Giáo án vật lý, thư viện vật lý,ñề thi vật lý, ñề thi hsg vật lý, tin

tức vật lý - http://hocmaivn.com

I. CÔNG SUẤT:
U 2R 2
Công suất của dòng ñiện xoay chiều: P = UIcosϕ = I R = .
Z2
R U
- Hệ số công suất: cosϕ = = R
Z U
- Ý nghĩa của hệ số công suất cosϕ
+ Trường hợp cosϕ = 1 tức là ϕ = 0: mạch chỉ có R, hoặc mạch RLC có cộng hưởng ñiện (ZL
= ZC) thì
U2
P = Pmax = UI = = I2 R
R
π
+ Trường hợp cosϕ = 0 tức là ϕ = ± : Mạch chỉ có L, hoặc chỉ có C, hoặc có cả L và C mà
2
không có R thì P = Pmin = 0.
- R tiêu thụ năng lượng dưới dạng toả nhiệt, ZL và ZC không tiêu thụ năng lượng của nguồn ñiện
xoay chiều.
* ðể nâng cao hệ số công suất của mạch bằng cách mắc thêm vào mạch cuộn cảm hoặc tụ ñiện
thích hợp sao cho cảm kháng và dung kháng của mạch xấp xĩ bằng nhau ñể cosϕ ≈ 1.
ðối với các ñộng cơ ñiện, tủ lạnh, … nâng cao hệ số công suất cosϕ ñể giảm cường ñộ dòng
ñiện.

II. CƠ SỞ LÍ THUYẾT ðỂ GIẢI BÀI TOÁN HỘP ðEN

1. Các công thức.
+ Nếu giả sử: i = I0cosωt
thì hiệu ñiện thế hai ñầu mạch ñiện UAB = Uocos(ωt + ϕ)
+ Cảm kháng: ZL = ωL
1
+ Dung kháng: ZC =
ωC
+ Tổng trở Z = R 2 + ( Z L − Z C )2
U U
+ ðịnh luật Ôm: I = ⇔ I0 = 0
Z Z
ZL − ZC
+ ðộ lệch pha giữa u và i: tgϕ =
R
+ Công suất toả nhiệt: P = UIcosϕ = I2R
P R
Hệ số công suất: K = cosϕ = =
UI Z
2. Giản ñồ véc tơ
1
Giáo án vật lý, thư viện vật lý,ñề thi vật lý, ñề thi hsg vật lý, tin tức vật lý - http://hocmaivn.com
* Cơ sở:
+ Vì dòng ñiện lan truyền với vận tốc cỡ 3.108m/s nên trên một ñoạn mạch ñiện không
phân nhánh tại mỗi thời ñiểm ta coi ñộ lớn và pha của cường ñộ dòng ñiện là như nhau tại mọi
ñiểm.
+ Hiệu ñiện thế tức thời ở hai ñầu ñoạn mạch uAB = uR + uL + uC
* Cách vẽ giản ñồ véc tơ UL
Vì i không ñổi nên ta chọn trục
cường ñộ dòng ñiện làm trục gốc, gốc tại U L +U C +
UAB
ñiểm O, chiều dương là chiều quay lượng
O i
giác. UR
N
3. Cách vẽ giản ñồ véc tơ trượt UC

Bước 1: Chọn trục nằm ngang là UC

UL
N
UA
trục dòng ñiện, ñiểm ñầu mạch làm gốc
B
(ñó là ñiểm A). U AB +
Bước 2: Biểu diễn lần lượt hiệu
A M i
ñiện thế qua mỗi phần bằng các véc tơ
UR

AM ; MN ; NB nối ñuôi nhau theo nguyên tắc: R - ñi ngang; L - ñi lên; C - ñi xuống.

