KAVKASKI ALBANCI

LAŽNI ILIRI

Pešić i sinovi Beograd, 2007. godine

Ova knjiga sadrži proširene tekstove referata izloženih 21. juna 2007. godine na
multidisciplinarnom okruglom stolu u SANU "Metodološki problem istraživanja
porekla Albanaca".

Uređivački odbor:
dr Mihailo Stanišić, dr Jovan Deretić, mr Dragoljub Antić
Sekretar odbora: Milutin Jaćimović

Mogućne su greške u tekstu jer je automatski prepravljen sa ćirilice na latinicu.

SADRŽAJ

UVODNI REFERATI

Mihailo Marković:
Smisao istraživanja porekla Albanaca i njihovog širenja po Balkanu 5

Mihailo Stanišić: POSLEDICE MITOMANIJE O ILIRSTVU ALBANACA 8

Jovan I. Deretić: ARBANASI OD KAVKAZA DO SRBIJE 20

Momir Jović: O BALKANSKIM STARINCIMA 28

Dragoljub P. Antić: FIZIČKA REALNOST PROTIV TEORIJA O VELIKIM

DOSELJAVANJIMA POLJOPRIVREDNOG STANOVNIŠTVA NA BALKANU 37

Đorđe Janković:
ARHEOLOŠKA SVEDOČANSTVA O POREKLU ALBANACA I POTOMCIMA
ILIRA 47

Milan Ristanović: ALBANCI - ETNIČKA I LINGVISTIČKA ZAGONETKA 54

Milutin Folić: ETNIČKI PROCESI ALBANACA NA KOSOVU I METOHIJI 62

SPECIFIČNI DOPRINOSI

Nikola Dimitrijević: ARHEOGENETIKA I IZUČAVANJE POREKLA STANOVNIŠTVA NA

BALKANU 68

Slobodan Jarčević: STAROSEDEOCI BALKANA SU SLOVENI 72

Nikola Žutić:
VJERSKO - NACIONALNA I POLITIČKA ZLOUPOTREBA ILIRSKOG IMENA 94

Radomir D.Đorđević: NEUJEDNAČENOST MIŠLJENJA O POREKLU ALBANACA -

SOCIO-KULTURNE POSLEDICE NA ISTORIJU SRBA 109

Milutin Jaćimović: SRBI I ALBANCI NA SRPSKOJ ZEMLJI 117

DODATAK Jovan Deretić: ILIRIJA I ILIRI 124

ISTORIJSKE KARTE 128

4
 UVODNI REFERATI

Mihailo Marković

SMISAO ISTRAŽIVANJA POREKLA ALBANACA

I NJIHOVOG ŠIRENJA PO BALKANU

Pitanje porekla Albanaca nema samo saznajni karakter. Takva vrsta pitanja u normalnim
prilikama ima značaja samo za nauku: istoriju, lingvistiku, arheologiju, genetiku itd. Pod
normalnim prilikama treba podrazumevati jasan i nesporan status jednog naroda, teritorije na
kojoj živi i granica njegove političke organizacije - države. Ovakav pojam normalnosti je
istorijska kategorija, on se odnosi na period od oko dva veka - od konstituisanja nacija i
formiranja nacionalnih država do globalističke negacije nacionalne države i nacionalne
suverenosti. Evropa od 19. do 21. veka je dobar primer te vrste normalnosti. Narodi prihvataju
svoje granice, princip nacionalnog, teritorijalnog integriteta i nepromenljivosti granica postaje
bitni, univerzalno prihvaćeni princip međunarodnog prava.
Nažalost, na Balkanu, a posebno na Kosovu i Metohiji prilike nisu normalne u tome smislu,
a albanska nacija sa zakašnjenjem od dva veka vodi borbu za svoje nacionalno ujedinjenje i
pritom koristi sva raspoloživa ideološka sredstva. Jedno od njih je insistiranje na ideološkom
projektu "Prizrenske lige" iz 1878. godine o stvaranju Velike Albanije. Po njemu, država
albanskog naroda treba da uključi, sem Albanije, i istočnu Crnu Goru, Zapadnu Makedoniju,
Kosovo i Metohiju, Južnu Srbiju i Severnu Grčku.
Drugi, još ambiciozniji projekat jeste identifikacija s Ilirima i zaposedanje svih teritorija na
kojima su nekada živeli Iliri. U toj situaciji pitanje porekla nije naučno, već ideološko. Drugim
rečima, ne traga se za istinom, za valjano proverenim činjenicama, za dobro dokumentovanim i
obrazloženim objašnjenjima, za teorijama koje su u skladu sa celinom već utvrđenih znanja iz
datih oblasti. Umesto toga, projektuje se teorija, čiji je osnovni cilj da zadovolji određeni posebni
egoistički interes, izmišljaju se i falsifikuju podaci, koji takve teorije potvrđuju.
U slučaju koji razmatramo, interes koji usmerava takozvana istraživanja albanskih
istoričara, ideologa i političara, jeste opravdanje već izvršene, kao i planirane buduće otimačine i
prisvajanja tuđih teritorija. Kad tvrde da vode poreklo od Ilira, oni smatraju da imaju pravo da
svojataju one oblasti u kojima su Iliri živeli. Oni znaju da takvo "istorijsko pravo" nije dovoljno
za legitimno raspolaganje nekom teritorijom. Ali oni se s pravom nadaju da ono doprinosi
moralnoj težini njihovih pretenzija. Oni su, navodno, starosedeoci Balkana, koji su u miru živeli
na svojoj zemlji. A onda su iz nekih tuđih prostora došli nasilnici i oteli im zemlju. Pošto sila ne
može postati pravo, oni skromno traže da im se njihova zemlja vrati i da im se prizna suverenost
na onom delu koji su već uspeli da povrate.
Ovu tezu o ilirskom poreklu Albanaca prvi je postavio nemački istoričar Tunman 1774.
godine. Ona je zatim obnovljena u Beču u drugoj polovini 19. veka.
Kakvi dokazi postoje da između Albanaca i Ilira (ili Dardanaca, po kasnijoj Rugovinoj
korekciji) postoji bilo kakva genetska veza?
Nikakvi!
Nema nikakvih istorijskih zapisa o boravku Albanaca na Balkanu sve do 11. veka. Nema
arheoloških indicija o njihovom prisustvu. Svi albanski toponimi potiču iz kasnog srednjeg veka
i vezani su isključivo za oblasti južno od Kosova i Metohije. Po svojim strukturalnim odlikama,
albanski jezik nema gotovo ničeg zajedničkog sa ilirskim.

5
 Ustvari, prema istraživanjima ruskih istoričara Artamonova, Pletnjeve i drugih, kao i naših:
Jovana Deretića, Mihaila Stanišića i drugih, neka albanska plemena su negde između 8. i 9. veka,
posle pritiska od svojih kavkaskih suseda Hazara sa svoje prvobitne teritorije na obali
Kaspijskog mora (u današnjem Azerbejdžanu i Dagestanu) pokrenuti od Arapa i dospeli u Južnu
Italiju. Tamo su se vodile ogorčene borbe između Normana, Vizantinaca i Arapa. Albanci su
dovedeni kao pomoćna vojska jednog od arapskih kalifata.
Deo tih Albanaca je 1043. godine dospeo u naše krajeve na jadranskoj obali iz južne Italije,
kao vojska pobunjenog vizantijskog komandanta Georgiosa Manijakosa. Protiv tadašnje
vladarke Vizantije, zarice Zoe, borili su se zajedno Grci, Srbi i Albanci. Posle poraza i pogibije
Manijakosa, Albanci su ostali, u planinama Epira u dogovoru sa Srbima. Oni su se bavili
stočarstvom, dok su Srbi u nizinama živeli od zemljoradnje.
Od tog vremena prošlo je više od šest vekova, dok su se Albanci u znatnijem broju pojavili u
Metohiji i na Kosovu. Čak i oni istoričari, koji su sa simpatijama pisali o Albancima, kao na
primer Milan Šuflaj, bili su kategorični u oceni, da se oni u poznom srednjem veku nalaze na
strogo ograničenoj teritoriji do Drima, kao severne granice.
Kako zaključuje Milovan Radovanović u svojoj studiji Kosovo i Metohija1 kod Šuflaja
nema ni pomena o "ilirsko-albanskom kontinuitetu" u matičnim oblastima arbanaške
etnogeneze, a kamo li na Kosovu i Metohiji. Ni kod Jiričeka, Milera, Jovana Tomića, Jovana
Cvijića i drugih istraživača nema nikakve osnove za službenu albansku doktrinu, da su Albanci
vekovima živeli ne samo na Kosovu i Metohiji, već i dalje - do Niša i Leskovca, Vranja,
Kraljeva, Novog Pazara i Skoplja - odnosno, da su prvobitni drevni narod. Po toj mitomanskoj
doktrini, oni se tu nisu doselili iz Albanije, već su Srbi uljezi, osvajači, tlačitelji, isto kao i Grci
na jugu, te da sve navedene oblasti pripadaju albanskom istorijskom prostoru.2Nažalost, i neki
savremeni srpski istoričari su dopustili mogućnost da su Albanci starosedeoci na Balkanu. Treba
istaći da se i jedan čestiti albanski istoričar Hasan Kaleši već 70-tih godina prošlog veka
suprotstavio ovakvim falsifikatima svojih kolega, istoričara i geografa sa Prištinskog
univerziteta i iz bivše Kosovske akademije nauka.
Činjenica je da su Albanci posle dolaska na Balkan još u 13. veku živeli koncentrisani oko
Drača i Kroje, na teritoriji koja je bila nazivana Arbanon, i da su se odatle najpre spustili u
ravnice oko Skadra, a zatim u toku 13. i 14. veka prodrli sa svojim katunima u staru Zetu i širom
Prokletija. U tom nadiranju, oni su se sudarili sa Vlasima i Srbima i Crnogorcima. Ispoljili su
veću vitalnost i uspeli da asimilišu Vlahe. To im nije uspelo na prostorima Zete. Osim
sukobljavanja sa crnogorskim plemenima, dolazilo je i do određenih simbioza. Skender-beg,
odnosno Đurađ Kastriot je bio i crnogorski i albanski junak. Albanci, pod vođstvom
Skender-bega, zajedno sa Crnogorcima su se uspešno branili od Turaka i u više mahova
pobeđivali. Iznenadnom smrću Skender-bega 1468. godine taj otpor je prestao i Albanci su
masovno prihvatili islam. U odsustvu države, oni su obnovili i revitalizovali svoje plemensko
uređenje.
Islamizacija je bila odlučujući momenat za razvoj odnosa Albanaca i Srba. Korektni odnosi
su bili mogući dok su bili ravnopravni. Sad su Albanci postali privilegovani muslimani, a Srbi su
ostali "raja", prema kojoj je svako nasilje bilo dozvoljeno. Uz to, proces feudalizacije u okviru
turskog carstva donosi mnogim Albancima visoke položaje u državi i vojsci, a samim tim i
veliko bogatstvo. Albanci su u početku turske vladavine, posle Kosovske bitke, postepeno
prodirali ka Brdima, Đakovičkoj Malesiji i Prizrenskoj kotlini.
Ipak, u 16. veku Srbi pružaju snažan otpor. Opšte prilike u Turskoj su se popravile.
Zavladala je veća verska tolerancija. U turskoj državi, vrlo vitalnoj i ekspanzivnoj u tom periodu,
uveden je veći red. Turci su imali znatne državne prihode od dažbina koje plaća raja, pa su bili
zainteresovani da je zaštite od nasilnika i uklone razloge za njeno iseljavanje. U tom periodu (u

1
Milovan Radovanović: Kosovo i metohijau Republici Srbiji i na Zapadnom Balkanu, s. 100, Beograd, 2005.
2
Isto, str. 100

6
16. veku) raste nacionalna svest Srba, javljaju se nade u moguće nacionalno oslobođenje. Jača
srpska pravoslavna crkva. Zahvaljujući velikom veziru Mehmedu Sokoloviću, obnavlja se Pećka
patrijaršija 1557. godine, grade se i obnavljaju mnoge crkve.
Kao posledica ovog jačanja srpske spremnosti za odbranu, Albancima sve do poznog 17.
veka nije uspelo da u značajnoj meri prodru na Kosovo i Metohiju. Prema turskim defterima, u
toku celog 16. i 17. veka na Kosovu i Metohiji nije bilo više od jednog procenta Albanaca.
Sa time su u potpunoj saglasnosti izveštaji katoličkih vizitatora. Mletački poslanik Jakov
Soranca je 1575. godine prešao Beli Drim i našao da na jednoj njegovoj strani žive Albanci, a na
drugoj Srbi, koji govore srpskim jezikom. Barski nadbiskup Marin Bici je 1610. godine utvrdio
da je Drim čitavim tokom granica koja razdvaja Srbe i Albance. Svi su oni došli do zaključka da
se etnička granica srpskog i albanskog naroda krajem 16. veka još uvek nalazi tamo gde je
identifikovana pre više od jednog veka, "na stavama Crnog i Belog Drima".3
Do velike promene je došlo posle tri austrijsko-turska rata, u kojima su Srbi učestvovali na
austrijskoj strani, nadajući se da će uspeti da iskoriste tu priliku za nacionalno oslobođenje. Posle
povlačenja austrijske vojske, Turci, ogorčeni zbog "izdaje" raje, pripremili su kaznenu
ekspediciju. Bojeći se surove osvete i ponižavanja, Srbi su masovno u dva maha (1690. i 1737.
godine) napustili svoje domove i imanja i krenuli u neizvesnu budućnost u okviru austrijske
države.
Te dve Velike seobe pod patrijarsima Arsenijem III Čarnojevićem i Arsenijem IV
Šakabentom, ispraznile su Kosovo i Metohiju. Tek tada su Albanci u velikom broju, vrlo
organizovano i sistematično počeli da se naseljavaju na Kosovu i Metohiji. Istovremeno, mnogi
preostali Srbi iz straha i očajanja prelaze u islam. Turskoj državi je bila potrebna raja iz
ekonomskih razloga, ali poslušna, a ne buntovna raja. Sem toga, najveći deo vojske, koji je gušio
srpske ustanke, tada i kasnije, sastojao se od Albanaca. Zato je Turska tolerisala masovno
doseljavanje Albanaca i islamizaciju Srba. Naročito su aktivnu ulogu u organizovanju
doseljavanja i primeni sile, gde je ona bila potrebna, imali feudalni gospodari albanskog porekla,
pre svega skadarski, pećski i prizrenski pašelari: Bušatlija, Mahmut-Begović i Rotuli.
Organizovano nasilje nad Srbima, pljačka i otimačina zemlje, koja je tada po prvi put bila
intenzivna, nisu prestajali do dana današnjeg.

Iz svega ovoga mogu se izvesti sledeći zaključci:

1) Albanci ne vode poreklo ni od Ilira, ni od drugih starosedelačkih naroda. Taj negativni
sud potvrđuju sve raspoložive istorijske, arheološke, lingvističke i druge činjenice.
2) Nema nikakvih podataka da su Albanci uopšte boravili na Balkanu sve do sredine 11. veka.
Istraživanja ruskih naučnika Artamonova, Pletnjove i drugih, kao i brojne stare mape
lociraju ih u područje Kaspijskog jezera.
3) Po dolasku na Balkan, oni su živeli na jednom delu teritorije Epira, oko gradova Drača i
Kroje. Do 17. veka, etnička granica koja je delila Albance i Srbe išla je rekom Drimom i
Crnim Drimom.
4) Sve do srpskih velikih seoba 1690. i 1737. godine, prisustvo Albanaca na Kosovu i
Metohiji je neznatno - ispod jednog procenta stanovništva.
5) Smisao istraživanja porekla Albanaca u tome je da se definitivno sruši jedan istorijski
falsifikat, jedan ideološki mit, kojim treba da se opravda i legitimiše otimačina tuđe
zemlje, u ovom slučaju upravo zemlje, koja ima neprocenjiv istorijski, kulturni i
geostrateški značaj za srpski narod, i koje se on nikad neće odreći.

3
Dimitrije Bogdanović: "Knjiga o Kosovu", s. 85-125, SANU, posebna izdanja, k. DLXVI, predsedništvo k. 2,
Beograd, 1986.

7
 Mihailo Stanišić

POSLEDICE MITOMANIJE O ILIRSTVU ALBANACA

UVOD
Velika je prekretnica, kako u nauci, tako i u međunarodnim odnosima, a pogotovu na relaciji
Srbi- Albanci, što se SANU na ovakav način odvažnije angažuje, da doprinese naučnom
rasvetljavanju - za Srbe, ali i za čitav svet - internacionalno iznuđenog i gorućeg problema o
Albancima kao lažnim potomcima Ilira, narodu koji je živeo na Kavkazu i u Prikaspiju i tek na
početku II milenijuma doveden u Evropu, najpre na Siciliju u Južnu Italiju, pa odatle prebačen na
Balkan u upravo opustošenu srpsku pokrajinu Zetu. Dakle, ovde ćemo naučno utemeljeno
govoriti o srpskom višemilenijumskom staništu na Balkanu (i u Evropi), uz istovremeno
razobličavanje zlokobne mitomanije u Albanaca - kao, navodnih, ovdašnjih starosedelaca; i, čak,
o njihovom, izmišljenom, ilirskom poreklu. A videćemo: oni su narod sa Kavkaza, gde su
milenijumima obitavali sve dok ih arapski kalifat nije odveo prilikom svojeg osvajanja zemalja u
Mediteranu i razmestio ih po Siciliji, Kalabriji i Apuliji (južna Italija).
Autor ovog saopštenja je u dva maha obilazio pomenute provincije (Siciliju, Kalabriju i
Apuliju) istražujući tragove, staništa tu dovedenih kavkaskih Albanaca, pre nego što su
prebačeni na Balkan 1043. godine; kako svedoči vizantijski istoričar Mihailo Ataliota ti albanski
fisovi su razmešteni oko Kroje, gde tada nije bilo srpskog življa jer je napustilo te predele (sve od
Epira) zbog pustošećeg rata između srpskog (zetskog) kneza Vojislava i vizantijskog cara
Konstantina. Uskoro po nastanjenju ovih fisova oko Kroje taj kraj nazvan je Arbanon. Sveti Sava
beleži da je njegov otac Stevan Nemanja - ujedinitelj «od Boga postavljen da caruje svom
srpskom zemljom. I pošto je obnovio propalu svoju dedovinu - pridobi od Pomorske zemlje Zetu
sa gradovima, od Rabna oba Pilota, a od grčke zemlje Patkovo, Hvosno i Podrimlje, Kostrc,
Drškovinu, Sitnicu, Lab, Lipljan, Glbočicu, Reke, Ušku i Pomoravlje, Zagrlatu, Levče, Belicu ...
Sve ovo pridobi, to mu je pripadalo od srpske zemlje, a oduzeto mu nekada nasiljem od svoje
dedovine». 4 (Zanimljivo je da Sveti Sava ne spominje reč «Kosovo», iako nabraja tamošnje
župe).
O svemu ovome: oslobađanju i ujedinjavanju srpskih zemalja sa naznakama ko su bili
njihovi uzurpatori - (Vizantijci, te nakratko pridošli «Rabanci»-Albanci u oba Pilota), puno toga
mogu da predoče - kao prenošenje tradicije ili naučni pristup - oni čije geneološko stablo zaseže
svojim korenima u ovde spomenute srpske zemlje, pogotovo oni čija je dedovina Stara Srbija, ili
Metohija (kod Svetog Save naznačena kao «Hvosno»), a među takvima je i autor ovog referata.
Zar Albancima ne bi bilo u nacionalnom interesu da se ustanovi njihova prava etnička
identifikacija; jer dobili bismo opis znamenitog naroda na Kavkazu sa milenijumskom
civilizacijom i tradicijom, umesto da se prkosno predstavljaju kao potomci Ilira, svesni da je po
sredi laž i najgori vid moralnog propadanja - samoobmana? Zar ne bi bogatiji bili njihovi
udžbenici istorije uz spominjanje da je u njihovoj predomovini na Kavkazu boravio Aleksandar
Veliki u II veku pre nove ere pri osvajanju Persije, čiji je vazal bila kavkaska Albanija,
najpitomija i najkultivisanija država u Predkaspiju? A ta država je zbog svoje klime, originalnog

4
Sveti Sava «Žitije Svetog Simeona Nemanje», Sabrana dela, str. 165 izdanje Politika i Narodna knjiga, 2005.

8
irigacionog sistema i obilja plodoreda primamila sve okolne narode da kod nje «zimuju», to jest
uzurpiraju njeno tlo, kao što Šiptari već tri veka čine u Staroj Srbiji («Kosmetu»).
S tim u vezi, beležimo dragocen naučni doprinos koji daju ruski naučnici na čelu sa
akademikom Svetlanom Pletnjovom (čije je delo «Hazari» nedavno objavljeno u nas). Pletnjova
(sa saradnicima) saopštava rezultate istraživanja kroz izvore (iz antičkog i ranosrednjevekovnog
razdoblja) hazarske, jermenske, persijske, vizantijske, arapske i turske provenijencije.
Uvereni smo da ta saznanja mogu ne samo osvestiti neupućeni svet, već preporoditi Albance
- i one umne i one traumatizovane; oni ne bi više svoje mitomanske predrasude i lažne
etničko-zulumćarske predstave u mozgu pretvarali u tenzije i pretnje susedima; niti u
nekontrolisane emocije koje prouzrokuju rušilačke nastupe ravne verskom (a i ideološkom)
fanatičnom razaračkom ludilu.

TRI POGLAVLJA OVOG REFERATA

Ovo saopštenje komponovano je iz tri dela. Prvo: jedno dramatično kazivanje iz lične
empirije o prvom saznanju da Albanci nisu nikakvi Iliri, već da potiču sa Kavkaza. Kasnije je
usledilo sučeljavanje sa starim mapama koje striktno određuju stanište i položaj Albanije, kao
državice na jugoistočnim padinama Kavkaza i u Prekaspiju. Drugo, nekorektno i nenaučno
prihvatanje - od strane srpskih faktora, uključujući neke akademike i institucije - teze da su
Albanci potomci Ilira, a da su ih Srbi okupirali. Treće, ekscerpe iz mojih višegodišnjih
istraživanja o župama Stare Srbije, koju je Kominterna, (preko pritajenih masonsko- katoličkih
poverenika) preimenovala u «Kosmet», a Tito perfidno predao Albancima kao «Kosovo» što su
oni preimenovali u «Kosova».

PRVO POGLAVLJE Albanci nisu Iliri, već narod sa Kavkaza

Dakle, - prvo: kad su nas, zatočene partizane, iz kazamata «Učerdone» u Palermu (Sicilija)
prebacivali, na godišnjicu napada Hitlerove Nemačke na SSSR, 22. juna 1942. godine, na
vulkansko ostrvo Ustika, usred Tirenskog mora, pored brojnih iznenađenja po iskrcavanju na
ostrvo, najupečatljivije je bilo ono kad nam je prišao i ponudio usluge jedan od ranijih logoraša,
koji se predstavio kao Pijetro Marku, Albanac iz Elbasana, profesor književnosti. Posle nekoliko
dana u logorskom međunarodnom komitetu (u kojem sam bio kooptiran), Marku mi je saopštio
istorijsku istinu, to jest razvejao zabludu o poreklu Albanaca. Kazao je: «Mi, Albanci, nismo
nikakvi potomci Ilira, niti su naši prvi preci bili na Balkanu. Mi smo sa Kavkaza. Tamo smo
imali svoju državu, dok nas Arapi nisu prebacili na Siciliju i u južnu Italiju. Eto, u ovim
krajevima - oko Mesine i Ređo Kalabrije - i dan danas ima mojih rođaka, ostataka tih Albanaca
sa Kavkaza.»
Uzaludna su bila nastojanja da se dosegnu bilo kakva naučno dokazana saznanja kojima bi se
potvrdila kazivanja profesora Pijetra Marka. Čak, ni istraživanja na Bliskom i Srednjem istoku,
gde sam službovao šezdesetih godina, nisu dala nikakve opipljive rezultate, izuzev jedne stare
arapske mape na kojoj se vidi zemlja (država) Albanija na jugoističnoj podgorini Kavkaza, i sa
širokim osloncem na Kaspijsko more.
Onda je došla zbunjujuća informacija ambasadora Arsa Milatovića, koji je izvestio da je
dočekao na aerodromu u Tirani predsednika Albanije Enver Hodžu, koji je, sa stepenica aviona,
u obraćanju uobičajenoj masi sveta, kazao: «Prenosim vam pozdrav velikog Staljina. On mi je
rekao: Vi, Albanci, niste Iliri, kako vam Nemci podmeću, vi potičete od starih Pelazga». Potražio
sam na Ptolomejevoj mapi (II vek) i video da su Pelazgi bili narod u Tesaliji na središtu južnog
Balkana, bez dodira sa tu okolnim morima: Jadranskim, Egejskim i Crnim. Nije bilo odgovora za
enigmu o Albancima na Kavkazu.

9
 Moje iskustvo iz življenja sa Albancima u Metohiji, između dva svetska rata, nije ničim ni
podsticalo interesovanje za traganje za ilirskim ili kavkaskim poreklom tih došljaka u
najbogatiju drevnu srpsku župu; jer, tada se još nije bio razbuktao plamen osvajačkih težnji
prema srpskim zemljama sa strane uljeza s onu stranu Prokletija. 5
Zavojevački fanatizam kod doseljenih Albanaca, prožet agresivnom i mitomanskom
ideologijom o njihovom navodnom ilirskom poreklu, te time istorijskom pravu na srpske zemlje,
buknuo je negde krajem 1971. godine, kada je Tito smislio da pomoću takozvanih ustavnih
amandmana, pogodnih Hrvatima i Albancima, rasparča Srbiju, znajući dobro da se time razbija
Jugoslavija.
U takvom sklopu događanja, sa vidnim utemeljenjem dekonstrukcije na Balkanu, dolazi do
rigidnog iskazivanja učinka šiptarske mitomanske ideologije o ilirstvu, sa ciljanim metodima za
širenje na prostoru srpskih zemalja. Ilustraciju toga zaokreta videli smo preko televizijskih
ekrana kada je preneta atmosfera sa jednog časa istorije u gimnaziji u Bujanovcu. Na pitanje
nastavnika: «Ko smo mi?», nastao je zanesenjački ponavljani urlik: «Nuk jom Iljir!» (Mi smo
Iliri).
Odlučio sam se tada da pođem maršrutom na koju mi je ukazao profesor Pjetro Marko - put
Apulije, Kalabrije i Sicilije i da pokušam da pronađem ostatke nekad tu dovedenih Albanaca sa
Kavkaza. I uistinu, bilo ih je oko Ređo Kalabrije i između Mesine i Palerma.6
Za beleške o tome istraživanju nije bilo mesta u medijima pod Titovom kontrolom. Naprotiv,
došlo je do najbednijeg podilaženja kreatorima albanske mitomanije iz Tirane, koja je
propagirala ilirsko poreklo Albanaca; i njihovo, navodno, potlačivanje od Srba.

DRUGO POGLAVLJE Neki akademici i urednici (u Srba) povlađuju mitomaniju

Albanaca

U toj nedostojnoj ulozi našao se i tim srpskih akademika, (onako kako danas u Srbiji opstaju
Soroševi plaćenici namešteni u takozvanim nevladinim organizacijama). U Zborniku,
objavljenom u režiji Srpske akademije nauka, pod naslovom «Iliri i Albanci», potrudili su se vrlo
znani akademici (na čelu sa Milutinom Garašaninom) da se, pomoću arheoloških nalaza
(ostataka u tumulima i drugim antikvitetima), dokaže da su Albanci tu, na Balkanu, od
pamtiveka; i da su oni potomci onih brojnih ilirskih plemena koje je Rimska imperija porazila i
podvrgla svojoj upravi 168. godine pre n. e.
Svi smo svedoci, ovih proteklih dana, da su se, u nas, pored pomenutog inkriminisanog
Zbornika SANU «Iliri i Albanci» 7 , pojavile dve nove knjige, koje su u pravom smislu -
skandalozno falsifikovanje istorije; obe opet govore o Albancima kao navodnim Ilirima. Ne bi
to, možda, bilo za čuđenje i osudu, da u međuvremenu nisu mnoge nedoumice o kavkaskom
poreklu Albanaca rasvetljene. Najpre, pojavom nekolike drevne mape u knjizi istaknutog
srpskog Jevrejina Hugha Rotha «Kosovo - iskoni»; u tim mapama se vidi Albanija na podgorini
Kavkaza i u Prikaspiju. Nešto kasnije, u nas su objavljeni rezultati istraživanja ruskih naučnika,
pa i istoričarke Svetlane Pletnjove u knjizi «Hazari»; saopšteni su antički i srednjevekovni izvori
koji prate postojanje i uzurpiranje (od strane suseda) Albanije, kao vazalne države moćnog

5
Mada, nije nikako iz sećanja mogao da iščili onaj doživljaj kada je za vreme okupljanja osnovaca, okićenih za
Vrbicu 1929. godine, kod najstarije srpske kuće u Metohiji, hanu Mališića (pored mosta na Belom Drimu) grupa
mladih Šiptara kliktavo zapevala lament o Bajramu Curiju; pritom zaslepljeno su podvriskivali: «Pošt Škija,
rnoft Šipnija male» («dole Srbija, živela velika Albanija»).
6
Tada mi je bilo shvatljivo kazivanje dr Vladana Đorđevića: da je Britansko biblijsko društvo bilo u nedoumici oko
izbora dijalekta na kojem bi se štampala Biblija za Albance; rešili su da prihvate svih pet postojećih; među njima: i
sicilijanski i kalabrijski - za Albance koji su po tom apeninskom, italijanskom, jugu ostali u manjim skupinama,
posle prebacivanja glavnine na Balkan (od strane pobunjeničkog vizantijskog vojskovođe Manijakosa).
7
Zbornik SANU «Iliri i Albanci», Beograd, 1988.

10
persijskog carstva; i to prikazano, iz veka u vek, za čitavih dva milenijuma. (To dajemo, kao
prilog referata u vidu «Hronologije kavkaske Albanije»).
Ovo je trebalo da imaju u vidu i naši akademici, a na koje smo kivni, jer su olako zaključili da
su Albanci poreklom Iliri, čime su podstaknute njihove (albanske) frustriranosti i svirepa
agresivnost.
Radi održavanja kontinuiteta u hronologiji praćenja kretanja Albanaca iz njihove
prapostojbine put Evrope (i Balkana) da saopštimo ono što ne pominje Pletnjova, a vrlo je bitno
za našu temu: šta se to događa u praskozorju albanskog iskrcavanja (od strane Arapa) na Siciliju.
Između 827. i 878. godine vođene su na Siciliji ogorčene borbe između Arapa i Romeja
(Vizantinaca). Još nešto vrlo bitno: u tom periodu, kad još ni jednog Albanca nema u Evropi (pa
ni na Balkanu), održava se svenarodni sabor u Duvnu, gde su prisutni predstavnici Srba iz svih
njihovih kneževina od Epira do Istre. Car Konstantin Porfirogenit u svom delu «De
administrando imperio», navodi da uvažava sve te srpske kneževine: Duklju-Zetu, Travuniju
(Hercegovinu), Zahumlje (oko Neretve) i Paganiju, kao i sva njihova ostrva u Jadranu, za koja
kaže da su naseljena Srbima, ističući njihovu radinost i svestrano razvijenu pomorsku i
agrikulturnu privredu; car sa žaljenjem konstatuje da nije mogao da poseti veliku «pokrštenu
Srbiju» iza Dinarida na severu (koju dr Jovan Deretić naziva «Zapadna Srbija»).
Sabor u Duvnu (877. godine, dok se na Siciliji privode kraju žestoke borbe Romeja
(Vizantinaca) i Arapa, bio je pod papskim pokroviteljstvom. Okupio je predstavnike svih
tadašnjih srpskih kneževina, sa prostora nekadašnjeg srpskog Ilirikuma (Ilirije). Nema tada ni
pomena o bilo kakvom tragu postojanja nekakvih «Albanaca - Ilira». I to saznanje trebalo bi da
doprinese obuzdavanju paranoičnosti albanskih lidera i masa, njihovu umišljenost da su oni
naslednici na zemljama (srpskim) nekadašnjeg Ilirikuma. Ta opsednutost istorijskim
falsifikatom, prema zaključcima socijalne psihologije, izaziva traumatične posledice: uvećava
agresivnost Albanaca. Na saboru u Duvnu određeno je a na prostorima saveza srpskih kneževina
(od Rimljana naziv Ilirikumom), na ogromnoj teritoriji - od Livna do Skadra bude organizovana
mreža srpskih episkopija. Njihovo rukovođenje povereno je «Glavnom saboru u Duklji».
Naznačeni su nazivi tih udruženih episkopija: «Antibarum, Budiam, Ecateram, Dulcignum,
Suacium, Skodrum, Drivastus, Polletum, Sorbium, Bosonium, Tribunium, Zac (humlium)8
Ova crkvena organizacija u savezu srpskih kneževina se dešava u jeku kampanje organizovane
po naredbi cara Vasilija I da Srbi primaju hrišćanstvo (od 867. - 886. godine). Albanci su tada na
Kavkazu. Oni su primorani, od Arapa, da pređu u islam. Uskoro će biti raseljeni i rasuti po
arapskom kalifatu, a jedan njihov deo je prebacivan na Siciliju i u južnu Italiju - tada u arapskom
posedu. Odatle će znatan deo tih Albanaca biti prebačen preko Jadrana, na Balkan, na srpsko tle
(oko Kroje u Zeti). U vekovima koji će poznije doći ti će Albanci postati najamnički zulumćari,
ustremljeni na Srbe i njihova dobra. Ali, uzorpacija je usmerena prema župama Stare Srbije, a ne
prema drugim srpskim zemljama Ilirikuma. 9
Porfirogenit je zabeležio da su «arhonti Travunije (Hercegovine) uvek bili pod vlašću
arhonata Srbije» (reč je o velikoj «pokršgenoj Srbiji» kako je car, istoričar, naziva. Ta Srbija se
protezala od Drine na Istoku do Istre na zapadu i od Jadranskih planina do Drave. Srbofobi i
istoričari znaju, takođe, za bulu pape Aleksandra II (1061-1073.) da je «među devet biskupija
reorganizovane Dukljansko-barske Metropolije» i jedna «za Staru Srbiju, a druga za Pilot, koja

8
D. Farlati: «Illirici sacri», tomus primus, Venetiis, MDCCLI, 30.
9
Nad ovim istorijskim procesom nisu se nadvili pomenuti akademici, autori radova u Zborniku SANU «Albanci i
Iliri». Takođe, Zanemarili su podatke koje daje znameniti istoričar Ajnhard, zvanični hroničar na dvorovima Karla
Velikog Ludvika. Za vreme borbi franačkog carstva protivu Srba pod vođstvom Ljudevita Posavskog (822.-825.) -
Ajnhard piše da su Srbi «kao silan narod nastanjeni u Dalmaciji». Ajnhard se tada čudio (kako će 1878. godine da se
zgražava i Feliks Kanic, hroničar rata Srbije protivu Turske, kada Nemac ne može da shvati da Srbi tako tolerišu
albanske zulume) kako Srbi pod Ljudevitovim vođstvom ne dobijaju pomoć od velike srpske države južno od Save,
a zazirali su od Guduskana - budućih «Hrvata», šćućurenih u Zagorju, a koji su se stavili na stranu Franaka. (Relja
Novaković: «GDE JE BILA SRBIJA OD VI DO XII VEKA», str. 251/252).

11
se na istoku graniči sa malom rekom Valbonom». Znano je, takođe, da su u to vreme, u Pilotu
bili nastanjeni Albanci, dospeli tu nedavno od Kroje - svog utočišta posle prelaska Jadrana (iz
Sicilije i južne Italije), pa će i Stevan Nemanja njih staviti pod svoju kontrolu, što i beleži u svom
«Žitiju» (kao Sveti Sava), stavljajući im na znanje da imaju prebivalište na srpskim imanjima,
koje su vlasnici napustili za vreme srpsko (Zeta) - vizantijskog rata, kada su odredi srpskog
kneza Vojislava namamili u gudure od Epira do Bara silnu vojsku Romeja, čijih je šest
«stratega» (komandanata korpusa) poginulo kao i 40.000 boraca.
Na molbu srpskog kralja Bodina, koji je objedinio sve srpske kneževine i proširio granice do
Soluna (a poginuće 1101. godine, na Kosovu - u Nerodimlju: mramor nije očuvan), papa
Kliment III Vibert podigao je barsku episkopiju na stepen «Dukljansko-barske nadbiskupije».
Odredio je da njoj budu potčinjeni sledeći biskupi: kotorski, ulcinjski, svački, skadarski,
drivastski, polatski (u Pilotu), srpski, bosanski i travunjski (Trebinje). Dakle, još je bilo prerano
da se šaka Albanaca deportovana iz Sicilije i dužne Italije i razmeštena oko Kroje, registruje kao
neki entitet u balkanskim zbivanjima. Videli smo tek će na početku vladavine Stevana Nemanje,
koji je obnovio «Svoju dedinu», to jest: sve delove Bodinovog kraljevstva, Drivest i Pilot biti
nastanjeni Albancima. Podsećamo da u poveljama cara Vizantije («Istočnog rimskog carstva»)
Vasilija II, nazivanog «ubicom Bugara», iz 1019. i 1020. godine nema ni pomena o postojanju
Albanaca na Balkanu, a Vasilije je baš u to vreme, sa svojim trupama, «češljao» upravo predele
na kojima će se, dvadeset i tri godine kasnije, nastaniti «Albanci», dovedeni iz južne Italije i sa
Sicilije.
Nažalost, na sramotu srpske istoriografije, ovaj proces početka širenja Albanaca iz Kroje,
najpre ka severu, pa potom ka jugu, i na kraju ka istoku, nije obrađivan niti tumačen.
Zadržali smo se na ovim događajima (saborima u Duvnu i u Splitu, te ratu između Arapa i
Romeja - Vizantinaca oko Sicilije) da bismo konstatovali, sa čuđenjem, da naši akademici - pisci
saopštenja u Zborniku SANU «Iliri i Albanci» nisu obratili pažnju na ta zbivanja, jer bi im bilo
jasno da tu nema nigde spomena o prisustvu Albanaca na Balkanu. Takođe, bilo im je poznato
(trebalo bi da bude!) da prisustvo Albanaca na Balkanu prva registruje princeza Ana Komnina,
objašnjavajući da su 1081. «Albanoi», tj. Albanci, napali oko Kroje, normanske invazione
odrede na Vizantiju. (Albance su u taj predeo nastanili Vizantinci 1043. godine prebacivanjem sa
Sicilije, gde su ih sa Kavkaza doveli Arapi).
Ostavimo, začas, po strani naše zabludele akademike i njihov Zbornik SANU «Iliri i
Albanci», da bismo se zgranuli nad najskorašnjijim falsifikatorskim i antinacionalnim radom
dve naše nacionalne institucije - o istoj temi.
Te dve nacionalne institucije, koje drastično krivotvore istoriju na štetu Srba su: «Politika» i
Zavod Srbije za izdavanje udžbenika. Tako, Politikina «Enciklopedija Britanika» (koju je
priredio doskorašnji glavni urednik tog lista Milan Mišić) eksplicitno tvrdi, povlađujući se
mitomaniji Tirane i izmišljotinama dva nemačka srbofoba: «Albanci su potomci Ilira ...»10
A u udžbeniku Zavoda za udžbenike i nastavna sredstva Srbije (direktor i glavni urednik
Radoš Ljušić, iz Istoka, profesor filozofskog fakulteta) - «Istorija za 6. razred osnovne škole»
koji je napisao akademik RS Rade Mihaljčić (ranije asistent akademika SANU Sime Ćirkovića),
sa nešto obazrivosti protura se ista teza: «Albanci vode poreklo od starosedelaca na Balkanskom
poluostrvu, najverovatnije Ilira ...»11

10
U izdanju «Politike» 2005. godine (štampala «Narodna knjiga») velikoformatne «Enciklopedije Britanike», na
strani 27. piše: «Albanci su potomci Ilira, starog indoevropskog naroda koji je živeo u srednjoj Evropi i koji se
početkom gvozdenog doba preselio na jug (v. ILIRIJA). Pripadnici Gega skrasili su se na severu, a pripadnici Toska
na jugu, zajedno sa grčkim kolonizatorima. Ovo područje je u I veku pre n.e. potpalo pod rimsku vlast; posle 395.
n.e. administrativno je povezano s Konstantinopoljem».
11
Rade Mihaljčić: u «Istoriji za 6. razred osnovne škole» - poglavlje: «Albanci u srednjem veku»: «Albanci
vode poreklo od starosedelaca na Balkanskom poluostrvu, najverovatnije Ilira, romanizovanih u manjoj meri. Sa
njima su se mešali Stari Grci, Sloveni i drugi narodi. Iako je proces nastanka albanskog naroda počeo u ranom
srednjem veku, Albanci dugo vremena nisu stvorili samostalnu državu» (str. 151).

12
 Registrujmo: ta se falsifikatorska ujdurma i bruka događaju i posle «otkrića» lidera Albanaca
sa Kosova (njihovog predsednika) Ibrahima Rugove: neposredno pred smrt posetio je papu
Vojtilu i «poverio» mu se da Albanci nisu Iliri; već kako je rekao: Dardani; Rugova je to saopštio
i u «Corriere dela sera».
Da su Milutin Garašanin i drugi akademici (Fanula Papazoglu, Vladislav Popović, Božidar
Ferjančić, Sima Ćirković) pisci Zbornika SANU «Iliri i Albanci», raspolagali ovim saznanjima i
činjenicama o Albancima na Kavkazu, (a o tome su postojali pisani izvori na jermenskom,
grčkom, persijskom, turskom i arapskom jeziku) ne bi onoliki trud uložen u u prekopavanje
tumula i humki po Balkanu; a sve da podrže teze (Tirane i dvojke nemačkih kvazi istoričara) o
ilirskom poreklu Albanaca, a to je služilo kao tapija na srpske zemlje.
Ni bard srpske istoriografije Vladimir Ćorović nije pomogao u rasvetljavanju srpsko-
albanskih odnosa, odnosno nije razvejao maglu o poreklu Albanaca i njihovom življenju na
Balkanu. On kaže (u svom «Istorijskom leksikonu»): «Albanci nose ime jednog većeg ilirskog
plemena (Albanoi).» Nije znao da Albanija nije bila na Balkanu već na Kavkazu; da jeste
vazalna država («provincija») ali ne vizantijska već persijska; i da je u tim vekovima Persija
brani od najezde Hazara i Huna, a kasnije od Šavira, Avara, Vizantinaca, Turaka. Podrobno o
tome beleže istoričari Vizantije (za period od 370. do IX veka): Menandar, Teofilat Simokata,
Teofan, Mojsije Kalankatvaci.
I veliki Jovan Cvijić je bio u zabludi, nekritički prihvatajući tumačenja nekih nemačkih
istoriografa o ilirskom poreklu Albanaca12. U mom radu «Otkud i otkad Šiptari u Staroj Srbiji -
«Kosmetu», podsetio sam na zaključke Elen Ervelar, rektorke pariske Sorbone, o tome šta
nanosi pravoslavnoj civilizaciji, kako ona kaže: «papska podlost i varvarstvo Zapada».
Dodirnućemo jedno vitalno područje primene toga upozorenja Ervelarove. Reč je o
preimenovanju drevnog, od svih država prihvaćenog (kroz vekove), naziva Stara Srbija, sa
priznatim mapama - u naziv «Kosmet»; pa «Kosovo», te napokom u albansko «Kosova».
Donekle je tu temu obradio profesor Pravnog fakulteta Stevan Đorđević, ali ona traži potpuniju
eksplikaciju. Daleko širu i od one koju je od mene prihvatio (i objavio) Hugo Rot u svojoj knjizi
«Kosovo-iskoni». 13 Ne budimo naivni: tema je odveć izazovna. Otkud nastala praksa da se u
provinciji (Staroj Srbiji - «Kosmetu»), pređe na spominjanje samo jedne župe, Kosova, od njih
deset zabeleženih u svim starim poveljama i kartama. Koristeći metod «podlosti i varvarstva»
(kako je zapazila Elen Arvelar), ideolozi psihološkog rata iz SAD i sa Zapada, hteli su da čitav
svet ubede da se u otimanju svih župa Stare Srbije radi samo o jednoj maloj kotlini, sa nazivom
Kosovo; a poznato je i njima kao i nama da je Kosovo ponajmanja župa Stare Srbije - «Kosmeta»
(jedino je Drenica neznatno manja). Nedavno smo u «Politici» dali podatke o basnoslovnim
rudnim bogatstvima svih devet župa Stare Srbije. Samo nalazišta strateških metala: hroma, nikla,
mangana, molibdena, bora, olova, cinka i drugih, procenjena su na: 1.000 milijardi dolara; a već
i vrapci znaju da celo Kosovo leži na lignitu čija je vrednost 500 milijardi dolara.
Sada se radi na primeni DNK u ispitivanju porekla i srodstva naroda Evrope. A zašto se ne bi
ispitivao i važan pokazatelj vezanosti nekog nacionalnog entiteta za ranije (ili postojeće) stanište
- i putem ustanovljenja biološkog diverziteta: koje su životinje uzgajali i šta je od toga ostalo (ili
sačuvano) na novom staništu. Na primer, poznate su milenijumske očuvane vrste pasa kod Srba,
što beleži svetska kinologija: srpski planinski gonič, srpski panonski gonič, šar-planinac. Iz
ličnog iskustva (kroz višedecenijsko življenje sa Albancima) znam da postoje neke vrste pasa
koje su Albanci preneli sa Kavkaza; isto kao što imaju svoju, otuda dovedenu, vrstu krava i
bivola, to jest provenijencije sa Kavkaza. Tamo su i odnegovali nacionalni zanat - suvo
zidarstvo, po čemu ih ističe i najveći filozof istorije civilizacija, Arnold Tojnbi. Svi ti

12
Cvijiću se američki predsednik Vudro Vilson, za vreme Pariske konferencije o miru, posle Prvog svetskog
rata, obraćao rečima: «Da zamolimo ovu mudru glavu da nam rasvetli nedoumice oko razgraničenja na Balkanu i
oko njega».
13
Hugo Roth: «Kosovo-iskoni» - «Kosovo origins». JKP «Nikola Pašić» Beograd 1996, str. 146/147.

