazı imalâtçılar, farklı lotlar arasındaki sürtünmede önemli fark olmayan cıvata ve uygun yağlanmış
cıvatalar imal edilmektedir.
(3) Sıkma metodunun kalibrasyonu, cıvataların farklı harmandan alınması veya yüzey özelliğinde önemli
farklılık veya cıvata dişlerinin, somunların veya rondelâların yağlanması durumlarında yeniden yapılmalıdır.
(4) Kalibrasyon için kullanılan cıvata takımı numuneler, kalibrasyon veya yapıda tekrar kullanılmamalıdır.
(5) Belirlenmiş sıkma metotlarının kalibrasyon deneyleri için gerilme ölçer cihaz kullanılmalıdır.
(6) Gerilme ölçer cihaz, ± % 1 ölçme doğruluğuna sahip olmalı ve bu cihaz en az yılda bir kez (veya imalâtçı
tarafından önerilmişse daha sık) kalibrasyon için yetkili deney kurumu tarafından kalibre edilmelidir.
(7) Temsilî cıvata takımları, her özellik sınıfı ve kullanılacak her cıvata çapı için altı cıvata ve somun ihtiva
etmelidir. Her cıvata başı veya somundan, sıkıştırma esnasında hangisi döndürülüyorsa onun altına rondelâ
yerleştirilmelidir.
76
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
(2) Doğrudan gerilme göstergeleri ve rondelâlar, gerçek bağlantılar için önerilenle aynı tarzda
düzenlenmelidir.
(2) Bu torkun uygulanmasından sonra, en azından belirlenmiş en küçük ön yükün temini için somunun
cıvataya göre gerekli dönmesi, Madde A.4.3’de tarif edildiği şekilde doğrulanmalıdır.
(2) Ön yüklemeli cıvatalar (Madde 9.5), montajdan önce uygun şekilde yerleştirilmeli ve doğrultuları
ayarlanmalıdır (bu işlemler, deneme bolunları ve/veya montaj cıvataları kullanılarak gerçekleştirilmelidir).
(3) Taşıma ve depolamayla ilgili olarak, şantiyede alınması gereken tedbirlere (Madde 9.5.3) ilâve olarak,
yağlanmış mamuller, özellikle belirli bir süreyle açıkta bırakılmışlarsa, düzenli şekilde gözle muayene
edilmelidir. Kuru veya paslı cıvata veya somunların şantiyede yağlanması şeklindeki düzeltme tedbirlerine,
işlem deneylerinde (Madde 8.7.6) gösterilmesi ve proje şartnamesinde yer alması halinde izin verilir.
(4) Kullanılan tork anahtarları, ± % 5 doğruluk sağlamaya elverişli olmalıdır. Her anahtar, her çalışma
gününde en az bir kez kontrol edilmelidir. Pnömatik anahtarların kullanılması halinde ise hortum
uzunluğunun her değişiminde kontrol yapılmalıdır.
77
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Ek B
Perçinleme
B.1 Genel
(1) Madde 8.1’de verilen şartlar uygulanır.
(2) Perçin deliğinin anma çapı, perçin gövdesinin çapına 2 mm ilâve edilmesiyle bulunan çapa eşit olmalıdır.
(3) Gömme başlı perçinlerde, gömme derinliği, perçinin çakılma işleminden sonra, perçin başı, gömme
yuvasını tam olarak dolduracak şekilde olmalıdır. Perçinin dış yüzü traşlanarak düzeltilmelidir. Perçin başının
gömme boyutları, proje şartnamesinden alınmalıdır.
B.3 Perçinler
(1) Her perçin üniform boyutlarda baş oluşmasını sağlamaya yeterli uzunlukta olmalıdır.
(2) Gömme başlı perçinlerin gerekli olması halinde, perçinleme sonunda, perçin başı gömme yuvasını tam
olarak doldurmalıdır. Düz yüzey gerekli ise, herhangi çıkıntı metal kısmı temizlenmeli veya aşındırılarak
düzeltilmelidir.
(2) Birden daha çok perçinle birleştirilen bağlantılarda, perçinin çakılması öncesinde en az her dördüncü
delikte geçici cıvata ile sıkılama yapılmalıdır.