Bước 3: Nối A với B thì véc tơ AB chính là biểu diễn uAB

Nhận xét:
+ Các hiệu ñiện thế trên các phần tử ñược biểu diễn bởi các véc tơ mà ñộ lớn của các véc tơ
tỷ lệ với hiệu ñiện thế hiệu dụng của nó.
+ ðộ lệch pha giữa các hiệu ñiện thế là góc hợp bởi giữa các véc tơ tương ứng biểu diễn
chúng.
+ ðộ lệch pha giữa hiệu ñiện thế và cường ñộ dòng ñiện là góc hợp bởi véc tơ biểu diễn nó
với trục i
+ Việc giải bài toán là nhằm xác ñịnh ñộ lớn các cạnh và góc của tam giác dựa vào các
ñịnh lý hàm số sin, hàm số cosin và các công thức toán học.

2
Giáo án vật lý, thư viện vật lý,ñề thi vật lý, ñề thi hsg vật lý, tin tức vật lý - http://hocmaivn.com
A
Trong toán học một tam giác sẽ
giải ñược nếu biết trước ba (hai cạnh 1 b c
góc, hai góc một cạnh, ba cạnh) trong sáu
C a B
yếu tố (3 góc và 3 cạnh).
ðể làm ñược ñiều ñó ta sử dụng ñịnh lý hàm số sin hoặc Cosin.
a b a
+ = =
Sin ¢ SinB SinC
+ a2 = b2 + c2 - 2bccosA
b2 = a2 + c2 - 2accosB
c2 = a2 + b2 - 2abcosC

DẠNG 1: Tính công suất tiêu thụ bởi ñoạn mạch ñiện xoay chiều

Cách giải:
- Áp dụng các công thức:
+ Công thức tổng quát tính công suất: P = UI cos ϕ
+ Với ñoạn mạch RLC không phân nhánh, có thể tính công suất bởi: P = UI cos ϕ
P R
+ Hệ số công suất (ñoạn mạch không phân nhánh): cos ϕ = =
UI Z

Bài tập
TỰ LUẬN:
Bài 1: Mắc nối tiếp với cuộn cảm có rồi mắc vào nguồn xoay chiều. Dùng vônkế có
rất lớn ño ở hai ñầu cuộn cảm, ñiện trở và cả ñoạn mạch ta có các giá trị tương ứng là 100V,
100V, 173,2V. Suy ra hệ số công suất của cuộn cảm
Bài giải

Theo bài ra :

Ta có:

R0 U R0 50
Hệ số công suất của cuộn cảm: cos ϕ = = = = 0,5
Z LR0 U LR0 100

3
Giáo án vật lý, thư viện vật lý,ñề thi vật lý, ñề thi hsg vật lý, tin tức vật lý - http://hocmaivn.com
Bài 2: ðặt một hiệu ñiện thế xoay chiều có tần số góc vào hai ñầu cuộn dây có R, L thì công
suất tiêu thụ của ñoạn mạch là P1. Nếu nối tiếp với cuộn dây một tụ ñiện C với 2 LCω 2 = 1 và ñặt
vào hiệu ñiện thế trên thì công suất tiêu thụ là P2. Tính giá trị của P2
Bài giải

U
Cường ñộ dòng ñiện trước khi mắc tụ ñiện C: I1 =
R + ZL2
2

U
Cường ñộ dòng ñiện sau khi mắc thêm tụ ñiện C là: I 2 =
R 2 + (Z L − ZC )2

U
Do 2 LCω 2 = 1 ⇒ 2 Z L = Z C Suy ra I 2 =
R + (− Z L )2
2

Suy ra I2=I1
P2=P1

Bài 3 : Cho một ñoạn mạch ñiện gồm một biến trở R mắc nối tiếp với một tụ ñiện có ñiện
dung . ðặt vào hai ñầu ñoạn mạch một hiệu ñiện thế xoay chiều với tần số góc
. Thay ñổi R ta thấy với hai giá trị của thì công suất của ñoạn mạch ñều bằng
nhau. Tích bằng:

Bài giải

Khi

Khi

Vì và

Với:

Bài 4: Cho ñoạn mạch ñiện xoay chiều RLC mắc nối tiếp. ðặt vào hai ñầu mạch một hiệu
ñiện thế ổn ñịnh u = Uo cos(2πft). Vẽ ñồ thị biểu diễn sự biến ñổi của công suất tiêu thụ P của
ñoạn mạch ñiện khi cho ñiện trở R của ñoạn mạch thay ñổi từ 0
Bài giải:

4
Giáo án vật lý, thư viện vật lý,ñề thi vật lý, ñề thi hsg vật lý, tin tức vật lý - http://hocmaivn.com
2 RU 2 aR
+ Công suất tiêu thụ: P = RI = 2 2
= 2
R + ( Z L − ZC ) R +b
a (b − R )
+ Lấy ñạo hàm của P theo R: P' = 2
( R + b) 2
P' = 0 ⇔ R = ± b R ∞
0 b
+ Lập bảng biến thiên:
+ ðồ thị của P theo R P' + 0 −

P Pmax
0 0

Pmax

O R
R= b

TRẮC NGHIỆM:
Bài 1: Chọn câu ñúng. Hiệu ñiện thế giữa hai ñầu một ñoạn mạch xoay chiều là:
u = 100 2 cos(100πt - π/6)(V) và cường ñộ dũng ñiện qua mạch là i = 4 2 cos(100πt - π/2)(A).
Công suất tiêu thụ của ñoạn mạch ñó là:
A. 200W. B. 600W. C. 400W. D. 800W.

⇒ CHỌN A

Bài 2: Cho mạch ñiện xoay chiều RLC mắc nối tiếp, có R là biến trở. ðặt vào hai ñầu ñoạn mạch
hiệu ñiện thế xoay chiều có biểu thức u = 120 2 cos(120π t ) V. Biết rằng ứng với hai giá trị của
biến trở :R1=18 Ω ,R2=32 Ω thì công suất tiêu thụ P trên ñoạn mach như nhau. Công suất của ñoạn
mạch có thể nhận giá trị nào sau ñây: A.144W B.288W C.576W
D.282W

Bài giải

Áp dụng công thức: R1 R2 = ( Z L − Z C ) 2 ⇒ Z L − Z C = R1 R2 = 24Ω

U2 U2
Vậy P = 2 R1 = 2 R2 = 288W ⇒ CHỌN
R1 + ( Z L − Z C )2 R2 + ( Z L − Z C )2
B

5
Giáo án vật lý, thư viện vật lý,ñề thi vật lý, ñề thi hsg vật lý, tin tức vật lý - http://hocmaivn.com

Bài 3: Khi ñặt một hiệu ñiện thế u = 120cos200t (V) vào hai ñầu ñoạn mạch gồm cuộn dây có L =
R
. Khi ñó hệ số công suất của mạch là:
200
2 2 3 3
A. B. C. D. ⇒ CHỌN A
2 4 2 3
Bài 4: ðặt một hiệu ñiện thế u = 250cos(100 πt )V vào hai ñầu ñoạn mạch gồm cuộn cảm có L =
0.75
H và ñiện trở thuần R mắc nối tiếp.ðể công suất của mạch có giá trị P =125W thì R có giá
π
trị
A. 25 Ω C. 75 Ω
B. 50 Ω D. 100 Ω
⇒ CHỌN A
Bài 5: Một mạch xoay chiều R,L,C không phân nhánh trong ñó R= 50Ω, ñặt vào hai ñầu mạch một hiệu
ñiện thế U=120V, f≠0 thỡ i lệch pha với u một gúc 600, cụng suất của mạch là
A. 288W B. 72W C. 36W D. 144W
CHỌN B ⇒
Bài 6: Một cuộn cảm mắc nối tiếp với một tụ ñiện, ñặt vào hai ñầu ñoạn mạch một hiệu ñiện thế
xoay chiều cú U=100(V) thỡ hiệu ñiện thế hai ñầu cuộn dõy là U1=100(V), hai ñầu tụ là
U2= 100. 2 (V). Hệ số cụng suất của ñoạn mạch bằng:
A). 3 . B). 0. C). 2 . D). 0,5.
2 2
⇒ CHỌN C