13
interdisciplinarni elementi prepoznavanja bili su potpuno zanemareni u istraživanjima
pomenutih naših akademika, autora radova u antisrpskom Zborniku SANU «Albanci i Iliri».
***
Već sam nadugo objašnjavao, pišući i usmeno izlažući, zašto Albanci ne usmeravaju pravce
svojih zavojevanja put područja koje je zauzimala drevna Ilirija - navodno njihova pradomovina,
nego hrle ka bogatom srpskom Pomoravlju. Razlog je ne samo u bogatstvu Pomoravlja, već u
otporu na koji je spremno stanovništvo područja starog Ilirikuma, a u kojima, od pamtiveka, žive
Crnogorci, Hercegovci i pokatoličeni Srbi u Dalmaciji; tu još postoje, u većini regija, plemenske
veze; odnosno, ispoljava se stara plemenska solidarnost u svakom pogledu; pa i u uzajamnom
priticanju u pomoć u slučajevima tuđinskih prodora. E, toga u Srbiji nema, jer je u njenom
prostranstvu, od Kosova do Subotice, rasturena plemenska povezanost. Čak, selo ne pritekne u
pomoć susedu u slučaju elementarnih nepogoda ili požara. Tu odavno živi poslovica: «Nek
komšiji crkne krava!»
No, nasuprot takvoj otuđenosti i indolenciji Srba, kako za komšije, tako i za svoje strahovite
žrtve (o čemu je otvoreno i dokumentovano dala svoj sud akademik Jelena Guskova u
beogradskoj «Pravdi» od 3. jula 2007. godine (na stranicama 8 i 9), - Šiptari (Albanci)
bezobzirno razvijaju svoju osvajačku strategiju, podupirući je razvijanjem fanatizma,
zasnovanog na mitomaniji i prepotentnosti i narkomanskoj samouverenosti.
Da su metodi zavojevačke ideologije albanskih mitomana i zulumćara inkorporirani i u
strategiju: «Cilj opravdava sredstva», svedoče neverovatno sumanute i drske tvrdnje albanskog
istoričara dr Skendera Rizaja: «Tračani, Egipćani, Jevreji, Arabljani, Palestinci i Grci su
šiptarskog porekla». Prenoseći ovaj citat iz knjige Jevrema Damnjanovića «Kosovska golgota»
(Beograd, 1988), Jovan Deretić još dodaje tvrdnju Rizaja: «I Mojsije i Muhamed su takođe
Šiptari». 14

TREĆE POGLAVLJE
I Devet drevnih župa Stare Srbije («Kosmeta») od početka albanske uzurpacije do
okupacije NATO pakta
U «Kosmetu» (Staroj Srbiji) bilo je, pola veka posle Kosovske bitke, samo 46 novouseljenih
albanskih kuća, kako svedoči prvi turski popis iz 1445. godine za oblasti Drenice i Podrima. A
srpskih kuća: 12.844. U župama: Kosovo, Sirinićkoj, Sredačkoj, Ibarskom Kolašinu, Biničkoj
moravi, Prizrenskom Polju, Labu nema, tada, Šiptara. U Peći, na primer, tada nije bilo ni jedne
albanske porodice... Čak, 1838. godine, skoro 400 godina posle prvog turskog popisa - u Peći
(kako zapisuje Jozef Miler): Srbi čine 92,09 odsto stanovništva. A danas, posle NATO agresije,
pod podlačkim nazivom: «Milosrdni anđeo» u Peći (sedištu srpskog patrijarha) živi samo jedan
Srbin!
U «Dečanskoj povelji» iz 1330. precizirano je da Metohija i okolni krajevi pripadaju
Dečanskom vlastelinstvu (89 naselja, od kojih su samo tri nastanjena Albancima, i to na
zapadnoj strani Prokletija). U tim naseljima je bilo 3.433 kuće, a od toga arbanaških samo 44 (1,8
odsto).
U vizantijskim izvorima ime Albanci kao «Albanoi» (dovedeni naseljenici, a ne - narod) je
prvi put pomenuto 1081. u opisima najezde Normana, a među samim Albancima tek 1595, kada
je Marko Gini izrekao: «La mia natione Albaneze».
A evo kako u tim vekovima, od uspostave turske okupacione uprave u Staroj Srbiji (gde su se
Turci vratili tek 36 godina posle boja na Kosovu), svedoče najpouzdaniji suditelji: vatikanski
biskupi.

14
Jovan I. Deretić, «Srbi i Arbanasi», str. 101.

14
 Mletački poslanik, kod turskog padišaha, Jakov Sorenco je zabeležio da ulazi u Srbiju kada
je 1575. prešao reku Drim kod Svetog Spasa u današnjoj Albaniji. O Srbiji sa autohtonim
srpskim stanovništvom bez primese Albanaca tako piše i barski nadbiskup 15 Marin Bici 1610. A
demografsku sliku o gotovo stopostotnoj etničkoj srpskoj supstanci u Staroj Srbiji (na
«Kosmetu») iznose i buskup Petar Mazareki 1623. i nadbiskup Đorđe Bjanki 1638. godine.
Te nepobitne činjenice o utemeljenosti Srba na Kosmetu, nerazumno i sramno, izazivački i
maliciozno (a svakako ignorantski), negira nadobudni pomoćnik masona i srbofoba M.
Ahtisarija «posrednik u pregovorima o statusu Kosova», Albert Roan. 16 Srbofobijom i
rusofobijom17 nadahnut A. Roan, valjalo bi da zaviri u arhive (njemu nadređenog) Vatikana, gde
bi našao ne samo citirane navode najupućenijih zvaničnika Svete stolice, već i izveštaj skopskog
nadbiskupa Matije Masareka iz 1764. godine. (Roanu je ta godina polazište za pravo Šiptara da
prisvoje Kosmet). Masarek tada saopštava da su Albanci tek počeli da prodiru u Staru Srbiju, u
rejonu Đakovice (oblast Has). Nadbiskup papi piše da su albanski zločinački fisovi provalili iz
gudura Prokletija, tek u drugoj polovini 18. veka: «Maledetti Albanesi, i quali per forza si sono
impadroniti di quasi tutti gli terreni scismatici e cattolici serviani» (Prokleti Albanci, koji su
silom zaposeli zemlju Srba pravoslavnih i katolika).
Nastaće i proces prelaska srpskih domaćinstava, pritešnjenih zulumima, u islam, kao i
njihovo uključenje u albanske «fisove». (I dan-danas u mnogim takvim domaćinstvima čuvaju se
ikone svetaca - slave, što je srpska posebnost jedinstvena u hrišćanstvu i čovečanstvu).
Otuda i zaključak nemačke istraživačke grupe, posle studijskog ispitivanja na Balkanu u
drugoj polovini 19. veka: «U stvari, veliki deo današnjih Albanaca nisu ništa drugo nego
albanizovani Srbi.» Istraživači nabrajaju gotovo sve Malisore, Dukađine, stanovnike okruga
Elbasan, jedno od najvećih albanskih plemena Krasniće.18
Svega je još bilo u potonjim zulumćarskim vremenima na tom prostoru (pod Turcima,
Austro- Ugarima, Italijanima, Nemcima, komunistima), da bi već deceniju i po odjekivao -
razvijački, poguban za celu našu planetu anticivilizacijski, zasnovan na šovinističkom
etnocentrizmu, poklič «nezavisno Kosovo».
Oduzimanje Srbiji njene matične teritorije, nazvane «Srpski Jerusalim» 19 i vaseljenskim
svetilištem, proglašenjem nezavisnog Kosova bilo bi kao planetarnii upaljač cepanja mnogih
država. Od španske Baskije, rumunske Transilvanije, Belgije, Francuske, ruskog prostora, preko
alžirsko-marokanske Kabilije (sa Berberima), do kineskog dvadeset pet milionskog Sinkjanga i
više državica SAD: počev od Teksasa do Kalifornije (sa većinom Meksikanaca); trebalo bi prva
na udaru «po presedanu Kosova» da bude i Velika Britanija - ona bi se raspala na Škotsku, Vels,
Englesku, Irsku. Naši prvaci se sluganski ustručavaju da otvoreno spomenu te preteće
mogućnosti. 20
Svedoci smo anticivilizacijskog procesa preimenovanja, u kome je Stara Srbija na svim
starim kartama označavana kao «Vecchia Serbia», da bi tokom jednog veka, (HH-og), pojmovno
bila preobraćena u Kosmet, onda u Kosovo, odnosno Ko^^^a. Albanci su (pod zaštitom
NATO-a) promenili i mnogovekovne srpske nazive gradova, svih naselja, reka, planina.

15
O ovim i drugim izveštajima o početku albanskog prelaska preko Prokletija u Staru Srbiju, videti opširnije u
monografiji «Velika Albanija», izdanje Instituta za geostrateške studije, Beograd, 1991. g.
16
Intervju «Politici» od 21. juna 2006. g.
17
Roan saopštava čudovišnu iskonstruisanu «domišljatost»: kako navodno - ljudi na Zapadu, ležu i ustaju u strahu se
pitajući: «nije li se Rusija okotvila u Mediteran, preko male Rusije - Srbije»
18
Videti deo izveštaja tog nemačkog tima u spomenutoj ediciji «Velika Albanija».
19
I američki ambasador u Beogradu (u vreme početka oružanih obračuna - 1991.), inače istoričar, Voren Cimerman
prihvatio je taj izraz.
20
Među časnim izuzecima prednjače akademici i narodni tribuni: Dragan Nedeljković, Mihailo Marković i Vasilije
Krestić.

15
 Gledano u istorijskoj proveri, Kosovo je samo jedna od devet župa Stare Srbije. Jedino je
župa Drenica, koja obuhvata 496 km2, manja od župe Kosovo (502 km2). Od Kosova su, na
primer, trostruko prostranije Binička Morava, a dva i po puta Metohija.
Tako su ekspanzionistički mozgovi i stratezi tim «sublimirajućim» nazivom (Kosovo),
izbrisali vekovna imena preostalih osam župa Stare Srbije, uključujući i Metohiju koja je kao
Hvosno - milenijumski pripadala Duklji - Zeti (Crnoj Gori), što bi joj trebalo vratiti, da postane
njen prestižni razvojni region, a i odbrambeni bastion srpstva.
U svemu tome se prepoznaju neokolonizatorske ambicije i strateški apetiti zapadnih velikih
sila, jer su Kosovo i Metohija, tj. Stara Srbija, ne samo izvanredno bogato područje, već i pravac
od nezamenjive strategijske važnosti koji vodi ka Bosforu i dalje ka Aziji i Rusiji.
Uostalom, ne tvrdi Zbignjev Bžežinski zalud da je «Balkan potencijalno geopolitička
nagrada u borbi za evropsku supremaciju». Potvrdu ove teze dokazala je istorija: Rim i Vizantija
su očuvali svoju hiljadugodišnju vladavinu na kontinentu osloncem na Balkan; takođe,
Otomanska imperija je posedujući Balkan trajala pola milenijuma. Verovatno bi i Staljin to
ostvario (imajući Varšavski pakt) da mu se nije isprečila Jugoslavija pod Titom (sa Srbijom u
središtu Balkana). Na razmeđi II i III milenijuma, Zapad rizikuje da izgubi Balkan, ako se
povinuje projektu o stvaranju Velike Albanije, a zanemari istoriju i potencijale Srbije.

II Stara Srbija («Kosmet») - ćup zlata

Stara Srbija sazdana je na tlu basnoslovnih bogatstava. Ona su odvajkada privlačila osvajače,
a danas i ove iz evroatlantskog NATO pakta, predvođenog SAD.
Poznati su nauci, ali nedovoljno srpskim žiteljima, duboki istorijski tragovi tog koristoljublja
u planovima preotimanja srpskih zemalja. Upućujemo na zapis vizantijskog istoričara Kristovula
iz prve polovine 15. veka:
«Ipak, nije bilo samo to (potčinjavanje Srba), nego su ga (sultana) pokrenula (protiv Srbije) i
izvanredna svojstva zemlje, koja su zapanjujuća i koja pružaju obilje svakojakih dobara. Zemlja
ima veliko plodno tle, koje rađa sve moguće plodove i sve bogato daje ... Ali najvažnije je ono u
čemu ona daleko nadmašuje sve ostale zemlje - zlato i srebro izbija tako reći iz izvora, i svuda
gde se ono kopa pruža zlatni i srebrni prah u velikim količinama i najboljeg kvaliteta, bolje je od
onoga u Indiji. Time je srpska država od početka bila povlašćena. Ona se ponosila svojim
bogatstvima i svojom moći, bila je kraljevstvo, raspolagala je mnogobrojnim i pre svega bogatim
gradovima, kao snažnim i teško osvojivim tvrđavama». 21 Ova Kristovulova zapažanja,
modernim tehnikama u istraživanju, potvrđena su višestruko.
Najnoviji uvidi pokazuju da samo rezerve kosovskog lignita vrede oko 500 milijardi dolara.
Ugalj se «nalazi ispod gradova, varošica, sela i infrastrukturnih objekata», saopšteno je u jednom
istraživačkom nalazu.22 Reviri olovno-cinkane rude su u Starom Trgu, Ajvaliji, Kišnici. Ruda
nikla je pronađena na Golešu, Glavici i Starom Čikatovu. U području Đakovice i Orahovca su
ležišta hroma. Bakar i mangan rasprostiru se širom Prokletija. Ležišta magnezita su na Golešu,
Strezovcu, u Dečanima i Dubocu.
Nije čudno što su ta bogata nalazišta zapela za oko mnogima, Amerikancima pre svih, ali je
čudno ćutanje o zvaničnim procenama vrednosti tih bogatstava.
Procena vrednosti nalazišta olova, cinka, srebra, nikla, hroma, mangana, molibdena i bora
(najtraženijih strategijskih ruda), ide do oko 1.000 milijardi američkih dolara. Nalazišta bora su
najveća u svetu. Američki milijarder Soroš drsko se usudio da ponudi «u kešu» dve milijarde
dolara Srbiji da mu proda Kosmet (takav cinizam i bedastoća previše su i za jednog Jevrejina,

21
Videti: Jovanka Kalić, «Srbija u srednjem veku».
22
Prepis elaborata - kod autora.

16
mađarskog porekla, makar bio perjanica među srbofobima - sa svojim pajdašima iz «Kriznog
štaba»: Vesli Klarkom, Mahti Ahtisarijem i sličnim notornim uništiteljima Srba).
Sve je više informacija i o izuzetnim rezervama nafte na tom području; kao i rude uranijuma.
O kosovsko-metohijskim revirima nafte izveštavala je nedavno moskovska «Pravda», pouzdano
tvrdeći da su šezdesetih godina odrađene četiri bušotine od kojih su tri bile vrlo izdašne (list
dodaje da je sva ta dokumentacija misteriozno nestala). 23
Moramo da naglasimo činjenicu da se na Kosovu i Metohiji, uprkos upotrebi bombi sa
osiromašenim uranijumom u NATO agresiji 1999. godine, nalaze najčistija izvorišta i rečni
tokovi Evrope, dovoljni da pitkom vodom snabdevaju celi naš kontinent, a i sve žedne zemlje
Mediterana. Lim, Ibar, Beli Drim, sve tri Bistrice, Erenik, Lepenac i Južna Morava su naše
nepresušno bogatstvo. A u vremenu koje će neumitno brzo doći, to bogatstvo će biti conditio
sine qua non ljudskog opstanka.

HRONOLOGIJA OKUPIRANJA KAVKASKE ALBANIJE OD NJENIH SUSEDA

Ovde ćemo, koristeći istraživanje ruskog akademika Svetlane Pletnjove, hronološki naređati
najdrastičnije pohode na kavkasku Albaniju, kako su agresori govorili: «radi prezimljavanja»:
- 370. godine n.e. Huni su krenuli put Albanije - vazalne kneževine persijskog carstva. Ali,
onako «uz put», odveć su se zamajali oko Alana, čudnog smeđeg naroda, nalik na Šveđane (koji
će ubrzo zauvek nestati).
- (488.-531.) Persijanci su dobro učvrstili svoje granice na severu, naročito pod vladavinom
slavnog šaha Kavada I - podgorinom Kavkaza, pa su i Albaniju štitili.
- 540. godine Huni su ponovo nasrnuli na Albaniju; istovremeno, napali su i Jermeniju.
Uzalud je vazalna Albanija očekivala pomoć od svog persijskog sizirena, naslednika Kavadovig,
šaha Hosrova Anuširvana.
- 552.-562. - U toj deceniji vodi se uništavajući rat između alijanse Huna i Hazara, s jedne
strane i persijskog cara - šaha Hosrova Anuširvana. Šah je, napokon, ne samo porazio Šavire
(Hune) i Hazare i oslobodio, ponovo, Albaniju od onih koji su malo poduže u njoj «zimovali»,
već je sve posade agresora na albanskoj zemlji pretvorio u robove i preselio ih u Kabale, a
ostatke proterao u Dagestan.
- 627. godine, Hazari ponovo upadaju u Albaniju. Ali, ne samo da prezime, jer su oni tada
bili glavna vojna snaga Turaka, sa kojima je (Turcima) vizantijski car Iraklije (navodno tada
dozvolio Srbima da pređu Dunav i nasele se u Ilirikumu) - sklopio savez radi rata sa Persijom.
- 640.-654. Za tu deceniju i po, put Zakavkazja se kreće nova sila - savez arapskih plemena.
Arapi će uskoro (640.) zauzeti Jermeniju, zatim će 654. okupirati Gruziju i onda doći (da
«prezime») u Albaniju.
- 670. godine među Arapima nastaju trvenja pa tri porobljene kavkaske države: Jermenija,
Gruzija i Albanija, uspevaju da se od njih oslobode.
- 682. godine Albanija uspeva da sa susednim, agresivnim, Hazarima uspostavi
podnošljivije odnose. Tada se jedan knez iz hazarske federacije (vladar Savira, Alt Ilitver)
oženio kćerkom kneza Albanije i pritom primio hrišćanstvo.
- 684. godine dolazi do najveće najezde Hazara na Zakavkazje. Obračun sa Gruzijom,
Jermenijom i albanijom je surov. Njihove knezove, prvake, Hazari ubijaju. Albaniji, kao
najbogatijoj zemlji, a i u znak sankcija što širi hrišćanstvo, je razrezan težak danak.
- 692. godine, arapski namesnik u Jermeniji, sa svojom vojskom prolazi kroz Albaniju, kojoj
Persijanci ne pritiču u pomoć. Arapi tada razaraju najjače utvrđenje Persije - Derbent (u

23
Njen članak «Pravde», prenela je beogradska «Politika» od 6. marta 2006., strana 6.

17
albanskom Prikaspiju), koje je štitilo severne granice tog najstarijeg carstva od stalnih napada sa
Kavkaza i iz stepe.
- 708.-713. Hazari napadaju Arape, razmeštene u Albaniji i tvrđavi Derbent. Hazari
uspevaju da zauzmu Derbent i posednu severne regione Albanije.
- 721. godine Albanija se ponovo našla u vrtlogu novog hazarsko-arapskog rata. Ovaj rat
Hazara i Arapa trajao je preko deceniju i po.
- 724. godine Arapi su uspeli da od Hazara preuzmu Albaniju; tada je arapski namesnik za
Zakavkazje Žerrah nametnuo Albaniji specijalni danak «glavarinu».
- 729. godine novi arapski namesnik Maslama, ne mogavši da održi svoju vojsku, njeno
snabdevanje, usled velikih kiša, napušta Albaniju. Hazari tada ponovo napadaju na odveć
poremećenu Albaniju i zauzimaju njen veći deo.
- 730. godine Hazari nastavljaju svoje napade na Albaniju.
- 731. godine događaju se završni udari Hazara po ostatku Albanije. Glavni grad Albanije
Ardebilj je posle dugotrajne opsade zauzet, i potpuno opustošen.
- 731. godine na od Hazara okupiranu Albaniju ustremili su se ponovo Arapi, koji tu zemlju
preuzimaju, daleko potisnuvši Hazare, zatim, po svom uhodanom običaju, ostaju u njoj - «da
prezime».
- 732. godine Arapi, polazeći iz Albanije, kao strateške osnovice, svojom brojnom vojskom
opsedaju najveće utvrđeni grad u Zakavkazju i Priskapiju, persijski Derbent, koji su već jednom
osvajali Hazari. Pošto je Albanija, posle tolikih okupacija sa strane svojih suseda, bila potpuno
iznemoćala, pa i sa stanovištvom proređena, - Arapi u nju dovode i naseljavaju Sirijce.
- Narednih godina u Albaniju, od Arapa okupiranu, pristižu i brojni Jevreji, koji emigriraju
iz Irana. Mnoga labanska plemena Arapi preseljavaju na jug svog prostranog kalifata. (Jedan
deo tih Albanaca Arapi će prebaciti na Siciliju i u južnu Italiju).
- 827.-878. godine odvijaju se velike borbe na Siciliji i u južnoj Italiji između Arapa i
Romeja (Vizantije). Romeji su uspeli da zauzmu (povrate) manji deo Sicilije i južnu Italiju. Tu
su zatekli sa Kavkaza deportovane (od strane Arapa) Albance (Arbanoe, kako su ih Romei
nazivali).
- 980. godine Vizantija je zauzela severoistočni deo Sicilije. Tamo zatečene Arbanoe
(Albance) Romei (Vizantijci) su preveli u hrišćanstvo.
- 1043. godine, kako piše vizantijski istoričar Mihailo Ataliota, Romei (zapravo pobunjeni
vojskovođa Manijakos) su, u martu mesecu, znatan deo tu zatečenih (deportovanih sa Kavkaza)
Arbanoja (Albanaca), u svojim lađama, prebacili preko Jadrana u zauzetu luku Drač i odaslali ih
da se nasele oko Kroje, od Srba napuštenog predela zbog pustošećeg rata u protekloj (1042.)
godini između zetskog vladara Vojislava i Vizantije.
Iz tog gnezda će se u idućim vekovima razleteti prava mora po okolnim srpskim zemljama,
sve do 1999. godine, kada će Šiptari (kako sebe nazivaju balkanski Albanci), stavivši se u službu
Zapada (SAD i NATO pakta) za vreme njegove agresije na Srbiju i Crnu Goru, divljački (kao i
pod Turcima i fašistima Italije i Nemačke u Drugom svetskom ratu) nasrnuti na srpsko žiteljstvo
koje milenijumima živi na prostoru Kosova i Metohije, ubijajući ih na kućnom pragu i
zaposedavajući njihova imanja.
Istovremeno će anticivilizacijski bezobzirno rušiti stare sakralne hramove koje su u
proteklim vekovima Srbi podizali. Pritom, dobro će čuvati tekovine izrasle pomoću srpskih
investicija: monumentalne zgrade namenjene nauci, prosveti, kulturi i zdravstvu, koje su Srbi
izgradili na tom prostoru, kao i železničke pruge, mostove, velike poljoprivredne kombinate i
irigacione sisteme i mreže vodosnabdevanja. Sve to je podignuto davanjima srpskih poreskih
obveznika, koji će nastaviti da uplaćuju po 200 miliona dolara godišnje svetskim bankama za
zajmove uzete za razvoj Kosmeta, odnosno za bolji život Šiptara u tom delu drevne Srbije. «Ko

18
tebe kamenom, ti njega hlebom», - ta biblijska izreka primenjuje se u odnosima Šiptara i Srba,
što predstavlja apsurd za vek koji promoviše novu civilizaciju ujedinjenog čovečanstva.

OPTIMALNI PROJEKAT ZA REŠENJE «KOSOVSKOG PROBLEMA»

Među projektima o «konačnom rešenju statusa Kosova i Metohije», gotovo da nema

dalekosežnih vizionarskih projekata. Izuzetak je ideja Adema Demaćija o stvaranju «Balkanije»,
neke vrste ekonomske unije Srbije, Albanije, Crne Gore, Makedonije i Grčke. Takav projekat,
mudro komponovan i prilagođen realnosti i vizionarskim razvojnim perspektivama mogao bi
biti: «Evro-ruski». Sa sporazumnom razmenom teritorija ili drugačijim nagodbama, projekat bi
počivao na planu: «za 500 godina burnog razvoja». Zapodenulo bi se gradnjom pet koridora:
transportnih, energetskih, vodenih. Prema tom projektu: cela Stara Srbija («Kosmet») i zapadni
deo Albanije, eventualno zapadna Makedonija: (nadovezani na centralnu Srbiju) postali bi veliki
razvojni region globalnog značaja. Prava košnica međunarodnog preduzetništva. Umesto
sadašnjih (i eventualnih) protektorata (sa oružanim «nadgledanjem»), što, u praksi, znači plan
Ahtisarija i njemu naklonjenih država Zapada, «sporna teritorija» Kosmeta i okolna područja
postali bi milenijumsko gradilište (koje bi ozaravale restaurirane pravoslavne svetinje - sada
uništeni ili oštećeni hramovi, stecište civilizacija i međuetničke solidarnosti).
Kroz taj poduhvat, značajniji od čuvenog američkog «New deal-a, prišlo bi se gradnji četiri
koridora, za koje veliki interes mogu imati: Rusija, Evropa, Azija i Mediteran. Pa i SAD, kao
globalna svetska sila. Tim i drugim dodirnim projektima bila bi apsorbovana radna snaga, sada
nezaposlenog stanovništva na jugoistoku Evrope.
Koridorima bi strujali: 1) energenti (iz Rusije); 2) voda za Evropu i Mediteran - preko
gigantskih akvadukata; 3) milionsko kretanje ljudi i roba suhoputnim magistralama
(autoputevima i železnicom), bez premca; preko Srbije, Albanije i Makedonije (pa i Grčke)
turisti i drugi zainteresovani stizali bi na plaže, ostrva i starine - pri Jadranu, Egeju i Mediteranu.
Tome mnogovekovnom poduhvatu za razvoj ovih regiona (župa), obuhvaćenih u 12
patronata, značajan podstrek bi davala realizacija starog nemačko-srpskog projekta: izgradnja
plovne vodene magistrale: severno more - Egej, preko vodotoka Majna - Rajna -Dunav - Morava
i Vardar.
Zaokupljenost stvaralaštvom obezbedila bi mnogovekovnu mirnu konvivenciju (suživot) ne
samo stanovništva u tim regionima već i na čitavom evro-azijsko-afričkom zagrljaju. Dodajmo
ovome: guverneri tih patronata (predviđamo ih 12), raspoloženih država sveta (SAD, Rusija,
Norveška, Japan, Kina, Francuska, Italija, Libija, Nemačka, Švedska, Južna Koreja i Kanada) bi
u sporazumu sa Srbijom dobile na eksploataciju - putem koncesija - neizmerno rudno bogatstvo
(o čemu smo ranije izneli podatke), ali i zadiviljujuće tlo pogodno za svaku vrstu agrikulturnih
proizvoda.
Hteli mi to ili ne, ni Srbija, uništena sankcijama i bombardovanjem, a ni Albanci, nemaju
kapacitete, nisu sposobni, ne mogu da krenu u ostvarenje ambicioznih poslova i zadataka u
trajanju, kakav je i projekat «Za mir u narednih 500 godina i dinamični razvoj Balkanije».
Zato u patronatstvu (sa koncesijama) vidimo u pomenutim prostorima vrlo realni, efikasni i
relativno lako ostvariv globalni cilj - opšteljudsku solidarnost i dinamiku razvoja. Zar to nije u
saglasju sa strategijskim interesima SAD, Evropske unije i Ruske federacije. A to bi moglo
postati okosnica evroazijske i mediteranske perspektive.
Srbija treba da se izbori za te aranžmane koje zahtevaju patronati. Njeno rukovodstvo
(parlament, vlada i predsednik) treba da pomenutim državama ponudi oblike obostrano korisne
saradnje.
Podsećamo da je svojevremeno o sličnom projektu pisao pariski desničarski «Figaro»: «Čini
se da bi zemlje Balkana imale više šansi ako bi izradile između sebe nove odnose zasnovane na

19
reginalnoj solidarnosti koja mora da bude intenzivnija, striktnija i efikasnija od obične saradnje.
U obostranom interesu i Eu i Balkana jeste da zemlje Balkana budu usredsređene jedna na drugu,
da se drže zajedno».
Poimajući takvo zalaganje desničarskog «Figaro-^» valja ukazati na prednosti stvaranja
patronata, pa makar to bilo i u okviru «Balkanije», kakvu predviđa «Figaro». Patronati bi bili
razvojni regioni (u šta će se, neminovno, pretvoriti sve države Evropske unije, pa i SAD i
Rusija). Patronati u Staroj Srbiji («Kosmetu») bili bi, blagodarno, pod eksteritorijalnim
starateljstvom 12 država, a u sklopu netaknutog srpskog suvereniteta. Jer, to je prostor bez kojeg
bi se srpski narod ugasio. A budući da je to jedan od najstarijih naroda, učesnika u prekretničkim
događajima razvoja i promena sve tri civilizacije: islamske, zapadne i pravoslavne, njegovim
marginalizovanjem, ili nestankom, nastao bi najopasniji vakuum u istoriji i opstajanju
čovečanstva. 24
Ovaj projekat, o 12 međunarodnih patronata u Staroj Srbiji (Kosmetu), služio bi i kao
katalizator za umanjivanje suprotnosti između tri najjače savremene civilizacije, čime se
ostvaruje i najuzvišeniji cilj: izbegavanje apokalipse na našoj planeti, otklanjanjem međusobnih
nuklearnih obračuna.

Jovan I. Deretić
ARBANASI OD KAVKAZA DO SRBIJE

I PRISTUP
Narod, koji mi Srbi nazivamo Arbanasima, stranci Albancima, a oni sami sebe nazivaju
Šćipetarima, zaposeo je, posle Novog Epira, Pomorja i Donje Zete, sa Skadrom
hiljadugodišnjom prestonicom Srbije, a sada i deo Stare Srbije - Kosovo i Metohiju. Srbi su
proterani sa svih tih teritorija, kao i sa svih drugih koje su oni zaposeli. U cilju pravdanja zločina
i nasilja nad Srbima, Arbanasi ističu nekakva svoja istorijska prava. Pored raznih igara
zainteresovanih sila i centara moći koji su prouzrokovali ratnu agresiju NATO pakta na Srbiju,
postavlja se kao glavno pitanje - ko ima pravo na taj deo Stare Srbije, odnosno čije je istorijsko
pravo, ko je pravni vlasnik te zemlje? Jasno je da je onaj narod koji je prvi posedovao tu zemlju
njen pravni vlasnik i da njemu pripada istorijsko pravo. Pošto Arbanasi nisu osvojili od Srba ni
jednu od pomenutih teritorija, to im ne pripadaju ni po pravu mača. Drugi su im stvarali
pismenost, mitove i naciju, što jasno govori da su oni oruđe u nečijim rukama upereno protiv
Srbije. Iz tih razloga se njihovi zločini ne sprečavaju i ne kažnjavaju, pa čak i ne registruju.
Nigde se tako jasno ne ocrtava Meduzina glava antisrbske zavere, kao na primeru Arbanasa.
Arbanasi vole da govore: "čija stoka toga i planina". Oni jednostavno ne shvataju da se ne može
prisvojiti tuđa planina, jednostavno tako što će se pustiti stoka da na njoj pase.
Potrebno je, na osnovu nauke, u prvom redu istorije, arheologije i lingvistike, utvrditi ko je ko
u ovom sporu. Sa tom namerom je održan "Okrugli sto" u Srbskoj Akademiji nauka i umetnosti.

24
Bitnost statusa patronata bila bi u njihovom funkcionisanju kao razvojnih regiona okrenutih radu i konvivenciji
(suživotu) svih jedinki i radnih ljudi, bilo kojoj nacionalnosti da pripadaju.

20
 II PREDSTAVA ARBANASA
Imamo dve različite i suprostavljene predstave Arbanasa, njihovog porekla i istorijske uloge.
Prva predstava je bila na snazi od 11. veka do Berlinskog kongresa 1878. godine, i druga od ovog
datuma na ovamo. Po prvoj predstavi Arbanasi su jedan kavkaski narod koji je došao u Srbiju
polovinom 11. veka. "Deca Kavkaza", kako je pisao srednjevekovni pisac Magius Patavius. Srbi
su starosedeoci, potomci poznatih starih plemena kao što su: Iliri, Veneti, Tračani, Dačani,
Sarmati, Mezi, Dardani, Tribali, Makedonci i Epirci. Po drugoj predstavi Arbanasi su
starosedeoci u Srbiji, potomci Ilira, a Srbi su nepoznati varvarski narod koji se doselio u njihovu
zemlju negde između šestog i desetog veka. Ova druga predstava nametnuta je i u Srbiji posle
Berlinskog kongresa od strane tako zvane bečko-berlinske, odnosno nordijske istorijske škole,
koja se u Srbiji predstavlja i drži kao zvanična. Prvi koji je istupio sa pretpostavkom da su
Arbanasi starosedeoci, potomci Ilira, bio je nemački istoričar Tunman 1774. godine. Njegova
teza je izgledala suluda, ali doživeće širu podršku od bečko-berlinske škole u drugoj polovini 19.
veka. Nije se desilo ni jedno novo otkriće na polju arheologije, istorije, lingvistike ili etnografije,
koje bi moglo da posluži kao povod za postavljanje ove teze.
Naprotiv, bilo je sve jasnije da su Arbanasi skorašnji doseljenici u Srbiju i u Evropu. Kroz
stari i celi srednji vek znalo se i kod Srba i kod stranaca ko su Iliri i da je to jedno od imena,
odnosno sinonim za Srbe. Nije bilo nikakvog naučnog oslonca za pravdanje te zamene.
Evo kako je to kod nas danas predstavljeno od ljudi koji ne drže do nauke, niti istine i govore
u prilog nečije politike.
"Na Kosovo i Metohiju, oblasti u središtu Balkana, ... slovenska plemena naselila su se u
razdoblju između VII i X veka." Dušan Bataković, član pregovaračkog tima vlade Srbije za
Kosovo i Metohiju, (1). "Politika", 29 septembra 2006. godine (28. strana).
A evo kako kod ljudi od nauke.
U antičkom vremenu: "Zapadno od Makedonije žive Dardani i Iliri, dva imena za jedan isti
narod - Srbe" Džon Kambel, jedan od najučenijih britanskih istoričara 19. veka, (2).

III POREKLO ARBANASA

Pre dolaska u Srbiju, Arbanasi su promenili tri boravišta. Poreklom su sa Kavkaza iz
kavkaske Albanije. Ovoj zemlji, iz koje oni potiču, stranci su dali ime Albanija, po imenu grada
Albane na Kaspiskom jezeru, u čijem zaleđu se ona prostirala. To je bila planinska zemlja koja se
protezala delom u današnjem Azerbejdžanu, a delom u Dagestanu. U toj brdovitoj i planinskoj
zemlji na istočnim padinama Kavkaza, živelo je 26 plemena, koja su govorila 12 narečja ili
jezika. To dokazuje da je u zemlji, koju su nazivali Albanijom, živelo više različitih naroda, a ne
samo albanska plemena. Glavni grad te zemlje zvao se Ardebilj.
U osmom veku vođeni su veliki ratovi između Hazara i Arapa na predelu Albanije. Arapi su
bili nosioci Islama, a Hazari tursko pleme, koje je bilo primilo Mojsijevu veru, pa je njihov
sukob imao i verski karakter. Arapi su pokazali više naklonosti prema domaćem stanovništvu, pa
je jedan deo naroda primio islam. Kada je hazarski princ Baruil ušao u Albaniju 730. godine,
naredio je svojim ratnicima da pobiju svo stanovništvo koje je primilo Islam. U Ardebilju su
pobijeni svi muslimani i grad je opustošen, (3). Jedan deo Albanaca muslimana je uspeo da
pobegne kod Arapa, koji su ove izbeglice svrstali u dve skupine i jednu poslali u Siriju, a drugu u
Arabiju. Oni koji su otišli u Siriju sjedinili su se sa tamošnjim stanovništvom i gubi im se trag.
Oni koji su došli u Arabiju bili su naseljeni u pustinjskom predelu pokraj Crvenog mora. Ovo
mesto nije odgovaralo kavkaskim stočarima. Ne zna se tačno koliko su se tu zadržali dok nisu
bili preseljeni na Siciliju. Sicilija je tada bila podeljena između Arapa i Vizantije pa su preseljeni
tamo da pojačaju muslimanski živalj, a i zemlja im je više odgovarala.
Atanasije Urošević je ispitivao 1929. godine arbanaška plemena na Kosovu i Metohiji u vezi
njihovog porekla prema predanju koje kod njih živi. Svi Arbanasi, bez razlike, ispričali su mu
istu priču, kao i njihove hodže takođe. Predanje koje su mu izneli bilo je sledeće: "Najčešće se
ono sastoji samo u tome što za staru postojbinu svih Arbanasa uzima se Arabija. Ponekad je to
21
izraženo i u prigodnim pričama." Svi su znali da ih je iz Arabije doveo čovek koji se zvao Azreti
Imer, (4).
Kod Arabljana postoji pamćenje da su Arbanasi živeli u Arabiji blizu Crvenog mora. Jedno
takvo svedočenje navodi i poznati albanolog Johan Georg fon Han, koji je bio propagator među
austrijskim i nemačkim piscima Tunmanove teze da su Arbanasi poreklom Iliri. Han u svom
delu "Kroz porečinu Drima i Vardara", prevod Mihaila Ilića, na strani 21. navodi jedno takvo
arapsko svedočenje. Arapi kažu da su Arbanasi živeli pored Crvenog mora i da su se odatle
iselili. Na strani 20. pomenutog dela, Han navodi Lapinskog, koji kaže da Abazi, čerkesko pleme
sa Kavkaza, drže da su sa Arbanasima jedan isti narod, a i Arbanasi drže da su braća sa Abazima,
(5).
Džems Beker, britanski istraživač Arbanasa, kaže: "Tamo je druga Albanija (savremeni
Dagestan) na Kavkazu i neki pisci smatraju da su njeni stanovnici isti narod kao i njihovi
istoimenjaci u Turskoj. Izvesno je da postoji velika sličnost između Toska iz Albanije i Čerkeza
sa Kavkaza", (6).
Na Sredozemnom moru vođene su česte borbe između Arapa, kao predstavnika islama i
Romeja (Vizantije), kao predstavnika hrišćanstva. Arapi, koji su oteli od Romeja veći deo
Sicilije i deo južne Italije, da bi ojačali islamsko stanovništvo u tim zemljama, preselili su tamo
izbeglice sa Kavkaza. Borbe između Romeja i Arapa na Siciliji trajale su dugo vremena i u
vreme od 827. do 878. godine, Sicilija je bila podeljena na dva dela, pa otuda i naziv Dve Sicilije.
Romeji su uspeli 980. godine da osvoje deo arapske Sicilije i na tom delu našli su Arbanase. Za
pola veka vlasti nad njima jedan deo tog naroda preveli su u hrišćanstvo.

IV SRBIJA PRE DOLASKA ARBANASA

Predeo koji se naziva Novi Epir, prema administrativnoj podeli Rimskog carstva, Srbi su
obično nazivali Epirom, sve do 16. veka, obuhvatajući stari i novi Epir zajedno. Ali na tom
prostoru imali smo i uža obeležja, kao što su: Donja Zeta i Pomorje, ili Berezitija i Vajonitija, po
imenima dva najveća plemena sa tih prostora. Ovo su imena preuzeta iz stranih dokumenata, na
srbskom su se zvale Brzitija i Vojonitija. Donjom Zetom se obična nazivalo Zadrimlje i lješko
primorje, a Pomorjem oblast Drača i Valone pa do Jonskog mora. Pod Berezitijom se
podrazumevao predeo između reka Škumbe i Maće, a pod Vajonitijom od Škumbe do Jonskog
mora. Glavni grad Vajonitije bio je Beligrad pod Tomorom, danas Berat.
Stanovnike Epira Grci su u antičkom vremenu smatrali Ilirima, to jest Srbima.
Teopomp kaže da u Epiru žive Haoni, Tesporti i Molosi, i da ni jedno od ovih plemena ne
pripada Jelinima. U antičkom Epiru imamo tri toponima sa srbskim imenom: Serbiani, Serbiana
i Serbiane. Takvih i sličnih toponima imamo još deset na teritoriji klasične Grčke, (7). Šire na
prostoru rimske Ilirije imamo važne gradove sa srbskim imenom, kao što su Srbica, Serdika,
Sardika ili Sarbika, današnja Sofija, Serbinon na grčkom ili Serbitium na latinskom, današnji
Zagreb, (8). Sarba, Sarda, Sorda ili Skodra - današnji Skadar, Sardona ili Skardona - današnji
Skradin, Sarba, Arba - današnji Rab, Serbion, Sermion, Sirmium - današnja Sremska Mitrovica,
Sarabantia itd. Svi toponimi na predelu savremene Albanije su srbskog porekla. Arbanasi su
nastojali da te toponime izmene, ali to je samo šminka, koja se lako briše. Kom narodu pripadaju
toponimi, tom narodu pripada i teritorija. Da bismo to i dokazali, da se prošetamo malo kroz
vekove.
III vek s.e. Državu Iliriju kralja Agrona (pravilnije Argona) Zonara naziva Srbskom
imperijom, (9).
Francuski istoričar Priko d' Sent-Mari kralja Agrona naziva kraljem Srba, (10).
Andrija Kačić-Miošić Agronovu Iliriju naziva "slovinskom zemljom", (57).
Posle Teute Ilirijom vlada Serbilida (kod nekih pisaca - Serbila, Serdila i Serdilida), koga
Kačić-Miošić naziva "kralj slovinski", (57).
II vek s.e. Apian iz Aleksandrije nam kaže, da je rimski vojskovođa Fulvius Flakus vodio
borbu 135. godine s.e. sa Srbima u dolini Neretve, koje nazivaju Ilirima ili Dalmatima, (11).