(3) Tek perçinle birleştirilen bileşenlerin bir arada tutulması için özel tedbirler alınmalıdır.
(4) Mümkün olan her durumda perçinleme, sabit basınçlı tip makineler kullanılarak ayarlanmalıdır. Çakma
basıncı, ters yüz edilme işleminden sonra kısa bir süreyle perçin üzerinde tutulmalıdır.
(5) Her perçin, uzunluğu boyunca üniform şekilde, yanma veya aşırı pullanma olmaksızın ısıtılmalıdır. Perçin,
çakıldığı esnada parlak kırmızı ısı noktasına uyumlu olmalı ve deliği tam olarak doldurması için sıcakken tüm
boyu ters yüz edilmelidir.
(7) Her perçin ısıtılma sonrasında, deliğe yerleştirilmeden önce, sıcak perçinin sert bir yüzeye çarpılması
yoluyla pullanma temizlenmelidir.
(2) Çakılmış perçin, perçin deneyi ile başına 1 ilâ 2 kg arasında kütleye sahip çekiçle vurulduğunda hareket
etmemelidir.
(3) Gevşek, başı dış merkezli konumda, kötü şekilli, yanmış veya diğer her türlü hasarlı perçinler kesilerek
çıkartılmalı ve yapı yüklenmeden önce yenilenmelidir.
78
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Ek C
(Bilgi için)
Proje şartnamesi
C.1 Bilgi kontrol listesi
(1) Çizelge C.1’de proje şartnamesine dahil edilebilecek bilgi özeti, standard metni içerisindeki ilgili madde
no’su da belirtilerek verilmiştir. Tam detaylı bilgi edinilmesi için atıfta bulunulan maddeye başvurulmalıdır.
(2) Proje şartnamesi, Madde 3.11’de tarif edilmiştir. Bu tarif, proje şartnamesinin, Çizelge C.1’de verilen ilgili
şartlar uygun şekilde beyan edilinceye kadar tamamlanmış sayılamayacağını ifade eder.
(3) Çizelge C.1’de tasarım ve şartname işlemleri, kronolojik olarak, kabaca tarif edilerek hazırlanmıştır.
Çizelgede, proje şartnamesinde belirtilen bilgiler ve işlerin yapımı için başvurulacak düzenlemelere uygun
olarak seçilecek, detaylı şartname işlemlerini tamamlayıcı bilgiler birbirinden çizgilerle ayrılmıştır.
79
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
2. Yapısal analiz
Kapsamın belirlenmesi de dahil olmak 1(1) Çelik yapı kısmı ile ilgili sözleşmeler de dahil olmak
üzere, tasarım ve işlerin tesisi için 1(2) üzere, kapsamın, genel çelik kısımlarının değişik
standardların seçimi 1(5) tipleri bakımından netleştirilmesi
Yapısal çerçeveleme düzeni, kararlılık 4.1(1) Kriterin tasarım standardında verilenden farklı
kavramı ve sınır durumlar bakımından 12.7.4.6(2) olması halinde sağlanacak sehim sınırları
tasarım gereklerinin yorumu
Yüzey koruması için performans 1(3) Yapı temas yüzeylerinde, özellikle kompozit
kriterlerinin tesisi dahil olarak malzemeler 1(4) yapılardaki beton da dahil olmak üzere, özellikle
ve işçilikle ilgili genel şartname 4.1(1) diğer yapı elemanları ile tutarlılık gerekleri
hususlarının tayini
10.1(2) Yüzey koruması için performans kriterleri
Kalite gereklerinin tarifi 4.2.1(1) Kalite plânı veya elemanları ile ilgili gerekler
4.2.1(2)
Kaynak için kalite gereklerinin seçimi
H.1(1)
80
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Çizelge C.1 – Proje şartnamesinde yer alacak bilgi kontrol listesi (devamı)
4.1(2)
9.2(1) Güvenlik plânı gerekleri
9.3(4)
Temel cıvatalarının korunması bakımından
9.4. 2(1)
yapılacak faaliyetler
Şantiye ölçme disiplininin tesisi 12.7.1.1(2) İkincil yerleşim sistemini gösteren şantiye plânı