22
 I vek s.e. Strabon pominje Srbe kao narod Ilirije od Jadranskog mora do Panonije. Dinaru
planinu naziva Srbskom planinom, (12).
I vek n.e. Krunski dokaz tačnosti svih ovih navoda daje rimski naučnik Plinije Stariji u
prikazu regrutskog spiska srbskih, odnosno ilirskih plemena iz 12. godine posle Hrista. Na
spisku se nalazi 27 srbskih plemena, od kojih više od polovine i danas postoji, (13). Među njima
su i moji pretci Deretići. To su: Mezeji, Ditioni, Desniati, Neretvljani, Sartiri, Sarbeati, Glindići,
Dukljani, Dindari, Dermastije, Cerani, Devrnje, Melčumani, Sikulote, Vardi, Daverci, Deretići,
Likini, Stulpini, Burnice, Olbljani, Labeati, Senadi, Dende, Sašelji, Rudinjani i Grabljani.
Grabljani nisu bili pleme, nego je to bila jedna varošica na Zupcima i njih nazivaju jednostavno
Ilirima. Sarbeati takođe nisu bili pleme, nego savez od nekoliko manjih plemena pa ih zato
nazivaju jednostavno Srbima. Od Likina, koji su živeli u Popovom polju ispod Trebinja,
poreklom je imperator Likinius čiji su potomci Nemanjići.
Apian kaže da su u prvom veku n.e. "najslavnija ilirska plemena Srbi (Sordiski) i Tribali",
(14). Za Tribale znamo da su takođe Srbi.
II vek n.e. Dion Kasius, pisac rimske istorije iz drugog veka, pominje Srbe na predelu
Ilirije, (15). Dion je bio rimski upravnik Ilirije.
IV vek. Euzebije Pamfil u svojoj Hronici kaže da je Tiberije pobedio 9. godine n.e. "Srbske
Dalmate", (16).
VII vek. Jordan istoričar Geta kaže da su od Sarmata, to jest Srba, potekli Veneti, Anti i
Sloveni, (21).
VII vek. Kosmograf iz Ravene poistovećuje Iliriju sa Srbijom od Jadranskog mora do
Dunava, (17).
IX vek. Velika srbska imperija na Helmskom poluostrvu cara Krepimira Oštrivojevića,
prikazana na mapi za koju Leopold Ranke kaže: "..cela teritorija je bila srbska od Dunava do
Jadrana i do Arhipelaga", (18).
X vek. Poznati češki zbornik Mater Verborum kaže: "Sarmati i Serbi su dva imena istog
značenja za isti narod".To isto kaže i nemački episkop Salmon. Sve ovo svedoči koji narod je
ratovao sa Rimljanima u Iliriji. Kao što Euzebije 4. vek kaže: "Tiberije je pobedio 9. godine n.e.
Sarmatske Dalmate". (19), a tako kaže i Hreman Kontrakt 11. vek. (20)
XI vek. Nestor časni Kijevski u svom Letopisu objašnjava poreklo Slovena iz Ilirije i nabraja
koja su plemena, pred rimskim osvajanjima, otišla na sever i istok Evrope. (22)
Crkveni sabor u Splitu 1059. godine zabranio je upotrebu "Ilirske liturgije" u crkvama i
dozvolio samo grčku i latinsku liturgiju. (23)
XII vek. Vizantijski istoričar Jovan Kinamos kaže da su Srbi, koji su kao narod Dalmati,
izgradili tvrđavu Ras. (24)
XIII vek. Francuski istoričar Luj Leže prenosi češku Dalemilovu hroniku iz 13. veka, u kojoj
se kaže da su se Serbi naselili posle potopa na granicama grčkih zemalja i duž mora i da su se
raširili sve do Rima. Na istom mestu prenosi i poljsku hroniku iz 14. veka u kojoj se kaže da je
Ilirija kolevka slovenskih naroda. (25)
XIV vek. Vizantijski istoričar Halkokondilas kaže za cara Dušana, da je hteo da uspostavi
"evropsku imperiju naroda Ilirskog". (26)
XV vek. Kralj Srba, bosanska loza Jablanovića, Stefan Tomašević se tituliše 1446. godine
ovako: "Stephanus Thomas Dei gratia Rasciae, Serviae, Bosniensium sive Illyricum Rex" (27)
XVI vek. Dalmatinac Vinko Pribojević, profesor teologije, 16. vek, među Slovene ubraja:
"Tračane, Meze, Gete, Dačane, Makedonce, Ilire, Roksolane, Moske, Frižane i Vandale." (28)
Naš savremenik, Rus Pavel Tulajev navodi rusku Stepsku knjigu iz 16. veka i kaže: "U tom
izboru, iz crkvenih i svetskih hronika, slovenska prapostojbina smeštena je u Iliriji, što bi bilo u
skladu sa biblijskim izvornikom i Nestorovim Letopisom." (29)
Posle turskog osvajanja Dalmacije 1540. godine, osim gradova, veliki broj stanovnika
kontinentalne Dalmacije, koji su govorili srbskim jezikom, se sklonio u gradove. Tada je u
gradove "... uveden ilirski jezik, u kojima se do tada govorio italijanski." (30)

23
 XVII vek. Mavro Orbini, 16/17. vek, pod pojmom Slovena uključuje pored Veneta, Venda, i
Ruse-Vandale, Gete, Ilire, Gote, Alane, Sarmate i druge. (31)
Opšti List, odnosno Pećki rodoslov, počinje izlaganje sa "opis rodoslovlja svetih careva
srbskih ili ti ilirskih." (51)
XVIII vek. Visoki činovnik na bečkom Dvoru, Johan Hristifor baron Bartenštajn objavio je
1761. godine jedan pregled tadašnjeg stanja srbskog naroda, pod naslovom "Kratak izveštaj o
stanju rasejanog mnogobrojnog ilirskog naroda". (32)
Veliki francuski istoričar i erudita Di Kanž kaže: Srbiju su Sarmatijom zvali. Srbi Dalmacije
su Dalmati i samo vulgarno ih nazivaju Slovenima. (33)
XIX vek. Prvi rečnik srbsko-nemačkog jezika, izdat u Beču 1853. godine, posvećen knezu
Mihailu Obrenoviću, nosi naslov Ilirischen und deutschen Sprache. (34)
Otac nemačke filologije i germanistike Jakob Grim piše 1815. godine: "Srbima nazivamo
pravilnije ono što se inače Ilirima naziva, slovensku narodni granu."
Austro-nemački pisac Aleksander Hekš kazao je u svom putopisu o Podunavlju: "Ukupnost
svih slovenskih Ilira penje se na oko šest miliona duša. Nijedan slovenski narod nije u novo i
najnovije vreme skrenuo na sebe pažnju u tolikoj meri kao Iliri." (54)
Jernej Kopitar u prikazu Vukovog Rječnika iz 1818. godine kaže da je to jezik "brojnog, tako
veličanstveno nadarenog, junačkog naroda Srba (Ilira) ..." (55)
Nemački teolog i pravnik Johan Ferdinand Naigebaur kaže: "Pitao sam jednog učenog
franciskanskog monaha iz republike Poljica za mišljenje o razlici između Ilira i Hrvata.
Odgovorio je: Ja bih rađe bio Turčin nego Hrvat". Jedan drugi katolički sveštenik je izjavio:
"Srbi ili Iliri su obrazovaniji nego Hrvati; njihova književnost je starija". (56) Ovde zaista imamo
vrlo preciznu odrednicu ko su Iliri.
XX vek. Ime Iliri bilo je sinonim za Srbe sve do dvadesetog veka. Na bečkom Dvoru Srbska
kancelarija, sve do Prvog svetskog rata, zvanično je nazivana Ilirskom.
Za vreme od 23 veka Srbi i stranci su znali da su Iliri Srbi, a onda "učeni" nordisti nam rekoše
da to nije tako, nego da su Iliri - Šćipetari.
Edson kaže za stare Epirce: "Grčki pisci su ih smatrali pelaške rase, domoroci tih predela."
(35)
Ser Gordon Latam, vodeći britanski filolog 19. veka, kaže da su Pelazgi i Tračani Sloveni.
(36)
To nepobitno dokazuje i savremeni ruski naučnik Grinjevič, koji je pročitao, odnosno
dešifrovao, sve kritske i druge pelaške napise. Potom je izjavio: "Narod koji se u istoriji pominje
pod imenom Pelazga bio je slovenski, jer to jezik dokazuje." (53)
Posebnu važnost ima crkvena organizacija na području Epira. Glavnu ulogu je imala Dračka
mitropolija, koja je u sedmom veku imala 15 episkopija. (37) Vremenom je Drač gubio na
važnosti i krajem devetog veka Dračka mitropolija ima samo 4 episkopije. Kako je Drač gubio
na značaju u crkvenoj organizaciji tako je Beligrad pod Tomorom dobivao. Početkom HI veka
Beligrad je imao glavnu ulogu u crkvenoj organizaciji u Epiru. Alen Duselije kaže da se Beligrad
i Glavnica pominju kao glavni crkveni centri u Epiru oko 1020. godine. (38)

V DOLAZAK ARBANASA U SRBIJU

Događaj koji je prethodio i prouzrokovao dolazak Arbanasa u Srbiju, bio je rat između
Vizantije i Srbije u jesen 1042. godine. Romeji su sa velikom vojskom napali Srbiju i borbe su
vođene na predelu Novog Epira, današnja teritorija Albanije. U dve velike bitke Srbi su strašno
porazili Romeje i to je prouzrokovalo nemire u Vizantiji. Jedan od pobunjenika bio je
vojskovođa Đorđe Manijak, koji je komandovao vizantiskom vojskom na Siciliji i južnoj Italiji.
Pošto su ga bez razloga smenili odlučio se na pobunu i krenuo da uzme vlast u Carigradu. Poveo
je svoju vizantijsku vojsku koju je imao pod komandom i jedan deo kavkaskih Arbanasa,
odnosno Albanaca kako su ih tada zvali, kao pomoćne čete. Sa Arbanasima išle su i njihove
porodice kako je to bio običaj u tom vremenu. Manijak se sa svojom vojskom iskrcao u Draču
početkom marta 1043. godine. Na putu za Carigrad sukobio se kod Ostrova sa romejskom
24
vojskom vernom Carigradu i tu poginuo. Posle pogibije njenog vođe, njegova vojska se predala.
Ove događaje opisao je savremenik, vizantijski istoričar Mihailo Ataliota, (39)
Tada se, prvi put, Albanci pominju u Evropi. To priznaju i arbanaški istoričari i kažu:
"Vizantijski pisac iz jedanaestog veka, Mihailo Ataliota, opisao je pobunu vizantijskog Vojvode
od Sicilije, Đorđa Manijaka, i izveštava da se ovaj gospodin dolazeći iz Italije iskrcao u Draču
1043. godine sa vojskom sastavljenom od Romeja i Albanaca." (58)
Vizantinci su prihvatili Manijakove, vojnike koji su se predali, ali nisu hteli da prime Albance
koji su bili stranci. Njih su potisli na teritoriju Srbije. Ovi nisu mogli da se vrate natrag na
Siciliju, jer su lađe sa kojima su došli bile zaplenjene. Molili su Srbe da im dozvole da se negde
nasele, pa kako su oni tradicionalni stočari, gajiće stoku za njih i srbsku vlastelu. Vojislav im je
dozvolio da se nasele u Rabanu, jedno malo slabo naseljeno mesto na podnožju planine
Jablanice. Koliko je bio brojan taj narod nije poznato, ali prema proceni nije ih bilo manje od pet
hiljada, ni više od dvadeset hiljada. U Srbiju su stigla samo četiri albanska plemena: Gege,
Toske, Jape (Liape) i Šamide. Gege su "Gosk" ili "Gog" kod jermenskih geografa. Šamide su
azijski Šumiksi. Ova dva poslednja plemena su bila mala, možda samo delovi plemena, pa su se
utopili u prva dva plemena.
Po Rabanu mi smo ih nazvali Arbanasima, stranci ih zovu Albancima, a oni sami sebe
nazivaju Šćipetarima što na njihovom jeziku znači Brđani. Turci su ih zvali Arnautima. To je
arapski naziv koji znači : oni koji se nisu vratili - misli se iz Srbije na Siciliju. Svi zapadni
naučnici koji su proučavali Arbanase, slažu se da Šćipetari znači - Brđani. (40), (41), (42) i (43)
Predeo oko Rabana gde su živeli Arbanasi nazivan je Arbanon. Taj predeo su Srbi nazivali -
Raban. U trinaestom veku, kada su Arbanasi zapremali određenu teritoriju, Arbanon se prostirao
između reka Maće na severu i Škumbe na jugu, bez Drača i okoline. Reku Škumbu su prelazili u
gornjem toku i dopirali do gornjeg toka reke Devola u predelu grada Konjuha. Ovaj grad su
Rimljani po reci Škumbi nazivali Skampa, a sultan Mehmed II nazvao ga je Elbasan. Predeo
južno od Škumbe i Devola sa centrom u Beligradu nazivan je Albanijom ili Vajonitijom. Ime
Albanija nije bilo u vezi sa Arbanasima niti Arbanonom, nego je dato po Beligradu, na latinskom
Albanopolis ili Albanum. Ime Albanija upotrebili su prvi Normani 1081. godine, kada su zauzeli
Valonu, Beligrad i Drač. U Beligradu je bilo crkveno središte, koje je ranije bilo u Draču. Sa
izbacivanjem Normana, naziv Albanija se gubi sve do 1272. godine, kada ga ponovo
upotrebljava Karlo Anžujski, pošto je zauzeo Drač, Beligrad i Valonu. On taj svoj posed naziva
Regnum Albania. U toj njegovoj Albaniji nije bio uključen Arbanon, tako da imamo Albaniju
gde današnjih Albanaca nije bilo i Arbanon ili Arbaniju u kojoj su oni živeli. Tako da između
Arbanona naseljenog Arbanasima i Albanije naseljene Srbima i Romejima nije bilo nikakve
veze. Arbanasi su se proširili na teritoriju Albanije tek u vreme Turaka, gde su uništili cele srbske
i hrišćanske gradove kao Moskopolje.
Kada Ataliota pominje Arbanase 1078. godine, on ih naziva stanovnicima Rabana -
"Arbanon". U borbama protiv Normana 1081/2 Vizantija je uposlila i Arbanase, kako nam to
opisuje Ana Komnen. I Vizantinci ih nazivaju Arbanasima (Arvanite), kao i Srbi po Rabanu, a ne
Albancima. Tako ih pominje i Jovan Skilica. To je sasvim logično, jer se oni sami nisu nazivali
Albancima, nego su ih tako stranci zvali po zemlji u kojoj su živeli. Kada su dobili novo naselje,
dobili su i novo ime. Tako su se u srednjem veku i sami Arbanasi nazivali.
Ime Beligrada je u istoriji poznato i više puta menjano. Beligrad je rodno mesto čuvenog
makedonskog vojskovođe i državnika Antipe Jolina, glavnog vojvode cara Filipa i Aleksandra
Velikog. U trećem veku s.e. Beligrad se po Antipi naziva - Antipatrija. U drugom veku n.e. ovaj
grad se zove Beligrad, ponovo ili iznova, nije utvrđeno. Kod geografa Klaudija Ptolomeja
Beligrad se pominje na latinskom prevodu - Albanopolis. Ovaj prevod na latinski imena
Beligrada, neki su pokušali da vežu za Arbanase, odnosno Albance. Nisu vodili računa o
prevodu i da se radi o gradu. Grci su Beligrad prevodili sa Pulheropolis, čime su potvrdili da se
radi o prevodu imena Beligrad. Oni su ovu reč uzeli iz latinskog gde "pulher" znači krasan, lep.
Tako je Beli grad bio sinonim za Lepi grad.

25
 Ime Berezitije se gubi od 12. veka jer je na njenom prostoru nastao Arbanon. Ime Vajonitije,
gde nije još bilo Arbanasa, održaće se, u više oblika, sve do kraja 15. veka gde se pominje kao
Vijatija. (44)
Gopčević kaže: "U današnjoj Gornjoj Arbaniji nisu Škipetari, nego su Iliri-Srbi živeli. A u
staro doba istorija nije imala nikakve veze sa škipetarskim narodom." (45)
Danica Ilirska je pisala: "Arnauti su iz Azije, iz predela između Crnog mora i Kaspiskog
jezera..." (46)
Džon Kambel u vezi imena Albanci kaže:
"Albanci sebe ne nazivaju ovim imenom, koje pripada prethodnim stanovnicima njihove
zemlje. Oni su Skiptari, ime koje znači Brđani... njihovo kapadohisko poreklo je utvrđeno.." (47)
Laonik Halkokondilas, 15. vek, kaže da Tribali, Iliri, Poljaci i Sarmati govore istim jezikom. Da
je sarmatski jezik isti što i ilirski i venetski. (48)
Jedan francuski naučnik iz 19. veka koji je istraživao Arbanase, Hiasint Hekvar, zapisao je:
"Koje je poreklo Arbanasa? Sa kojom granom ljudskog roda se oni mogu povezati? Kom
jezičkom sistemu pripadaju Šćipetari? Po svim ovim pitanjima svedeni smo samo na
pretpostavke. Možemo samo pouzdano zaključiti da Arbanasi nemaju nikakve veze, sličnosti ni
afiniteta u vezi jezika, etničkog karaktera ili fizičke sličnosti sa bilo kojom drugom rasom
evropske Turske: sa Rumunima, Grcima, Slovenima i otomanskim Turcima." (49)
Hekvarov zemljak Siprijan Rober je ustanovio da naziv za Miridite potiče iz persijskog -
"Mardaite", što znači hrabri. (50)
Jedan od ranih američkih istraživača Arbanasa Hobhaus, na početku 19. veka, kaže: "Što se
tiče albanskog jezika, ovde je prikupljeno za vaš uvid i to su primeri koji su gotovo prvi put
stavljeni na papir. Osnova je slovenska, izmešana sa različitim jezicima, među kojima najviše iz
turskog, zatim savremenog grčkog, italijanskog, francuskog, čak i neke reči iz engleskog u ovoj
čudnoj mešavini." (52) Odmah pada u oči da nije našao reči iz staro grčkog i latinskog.
Pored istorije i etnografije, mi otkrivamo kavkasko poreklo Arbanasa i preko jezika. Presudni
su nazivi brojeva 1 i 100, pomoću kojih se i određuje pripadnost datog jezika određenom sistemu
jezika. Arbanasi za broj 1 imaju tri naziva: nja, nje i nji. Ozvaničeno je nje. Nema nikakve veze
sa evropskim jezicima, ali ima sa azijskim. Mongolski naziv za 1 je neg, na tai - njung, na lao -
neung, grupa tai - kadal, na kavkaskom bežta iz Dagestana - honj. Arbanaški naziv za broj 100 se
direktno povezuje sa dagestanskim bežta jezikom. Arbanaški - njećind je bežta - honjćit. Nje i
honj su obeležja za jedan, zajedno jedna stotina. Kada se govori samo o stotini Arbanasi kažu -
ćinda, a bežta - ćinta. Radi se o aziskim nearijevskim jezicima, koji ne pripadaju satem sistemu.
Sada je jasno kom jezičkom sistemu pripada arbanaški jezik.
Pod uticajem strane propagande da su oni Arbanasi potomci Ilira i da su Agron i Teuta bili
njihovi vladari, naravno Serbilidu ne pominju, da je srbski plemić Đurađ Kastriotić knez Epira,
njihov nacionalni junak, formirana je Šćipetarska nacija. To je jedinstven slučaj da se na
prisvojenim tuđim, u ovom slučaju srbskim, istorijskim ličnostima formira sopstvena nacija. Pa
se u ime istorijskih prava te i tako formirane nacije, osporava Srbima pravo i na istoriju i na
teritoriju. I to sve podržava i opravdava evropska nauka.
Nemački naučni imperijalizam vatikanske inspiracije, koji je utirao put nemačkom vojnom i
političkom imperijalizmu i papizmu, stvorio je haos u nauci i podstakao mnoge zločine. Danas
kada su nordisti doživeli potpuni krah, ostala je gomila laži i falsifikata koje treba ukloniti.

Sada, više nego ikada, možemo reći:

VERITAS IMMUTABILIS EST, ET PERPETUA!
ISTINA JE NEPROMENLJIVA I VEČNA!

ISPOLZA
1. "Politika" od 29. septembra 2006. godine, strana 28.

26
2. John Cambell: THE HITTITES, John Nimmo, London,1891, p. 279.
3. Svetlana Pletnjova: HAZARI, Pešić i Sinovi, Beograd, 2004. strana 67/68.
4. Atanasije Urošević: Jedna tradicija o poreklu Arbanasa, GLASNIK skopskog naučnog
društva, Skoplje, 1929. T. 2, s. 311.
5. Georg fon Han: KROZ POREČINU DRIMA I VARDARA, Državna štamparija, Beograd
1876.
6. James Beker M. A.: TURKEY IN EUROPE, Cassell Peter & Galpin, London 1877. p. 364.
7. Simeon Končar: Pradomovina Srba, STRAŽILOVO, 29-33, 1894.
8. Claudius Ptolemaeus: GEOGRAPHIA, Francesco Berlinghieri, Florence 1482.
9. Joannis Zonarae: HISTORICA ANNALUM, Patrologiae, Migne, Paris 1864. Tomus 134,
pagus 690.
10. E. Pricot De Saint-Marie: LES SLAVES MEREDIONAUX, Armand Lechevalier, Paris
1874. p. 23.
11. Appiani Alexandrini: ROMANORUM HISTORIARUM, Firmin-Didot, Paris 1850. (X. 10)
12. Strabon: GEOGRAPHIE, Imprimerie Imperiale, Paris 1805.
13. Plinius Secundus: HISTORIAE NATURALIS, L. III, C. 26.
14. Appiani Alexandrini: ROMANORUM HISTORIARUM, Firmin-Didot, Paris 1850. H.3.
15. Dion Cassius: HISTOIRE ROMAINE, FirminDidot, Paris 1848/1889.
16. Eusebius Pamphili: CHRONICORUM Lib. II. Pag. 531. Patrologiae, Migne, Paris 1857.
17. Ravenatis Anonymi: COSMOGRAPHIA, Otto Zeller, Aahen 1962.
18. Leopold Ranke: THE HISTORY OF SERBIA, Henry G. Bohn, London 1853.
19. Eusebius Pamphili: CHRONICORUM Lib. II. Pag. 531. Patrologiae, Migne, Paris 1857.
20. Hermannus Contractus: CHRONICON, Patrologiae, Migne, Paris 1882. Tomus 143, pag. 56.
21. Jornandes: HISTOIRE DES GOTHES, Firmin- Didot, Paris 1869.
22. Nestor časni Kijevski: LETOPIS ili HRONIKA Povijest minulih ljeta ili Nestorov ljetopis,
izdanje IKP Nikola Pašić, Beograd, 2003.
23. History of Dalmatia, New York 1898. page 33. (..synod at Spalato, which prohibited the use
of the Illyrian liturgy, ..) Thomas archidiaconus: HISTORIA SALONITANA. Cap. X.
24. Joannis Cinnamus: HISTORIAE, Patrologiae, Migne, Paris 1864. Tomus 133. pag. 322.
25. Louis Leger: CYRILLE ET METHODE, A. Franck, Paris 1868. (Dalemil: Chronica),
(Chronique de Mierzwa et de Vincent), page 8.
26. Laonicus Chalcocondylae: HISTORIAE, Patrologia, Migne, Paris 1866. p. 43 i 138.
27. Gianantonio Bomman: STORIA CIVILE ED ECCLESIASTICA DELLA DALMAZIA,
CROAZIA E BOSNA, Antonio Locatelli, Venezia 1775. p. 348.
28. Vincentius Priboeuius: DE ORIGINE SUCCESSIBUSQUE SLAVORUM, Venetiis 1532. p.
68.
29. Pavel Tulajev: VENETI, Pešić i Sinovi, Beograd, 2004, c. 22.
30. Storia della Dalmazia, Zara 1878. pag. 243.
31. Don Mavro Orbini: IL REGNO DE GLI SLAVI, Pesaro 1601, p. 23.
32. Johan ^ristifor baron Bartenstein: Kratak Izveštaj o stanju rasejanog mnogobrojnog
ILIRSKOG NARODA, Jermenski manastir, Beč 1866.
33. Caroli Du Fresne Domini Du Cange: ILLYRICUM VETUS & NOVUM, Haeredum
Royerianorum, Posonii 1746. pagus 30 et 33.
34. Rudolf A. Frohlich: Ilirischen und deutschen Sprache, A. Venedikt, Wien 1853.
35. Edson L. Clark: TURKEY, Peter Fanelon, New York 1898. p. 167.
36. Robert Gordon Latham: OPUSCULA - ESSAYS CHIEFLY PHILOLOGICAL AND
ETHNOGRAPHICAL, Williams & Norgate, London 1860.
37. Radmilo Petrović: DRAČKA MITROPOLIJA U SVETLU ARHEOLOŠKIH NALAZA,
Zbornik radova sa međunarodnog naučnog skupa održanog na Cetinju, 21-23 juna 1990.
38. Alain Ducellier: LA FAQADE MARITIME DE L'ALBANIE AU MOYEN AGE, Institute
for Balkan Studies, Thssaloniki, 1981. r. 62.

27
39. Michael Ataliota: CORPUS, SCRIPTORUM HISTORIAE BYZANTINAE, Weber, Bonn
1853. r. 18.
40. Cyprien Robert: LES SLAVES DE TURQUIE, L. Pasard et Jules Labitte, Paris 1844. Tome
II, page 121.
41. James Beker: TURKEY IN EUROPE, Cassell Peter & Galpin, London 1877. page 363.
42. Robert Gordon Latham: OPUSCULA - ESSAYS CHIEFLY PHILOLOGICAL AND
ETHNOGRAPHICAL, Williams & Norgate, London 1860.
43. Edson L. Clark: TURKEY, Peter Fanelon, New York 1898. page 167.
44. N. Todorov - A. Velkov: SITUATION DEMOGRAPHIQUE DE LA PENINSCUL
BALKANIQUE (fin du XVe S. debut XVIe S.) Sofija 1988. strana 288.
45. Spiridon Gopčević: GORNJA ARBANIJA, Novi Sad 1893.
46. DANICAILIRSKA od 28. prosinca 1839. godine.
47. John Cambell: THE HITTITES, John Nimmo, London 1891. page 290.
48. Laonicus Halcocondilae: HISTORIAE, Patrologiae, Migne, Paris 1866. Tomus 19. pag. 35.
49. Hyacinthe Hecquard: HISTOIRE ET DESCRIPTION DE LA HAUTE ALBANIE,
Arthus Bertrand, Paris 1884. page VIII.
50. Cyprien Robert: LES SLAVES DE TURQUIE, L. Passard et Jules Labitte, Paris 1844. Tome
II, page 121.
51. OPŠTI LIST (Pećki rodoslov), Državna štamparija, Beograd 1872. st. 10.
52. J. C. Hobhouse Broughton: A JOURNEY THROUGH ALBANIA, M. Caret and son,
Philadelphia 1817. page 129.
53. G. S. Grinevič: PRASLAVJANSKAJA PISMENOST, "Opšćestvenija polza", Moskva
1993.
54. Alexander Heksch: DIE DONAU VON IHREM URSPRUNG BIS AN DIE MUNDUNG,
WIEN 1881. s. 46.
55. Jerneja Kopitara Spisov II del. Srednja doba (1818-1834). I knjiga. Slovenska akademija
znanosti I umetnosti, Ljubljana 1944.
56. J. G. Neigebaur: DIE SUD-SLAWEN UND IHRE LANDR. Heipzig 1851. s. 385/386.
57. Andria Cacich-Miossich: Razgovor ugodni naroda slovinskoga. Venezia 1756. pag. 4.
58. Stefanq Pollo and Arben Puto: THE HISTORY OF ALBANIA, Routledge & Kegan,
London, Boston and Henley 1981. page 37.

Momir Jović
O BALKANSKIM STARINCIMA

Izuzev dalekih prastanovnika Lepenskog Vira i Vinče, četiri hiljade godina pre Sumera, na
ovim prostorima pored Srba nema drugih starosedeoca.
O dolasku Helena svedoči Herodot („Istorija" I 56, 171). Za očekivati je, na Balkanu je bio
narod pod imenom: Raseni, Tirseni, Etrurci. Bio je to jedan od mogućih pravaca seoba Etruraca.
Istovremeno pada dolazak Etruraca na Apenine, kao i Kolhiđana, na prostor između Bojane i
Boke.
Evropski istoričari, pod uticajem italskih, prihvataju mogućnost da su Etrurci došli na
Apeninsko poluostrvo tek u vekovima IX-VIII, ali sa tim se ne slažu Herodotovi podaci (I 57, 94,
163, 167, VI 22). Za Pelazge kaže da su živeli iznad Tirsena (I 57). U priči o Liđanima navodi, da
su ranije oni promenili ime „Te se od tada zovu Tirseni" (I 94). Stoga Etrurci (Rasi, Raseni,
Tirseni) logičnije je, na Apenine su došli oko XVIII veka st. e.
Ova njihova imena: Rasi, Raseni, neminovno upućuju na Srbe, uz to i potvrda, kad su Ugri
došli u Panoniju (oko IX veka st. e.) zatekli su Srbe, od njih su čuli da im je ime: Rasi, otud i
danas mađarsko ime za Srbe glasi: Rac/Raci.

28
 Za proučavaoce Starog veka, svako pitanje otvara nove pretpostavke. Jer, da su Srbi došli na
Balkan VI-VII veka, kako bi o Srbima podatke pružali: Herodot, Klaudije, Ptolomej. Znajući za
njihovu punu verodostojnost, Srbi su na Balkanu bili vekovima, čak milenijima ranije, pre tzv.
Seobe Slovena. Usput nema podataka o nekim seobama ostalih balkanskih Slovena, izuzev
Bugara.
Dolazak Bugara na Balkan vezan je za 679. godinu, za cara Konstantina IV (668-685). Došli
su pod Asparuhom, i 1979. su Bugari proslavljali svojih 1300 godina na Balkanu.
Što se tiče Hrvata, posle odbacivanja Gotske, pa Iranske, potom i Avarsko-Hunske teorije o
poreklu, danas se opet izjašnjavaju za Iransku teoriju („Politika" 18.06.2007. str. 11), jer pronašli
su da na iranskom „hrvat" znači „žensko". Ako im je taj podatak olakšao nedoumice posle čestih
u prošlom veku prihvatanja, odbacivanja, sad su u Iranskom okrilju našli svoje poreklo.
Herodot navodi Tribalsku ravnicu, pod Savom i Dunavom (IV 49). I za pitanje, zašto sad o
Tribalima - dovoljno je istaći, Halkokondil piše, sultana Murata ubio je Tribal Miloš. Takođe
Herodot piše o srpskom jezeru na severoistoku Egipta „Serbonijsko jezero" (II 6, III 5). Plinije
Stariji pominje Srbe na obalama Azovskog mora, no tu pominje i Kimerce, drugo ime za Srbe
(„Nat.His" VI 19). Kimerce pominje i Herodot (VII 20), ali i Homer „Odiseja" (XI 1-22). Amijan
Markelin beleži Srbe na vrletima Karpata „montes Serorum" („Istorija" XVII 5, 3).
Klaudije Ptolomej je u svojoj Geografiji, pišući o svom vremenu registrovao je Srbe na
Balkanu: Serboji, Sirboji. Kod Dunava zabeležio je srpski grad: Serbino, koga naučnici
pokušavaju identifikovati, prilično daleko, na prostoru današnjeg Pečuja, ili Gradiške u Posavini.
Stotinak godina pre Ptolomeja, na istom mestu Srbe beleži kartograf Pomponije Mela.
Ako se prihvati logična mogućnost da su Srbi produžetak vinčanske civilizacije, na to upućuje
i njihovo pismo, tako je Vinča direktni sledbenik i nastavak kulture Lepenskog Vira. Vezivanje
Srba za Vinču, pomera istoriju Srba bar četiri hiljade godina unazad, uz još do Lepenskog Vira,
oko tri milenija.
Na bazi ovih tačnih konstatacija, Nestor Kijevski („Povijest minulih ljeta" Beograd, 2003. str.
6) priča svoje viđenje sveta, počevši od Adamovih sinova, i potom, a posle mnogo vremena
„sjeli" su Sloveni na Dunav „gdje je danas Ugarska i Bugarska... Od ovih Slovena raziđoše se
Sloveni po zemlji i nazvaše se imenima svojim po mjestu gdje sjedoše" (str. 6). Nestor iznosi i
jednu tvrdnju „Norici, koji i jesu Sloveni" (str. 6).
U istom smislu Josif Dobrovski piše da on „priznaje i tvrdi da Srbin, ima najveće pravo na
staroslovenski jezik, o čemu ja nisam nikad sumnjao, jer ime Srbin nije slučajno postalo, već
vodi svoje poreklo od najstarijih vremena - upravo od postanka samog naroda. I ovim su se
imenom zvali svi današnji narodi" (str. 9). Ovakve tvrdnje o srpskom imenu, jedino, ako treba
neka potvrda, to nudi sanskritsko: Sorab, ime još iz vremena Arktičkih seoba (B.G.Tilak
„Arktička pradomovina Veda" Beograd, 1987.)
Dunav, kao ishodište Slovena (Srba) beleži i Karlovački rodoslov. Za Dagone i Dake navodi
da su Srbi, uz poznati početak „Sva srpska idolu služaše Dagonu" (Relja Novaković „Još o
poreklu Srba" Beograd, 1992. str.7). Pre ulaska u razmatranje ovih reči, treba navesti šta u
rodoslovu piše o Likiniju, iznoseći da je Likinije Srbin po rodu (str. 11). Mnogi, manje
obavešteni, priču o Likiniju srpskom rimskom caru (305-324) sasvim odbacuju.
Ovo prihvatanje važnosti Dunava kao prapostojbine Srba, nameće i opravdava, Lepenski Vir,
na Dunavu u Đerdapu, potom Vinča, neposredno kod Beograda. Od tada Srbi su ostali na svome,
te je smešno pričati o nekim njihovim seobama u srednjem veku. Kako da se doseljavaju oni koji
su tu, već tolike milenije? Od Dunava, severno i istočno, drugi su se raseljavali, drugi Srbi,
nazvani Sloveni, po srpskom glagolu : sloviti, govoriti.
0 bogu Dagonu (idolu, kako ga beleži Biblija I Car. 5, 2-4; Sudije 16, 23; I Dnev. 10, 10), taj
bog ribolikog lika, nije vezan samo za Dunav. On je i stari mesopotamski bog Oanes. Bar 4000
godina posle vremena njegova pojavljivanja u Dunavskim vodama. Bio je dobar za ljude, stvorio
ih je, dao im je sva znanja, ali su ga Sumerani smatrali „on je toliko ružan". Ta sloboda, boga

29
upravo čini verodostojnim. Nema onog Biblijskog, po svojoj slici i prilici (I Moj 1, 27). Dagon je
svakog dana veći broj sati morao provoditi u vodi, bila mu je prijatnija (M. Jović „Srbi pre Srba"
Kraljevo, 2002. str. 67).
Međutim Dagon se vezuje za Dunav onoliko ranije, oko četiri milenija, koliko je od Srba na
Dunavu, mlađi sumerski narod. I veća je verovatnoća da je prvobitno stanište boga Dagona bio
Dunav. Sa više vode, i za njega više mogućnosti. Nije sporno da je bio prisutan i kod Sumerana,
ali to je taman tek posledično, kao što je već anahrona čuvena knjiga Kramera „Istorija počinje u
Sumeru".
Dagon, Oanes, ili neki sličan njima, zabeležen je kao bog kod Kalasasaja, na Titikaka jezeru.
I tamo su pronađene statue karakterističnog ribolikog boga (G. Henkok „Tragovi Bogova" Novi
Sad, 2004. str. 121-125). Na Lepenskom Viru otkrivene su kamene statue, skoro stilizovane,
upravo toga ribolikog boga (D. Srejović, J. Babović „Umotnost Lepenskog Vira" Beograd, 1983,
str. 108, 110, 118, 132-146). Beros, haldejski istoričar tvrdi da se u velikoj prošlosti, taj vodeni
bog, kod mitskih sumerskih kraljeva, nazivao: Uan, stoga pitanja i odgovori koje nameću ove
teme, mnogo su šire od ove današnje priče (G. Henkok, str. 122-123).
Plinije Stariji u delu ,,O prirodi" pominjući obale istočnog Jadrana (bilo je to ipak -mare
nostrum) piše da se grad Ulcinj, ranije nazivao: Kolhinijum "Olcinium quod ante Colhinium
dictum est, a Colchis conditum.." (Nat. His. III 144). U stvari istu priču donosi i za grad Orikur,
koga su gradili Kolhiđani u vrletima Epira „...hic is ora Oricum oppidum a Colchis conditum,
inde initum Epiri, montes Acroceraunii, quibus hunc Europae determinativus sinus" (Traktat o
Makedoniji lib. III cap. 24).
Znajući da je Kolhida deo severioistočne obale Ponta, to pominje i Herodot (I 2, 104) dakle,
neophodno njihovo preseljavanje na jugoistočni Jadran potvrđuje ep o Argonautima (IV
510-520. 983, 1000-1005, 1210-1215), kao i iznesem podatak, da su svojim imenom nazvali
gradove na obali Jadrana, pomenuto je, preneli su i ime planinskog kavkaskog lanca -
Keraunijske planine, na Epir, njegove planine nazivajući, uz grčki dodatak: Akrokeraunijske
planine.
Još jedan trag ukazuje na seobu Koihiđana na Jadran, to peva Apolonije Rodanin. U poteru za
Argom, kralj Ejet poslao je deo flote pod komandom sina, princa Apsirta, Medejina polubrata.
Apsirtova flota je stigla brod Argo, očekuje se - u zoni Dunavske delte. Kad je Apsirt došao na
Argo, počeli su pregovori. No tada su Argonauti primetili dolazak još veće flote Kolhiđana, pod
komandom kralja Ejeta. Uglavnom, princ Apsirtje mučki ubijen (IV 470-475). Da bi što više
zadržali kraljevu flotu, Medeja naređuje da se raskomada prinčevo telo, razbacujući ga po
rukavcima Dunava. Kao mesto ubistva pominje se Artemidino ostrvo (IV 453). Ovo ubistvo
podseća na ritualno ubistvo sa sličnim ishodom, boga Ozirisa od strane njegova brata, zlog boga
Seta. I kad je krenula flota na Argo, voljom Here, Argo uspeva pobeći (IV 507).
Kralj se utučen vraća u Kolhidu, mornarima je izdao striktnu naredbu „Ako li kćerku ne
uhvate njemu... nek znaju da za srdžbu će cijelu i nesreću njegovu svu, glavom platiti svojom"
(IV 231-235). Flota Kolhiđana nije uhvatila brod Argo. Nisu smeli nazad svom rasrdenom i
žalosnom kralju, stoga Ep razrešava ovaj nemogući zaplet nastavkom pevanja „pa se razišav,
ondje i ondje staništa sagrade čvrsta" (IV 513).
No, ostaje i druga mogućnost, jadranska ostrva: Cres i Osor, Apolonije Rođanin naziva:
Apsirti (IV 515) jer u produžetku stiha piše, za Kolhiđane „pod imenom Apsirti i danas borave
tamo" (IV 515). Ova priča naginje tumačenju da je princ Apsirt ubijen, tu kod ovih ostrva.
Moguće je, ovom se pričom opravdava ranije mišljenje da su Argonauti plovili Dunavom,
Savom, Sočom u Jadran, ali nema pretpostavki o nekom drugačijem razmeštaju i povezanosti tih
reka, u to vreme (Pomorska Enciklopedija, Zagreb, 1975. t. 2, str. 49).
Pored ostrva Apsirta, gde se pominje prva grupa doseljenih Kolhiđana, drugu grupu čine
Kolhiđani koji su se naselili uz reku Bojanu, gde će kasnije biti grob Kadma i Harmonije (IV
517), a treća grupa Kohilđana, to su oni koji su podigli u Epiru grad Orik.

30
 Pitanja oko Hronologije definišu različita shvatanja. Istoričari, Kadma vezuju za XIII vek s.e..
Međutim, Kadmo je važan deo mitskog sižea: njegovo spašavanje Zevsa od rasrđenog Tifona.
I, Kadmo je došao u Evropu, u poteri za sestrom Europom, koju je već bio ugrabio Zevs. Kadmo
je Osnivač i rodonačelnik beotske Tebe; Kadmo je Helenima dao pismenost. To se ne može
odnositi na Alfabet iz VIII-VII veka s.e., misli se na Kritsko - Mikensko Linearno B pismo, koje
prethodi vremenu XIII veka s.e.. Da li se to misli na pismenost Mikenjana? Uzimajući sve u
obzir, potom vreme dolaska Kadma na Jadran da bi se uvažile sve pretpostavke, svakako to
odgovara XVIII veku. On je Kolhiđanima postao kralj. No, dok je bio kralj u Tebi, na Kadma
vrši pritiske njegov unuk Pentej, te je Kadmo prinuđen napustiti Tebu. Odlazi na obale
Kopaidskog beotskog jezera, sa blatnjavim obalama. Zbog toga, narod vrši veliko izlovljavanje
jegulja. Po jeguljama, ovaj beotski narod je prozvan: Enhelejci. Kadmo je sa svojim izbeglicama
došao kod beotskih Jeguljara, te i njima postaje kralj. Ali Pentej nastavlja svoje napade, i Kadmo
je prinuđen da napusti Heladu. Sa njim odlaze njegovi tebanski podanici, kao i Jeguljari, jer uvek
mogu biti krivi pred Pentejem, jer su istinski pomagali i primili Kadma.
Kadmo se sa porodicom i svojim narodom našao na Jadranu, na prostoru između Bojane i
Boke. Kadmo je osnivač Butue/Budva.
Argonauti su uslovili seobu Koihiđana. Prihvatanje da je njihova seoba najverovatnije morala
biti u XVIII veku, taj vek omogućuje da se Kadmo i njegov narod u tom veku nadu na istom
prostoru, između Bojane i Boke kad i Kolhiđani. Po raspletu neminovnih sukoba između
Kadmovih podanika i Kolhiđana, Kadmo je od obe strane izabran, postao im je zajednički kralj.
Povodom Jeguljara - Enhelejaca, čak ih tretiraju kao neko nehelensko pleme, ali, eto živeli su
u Beotiji. Potom, da su to, u stvari Pelasti, koji su se po Herodotu već morali ranije stopiti sa
budućim helenskim plemenima. Sa druge strane, može se kazati: tamo gde se pominju Kadmo i
Harmonija, tu su uvek i Enhelejci. Jeguljari kao i ostali Heleni govorili su nekim helenskim
dijalektom, i za druge Helene nisu bili stranci.
Interesantno je, Aleksandar Stipčević u svojoj knjizi „Iliri" (Zagreb 1974), kao i njegovi
mnogi istomišljenici, svi pominju Enhelejce i Ilire na Jadranu. Čudno, baš čudno, da se ne pitaju:
otkud tu Iliri! Zar je svima njima sasvim nepoznat ep o Argonautima? Zar nisu čitali kod Plinija
Starijeg za Ulcinj da se zvao Kolhinijum, ili da su grad Oriku podigli Kolhiđani.
Stoga, ta čudna izostavljanja, ustvari, preskakanja pitanja o seobi Kolhiđana, takvima obaraju
njihov credo, da su Iliri balkanski starosedeoci. Nesmisleno je u nauci imati nekakve unapred
zacrtane namere, kojima se menjaju realne činjenice.
Dakle, ni Argonauti ne mogu pripadati nekom mlađem vremenu, izuzev, tu oko XVIII veka.
Jer: veslači na Argu su - Orfej (misterijski bog), Heraklo (Zevsov sin). Orfej Tračanin uslovljava
pomeranje i nekih oveštalih shvatanja, jer: Orfej, Pronapid i Lin bili su prijatelji, ali - Pronapid je
bio učitelj Homera. Na Argu je bio i Odisejev otac Leart. Kako da između oca i sina bude razmak
od čak pet vekova? Pomeranjem Odiseja, pomeren je i Trojanski rat. Sve to jedino odgovara
XVIII veku. To pomera vreme Kritskih Palata. U stvari, ništa o Egiptu ne daje potvrdu tim
naučnicima za njihovu tvrdnju, da su Tinijske dinastije vladale između 3000. - 2778. godine. Ali,
zašto i arheolozi i istoričari Antike, uporno vrše sažimanja, sužavanja vremena u prošlosti? Kako
to da ništa ne može preći tu famoznu Bikermanovu: Trihiljaditu godinu? Kad je Sumeru sa
svojim dinastijama, da bi trajao u istorijskom smislu, njemu je trebalo pune dve hiljade godina, i
tek na to vreme naslanja se Akad i ostale dinastije do Amorićana.
Konačno: kao i ostali antički narodi, i novodošli Kolhiđani imali su bar desetak imena, no za
ovu priliku izdvajam samo tri: Hili, Hilioi, Hilirioi. Bez aspirate, to su: Iliri. Zar treba ponovo
isticati, da ti Iliri, pod njihovim starijim imenom: Kolhiđani prisutni su na južnom Jadranu, gde
su ostavili vidljive toponimske tragove.
Ali, što se tiče Ilira i čudnih naučnih, navodno navika - da su ilirska bila sva zapadno-
balkanska plemena, do Save i preko Drine, do Timoka - zar bi Rim, svoj ilirski rat usmerio samo
na, uvek malobrojno naseljenu Boku!? Pa i danas, kod smelijih arheologa, Ardijei, već se ne

31
smatraju ilirskim plemenom. Toliko uvećavanje Ilira, njihovog enormnog broja, i to u Antici, sve
su to isključivo, političke posledice, po svaku cenu očuvanja panilirske teorije, bolje reći -
izmišljotine!
Državni rimski administrativni sistem počivao je na provincijama i dijecezama. Balkanska
široka dijeceza, nazvana je Ilirkum. To je ime oblasti, kao što će takva ući i u mitropolitanski
hrišćanski sistem. Ali, nigde to ne obeležava, odnosno ne podrazumeva, da su stanovnici te
velike dijeceze, bili Iliri. Čak ni Dioklija nije nastala prema tzv. Ilirskom plemenu: Dokleati.
Nastala je prema imenu cara Dioklecijana, njenom izgradnjom, uvećavao je značaj svom mestu
rođenja.
Amijan Markelin (III v.) na mnogo mesta pominje Ilirik, Oblast, a nigde Ilire. Ilire konkretno
pominje, ali u vremenu šest vekova pre njega, kad priča o Makedoncima i njihovim borbama sa
Ilirima ("Istorija" XXVI 9, 3). Daje drugačije, da li je Slovenska Bistrica i danas Ilirska? Zar
hrvatski Ilirski pokret, nije bio hrvatski? A Porfirogenet, on nigde ne pominje Ilire, samo oblast
Ilirik. Rimski carevi iz Ilirika - nisu bili: Iliri!
Na ovim detaljima, lako je zaključiti: Iliri nisu starosedeoci Balkana. Ali nažalost, upravo jesu
starosedeoci Balkana, jer tako piše u svim srpskim istorijskim knjigama, i što je još masovnije, u
svakoj srpskoj ukrštenici! Pa dokle! Da je bio toliki broj Ilira - njihov nestanak bi morao biti
negde zabeležen.
Drugo, Tacit u „Analima" pominje Albance, u kontekstu opisivanja rata, Pompeja Velikog
protiv pontskog kralja Mitridata VI Eupatora. Kralj Mitridat je pritisnut upornošću rimskih
legija, morao napustiti svoju državu, bežeći prema Kavkazu. Krenuo je desnom
padinom,odnosno jugoistočnom stranom Kavkaza, koji se naslanja na veliko Kaspijsko Jezero.
Od Tacita, sve školske istorijske mape, tu na obroncima Kavkaza, beleže Albaniju (primera radi:
F.W. Putzgers „Historischer Schul-Atlas" Leipzig, 1892. str.2,5). Danas je to oblast
Azerbejdžana. U to vreme drugih Albanaca, drugih Albanija nije bilo (Tacit „Anali", Beograd,
1970, II 68, IV 5, VI 39-41, XIII 41, str. 468, kom. 152; "Historije", Zagreb, 1987, I-6)
Nakon Tacita, u III veku, Albance pominje na istoj lokaciji, Gaj Julije Solin. Solin donosi
svoje tumačenje u vezi imena Albanaca. Polazi od latinskog - albus - kao osnova za ime:
Albanac. Svakako to je dobro, ako taj divlji narod, ranije nije imao nikakvo svoje ime. Inače,
kako bi Kavkasci svoja imena izvodila iz latinske osnove! A Solin piše „...da je boja njihove
glave dala ime tom narodu" (VI 5, XI 5). Znači da je Albanac proizašao iz pojma: albinizam. U
istom smislu mogla bi se tražiti povezanost sa nekim Belim Ostrvom (Alba - Nesos). Smatram,
to je samo, interesantan etimološki pokušaj.
Prema istraživanjima Gojka Vukčevića, Kavkaski Albanci su primili hrišćanstvo u IV veku.
Prema onima koji danas žive, ali na Balkanu, njima je sasvim svejedno bilo kakvo versko
opredeljenje. Za neke pare, mnogi su nosili krstiće, dok su bili zlatni, dok ih je izdašno darivala
rimokatolička biskupija. Inače se predstavljaju kao islamci.
U VII veku (svakako posle Velike Hidžre) na te prostore došli su Arapi Kalifata. Tokom X
veka, možda i krajem IX veka, na te prostore Podkavkazja prodiru Oguzi, ogranak turkmenskih
Seldžuka. To uzrokuje pomeranje Arapa. U njihovom odlasku našli su se i Albanci, već davno,
nisu bili hrišćani. Jedan manji deo tih Albanaca, našao se u današnjem Nagornom Karabahu, tu
su, ta manjina i danas. Ostali su otišli sa Arapima, („0 poreklu Ilira" Podgorica, 1992. str. 75).
Albanci su uz Arape našli se na Siciliji, neki deo i u Južnoj Italiji (tu su i danas). Ne treba
smetnuti sa uma - to je svakako, deseti vek nove ere.
Sredinom XI veka, sa prostora Sicilije i Južne Italije, uz grčkog vojskovođu Georgija
Manijakisa oko 1043. godine Albanci su, verovatno, prešli na istočnu obalu Jadrana (Georgije
Ostrogorski „Istorija Vizantije" Beograd 1969, str. 315-316).
Povodom normanskog zauzimanja Drača pod Robertom Gviskarom, njegov napad opisuje
careva kćerka Ana Komnina u svom spevu „Aleksijada", gde ona pominje Albance kao borce na
vizantijskoj strani. I tada se prvi put u vizantijskoj istoriografiji, javlja ime Albanaca.