81
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Çizelge C.1 – Proje şartnamesinde yer alacak bilgi kontrol listesi (devamı)
Son eleman seçimi ve kontroller Ana elemanlarda kullanılacak çelik sınıfları ve sınıf
5.1(1) gösterimi, ilgili standardda belirtilen herhangi tercih
5.1(2) de dahil olarak
82
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Çizelge C.1 – Proje şartnamesinde yer alacak bilgi kontrol listesi (devamı)
83
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Çizelge C.1 – Proje şartnamesinde yer alacak bilgi kontrol listesi (devamı)
(devam) Şartnamenin malzeme ve işçilikle 6.2(2) Bağlama elemanları için deliklerin matkap veya
ilgili hususlarının, muayene ve deney zımbalama yoluyla açılması
gerekleri de dahil olmak üzere
6.4(5) Zımbayla delik açmadaki yasaklamalar ve kaynak
belirlenmesi
6.6(2) ısısından etkilenen bölgelerdekiler de dahil,
6.6(4) malzeme sertliğindeki diğer sınırlamalar
6.6(5)
7.5.5(2)
6.5(2) Malzemelere sıcak şekil vermeyle ilgili şartlar
7.4.1(4) Kaynak işlem deneyleriyle ilgili şartlar
7.5.6(1) Eklerin imalâtı veya montajıyla ilgili özel şartlar
7.5.9.1(2) Uzatma parçalarının kullanımı için şartlar
7.5.12(1) Özel kaynak tipleri için şartlar
7.5.13(1) Kaynak sonrası ısıl işlem için şartlar
7.5.15(6) Taşlanacak veya giydirilecek herhangi kaynağın
tanıtımı
8.4(1) Somunların sabitlenmesiyle ilgili şartlar
8.5(4) Önyüklemeli bağlantı takımındaki, dönmeyen
bileşen altında rondelâ kullanımıyla ilgili şartlar
8.5(5) Yük gösteren rodelaların kullanımı için izinler
8.5(5) Doğrudan yük göstergesi ile birlikte kullanılacak
cıvatanın dönmesi için izinler
8.7.1(4) Ön yüklemeli cıvatalar, en küçük ön yük gerekleri
84
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Çizelge C.1 – Proje şartnamesinde yer alacak bilgi kontrol listesi (devamı)
(devam) Şartnamenin malzeme ve işçilikle 10.4.3(3) Kaynak yüzeyine uygulanacak ilâve kaplama şeriti
ilgili hususlarının, muayene ve deney 10.4.4(3) Birleşen yüzeyleri arasında yaş boya ile birlikte
gerekleri de dahil olmak üzere cıvatalama
belirlenmesi
11.1(1) Kren rayları için olanlar da dahil olmak üzere, özel
11.4.3(1) imalât ve montaj toleransları veya yüzeyler
12.1(1)
12.3.1(3)
12.1(5) Düzeltmenin uygulanamadığı hallerde değişiklik
12.2.1(3) Malzeme ve deneylerle ilgili şartlar
12.2.2(2) Belgelerin, mamulün, verilen ilgili şartlara uygun
olduğu beyanını ihtiva etmemesi hâlinde reaksiyon
12.4.2.2(1) Kaynak deneylerinin genel yeri, sıklığı ve tabiatı
Çizelge 8
12.5.2.2(5) Ön yüklemeli bağlama elemanlarıın, sıkılma işlemi
esnasında, bu işlem tamamlandıktan sonra kontrol
edilemeyecek muayenesi için kabul kriterleri
12.5.2.2(6) Ön yüklemeli bağlama elemanlarının, en az %
10’unun montaj esnasında muayene edilmesi
şartındaki herhangi değişiklik
12.5.2.4(4) Tork kontrol metodunu kontrol metoduna alternatif
metotların kullanımı için izin
12.5.2.4(5) Ön yüklenmiş bağlantı elemanlarının herhangi aşırı
sıkılmasını kontrol şartı ve uygulanacak işlem
85
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Çizelge C.1 – Proje şartnamesinde yer alacak bilgi kontrol listesi (devamı)
Muayene ve deneyler de dahil olmak 10.1(3) Yüzey koruma işlemleri için, aşağıda verilenleri
üzere, kullanılacak malzeme tipleri ve 10.5(1) kapsayan şartnameler bütünü :
metotlarıyla ilgili şartname - Yüzey kaplama şartnamesi
- Korozyon ve yangından koruma için atelye ve
şantiye dışında yapılacak işlemlerle ilgili
şartname
- Korozyondan koruma için şantiyede
yapılacak işelmlerle ilgili şartname
- Şantiyede yapılan yüzey işlemlerinin
temizlenmesi inceltilmesi sorumluluğu ve bu
işlem şartnamesi
- Bağlama elemanlarına uygulanan koruma
işlemleriyle ilgili şartname
86
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Çizelge C.1 – Proje şartnamesinde yer alacak bilgi kontrol listesi (devamı)
87
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Çizelge C.1 – Proje şartnamesinde yer alacak bilgi kontrol listesi (devamı)
İlgili bilgi
Tasarım bölümleri ve çelik
yapıların uygulanması ile ilgili Atıfta
bulunulan Not – Tam detaya ulaşmak için ilgili maddeye
işlem şartnamesi
maddeler başvurulmalıdır.
88
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Çizelge C.1 – Proje şartnamesinde yer alacak bilgi kontrol listesi (devamı)
İlgili bilgi
Tasarım bölümleri ve çelik
yapıların uygulanması ile ilgili Atıfta
bulunulan Not – Tam detaya ulaşmak için ilgili maddeye
işlem şartnamesi
maddeler başvurulmalıdır.
89
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Çizelge C.1 – Proje şartnamesinde yer alacak bilgi kontrol listesi (devamı)
90
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Ek D
(Bilgi için)
Fabrikasyon çelik bileşenlerin ve sistemlerin uygunluk kontrolü için
sınıflandırılması
D.1 Gerekli bilgi notu
(1) Bu ekte, üç bileşen sınıfı için uygunluk kontrol sistemine ait kılavuz bilgi verilmiştir.
(2) Çelik yapıların fabrikasyon çelik bileşenlerinin yapı marketlerinde açık satış için yer alması alışılmış bir
uygulama değildir. Bu tür bileşenler, proje şartnamesinde verilen teknik özelliklere göre, özel siparişle imal
edilir.
(3) Çelik yapılarda yer alan fabrikasyon çelik bileşenlerin çoğu, bitmiş yapının mekanik direnci ve kararlılığı
için önemlidir.
(4) Fabrikasyon çelik bileşenlerin imalâtında kullanılan metotlardan bazısı, mamule uygulanan son muayene
ve deneylerin, mamulün teknik şartlara uygunluğunu garanti altına alamayacak işlemlerdir.
(5) Bu nedenle güvenilir fabrika imalât kontrol sistemini esas alan, güvenilir imalât metotlarının kullanılması
önemlidir.
(6) Bu ekte, çelik bileşenlerle yapılan çelik yapıların güvenilirliklerinin kritik olduğu, proje şartnamesinde
belirtilen aksi durumlar için milli kuralların geçerli olduğu kabul edilmiştir.
Not – S 235 ve S 275 çeliklerden yapılmış, kalınlığı 30 mm’yi geçmeyen, yorulmaya karşı hassas olmayan
yapılarda kullanım için tasarlanan bileşenlerin, temel sınıf bileşen olarak sınıflandırılması gerekir.
Ancak, parça büyüklüğü / ağırlık oranı büyük olan, ön yüklemeli cıvataların, uygun cıvataların veya
perçinlerin kullanıldığı veya ana yapısal elemanlar olarak şantiyede yapılan kaynakla hazırlanan
bileşenler için özel değerlendirme yapılır.
(2) Millî şartnamelerde veya proje şartnamesinde bu tür yapılar tarif edilmeli ve sonuçta bu tür yapıların
bileşenleri özel sınıf bileşenler olarak sınıflandırılmalıdır.