32
 Bez razlike na mogućnost ili nemogućnost važenja Solinove definicije da je od - albus -
nastalo ime Albanaca, ostaje nejasno: otkud im slovo -R- u imenu: Arbanasi. Sve upućuje da je
-R- preuzeto iz imena stare srpske oblasti Rabana (kasnije severne Albanije). Za ime Arnauti,
jasno je to je turski uticaj.
U srednjovekovnoj srpskoj državi, vlastela je održavala neke odnose sa Albanski/Arbanskim
prvacima. Ali, Albanci tada nisu naseljavali srpske prostore Kosova i Metohije. Pa ni kasnije za
Despotovine, kao i početkom turskog osvajanja, još nisu Albanci bili unutar srpske države.
Turske knjige - Deftera, kao opšte poreske knjige, pažljivo su beležile sve svoje podanike. I
prema Defterima, na prostorima Stare Srbije, sve do 1690. godine - Albanci nisu stanovali u
Srbiji. Zahvaljujući orijentalistima iz orijentalnog insgituga u Sarajevu, 1.964. objavljen je
Defter „Krajište Isa-bega Isakovića, zbirni katastarski popis iz 1455. godine". Njegovo Krajište
je obuhvatalo širi prostor od današnjeg Kosova i Metohije.
I konstatovano je, od cele knjige, na svih 116 str. teksta, samo je 79 imena, koja nisu
uobičajeno srpska. Vidljivo je, to su muslimanska imena, što opet u startu ne podrazumeva, da su
to albanska imena. Sasvim je isti rezultat iz pregleda Daftera, istog sarajevskog Instituta „Oblast
Brankovića, opšti katastarski popis iz 1455. godine" Sarajevo, 1972. godine.
Posebno je važno istaći, te godine (1455) prošlo je već 69 godina od Vidovdanske bitke, ali
važne gradove: Prizren i Novo Brdo, Turci su zauzeli tek te godine. Prema ovim turskim
knjigama, Albanci još nisu bili na Kosovu i Metohiji, time nisu ni mogli učestvovati u
Kosovskom boju. Ističem to, jer Albanci, sad nastoje svetu nametnuti svoju priču, da su te 1389.
godine već bili masovno na prostorima Stare Srbije, time, da su bili sa brojnim četama, borci u
Kosovskom boju (jedino ne pominju - na čijoj strani!).
Pored opšteobaveznih Deftera, postojale si i turske popisne knjige, samo za nemuslimane, sa
nazivom: Džizije. Džizije pokazuju na tlu Srbije masovno plaćanje tog poreza, sve do 1690.
godine. Posle te godine, velikog Bečkog rata, na prostorima Srbije, Džizije se skoro nisu ni
plaćale. Srbi su se masovno preselili preko Save i Dunava, zbog svog naglašenog učešća na
strani Austrije protiv Turaka. To je bila poznata Seoba pod patrijarhom Čarnojevićem. Turci su
izgubili svoju raju, više nema ni džizija, a oni nisu upali na Balkan da budu zemljoradnici. Stoga
Turci vrše ozbiljno agitovanje, uz sva obećanja, da se Srbi vrate na svoje posede.
I ova 1690. je prelomna godina, iza Prokletijskih gudura stuštili su se Albanci na bogate
posede Srba po Metohiji. I tako je počeo da raste broj Albanaca u Metohiji (primera radi, 1968.
godine zbog nepodnošljivih pritisaka Albanaca, trinaest srpskih lekara, specijalista, načelnika
odeljenja, ne mogavši podnositi taj albanski zulum, napustili su Prizren. I posebno je važno
istaći: ti srpski lekari su otišli među Srbe, otišli su svi u Kosovsku Mitrovicu). To pokazuje
nameru Albanaca, da od imena: Kosovo i Metohija, naprave, samo svoje: Kosova. I ubrzo su
počeli masovno naseljavati te stare srpske, Kosovske prostore. Želeli su, da broj Albanaca na
Kosovu, bude adekvatan broju i paritetu Albanaca u Metohiji. Tad je bila još FNRJ, ali pod
diktaturom Tita i komunista, niko nije smeo, čak ni požaliti se, što Albanci počinju, menjati i
stare srpske geografske nazive.
U XX veku, posle svih stradanja i ratova, tokom II Svetskog rata, Srbi su bili protiv Hitlera.
Stoga, nemačkom okupacijom, Hitlerovi sateliti legalno parčaju Srbiju: Mađari, Hrvati, Bugari,
Albanci. Tito je posle rata koga je dobio zahvaljujući ginjenjima Srba, zabranio Srbima i
Crnogorcima povratak na Kosmet, jer Albance, koji su mahom bili balisti, nije trebalo
uznemiravati. Tada je oko 300-400. 000 Albanaca iz Albanije ušlo u tu FNRJ. Čak je i jedan od
najvažnijih Titovih državnika, bio Albanac iz Albanije, Fadilj Hodža. To je bio nonsens za
evropsku politiku.
Potom Srbiji kao poklon, dolaze neprestani pritisci Albanaca. Zatim bombardovanje, i
NATO. Sve to na staroj srpskoj zemlji. Stoga, teško narodu kome Amerika određuje pravila.
Podseća to na priču - kad je medved mačkama delio, njihov sir.

33
 Dakle, Albanci su i posle dolaska Arapa pod Kavkaz, ostali na tim istočnim obroncima,
prema Kaspijskom jezeru.
Pored Tacita, podatke o Albancima na Kavkazu donose, kroz zadnje vekove rimske
Republike, do pred kraj carstva. Kao: Strabon („Geografija" 10, 4), Klaudije Ptolomej na
njegovoj mapi Kavkaza, Priscijan („Geografija" 56-59), Mojsije Horenski (u svojoj „Istoriji" na
više mesta), Rufije Fest Avijen („Descriptio orbis terras" VI, 5), kao i već pomenuti Gaj Julije
Solin.
Razglabanjem ove teme, zaključak je jasan - Iliri nisu starosedeoci Balkana. Ali Albanci
dolaskom na Balkan, nisu zatekli Ilire. Deli ih dvadesetak vekova. Ta dva različita kavkaska
naroda nisu živeli u istom vremenu. Nisu imali ni sličan intelektualni razvoj. Kolhiđani - Iliri su
imali razvijenu, poznatu kraljevinu, dok su Albanci bili divlje planinsko pleme. Uvek su uz jače,
drugima činili zlo. I naučili su da svojataju tuđe.
0 srpskim islamcima, kad je reč, ne sme se ni pominjati neko njihovo vreme, dok još nisu bili
islamci. A nema normalnih kontakata, dok su narodi međusobno u fazi prećutkivanja prošlosti.
Hrvatskim Ustašama Hitler je dao Srem. I iz fruškogorskih manastira, opet su bile seobe
svetinja, relikvija, knjiga. I opet se ponavljao Vračar, i njegova vatra.
0 oslobođenju, one 1945. Iguman dečanski Makarije, 1967. godine, kad je pitan koliko je bila
teška okupacija, odgovarao je: Okupaciju, neku, još i nekako - ali oslobođenje - ne povratilo se!
I u novom mileniju, kao u ranijim pošastima trebali su nestati tragovi Srba: po Hrvatskoj,
Bosni i Hercegovini, Kosovu i Metohiji. U Makedoniji i sada već i u Crnoj Gori, odrođavaju se
srpske nemanjićke svetinje. I, u svim tim oblastima, nepopularno je biti Srbin.
Ali sad dolazi težak, žalostan deo mog izlaganja. Pored svih stradanja, Srbi se truju iznutra. U
školskim udžbenicima pišu se laži o Srbima. Nisam u stanju poverovati, da svi ti istoričari, pišu
nakaradno, samo iz svog neznanja. I nisu samo autori krivci - jer, sve te nakaradne udžbenike,
odobrilo je Ministarstvo Prosvete Srbije. Autori su za svoje laži dobili znatne tantijeme.
Nažalost, imali su i poznate svoje recenzente... Deo srpskih istoričara pod komunizmom, morali
su ćutati, da ne talasaju. Kasnije, držali su se principa: ne isticati svoja neslaganja. Primera radi:
Radovan Samardžić, na skupu u Manastiru Dečanima, kao i mi ostali, slušao je nesuvisla
izlaganja profesora prištinske katedre Istorije, Skendera Rizaja. On je negirao srpske seobe, pa i
Veliku, Čarnojevićevu. Naizgled, to je samo njegova glupost. Ali, razlozi su mnogo dublji. Nije
bilo Seoba. Uvek je odnos Srba i Albanaca na Kosmetu - bio isti, kao i tih godina. Niko se nije
odseljavao, niko se nije doseljavao.
Profesor Radovan Samardžić je ćutao, a to je bila njegova naučna oblast. Molio sam ga, da se
nekako suprotstavi Skenderovoj priči. Bar autoriteta radi. Odbio je. A Skender Rizaj je sutradan
na Katedri, ponosno izvikivao da njegove istine, nije čak mogao pobiti ni stručnjak Radovan
Samardžić.
Profesor Sima Ćirković, na Skupu u Prištini, o Kosovskom Boju, slušao je priče, da su Balšići
oduvek rimokatolici. Molio sam ga da kao merodavni medievista, nešto iznese protiv te netačne
tvrdnje. On je meni odgovorio, da su to samo njihove nebuloze. Nije ništa kazao. Ja sam se
suprotstavio argumentima, mada nisam, tada, imao Ćirkovićev naučni ugled.
Jer, sledeće albanske tvrdnje, doduše na Katedri, bile su da su i Nemanjići rimokatolici, i da Srbi
sa njima nemaju nikakvu vezu. Te da Nemanjići, to su u stvari albansko „poznato" pleme -
Nimani.
Ćutanjem se ništanije postizalo. Uvek je to bilo neko obrnuto dejstvo.
Nešto ranije, 1968. godine u Beogradu je objavljena, prvi put, knjiga Mavra Orbinija
„Kraljevstvo Slovena". Prvo izdanje te knjige bilo je objavljeno u Pezari, 1601. godine.
Međutim, knjiga je sa prevodom počinjala od 242. Orbinove stranice. I bio je to i naučni i
izdavački nonsens, unikum. A priređivači su bili: Radovan Samardžić, Sima Ćirković (tu stoji i
ime Franje Barišića, no smatram, on je tu bio samo prevodilac, i on je pripremio: Predgovor, od
celih 152 stranice. Pokušao je objasniti, šta je to od Orbinijeve knjige propušteno. Sa njim sam o

34
toj knjizi razgovarao, bio je moj profesor na Klasici). U uvodnoj napomeni, izneto je namerno
ispuštanje tih Mavrovih stranica - zbog: sličnosti teksta sa Dukljaninovim Letopisom. Oni su
trebali tražiti odobrenje, od nekoga, da polovično prevedu knjigu, po svom nahođenju, jer se ne
slažu sa tekstom na tim stranicama. U njima piše o srpskim državama, pre njihove zacrtane
godine - pre tzv. Seoba Starih Slovena. A Hrvati su 1999. objavili celu Mavrovu knjigu, i nisu
davali nikakav komentar na njegovo pisanje o Srbima. Pre ove knjige, Hrvati su objavili i prevod
Pribojevićeve, za Srbe, nadasve važne knjige ,,O podrijetlu i slavi Slovena" Zagreb, 1997.
godine.
Pa ni tad nije sve počelo. Treba krenuti od 1939. godine. Tada je Vaso Čubrilović, veliki
Srbin, objavio svoju obimnu knjigu „Politička prošlost Hrvata". On je objavio potom i knjigu
„Politička prošlost Srba" ali je ona upola manja od Hrvatske, valjda je po njemu bio takav značaj
tih naroda. Takav je bio aršin pisca. Ova knjiga je Hrvatima ukazala na mogućnost formiranja
Banovine Hrvatske, a o iznetim činjenicama o Hrvatima, ni oni nisu o tome ranije znali. A knjiga
je u stvari bila osnov za sve kasnije hrvatske ideje o "povijesnim teritorijama, povijesnim čak
Tuđmanovim povijesnim granicama". Samo je Vasilije Krestić izneo svoj sud o toj za Srbe, zloj
knjizi. Potom se veličala knjiga Vladimira Ćorovića "Istorija Jugoslavije". Prema Slobodanu
Jarčeviću („Gresi istoričara" Beograd, 2006) on navodi Ćorovićev stav o Hrvatima, kad im
pronalazi korene, o kojima ni oni nisu ništa znali. Tu Slobodan Jarčević navodi i nepojmljive
činjenice vezane za Vasu Čubrilovića, kad je on Bosanske zemlje nazivao Hrvatskim. A knjigu
Ćorovićevu, koja uopšte nema početak, jer kao i ostale zlonamerne, počinje od navodne Seobe
Slovena, tu knjigu Ćorovićevu, svesrdno srpskoj javnosti preporučuje: Radovan Samardžić.
Po meni, još je čudnije da Đoka Slijepčević, piše svoju knjigu u Minhenu, pod naslovom
"Istorija srpske pravoslavne crkve" u Beogradu objavljena, 1991. godine. Dakle u toj knjizi autor
počinje od tih nesretnih Seoba Slovena. Normalno, pa tek potom o crkvenoj istoriji.
A Konstantin Jiriček piše, da pre šestog veka nije postojalo ime: Sloveni ("Istorija Srba"
Beograd, 1952. str. 37). Njegovi vrli sledbenici, izgleda te njegove prve stranice, nisu ni
pročitali. Zar nije logično, kad ti Srbi pišu svoje knjige o Starim Slovenima, čudno da nigde nisu
objasnili, da li su postojali, neki Novi Sloveni!
Te Stare Slovene smeštaju u seobi tokom VI-VII veka. Ali u Maloj Aziji ti preseljeni Srbi sa
juga Balkana, po volji careva, podigli su svoj grad, u slavu svog imena:
Gordoservom/Servogordom. I to je bilo oko polovine VII veka. A već 680-681. na VI Saboru u
Konstantinopolju, u popisu učesnika episkopa hrišćanski, nalazi se i "Isidor, episkop
Gordoservona" (J. D. Mansi "Sacrorum consiliorum nova et amplisima collecta"
Florentinae-Venetis-Paris-Lipsae 1759-1927. tom XI p. 643). I uopšte ne treba posebno isticati,
svaki grad automatski ne dobija i episkopsku stolicu.
Oko ovog Gordoservona, opet se moraju, i danas prećutkivati istine. Jer: carevi od Konstansa
II preseljavali su, kako se to još govori Slovene sa Balkana, da bi ojačali svoje južne granice,
prema smeru prodiranja Arapa. Uspenski, čak, piše da je ta brojna grupa brojala oko milion ljudi,
da bi od njih, uvek bilo dovoljno dobrih hrabrih boraca. Mada je od njih 5000 prešlo na stranu
Arapa i ime im se gubi, u blizini Alepa. I Ostrogorski o tome piše, ali navodi da su carevi
preseljavali Slovene. Zašto im se podignuti grad ne naziva grad Slovena! Jasno je, to su bili Srbi,
i to iz današnje makedonske oblasti oko Strume, stare oblasti Strimon. Jer, da su to bili
Makedonci - zar bi oni svom gradu dali srpsko ime!?

Komentari o Knjigama

Knjiga o Ilirima i Albancima štampana je u Beogradu 1969. god. u Zavodu za udžbenike. Tu

je Zef Mirdita, u prvom radu ove knjige dao simboličan naslov „Iliri i etnogeneza Albanaca" on

35
piše „...već od velikog broja naučnika koji se bave ovim problemom prihvaćeno je da su Albanci
potomci Ilira" (str. 7).
U knjizi Srpske Akademije Nauka i Umetnosti objavljena je knjiga „Iliri i Albanci" (knj.
XXX^X Odelenje istorijskih nauka, Beograd 1988.) Milutin Garašanin u svom referatu
„Nastanak i poreklo Ilira" (9-81) iznosi „Nastanak Ilira vezuje se za formiranje indoevropskog
supstrata na zapadnom Balkanu" (str. 72). Razumljivo, ni ne pominje Kolhiđane.
Fanula Papazoglu sa radom „Ilirska i Dardanska kraljevina" (145 - 173) polazi od knjige
objavljene u Tirani M. Karkutija "Les Illyrices Apretu Historique" 1988. Tu piše da je
vojskovođa Pir bio Ilir; da je Aleksandrova majka Olimpijada bila Ilirka; i ono najluđe, da je
čuvena Dodona bila ilirsko svetilište. Samo, da su išli nešto niže, i Delfe bi proglasili ilirskim
svetilištem, orakulom. Gospođa Fanula nije ni osporavala ove naučne nebuloze. Takođe i
gospođe Fanula nije polazila od Kolhiđana, da bi jedino tako osvetlila problem Ilira. Teško da
ona o tome nije bila obaveštena.
Jedino u radu Vidosava Popovića „Albanci u kasnoj antici" (201 - 250) on isključivo piše
kritički. Iznoseći, da Albanci nisu mogli biti na Balkanu jer su živeli pod Kavkazom. On
zaključuje da je vršeno izjednačavanje suprotnih pojmova Iliri i Albanci. A pod geografskim
pojmom Albanije, obrađivao je vreme dok taj pojam još nije ni postojao, svoju priču o Ilirima
(str. 201 - 204). Potom je zabeležio „Kao što se Albanci, kao nov narod sigurno javljaju na
istorijskoj pozornici tek sredinom veka, takođe i Iliri kao istorijska kategorija koju prati etnička
svest nepovratno nestaju u kasnoj antici" (str. 249).
Božidar Ferjančić sa radom „Albanci u vizantijskim izvorima" (str. 285 - 302) jasno piše, da o
Albancima nema podataka pre pisanja Mihajla Atalijata potom i kod Ane Komnine (str. 286 -
287).
Sima Ćirković „Albanci u ogledalu južnoslovenskih izvora" (str. 323 - 339) polazi od
činjenice da se novodošli Južni Sloveni susreću sa Albancima, kao „predstavnicima ostataka
antičkog sveta" (str. 324). Ovaj, jasno, sasvim pogrešan podatak vezuje za VII vek. Po ovoj priči
bio je to snažan dokaz Albancima da su na Balkanu bili pre Slovena.
Ali, na kraju ove, za Srbe i objektivnu nauku, isključivo zle knjige, Milutin Garašanin donosi
ispravnije svoje mišljenje u „Zaključnom razmatranju" (str. 361 -367). Ovo iznenađuje tim više
što je sam u prethodnim stranicama svoje knjige pisao drugi tekst. Da su autori ovog
Akademijina Zbornika bili logičniji, ništa ne bi objavili od tih svojih razmatranja ispisanih na
mnogo stranica, jer u njima su izneli svoj pogrešan sud. Stoga, da su štampana samo ova
Garašaninova „Završna razmatranja", Beograd i Akademija ne bi bili opterećeni tolikim
neistinama, tolikim podilaženjem Albancima. Garašanin piše, kao da sebe opravdava „ne može
se govoriti o Albancima kao direktnom i neposrednom nastavljanju Ilira i Dardanaca" (str. 366).
I opet ističe da je kojim slučajem štampan ovaj zaključak zle knjige, jedino bi ostali bez svog
teksta ti vrli naučnici, ali bi nauka kao i srpska Akademija bile oslobođene svih tih izmišljotina.
Mene lično, iznenadio je stav Dragoslava Srejovića u knjizi „Iliri i Tračani" Beograd, 2002.
Tu je objavljena zbirka Srejovićevih članaka. On navodi da su često pod imenom Ilira kao
opštim etnikumom navođena razna plemena „od kojih su neka sigurno ne Ilirska (na pr.
Enhelejci, Brigi, Dardanci)" (str.23). Ni Srejović ne polazi čak ni od mogućnosti da su Iliri došli
na Balkan pod imenom Kolhiđani. Priređivač knjige pravi uobičajnu grešku kada na str. 328. u
Registru beleži „Enhelejci (Enchelleis) Ilirsko pleme", i ovim je upropašćena cela knjiga koja je
ipak, samo polovično iznosila naučne činjenice.
Ima još jedan naučni nonsens u knjizi „Srbija 1918." Dragoslav Janković - Bogumil Hrabak.
Gde Hrabak piše pod naslovom „Reokupacija Kosova 1912. godine". Iz ovog stava, a koga je
kao koautor potpisao i Janković, vidljivo je sve zlonamerno iznošenje činjenica u kojima se i ne
pretpostavlja da su Srbi, još u srednjem veku bili na tim prostorima gde su i tada još izgubili
svoju državu dolaskom Turaka. I srpski petovekovni san da se vrate na prostore svoje stare
države, naučnik Bogumil Hrabak, na izrazito tendenciozan način beleži kao srpsku

36
„Reokupaciju" svoje nekadašnje države. I to se pisalo pod tom komunističkom državom.
Prihvatalo se sve, ako na bilo koji način, ako se bar nipodaštavaju Srbi...
Stereotipi su Iliri, koji su samonikli na Balkanu, valjda od pamtiveka. Stereotipi su Albanci
koji su na Balkanu, negde odmah tu posle Ilira. Stereotipi su izmišljena balkanska doseljavanja
Slovena - i sve se vrti u krug. I samo u krugu, svaki početak je na bilo kojoj strani. Mnogi srpski
istoričari ostali su u seni tih stereotipa: gde čak ni danas ne mogu izaći iz tog začaranog kruga
laži. Ustvari, žao mi je gospođe Fanule i njenih ubeđenja kad je prihvatala „istine" izmišljenih
stereotipa...
Nažalost u Beogradu je štampano nekoliko knjiga, koje da su izdane u Tirani, bilo bi to
previše. Od studenata skrenuta mi je pažnja da u srpskim udžbenicima piše da su dolaskom Stari
Sloveni zaticali na Balkanu: Ilire i Albance... Bila su mi dostupna samo tri školska udžbenika. I o
njima, iznosim.
Prvi udžbenik "Istorija za VI razred Osnovne škole" autor prof. Dr Rade Mihaćčića. On piše:
"Na Balkanskom poluostrvu i u istočnim Alpama Sloveni su zatekli: Grke, poromanjene
Ilire, Tračane i Kelte" (str. 28. Beograd, 2002. Recenzenti su bili: akademik Sima Ćirković,
Nadežda Kostić, Ivan Lukić).
Drugi udžbenik "Istorija za 1. razred četvorogodišnjih stručnih škola" Beograd, 2002. str.
106-107. Autori: Milutin Perović, Bogdan Smiljanić. Oni su ispričali svojim đacima njihovo
shvatanje istorije da su Sloveni na dolasku zatekli: Vlahe, Cincare i Albance. Za te narode pišu,
nastali su od ranijeg romanizovanog i poluromanizovanog stanovništva. Kao i za prvi udžbenik,
nije objašnjeno, tim njihovim učenicima, šta se podrazum eva pod: romanizovani i
poluromanizovani stanovnici. Međutim uz tu naopaku priču stoji, to stanovništvo "nije za
Slovene predstavljalo nikakvu opasnost, pa su sa njima posle izvesnog vremena uspostavljeni
mirni odnosi, koji su olakšavali međusobne uticaje". Pitao bih nekoga, šta su đaci iz ove
rečenice, stvarno mogli shvatiti?
Treći udžbenik "Istorija za drugi razred gimnazije opšteg i društveno-jezičkog smera"
Beograd, 2002. str. 56 autori: Smilja Marjanović-Dušanić, Marko Šuica. Oni pišu "Sklapajući
različite plemenske saveze, Južni Sloveni trajno su naselili Balkansko poluostrvo tokom 6. i 7.
veka. Tu su zatekli starosedelačko stanovništvo: Grke, Romane, Albance i Vlahe." Na str. 61. za
Albance/Arbanase stoji da su "potomci delimično romanizovanih Ilira".
I ova tri udžbenika iz Istorije, nažalost, već su ostavili svoje gorko semenje. Kako je
Ministarstvo smelo prihvatiti takve nebuloze? Kako će, i kad njihovi raniji đaci shvatiti da su ih
profesori, njihovi profesori - lagali ...

Dragoljub P. Antić
FIZIČKA REALNOST PROTIV TEORIJA O VELIKIM DOSELJAVANJIMA
POLJOPRIVREDNOG STANOVNIŠTVA NA BALKANU
Uvod
Poslednjih vek i po u srpskoj istorijskoj nauci preovladava teorija, prema kojij su se Srbi,
zajedno sa više danas iščezlih slovenskih naroda i plemena, doselili na Balkan u relativno
kratkom periodu, koji se smešta u prostor između V i VII veka. Na osnovu jednog
kontradiktornog spisa sumnjivog porekla vizantijskog cara Konstantina VII Porfirogenita iz X
veka25, "poznato" je čak i da se glavna seoba zbila 626. godine.
Fizičko-tehničkim analizama se može pokazati da tzv. doseljavanje Srba na Balkan 626.
godine, po scenariju koji bi odgovarao spisu cara Konstantina VII Porfirogenita, sa gledišta

25
Konstantin VII Porfirogenit: "Spis o narodima" (De Administrando Imperio), u zbirci "Vizantijski izvori za
istoriju naroda Jugoslavije" (obradio B.Ferijančić), s. 9-73, SANU - posebna izdanja knj. 323, Vizantološki institut,
knj. 7, Naučno delo, Beograd, 1959.

37
fizičko-tehničke izvodljivosti, predstavlja neizvodljiv poduhvat. Brojne primedbe na račun
ovakvog tretiranja doseljavanja Srba decenijama su od naših istoričara neubedljivo i nekorektno
opovrgavane, ili ignorisane. Poslednjih decenija pojavio se veliki broj rezultata istraživanja u
raznim naučnim disciplinama (čak i među čisto istorijskim), koji ukazuju na potrebu
preispitivanja ustanovljenih zaključaka, čemu se pridružuje i ova analiza.
Ova analiza osvetljava poblem tehničko-fizičke zasnovanosti važećih "istorijskih istina",
svojevremeno formiranih bez odgovarajućih inženjersko-fizičkih analiza. Njome se zalazi u
oblast istraživanja, koja se uslovno može nazvati fizika istorijskih procesa. Razmatrani modeli
događaja su vezani za period tzv. "Velike seobe naroda", ali su svi zaključci o fizičko- tehničkoj
izvodljivosti primenljivi i na slučajeve starijih seoba. Dokazivanjem fizičko- tehničke
neizvodljivosti doseljavanja Srba na Balkan na način kako nas to uče današnji udžbenici istorije,
osvetljava se i pitanje porekla drugih balkanskih naroda. Dokazivanjem autohtonosti Srba na
Balkanu, pokazuje se da poreklo Albanaca i drugih balkanskih naroda treba tražiti u okvirima
zajedničkog porekla danas različitih naroda i postepenim modifikacijama nacionalnih
karakteristika tokom istorije.

Sistemi, procesi i modelovanja

Istraživanje u fizičko-tehničkim naukama se odvija uz pomoć eksperimenata i teorijskih

modelovanja na realnom fizičkom objektu. Pojam objekta obuhvata fizički sistem (koji može biti
različite prirode, npr. mehanički, električni, termodinamički, hidraulični itd.) i procese
(termodinamičke, statističke, hemijske, biološke, atomske, fluidne itd.). Ti procesi mogu biti
izazvani drugim prirodnim procesima, ili ljudskom aktivnošću (tehnološki sistemi i društvene
relacije i procesi). Istraživač postulira zakone, na kojima gradi teoriju, koja predviđa ponašanja
sistema pri promeni vremena i parametara, na osnovu čega razvija modele i izvodi nove
eksperimente za njihovu potvrdu, sve dok ne stigne do željenog stepena slaganja26. Teorija se
opisuje matematičkim modelima, kojima se fizičke veličine i procesi dovode u poznatu vezu i na
osnovu definisanih ulaznih veličina (pobudnih sila - veličina koje se variraju na željeni način),
određuju se odzivi (veličine za koje se želi predvideti ponašanje pri širokom spektru mogućih
promena ulaznih veličina).
Matematički modeli mogu biti različite složenosti, u zavisnosti od složenosti fizičkog
sistema i broja i vrsta procesa uključenih u fizički objekat koji se modeluje. Često se neki procesi
opisuju veoma složenim matematičkim modelima, pa je iz praktičnih razloga potrebno njihovo
uprošćavanje do prostijeg oblika, uz realno prihvatljivo umanjenje tačnosti. U takvom postupku
je za mnoge procese moguće primeniti modelovanje sa primenom analogija. Procesi su
analogni, ako njihovi matematički modeli imaju istu formu matematičkog prikaza, iako su im
veličine i parametri druge fizičke prirode. Predviđanjem ponašanja analognog procesa na osnovu
variranja njegovih ulaznih veličina, moguće je uz pretvaranje analognih veličina predvideti
ponašanje analiziranog procesa. Time se široka klasa fizičkih problema svodi na rešavanje
matematičkog modela jedne klase. To daje naročito dobre rezultate kod eksperimentalnog
modelovanja, gde se eksperimentima na daleko prostijem objektu postižu velike uštede u trudu,
opremi, angažovanju osoblja i troškovima.
Postoji uvreženo (i sasvim netačno) shvatanje da je matematičko modelovanje društvenih
procesa nemoguće, odnosno da su ti procesi previše složeni za modelovanje. Za kvalitativne
analize istorijskih procesa dovoljni su i jednostavni modeli, koji sigurno isključuju grube
previde, česte kod analiza bez ikakvog modelovanja.

26
Mirko M. Milić: "Električno modelovanje fizičkih procesa - Analogne mreže prostorno-diskretnih fizičkih
sistema", Elektrotehnički fakultet, Beograd, 1976.

38
 Analogije između difuzije čestica i migracija stanovništva

Po svojoj prirodi, procesi koji se javljaju u slučaju migracije stanovništva u nekom

vremenskom periodu i pri odgovarajućim istorijskim uslovima imaju niz sličnosti (po
matematičkom modelu kojim se mogu opisivati) sa termodinamičkim procesima kretanja
čestica. Analogije između veličina su lako prepoznatljive:
Haotično kretanje sistema čestica je analogno kretanju stanovništva na nekom širem prostoru u
ravnotežnim uslovima i bez uticaja države. Kao i u slučaju analognog fizičkog procesa, i
ovde je za ispravnu primenu modela neophodno da se radi o sistemu sa velikim brojem
učesnika, tj. o širokom prostoru sa velikim brojem stanovnika;
Difuzija čestica odgovara kretanju stanovništva u procesu migracije;
Koncentracija čestica odgovara gustini naseljenosti stanovništva;
Sila koja izaziva usmeravanje kretanja čestica odgovara sili prinude koju stvaraju državne
organizacije, ratovi, prirodne katastrofe itd;
Efikasni preseci za pojedinu vrstu interakcije čestica odgovaraju verovatnoćama za nastanak
odgovarajućih ishoda pojedinih istorijskih procesa;
Zavisnost veličine efikasnih preseka od vrste materijala i parametara sistema odgovara
zavisnosti nastanka pojedinih ishoda istorijskih procesa od karakteristika stanovništva koje
migrira i predispozicija za odgovarajuće reakcije na istorijske procese (tipovi karaktera,
fizička konstitucija, religija, način života i ishrane itd.);
Ponori čestica odgovaraju prirodnom mortalitetu, odseljavanjima, gubicima usled ratova,
epidemija ili prirodnih katastrofa ili nestajanjem usled asimilacije (u slučaju analiza
nacionalne struktura);
Izvori čestica odgovaraju prirodnom natalitetu, doseljavanjima ili asimilaciji pripadnika
drugih nacija (u slučaju analiza nacionalne strukture);
Jakim apsorberima odgovaraju istorijski procesi koji vode ka masovnom mortalitetu (ratovi,
prirodne katastrofe, epidemije itd.);
Otporu sredine odgovara analogni otpor lokalnog stanovništva u prostorima u kojima se odvija
proces migracije;
Energiji čestica pri difuziji odgovara motivisanost stanovništva za migracije;
Slobodnoj dužini puta čestica pri difuziji odgovara realno prosečno rastojanje na koje se
stanovništvo seli sa prvobitnog staništa;
Reaktivnim gasovima odgovara stanovništvo koje ispoljava visoku motivisanost za neke od
procesa koji vode promeni gustine naseljenosti (agresivnost ka susedima, sklonost lakom
asimiliranju, agresivna sklonost ka asimilaciji drugih, slaba religioznost ili religijski
prozelitizam, život u nezdravim klimatskim uslovima itd.);
Inertnim gasovima odgovara stanovništvo sa izrazitim nedostatkom za prethodno navedene
procese (tolerantnost i veština izbegavanja ratnih sukoba, visok stepen nacionalne svesti, jaki
mehanizmi za očuvanje religije, život u zdravim klimatskim uslovima sa retkim
epidemijama itd.); i
Očigledne su paralele, kao što su gradijenti (razlika u koncentracijama čestica, odnosno gustini
stanovništva između dve tačke u prostoru), propusna moć (maksimalna brzina prolaska
čestica, odnosno stanovništva pri migraciji kroz neke definisane prostore).
Navedene analogije se mogu iskoristiti za pravljenje različitih modela, a posebnu mogućnost
pruža dalje modelovanje primenom električnog modelovanja fizičkih procesa, kod koga se
navedene veličine i procesi zamenjuju električnim veličinama i procesima. Tako dobijen model
omogućava pravljenje složenih matematički rešivih električnih mreža, ili ekonomičnih i veoma

39
efikasnih električnih kola i mreža, kod koji je moguće eksperimentalno variranje ulaznih
parametara i merenje ogromnog broja izlaznih veličina, koje se mogu kvalitativno, a relativno
dobro i kvantitativno, analizirati i doći do veoma korisnih zaključaka o tako modelovanim
istorijskim sistemima i procesima.
Suštinska osobina navedenih analognih fizičkih velična iz procesa difuzije čestica (kao i
električnih veličina kojima one mogu da se modeluju) sastoji se u kontinualnosti njihovih
promena. Čak i u slučajevima postojanja velikih sila prinude, promena fizičkih veličina ima
konačnu brzinu. Diskontinualne promene su moguće samo kao aproksimacija u matematičkom
modelu.

Analiza migracija na osnovu definisanih analogija

Fizičko preseljavanje stanovništva podrazumeva postojanje niza preduslova i tehničku

opremljenost za seobe i uspešno naseljavanje u novoj sredini. Iza svake seobe stoje promene na
mestu polaska i mestu dolaska, brojni problemi koji se javljaju tokom seobe i neizbežne
posledice. U migraciji ne učestvuje samo stanovništvo koje se seli, već u velikoj meri i
stanovništvo koje ostaje na mestu polaska, stanovništvo teritorija preko kojih teče seoba i
stanovništvo među koje se doseljenici smeštaju. Pravilne analize zahtevaju uzimanje svega toga
u obzir, a to po pravilu nije bio slučaj kod istorijskih analiza davnih događaja.
Nijedan od događaja nije nezavisan, već postoje povratne sprege. Svaka prisila izaziva
reakciju, koja može biti i drastična. Otpor sredine je uvek proporcionalan pritisku migranata i
zbog toga su gotovo nemogući diskontinuiteti. Svi procesi su izrazito nelinearni, jer su
uzajamne relacije višestruke. Sa uvećanjem broja učesnika u istorijskim procesima jačaju
povratne sprege i uticaj pojedinih parametara. Kao i svaki fizički proces, proces migracije i
kulturnog prožimanja ima svoju realno moguću brzinu odvijanja, realno mogući kapacitet
"propuštanja" i "apsorpcije" sredine u kojoj se odvija. Sve te brzine zavise od tehničkih
mogućnosti koje stoje na raspolaganju.
Svaki fizički diskontinuitet nastaje kao posledica (često ogromnih) oslobađanja energije,
što važi i za društvene procese. Istorijske i arheološke činjenice ne potvrđuju postojanje takvih
"eksplozija" u Podunavlju i celom slovenskom prostoru, dovoljno velikih da izazovu
diskontinuitete na širokom prostoru (naravno, prostorno ograničeni diskontinuiteti su realni i
njih je sigurno bilo).
Genocid i kulturna prožimanja se uzajamno isključuju (tj. nemoguće je da jedno pleme
istrebi drugo, a da od njega preuzme one civilizacijske tekovine koje se prenose zajedničkim
suživotom). Nasleđivanje toponima od starosedelaca je isključeno ako se neki narod doseljava u
ispražnjene ili minorno naseljene prostore. Nalaženje nasleđenih toponima je fizički dokaz da je
morao postojati duži period mirnog suživota poljoprivrednog stanovništva i kulturnog i jezičkog
prožimanja.
Ratovi su najčešće dovodili do promene državnih struktura i vladajućih slojeva, kao i
gustine naseljenosti, dok su promene strukture stanovništva uvek bile mnogo sporije. Novim
vladarima po pravilu nikada nije bilo u interesu da uništavaju stanovništvo, iz prostog razloga što
su to bili njihovi hranitelji i što je vladarima uvek bilo u interesu da imaju što više podanika, koji
svojim radom stvaraju materijalna dobra i pune državne riznice.
Društveni procesi i istorijski događaji odvijaju se u realnom fizičkom prostoru. Postojanje
odgovarajućih fizičko-tehničkih uslova je preduslov da bi neki događaj bio moguć, a da li je se
stvarno i dogodio, može se suditi na osnovu drugih podataka. Jasno je i da postoji inverzan
zaključak, tj. da su morali da postoje tehničko-fizički uslovi za realizaciju nekog događaja,
ako se pouzdano zna da je se on stvarno desio.

40
 Sa gledišta logike i fizičkih zakonitosti procesa koji su utkani u svakodnevni život, pa i u
društvo i istorijske procese, istorijski procesi su morali biti daleko kontinualniji nego što ih
istoričari opisuju. Nema sumnje da su se smenjivale države i vladari, uz bitke i uništavanja
stanovništva u čitavim oblastima. Ipak, na zgarišta se teško dovodi tuđe stanovništvo, pogotovu
ne poljoprivredno, jer se ono prirodno vezuje za zemlju. Daleko je logičnije smatrati da se po
završetku svake od takvih pošasti, stanovništvo vraćalo u neka nova ravnotežna stanja sa dosta
sličnosti sa prethodnim. Sva ta događanja su ubrzavala druge društvene i istorijske procese,
stvaranje novih država, naroda i običaja. Sve se to odvijalo postepeno, uz prožimanje i
pretakanje. Zbog toga su novonastali narodi bili prirodni naslednici i sledbenici svojih predaka,
makar se ubuduće u spisima nazivali novim imenima i makar u genetskom smislu bili već
primetno izmenjeni.
Navedene probleme ne bi trebalo zanemariti pri analizi istorijskih događaja, jer se radi o
egzaktnim činjenicama, koje se ne mogu zaobići tumačenjima, političkim i filosofskim
spekulacijama ili birokratskim tretmanom zabeleženih podataka.
Ovde prikazana analiza koristi podatke brojnih istraživača različitih profila (lingvisti,
arheolozi, etnolozi, geografi, geolozi, okeanolozi, istoričari, klimatolozi, vojni inženjeri,
veterinari, genetičari ...), čiji rezultati u pojedinim pitanjima bitno odstupaju od činjenica sa
kojima barataju istoričari, pri čemu se radi o pitanjima za koja je kompetentnost stručnjaka
navedenih profila veća nego kod istoričara27.

Motivi za seobe i vojne pohoda i realna ograničenja

Kod razmatranja seoba i vojnih pohoda logično je krenuti od motiva za takve poduhvate, što
olakšava analizu izvodljivosti i dovodi do pravilnijih zaključaka. Pođimo od najprostije podele
motiva na strah od opasnosti po održavanje života na dostignutom nivou i želju za podizanjem
kvaliteta života na viši nivo 28. Ove dve grupe motiva su uzajamno u svojevrsnoj opoziciji, pri
čemu su prvi motivi primarniji, a drugi se češće javljaju, ukoliko su prvi manje izraženi.
Veoma je važno razlikovati motivisanost nomadskog i sedelačkog zemljoradničkog
stanovništva. Nomadi su orijentisani na stalna kretanja i na poboljšavanje kvaliteta života
nalaženjem boljih pašnjaka, izbegavanjem blizine neprijatelja i pljačkom slabo zaštićenog
stanovništva (najčešće sedelačkog). Nomadi nemaju interes za trajno zaposedanje teritorija na
kojima žive ratari, jer im po pravilu u tim oblastima klima nije pogodna (njima najviše odgovara
suva stepska ili polupustinjska klima i planinski pašnjaci). U slučaju dužih vojnih pohoda,
nomadske vojske moraju da računaju na snabdevanje od strane zemljoradničkog stanovništva,
čime je limitirano njihovo pljačkanje i uništavanje naselja i polja. Treba imati u vidu da svaka
država počiva na sedelačkom zemljoradničkom stanovništvu, a da se nomadi uglavnom kreću po
oblastima bez jake državne organizacije.
Lako se može utvrditi da su gotovo sve u istoriji zabeležene nomadske najezde išle pravcem
istok-zapad, tj. po istoj geografskoj širini i kroz prostore sa sličnim klimatskim uslovima. Pa
ipak, istorijske knjige vrve od podataka o preseljavanjima nomadskog stanovništva, pri kojima
od nomada postaju zemljoradnici i obrnuto, ili profesionalni ratnici, a da autori nikada ne

27
Autorove analize (analiza prikazana ovim apstraktom i analiza prenošenja tekovina vinčanske kulture koz
civilizacije Evro-Mediterana i Bliskog i Srednjeg Istoka), zajedno sa pregledom činjenica iz dela stotinak drugih
autora (čiji stavovi ukazuju na bitne nedostatke stavova oficijelnih istoričara u vezi sa poreklom Srba i ostalih
Slovena i sa tzv. "Velikom seobom naroda"), uobličeni su u knjigama D.P.Antić: "Kontinuitet vinčanske
civilizacije", Pešić i sinovi, Beograd, 2002. i D.P.Antić: "Vinčanska Stara Evropa i Srbi", Pešić i sinovi, Beograd,
2004.
28
Lav Nikolajevič Gumiljev u svom delu L.N.Gumilev: '"Ztnosfera: Istorid lgodei i istorid prirodB1".
Zkopros, Moskva, 1993. pridaje veliki značaj ostrašćenosti (passionarnostv), kao velikom motivu za demografske i
istorijske procese, odnosno polazi od činjenice da istorijski procesi moraju biti indukovani akumuliranim motivima.

41
analiziraju realnu izvodljivost takvih "prekvalifikacija stanovništva". Pri takvim procesima
dolazi do temeljne izmene načina života, zbog čega je neophodno odgovarajuće obrazovanje za
novi vid života.
Bogatstvo u hrani i materijalnim sredstvima kod nekog naroda predstavlja jak mamac za
pljačkaške upade nomada. Kao vid reakcije, jačaju odbrambene snage stanovništva i državne
strukture. Periodi slabijih mogućnosti za odbranu dovodili su do povlačenja stanovništva u
manje dostupne i lakše branjive predele i do povremenih pražnjenja pojedinih zona, ali kada se
ponovo stvore uslovi za naseljavanje zemljoradnika na takvoj "vetrometini", takvo naseljavanje
predstavlja prirodan povratak nekadašnjeg stanovništva (ili njihovih potomaka) na stara ognjišta
ili u njihovu blizinu. U nekakvoj "trci" ka ovakvim prostorima, prednost starosedelaca u odnosu
na doseljenike iz daljine je apsolutna, jer brže mogu da stignu, potpuno poznaju teren i
poljoprivredne kulture koje na njemu uspevaju i imaju neuporedivo veći motiv za takvo
naseljavanje (uz izražen kult mrtvih predaka kod svih starih indoevropskih naroda). Osim toga,
starosedeoci mogu da računaju i na ozbiljniju pomoć srodnika i bliskih suseda, uz čiju pomoć su
najčešće i opstajali u izbeglištvu.
Tokom razvoja država, potrebe i mogućnosti za migracije i vojne pohode se pojačavaju, ali
osnovni principi i dalje ostaju na snazi. Javljaju se nove specifične migracije: stupanje u vojnu ili
državnu službu, prelazak u zanatlije ili trgovce, naseljavanje u gradove itd. Logčno je da takav
proces ne može biti realizovan stihijski i bez uravnoteženja sa realnim potrebama i
mogućnostima nove sredine.
Istoričari često smatraju glad motivom za seobe, pri čemu se po pravilu barata sa utoliko
većim brojkama migranata, ukoliko se opisuje događaj udaljeniji u vremenu, odnosno ukoliko je
manje raspoloživih podataka o njemu. Pri tome se po pravilu ne razmatra potreba za hranom
tokom takvih masovnih premešganja. Takve seobe stanovništva koje nema hrane, izvodljive su
samo uz maksimalnu solidarnost lokalnog stanovništva u predelima kroz koje se prolazi (koje je
najčešće i samo pogođeno istim problemima i nema velike mogućnosti za pružanje pomoći).
Fizički rečeno, takvi predeli imaju ograničenu "propustljivost", koja ne može da izdrži
masovne seobe. Logičan je da su takve situacije najčešće dovodile do masovnog pomora
nesrećnog stanovništva i redukovanja na nivo koji se može prehraniti u raspoloživim uslovima,
ili preseliti na nova staništa bez otpora lokalnog stanovništva.
Prirodno, glad stimuliše da se pojedinci ili grupe upuštaju u krađe i pljačkaške pohode, a
meta su bogatiji krajevi. Potencijalne žrtve napada preduzimaju mere da takve upade spreče.
Stepen izgladnelosti je obrnuto proporcionalan vojnoj sposobnosti, pa sasvim izgladnele horde
po pravilu nisu dovoljno jake u sudaru sa državno organizovanom vojskom. Osim oružane
odbrane, napadnuti mogu formirati odbrambenih pojasa naseljenih stanovništvom sa posebnim
privilegijama i obavezom da brani unutrašnje krajeve od napadača, tj. vojnih krajina, pojma
koji je Srbima veoma dobro poznat i duboko usađen u nacionalno biće.
Istorijski izvori pominju brojna preseljavanja organizovana ili podržavana od državnih
vlasti. U njima se po pravilu radi o naseljavanju zemljoradničkog (eventualno sedelačkog
stočarskog) stanovništva u pojedine krajeve radi proizvodnje hrane i odbrane granice.
Intenzivnije pretvaranje zemljoradnika u ratnike ili gradsko stanovništvo nije pre
industrijalizacije bilo interes ni jedne državne organizacije i nije dolazilo do njega bez velike
potrebe. Periodi gladi u pojedinim zemljama nesumnjivo stvaraju pritisak za naseljavanje u neke
druge, a to su prilike da se naseljenici dovedu u viši stepen zavisnosti. Takve seobe su uvek
dovodile do asimilacije doseljenog stanovništva, a vrlo često su zato i organizovane, kako bi se
smanjila gustina neposlušnog stanovništva u nekim oblastima u kojima bi moglo da dođe do
problema po državu prilikom nepovoljnog razvoja političke situacije.
Demografska ekspanzija se kod istoričara smatra jakim razlogom za migracije, što je
svakako tačno. Ipak, u ovakvom kalkulisanju često se barata sa nerealnim porastima broja
stanovnika, a potom se sa sličnom lakoćom prelazi na opisivanje vojnih pohoda i seoba, koji
nastaju kao posledica takvih demografskih eksplozija, čija je mogućnost realizacije isto tako

42
problematična. Ovo postaje jasnije ako se proces matematički modeluje. Promena broja
stanovnika na nekom prostoru predstavlja prepoznatljiv problem modelovanja brzine
odvijanja nekog fizičkog procesa, hemijske reakcije, ili promene broja bioloških jedinki ili
čestica u sistemu. Demografske promene su složen proces, uzrokovan nizom uslova, koji se pri
modelovanju moraju prikazati odgovarajućim parametrima modela: uslovi za ishranu
stanovništva, period plodnosti bračnog para, verovatnoća začeća i njeno smanjenje tokom
godina i posle svakog porođaja, problemi u trudnoći, kongenitalne anomalije, smrt roditelja i
dece usled uobičajenih bolesti, epidemija, ratova ili nesreća, vojni pohodi sa dužim odsustvom
muževa, ratne operacije i ugroženost njihovim pretnjama, mortalitet porodilja, novorođenčadi i
male dece, višeženstvo obezbeđeno otmicom žena u vojnim pohodima, uspešnost ili neuspešnost
u vojnim pohodima (podizanje blagostanja opljačkanim dobrima, ili njegovo smanjenje usled
ratnih gubitaka), religija i itd. Kvantitativno utvrđivanje navedenih parametara je teško i u
savremenim uslovima, a za daleke periode je moguće samo njihovo okvirno procenjivanje. Ipak,
sa uprošćenijim modelom i pretpostavljenim realnim okvirima kretanja parametara može se doći
do jako korisnih informacija.
Za kvalitativnu analizu dovoljan je linearizovani model, sa promenom broja stanovništva u
obliku dN/dt = (Ekj)N, gde je ki brzina promene broja stanovništva usled i-tog od navedenih
efekta, čije rešenje ima oblik N(t) = N0 exp(Eki/T)t, gde je T vremenska konstanta procesa
(vreme generacije, npr. 25 godina). Pokazuje se da je prosečan broj preživele dece po bračnom
paru tokom jedne generacije za širu populaciju u nekoj oblasti ispod 4, tj. da je praktično
nemoguće da narod u toku 100 godina poveća svoj broj više od 10 puta. Demografska
ekspanzija Šiptara na Kosovu i Metohiji u XX veku je fizički nerealna sa gledišta ovakve analize
i rezultat je političke fabrikacije (uz značajna preseljavanja i višestruko ubrajanje Albanaca iz
raznih oblasti).
Ovakve rezultate potvrđuje detaljnija analiza na bazi podataka o demografskim
promenama u zemljama sveta poslednjih decenija. Podaci o demografskom rastu u
današnjim zemljama tokom poslednjih godina29 i poređenje sa podacima iz poslednjih decenija
za iste zemlje30pokazuju da je visoki natalitet česta pojava u siromašnom svetu, ali visoka stopa
mortaliteta ograničava ukupnu stopu priraštaja, tako da godišnji priraštaj od 3% ne može da se
dostigne u veoma siromašnim zemljama i pored maksimalnog nataliteta. U davna vremena
mnogi od naroda su živeli u uslovima koji nisu mnogo odstupali od uslova u kojima danas žive
najsiromašniji narodi (npr. u Podsaharskoj Africi). Pomenute analize pokazuju da su kod takvih
naroda retko kada postojali uslovi za priraštaj stanovništva veći od 3% godišnje, čak i u uslovima
velikog angažovanja državnih struktura i religije i jake asimilacije drugog stanovništva.