Not – Kompleks bir yapı veya proje içerisindeki bağımsız kısımları oluşturan bileşen grupları, kısımların
bağımsız davranmaları halinde aynı bina veya proje içerisindeki diğer kısımların oluşturduğu
gruplardan farklı sınıfta olabilir.
91
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
(2) Temel sınıfa ait bileşenler için aşağıda verilen şartlar sağlanmalıdır :
a) Yüklenici için EN 29002’ye uygun fabrika imalât kontrol sistemi bulunmalıdır (belgelendirmeye gerek
duyulmaz).
b) Bileşenler, bu standard şartlarına uygun olmalıdır.
c) Muayene ve deneyler, bu standardda gerekli görülen şekilde uygulanmalıdır.
d) Yüklenici, bileşenlerin uygunluğunu beyan etmelidir.
(3) Yüklenici, yüksek sınıf bileşenlerde, temel sınıf bileşenler için gerekli şartları sağlamalı ve ilâve olarak,
üçüncü taraf, yüklenicinin imalât kontrol sistemini belgelendirmelidir.
Not – Alternatif olarak, yüksek sınıf bir bileşenin uygunluk belgesi, üçüncü tarafca, Madde D.3.3’de verilen
birim tahkiki yoluyla verilebilir.
Not – Yüklenicinin fabrika imalât kontrol sisteminin belgelendirilmesi gerekmez ve bu işlem altında
uygulama, yüklenici tarafından, temel sınıf bileşenlerden yüksek sınıf bileşenlerin imalâtına kadar
uzman olduğu aralıkta kullanılabilir.
Not – Fabrika imalât kontrolünün, fabrikasyon çelik bileşenlerle ilgili olmasına rağmen, bu bileşenlerin,
şantiyede çelik yapıya uygun şekilde monte edilmesi de önemlidir.
(2) Yüklenici, şantiyede yürütülen işlerin kontrolü için uygun sistemler (dahilî kontrol) uygulamalı ve bu
şantiye yönetim sistemi, yüklenicinin fabrika imalât kontrol sistemi için gerekli standardlara eş değer
standardda olmalıdır.
(3) Madde D.2.2’de verilen, çökme sonucunun ortaya çıkması veya güvenlik nedenleriyle özel öneme sahip
olarak tarif edilen yapılarda üçüncü taraf, sürekli denetimini montaj ve şantiyede tutulan kayıtları da
kapsayacak şekilde genişletilmelidir.
92
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Ek E
(Bilgi için)
Kaynak yapım koordinasyonu için kılavuz
E.1 Genel
(1) Çizelge E.1’de prEN 719’un çelik yapıların inşaasında uygulanması için kılavuz bilgi verilmiştir.
Not – Kaynak yapım koordinasyonuyla ilgili şartlar, CEN’e üye ülkelerde farklıdır. Bu şartların birbiri ile
uygun hale getirilmesi için zamana ve bazı değerlendirmelere gerek vardır.
Yorulmaya önemli
1 Etki tesirinin tipi Yorulmaya önemli derecede hassas olmayan yapılar derecede hassas
olan yapılar
2 Referans A B C D E
EN 719’a göre
kaynak yapım
5 koordinasyonu Özel şart yok Temel Özel Kapsamlı2) Kapsamlı
personelinin teknik
bilgi seviyesi
Not
1)
Özel uygulama standardlarına göre sınırlara
2)
En az 3 yıl uygulama tecrübesiyle seri imalât için özel kabul
93
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Ek F
(Bilgi için)
Enjeksiyonlu altı köşeli cıvatalar
F.1 Genel
(1) Bu ek, enjeksiyonlu altı köşeli cıvataların tedariki ve kullanımı için ek bilgi sağlar.
Not – Enjeksiyonlu cıvatalar, cıvata ile delik duvarı arasındaki açıklığın oluşturduğu boşluğun, iki bileşenli
reçine ile tamamen doldurulduğu cıvatalardır. Açıklık, cıvata başındaki küçük bir delik vasıtasıyla
doldurulur. Enjeksiyon işlemi ve reçinenin kürü tamamlandıktan sonra bağlantı, kaymaya karşı
dirençli hale gelir.
(2) Enjeksiyonlu cıvatalar, proje şartnamesinde belirtilen şekilde, ön yüklemesiz veya ön yüklemeli olarak
kullanılabilir.
(3) Enjeksiyonlu cıvatalar, Madde 5’te verilenlere uygun malzemeden yapılmış olmalı ve Madde 8 ve ek
olarak bu Madde’de verilen önerilerden uygun olanına göre kullanılmalıdır.
F.3 Cıvatalar
(1) Cıvata başında, konum ve boyutları Şekil F.2’de gösterilen bir delik bulunmalıdır.
Not – Plâstik uçtan başka tip enjeksiyon ucu kullanılması halinde, kenarın yeterli sızdırmazlık sağlaması
için pahlandırılması gerekir.
94
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
F.4 Rondelâlar
(1) Cıvata başı altında özel rondelâ kullanılmalıdır. Bu rondelânın iç çapı, cıvatanın gerçek çapından en az
0,5 mm daha büyük olmalıdır. Bir kenar, Şekil F.3a veya Şekil F.3b’ye göre traşlanmalıdır.
a) Delinmiş b) Pahlandırılmış
(2) Cıvata başı altındaki rondelâ, yiv kısmı, cıvata başı yününde olacak konumda yerleştirilmelidir.
(3) Somun altında, Şekil F.4’e uygun yuva açılmış özel rondelâ kullanılmalıdır. Yuvanın kenarları düzgün ve
yuvarlatılmış olmalıdır.
Yuva
(4) Somun altındaki rondelâ, yuvası somun yönünde olacak şekilde yerleştirilmelidir.
95
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
F.5 Somunlar
(1) Somunların, reçine ile yeterli şekilde sabitlendiği kabul edilebilir.
F.6 Reçine
(1) İki bileşenli reçine kullanılmalıdır.
(2) İki bileşenin karıştırılmasından sonra reçine kütlesi, cıvatayla birleştirilen birleşim yerindeki dar aralıkların,
montaj esnasındaki ortam sıcaklığında kolaylıkla doldurulabilmesine uygun akıcılıkta olmalıdır. Bununla
birlikte, reçine kütlesinin akışı, enjeksiyon basıncı kaldırıldıktan sonra reçinenin dışarı akmasını önlemek için
modelleme kili kullanılması gerekli olabilir.
(3) Reçinenin sıvı olarak kalma ömrü (polife) oda sıcaklığında en az 15 dakika olmalıdır.
(4) Reçinenin kür süresi, yapı yüklenmeden önce reçinenin kürü tamamlanacak şekilde olmalıdır.
Not – Demiryolu köprülerinin tamiri gibi bazı hallerde, bu süre oldukça kısa olabilir (yaklaşık 8 saat). Bu gibi
durumlarda kür süresinin uzatılması için, enjeksiyondan sonra ısıtmaya izin verilir.
(5) Bu konuda herhangi veri yoksa, uygun sıcaklık ve kür süresinin tayini için işlem deneyleri yapılmalıdır.
(6) Reçinenin tasarımı, yük taşıma dayanımı, Ek A’da verilen kayma faktörü tayini işlemine benzer şekilde
belirlenmelidir.
Not – Bu konuda detaylı bilgi 79 no’lu “enjeksiyonlu cıvatalarla birleştirilen cıvatalı birleşimler için Avrupa
Talimatları isimli ECCS yayınında verilmiştir”
F.7 Sıkılama
(1) Cıvata, Madde 8’e göre, enjeksiyon işlemine başlanılmadan önce sıkılanmalıdır.
F.8 Yerleştirme
(1) Cıvata, imalâtçı tarafından verilen talimatlara uygun şekilde yerleştirilmelidir.
(2) Reçinenin sıcaklığı, 15 °C ilâ 25 °C arasında olmalıdır. Çok soğuk havada reçine ve eğer gerekliyse,
çelik bileşenler de ön ısıtmaya tâbi tutulmalıdır. Sıcaklığın çok yüksek olması halinde, cıvata başındaki delik
ve rondelâdaki yuvanın, enjeksiyondan hemen sonra kapatılması için model kili kullanılabilir.