Tehničko-fizička analiza seoba naroda

Analiza prikazana ovde, zasnovana je na povezivanju poznatih činjenica sa realnim

fizičko-tehničkim podacima i njihovom kvantifikovanju. Iskorišćeni su poznati podaci iz
vojne literature31 o snazi tegleće stoke, potrebnoj količini hrane i vode za ljude i stoku, brzini
kretanja kolone u maršu, širini Dunava, reljefu, močvarama, količini potrebnog semena itd. Na
osnovu tih podataka izračunate su potrebne količine hrane, alata i semena, brzine kretanja i
vremenski intervali za pojedine operacije tokom procesa seobe i upoređeni sa realno mogućim

29
The World Factbook 1993/94, Central Intelligence Agency (CIA), Brassey's, Washington-New
York-London
30
Statistički godišnjak Jugoslavije za 1982, g. 29, Savezni zavod za statistiku SFRJ, Beograd, 1982.
31
"Vojna enciklopedija", Vojnoizdavački zavod, Beograd,
1972. "Vojni leksikon", s. 916, Vojnoizdavački zavod,
Beograd, 1981. Karl fon Klauzevic: "O ratu", s. 261-270,
Vojno delo, Beograd, 1951.

43
vrednostima. Analiza je urađena na primeru seobe iz predela "negde iza Karpata", pri kojoj bi se
100.000 do 300.000 zemljoradnika, sa kompletnim porodicama i svime što ih čini etničkom
grupom i organizovanom ekonomskom i političkom zajednicom, preselilo na jug Balkanskog
poluostrva i naselilo u oblasti sa mediteranskom klimom, da bi potom na novom staništu
uspostavilo zemljoradnički život u skladu sa svojim dotadašnjim običajima i uz veliku
privrženost novoj domovini. Seoba toliko brojnih naroda je uobičajena u istorijskim knjigama
(nisu retke ni seobe daleko brojnijih naroda), a doseljavanje Srba 626. godine, prema
pomenutom spisu cara Konstantina VII Porfirogenita, moralo je da obuhvati osetno brojniju
masu naroda. Pretpostavka o brojnosti je od izuzetnog značaja, jer bi samo tako doseljenici
mogli da imaju dovoljno snage za zaposedanje novonaseljene teritorije i opstanak na njima, uz
veliku motivisanost da kasnije brane nova staništa. Zapravo, seoba Srba iz ove analize je mogla
da dovede do trajnog opstanka Srba na Balkanu samo ako je bila kombinovana sa mnogo seoba
manjih grupa Srba tokom 2-3 veka, odnosno, ako je doseljeno stanovništvo bilo nekoliko puta
veće od ovde analiziranog, s obzirom na to da je Balkan u to vreme bio naseljen sa 2-3 miliona
stanovnika. To sve samo pojačava zaključke iz ove analize o neizvodljivosti tako velikih seoba i
nemogućnosti diskontinualnih promena sastava stanovništva, naročito zemljoradničkog, koje i
daje karakter jednog naroda.
Rezultati kvantitativne analize su pokazali da je ovakva seoba bila fizičko- tehnički
neizvodljiva. Dovoljno je ilustrativan sažetak najvažnijih zaključaka ove
analize (detaljnije opisane u navedenoj knjizi):
Analizirani narod je za seobu morao da raspolaže dvogodišnjim zalihama koncentrovane hrane
(za godinu tokom seobe i za godinu do pristizanja letine na novom staništu), potrebnom
količinom semena i da ima mnogo jahaćih konja, tegleće stoke, zaprega, sitne stoke itd.
Znači, on nije imao motiv za takvu seobu, jer toliko bogat narod nema potrebu da se seli, već
je daleko logičnije da formira svoju jaku državnu zajednicu, uz unajmljivanje ratnika za
zaštitu od napadača, ili za osvajanja.
Toliko veliki višak hrane i naročito toliko krupne stoke (mnogo više nego što je potrebno za
normalnu obradu zemlje) na široj teritoriji realno i ne može da postoji, jer se lokalne
neravnomernosti balansiraju trgovinom, a periodi rodnijih i gladnijih godina se u dužem
periodu uravnotežuju variranjem nataliteta i jačanjem ili slabljenjem države. Nelogično je da
period blagostanja i formiranja osetnih zaliha, kada je i najviši osećaj sigurnosti, dovede do
stvaranja motiva za seobu;
Ako bi narod i krenuo u seobu, stočna hrana ne bi mogla da se nosi, već bi stoka morala da se
hrani ispašom u nekoj vrsti nomadskog kretanja kroz predele sa dobrom ispašom i sa
dovoljno vode. Kako bi kolona za seobu sa toliko zaprega i stoke morala da bude duga oko
1.500 km, jasno je da bi moralo da se kreće u više kolona, dovoljno razmaknutih zbog ispaše.
Takve kolone bi formirale pokretne zone (površine od oko 10.000 km2, a tokom seobe bi bila
prebrisana i praktično opustošena površina od preko 150.000 km2) sa gustinom migrirajućeg
stanovništva uporedivom sa gustinom stanovništva u predelima kroz koje se prolazi. To bi
izazvalo otpor lokalnog stanovništva i usporavanje kretanja;
Zbog velikih močvara i reka na putu i brige oko napasanja stoke, postojalo je samo 100-120
dana povoljnih vremenskih prilika. Zato je takva seoba realno neizvodljiva u tako
kratkom roku (uz maksimalnu teorijsku brzinu kretanja, uzetu iz vojne literature za brzinu
kretanja vojnih formacija, to bi jedva bilo dovoljno, a svaki od bezbrojnih mogućih problema
bi doveo do usporavanja);
Prelazak preko velikih reka je veoma težak tehničko-fizički problem za stanovništvo
neobučeno za takve poduhvate (npr. za prelazak ovakve formacije naroda u seobi preko
Dunava potrebno je oko 300 skela, koje bi ti ljudi morali sami da sagrade, kao i više desetina
dana za prevoženje ljudi, stoke i zaprega, uz veslanje samih putnika). Slično bi bilo i pri
kretanju kroz sužene koridore između planina. Bolesti, nesreće, vremenske neprilike, napadi

44
 pljačkaša itd. bi dovele do osetnog pada morala i želje da se zastane u bogatim predelima
kroz koje se već prošlo (time bi ovakvi naseljenici ubrzo postali prepreka za nove seobe);
Seoba u pravcu sever-jug podrazumeva velike klimatske promene i promene poljoprivrednih
kultura. Čak i da je analizirani narod stigao na odredište, nije mogao sam da nauči potrebna
znanja za bavljenje poljoprivredom, bez velike saradnje sa stanovništvom u novoj sredini, a
time bi postepeno bio asimiliran;
Da bi čitav poduhvat bio ostvaren, narod je morao da bude besprekorno organizovan i
disciplinovan, što je u suprotnosti sa polaznom pretpostavkom da nije imao jaku državu, a i u
suprotnosti je sa prepoznatljivim karakterom Srba i ostalih Slovena.
Analiza pokazuje da su tehničko-fizički neizvodljivi bili i veliki vojni pohodi sa više stotina
hiljada ratnika i sa velikim prostornim pomeranjima (iako je istorija prepuna takvih zapisa).
Vojna literatura pokazuje da su istorijski zapisi o desetinama hiljada konjanika u starim
vojskama bili nerealni. Aleksandar Makedonski je krenuo na pohod u Malu Aziju sa samo 5.000
konjanika, tek vizantijska država je bila u stanju da ima više od 10.000 konjanika, a jedna od
najvećih konjica u istoriji - Napoleonova brojala je 95.000 32 . Analiza je pokazala (što je
detaljnije opisano u pomenutoj knjizi) da su daleko izvodljiviji bili pohodi manjih ratničkih
grupa, manji vojni pohodi, seobe vladajućih porodica i višeetapne seobe naroda, najčešće u
prostore gde je već postojalo (ili ranije organizovano doseljeno) srodno stanovništvo. Pri tome je
najčešće postojala i značajna uloga države kojoj je pripadala ta oblast, koja je time dobijala
nove podanike i branioce granica.
Svi procesi ovog tipa liče na difuzione fizičke procese i potpuno analogno se završavaju
slično - uspostavljanjem ravnoteže, tj. novi doseljenici se uklapaju u sredinu i postaju branioci
novih ognjišta. Moguće su čak i seobe na velika rastojanja, poput analizirane seobe naroda iz
ovog rada, sa realnim šansama za uspeh, a više organizovanih seoba ovog tipa (uz državnu
organizaciju) mogu da dovedu do stvaranja većih koncentracija pripadnika jedne nacije u nekoj
udaljenoj oblasti, koja je prethodnim ratovima bila opustošena.
Takođe je vrlo realna migracija veće grupe zemljoradnika iz jedne oblasti i naseljavanje u
slabo naseljenu oblast, uz podršku države koja želi da time obezbedi povećanje proizvodnje
hrane, da dođe do novih regruta i do pojačane odbrane granica. U ovakvim seobama su moguća
preseljavanja čitavih rodova i manjih plemena, sa starešinama i vojskom, koja se većim delom
stavlja u službu nove države. U takvim seobama je pogodno da se doseljenici grupišu u oblasti
gde već žive sunarodnici, ranije doseljeni, ili nekada davno razdvojeni od matice. Takvo
stanovništvo zadržava neki vid autonomije (često kao oblik vojne krajine). Moguće je da ono
proživi na novom staništu stotine godina, pre nego što se neka njegova pobuna zabeleži u
spisima savremenika (istoričari to po pravilu smatraju trenutkom doseljavanja tog naroda na te
prostore). U skladu sa fizičkim analogijama, u procesu ovakvih migracija imamo slučaj
prinudnog pumpanja čestica i prebacivanja iz jednog prostora u drugi, čime dolazi do promene
strukture i koncentracija, što u slučaju migracija stanovništva odgovara prinudnoj promeni
strukture stanovništva neke oblasti uz državnu prinudu.
U zemljama nomadsko-ratničke ili zemljoradničke tradicije u periodima otežanog života su
se često formirale ratničke grupe, koje traže bolji život stavljanjem u službu drugim državama,
ili kreću u pljačkaške pohode. Vlast u njihovim zemljama ima interes da se takvih grupa reši u
periodima mira i rado ih nudi drugim zemljama. Ratničke grupe koje kreću u pljačkaške pohode
često bivaju uništene, a neke od njih uspevaju da se stave u službu neke zemlje. Postoji logična
mogućnost da takve grupe postepeno preuzmu vlast u tim zemljama (pogotovu u slučaju
prethodne iscrpljujuće borbe za vlast između raznih dinastija). Vođe družina mogu da uspostave
nove dinastije, po kojima od tada u spisima počinje da se naziva čitava država, a kasnije i narod.
Ti vladajući slojevi mogu kasnije da se stope sa narodom i prime njegov jezik (primer nastanka

32
"Vojna enciklopedija", t. 4, s. 553-570, Vojnoizdavački zavod, Beograd, 1972.

45
bugarske države), ili da ojačavaju svoju etničku grupu i postepeno nameću svoj jezik
vladajućem sloju (primer engleske države), najčešće koristeći crkvu i prevode svetih knjiga
na svoj jezik (ili na njegovu mešavinu sa latinskim ili jezikom naroda kojim vladaju). Delovi
ratničkih grupa, posle smrti vođe, ili vođeni željom za novim pljačkama, lako mogu da pređu u
novu zemlju i tamo po istom "receptu" uspostave vlast. Moguće je da u lancima takvih događaja
nastane više državnih zajednica sa istim imenima, dobijenim po imenu vladajućeg sloja, pri
čemu narod može biti drugačijeg porekla, jezika i običaja. Istorijski spisi beleže istoriju
vladara i vladajućih kuća, a narod se spominje samo u eventualnim spiskovima poreskih
obveznika. Moguće je da se narodu, posle više vekova postepeno nametne jezik vladajućeg
sloja, pa da kasniji istoričari zaključe kako se umesto o vladajućem sloju radilo o doseljenju
čitavog naroda.
Sprovedena analiza se u potpunosti slaže sa brojnim otkrićima, nastalim pri istraživanjima u
različitim naučnim disciplinama tokom proteklih nekoliko decenija. To se naročito odnosi na
lingviste, čija su istraživanja krajem proteklog veka definitivno dovela do uobličavanje teorije
kontinuiteta 33 , kojom se objedinjavaju i ranije poznate teorije o autohtonosti Slovena na
prostorima na kojima i danas žive i njihovoj prapostojbini u Podunavlju i na Balkanu i njihovog
direktnog porekla od praindoevropskog naroda, formiranog u Podunavlju još u periodu
neolitskih kultura.
U slučaju doseljavanja među ljude drugačijeg jezika i običaja, jedini način za uklapanje
doseljenog stanovništva predstavlja brzo prilagođavanje sredini. Čak i ako bi se kod ovakvog
naroda izvesno vreme održale ključne nacionalne osobenosti, već u narednim generacijama bi se
one izgubile (eventualno bi se očuvale u porodičnom pamćenju, prezimenima itd.). Znači, proces
ovakve migracije, koji je po svojoj zakonomernosti sličan fizičkom procesu difuzije, dovodi do
konačnog stanja nalik na sve difuzione procese - do uravnoteženja sa sredinom, a to znači do
asimilacije. Da bi doseljeni narod opstao na novom staništu više stotina godina, neophodno je da
bude veoma brojan pri prvom naseljavanju, da ima efikasan mehanizam održavanja nacionalne
svesti, ili da stalnim doseljavanjima iz stare postojbine povećava brojnost. Ako se te činjenice
sjedine sa očiglednom činjenicom da su Srbi (ako su se doselili) ipak uspeli da opstanu na novim
prostorima i posle stalnih borbi za opstanak (uz potpuno nelogičan polazni uslov da su došli
"slabi i neorganizovani"), onda je sasvim jasno da su u trenutku prvog dolaska (ako su stvarno i
dolazili) bili veoma brojni. Prethodne analize pokazuju da su tako masovne seobe bile
fizičko-tehnički neizvodljive.
Znači, preostaje jedini logični zaključak, da su Srbi na Balkanu morali dominantno
naseljavati Balkan i Podunavlje mnogo ranije i da se svi istorijski zapisi o njihovim
doseljavanjima moraju odnositi na neke manje grupe i na vladarske kuće.

Poreklo Albanaca u svetlu prikazane analize

Zaključak o poreklu Albanaca se lako nameće: Albanci mogu baštiniti karakteristike i nekih
starijih balkanskih naroda, ali ne u većoj meri nego karakteristike Srba, jer su difuzioni procesi
tokom vekova to morali dovesti u ravnotežu. Nekog masovnog doseljavanja Albanaca nije
moglo biti, iz već opisanih razloga. Poznate su istorijske činjenice da Albanci u nemanjićkoj
državi nisu bili brojni i da njihova ekspanzija nastaje tek poslednjih 250 godina, uz veliku pomoć
turske države. To je potpuno u skladu sa prethodno prikazanim analizama. S obzirom na veliku

33
Pod ovaj pojam se mogu svrstati brojni pripadnici srpske autohtonističke škole, šire slovenske autohtonističke
škole i brojni savremeni srpski i slovenski autori. Međunarodnu formu ove teorije ustanovio je italijanski
liingvista Maria Alinji krajem XX, u delu Mario Alinei: "Origini delle lingue d' Europa", Mulino, 1996., koji
stao iza teorija o podunavskom poreklu Slovena. Detaljnije o ovome videti u poglavlju Lucijana Vuge "Pešićev
rad u svetlu savremene teorije kontinuiteta", s. 225-264 u zborniku "Život je ljubav (o vinčanskom pismu)",
Pešić i sinovi, Beograd, 2002.

46
disproporciju broja Albanaca u odnosu na Srbe, Grke i Bugare na Balkanu u vreme pred dolazak
Turaka, teško je pretpostaviti da je postojalo veliko albansko etničko jezgro mnogo vekova
ranije, što, uostalom, ni jedan istorijski izvor i ne beleži. Teorije o nekakvoj autohtonosti
Albanaca na Balkanu zasnovane su na paušalnom ocenjivanju da su oni baštinici nekog od
antičkih naroda, bez pravih argumenata za takve tvrdnje.
Teorije o ilirskom poreklu Albanaca, zasnovane u velikoj meri na inferiornim i udvoričkim
stavovima srpskih istoričara, nekoliko decenija su bile veoma popularne. Sa gledišta ovde
sprovedenih analiza, ovakve teorije bi mogle da se brane (kao i poreklo od nekog drugog starog
balkanskog naroda). Ali, tako tretirani Iliri ni po čemu ne bi mogli da se razlikuju od predaka
današnjih Srba. Ukratko rečeno, "ilirska teorija" o poreklu Albanaca je istovremeno i potvrda
njihovog zajedničkog porekla sa Srbima. To onda znači da neko bitnije razlikovanje Albanaca
od Srba nema dubok koren i da je novijeg porekla.
Ukoliko su Albanci i nastali oko nekog etničkog jezgra ili ratničke grupe, radi se o manjoj
migraciji, a doseljeno stanovništvo je moglo opstati samo u izolovanim oblastima sa otežanim
komunikacijama i uz pomoć državne strukture. Izolovanost je postojala u planinskim delovima
današnje Albanije, kao i intervencija turske države.
Teorija o nastanku Albanaca oko jezgra kavkaskih Albanaca doseljenih u XI veku realno je
fizički izvodljiva sa gledišta ovde datog pristupa. Dodatna doseljavanja sličnog stanovništva sa
Kavkaza su bila izvodljiva pod turskom vlašću (poznato je da su postojale migracije sa Kavkaza
u predele Crne Gore i Severne Albanije), kao i ekspanzija kroz asimilaciju srpskog stanovništva,
jer je to bilo u interesu turske vlasti. Stapanje manjih ratničkih grupa kavkaskog porekla uz
pomoć Turaka bilo je takođe fizički izvodljivo.
Uključivanjem lingvističkih i etnografskih analiza, imajući u vidu lingvističke teorije
kontinuiteta, verovatno bi se, uz detaljnije preispitivanje istorijskih dokumenata i uvažavanje
činjenica o jakoj asimilaciji srpskog stanovništva, došlo do boljeg sagledavanja porekla
Albanaca, u kome bi koreni u velikoj meri morali da budu istovetni sa srpskim. Naravno, to ni u
kom slučaju ne može da izbriše realne istorijske procese tokom poslednjih vekova, ali više
poznavanja stvarnih činjenica bi bilo višestruko korisno.

Đorđe Janković

ARHEOLOŠKA SVEDOČANSTVA O POREKLU ALBANACA I POTOMCIMA ILIRA

Metodološki pristup arheološkom proučavanju porekla nekog naroda, u ovom slučaju

Albanaca, može biti dvojak. Sa jedne strane, možemo nesporne osobine kulture naroda, koje se
ogledaju u materijalnoj kulturi, pratiti u prošlost, i tako ustanoviti istoriju i poreklo tog naroda.
Sa druge strane, može se proučavati kultura oblasti, bez unapred određenog cilja, određivanjem
njenih osobina kroz vreme, i potom tako dobijene osobenosti tla pripisati jednom ili različitim
etnosima. U slučaju savremenih Albanaca, što god se pod tim etnonimom podrazumevalo, u
proučavanju njihovog porekla, pošlo se drugim putevima, sa namerom da se u više faza dokaže
željeno. Cilj je da se pokaže da Slovenima (odnosno pravoslavnim Srbima) nije mesto na
Jadranu, i zbog toga se dokazuje da su tu oduvek živeli Albanci. Za postizanje tog cilja
iskorišćena je i arheologija. Prvo je trebalo dokazati da su Albanci potomci Ilira, a potom da su i
potomci Dardanaca, što pretpostavlja i narednu fazu, u kojoj će biti samo potomci Dardanaca, a
koji se upadljivo razlikuju od Ilira. Za dokazivanje tih teza koriste se filološka građa, istorijski
podaci i arheološka građa, pogrešno i lažno protumačeni. Da bi se arheologijom dokazao
kontinuitet, iskorišćena je Komani Kroja kultura, navodna veza između Ilira i savremenih
Albanaca.

47
 Prvi arheološki radovi na proučavanju navodne prošlosti Albanaca, koji su ih povezali sa
Ilirima, pokrenuti su iz Austrije i od naučnika rimokatoličkih krugova. Konstantin Jireček je
video Slovene kao doseljenike, zemljoradnike koji su zauzeli župske predele, pred kojima se
domoroci sklanjaju u planine, a među njima i preci Albanaca; međutim, izvorno područje Srba
neočekivano nalazi u planinama između Ibra i Drine (Jireček 1962). Za arheološki dokaz te teze
iskorišćena je Komani Kroja kultura, o kojoj prve radove, na osnovu nalaza u Komaniju na
Drimu, objavljuju 1900-1902. Treger, Degran, Reinah i Ipen a zatim Ipen 1907, Nopča 1910. i
Ugolini 1927. (Popović 1988: 329-337). Posle drugog svetskog rata albanski arheolozi počinju
obimnija istraživanja drugih grobalja ove kulture i koriste ih za dalje dokazivanje da su oni
potomci Ilira.
Kultura nazvana Komani Kroja, poznata je isključivo po grobljima, raspoređenim u trouglu
između Ohridskog jezera, Skadarskog jezera i Krfa. Ta su groblja obično smeštena uz utvrđenja
(Komani, Sard, Lješ, Kroja, itd.). Osobena su po bogatom inventaru (nakit, delovi nošnje,
ratnička oprema), nekad datovanom u 7-8. stoleće. Samo u jednom slučaju takvo groblje
zabeleženo je na crkvištu ranovizantijskog doba - na hramu Svetog Erazma kod Ohrida
(Malenko). To groblje, donekle drugačije orijentisano od crkve, oštetilo je zidove hrama. Znači,
postoji veliki diskontinuitet između hrama srušenog oko 600. godine, i stanovništva koje tu
osniva groblje, a da ne zna za zidove bazilike ni njihovu orijentaciju. U Sardu kod Skadra
sprovedena su istraživanja i groblja u podnožju grada i samog grada, koja su delimično
objavljena. Iz utvrđenja su objavljeni nalazi metalnih predmeta Komani Kroja kulture, i samo
jedan ulomak grnčarije - deo istovremenog lonca slovenske izrade (Komata 1980). Iz Kroje,
Lješa, Bukela i drugih mesta sa grobljima Komani Kroja kulture, nema objavljenih nalaza
grnčarije. Bilo bi prirodno da nekom groblju odgovara naselje, unutar grada ili u smešteno negde
u blizini, a uobičajen i najbrojniji nalaz iz naselja je grnčarija. Neobično je da nisu sprovedena
iskopavanja „Kaljaje Dalmačes" u Komaniju, utvrđenja pored koga je istraživano eponimno
groblje. Pošto nema podataka o naseobinskim nalazima Komani Kroja kulture, osim pomenutog
izuzetka, očigledno je reč o namernom sakrivanju podataka. Razlog je jasan: grnčarija, kao
primerak iz Sarda, pokazuje slovensko stanovništvo. Na „Gradištu" u Simici (južna Albanija)
nađena je slovenska grnčarija i nakit 8-11. stoleća, ali tu groblje nije istraživano (Karaiskaj
1976). Time se otkriva metod manipulisanja arheološkim činjenicama - bira se šta će biti
iskopavano, biraju se informacije koje će biti objavljene, a to su one koje se mogu iskoristiti za
političke svrhe, dok se ostale sakrivaju.
Ove zloupotrebe mogu biti samo privremene, do utvrđivanja stvarnih činjenica, na nezavisan
način. U ovom smislu je zanimljiv primer uglednog nemačkog naučnika J. Vernera, koji je,
pišući o nalazu zlatnih predmeta iz Vrapa kod Elbasana, ustanovio da on ne može biti stariji od 8.
stoleća, sudeći po analogijama iz Panonije, ali ga je ipak povezao sa bugarskim vođom
Kuverom, koji je živeo u drugoj polovini 7. stoleća (Werner 1970). Zahvaljujući potpuno
nezavisnim istraživanjima, pre svega u Panoniji i stepama između Crnog mora i Kaspijskog
jezera, danas se Komani Kroja kultura može pouzdano datovati u 9. stoleće. Naime, neki
predmeti osobeni za ovu kulturu dobro su poznati i datovani na navedenim područjima, gde su
pronalaženi u pretežno nomadskom okruženju Alana, Bugara, Hazara, Avara, kao i Slovena.
Neke osobine Komani Kroja kulture povezuju je sa Dalmacijom (Belošević 1980; Milošević
1995). Ta kultura je ugašena prilikom bugarskog osvajanja predela između Ohrida i Skadra, a u
zaleđu Drača. Analogije za tu kulturu nalaze se daleko od Balkanskog poluostrva. Prema tome,
ova kultura, koja nema korene na tlu na kome se obrazovala, ne može biti dokaz srodnosti Ilira i
Albanaca, već dokazuje da su preci Albanaca doseljeni posle 9. stoleća.
Za sada je skoro nemoguće proučavati prošlost Albanaca arheološkim metodama, jer gotovo
da nema takvih podataka o njima. To nije neobično, zato što su današnji Albanci mešavina
različitih etničkih komponenti, odnosno različitih kultura. Oni koji su dali ime ovoj novoj naciji,
zabeleženi su prvi put tek u 11. stoleću, pod etnonimima Albani i Arbani (Ferjančić 1988). Oni
su bili doseljeni stočari i zato su arheološki teško prepoznatljivi - nisu poznati po trajnim

48
naseljima ni zanatskoj proizvodnji; trebalo bi tražiti njihova groblja u planinskim predelima.
Stočari ranijih epoha, kao hunobugari ili ugarsko pleme, nisu zabeleženi po sopstvenoj
grnčarskoj proizvodnji, koja je najčešći arheološki nalaz u naseljima, već po grobljima i
grobnom inventaru, kojima se mogu pratiti njihove seobe izvan matičnog prostora. Pisani izvori
i jezik ukazuju na raznorodno poreklo albanskih plemena, među kojima ishodište najznačajnijih
Arbana (Šiptara) i Mirdita - Mardaita treba tražiti u prednjoj Aziji, od Kavkaza do Sirije. Za sada
postoji samo jedan arheološki nalaz na području Albanije, koji odudara od opštih slovenskih
osobina jugoistočne Evrope i upućuje na azijsko poreklo. To su grobni nalazi 9-11. stoleća iz
doline Vojuše, predstavljeni osobenim naušnicama, koje osim loptastih priveska na valjkastom
nosaču, imaju sličnu jagodu bočno dodatu na kariku (Bodinaku 1983: T. 2. 11-12). Okolnost da
su ti grobovi ukopani u tumule iz Bronzanog doba, iskorišćena je da se dokazuje kontinuitet sa
Ilirima od preistorije, a groblje je pripisano Arbanima, jer se razlikuje od (starije) Komani Kroja
kulture (što bi navodno značilo da ona pripada Mirditima?). Taj nakit još nema analogija na
Balkanskom poluostrvu. Zato mislim da je to groblje za sada jedini i najstariji arheološki trag
nekog albanskog plemena, iz 11. stoleća, koji su se u ovim grobljima sahranjivali zajedno sa tu
ranije nastanjenim Slovenima. Znači, jedini ispravni put u istraživanju porekla Albanaca je
traganje za grobljima sličnih osobina. Naravno, te osobenosti se nisu mogle dugo održati,
ukoliko sa doseljenicima nisu stigle i zanatlije koje su nosile materijalnu proizvodnju, što je
malo verovatno. Treba pretpostaviti da se samo prva generacija doseljenika može prepoznati po
donetoj materijalnoj kulturi, dok su naredne prihvatile proizvode područja u koje su se doselili.
Svakako da bi se mogle istraživati i osobine duhovne kulture naroda koji se proučava, kao što su
stan, način spremanja hrane, pogrebni običaji i slično, ali to su mnogo složenija istraživanja za
koja kod Albanaca, za sada, nema uslova.
Od 1945. počinje propaganda da su i Metohija i Kosovo bile ilirske oblasti, prema tome i
albanske, jer je pod okriljem fašističkih sila, Italije i Nemačke, prvi put oblikovana Velika
Albanija. Tada je već propagandno bio utvrđen stav da su Albanci potomci Ilira. Zato je jezgro
Ilira traženo samo u severnoj Albaniji i Crnoj Gori, uprkos tome što je arheološka nauka i tog
doba i naših dana raspolagala dokazima da se matično ilirsko područje nalazi na dinarskom
prostoru. Usledile su rasprave o Dardaniji koja se nekada prostirala u južnoj Srbiji i severnom
delu Republike Makedonije; da bi se dobio prostor za današnje Kosovare, u Dardaniju je
uključena i Metohija, a Dardanci su proglašeni za Ilire. Staro Hvosno, današnja Metohija, od
Albanaca prozvana Dukađin, geografski je povezana sa zapadom, sa jadranskim slivom, a ne sa
crnomorskim slivom, kao Kosovo. Geografski i arheološki apsurdno, iz propagandno političkih
razloga, dve različite stare kulturno istorijske oblasti su povezane u jednu. Deo Dalmacije je
pripojen Dardaniji, koja je nekada bila u sastavu rimske Gornje Mezije (a ona je obuhvatala ceo
sliv Morave), ne bi li se Kosovari istorijski utemeljili na tuđoj zemlji. Proglašavanje
novonastalih Kosovara od Albanaca naseljenih na Kosovo u dvadesetom stoleću, za potomke
Dardanaca, ima dugoročan cilj. Kao što je to zacrtao još K. Jiraček, a danas podstakao N.
Malkolm (1998), Dardanija je bila i posle navodnog naseljavanja Slovena nastanjena
domorocima, precima Vlaha i Albanaca, a onda je, od 12. stoleća, osvajaju Srbi pod
Nemanjićima.34
Nasuprot ovoj propagandnoj delatnosti u oblasti arheologije, podržavanoj i usmeravanoj od
strane albanskih mentora, stoje objektivne, proverljive arheološke činjenice. Danas može mnogo
toga pouzdanog da se utvrdi o arheologiji područja Metohije i Kosova, gde su bez uspeha traženi
dokazi o poreklu Kosovara od Ilira, a sprečavana istraživanja 6-12. stoleća. Na simpozijumu

34 Zato je predvidljiva namera Albanaca da u neposrednoj budućnosti zauzmu dolinu Južne Morave sa Vranjem,
Bujanovcem, Preševom i opštinama istočno od Morave, dolinu Jablanice sa Medveđom i Lebanima, doline
gornjeg Vardara sa Skopljem i Kumanovom. To su sve oblasti nekadašnje Dardanije antičkog doba.Sledeća
propagandna faza, za 21. stoleće, biće da su Bošnjaci (Srbi muslimani) zapravo Iliri, da su Albanci u Albaniji
potomci Latina i pravoslavnih Grka, a tzv. Kosovari da su potomci Dardanaca. Cilj je, kako se čini, obnavljanje
nekadašnje arhiepiskopije Prve Justinijane, pod okriljem Rima.

49
„Iliri i Albanci" održanom u SANU 1988, iznete su ozbiljne, bogato dokumentovane studije po
ovim pitanjima. Danas se one u izvesnoj meri mogu dopuniti novim objavljenim arheološkim
podacima. Tu pre svega mislim na katalog izložbe Arheološko blago Kosova i Metohije održane
u SANU 1998. Pored toga raspolažemo savremenim tumačenjima, zasnovanim na novim ili
davno objavljenim arheološkim podacima.
M. Garašanin je pretpostavio da se poreklo Ilira može videti u Cetinskoj kulturi (1988:
22-26). To je eneolitska ili bronzanodobna kultura, raširena duž jadranskog primorja, sa
granicama u unutrašnjosti približno na pravcu Elbasan - Pljevlja - Sarajevo - Šipovo - Nin.
Prepoznatljiva je po tumulima sa biritualnim sahranjivanjem i obredno lomljenom grnčarijom
osobenog ukrasa. Ovaj obred sahranjivanja može se pratiti na istom području do prvih stoleća
naše ere. Razbijanje posuda korišćenih za pogrebni obred osobeno je za Slovene (trizna). Za
ovim slojem usledilo bi, po Garašaninu, naseljavanje nosioca kulture polja sa urnama, pre svega
na zapadu dinarske oblasti i u slivu Morave, tako da dolazi do mešanja stanovništva različitih
pogrebnih obreda. U Bronzanom dobu obrazuje se Brnjička kultura, osobena za Kosovo,
jugoistočnu Srbiju u severnu Makedoniju, odnosno za buduće područje Dardanaca (Ljuci 1998;
Tasić 1998: 152-158). Za nju je osobeno spaljivanje pokojnika i njihovo sahranjivanje u urnama,
a retki su sahranjeni pokojnici. U Metohiji je obrnuto, preovlađuje sahranjivanje pokojnika u
Bronzanom dobu, ali se misli da je i to područje Brnjičke kulture.
U Starije gvozdeno doba M. Garašanin (1988: 27-72, karte 2 i 4) izdvaja užu oblast isključive
upotrebe tumula, koju pripisuje Glasinačkoj kulturi, i čini se „pravim" Ilirima (između reka Mati,
Ibra, Jadra, Neretve i Jadrana). Međutim, danas znamo da i na tom području ima sahranjivanja u
poljima sa urnama, što pokazuje da nema razloga za razdvajanje ovog područja od onog
zapadnog. Time se ni zemlja Ilira ne može razdvojiti od zapadnih oblasti, u kojima je češće
spaljivanje pokojnika i njihovo sahranjivanje u takozvanim poljima sa urnama. Pored toga, nije
ubedljivo uključivanje južne Albanije u izvornu ilirsku oblast na osnovu retkih tumula, jer su
tumuli izuzetna pojava i na Kosovu. N. Tasić smatra da se Iliri, naglašene stočarske privrede, šire
na Metohiju od 6. stoleća stare ere, a donekle i na Kosovo koje drže Dardanci; njihove kulture se
upadljivo razlikuju (1998: 162-224).
Za pitanje teritorija Ilira i Dardanaca naročito je važno Mlađe gvozdeno doba, jer je to epoha
o kojoj raspolažemo i pisanim podacima. Na žalost, za Kosovo i Metohiju ne raspolažemo
sintezama o istovremenoj arheološkoj kulturi područja, već samo o grčkoj keramici (Parović -
Pešikan 1998), što je neobično. Rasprave se još uvek vode oko pitanja da li su Iliri nastanjivali
manje više sav prostor između Jadrana i Dunava, ili je samo njihovo ime rašireno sa matičnog
područja do Dunava, od strane rimske administracije?. Ni M. Garašanin se nije duže zadržao na
analizi kraja gvozdenog doba, odnosno poslednjim stolećima pre Hrista. On je video granicu
između Ilira i Dardanaca između Metohije i Kosova (1988: 74- 75), mada je nekada zastupao
stav da su Dardanci nesumnjivo Iliri (1964). Razliku između Ilira i Dardanaca naročito je
podvukla F. Papazoglu (1988), ali je ustanovila, pomoću rimskih natpisa, da je i Metohija bila
uključena u provinciju Gornju Meziju odnosno Dardaniju (1969: 148-151). To možda ukazuje
da su Dardanci pred kraj stare ere potisli Ilire iz Metohije.
Osobenosti materijalne kulture pokazuju da se zaista područje od Jadrana do Dunava
povezuje nekim sličnim osobinama, na primer zaponima sa osmolikim petljama iz Mlađeg
gvozdenog doba. Tako je bilo i u vreme dominacije Kelta, do rimske okupacije, mada su i razlike
očigledne - u Panonskoj niziji se primenjuju ravna groblja sa urnama, a na dinarskom prostoru
preovlađuje sahranjivanje po humkama. Da se kultura tih prostora može povezati sa Slovenima,
pokazala je još 1981. K. V. Kasparova. Ona je ustanovila da je u Zarubinjeckoj kulturi prisutan
jak uticaj sa panonskog i dinarskog prostora, na osnovu nekih predmeta, pre svega zapona.
Zarubinjecka kultura nastaje oko kraja 3. stoleća pre Hrista kao nova pojava u Podnjeprovlju i
Polesju. Oko kraja 2. stoleća prerasta u Kijevsku kulturu 3-5. stoleća, nesumnjivo slovensku
(nosioci Kijevske kulture potom dolaze u srpsko Potisje u vreme Huna). Otkriće K. V.
Kasparove upotpunila su istraživanja P. Popovića, koji je pokazao da se „kopljasti" zaponi

50
osobeni za Ilire u 3-2. stoleću, od Belog Podrimlja preko Sarajeva do zapadne Neretve,
pojavljuju na području od Une na zapadu preko Posavine i srpskog Podunavlja do Timoka na
istoku, u 2-1. stoleću, odakle stižu do Dnjepra (1994, 1999); tamo su postali prepoznatljiva
osobenost Zarubinjecke kulture. To nesporno dokazuje da je stanovništvo predrimskog Ilirika
učestvovalo u obrazovanju slovenskih kultura, odnosno u etnogenezi Slovena.
Nije bez značaja ni okolnost da se u isto vreme, od 2-1. stoleća pre Hrista, na severnim
obodima Panonije i obroncima Karpata pojavljuju groblja spaljenih pokojnika pod humkama,
negde zajedno sa „ravnim" grobljima, kao u Zemplinu, groblju kasnog 1. s. e. - 2. st. n. e.
(Budinsky- Krička i Lamiova-Scmiedlova 1990). Zatim se u gornjem Potisju, na Karpatima i
gornjem tokovima Sireta, Pruta i Dnjestra, obrazuje kultura Karpatskih kurgana, koja će trajati
do Huna. U svom tom području i vremenskom rasponu, grnčarija delom pokazuje osobine
tračkog prostora, obično pripisivanog Dačanima i Getima, ali koji se može povezati i sa
Dardancima i sa Skordiscima. Međutim primena humki i neki predmeti ukazuju na ilirska
područja. Na osnovu nekih oblika grnčarije, položaja naselja, izgleda staništa i drugih pojava
sličnih mlađim kulturama istog tla, smatra se da je ova Kultura karpatskih kurgana Slovenska.
Isti predeli Karpata su potonje i sadašnje područje zemlje Bojka, odakle se, po Konstantinu
Porfirogenitu, Srbi doseljavaju u Vizantiju u vreme cara Iraklija. Za sada su najstarije izdvojene
arheološke osobine Srba gromile 4. stoleća, pogrebne obredne humke (Janković 1998: 130-132).
I dok arheološke osobine Srba odgovaraju naslednicima Cetinske kulture na ilirskom prostoru,
Zarubinjecka kultura, u kojoj se primenjuju „ravna" groblja, jedan je od naslednika Kulture polja
sa urnama Podunavlja, koja se iz Panonije raširila na druga evropska područja. Kroz pogreb na
prostoru koji se pripisuje Ilirima, u najširem smislu, vidimo dve složene tradicije, u kojima se
primenjuje spaljivanje i sahranjivanje, koje su se u izvesnoj meri prožimaju. Zato arheološko
određivanje etnonima „Ilir" mora za sada ostati otvoreno. Ali obe ove etničke komponente
arheoloških kultura dinarskog područja, koje se ovako ili onako povezuju sa Ilirima, nesumnjivo
učestvuju u etnogenezi Srba i Slovena.
Povod za povlačenje nekih nosioca arheoloških osobina Ilira preko Dunava do Dnjepra
tokom 3-1. stoleća pre Hrista, mogu biti samo keltski i rimski napadi. Kelti pustoše ilirska
područja u Posavini i Podunavlju u 4-3. stoleću. Od 3-2. stoleća Rimljani postepeno osvajaju
prvo jadransko priobalje, a zatim i unutrašnjost dinarskog prostora, i završavaju pokoravanje
ilirskih oblasti do Dunava oko smene era. Posle Panonskog ustanka 6-9. g., Rimljani su
desetkovali pobunjeno stanovništvo. To su bili razlozi da se deo takozvanih Ilira iseli na sever.
Stočari, sa kojima se obično povezuju tumuli, iseljavaju se prvo u pobrđa na severu Panonije,
slične predelima sa južne strane Save. Zatim se povlače na više karpatske prevoje, verovatno
zbog naseljavanja Sarmata u Potisju i širenja germanskih plemena sa zapada. Zemljoradnici, sa
kojima se obično povezuju „ravna" groblja, odselili su se još dalje, u Podnjeprovlje, verovatno u
više seoba i različitim pravcima.
Zato treba preispitati raširen stav o naseljavanju Slovena na Balkansko poluostrvo u 6-7.
stoleću. Naime, zbog zajedničkog slovenskog etnonima, prvi put zabeleženog u 5. stoleću,
nametano je shvatanje da su Sloveni nova etnička tvorevina. Ovde se ne mogu upuštati u složena
zbivanja tokom Velike seobe naroda, ali se mogu osvrnuti na neke lako proverljive arheološke
činjenice, koje na očigledan način pokazuju da ne treba olako prihvatati uobičajena tumačenja
pisanih izvora. Prvo, istraženo je više nalazišta 4-5. stoleća na dinarskom prostoru, koja su sa
jedne strane slovenskih osobina, a sa druge strane se mogu povezati sa domorocima, tzv. Ilirima.
To su obredne gromile iz Resanovaca i Crljivice, možda i okoline Konjica, podizane umrlim, vid
kulta predaka, uobičajen kod Srba do 12. stoleća. One se oslanjaju sadržajem i datovanjem na
slične tumule rimskog doba, sa pretpostavljenim sahranjivanjem nad humkom (Jovanović 1984:
73-78, 88-97). Druga vrsta svedočanstva je naselje nastalo na rimskoj vili kod Višegrada,
srušenoj u hunsko-germanskoj najezdi, sa grnčarijom koja sadrži osobine i slovenskih kultura
izvan rimskih prostora i osobine autohtone, ilirske grnčarije (Čremošnik 1970). Proizilazi da su
doseljenici, Sloveni, kulturno srodni domorocima koji nisu bili romanizovani. Postoji još čitav

51
niz arheoloških svedočanstava o seoskom stanovništvu Mezije, Panonije i Dalmacije koje
primenjuje stare pogrebne običaje, tradicionalna staništa i grnčariju, odnosno koje nije bilo
romanizovano do Velike seobe naroda, kada su Latini napustili ove predele.
Druga faza Velike seobe naroda odigrala se u 6. stoleću, da bi se navodno završila
naseljavanjem Hrvata i Srba u vreme cara Iraklija. Pravo svetlo na ova zbivanja baca okolnost da
su u nizu vizantijskih tvrđava nađeni ulomci slovenske grnčarije iz vremena pre njihovog
napuštanja ili uništenja, a uz njih i grobovi hrišćanski sahranjenih Slovenki. Skeleti sahranjenih
monaha 6-17. stoleća u manastiru Tvrdošu kod Trebinja, među kojima i oni hercegovačkih
mitropolita, pripadaju dinarskom antropološkom tipu (Mikić 2001), a ne može biti sumnje da su
oni bili Srbi. U Caričinom Gradu kod Lebana, gde se nalazilo sedište arhiepiskopije Severnog
Ilirika, nađen je slovenski ženski nakit poznog 6. stoleća, kao i grnčarija, koji ukazuju da su tada
najmanje polovinu stanovništva ovog prestonog vizantijskog grada mogli sačinjavati Sloveni
(Janković 2004a). Ovakvih primera ima još. Zato je jasno da su toponime rimskog doba, kao što
su Skupi - Skoplje i Nais - Niš sačuvali Sloveni (Srbi), a ne Vlasi ili Albanci, kako je
pretpostavio K. Jireček.
Ovde još treba podsetiti na arheološka svedočanstva o dobu 9-12. stoleća na Kosovu i u
Metohiji, gde se danas šire Albanci, tvrdeći da su tu autohtoni, iako su postali većinsko
stanovništvo na tom prostoru pogromom Srba i pod pritiskom velikih sila. Arheologija raspolaže
podacima o nekoliko istraživanih grobalja sa pratećim inventarom (nakitom) i više crkava.
Nesumnjivo srpskoj kulturi pripadaju gromile pod Šarom, koje se moraju vrlo široko datovati
između 6. i 9. stoleća (Janković 1998: 20-21). Devetom stoleću pripadaju naušnice iz uništenih
grobova Čečana kod Vučitrna (Jovanović 1977), kao i deo krčaga sa glagoljskim zapisom iz
istog grada (Tomović 1991). Naušnice sa središnjom lunulom između tri jagode iz Čečana deluju
kao osobene za srpsko zlatarstvo. One su nađene i u groblju u Matičanu kod Prištine iz 10-11.
stoleća (Jovanović i Vuksanović 1981). Najstarije srednjevekovne crkve su Svetih Apostola u
Pećkoj Patrijaršiji (Čanak - Medić 1995: 24-29), sagrađena verovatno u 7. stoleću, možda na
starijim temeljima, i Studenica Hvostanska, gde je na srušenoj bazilici ranovizantijskog
manastira podignuta nova crkva u 7-8. stoleću (Janković 2007: 130-137). One po tipu osnove
odgovaraju graditeljstvu Dalmacije, što pokazuje da je Metohija bila u sastavu tadašnje srpske
države. Mlađe su crkve Sveta Tri Jerarha u Dečanima, Bogorodica Ljeviška i bazilika u Sočanici,
koje se moraju povezati sa dobom bugarske vlasti u 9-10. stoleću i uspostavljanjem zapadne
arhiepiskopije tada pod bugarskim patrijarhom, između 864. i 971. godine (Janković 2004b;
2007: 220-225).
Upadljivo je da su pod Nemanjićima stare crkve u Metohiji obnavljane, a na Kosovu su
iznova građene. Tako su u Metohiji obnovljeni episkopski hram Bogorodice Ljeviške u
prvobitnom obimu, u Dečanima je uz hram Sveta Tri Jerarha sagrađen velelepni manastir, u
Studenici Hvostanskoj je uspostavljena episkopija u starijem manastiru, a u Svetim Apostolima
u Peći, gde je abdicirao veliki župan Stefan Nemanja, uspostavljeno je sedište arhiepiskopije i
potom patrijaršije. Na Kosovu su Nemanjići iz temelja obnavljali crkve, kao u Gračanici, gde je
prvo na mestu bazilike 11. stoleća sagrađena manja a zatim crkva veća od prvobitnog hrama.
Čini se da bi takav slučaj mogao biti i u Banjskoj. Sadašnji hram u Lipljanu je manji od stare
episkopske bazilike; bazilika u Sočanici je ostala zapuštena, a i Stara Pavlica je ostala
zanemarena darovima. Zato se postavlja pitanje ko je rušio crkve na Kosovu u 12. stoleću.
Kosovo jeste bilo ratno poprište između Vizantije i Srbije, ali zar bi i jedni i drugi rušili crkve?
Međutim, nekom novodoseljenom plemenu iskonske svetinje ništa nisu značile. Kao i danas.

Bibliografija

J. Belošević 1980: Materijalna kultura Hrvata od 7-9. stoljeća, Zagreb.

52
N. Bodinaku 1983: Kultura e varrezes se hershme mesjetare shqiptare ne luginen e siperme te
vjoses
te rrethit te permetit, Iliria 1, 241-250. Budinsky-Krička i Lamiova-Scmiedlova 1990 A
late 1st century B.C. - 2nd Century A.D. Cemetery
at Zemplin, Slovenska Archeologia XXXVIII-245-359. J. Werner 1950:
Slawische Bugelfibeln des 7. Jahrhunderts, Reinecke-Festschrift, Mainz.
1983: Neue aspecte zum awarischen Schatzfund von Vrap, Iliria 1, 191-201. M. Garašanin
1964: Istočna granica Ilira prema arheološkim spomenicima, u Simpozijum o teritorijalnom i
hronološkom razgraničenju Ilira u praistorijsko doba, ur. A. Benac, Centar za balkanološka
ispitivanja, Sarajevo, 135-150, 166-175.
1988: Nastanak i poreklo Ilira, u Iliri i Albanci ur. M. Garašanin, Beograd, 9-80. Đ.
Janković 1998: Srpske gromile, Beograd.
2004a: The Slavs in the 6th Century North Illyricum, Glasnik SAD 20, 39-58. 20046; O
Crkvi Raške doba pre Nemanje, Glasnik SAD 20, 63-68. 2007: Srpsko Pomorje od 7. do 10.
stoleća, Beograd. K. Jireček 1962: Romani u gradovima Dalmacije toom srednjega veka,
Zbornik Konstantina Jirečeka II ur. G. Ostrogorski, Beograd.
A. Jovanović 1984: Rimske nekropole na teritoriji Jugoslavije, Beograd.
V. Jovanović 1977: Uber den fruhmittelalterlichen Schmuck von Čečan auf Kosovo,
Balcanoslavica 5, Prilep, 128-145.
V. Jovanović i Lj. Vuksanović 1981: Matičane, necropole sud-slave de Xe et XIe siecle, Priština
- Beograd.
Gj. Karaiskaj 1976: Germimet Arkeologjike te viteve 1974-1975, Symize, Iliria 6, 350-352.
1980: Gradishta e Symize ne periudhen e vone antike dhe mesjete, Iliria 9-10, 171-210. K.
V. Kasparova 1981: Rolv gogo-zapadnmh svazei v processe formirovana zarubineckoi
kuvturm, Sovetskaa arheologia 1981 2: 57-78. D. Komata 1980: Varreza arberore e
Shurdhaut (Rrethi i Shkodres), Iliria 9-10 (1979-1980), 105-121. K. Ljuci 1998: u Arheološko
blago Kosova i Metohije od neolita do ranog srednjeg veka, ur. N. Tasić, Galerija SANU 90,
Beograd, 120-144.
B. Malenko 1976: Novi arheološki naodi na lokalitetite „Kozluk", 2Gabavci" i „Sv. Erazmo",
Macedoniae acta archaeologica 2, Prilep, 219-234. N.
Malcolm 1998: Kosovo. A Short History, Macmillan,
London.
Ž. Mikić 2001: Antropološki sadržaj crkve Uspenja Bogorodice u Tvrdošu, Vestigatio vetustatis
Aleksandrini Cermanović - Kuzmanović od prijatelja, saradnika,učenika, ur. M. Lazić,
Beograd, 311-318.
A. Milošević 1995: Komanski elementi i pitanje kasnoantičkog kontinuiteta u materijalnoj
kulturi ranosrednjovjekovne Dalmacije, u Etnogeneza Hrvata, Zagreb, 97- 104. F.
Papazoglu 1969: Srednjobalkanska plemena u predrimsko doba, Centar za balkanološka
ispitivanja, Sarajevo 1969.
1988: Ilirska i dardanska kraljevina, u Iliri i Albanci, ur. M. Garašanin, Beograd, 145- 171.
B. Popović 1988: Albanija u kasnoj antici, u Iliri i Albanci, ur. M. Garašanin, Beograd, 201-
250.
P. Popović 1994: Lanzenfibeln des Westbalkans und der Donauniederung, Balcanica 25-1,
Belgrade, 53-71.
1999: The Scordisci and the Bastarnae, Le Djerdap - Les Portes de fer a la deuxieme moitie
du premier millenare av. J. Ch Jusqu'aux guerres daciques, ed. M. Vasić, 47-54. F. Prendi
1980: Nje varreze e kultures arberore ne Lezhe, Iliiria 9-10, (1979-1980), 123-170. G. Tomović
1991: Glagoljski natpis sa Čečana, Istorijski časopis 37, Beograd (1990), 5-18.
H. Spahiu i D. Komata 1975: Shurdahah (Sarda), La cite Albanaise medievale fortifiee, Iliria 3,
265- 338.
B. Ferjančić 1988: Albanci u vizantijskim izvorima, u Iliri i Albanci, ur. M. Garašanin, Beograd,
285-352.

53
M. Čanak - Medić 1995: Arhitektura prve polovine XIII veka, II, Beograd.
I. Čremošnik 1970: Istraživanja u Mušiću i Žabljaku i prvi nalaz najstarijih slavenskih naselja
kod nas, Glasnik Zemaljskog muzeja 25, Sarajevo 45-117.

Milan Ristanović
ALBANCI - ETNIČKA I LINGVISTIČKA ZAGONETKA

Balkan nikad niko nije uvrstio u velike enigme čovečanstva. A, po kriterijumu objektivne
naučne odgovornosti ta kvalifikacija nikako ga ne bi mogla mimoići.Uostalom, i Homerove
poeme, koje se s pravom ubrajaju u velike enigme, nastale su na tom Balkanu.
Uobičajeno je da se Balkan smatra delom Evrope što je tačno samo u geografskom smislu. Po
istorijskom kriterijumu pravilnije bi bilo Evropu nazvati delom Balkana. Pisac ovih redova
svojevremeno je objavio članak pod naslovom "Balkan-kolevka evropske civilizacije". A to je
činjenica koju najnovija arheološka otkrića besprekorno potvrđuju.
Već više od dva veka Evropa Balkan naziva "buretom baruta", a kao argumentaciju navodi
"činjenicu" da su veliki evropski ratni požari potpaljeni na Balkanu. A pritom se skriva činjenica
da je ta ista Evropa najčešće bila podmetač požara. Najveću zasluga za takav naučni tretman
jednog geografskog područja ima takozvana "nordijska nauka", a pre svega austrijska i nemačka.
Po njoj Balkan je nekakav Jugoistok Evrope na kome žive nekakva, primitivna, međusobno
zavađena plemena, pa je civilizovana Evropa prinuđena vrlo često da ta plemena "dovodi u red".
Nemački termin "Sud-Est" za područje Balkana bio je naročito omiljen u doba nacizma. Pa
tako je Oberkommando der Sud-Est, kojim je komandovao ratni zločinac Fon Ler kao svoje
sedište izabrao Beograd, kao centar Balkana. Posle poraza nacističke Nemačke, Balkanu je
vraćen njegov izvorni naziv ali ne za dugo: Jugoistok, prema nemačkoj terminologiji, danas
upotrbljava čitava Evropska Unija. Po toj kvalifikaciji ta ista ujedinjena Evropa Balkan smatra
svojom primitivnom provincijom u kojoj je, posle razbijanja SFRJ, stekla "istorijsko pravo" na
"uvođenje reda" koje se vrši institucionalno.
Srpskoj naciji ta Evropa, stalnim pritiscima i ucenama uporno i nemilosrdno sve više
smanjuje životni prostor jednom narodu, koji je, po svim istorijskim, strateškim i geografskim
kriterijumima istinski centar Balkana.
Termin "Jugoistok" pokazuje pre svega pripadnost Evropi, ali nikako ravnopravnu pripadnost
zajednici evropskih nacija, nego isključivo tretman naroda drugog reda, koji mora "zaslužiti"
članstvo u toj zajednici, kao neko ko joj, po prirodnom poretku stvari nikako ne pripada.
Takvo ponašanje jedne moćne ekonomske grupacije pokazuje nezrelost njenih vođa u
kritičnim periodima današnje istorije, kada je čovečanstvo krcato moćnim sredstvima uništenja i
razaranja. Niko od tih vođa nema viziju sutrašnjice, koja bi mogla biti sumorna i strašna, čak i
bez velikih ratnih sukoba. Takozvana međunarodna zajednica, danas očigledno nema prečeg
posla u svojoj kući, nego što je pitanje Kosova. Oko toga "globalnog" pitanja ona angažuje
ogromne ekonomske i političke snage. Kosovo je danas ortocentar svih "nesreća" koje pritiskaju
čovečanstvo. Dovoljno bi bilo da Srbija prizna nezavisnost nove države na svojoj teritoriji, pa da
u svetu, a pre svega u Evropi zavlada mir i blagostanje. A servilno i podvorničko ponašanje
međunarodne zajednice, a pre svega Evropske Unije, bazira se upravo na netačnim i lažnim
predstavama o području Balkana koje je Evropska nauka stvarala o tom području.

54
 Mi smo o knjizi o Odisejevim putovanjima po Jadranu posebno poglavlje posvetili
evropskom naučnom primitivizmu pod naslovom "Naučni imperijalizam".Posledice
Šlimanovog "otkrić^" Troje traju čitava dva stoleća.Posledice "šlimanizacije" Balkana najviše će
koštati evropsku nauku, a verovatno i mnoge evropske nacije.
Vrhunac gluposti takozvane "nordijske nauke" a pre svega nemačke, jeste stereotip o "buretu
baruta", čije povremene eksplozije izazivaju velike svetske potrese "sa kolateralnim štetama",
što prestavlja podmuklu umišljenu podvalu, koju veliki istorijski događaji potvrđuju: nikada ni
jedan balkanski narod nije krenuo u osvajanje evropskih teritorija, dok je ta ista Evropa tokom
čitave istorje nastrla na Srbiju sa osvajačkim namerama. Srbija je "krivac"za izbijanje I svetskog
rata, jer su Srbi ubili okupatorskog prestolonaslednika. A "kriva"je i za početak II svetskog rata.
"Nordijska nuka" se spotiče na netačnoj proceni istoriskih događaja, ali ona to ne čini
slučajno. Namerno zamenjivanje dželata i žrtava, ona je preuzela od Amerike prilikom agresije
na Srbiju 1999. godine, kada je žrtve agresije proglasila "kolateralnom štetom".
Mržnja prema Srbiji prestavlja istorijski fenomen: najmoćniji evropski i američki mediji vode
otrovnu kampanju.
BALKAN-PLANETARNA ENIGMA

Pojam "velike enigme", koji smo obilato koristili u našim radovima o Homerovim poemama,
podrazumeva pojave za koje nauka nije našla nikako prihvatljivo nučno rešenje (Atlantida,
Bermudski trougao, Maću-Pikću, Puka Pukara ...). Mi smo po prvi put u velike enigme uvrstili
Homerove poeme, koje se vezuju za balkaske prostore, što u našem slučaju ima posebno
značenje.
Mi Balkan, po prvi put proglašavamo velikom enigmom, zbog neobjašnjivih pojava uočenih
na tom području. U osnovi pojave, koja Balkan ignoriše kao region velikih enigmi, stoji veliko
nepoznavanje njegove geografije, istorje, etnografije, pa čak i nekih iracijonalnih pojava. Balkan
je sve do skorašnjeg doba bio "gluvo doba ist^rije", kako se izrazio jedan naučnik. Naučna
diverzija, koju je napravio H. Šliman "otkrićem" Troje na maloazijskoj obali, dovela je u zabludu
čitave generacije homerologa. A to je zabluda koja traje.
Prof. Mozes Finli je svojim sjajnim radovima učinio smešnim, ne samo Šlimana, nego i
čitavu "nordijsku" nauku. Njegovo delo "Svet Odisejev" (The World of Odysseus), u normalnim
prilikama moralo mu je doneti Nobelovu nagradu, koju nikad dobio nije. On je čak proglašen za
naučnog "jeretika", a "kriv" je bio što je razorio naučnu zabludu o Šlimanovom "otkriću".
Konačan udarac zabludi i iluziji o Balkanu "nordijska nauka" je pretrpela genijalnim
otkrićem lokaliteta "Lepenski Vir", kao i otkrićima prof. Radivoja Pešića u oblasti lingvistike.
Velika otkrića srpskih naučnika razdrmala su i otreznila svetsku nauku, pa se ortocentar naučnog
interesovanja za velike enigme naglo premešta upravo na "primitivni i zaostali" Balkan. Poraz,
koji je "nordijska nauka" doživela, još uvek se vešto prikriva "ledenom šutnjom", kao što se
izrazio nobelovac Šarl Riše 1913. godine.
Otkriće "Lepenskog Vira" na oštar način je istaklo u prvi plan istorijsku dilemu o seobama i
pokretima velikih skupina naroda.Prof. R. Pešić je konačno raspršio lažnu teoriju o
"beznačajnim narodima", koji su kao primitivni stočari sa azijskih prostora stigli na granice
velikih imperija. Otkrića prof. Dragoslava Srejovića i njegovih sledbenika su, po prvi put u
istoriji, postavila etnički princip o starosedeocima i došljacima kao vrhunski kriterijum u
raspoznavanju masovnih pokreta naroda sa jednog prostora na drugi, što je izazvalo veliko
interesovanje naučnika u svetskim razmerama. Ta otkrića su silno uzdrmala birokratsku tvrđavu
evropskih humanističkih nauka. Ta ustajala naučna oligarhija, koja drži u informativnom ropstvu
pre svegu svoju naučnu javnost, odjedanput je uznemirena činjenicom, da naučnici jedne male
balkanske zemlje razaraju njihove lažne slike. Ta činjenica izaziva gnev i neprijateljstvo prema
srpskom narodu. Neprijateljski odnos Evrope prema Srbiji bazira se na mržnji i ljubomori, koja
potiče pre svega iz naučnih "tvrđava", jer je sprega nauke i politike na evrpskim prostorima

55
ostala tvrda činjenica kroz celu istoriju. Epohalna otkrića srpskih arheologa i njihovih sledbenika
odjedanput su otkrila svetskim istraživačima neverovatan fenomen, da na balkanskim
prostorima postoje lokaliteti stari i više hiljada godina.
Po čitavom području Dinarida razasuti su neki rudnici i neka groblja, koja lokalno
stanovništvo naziva "grčkim rudnicima i grčkim grobljima" - baš u krajevima gde grčka noga
nikad nije kročila. U Bukovici kod Čajniča zna se tačna lokacija dva rudnika, čija se starost
procenjuje na nekoliko hiljada godina.
Mnoge zagonetke, koje izazivaju našu neodoljivu radoznalost na balkanskim, a pre svega na
dinarskim prostorima, izazivaju vidljivi ostaci prohujalih civilizacija. Naime, po prostorima
Južnog Jadrana uočavamo masovnu pojavu velikih kamenih gomila, koje narod zove "velike
nabače". Postoji uverenje da su to grobovi u kojima su sahranjeni lokalni velikaši. Jednu od njih
u Maloj Grudi otkopala je Maja Parović-Pešikan.
Dve velike "nabače" na brdu Šušanj kod Bara, po mišljenju naučnika, morale bi biti grobovi
Kadma i Harmonije, što svedoče mnogi hroničari. Kult feničanskih državnika priznaje i Srpska
Pravoslavna Crkva.
Posebnu naučnu radoznalost izazivaju "stećaci". Jedan neobičan primerak se nalazi u
kanjonu Ćeotine u seli Tatarovinama, gde nikad nijedan bogumil nije kročio, pošto u narodu
vlada verovanje da je to mesto "katilska zemlja" koju su izbegavali i Srbi i Turci uprkos njenom
bogatstvu. Priča se, naime, da je "nešto" poklalo Tatare (72 čeljadi) koje je tu naselio, po
završetku na Drini ćuprije Mehmed-paša Sokolović.
Povlenska kugla sa zagonetnim znacima težine oko 50 t ostaje trajna enigma.

BALKANSKA ETNIČKA KOŠNICA

Izučavajući Homerove poeme, mi smo zaključili da velike enigme nije moguće rešavati
klasičnom metodologijom, jer svaka za sebe zahteva metodološki pristup upotrbljiv samo za taj
konkretni slučaj. Mi smo, originalnom metodologijom, u proučavanju Odisejevih putovanja
skratili postupak, upotrebom egzaktnih nauka. To su metode: metoda uzročno-posledičnih veza,
metoda podudarnih slika, metoda uzvratne potvrde, zakonitost elementarne logike.
Francuski akademik i pisac Žak Ogard zapisao je ovu sentencu: "Balkan liči na košnicu
raznorodnih pčela koje nemaju zajednicu maticu". U prirodi, pčele u istoj košnici rade isti posao,
što se događa i na Balkanu. Za razliku od pčela, balkanski narodi se često međusobno kolju -
fenomen koji nauka još nije objasnila. Pojava se zakonito manifestuje.
Čak i kad bi bio kompetentan da odgovori na uzroke ove pojave, pisac ovih redova bi to
radije prepustio kompetentnijim autorima.

ETNIČKA SLIKA BALKANSKOG REGIONA

Veliki srpski etnolozi, Cvijić, Vlahović i Erdeljanović stekli su svetsku slavu proučavanjem
etnologije Balkana. Njihovi sledbenici su nastavili njihovo delo i tu im se ništa ne može
prigovoriti. Pa, ipak, niko od njih nikad nije postavio pitanje kvaliteta njihovih istraživanja, jer
za to nije imao potrebe.
Erdeljanović, na primer, putuje od plemena do plemena i zapisuje ono što je čuo. Luburić, na
primer, i taj posao obavlja prilično neodgovorno. Zapisujući imena bratstava i plemena,
Erdeljanović nigde nije rekao kako izgleda taj narod i kojoj rasi pripada. Neverovatno čudna
imena ne izazivaju njegovu pažnju. On, doduše, ponegde zaključi da to bratstvo nije slovenskog
porekla. On jednostavno registruje neobične toponime, ali ih ne komentariše.

56
 Kao geograf, on nije imao obavezu da se upušta u poreklo toponima, ali kao etnolog, mogao
je, barem u fusnoti, da rekne koju reč više. Njima se, narvno, ne može zameriti, jer komparativna
lingvistika, u njihovo doba bila je skoro nepozanata disciplina. Radovi, koje su krajem XIX i
početkom XX veka objavljivali evropski lingvisti, teško se mogu svrstati u fond komparativne
lingvistike. Bilo kako bilo, njihov doprinos etnologiji i lingvistici balkanskog regiona sasvim je
beznačajan. Inače, to su discipline u kojima "nordijska nauka" nema vidljivih rezultata čak ni na
svome sopstvenom prostoru.
Etnička slika Balkana predstavlja, nesumnjivo svetski fenomen. Jer, nigde na planeti ne
postoji tolika koncentracija raznorodnih etnički grupa i pojedinaca po jedinici prostora. Po tom
kriterijumu, Balkan je svetski rekorder. Sve je zagonetno: i rasna pripadnost, i poreklo i jezici.
Nije samo čudo postojanje velikog broja jezika i njihovog porekla, koliko njihova nesličnost,
ljubomorno čuvana autonomija i odbojnost prema susedima. Svaka skupina takođe ljubomorni
čuva svoje veliko folklorno blago, često prilično neuspešno.
Mi smo, u dugogdišnjim istrživanjima a uz primenu komparativne metodologije utvrdili da u
zatvorenim etničkim enklavama žive pripadnici sve tri ljudske rase, pa čak i neke potpuno
neidentifikovane fizionomije. Etničke skupine, koje su iščezle u etnčkom čišćenju, ostavile su
tragove do današnjeg dana. Mi ne znamo kako su se pripadnici japanskog naroda našli na
prostoru Crne Gore i Hercegovine, ali se japanske fizionomije tamo uočavaju golim okom.
Naširoko je poznato da su pivljanski Baucali i kolašinski Šćepanovići "čisti Japanci". Mnoga
bratstva u Pivi, koja nose normalno slovensko prezime, obično ne pripadaju beloj rasi. Pojedina
bratstva u okolini Pljevalja, Čajniča i Foče imaju obično i zagonetno ime i zagonetnu boju kože.
Oni liče na neke potpuno nepoznate individue.
Taj fenomen nije izmakao pažnji Iva Andrića. Evo kako on opisuje pripadnike jedne etničke
skupine iz okoline Višegrada: "Sve u Olujacima raste dobro osim ljudi. Olujački čovek je onizak,
krivih nogu, širokih ali nepravih leđa, nesrazmerno dugih ruku, široka lica sa spljoštenim nosom,
sa crnim mali očima, bezizrazna, ali uporna pogleda, velikog vrata koji je pri dnu proširen, tako
da sa trupom čini nerazdvojnu celinu. Njih je u čaršiji lako prepoznati među stotinama seljaka...
Oni su poznati kao sumnjičavi i tvrdi ljudi, koji malo govore, retko pevaju, uvek rade i stalno
stiču. Pored toga, postoji i verovanje da sve što se rodi u Olujacima mora biti obeleženo...".
Na pitanje da li je ta slika samo uspešna metafora Andrić je doslovce odgovorio: "Ne, ja sam
potpuno verno i objektivno opisao ono što sam očima video".
Mešoviti rasni brakovi vrlo sporo menjaju urođene rasne fizionomije.To je, naravno posao za
nadahnutog antropologa i genetičara. Rasni tragovi u pojedinim bratstvima čuvaju se čak do
trećeg kolena.
Otkrića koja smo prethodno izložili ne zahtevaju nikakve posebne naučne dokaze, jer se
njihova istinitost može utvtditi golim okom. Antroplozi i etnolozi ne treba da daju odgovor na
pitanje da li je to tako, nego zašto je to tako. Takve pojave obavezno zahtevaju ekipni i timski rad
po multidisciplinarnoj metodologiji. Dugogodišnjim posmatranjem, mi smo utvrdili da u
regionu Zapadnog Balkana žive i danas izolovane skupine ovih naroda: Japanaca, Kineza,
Mongola, Gruzina, Jermena, Turaka, pa čak i fizionomija koje je sasvim nemoguće definisati.
Andrić Olujake naziva "ljudskim nakazama" - termin koju nauci ne priliči, mada nije netačan.
Ove etničke skupine govore srpskim jezikom a najbrojniji su pravoslavci.Pošto se nadamo da
ćemo uskoro ova istraživanja objaviti u vidu naučne studije, ovde bismo to kzivanje skratili.
Bilo bi čudo ako bi lingvistika potvrdila naše nalaze, a ona to, zaista i čini.U pojedinim
slučajevima, naročito kad su u pitanju toponimi i antropnimi, čak i lingvistika pokazuje svoj
nemoć. Direktor UNESCO-a, Japanac Koićiro Macura ne veruje da na Balkanu živi povelika
skupina belaca koji nose njgovo prezime. Cupare u pljevaljskom kraju nisu Japanci ali Cupara je
japansko prezime. Za prezime Bukumira ne znamo poreklo, ali upadljiva sličnost sa japanskim
prezimenom Nakamura. Bataruga je takođe japanska reč, a to je ime jednog iščezlog naroda u
pljevaljskom kraju.

57
 Naša nauka o ovim pojavama ima samo mutne nagoveštaje, a evropska nikad za njih nije ni
čula. Uostalom, niko nije pozvaniji od srpskih i japanskih lingvista da ove pojave
multidisciplinarno istražuju.

ALBANSKA ETNIČKA OAZA

Termini "Albanija" i "albanski" nemaju nikakvog uporišta u istoriji. Kavkaska Albanija, koja
je nekad postojala u današnjem Azerbejdžanu, sa ovim terminom nema nikakve veze. To su, kao
što je poznato, politički termini nastali stvaranjem jedne države. Uobičajeno je da se ime države
pravi po imenu naroda, što, u ovom slučaju predstavlja izuzetak. Albanci svoju zemlju zovu
"Šćipnija" a narod "Šćiptare". Tuđinski naziv je isforsiran, sa vidljivom namerom. U SFR
Jugoslaviji postojala je obaveza da se Šiptari, a pre svega oni na Kosovu, nazivaju Albancima.
Prevedeno na razumljiv jezik, hoće da se poruči, kako na Kosovu i u Albaniji živi isti narod, što
je potpuno netačno. Čak ni dve etničke grupe u samoj Albaniji, Gege i Toske nisu isti narod.
Njihovo poreklo nije isto, a i dijalekti su im različiti. Razlike između Albanaca i takozvanih
Kosovara još su vidljivije: neki istraživači veruju da su to dve različite etničke skupine.
Namera da se stvori velika Albanija sa centrom u Prištini pokazuju istorijsku zakonitost:
ideju za stvaranje velike države obično pokreću mali narodi. A u ortocentru te ideje stoji
kompleks niže vrednosti. Današnje doba jeste doba udruživanja naroda i država, a pokušaj
razaranja već postojećih država nosi ogromne rizike. Toj ideji rok upotrebe je već istekao. Ideju
o otkidanju delova već priznate države podstiče načelo "divide et impera", kome je takođe rok
upotrebe istekao. Podrška koju zlonamerne snage takozvane "međunarodne zajednice" pružaju
separatistima, biva obično kratkog veka, posle koga mali narod ostane izolovan i napušten. Tu
mudrost albanske vođe na Kosovu nikada nisu shvatile.

ILIRSKA "VEZA" I POREKLO ALBANACA

Ideju da su Albanci direktni potomci Ilira lansirao je komunistički režim Envera Hodže, već
pedesetih godina prošlog veka. A pred evropsku naučnu javnost zvanično je istaknuta 1962.
godine na naučnom skupu u Firenci pod nazivom Settimo Congresso internazionale delle
scienzie onomastiche.
I nije čudo što je tu ideju lansirao jedan režim tvrdog komunizma, ali je čudo što ju je
evropska naučna javnost na tom skupu dočekala sa simpatijom i podrškom. Protagonisti su
doživeli pohvale zbog doprinosa naučnoj evropskoj javnosti. Radovi su uskoro prevedeni na
evropske jezike i na taj način ušli u naučne ublikacije, u medije i u javnost. A to je praktično
značilo podršku evropske demokratije jednoj tvrdoj diktakuri, koja je, pored ostalog, porušila
sve bogomolje i vratila društvo u feudalno doba, koje je ostalo sve do današnjeg dana.
Poruka da je jedan mali narod direktni potomak velike balkanske ilirske skupine naroda
podrazumevalo je njegovu starost od više hiljada godnina.A to mu, navodno daje istorijsko pravo
da okupi sve sunarodnike u jednu zajedničku državu.Ideja o "velikoj" Albaniji koja se je ranije
stidljivo nagoveštavala, sad je skoro ultimativno postavljena pred međunarodnu zajednicu.
Praktična akcija vođena je u nekoliko faza. Parola "Kosovo-republika" značila je prakično
odcepljenje od Srbije. Cilj je, naravno, bio da ta republika bude ravnopravna sa ostalim
"zbratimljenim republikama" u SFRJ. A to je podrazumevelo preuzimanje svih poluga državne i
ekonomske vlasti i etničko čišćenje "nealbanskog" stanovništva. A zatim - zahtev za priznavanje
nezavisnosti.
U svim fazama kosovski feudalci su imali punu podršku Evrope i Amerike, kao i svih
republika komunističke strukture u SFRJ. Razbijanjem SFRJ, praktično su se stekli uslovi za

58
nezavisnost te pokrajine, a konfrontacija oko tog problema napravila je od Evrope "bure baruta",
kome problem Kosova služi kao fitilj.
Danas Evropa liči na onu iz 1939. godine, sa nacističkim ultimatumom "vratite nam Sudete,
pa neće biti rata". Sudeti su vraćeni, a i rat nije izbegnut. Kosovo je danas nova Sudetska oblast,
a budućnost Evrope sumorna: šiptarskim feudalcima biće vraćeni "Sudeti" a ni rat neće biti
izbegnut.
Veliki mudrac i humanista, predsednik Italije, Sandro Petini izrekao je veliku istinu, koja je
nažalost zlokobna: "svako oružje koje je napravljeno bilo je upotrbljeno". Iste iluzije kao i 1939.
godine vladaju i danas: pa valjda će se to nekako rešiti, a da rate ne bude... Daj Bože.

STVARNO POREKLO ALBANSKOG ETNOSA

Takozvano "ilirsko poreklo Albanaca" svodi se, u stvari, na tvrdnju da je dete starije od
roditelja. Sve arheološke iskopine u Albaniji su ilirski lokaliteti. A tu se sad postavlja istorijsko
pitanje starosedelaca i došljaka, koje albanski naučnici namerno zamagljuju. A to pitanje se
nikako ne može zaobići..Kao što su, manje-više, svi migranti na balkanskim prostorima zatekli
starosedeoce, ni albanska etnička skupina nije zatekla pustu zemlju. Uostalom, i oni sami
priznaju da su svi arheološki nalazi ilirskog porekla.
Arheologija jeste moćna disciplina, ali ima jedna koja je još moćnija: to je lingvistika. Za
razliku od arheolgije, lingvistika nam u ovom slučaju daje nesumnjive podatke, ne samo gde je ta
etnička skupina stigla, nego odakle je krenula.
U delima ruskih, jermenskih i gruzinskih naučnika na to pitanje je definitivno odgovoreno.
Njihova istraživanja potvrđuju da su se glavni pravci velikih migracija, u principu kretali od
istoka prema zapadu, ili tačnije, sa Kavkaza prema Mediteranu.
U svome delu "Seizmičeskaja rajonjizacija SSSR" akademik S. V. Medvedev je utvrdio da je
legenda o Kavkazu kao "paklenoj zemlji" potpuno istinita. Opis te "paklene zemlje" ostavio je
jermenski istoričar Movzes Kalantakuaci: "U 1318. godini jermenskog računanja istorije, u
Dvinu se dogodio potres koji se produžio na čitavu godinu i usmrtio 112000 života" ("Istorija
strani Aluank", Jerevan 1984.).
Komparitivne lingvističke analize nam omogućuju da utvrdimo kojim se putem koja etnička
skupina kretala i gde se zaustavila. A da bismo pouzdano utvrdili odakle je narod, koji sebe
naziva Šiptarima krenuo, biće nam dovoljne uporedne analize toponima, antroponima i
hidronima u Gruziji (Abhazije), Jermeniji i u Azerbejdžanu.
Azerbejdžanski toponimi Baku, Kuba, Išmili, Kahi, Hamčar, Mir-Baškir itd, pokazuju
uticaj islamske civilizacije, dok drugi: Fiuli, Astra, Šamaha, Barda, Akra, Matrasa ukazuju na
pravoslavni uticaj.
Gruzijski toponimi završavaju se, uz male izuzetke, sufiksom -a ili -i, dok se hidronimi isključivo
završavaju na -i.Komparativne analize toponima u Gruziji i u Albaniji daju nam rezultate koje
ćemo prikazati u sledećim tabelama.

59
 TRAGOVI I NAGOVEŠTAJI
Ma koliko bila moćna disciplina, lingvistika nije uspela ni da "okrzne" jezik kojim govore
Albanci. Tvrdnja da je to ilirski jezik je nelogična i besmislena, tako da je danas odbacuju i
Albanci. Pokušaj da nađu vezu sa Dardanima još je veća besmislica, jer albanski naučnici nikad
nisu utvrdili ni ko su Iliri ni Dardani. A naučnici, pak, koji slegnu ramenima kad je u pitanju
albanski jezik - svakako su čestiti ljudi.
Nekritičko i nesavesno vezivanje za Ilire, najviše je štete nanelo, ustvari, Albancima i
njihovom jeziku. Oni su više od pola stoleća usmeravali iskrene poštovaoce toga jezika na
pogrešan put, a svoj jezik upotrebili nesavesno u političke svrhe. Njihovo manipulisanje
sopstvenim jezikom sa nečistim namerama zaista je sramotno. Ignorantski stav nekih srpskih
naučnika mnogo je pošteniji. Šteta je ogromna a evo zašto:
1. To je nesumnjivo samonikli lingvistički fenomen, koji nema čak ni jezičkih
"rođaka", a kamoli braće, a to mu još više povećava privlačnost.
2. Ne zna se gde je, kad i kako nastao, ali sigurno nije na Balkanu, a još manje u
Evropi.
3. Ta činjenica isključuje primenu metodologije egzaktnih nauka. Matematički
princip da dve poznate veličine određuju nepoznatu, u ovom slučaju se pokazao
neprimenljiv.
4. Kad su se doselili na balkanski prostor, Albanci su sa sobom bez ikakve sumnje
doneli svoj jezik. Ipak, ništa ne pomaže ni dobro poznavanje albanskog jezika.
Neke komparacije nam, ipak, daju čudne nagoveštaje. Oni bi bili manje čudni, da smo ih
otkrili u geografski bliskim jezicima, ali to nije slučaj. Nalazimo ih u jezicima na ogromnim
udaljenostima.
Slog nga nalazimo u mnogim jezicima, ali nigde kao samostalnu morfemu, osim u
albanskom. To je predlog širokog značenja: pokret s mesta na mesto, prolaz kroz nešto ("endha
nga kjo rruge") - dođoh s puta, "poshkoj nga shkolla" - idem u školu, itd. A kao samostalnu
morfemu, taj slog nalazimo u nekim afričkim i američkim jezicima.
Predlog mbi znači otprilike iznad, "mbi shtei da" - iznad kuće.
Još su zanimljivije neke druge morfeme kao što je ćka. Ona može biti i sufiks i prefiks
("ćkallon''). Samostalno morfema ćka znači šta ("ćka po thua'') - šta veliš, a ima još i neka druga
značenja. Tu morfemu nalazimo masovno u jezicima meksičkih Indijanaca. U japanskom
jeziku ona ne može postojati, ali postoji hipotetički. Ako je razdvojimo na ć-ka, stvar postaje
zanimljiva: naime, slog -ka gradi univerzalni upitni oblik "Anata-va njihonjđin de su ka?" -
Jeste li vi Japanac? Nagoveštaj je čudan, ali nije nemoguć.
Po navici gomilanja suglasnika na početku reči, albanski nije usamljen: pojavu masovno
nalazimo u afričkim jezicima naročito u ličnim imenima - Mvamba, Nganga...

60
 Majku i Gege i Toske zovu "nona" (ređe nana) - istovetno je u jeziku tarasko na Jukatanu.
Čuvena narodna pesma "Mati moja, kad ti umrem" počinje ovako "Nona-n-cin ihquac nimikiz".
Mada se izolovane reči ne uzimaju kao argumenat neko od njih ne možemo mimoići. U
jednoj pesmi s obale Urubambe na jeziku runa-simi pominje se cvet lokvanja, a taj cvet se zove
"ljulja'', isto kao i u albanskom.
ANTROPONIMI

Ipak, ništa tako snažno ne dokazuje albansko poreklo sa Kavkaza, kao lična imena. Šta
više, taj fenomen daje nam mogućnost da odgonetnemo velike premeštaje velikih masa naroda
sa Kavkaza na Balkan. Istovetnost ličnih imena u Gruziji i u Albaniji, u Crnoj Gori i
Hercegovini, toliko je očigledna da ne zahteva nikakve druge lingvističke dokaze.
Ksenofon (IV vek p.n.e.) beleži uzgred da na reci Ćokori u Gruziji živi narod Moški
(Muški). Šuflaj pretpostavlja (SiA,1925) da su se Moški iz svoje prvobitne domovine naselili u
Albaniji između Kruje i Lješa, gde postoji toponim Messi i prezime Messia.
Kavakasko pleme Čanji, koje se još zove Lazi, doselilo se na na jadransku obalu blizu Bara,
gde i danas postoji toponim Čanj. Pleme Svani (Švanji) krenulo je iz svoje kavkaske domovine
Svanteje i naselilo se delimično u Albaniji i u Crnoj Gori. Danas u Crnoj Gori postoji veliko
pleme Španjevića, koje s pravom smatra da od njih vodi poreklo. To se ime pojavljuje još u
obliku Švonje, Španje itd.
Nije teško većinu albanskih plemena identifikovati sa kavkaskim. Jermenski episko
Leontim Roveli (X vek) nabraja svih 9 sinova imperatora Targamosa. Peti njegov sin zvao se
Bardos. A prvi ilirski kralj bio je Bardilis. A ime Bard (Bral), vrlo je često u Albaniji.
Sedmi Targamosov sin bio je Lekos. Ime Lek (Leko, Leka) vrlo je često u Albaniji, Crnoj
Gori, Hercegovini, čak i u nekim drugim krajevima. Mirdat je bio kralj Kartalija, a jedno od
najačih albanskih plemena zove se Mirditi, a u tom imenu se sadrži i albanski pozdrav. Teuta je,
kao što je poznato, poslednja ilirska kraljica, koja je stolovala i Risnu. U kavkaskim plemenima
koja su stigla iz Persije ima ogromnu primenu. A vođa Pelazga u trojanskoj koaliciji zvao se
Teutam - ime koje se vrlo često sreće kod Albanaca. Ime veličanstvene carice Tamare stiglo je
iz Persije u kavkaske krajeve, odakle je preneto na Balkan. Pored toponima Teutam, u Albaniji,
to lično ime danas je osvojilo ceo Balkan.
Neka su imena obostrano identična. Gogo je vrlo često muško ime i u Gruziji i u Albaniji.
Keko je u Gruziji žensko, a u Albaniji muško ime. Albanci majku zovu nona, a u Gruziji je to
žensko ime. S druge strane, Gruzini majku zovu "deda", a to je u Albanaca muško ime. Turski
defter iz 1447. godine beleži kod Skadra toponim "Egrisse", a to je identično ime velikog
gruzijskog plemena, koje je živelo u Kolhidi.
Za nabrajanje svih sličnosti i podudarnosti ne bi bila dovoljna ni knjiga od nekoliko stotina
stranica.

61
 Milutin Folić

ETNIČKI PROCESI ALBANACA NA KOSOVU I METOHIJI

Za upoznavanje sa opštim karakteristikama (od topografskih, hidrografskih, do etničkih)

župa Stare Srbije, pre nego što je u njima 1371. godine zabeležena pojava Albanaca,
preporučujemo značajan rad akademika Milisava Lutovca (1), kao i čuveno delo Jovana Cvijića
(2).
Od bitke na Marici, sve do 1912. godine, srpsko stanovništvo u Staroj Srbiji (u okviru koje
se nalaze Kosovo i Metohija), bilo je izloženo ratnim stradanjima. Najpre ratovi protiv Turaka,
zatim učešće u turskoj vojsci i u raznim vojskama protiv Turske, potom česte neuspele pobune
(pčele već u XV veku), posle kojih su dolazila pustošenja, ubijanja i odvođenja u roblje kao
kazna i osveta, satirane su desetine hiljada Srba, i to baš najzdravijeg i najsposobnijeg
stanovništva. Kretanje silnih vojski XIV i XV, kao i krajem XVII veka, imali su za posledicu
uništavanje srpskih naselja i srpskog življa. Naročita vrsta brojnog smanjivanja Srba bio je tzv.
danak u krvi.
Tokom čitavog turskog vladanja, bilo je u Staroj Srbiji prelaženja Srba na islam, koji će
uzeti široke razmere od kraja XVII veka. Jedan deo tih pomuslimanjenih Srba pretopio se u
Turke, ali je mnogo više onih koji su se poarbanašili. Obe te kategorije postale su potpuno
izgubljene za srpski narod. Ista je sudbina zadesila one koji su zadržali srpski jezik i druge
etničke srpske osobine. Sve to je slabilo etničku snagu i otpor Srba.
Među Arbanasima koji sada žive na teritoriji Srbije (Kosovo i Metohija i jug Srbije) vrlo su
živa predanja o poreklu. Oni se po tome, kao i po jeziku i drugim etničkim osobinama mogu
razlikovati u tri sloja. Prvi sloj su pravi Arbanasi po poreklu - njih ima muslimana i katolika.
Drugi sloj su od ranije pomuslimanjeni i poarbanašeni Srbi. Treći sloj čine oni koji su tek
krajem XVIII i tokom XIX veka poarbanašeni i koji još govore srpskim jezikom i čuvaju druge
srpske etničke osobine. Treba spomenuti da su Arbanasi koji su dolazili u ove krajeve kao
katolici u velikoj većini po dolasku primili islam (3).
Teritorija današnjeg Kosova i Metohije bila je udaljena od matične oblasti u kojima su se
formirali Arbanasi u srednjem veku. Do kraja XII veka, međutim, Arbanasi su u svom
postepenom širenju naselili samo oblast Gornjeg i Donjeg Pilota u planinskom zaleđu
Skadarskog jezera (tako su došli u neposredno susedstvo Hvosnu, koje će postati Metohija -
crkveni posed). Pojedini arbanaški katuni selili su se dalje prema istoku i zapadu, a u vreme
procvata rudarstva u nemanjićkoj državi regrutovani su za rudarska zanimanja.
Teritorije i oblasti današnje Severne Albanije bile su pod srpskom vlašću Kralja Milutina
(1282-1321), te je tada granica srpske države bila na reci Mati. Za vreme Cara Dušana je čitava
današnja Albanija, sa izuzetkom Drača, bila uključena u srpsko carstvo. Naslednici Dušanovi
održali su se u nekim od tih krajeva sve do turskog osvajanja (4).
Ako posmatramo položaj Stare Srbije na etničkoj karti Balkana, npr. profil istok-zapad,
otprilike na geografskoj širini Prištine i Peći, videćemo da na toj širini i severno ima neznatan
broj arbanaških oaza: severni deo Stare Srbije nastanjen je srpskim stanovništvom. Tako i u
etničkom pogledu Kosovo i Metohija zauzimaju u nekoliko središnji položaj među Južnim
Slovenima. Međutim, treba naglasiti da se Kosovo i Metohija na zapadu graniči neposredno sa
Arbanasima, kojih ima i na tlu Južne Srbije, dok među Arbanasima ima i srpskog stanovništva.
Turci su nastojali da obezbede strategijsku dolinu Vardara i južnosrbijanskih kotlina, pa su
tu ustanovljene jake turske i arbanaške oaze do balkanskih ratova 1912/ 13. godine.