Not – Kuru havada, normal şartlarda suyun uzaklaştırılması için, enjeksiyon işleminden önce bir gün
süreyle beklenilmesi gerekir.
(4) Kür süresini azaltmak için (yaklaşık olarak 5 saate kadar) birleşim yeri, sıvı olarak kalma süresinden
sonra en fazla 50 °C’a kadar ısıtılmalıdır.
96
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Ek G
(Bilgi için)
Muayene ve deney plânı için kılavuz
G.1 Genel
(1) Muayene ve deney şartları, her projede farklıdır. Farklı yapım işleri için uygun muayene ve deney tipleri,
Çizelge G.1’de gösterilmiştir.
(2) Özel bileşenler ve projeler için uygun hususlar, Çizelge G.1’de sağdaki beş kolonda verilenlerden
seçilmelidir. Bu kolonlarda, normal şartlarda geçerli en geniş aralık temsil edilmiştir.
(3) Çizelge G.1’de, proje şartnamesi tarafından belirlenecek deney şartlarının verilmemesi halinde, aşağıda
verilen hususlar belirlenmiştir:
97
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
98
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
99
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
Ek H
(Bilgi için)
Kaynak kusurlarının sınırları için kılavuz
H.1 Genel
(1) Bu ekte verilen kaynak kusurlarının sınırları, kalite kontrol amacına yöneliktir.
(2) Bu ekte verilen kaynak kusurlarının sınırları, yorulmaya karşı önemli derecede hassas olmayan yapılara
uygulanır.
(3) Proje şartnamesinde, ENV 1993-1-1’e göre tasarlanmış, yorulmaya maruz kaynaklar için uygun kaynak
kusur sınırları belirtilmiş olabilir.
(3)Sınırlardan herhangi birisi aşılmışsa, her durum bağımsız olarak değerlendirilmelidir. Bu değerlendirmede,
kaynağın kabul edilir durumda olduğu veya tamir gerektirdiğine karar vermede, bileşenin fonksiyonu ve
kusurların özellikleri (tip, büyüklük, yer) esas alınmalıdır.
101
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
ISO
EN 25817’ye göre kalite
No Kusur tanımı 6520’ye İlâve şartlar
seviyesi
referans
1 Çatlaklar 100 İzin verilmez -
2 Çukur çatlaklar 104 İzin verilmez -
2011
2012 Boşlukların toplam miktarı
3 Gaz boşlukları ve gözeneklilik B
2014 için 27. satıra bakılmalıdır.
2017
Toplanmış (küme halinde) Boşlukların toplam miktarı
4 2013 B
gözeneklilik için 27. satıra bakılmalıdır.
2015
Uzun oyuklar, yuvalar, çukur Uzun kusurlar : İzin verilmez Boşlukların toplam miktarı
5 2016
borular Kısa kusurlar : B için 27. satıra bakılmalıdır.
2024
Uzun kusurlar : İzin verilmez Boşlukların toplam miktarı
6 Katı girişleri (bakır dışında) 300
Kısa kusurlar : C için 27. satıra bakılmalıdır.
7 Bakır girişi 3042 İzin verilmez -
Ergime eksikliği (tam olmayan
8 401 İzin verilmez -
ergime)
Penetrasyon eksikliği (tam
9 402 İzin verilmez -
olmayan penetrasyon)
h açıklığının kusur sınırını
aşması halinde, bu kusur
boğaz kalınlığının
artırılması yoluyla telafi
edilir :
Kötü uyumlu ve eksik
10 C
penetrasyonlu köşe kaynakları
a = aanma + 0,7 h
102
ICS 91.080.10 TÜRK STANDARDI TS ENV 1090-1/Nisan 2004
ISO
EN 25817’ye göre kalite
No Kusur tanımı 6520’ye İlâve şartlar
seviyesi
referans
Boğaz kalınlığı belirlenmiş
Uzun kusurlar : İzin verilmez
15 değerden daha az olan köşe -
Kısa kusurlar : C
kaynak
16 Fazla penetrasyon 504 C
17 Bölgesel çıkıntılar 5041 C
103