62
 Po srpski etnički razvitak najštetniji su bili Arbanasi, koji su od kraja XVIII veka pokazali
ogromnu ekspanzionu snagu, a jedini put širenja bez otpora vodio ih je u srpske zemlje.
Naročito je bilo jako širenje severnih Arbanasa (Malesija) u gornje Povardarje i u Kosovo i
Metohiju.
U srednjovekovnoj Srbiji je živelo stanovništvo pod imenom Vlasi. Najkompaktnija vlaška
populacija bila je na Kosovu i Metohiji i njima susednim oblastima (5).
Po turskom katastarskom popisu iz 1455. godine za oblast Brankovića nema ni jednog
celog arbanaškog sela, već samo po jedna, dve ili tri arbanaške kuće u pojedinim srpskim
selima, prosečno u svakom četvrtom selu (6). To su bez sumnje bili čuvari zimovnika u letnjoj
polovini godine, kada su im stada ovaca bila na planinama u Albaniji. Oni tada čuvaju
zimovnik, da ga koji drugi stočar ne zakupi i spremaju stočnu hranu.
Nakon zauzimanja Novog Brda od strane Turaka 1. juna 1455., Turci su 320 mladića
pretvorili u janičare, a 700 žena razdelili među vojnike. Posle pada Despotovine i sam
mitropolit gračanički beži od turskog zuluma u Vraćevšnicu na Rudniku.
Sve te nevolje - glad, kuga, ratna stradanja, iseljavanje i nasilno preseljavanje,
islamizovanje umnogostručili su se za vreme austrijsko-turskih ratova 1683-1699. i 1736-1738.
godine. Za vreme tih ratova vođene su borbe na području Stare Srbije, naročito 1689-1690.
godine. Posle dva neuspela austrijska pohoda na Balkan, nastala je velika pometnja, što je
znatno doprinelo arbanaškom prodiranju na Kosovo i Metohiju. Srbi nisu smeli čekati povratak
Turaka, već jednim delom kreću u Ugarsku sa austrijskom vojskom. Novija istraživanja su
pokazala da se sa Arsenijem Čarnojevićem iselio većinom stanovništvo Severne Srbije (7).
Ipak, ti su pokreti bili sudbonosni. Pred prvu seobu Srba sa Kosova i Metohije, vidi se da su,
usled čestih upada Turaka i Tatara, napuštena sva sela oko Trepče i Vučitrna.
Po smirenju, u napuštena sela vraćen je deo starog stanovništva, a počelo je da dolazi
srpsko stanovništvo iz susednih oblasti, ali i arbanaški naseljenici. Primajući islam, Arbanasi u
Turskoj postaju privilegovan narod i oni se silom šire među Srbe, na siluih prevode u islam i
arbanaše, a mnogi Srbi se arbanaše i svojevoljno, radi opstanka.
Moramo napomenuti da na delu severne Albanije postoji mnogo tragova srpskih naselja. U
srednjem veku na tlu Stare Srbije, i to samo u predelima etničkih dodira, bilo stočara i nešto
malo trgovaca Arbanasa. Primajući islam, Arbanasi su postali povlašćeni i silom su se
naseljavali među srpsko stanovništvo, izgonili ga iz sela, otimali mu zemlju, stoku i žene.
Posledice su bile raznovrsne. Srbi su se povlačili ispred njih. Zanimljivo je istaći, da je ovo
uzmicanje srpsko ispred Arbanasa po pravcu bilo suprotno uzmicanju ispred Turaka: dok se
pred Turcima sklanjalo u planine, u krajevima koje ugrožavaju Arbanasi napuštaju planine i
silaze u ravnice, koje su Arbanasi u početku nerado naseljavali. Druga posledica arbanaškog
širenja bila je da veliki broj Srba XVIII i XIX veka prelazi u islam. Oni su, ipak, zadržali svoj
jezik i mnoge druge etničke odlike. Ovi Srbi, koji su bili u dodiru sa Arbanasima, sa primanjem
islama većinom su primili i arbanaški jezik i tako se postepeno arbanašili. To se nije dešavalo
samo sa Srbima starosedeocima, već i sa doseljeničkim rodovima. Poznat je slučaj sa
poarbanašenjem srpskog življa u okolini Prizrena (u Opolju i dr.), dok je poislamljenu Goru
(Dragaš) od poarbanašenja spasilo oslobođenje 1912. godine.
Bilo je i nasilnog preseljavanja Arbanasa u srpske krajeve: tako je 1700. godine preseljena
jedna grupa Klimenta u predeo Peštera (8). Pritisak muslimanskih Arbanasa je bio toliko jak, da
su u islam prelazili ne samo pravoslavni Srbi, nego i oni arbanaški rodovi, koji su dolazili iz
Severne Albanije u Metohiju, na Kosovo i Gornju Moravu kao katolici. S tim u vezi je i pojava
dvoverstva, koga ima kod katoličkih Arbanasa na tlu Stare Srbije. Bilo je slučajeva da je srpsko
stanovništvo primilo arbanaški jezik i nošnju, tako da se po spoljašnjem izgledu ni u čemu nije
razlikovalo od muslimana Arbanasa, ali su sačuvali pravoslavnu veru i običaje.
Tako su se nekad čiste srpske zemlje prošarale nesrpskim stanovništvom. Za vreme
Turaka, srpska središta se pomeraju daleko na sever u Veliko Pomoravlje i Vojvodinu. Srbi,
iako su bili proređeni za vreme turske vlasti i u teškim prilikama u toku više od pet stoleća, ipak

63
su uspeli da se održe i da sačuvaju deo svoje teritorije. To svedoči o životnoj snazi i etničkoj
žilavosti, a s druge strane dokaz da je srpska civilizacija bila veoma jaka, predstavlja preko
1.500 manastira i crkava koje je ovaj deo Srba izgradio u srednjem veku.
Simbioza između Srba i Albanaca postojala je u Severnoj Albaniji, gde su Srbi i Arbanasi
bili izmešani. Šuflaj iznosi kako je stanovništvo u ovim predelima slovensko-vlaško-arbanaški
amalgam. To isto naglašavaju i Jovan Cvijić i drugi istraživači. Iz Malesije - Severne Albanije
dolazi oko 20 fisova, među kojima su najzastupljeniji: Beriše, Gaši, Krasnići, Sopi, Tsač,
Škrelji, Hoti, Šalji, Bitići, Klimenti, Mirditi, Grude, Kruezi i dr. (9). U tim arbanaškim
migracijama bilo je veza između iseljenika i rođaka u starom zavičaju. Kako navodi Atanasije
Urošević, tako je rod Durak u Streocu doseljen na poziv ranije doseljenih Šabanovića iz istog
sela. Rodovi Koljović, Mezin, Oron i Ašan doselili su se na poziv roda Paljoša iz istog sela.
Neki su i sami išli svojim seljanima ili rođacima (10).
Arbanasi su na Kosovu i Metohiji sačuvali znanje o svom doseljavanju iz Albanije. Svaki
Arbanas zna kom arbanaškom plemenu (fisu) pripada, znaju predeo i selo odakle su se doselili
njihovi preci (11). Svaki arbanaški fis ima svoju plemensku organizaciju. Među Arbanase u
Malesiji su se doseljavali i pojedinci iz plemena: Kuča, Šekulara, Vasojevića i crnogorskih brda
uopšte. Kako navodi Jovan Cvijić, mnoga plemena Severne Albanije su mešovitog srpsko-
arbanaškog porekla; za arbanaško pleme Hoti se zna da su delom srpskog porekla od iseljenih
Pipera i Čevljana iz Crne Gore. Verovatno su mešovitog srpsko-arbanaškog porekla Klimenti,
Grude i Gaši, koji se svojataju sa crnogorskim plemenima (12). Sami Merditi imaju tradiciju,
kako navode istraživači, da je njihov predak bio neki Sloven. Cvijić navodi da je sve do skora
bilo mešavine između ovih Arbanasa i Srba ženidbom. Arbanaškinja pođe za Srbina, naročito
ako je junak, a isto tako Srpkinja za Arbanasa. Vera nije prepreka (13).
Dalje Cvijić kaže da je na osnovu ovih konstatacija obeležio na karti severnu Albaniju kao
"oblast, istina arbanašku, ali kao Arbanase proizašle iz mešavine pravih Arbanasa i
albaniziranih Srba" (14). On navodi da je zapadno od Đakovice oblast Valbona ili Reka, u kojoj
su se Srbi dugo zadržali. "Još oko polovine XIX veka Lejean je na osnovu svojih ispitivanja,
obeležio ovu oblast kao veliku srpsku oazu, koja se spušta do drimske okuke, i u njoj je na
Drimu poslednje selo Zubi. Izgleda da su se Srbi ove oaze iselili ili islamizirali, ili oboje" (15).
Naseljenost na Kosovu i Metohiji je tom dugom migracijom iz severne Albanije postala
mešovita: pored čisto srpskih i čisto arbanaških sela, bilo je sela u kojima su živeli i Srbi i
Arbanasi. I sama arbanaška sela obično su postajala mešovita po starini svojih stanovnika. U
svakom selu je najčešće bilo rodova iz dva ili više fisova.
Poislamljivanje Srba, dolazilo je zbog jakog dodira sa Arbanasima, zbog nagovaranja,
privoljavanja, pretnje, pa i radi spasa od njihovog zuluma. Oni koji su bežali iz svog sela, tražili
su zaštitu Albanaca od novih nasrtaja. Ima konkretnih primera da su pojedini Srbi prešli u islam
zbog žene. Begoli po predanju, kako navodi Urošević, nikada nisu imali bega u familiji. Begol
znači Begović. Verovatno potiče od starog srpskog plemstva - pronijera (16).
Ima slučajeva da su u islam prevođeni siročići, kao neki Milan u Prelezu, predak roda
Šašivar, koga su prihvatili Arbanasi iz istog sela i tako ga preobratili u islam. Poislamljeni su
posle, kao muslimani, morali održavati vezu samo sa Arbanasima, a to je bilo rađeno da se u
njihovim domovima uvreži arbanaški jezik. Najpre su samo odrasli muškarci znali arbanaški, a
ženidbom sa Albankom, taj jezik se prenosio na decu.
Arbanaški rodovi srpskog porekla zadugo su poštovali napuštenu veru. O pravoslavnim
zadušnicama, delili su podušja. Kako to nisu mogli sa Srbima, jer su sa njima raskinute verske
veze, ni sa muslimanima, kod kojih tih običaja nema, to su arbanaški rodovi srpskog porekla
podušja menjali međusobno, sve dok iz Srbije nisu došli mudžahiri. Neki od članova tih rodova
iz Bajčine, Dubnice, Trnove, Lapaštice, sastajali bi se na sredokraći od svog poslednjeg sela i tu
menjali kolače "kulečt".

64
 Ima veliki broj prezimena arbanaških rodova koja se završavaju na "ić", "ović" ili "ovit",
što nije došlo preko one kratkotrajne srpske administracije. To je proizašlo iz dugotrajnog
međusobnog uticaja, jer su ti rodovi, ta ista prezimena imali i pod turskom vlašću.
Kako kazuju mnogi primeri, promena vere je jedan od uzroka seljakanja. Bilo je slučajeva
da su porodice bežale od rođaka koji su se poturčili, bojeći se da sami neće morati da to učine.
Uzrok seljakanja je i čiflučki sistem. Čifčije nisu strogo vezane za čifluk. Njima je gospodar
mogao otkazati držanje na čifluku, te su u tom slučaju morali tražiti drugi čifluk.
I sada u nekim selima opstaju prevedeni autohtoni nazivi: Vora tŠkijeve - slovensko,
srpsko groblje. U sirinićkom selu Brodu srpsko groblje stoji od vajkada nedirnuto, pošto ga
brani arbanaški rod srpskog porekla Smailovit, jer na njemu ima grobova njihovih predaka
(17).
Postoje pravoslavni Srbi koji se nisu "mrdali" iz sela i ima takva 24 sela: Baškija, Banjska,
Batusi, Veliko Ribare, Gatnj, Dobri Dol, Novo Selo na Gračanki, Preoci, Prilužje...
Prilikom zauzimanja zemlje i pravljenja imanja, Arbanasi su često bezobzirni, pa je pri
nailasku na otpor njihov bezobrazluk bivao veći. U odbrani imanja, često je bivalo krvi, a da bi
izbegli krvnu osvetu, Srbi su napuštali svoja sela i imanja. Perići u Kuzmanu su tako od "krvi"
pobegli na vučitrnsku stranu (18).
Anđelko Vuković, iz sada arbanaškog sela Orahova kod rudnika Trepča, 1815. godine je
ubio siledžiju Sinana iz susednog sela Kutlovca i odbegao u Srbiju, a pesma koju je on sam
spevao o tom podvigu ušla je u IV knjigu Vukove zbirke srpskih narodnih pesama. No, kako je
takvih primera bilo kroz ceo XVIII i XIX vek, sve do balkanskog rata 1912. godine, srpska
iseljenička struja sa Kosova i Metohije čini značajan postotak u celom Pomoravlju, Šumadiji i
severoistočnoj Srbiji. A iz zaklonjene Sirinićke župe Srbi su se iseljavali tako da ih ima čak u
Argentini. Rajkovići u Domorovcu (Izmornik) iselili su se bežeći od "krvi", a Krstići u Žitnju
(Gornja Morava) pobegli su iz Sirinića da im Arbanasi ne otmu devojku.
Nakon dolaska muhadžira iz oslobođenih krajeva Srbije 1877-1878. godine zulumi radi
potiskivanja Srba su pojačani. U Badovcu je Srbe raselio aga - gospodar čifluka, dovodeći
muhadžire (19). Tih godina su se iselila mnoga sela sa Kosova. Visokovce se iselilo u Toplicu
na imanje razmenjeno sa muhadžirima. Od zuluma su najviše stradala planinska sela, te su se
Srbi odatle brže selili. Tako su, kako navodi Jovan Cvijić: "oni (Arnautaši) zauzeli predele u
kojima je bilo većina srpskog stanovništva, kao Metohiju, Podrimu, Kosovo i šarske župe".
Zaostale Srbe su stalno istiskivali na razne načine. U pomenutim oblastima je bilo
poarbanašivanje u većim razmerama (20).
Istraživanja pokazuju da je Arnautaš u svom mestu više zaslepljen nego Arbanas, ili
odavno poarbanašeni Srbin došljak. Pravi Arnautin više mrzi Arnautaša, nego hrišćanina.
Isto tako, snošljiviji je susedski život između pravoslavnih i pomuslimanjenih Srba, nego među
Arnautima i pravoslavne im braće po krvi (21).
Urošević je utvrdio da su na Kosovu srpskog porekla ove arbanaške porodice: Bojkovići u
Drenici, Durići, Kožanci i Tranšunčići u Velikom Ribaru, Spasići-Redžovići u Gumno Selu,
Spasojevići-Jašari u Kosinu, Božovići, Kovačevići i Koljkovi u Donjem Nerodimlju. Jedan
broj Koljkovih je primio islam i poarbanašen, drugi ostao u pravoslavlju i srpstvu. Urošević
iznosi i za arbanaške rodove u Gornjoj Moravi: Krstiće u Kamenglavi, Živiće u Radivojcu i
Živkoviće u Ribarima (22). Na ova pretapanja ukazuju očevidno i stara prezimena. Neki rodovi
srpskog porekla se ni po čemu ne razliluju od drugih Arbanasa, sem što su u ovom ili onom
obliku sačuvali ponešto ranijih reči i običaja. Postepeno su i asimilisani i "Bošnjaci" srpske
govorne grupe, doseljeni iz susednih Rožaja, Bihora, Plavsko-gusinjske kotline i šarplaninske
Gore, kao i drugih krajeva. Cvijić navodi da se najpre stvorila flotantna narodna masa, koja,
izgubivši srpsko narodno osećanje, još nije primila arbanaško. To su oni koji kažu da nisu ni
Srbi ni Arbanasi, ali oni vremenom postaju Arbanasi, pod uticajem vere i sredine (23).

65
 Asimilacija hrišćana je još potpunija bila primanjem islama. Oni koji su prihvatili islam
nazvali su se "Turčinom". Na početki XX veka su se mogle videti porodične zadruge, u kojima
su jedan deo čeljadi hrišćani, a drugi "Turci". U selu Kosariću postojala je 1931. godine jedna
takva dvostruka kućna zadruga. U prvoj fazi, prelazio je na islam domaćin, a zatim drugi
muškarci i najzad žene. Starije žene su umirale i sahranjivane kao hrišćanke. Doseljeni katolici
su pre primali islam, nego pravoslavni Srbi. Na prelaz u islam uticale su i grčke vladike,
fanarioti, koji su udarili veliki namet na svoje vernike Srbe (24).
Kod stanovništva srpskog govornog jezika, kao u Orahovcu, Šarplaninskoj Gori i nekim
drugim predelima, bili su drugačiji procesi. U Orahovcu, maternji jezik stanovništva za vreme
turske vladavine bio je samo srpski. U ovoj etničkoj oazi, stanovništvo se delilo po veri na
muslimane i hrišćane, odnsono "Turke" i "Srbe". I kod jednih i kod drugih prezimena su se
završavala na "ić". Neki muslimanski rodovi zadržali su prezimena iz vremena dok su bili
hrišćani: Vukašinovići, Boškovići, Mitrići, Đurići, Martinovići, Joksimovići i dr. (25).
Orahovački muslimani srpske govorne grupe orođavali su se sa Arbanasima iz okoline.
Tako je posle druge i treće generacije ulazio u kuće arbanaški jezik. No, i u takvim kućama
preovlađuje "orahovački govor", koji je sličan prizrenskom i đakovačkom izgovoru srpskog
jezika. Ova orahovačka etnička grupa je najizrazitija simbioza Srba starosedeoca, doseljenih
pravoslavnih Srba, Muslimana i manjeg broja Arbanasa. Posle toga su došle simbioze
ženidbenim vezama. Što se u Orahovcu očuvalo srpsko stanovništvo, bez svake sumnje treba
zahvaliti metohu manastira Dečana i njegovoj vinogradarskoj privredi.
Druga etnička grupa srpskog govornog jezika su Goranci u Šarplaninskoj župi, koji
naseljavaju 30 sela. Kasno su primili islam, ali su očuvali mnoge hrišćanske običaje i osobine.
Iako su u okruženju Arbanasa muslimana, preko kojih su se i jedni i drugi izdavali za "Turke",
ipak su retka simbioze između ove dve zajednice. Goranci su jako kompaktna grupa. Bili su u
neprekidnoj borbi sa susednim Arbanasima iz Ljume, zbog kojih su i napustili stočarstvo i odali
se pečalbi, poglavito poslastičarskom zanatu po gradovima širom Evrope i poprimili gradski
način života (26). Između ove dve etničke grupe nije bilo mnogo brakova, mada su arbanaške
devojke rado odlazile za Gorance. U Sredačkoj župi kod Prizrena, gde su neke srpske porodice
primile islam, održavaju se jezik, običaji i rođački odnosi. Stanovništvo je ovde "etnički
jedinstveno, a verski podeljeno" (27).
Treba istaći, da na etnička svojstva Srba i Arbanasa ukazuju i mnoge druge komponente:
antropološke crte, etno-psihološke osobine, običaji, narodno stvaralaštvo, leksika itd. U sklopu
antropološkom preovlađuje dinarski tip tamnije varijante, kao u Crnogorskim brdima. Oni su
povisokog rasta, orlovskog nosa i pogleda. Među ovima se ovde-onde vide i ljudi plave
kompleksije, kao i u drugim delovima dinarske oblasti. Sem toga, ovde se nalazi i različiti
antropološki tipovi, što svakako ukazuje na pomenutu etničku mešavinu, koja se povoljno
odrazila na stvaranju lepog i čvrstog soja ljudi (28).
Etno-psihološke odlike, pravni i društveni običaji i odnosi slični su sa onima kod
stanovništva u crnogorskim Brdima: "Duhovne tvorevine, običaji, junačke pesme u desetercu i
mnogi motivi priča, takođe su slični u crnogorskih i arbanaških Brđana i Srba uopšte, koji su se
ovde mešali i stapali" (29). Da pomenemo samo neke crte, koje ukazuju na ovu etničku
mešavinu. Kod kosovsko-metohijskih Arbanasa postoji tradicija o Kosovskom boju, Milošu
Obiliću, Kraljeviću Marku i uopšte o srednjovekovnoj srpskoj državi. To nije za čuđenje, jer su
njihovi preci u severnoj Albaniji bili pripadnici srpske države.
Utvrđeno je, pored ovoga, da su ovi Arbanasi kao i Srbi slavili slavu: Gašani Sv. Jovana i
Sv. Petku, Šalje Sv. Đorđa, Krasnići Sv. Arhanđela i Beriše Sv. Nikolu. Zabeleženo je da su do
sada arbanaški fisovi Beriše slavili Veliku Gospoinu, Tači Sv. Jovana (zimskog) i Krasnići Sv.
Sebastijana. Uzajamni uticaj između srpskog i arbanaškog stanovništva se vidi i u govornom
jeziku. Skoro svi nazivi vezani za ratarstvo srpskog su porekla: ralo, raonik, koš, kosa, kositi
("me kosit"). Rečnik za navodnjavanje je takođe isti. Arbanasi kažu: "me vadit" - vaditi. Srpski
izrazi se zapažaju u stočarskoj terminologiji. Takođe su zajedničke reči Srbima i Arbanasima:

66
vrelo, dvor, izb, jaram i mnoge druge. Neke srpske reči potiču, svakako, iz matice u severnoj
Albaniji, gde je u srednjem veku bilo veće amalgamisanje između Srba i Arbanasa. Razume se,
i Srbi su primali neke arbanaške izraze. Ima dosta arbanaških prezima koja se završavaju na
"ić", što upućuje na etničku mešavinu. Mnogi fisovi su slični ili isti (30).
Oslobođenjem od Turaka 1912. godine zaustavljen je proces srpskog i arbanaškog
poturčavanja, kao i poarbanašivanje Srba. No, većina Arbanasa muslimana i muslimana
srpskog jezika izdavali su se za "Turke".
Posle II svetskog rata, stvaraju se drugačiji uslovi za etničke procese. Socijalističko
uređenje od prvog dana teži da zavede ravnopravne etničke procese. Ali, to je išlo sporo tamo
gde su turska povlašćenost i bezvlašće vekovima činili svoje. Jedni su u promenama videli
"smak sveta", a drugi "obnovu Dušanovog carstva". Međutim, nije bilo ni jedno, ni drugo (31).
Nastavljaju se devijacije u međuetničkim odnosima. Sada su gotovo svi Romi muslimani
postali Arbanasi, a ne "Turci" kao ranije. Sve češće se muslimani srpske govorne grupe
izjašnjavaju kao Arbanasi. Zapaža se i promena prezimena (Popići - Popaj, Lukovići - Lukaj,
Vukašinovići - Ukšini itd.) (31). Nigde kao na kosovu i Metohiji nisu toliko izražene etničke
fluktuacije i labilnost nacionalne svesti.
Vrlo su česti toponimi istovetni kao u svim slovenskim zemljama, na primer: Opolje, Vas
(tj. selo) Naklo - Naklo vas, Goraždevac vas, Pećka, Dečanska i Prizrenska Bistrica, Vrela,
Istok, Studenica, Sopotnica, Peć, Trebopolje, Laz, Lazina i dr. Takva celokupnost slovenskih
naziva naselja, reka, krajeva, potesa i drugih izraza, može se objasniti samo drevnošću Slovena,
odnosno Srba na Balkanu. Što su se ovi srpski nazivi - toponimi održali i posle etničkih
poremećaja od kraja XVII veka, razloge treba tražiti u skorijim promenama, načinu
naseljavanja i njihovim etničkim osobinama. Utvrđeni su kontinuitet i identičnost između Srba
starosedelaca i doseljenika iz severne Albanije i Crnogorskih Brda. U albanskom delu
Prokletija nalazimo neke toponime koji pričaju istoriju današnjice: u prelazu Ljume su
Topoljani, Novo Selo i Kamenovo, a iza Patrika Tropoja (Trebopolje), Dragobir (od
Dragobilje) i Bradašnice. U arbanaškom delu prokletija je planina Dobri Do, Ćaf-Vranica,
Čereni idr. Pretežno mešovito stanovništvo nije osećalo potrebu da menja imena starih srpskih
naselja. Naravno, ukoliko su preovlađivale arbanaške govorne osobine, stari nazivi su
deformisani, a negde i menjani. To se i danas čini na Kosovu i Metohiji, najpre u matici, a
potom u oblastima useljavanja, kao na primer: selo Baba je sada Baboć, Crnobrežani je sada
Crnobrg (u opštini Dečani), Gorane je Goraj itd. Samo novim selima i mahalama davana su
nova imena. ponegde su i srpski atari prevođeni sa srpskog na arbanaški jezik, npr. Belo Polje -
Bard Polje, Crkvice - Kiša i dr. (32).
Moramo naznačiti da u predelu Drenice ima toponima sa trgovima crkvenih imena. Od
vremena srpsko-turskog rata 1877-1878. godine ti nazivi se kod Arbanasa počinju skraćivati, a
i zamenjivati. Isto tako, i ostali toponimi, koji označavaju slovenske i srpske jezičke i istorijske
sadržaje i odražavaju etničku pripadnost, skrivaju se ili se sasvim zamenjuju arbanaškim
nazivima. Imamo popisano celo Kosovo i Metohiju u dokumentima.Oni koji se bave
istorijskom geografijom nalaze da je 80-90% toponima koji su važili nekada i danas u upotrebi,
mada u novije vreme Arbanasi na Kosovu i Metohiji pokušavaju da drastično izmene stare
srpske toponime.

Reference
(1) Milisav Lutovac: "Geografski i političko-geografski značaj Pokrajine Kosova u Srbiji",
Glas SANU CCLXXXII, Odeljenje prirodno-matematičkih nauka, k. 34, Beograd, 1977,
s. 2
(2) Jovan Cvijić: "Balkansko poluostrvo", sabrana dela, knjiga 4, Beograd, 1991, s. 187
(3) Milisav Lutovac, nd.

67
 (4)Sima Ćirković: "Kolevka Srbije" Kosovo, prošlost i sadašnjost, Međunarodna politika,
Beograd, 1989, s. 25-26
(5) Atanasije Urošević: "Etnički procesi na Kosovu u vreme turske vladavine", Kosovo,
prošlost i sadašnjost, Međunarodna politika, Beograd, 1989, s. 39
(6) Isto
(7) Spomenica Južne Srbije 1912-1937, Skoplje, 1937, s. 407-408
(8) Isto; Konstantin Juriček: "Istorija Srba", Beograd, 1952, s. 164
(9) Milisav Lutovac, nd. s. 30; "Velika Albanija zamisli i moguće posledice", Beograd, 1998,
s. 19
(10) A.Urošević, nd. s. 39-43
(11) Milisav Lutovac, nd. s. 30;
(12) J.Cvijić: "Osnovi za geografiju i geologiju Makedonije i Stare Srbije". Govori i članci,
drugo izdanje, Beograd, 1991, s. 130
(13) Isto
(14) Isto
(15) Isto
(16) Atanasije Urošević, kao pod (5)
(17) Tatomir Vukanović: "Drenica (druga Sveta Gora)", Mizej Prištine, 1998, s. 23;
A.Urošević, nd. s. 43
(18) Isto, s. 45
(19) Isto
(20) J.Cvijić: "Arheografski problemi", s. 177
(21) "Arnautaši naše krvi (ARNAUTAŠI)", Štamparija Drag. Popović, Beograd, 1939, s. 5
(22) M.V.Lutovac, nd. 28
(23) J.Cvijić, nd.; M.Lutovac, nd. s. 28
(24) M.V.Lutovac, nd. 28
(25) Isto, s. 29
(26) Isto, s. 30
(27) isto; Radmila Savić: "Arbanasi na srpskom tlu", Sfairos, Beograd, 1989, s. 29
(28) M.V.Lutovac, nd. 32
(29) Isto
(30) Isto
(31) Isto
(32) "Politika" 3. jun 2007. - "Da nam se ne ponovi doživljeno", razgovor nedelje sa dr
Đorđem trifunovićem, s. 7

SPECIFIČNI DOPRINOSI

Nikola Dimitrijević
ARHEOGENETIKA I IZUČAVANJE POREKLA
STANOVNIŠTVA NA BALKANU

Uvod

Molekularna genetika je poslednjih 15-20 godina doživela veliki procvat i doživljava brzi
razvoj u pogledu metodologije i oblasti primene. Arheogenetika35 je deo moderne genetike i ona
predstavlja primenu metoda molekularne genetike u istraživanju porekla naroda. Poslednjih
godina je ova naučna disciplina uključena među uobičajene metode za istraživanje porekla

35
Archaeogenetics: DNA and the population prehistory of Europe. Cambridge: McDonald Institute for
Archaeological Research, Renfrew, A.C., Boyle, K.V., 2000

68
naroda i praktično je zamenila mnogo nesigurnije metode zasnovane na kombinaciji genetskih i
antropoloških istraživanja.
Genetska istraživanja su veoma brzo postala interesantna za izučavanje porekla stanovništva,
jer su već prvi rezultati potvrđivali nekih od uobičajenih teorija, ali su neki od rezultata potpuno
opovrgavali "službene" teorije i davali argumente u korist potisnutih, alternativnih teorija.
Poslednjih godina je u nekoliko vodećih svetskih časopisa za molekularnu genetiku obavljeno
više desetina radova posvećenih izučavanju porekla naroda na osnovu genetičkih analiza.
Uglavnom se radi o radovima sa velikim brojem koautora (ponekad i preko 30) iz više
institucija i najčešće iz po nekoliko zemalja i svi ti radovi razmatraju ovaj problem strogo
naučno, bez ikakvih političkih konotacija. Tu činjenicu valja naglasiti, jer je to jedna od realnih
garancija da kod tih istraživanja nisu mogle da dođu do izražaja anomalije prouzrokovane
političkim namerama, sa ciljem da se selektuju samo rezultati u korist projektovanog cilja.
Suština metoda koje se koriste u arheogenetici se sastoji u činjenici da su genetičari utvrdili
postojanje manjeg broja genetskih mutacija usađenih u hromozome koje se gotovo
nepromenjene prenose na potomstvo, što dopušta mogućnost njihovog prostornog i vremenskog
praćenja na osnovu analize uzoraka. Tako su definisane dve grupe takvih markera: haplogrupe
po Y hromozomu, koje prenose podatak o genetskom poreklu, koji se prenosi po muškoj liniji
nasleđivanja, kao i mitohondrijske haplogrupe koje se odnose na nasleđivanje po ženskoj
liniji. Istraživanja su utvrdila i vremenske periode u kojima su nastale pojedine od tih mutacija i
uzajamne lance povezanosti sa genetski srodnim grupama iz kojih su nastale.
Arheogenetika Balkana

Poslednjih godina je nastala prava lavina objavljenih rezultata koji su za kratko vreme počeli
da uobličavaju konture pravaca praistorijskih migracija i genetskih veza između današnjih
naroda. Među pomenutim radovima koji se tiču analiza na Y hromozomu postoje samo dva
rada koji obuhvataju rezultate uzoraka današnje Srbije, dok je broj radova kojima je obuhvataju
Albance veći. Na prostoru Balkana uočljiv je trend velike genetske sličnosti, uz postojanje
nekoliko genetskih osobenosti koje su karakteristične za Dinarsku oblast i dalmatinska ostrva36.
Srpski molekularni genetičar dr Dragan Alavantić, naučni savetnik Instituta za nuklearne
nauke "Vinča" uspeo je 1997. godine da stupi u kontakt sa poznatim britanskim naučnicima
Markom Džoblingom i Kris Tajler Smit i učestvuje u jednom obimnom istraživanju. Ispitivanje
je obavljeno u 47 zemalja i možemo biti ponosni na činjenicu da je Srbija jedna od osam
zemalja u kojoj je rađen tzv. "haplotajping" i da rezultat naučnika iz Vinče spada u pet
najrelevantnijih rezultata,37,38. Zaključak ovog rada je da su geografske barijere važnije od
jezičkih - susedni narodi su međusobno srodni iako ne govore istim jezikoma Međutim, nakon
toga, Srbija nije bila obuhvataćena genetskim analizama sve do 2005. godine, tako da
stanovništvo današnje Srbije spada u slabije istražene populacije.
Rad iz 2005. godine, koji se bavi genetskom analizom stanovništva jugoistočne Evrope
obuhvata rezultate uzoraka Srba iz Srbije, kosovskih Albanaca, stanovništvo Bosne i
Hercegovine, kontinentalne Hrvatske, Makedonije i makedonskih Roma. U prikupljanju
uzoraka su učestvovali dr Đorđe Bajec, dr Ana Šijački i dr Branislav Stefanović iz Kliničkog
centra Srbije39.

36
D. Marjanovic et al., The Peopling of Modern Bosnia-Herzegovina: Y-chromosome Haplogroups in the
Three Main Ethnic Groups, Annals of Human Genetics, v. 69, 2005, pp. 1-7 (University College London)
37
Zoe H. Rosser et aI., Y-Chromosomal Diversity in Europe Is Clinal and Influenced Primarily by
Geography, Rather than by Language, The American Journal of Human Genetics, v. 67, 2000, pp. 1526-1543
(The American Society of Human Genetics)
38
Nedeljni telegraf, 18.05.2005, str. 38-40
39
Peričić et al., High-Resolution Phylogenetic Analysis of Southeastern Europe Traces Major Episodes of
Paternal Gene Flow Among Slavic Populations, Molecular Biology andEvolution, v. 22, No. 10, 2005, pp.
1964-1975 (Oxford University Press)

69
 Na osnovu dobijenih rezultata možemo reći da najveći deo današnjih Srba ima haplogrupu
I1b* - 29.2%, koja je uslovno nazvana "dinarska haplogrupa" (Dinaric Modal Haplogroup)40,
koja je karakgerisgična za Balkan. Ova haplogrupa je najzastupljenija u Hercegovini, a prisutna
je u značajnom procentu kod svih balkanskih naroda, bez obzira na granice današnjih država.
Pretpostavlja se da se ova haplogrupa širila sa Balkana na područja centralne, istočne i južne
Evrope pre ranog neolita. Prostorna raspodela zastupljenosti ove haplogrupe na teritoriji bivše
SFR Jugoslavije (bez Slovenije) prikazana je na slici 1, a u tabeli 1. je prikazana njena
učestanost u današnjim zemljama jugoistočne Evrope.
Pojedinci dovode u vezu ovu haplogrupu sa Ilirima, s obzirom na prostor u kom je
zastupljena. Međutim, sa gledišta teme ovog skupa, bitno je napomenuti smanjeno prisustvo
ove haplogrupe kod kosovskih Albanaca(2.7%) i makedonskih Roma(3.5%).
Druga po učestanosti je haplogrupa E3b1 sa 18.6%, koja je karakteristična za južni Balkan
(Grčka, Albanija, kao i za Rumuniju i Bugarsku), dok je kod kosovskih Albanaca prisutna sa
rekordnih 44%. Kako je značajan procenat ove haplogrupe pronađen i na Bliskom Istoku i
severnoj Africi, pretpostavlja se da sadrži više podgrupa koje imaju različite evolucione puteve,
tako da očekujemo detaljnije analize vezane za ovu haplogrupu.
Haplogrupa K1a se javlja kao treća po učestanosti sa 15.9%. Učestanost ove haplogrupe kod
istočnih i zapadnih Slovena iznosi 30-60%, dok je na Balkanu najrasprostranjenija kod
Slovenaca - 37%, dok je kod stanovništva Srbije, BiH, Makedonije, Bugarske i Rumunije
između 15- 25%. Zbog velike zastupljenosti kod slovenskih naroda, ova haplogrupa se uslovno
naziva "slovenska haplogrupa" ili "slovenski haplotip" 41 (haplotip Ei19 po starom sistemu
obeležavanja).

Slika 1. Učestanost haplogrupe I1b* (hM26) u zemljama bivše SFR Jugoslavije5

40
Barać et al., Y chromosomal heritage of Croatian population and its island isolates, European Journal of
Human Genetics, v. 11, 2003, pp. 535-542 (Nature Publishing Group)
41
Dr.Ivan Jurić, Genetičko podrijetlo Hrvata, s. 44, Vlastita autorska naklada, Zagreb, 2003.

70
 Kod Albanaca i makedonskih Roma je procenat zastupljenosti haplogrupe R1a manji od 10%.
Prve pojave haplogrupe R1a na Balkanu se lociraju posle zadnjeg maksimuma ledenog doba.
Pored toga, ostavlja se mogućnost daljeg priliva u periodu 3000. - 2000. godina p.n.e, kao i u
vreme tzv. "seobe Slovena", mada je poslednja varijanta najmanje verovatna, s obzirom na opšti
trend kontinuiteta populacije i nerealnost masovnih seoba.
Mr Dušan Keckarević sa Biološkog fakulteta u Beogradu ističe da je na osnovu pomenutih analiza
teško prihvatiti uobičajenu tezu da je gro ovdašnjeg stanovništva došao u V veku na prazan
prostor4.
Problemi o kojima treba voditi računa
Vrlo je bitno voditi računa da se pojmovi "genetsko poreklo" i "političko nastajanje naroda"
posmatraju kao odvojeni procesi, ali ipak treba dodati da rezultati genetskih istraživanja dodatno
pojašnjavaju samo političko oblikovanje.
Genetska istraživanja pružaju veliku mogućnost za istraživanje porekla naroda i pred njima je
velika perspektiva. Ipak, potrebna je ogromna opreznost u interpretaciji dobijenih podataka.
Hrvatski istraživači nisu vodili računa o ovoj komponenti što se može videti u izjavi dr .Ivana
Biondića iz Hrvatske, koji je isticao da se Hrvati znatno razlikuju od ostatka Balkana, što se
ispostavilo kao netačno, kao i dovođenje u vezu haplogrupe I1b*, koja je najzastupljenija na
Balkanu, sa teorijom o iranskom poreklu Hrvata 8,9

Zaključci
Na osnovu poznatih rezultata, možemo primetiti sličnost raspodela haplogrupa kod Srba iz Srbije,
Srba iz Republike Srpske, kao i populacije Makedonije što ukazuje na homogenost. Nasuprot
tome, postoje znatne razlike kod Albanaca sa Kosova u odnosu na Albance iz Albanije, kao i
razlike Hrvata iz Dalmacije sa Hrvatima iz kontinentalne Hrvatske.
Na kraju možemo zaključiti da veliko slaganje najnovijih rezultata genetskih analiza sa
lingvističkom teorijom kontinuiteta i arheološkim nalazima u velikoj meri pojačava argumente u
korist teorije o autohtnosti Srba na Balkanu, iako ostavljamo mogućnost postojanja genetskih
analiza baziranih na drugačijim markerima, usled velike složenosti genetske strukture čoveka, kao
i mogućnosti greške usled relativno malog istraživačkog uzorka.

8Međimurski list, 04.12.2004

9A Nomenclature System for the Tree of Human Y-Chromosomal Binary Haplogroups, The Y
Chromosome
Consortium, Genome Research 12, 2001, strane 339-348 (Cold Spring Harbor Laboratory Press)

71
 Slobodan Jarčević

STAROSEDEOCI BALKANA SU SLOVENI

Ako bismo sledili naučnu metodologiju u istoriografiji, bili bismo obavezni da objasnimo
zašto se u vizantijskim dokumentima iz vremena nemanjićke Srbije retko spominju Srbi
(Sloveni). Prema tumačenju zvanične istorije, oni su na Balkanu od 6. stoleća, pa bi, naprimer, u
14. stoleću trebalo da ih svi prepoznaju pod tim imenom - srpskim, ili slovenskim. Ali, u
Srednjem veku, Vizantinci (Grci) 42 pišu da su stanovnici Srbije Tribali, Iliri, ili Sarmati. Ako su
ovi narodi stanovnici Srbije u 14. stoleću, zašto zvanična istorija tvrdi da su oni, tj. Tribali, Iliri,
Dačani, Sarmati i drugi, na neobjašnjiv način, nestali s Balkana kad su na njega došli Sloveni? Zar
je moguće da istoričari ne pridaju nikakav značaj porukama u grčkim dokumentima Srednjeg
veka?
U 14. stoleću, na zapadnim granicama Vizantije, uzdiže se moćna Srbija, cara Stefana Dušana
Nemanjića. Ovog vladara, vizantijska državna dokumenta oslovljavaju kao arhonta Tribala,43 a
ne kao srpskog cara. Znači, stanovništvo u državi Nemanjića su Tribali. O stanovnicima tadašnje
Srbije, kao Tribalima, svedoči i zapis vizantijskog (romejskog) državnika Teodora Metohita
(1270-1332). On opisuje svoj put u Srbiju, kud ga je, u diplomatsku misiju, uputio romejski
(vizantijski) car:
I da pričam dalje kako mi je život srećni koji neprestano teče išao napred u izvršavanju carevih
poslova. I zaista me je zatim gospodar, odabravši me između mnogih prisutnih, poslao u
poslanstvo sa drugima o kojima se mnogo starao. Dragu ćerku, nevestu, odvedoh lično vladaru
Tribala, s kojima se trebalo sporazumeti o mnogim postojećim nesuglasicama između oba naroda
- Romeja i Tribala, nastalih zbog prethodnihrazmirica.44
A da su Grci Srbe zvali i drugim imenima - poznatim na Balkanu i pre nove ere, svedoči i
romejski (vizantijski) Patrijarh Filotej. Pišući o narodu u srednjevekovnoj Srbiji, oslovljava ga
antičkim imenima: Tribali i Dalmati. Pogledajmo i budimo uvereni da to grčki patrijarh ne bi
činio da su nekim čudom (kako zvanična istorija tumači) Srbi te Dalmate i Tribale prognali ili
istrebili. Takve činjenice bi Grci (kao srpski suparnici na Balkanu) stalno ponavljali i Srbima
prebacivali (kako se to danas kaže) sklonost ka genocidnosti. Ovako Patrijarh Filotej opisuje
zbivanja oko jednog romejskog (vizantijskog) zarobljenika Svetog Grigorija Palamea:
A kad je kod Romeja kao u igri kockom došlo do prevrata i nastale su promene i u carskoj
vlasti i u Crkvi, a i kad su oni koji su se zaista brinuli o njegovom (Palaminom) oslobođenju bili
već udaljeni od vlasti i od upravljanja javnim poslovima, mimo svih nadanja oslobađa se ropstva.
Već je bio izgubio svaku nadu dok Bog nije podstako neke Tribale ili Dalmate iz krajeva zapadnih
granica, ljude dobre i poštene, te su u ime svog naroda, koji daleko živi, bogato platili varvarima
i spasli svetog.45
Ono što je zanimljivo je i naznaka u ovom grčkom dokumentu da su Tribali isto što i Dalmati.
Ovim se potvrđuje da je naš narod i u to vreme, kao i danas, imao više, možemo slobodno reći,
zavičajnih imena. Sad su malo drukčija: Srbijanci, Crnogorci, Makedonci, Bosanci, Slavonci,
Dalmatinci, Vojvođani...
Grci su od davnih vremena na Balkanu i ne može se reći da oni nisu znali koji još od naroda
žive pored njih u Srednjem veku i koji su narodi tu živeli stolećima ranije. Oni, eto, pišu o

42
Istočno Rimsko Carstvo se u istoriografiji i literaturi Evrope poslednjih stoleća označava pod imenom Vizantija i to
je, isključivo, naučni termin. Nigde u izvorima ne postoji država koja se tako imenuje; ni narod, ni jezik ne postoji
vizantijski, kako to piše u Prosvetinoj enciklopediji. Inače, stanovnici su svoju državu zvali Romeja, a sebe
Romejima. Ova dva imena su koristili i Grcima susedni narodi - Sloveni, Arapi, Gruzijci, Jermeni...
43
Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, Knjiga 18, tom VI, SANU, 1978, Beograd.
44
Novo Tomić, Ratomir Damjanović i Sanja Ćosić: Serbija, Itaka, Beograd, 1997.
45
Isto.

72
Tribalima, kao stanovnicima Balkana - i pre Nove ere i u 14. stoleću. Da su pod ovim imenom, u
različitim periodima, bitisala dva različita naroda (kako to tvrdi zvanična istoriografija), o tome bi
Grci ostavili pismena objašnjenja. Ta različitost kod dva naroda bi bila izražena rasnim odlikama,
ili, u najmanju ruku, govorili bi različitim jezicima.
Kad je reč o jezicima, pa kad se oni na Balkanu posmatraju s tačke gledišta zvanične istorije,
onda nema izgleda da bi slovenski jezici mogli igrati ikakvu ulogu u formiranju grčkog jezika.
Teško bi bilo poverovati i da bi u najstarijem grčkom jeziku moglo biti slovenskih pozajmica, jer
su Sloveni tada (po tumačenju zvanične istorije) živeli daleko od Balkana - daleko od teritorija
grčkih gradova država. Ovo je, naizgled, logičan zaključak - s tačke gledišta zvanične istorije, ali
mnoge osnovne stare grčke reči su iz slovenskog jezika.
To znači, da su Sloveni živeli pored Grka, i, što je nepobitno, izmešani s Grcima. Filologija to
potvrđuje. Poslužićemo se doktoratom Olge Luković-Pjanović, odbranjenim na Sorboni. Njena
doktorska teza: Pravda u Eshilovim i Sofoklovim tragedijama pokazuje da su Grci odavno
pozajmili srpsku reč ''dika'' i koristili je za pojam ''pravda". Ova slovenska reč u grčkom jeziku
nije usamljena. Primera radi, u grčkom jeziku, za pojam ''more'' koristi se reč ''talasa''. Nisu li
Grci, kad su stigli na Balkan, kako to objašnjava Herodot - s veoma siromašnim jezikom, čuli od
Slovena reč ''talas'', pa je razumeli da označava ''more''? Herodot je još jednim osvrtom pokazao
da su Sloveni živeli u 5. stoleću pre Nove ere na Balkanu. Zapisao je da Veneti žive na istočnoj
obali Jadrana.46 Kao što smo rekli, Sloveni su uvek imali mnoštvo zavičajnih imena - bez obzira
da li su sebe sami tako zvali, ili su im ta imena nadevali susedni narodi. Ime ''Veneti'', ''Vendi'',
''Vindi''... i danas koriste Nemci za Poljake, Čehe, Slovake i Lužičke Srbe.
Da se osvrnemo još na doktoriski rad Olge Luković-Pjanović o srpskim rečima u grčkom
jeziku, zanimljivo je reći da joj mentor profesor dr Pjer Šantren nije mogao osporiti tezu, ali ju
nije ni komentarisao. Samo je izgovorio:
"Gospođo, ja se s Vama ne slažem, ali Vam dajem titulu doktora grčke filologije, jer ste
je zaslužili".47
Vidimo da je prof. Šantren bio zbunjen. Nije očekivao obrt u filološkoj nauci, a on se nalazio u
doktorskoj tezi Olge Luković-Pjanović. Bilo mu je teško prihvatiti činjenicu da su Srbi bili na
Balkanu pre nego Grci i da su naseljavali Španiju, jer ništa od toga zvanična istorija ne priznaje. A
Olga je, uz ovaj rad, ponudila i svoju analizu savremenog baskijskog jezika, u kojem je našla više
od 30 procenata reči istovetnih rečima u srpskom - i po značenju i po glasovnoj vrednosti!
Da dr Olga Luković-Pjanović nije prva zaključila da su najstarije grčke reči pozajmice od
prastanovnika Balkana i Male Azije, možemo se uveriti na osnovu tekstova antičkih pisaca.
U prvom veku pre Hrista, živeo je Strabon i ostavio podatak da su maloazijski Frižani srodni
balkanskim Pelastima (Pelazgima). O jeziku ova dva naroda, piše Elijan i izveštava da su Ilijada i
Odiseja bile napisane na jeziku Frižana - prevedene su na grčki u 6. stoleću pre nove ere, po
naredbi Pizistrata Tiranina. Platon i Kratil, takođe, pišu da su mnoge grčke reči pozajmice iz
frigijskog jezika.48
S obzirom na odbojan stav zvaničnih istoričara prema svakoj pomisli da su ti prastanovnici
Balkana i Male Azije mogli imati veze sa Srbima (Slovenima), izbegava se i (naučna) obaveza da
se istraži na kojem su to jeziku ispevane Ilijada i Odiseja, kad su na grčki (prema grčkim
izvorima) samo prevedene. Ako su ispevane na nekom drugom jeziku, onda je opevana istorija
nekog drugog naroda, ne grčkog.

NIJE BILO ŠIRENJA SLOVENA U EVROPI

Pre nego što se pozabavimo dokumentom zvanične istoriografije o doseljavanju Slovena na
Balkan u 6. i 7. stoleću, napominjemo da se to doseljavanje tumači nekakvim širenjem Slovena iz
prapostojbine prema jugu i zapadu. To bi značilo da su Sloveni stigli i na današnju teritoriju

46
Herodot: Istorija - Prva knjiga, str. 49, ''Matica srpska'', Novi Sad, 1956.
47
Olga Luković-Pjanović: Srbi... narod najstariji, I, str: 17. i 19, IPA "Miroslav", 1993, Beograd.
48
Radivoje Pešić: Optužujem ćutanje - zavera poricanja, str. 40-41, "Pešić i Sinovi", 2001, Beograd.

73
Nemačke - pa ih zvanična istoriografija tamo naziva Zapadnim Slovenima, za razliku od onih na
Balkanu - Južnih Slovena.
''Širenje Slovena'' se veže za pad Rimskog Carstva u petom stoleću, pa istoriografija Nemačke
tumači da su tad Sloveni prodrli preko Labe, naravno - dolazeći iz svoje "prapostojbine" oko
Dnjepra, Dnjestra i Volge. Evo kako to objašnjava jedna istorijska nemačka knjiga, štampana
1951. godine:
Pad Rimskog Carstava nije bio pokrenuo samo Germane, već i sva ona mnogobrojna plemena,
upola ili sasvim skitačkih varvara, koja su bila susedi Rimskog Carstva i Germana. Slvoeni su
prodrli preko Labe, stepe južne Rusije su slale jedan divlji konjički narod za drugim - Hune,
Avare, Mađare, koji su svoje osvajačke pohode proširili do preko Rajne i preko Alpa do severne
Italije.49
Da Sloveni nisu stigli na današnju teritoriju Nemačke, pokazuje nam i mapa - donesena iz
biblioteke u Cirihu, čiju kopiju prilažem. Na njoj su ucrtani toponimi Nemačke od 3. stoleća pre
Nove ere do 3. stoleća Nove ere. Ovo je vreme nekoliko stoleća pre pada Rimskog Carstva (peto
stoleće Nove ere) i tamo su svi toponimi slovenski. Na teritoriji severen i istočne Nemačke, piše
da su tu slovenska plemena, u zagradi je naznačeno - srpska: Drevnjani, Miličani, Lužičani,
Glamočani i druga.
Dok je Nemačka bila podeljena, u Istočnoj Nemačkoj su štampane dve knjige. One demantuju
zvaničnu nemačku istoriju, jer sadrže podatke o dve srpske države na severnom i istočnom delu
današnje Nemačke. Znači mapa donosi podatke o starosedelaštvu Srba (Slovena) u Nemačkoj u
vreme Rimske Imperije, a knjige o dve srpske (slovenske) države posle pada Rima.
Prva je na srpskolužičkom jeziku nemačkog istoričara Petera Kunca: Prez lestotki (Kroz
stoleća), Budišin, 1979, DR Nemačka. U njoj je, na strani 35, objavljena politička mapa Srednjeg
veka, na kojoj je upisano da na severu i istoku Nemačke živi srpski narod. To područje je
obeleženo kao "Serbja". Ukoliko ovaj podatak u srpskolužičkoj knjizi nije dovoljno uverljiv o
srednjevekovnim srpskim (slovenskim) državama na većem delu današnje Nemačke,
potkrepićemo ga sadržajem istorijske knjige na nemačkom jeziku. U pitanju je delo: Zur
sorabischen Geshichte (O srpskoj istoriji), 1976, Berlin, o nemačkom osvajanju srpskih država
(na tlu današnje Nemačke) od 1050. do 1300. godine, s geografskom kartom tog vremena. Na
karti su plemena: Oborditi, Ljutići, Moričani, Drevljani, Glamočani, Lužičani i drugi, a preko cele
oblasti je upisano: "Serbja".
Znači, ova tri izvora (geografska karta i dve istorijske nemačke knjige) opovrgavaju tzv.
širenje Slovena na Zapad. Da tog širenja Slovena na jug nije bilo u 6. i 7. stoleću, dokazuje
istraživanje arheologa profesora na Filozofskom fakultetu u Beogradu Đorđa Jankovića.
Istraživao je grobnice od 4. do 6. stoleća posle Hrista u Dalmaciji, Bosanskoj Krajini, Hercegovini
i Zapadnoj Srbiji. Ustanovio je da su slovenske (srpske).50 Samo podatak da su na području Knina
i Bosanskog Grahova srpski grobovi s početka 4. stoleća, morao bi pozvati na uzbunu i naše i
svetske istoričare - pobornike tvrdnje da su se Sloveni širili prema zapadu i jugu u 6. i 7. stoleću
posle Hrista. Ako je arheolog Janković našao u okolini Bosanskog Grahova srpske grobove iz 4.
stoleća, a na području ovog srpskog grada u Bosanskoj Krajini je rođen prevodilac Biblije na
latinski - Sveti Jeronim 330. ili 337. godine, onda je zvanična istorija još obaveznija da ovo
proveri. Jer, Sveti Jeronim nije rođen kao Rimljanin, pošto su njegovi biografi ustanovili da je
latinski naučio tek u školi.
Znameniti hrvatski arheolog Frane Bulić je utvrdio da se rodno mesto Svetog Jeronima:
Stridon nalazilo na području današnjeg Bosanskog Grahova - na Arežinom brijegu. Na tom mestu
se nalazila i mala crkvica. Srušili su je Turci u vreme Bosansko-hercegovačkog ustanka 1875- 78.
Na tom mestu su 1952. nađeni ostaci srednjevekovnog grada, ispod kojeg su bile osnove rimskog

49
Franc Mering: Istorija Nemačke od kraja Srednjeg veka, Beograd, ''Kultura'', 1951, str. 20.
50
Đorđe Janković: Srpske gromile, NIP "Književna reč", 1998, Beograd.

74
naselja. U okolini je, inače, više nalazišta s ostacima rimskih građevina, crkava i predmeta
domaćinstva.51
Hrvat Frane Bulić je zapisao da je Jeronimov otac bio imućan i da je plaćao učitelja da bi
Jeronim naučio latinski jezik.52
Francuz Siprijan Rober je napisao o Svetom Jeronimu: "Ima nešto slovensko u njemu", a češki
istoričar Franjo V. Sasinek je tvrdio da je Jeronimov maternji jezik bio slovenski. 53 Italijan
Apendini je Jeronimov jezik zvao: ilirsko-slovenski, a Franjo Bulić je ovaj navod Apendinija
preveo kao "hrvatski jezik".54
Protiv širenja ili doseljavanja Slovena na Balkan je pisao i prof. dr Relja Novaković,
nekadašnji direktor Istorijskog instituta SANU. Možda su zbog toga njegovi radovi zanemareni
kod zvaničnih istoričara i na univerzitetskim katedrama istorije. No, on je izneo mnogo podataka
da je rimski car Likinije (Licinije), u četvrtom veku posle Hrista, bio Srbin. I ovaj podatak
opovrgava navode zvanične isotriografije da su Srbi na Balkanu tek od 6. i 7. stoleća.
Prof. dr Relja Novaković je napisao knjigu Srbin rimski car, 55 u kojoj nema nikakve
proizvoljnosti. Novaković se odlikovao velikom preciznošću i razlikovao se od većine istoričara
po tome što nije dozvoljavao da se zanemari bilo koji istorijski izvor. Svoj stav je ovako objasnio:
Ali, neki naši crkveni hroničari kao da nisu bez razloga smatrali Likinija Srbinom. Ubeđeni da
je Srba bilo na Balkanskom poluostrvu ne samo za vreme Konstantina Velikog, već i ranije,
smatrali su da je normalno da zabeleže šta se dešavalo u odnosima između rimske carske vlasti i
srpskog naroda u sudbonosnim decenijama, u kojima je tradicionalno mnogoboštvo trebalo
zameniti hrišćanstvom... U takvim okolnostima, ne spomenuti Likinija, bilo bi neshvatljivo... U
svakom slučaju, izostavljanje Licinija iz istorije srpskog naroda ne može se pravdati, bez obzira
kojoj je užoj etničkoj grupaciji pripadao i kako se kao car ponašao. Ako istoriografija prati i
ocenjuje tolike druge rimske careve koji nisu pripadali nikakvim carskim dinastijama, već su u
više mahova na frontovima od svojih pukova proglašavani za careve, moramo pokušati da
objasnimo i Licinijevu pojavu u rimskoj istoriji, a ako je bio Srbin, kako tvrde naši stariji crkveni
pisci, želeli bismo da znamo u kojim se okolnostima on javlja kao car tada jedne od najmoćnijih
zemalja u svetu, u Evropi u svakom slučaju.
Nema se šta zameriti prof. Novakoviću. On poziva da se svakom istorijskom podatku posveti
pažnja i u pravu je. Zamislimo neki drugi narod u sličnoj situaciji. On ne bi zanemario pomen da
je iz njegove sredine neko proglašen za rimskog cara!
Zašto pomen o Srbinu rimskom caru naši istoričari toliko preziru?
Čak i da je u pitanju narodna mašta - bez istorijskog osnova, zapis o Srbinu na rimskom
prestolu je dragocen. Ako se to ne bi izučavalo u istoriji, bili bismo obavezni da predanje bude
uključeno u književnost, na primer.
Prof. dr Novaković nalazi zapise o Likiniju kao Srbinu u našim crkvenim knjigama:
Karlovačkom, Zagrebskom, Vrhobrezničkom, Konstantinovom, Pajsijevom, Pejačevićevom,
Ruvarčevom, Novakovićevom i Hadži-Jordanovom rodoslovu, kao i u Pivskom letopisu i
Obštem listu Patrijaršije pećke.
U poslednjem dokumentu, piše:
Ovaj Likinije imao je dva sina, koji su s majkom, posle smrti Likinijeve (325) pobegli iz nekada
slavnog grada Sirmijuma. Iz toga grada, oni su preko Bosne pobegli u Zahumlje, u otečestvo
svoga oca Likinija.15
Samo ovaj zapis o Likiniju iz Zahumlja - odakle je i Nemanja starinom, obavezuje istoričare da
mu posvete dužnu pažnju, kako je to, kao usamljenik u Srpskoj akademiji nauka i umetnosti, činio

51
Jovo Bajić: Blaženi Jeronim, Solinska crkva i Srbo-Dalmati, "Beli Anđeo", 2003, Šabac.
52
Isto.
53
Isto.
54
Isto.
55
Relja Novaković: Srbin rimski car, IPA "Miroslav", 1999, Beograd.

75
prof. dr Relja Novaković. On nalazi podatak o Nemanji kao potomku Likinija u Obštem listu
Pećke patrijaršije:
I tako ta dva deteta (sinovi Licinija, SJ) pobegoše u Zahumlje koje je u to vreme velikim
slovima bilo (zapisano?) zbog mnogihratnika i mudrih ljudi, odakle su bili i mnogi carevi, kao
Dioklecijan mučitelj, koji se rodio u toj istoj Zaholmiji (Zahumlju), u selu Saloni kraj mora... i
tako ta dva deteta spasiše se bekstvom i skrivanjem.. Loza koja je od njih vodila dala je prvog
blagočestivog cara našeg Nemanju, koji se u monaštvu prozvao Simeon.16
Zvaničnu istoriju ne zanima ni Pejačevićev zapis: Serviae seu collognia XII... Colocae
MDCCXCVII, iz 1797, u kojem su podaci o antičkoj Srbiji na obalama Jadranskog mora, dolasku
dela Srba iz Polablja u sedmom i devetom stoleću i pokrštavanje Srba - pridošlih i starosedelaca u
vreme vizantijskog cara Iraklija (610-641) i kasnije.17
I drugi izvori osporavaju svaku pomisao da su se Sloveni širili po Evropi, pošavši iz ruskih
stepa. Na mnoge se, u svojim delima, poziva dr Jovan I. Deretić, precizno navodeći poreklo tih
izvora, pa ćemo neka od njih navesti.
Ptolomej iz Aleksandrije (2. stoleće pre Hrista) piše o Sarmatiji (današnja Srbija) i kaže da su
njeni stanovnici Veneti,18 pa se vidi da su Južni Sloveni, kako smo rekli nosili mnoga zavičajna
imena. Ptolomej piše o Sarmatiji, a kaže da u njoj žive Veneti.
Opisujući borbe Rimljana i Sarmata na Balkanu, Euzebije Pamfil (četvrto stoleće) beleži da je
Tiberije pobedio sarmatske Dalmate u prvom stoleću - 9. godine.19 Kao što se vidi, i ovde se
pokazuje mnoštvo naziva za Slovene - ovde su sad Dalmati sarmatski, a kod Ptolomeja su bili
sarmatski Vendi.
Dr Jovan I. Deretić obaveštava da i Herman Kontrakt, jedanaesti vek, u svojoj Hronici, piše o
ratovanju Rimljana i Sarmata u prvom stoleću. Beleška o ovim borbama na Balkanu u prvom
stoleću je i u Ekehardovoj Hronici iz 12. stoleća. Istorijski izvori iz 11. i 12. stoleća su dragoceni,
jer se u njima, kad je reč o Sarmatima ili Venetima na Balkanu u prvom stoleću, nalazi i osvrt da
su u pitanju Sloveni. O ovome, podatke ostavlja Emoan Floriakenski, jedanaesti vek, kad kaže: U
zemlji Slovena koje Venetima zovu'.
Jovan Kinamos, 12. vek, potvrđuje da su Dalmati Srbi, jer kaže: 'Srbi, koji su kao narod
Dalmati, izgradili su tvrđavu Ras'.
Da ne bi bilo nedoumica oko činjenice da su Sloveni imali mnoštvo zavičajnih imena, uzećemo
prilike s imenima u srednjevekovnoj Srbiji, u 14. stoleću, za vreme vladavine cara Dušana Stefana
Nemanjića. Niko ne može da ospori činjenicu da su tada u Srbiji živeli Srbi. Ali, i u to vreme ih
Grk Leonik Halkokondil, koji je živeo u petnaestom veku, beleži kao Ilire, Meze i Sarmate i kaže
da govore istim jezikom. Halkondil opisuje političke prilike i nabraja narode u Dušanovoj Srbiji.
Govori o 'Evropskoj imperiji naroda ilirskog' (str. 35), a zatim, kaže da u toj imperiji žive narodi
koji se zovu: Mezi, Iliri i Sarmati i da govore govore istim jezikom (str. 138).
Dr Jovan I. Deretić navodi i F. G. Bergmana, koji u svom delu Skiti, kaže: Pod Sarmatima su
obuhvaćeni svi Sloveni' (10). Takođe, upoznaje nas da je i E. Priko de Sent-Mari smatrao Sarmate
za pretke južnih Slovena, napisavši to u svom delu: Južni Sloveni (str. 92).
Pravo je čudo da toliko izvora upućuje da su Sloveni starosedeoci Balkanskog poluostrva, a da
zvanična istorija istrajava da su došli u vreme vizantijskog cara Iraklija, ne objašnjavajući šta je
bilo sa starosedeocima na tako ogromnom području - ako oni nisu bili Sloveni. Dr Jovan I. Deretić
u svojoj knjizi citira i Ravenski Anonimusa, pisca Kosmografije iz polovinom 7. veka, koji je
zapisao da su postojale tri Srbije: jedna do Grčke, druga u Dakiji i treća u Sarmatiji, do
Sarmatskog mora. Pod prvom

15 Isto.
16 Isto.
17 Isto.
18 Don Mavro Orbini: IL REGNODE GLISLAVI, 1601, Pesaro.

19 Eusebius Pamphili: OPERA OMNIA, Patrologiae, Migne, 1857, Paris.

76
Srbijom, koja se naslanjala na Jadran, Ravenski Anonimus podrazumeva i staru Makedoniju.
Druga Srbija je, kaže, bila otadžbina antičkih Dačana. Treća je otadžbina Sarmata.
Šta je ovim strancima iz davne prošlosti, pa sve narode na Balkanu i one u današnjoj Rumuniji
(preko ovog ili onog starog imena) proglašavaju Srbima, ili Slovenima?
Pored ovih stranaca, i jedan Sloven je potvrdio da su Sloveni starosedeoci na Balkanu. To je
ruski monah - Nestor Kijevski. On je početkom 12. stoleća, u svom Ljetopisu, napisao istoriju
slovenskih kneževina. Tu je posvedočio da je prapostojbina svih Slovena Podunavlje i da su s tog
područja naselili današnje zemlje Moravske, Češke, Nemačke, Rusije, Ukrajine, Poljske i
Belorusije. Navodi biblijsko vreme - raseljavanje iz Vavilona i kaže da su Sloveni stigli na obale
Dunava. Znači, ne govori o širenju Slovena u 6. i 7. stoleću posle Hrista, nego o njihovom
kretanju u vremenu koje izmiče računanju, kako je to rekao prof. dr Relja Novaković. Nestor
Kijevski piše o nešto kasnijim vremenima, kad Sloveni odlaze s Podunavlja prema severu,
severozapadu i severoistoku:
Poslije mnogo vremena sjeli su Sloveni uz Dunav, gdje su dana Ugarska zemlja i Bugarska.
Od ovih Slovena raziđoše se Sloveni po zemlji i nazvaše se imenima svojima po mjestima gdje
sjedoše. Oni koji došavši sjedoše uz rijeku po imenu Morava, i nazvaše se Morava, a drugi se česi
nazvaše. A ovo su još ti isti Sloveni: Bijeli Hrvati i Srbi, i Horutani. Kada Volosi napadoše na
Slovene na dunavske, i sjedoše među njih i ugnjetavahu ih, Sloveni, pak ovi dođoše i sjedoše uz
Vislu, i prozvaše se Ljasi, a od ovih Ljaha nazvaše se Poljaci; drugi Ljasi su - Ljutiči, neki -
Mozovšani, a neki - Pomorjani.
Tako isto i ovi Sloveni dođoše i sjedoše uz Dnjepar i nazvaše se Poljani, a drugi Drevljani, zato
što sjedoše u šume; a neki sjedoše između Pripjate i Dvine i nazvaše se Dregoviči; neki sjedoše uz
Dvinu nazvaše se Poločani, riječice radi što utiče u Dvinu, imenom polota, od nje se i nazvaše
Poločani. Sloveni, pak koji sjedoše krja jezera Iljmena, prozvaše se svojim imenom - Sloveni, i
sagradiše grad i nazvaše ga Novgorod. A drugi sjedoše uz Desnu, i uz Sejmu, i uz Sulu, i nazvaše
se Severjani. I tako se raziđe slovenski narod, a p njemu se i pismo nazva "slovinsko".56
Što se tiče Nestorovog ljetopisa, on je najneugodnije svedočastvo za pobornike slovenskog
doseljavanja na Balkan u 7. stoleću posle Hrista. Ne znaju kako da ga proglase nepouzdanim. To
je pokušao i naš savremenik, slavista sa Sorbone, Fransis Kont, ali je to učinio više nego nevešto.
Mada u Ljetopisu nema spomena o naseljavanju Slovena na Balkansko poluostrvu, F. Kont piše
da to potvrđuje gore citirani tekst Nestora Kijevskog. Čudno, ali je tako. Evo zagonetnog
objašnjenja francuskog istoričara:
Naš letopisac, ustvari, ne opisuje prapostojbinu Slovena, već oblast pored Dunava, gde su se
slovenska plemena okupila - pre nego što će poći u osvajanje Balkana, početkom 6. veka... Monah
je sakupio sve prethodne letopise, da bi napisao svoj. Očito je imao opšti pogled (čak
panslavenski) o etničkoj zajednici kojoj je pripadao.57

SPISI CARA PORFIROGENITA O DOSELJAVANJU SLOVENA NA BALKAN

S obzirom da je na ovom skupu reč o tome da li su Šiptari starosedeoci ili došljaci na
Balkanskom poluostrvu, obavezni smo da donesemo sud o starosedelaštvu ili došljaštvu Južnih
Slovena na Balkanu. Sloveni su najmnogobrojniji narod i uz njih na Balkanskom poluostrvu
imamo još Grke i Šiptare. U jugoslovenskoj istoriografiji odavno, i u albanskoj odskora, ističe se
da su Šiptari starosedelačko stanovništvo Balkana. Zaključak je jednostavno izveden na osnovu
toga što se u istoriografiji, poput enciklopedijske odrednice, navodi da su Sloveni naselili Balkan
u 6. i 7. stoleću posle Hrista. Sledstveno toj tvrdnji, normalno je da se postavi pitanje koji je
balkanski narod, pored Grka, starosedelački. I pošto Sloveni žive od Carigrada do severne Italije,
među njima su na tom ogromnom prostoru jedino još Šiptari (da zanemarimo oaze nacionalnih

56
IKP Nikola Pašić: Povijest minulih ljeta ili Nestororv ljetopis, 2003, Beograd, str. 6. i 7.
57
Fransis Kont: Sloveni, Filip Višnjić, 1989, Beograd.

77
manjina - Turaka, Jevreja, Italijana, Nemaca, Mađara, itd). Zaključak je logičan - ako od ova dva
naroda Sloveni nisu starosedoci balkanski, onda to mogu biti samo Šiptari.
Uzaludno je tragati za odogovorom na pitanje da li su Šiptari došljaci ili ne, dok se ne ustanovi
da li je tačno ili ne da su Sloveni došli na Balkan u 6. i 7. stoleću, kako to piše u svim udžbenicima
evropskih država. Ovo je malo neobičan skup, jer su učesnici došli s radovima u kojima tvrde da
nije tačno da su Sloveni naselili Balkan u ranom Srednjem veku - što je planetarni poduhvat.
Poslednjih stoleća u celom svetu se uči da su Sloveni, kao osvajači (negde piše kao mirna
nadiruća masa) zaposeli skoro celo Balkansko poluostrvo, ne objašnjavajući šta se, tom prilikom,
desilo sa starosedelačkim stanovništvom, kojeg stari izvori spominju pod raznim imenima: Iliri,
Tračani, Dačani, Mizi, Dardani, Sarmati, itd.
Jedini dokument u kojem piše da su Sloveni došljaci na Balkanu i da nemaju nikakve srodnosti
sa starosedeocima: Ilirima, Tračanima, Dačanima, Mizima, Dardancima, i drugima, je Spis o
narodima cara Konstantina Sedmog Porfirogenita.
Ne treba nikakva visoka stručnost u istorijskoj nauci da bi se uočilo da je Porfirogenitovo
kazivanje u potpunoj suprotnosti s mnoštvom izvora o starosedelaštvu Slovena na Balkanu.
Doseljavanje Slovena je, po Porfirogenitu, teško prihvatljivo. Kod njega piše da ih je Iraklije
naselio negde na prostoru današnje Makedonije i Albanije, pa oni nisu bili zadovoljni i vratili su
se preko Save i Dunava, a onda su se predomislili, pa ih je Iraklije poslao na teritoriju današnje
Hercegovine. Ovakvo objašnjenje za kasnije prisustvo Slovena od Carigrada do Milana je, zaista,
naivno.
Dva grčka dokumenta i jedan rimski, pored onih koje smo naveli, isključuju ovu carevu
predstavu o Slovenima. Njih je uneo u svoju studiju: Sloveni francuski profesor Fransis Kont, naš
savremenik.58 Fransis Kont piše (17. strana):
Tokom prvih stoleća nove ere, Rimljani svedoče o dodirima (neposrednim i posrednim) sa
Slovenima na istočnim granicama Carstva; od Severnog do Crnog mora, od Germanije do
Trakije, duž Dunava.
Znači, prva stoleća nisu vreme cara Iraklija, jer tada Rimskog Carstva više nema, a ovde je reč
o Rimljanima. Ako profesor sa Sorbone veruje u sadržaj citiranog dokumenta, onda nema reči o
naseljavanju Slovena na Balkanu u vreme vizantijskog cara Iraklija - vladao je od 610. do 641.
godine.
Francuz Fransis Kont, na strani 45. svoje knjige o Slovenima, citira pismo vizantijskom caru
Aleksiju Prvom Komninu carigradskog patrijarha Nikole Trećeg (1084-1111), u kojem patrijarh
iznosi da dve stotine osamnaeset godina Vizantija nije posedovala Peloponez! Uz ovo pismo,
Kont se poziva i na sačuvanu Monemvasijsku hroniku, u kojoj, još preciznije, piše da su Sloveni
oteli Vizantiji Peloponez od 587. do 805. godine (218 godina) i da su delovima Peloponeza
vladali još oko 100 godina, jer im je car Mihailo Treći preoteo neke zemlje na Peloponezu u
ratnom pohodu od 847. do 849. godine.
Ovde vidimo da Sloveni vladaju Peloponezom od 587. godine, a to je 23 godine pre nego što će
Iraklije postati car - 610. godine. A ako su Sloveni mogli da otmu Peloponez najmoćnijoj državi
Evrope, onda treba pretpostaviti da su oni na Peloponezu živeli i mnogo ranije. Koliko su živeli na
Peloponezu ne znamo, a bilo bi čudno da ih, u isto vreme, nije bilo i u drugim delovima Balkana.
Nijedan istoričar se nije prihvatio posla da objasni otkud Sloveni (usamljeno) samo na
Peloponezu pre Iraklijeve odluke da im dozvoli naseljavanje na Balkanu?!
Samo ova tri istorijska izvora su dovoljna da se odbaci sve što je Porfirogenit pisao o
doseljavanju Slovena na Balkan u vreme cara Iraklija.
Nažalost, Spis o narodima vizantijskog cara Porfirogenita, iz desetog stoleća, osnova su
zaključaka u zvaničnoj istoriji da su naši preci na Balkanskom poluostrvu tek od Srednjeg veka..
Čak je i logički neprihvatljiva mogućnost da se toliki narod doseli na područje od Alpa i
severne Italije do Carigrada, a da o tome ne ostanu brojna dokumenta. Pa takav potres na većem

58
Fransis Kont: Sloveni, "Filip Višnjić", 1989, Beograd.

78
delu Evrope (kad se uzmu u obzir i predeli prapostojbine), morao bi da ostavi neizbrisiv trag u
kolektivnoj svesti i starosedelaca i došljaka i nebrojene pisane tragove - od istorijskih zapisa,
hronika, umetničkih dela, itd..
Dalje, niko od istoričara, pristalica slovenskog doseljavanja na Balkan, nije objasnio kako su
mogli nepismeni došljaci (kako se tvrdi) da starosedeoce nauče svom jeziku, umesto da prime
jezik kulturnih i pismenih stanovnika Vizantije. A pošto se za Slovene kaže da su bili nepismeni
pre devetog stoleća, trebalo je da istoričari objasne kako su onda mogli da organizuju tako
masovno i tako uspešno seljenje i to na najprivlačnije područje Vizantije - tada najmoćnije
evropske sile.
Do sada, predstavnici zvanične istorije su s omalovažavanjem pisali o piscima nove stare
istorije Srba (Slovena). Nazivali su ih neznalicama, zanesenjacima, mitomanima,
novoromantičarima, itd. Retko kad su pokušavali da argumentima ospore neki od zaključaka,
naprimer, Olge Luković-Pjanović, Jovana I. Deretića, Svetislava Bilbije, ruskog akademika
Olega Trubačova i mnogih drugih. Na neki način, pojavom knjige Radivoja Radića, profesora
istorije na Filozofskom fakultetu u Beogradu i direktora Vizantološkog instituta Srpske
akademija nauka i umetnosti: Srbi pre Adama i posle njega, koplja su, ipak, ukrštena. Profesor
Radivoj Radić zastupa teza da su Sloveni (Srbi) stigli na Balkan u vreme vizantijskog cara Iraklija
(610-641). Šteta je što je dr Radić svaku rečenicu svoje knjige poškropio otrovom protiv
istraživača koji trezveno upozoravaju da stotine istorijskih izvora upućuju na slovensko
starosedelaštvo na Balkanu, a samo jedan (Porfirogenitov) na njihovo doseljavanje s današnjeg
područja Poljske, Belorusije, Ukrajine i Rusije. Bilo bi bolje da je, naučnom analizom, dokazao
da je Porfirogenitov zapis verodostojan. Kad to nije uradio, kao ni drugi čija je to obaveza, da
vidimo šta je o Slovenima i njihovom doseljavanju napisao Porfirogenit.
Budući da je Porfirogenit neprecizan u opisu poznatih događaja - bez vremenskih određenja,
istoričari su ponekad navodili da se Porfirogenit prevario i da nije reč o naznačenom stoleću, nego
o nekom mnogo kasnijem. Ako neko misli da su ovakve igre vremenom i pojmovima nemoguće
kod autora najviše stručnosti, neka pročitaju tekst vizantijskog cara i komentare jugoslovenskih
akademika. Da se osvrnemo, primera radi, na prilike u Rimskom Carstvu u vreme cara
Dioklecijana, koje Porfirogenit opisuje. Spominje kraj trećeg veka Nove ere i, verovali ili ne, piše
o Slovenima na Dunavu. Međutim, istoričari intervenišu i tumače da car ne piše o trećem, nego o
šestom stoleću.
Istoričari su našli hrabrosti da u tom malom carevom tekstu prepoznaju dva vremenska perioda
i dve države. Jer, u trećem stoleću je na Balkanu Rimska Imperija i vladavina cara Dioklecijana, a
u šestom je Vizantija (Romeja) Kako se desilo da Porfirogenitov zapis o Dioklecijanu i njegovom
vremenu, akademici podele na dva dela - pa ovaj drugi premeste i vežu za događaje 300 godina
posle Dioklecijana? Taj drugi deo zapisa je prebačen (datovan) iz Rima u Vizantiju, jer se bežalo
od spominjanja Slovena na Balkanu u trećem stoleću. A ako su Sloveni bili stanovnici Panonije
na Dunavu u vreme Dioklecijana, onda to isključuje svaku mogućnost doseljavanja Slovena iz
"prapostojbine" na Balkan u 6. i 7. stoleću posle Hrista. Evo spornog (bolje reći nejasnog)
Porfirogenitovog opisa Dalmacije u vreme rimskog cara Dioklecijana (3. stoleće):
Ovaj car Dioklecijan podiže grad Split i u njemu sazida palatu koja se ne može ni rečima ni
perom opisati, od čije nekadašnje velelepnosti stoje i do danas ostaci, iako ih je dugo vreme
oštetilo. Šta više, i grad Diokliju, koji sada drže Dioklecijan (Dukljani), isti car Dioklecijan
podiže, zbog čega su stanovnici te zemlje nazvani Dioklecijanima. Vlast ovih Romana protezala
se do reke Dunava. Jednom prilikom oni (tj. Romani) želeći da pređu reku i upoznaju stanovnike s
one strane reke, prešavši nađoše slovenska plemena nenaoružana koja se zvahu i Avari. I niti su
ovi (Romani) očekivali da s one strane reke ima nekih stanovnika, niti (Sloveni) da ih ima s ove.

79
Pošto su Romani zatekli ove Avare nenaoružane i nespremne za rat, napadnu ih, pokupe plen i
roblje i vrate se".59
Naši akademici objašnjavaju prvi deo ovog teksta na prihvatljiv način. S obzirom da
Porfirogenit obaveštava da su Romani iz Dalmacije preduzeli vojni pohod preko Dunava, oni
tačno zapažaju da je ta oblast imala svoju vlast i, ovim osvrtom, daju za pravo Porfirogenitu:
Oblast Duklje (kasnije Zeta i Crna Gora) odeljena je administrativnom reformom 297. godine
od velike provincije Dalmacije i postala samostalna upravna jedinica - provincija Prevalitana.
Dalje tumačenje Porfirogenitovog teksta od strane Srpske akademije nauka je više nego
zagonetno. Gornji zapis Porfirogenita, u delu gde govori o Slovenima i Avarima, Akademijini
istoričari tumače, i uveravaju, da se odnosi na 6. stoleće, a ne na treće - s kojim je Porfirogenit
započeo svoje pripovedanje, pod naslovom O Dalmaciji i susednim plemenima. A reč je o istom
pasusu. No, naši ga istoričari razbijaju - deo sadržaja vežu za treće stoleće (to smo videli u
gornjem citatu), a deo za šesto i za Vizantiju (što ćemo videti u sledećem citatu):
Ovaj podatak jasno pokazuje da je vizantijska vlast dopirala do Dunava.
Česta je pojava kod vizantijskih pisaca da nekoliko plemena, koja zajednički napadaju carstvo,
nazivaju jednim imenom, po ljudstvu koje ih je vodilo i povezivalo u jednu celinu... Sloveni su,
počevši od kraja 60-tih godina 6. veka, zajedno s Avarima napadali na vizantijske provincije na
Balkanskom poluostrvu. Ti zajednički napadi traju do velike opsade Carigrada 626. godine i
neuspeha Avara u ovom poduhvatu, posle čega se centar avarske države pomera više prema
severu.
Dr Jovan I. Deretić upućuje da se dobro pročita Porfirogenitov tekst i da će se videti da nema
nikakvog oslonca u njemu za zaključak naučnika na čelu s B. Ferjančičem da Porfirogenit ovde
govori o Vizantiji. Dodaje da ne postoje ni drugi izvori koji bi, dopunjavajući i razjašnjavajući
Porfirogenitov rukopis, dali za pravo jugoslovenskim istoričarima da ovako zaključuju. Ako se
Porfirogenitov tekst podvrgne samo logičkom sudu, videće se da nema stručnjaka koji bi mogao
zaključiti da je u njemu reč o dva vremenska perioda - udaljena jedan od drugoga 300 godina.
Zanimljivo je da akademici nisu našli za shodno da objasne (bar nekako) kako je moguće da
jedna oblast s lokalnom upravom u Rimu zadrži takav status i u drugoj državi - Vizantiji (Romeji,
ili Istočnom Rimskom Carstvu), posle 300 godina i u bitno izmenjenim međudržavnim odnosima
na Balkanu? Ta oblast - Prevalitana možda je i mogla da preduzima vojne pohode preko Dunava u
3. stoleću, kako nas obaveštava Porfirogenit, a da bi to činila i u vreme Vizantije, morala bi imati
i u njoj status onakav kakav joj je darovao rimski car Dioklecijan. Istoričari nas o takvom statusu
Prevalitane u Vizantiji ne obaveštavaju, mada pišu da je ona taj vojni pohod preduzela u 6.
stoleću. Dr Jovan I. Deretić odbija takvu mogućnost i tvrdi da
Prevalitana, u 6. stoleću, nije ni bila pod vlašću Vizantije, nego je predstavljala značajnu oblast u
Srbiji.
Ako pretpostavimo da ni jedna strana ne može sa sigurnošću tvrditi da je u pravu u pogledu
citiranog dela Porfirogenitove priče o Dalmaciji i Duklji - prvenstveno, što se tiče datovanja
opisanog (prvog) pokolja Slovena s leve strane Dunava, onda bismo bili obavezni da tražimo
potvrdu jedne ili druge pretpostavke na nekom drugom mestu carevog Spisa o narodima. Tako bi
se, možda, moglo odgonetnuti da li je Porfirogenit rečeni pokolj nad Slovenima smestio u treće ili
šesto stoleće - da podsetimo: istoričari SAN tvrde da je to bilo u 6. stoleću, a dr Jovan I. Deretić da
se to moglo desiti i u trećem stoleću, ako tako opisani događaj zavisi samo od činjenice da li je
tada Slovena (Srba) bilo ili nije bilo na Balkanu. Bilo ih je, oni su starosedeoci Balkana, danas je
sve to jasnije.
Naše nedoumice bi mogle biti otklonjene sledećim svedočanstvom Porfirogenita:

59
SAN: Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, strane: 10. i 11, tom drugi, obradio Božidar
Ferjančič, "Naučno delo", Beograd, 1959.

80
 Među onima koji su se preselili u Raguzu su ovi: Grigorije, Arsafije, Viktorin, Vitalije, Valent -
arhiđakon, Valentin otac protospatara Stefana. A otkad se oni iz Salone preseliše u Raguzu, do
danas ima 500 godina, a sad imamo 7. indikt 6.457 godine".60
Evo, s obzirom na vreme svoje vladavine, car Porfirogenit ovde piše da su Sloveni zauzeli
Salonu u Dalmaciji u 5. stoleću. To je skoro 200 godina pre vremena kad je vizantijski car Iraklije
(610-641) dozvolio, kako zvanična istorija tvrdi, naseljavanje Slovena na Balkanu. Ovo
svedočenje cara Porfirogenita je u saglasnosti s tvrdnjama dr Jovana I. Deretića i drugih
savremenih istraživača o osnivanju Srbije u petom stoleću.
Ali, tek kad poverujemo da nam je car Porfirogenit pomogao da ranije citirani rimski pokolj
nad Slovenima smestimo u 3. stoleće, istoričari Srpske akademije nauka nas upozoravaju da se
pisac Porfirogenit prevario i da on ne opisuje događaje iz petog stoleća, nego iz mnogo kasnijeg
vremena. Evo kako to objašnjavaju:
Na osnovu ovog podatka, dobija se 449. godina kao datum pada Salone u ruke Slovena i
Avara, što svakako nije tačno. Bury pretpostavlja da je ova godina proizvod dubrovačke tradicije
koja je događaj spojila s napadima Atile, dok Niderle, Manuel I, 60, misli da je car pomešao
napad Gota 449. godine sa zauzimanjem Solina početkom 7. veka. Najprihvatljivije je da je data
godina rezultat greške kasnijeg prepisivača. Međutim, značaj ovog hronološkog podatka je u
tome što jasno određuje vreme sastavljanja 29. glave DAI, sedmog indikta 948/9 godine.
Kad se pogleda ovakav pristup istorijskom izvoru, onda se mora dovesti u sumnju njegova
vrednost. Istoričari postupaju tako da tamo gde im odgovara Porfirogenitov tekst, kažu da je
tačan, a tamo gde im ne odgovara, tvrde da to "svakako nije tačno", kao što su to učinili, u
citiranom slučaju, priređivači u Srpskoj akademiji nauka.
Ovako, delimično prihvatan a delimično odbacivan, Porfirogenitov spis ne bi mogao biti
podloga za prihvatanje teze da su Sloveni (Srbi) došli na Balkan u 6. i 7. stoleću. Tako nešto bi
moralo biti potkrepljeno drugim brojnim i pouzdanim svedočanstvima, ali takvih, izgleda, nema.

PORFIROGENITOVA SVEDOČENJA O HRVATIMA

U Porfirogenitovom Spisu o narodima, 30. glava je posvećena Hrvatima - glasi: Izlaganje o
provinciji Dalmaciji. Ovde je car svedočio o vremenu od 6. do 10. stoleća, čime je podelio
istoričare, jer mu jedni veruju, a drugi nikako. Priređivači njegovih spisa u Srpskoj akademiji
nauka su utvrdili da ovo poglavlje, i neka druga, Porfirogenit nije mogao napisati - nepoznati
autor ih je dodao carevim rukopisima. To dokazuju, pored ostalog, i činjenicom da je u Spisu o
narodima opisan i događaj posle Porfirogenitove smrti (959):
Iz svega navedenog, sledi da je V napisana od nepoznatog autora i naknadno unesena u DAI.
Slične primere nalazimo u De ceremoniis, gde se u opisu carskih grobova u crkvi Sv. Apostola u
Carigradu, navodi grob Konstantina Porfirogenita i gde se opisuje krunisanje cara Nićifora
Drugog Foke 963. godine.61
Srpski akademici su, kako to i priliči, navodili kratke zaključke i onih koji veruju u navedene
podatke i onih koji u njih sumnjaju ili ih odbacuju. No, dr Jovan I. Deretić se ne priklanja ni
jednoj, ni drugoj grupi. On tvrdi da je Glava 30. Spisa o narodima čist falsifikat, da je pisana u
novije vreme (možda u 17. stoleću) i da su njime katoličke države i Vatikan nameravale podržati
"hrvatsko državno pravo" - krivotvoreći da su srpske teritorije bile u granicama kratkotrajne
srednjevekovne hrvatske države. Po njegovom mišljenju, falsifikator je imao nameru da istoričare
obaveže na tri "istorijske istine" - opravdavale bi uključivanje srpskih zemalja u neku od budućih
hrvatskih državnih tvorevina:
1) pojavljivanje Hrvata u Dalmaciji i Slavoniji pre nego što to drugi istorijski izvori beleže,
2) srednjevekovne hrvatske granice na Cetini (mnogo južnije od stvarnih) i

60
Isto, strane: 20. i 21.
61
Isto, str. 27.

81
 3) nadležnost Rimokatoličke crkve nad Hrvatskom, (mada su Hrvati bili pod jurisdikcijom
Patrijaršije u Carigradu).

1) Pojavljivanje Hrvata u Dalmaciji i Slavoniji

Glava 30. Spisa o narodima donosi imena hrvatskih vođa, pa i imena njihovih sestara, iz 7.
stoleća, mada takve podatke nema za Srbe, koji su višestruko brojniji od Hrvata. Dr Deretić i zbog
ovoga veruje da je u pitanju falsifikat, pošto drugi izvori ne potvrđuju tako nešto, a pogotovo ne
potvrđuju prisustvo Hrvata u Slavoniji i Dalmaciji početkom 7. stoleća, kako to piše u Glavi 30.
Pogledajmo:
Videvši da je ova zemlja dobra, Avari se nasele u njoj. U to vreme, Hrvati stanovahu s one
strane Bagibarije (Bavarske), gde su sada Belohrvati. A jedna porodica, odselivši se od njih,
naime petoro braće: Klukas, i Lovelos, i Kosenic, i Muhlo, i Hrvat, i dve sestre Tuga i Buga, sa
svojim narodom stignu u Dalmaciju i ovu zemlju zateknu pod vlašću Avara. Pošto su ovi nekoliko
godina međusobno ratovali, Hrvati odnesu pobedu i jedne od Avara pobiju, a preostale prinude
na pokornost.62
U 31. glavi se precizira da su Hrvati došli u Dalmaciju na poziv vizantijskog cara Iraklija, ali se
time opet sve remeti - Iraklije je vladao od 610. do 641, a ova navodna hrvatska pobeda nad
Avarima i hrvatski ulazak u dalmatinski grad Salonu desio se 602. godine - pre nego što je Iraklije
stupio na presto. Vidi se da Spis o narodima vrvi greškama. To je uočio i prof. Relja Novaković,
pa će pozivati istoričare na oprez. Citira opis gornjeg događaja iz Glave 31. Spisa o narodima:
Ovi Hrvati dođoše kao prebeglice caru Romeja, pre nego što Srbi prebegoše istom caru
Irakliju, u vreme kada Avari ratujući proteraše odavde Romane... Ovi Romani behu proterani od
Avara u dane istog cara Romeja Iraklija... Po naređenju cara Iraklija, ovi Hrvati, zarativši i
odavde isteravši Avare, nasele se, po naređenju cara Iraklija u toj zemlji Avara, u kojoj i danas
stanuju".63
Prof Novaković iznosi svoje mišljenje:
Iz analize hronoloških vesti iz DAI u vezi sa dolaskom Hrvata i Srba na Balkansko poluostrvo,
dobijamo utisak da među vestima sastavljača DAI ima nesklada zbog kojeg je teško zaključiti da
se sve to desilo u vreme kad su Avari proterali Romane. Ako pažljivo pratimo šta o napadu na
Salonu beleže pisci glave 29. i 30. i ako proverimo šta o istom događaju kazuju papa Grgur Prvi
i Toma Arhiđakon, dobijamo utisak da su Avaro-Sloveni stigli u zaleđe Salone ubrzo posle 582.
godine, tj. ubrzo posle pada Sirmijuma, a da su samu Salonu zauzeli najkasnije 602. godine, što
znači gotovo osam godina pre nego što je Iraklije i došao na vlast. Naime, ako su Avaro-Sloveni
još krajem 6. i u samom početku 7. veka zauzeli dobar deo kontinentalne Dalmacije, a zatim i
Salonu i njeno područje, kako je moguće da su Hrvati prebegli caru Irakliju 'u vreme kada Avari
ratujući proteraše odavde Romane...', jer bi sve to bilo pre nego što je Iraklije i postao car.64
Da bi čitaocu bilo lakše razumljivo zbog čega se ne može niko pouzdati u Porfirogenitov Spis o
narodima i zašto nema osnova da se veruje o dolasku Hrvata u Dalmaciju 602. godine,
skratićemo zapažanje prof. Novakovića na dve protivrečnosti u Glavi 31. Porfirogenitovog spisa:
- Ako su Avaro-Sloveni vladali Dalmacijom 602, a ne Vizantinci, onda Hrvati nisu mogli
prebeći vizantijskom caru Irakliju u tu istu Dalmaciju - čak da je on tada i bio car! U Dalmaciji
tada nije bila vizantijska vlast.
- A da Hrvati nisu bili u Dalmaciji i Slavoniji ni 200 godina kasnije, potvrđuje Ajnhardov
letopis o događajima na franačkom dvoru 818. i 822. godine. U ovom dokumentu, gde se prvi put
spominju Srbi, a Hrvati ni jednom rečju, nema ništa o nekakvoj "Dalmatinskoj ili Primorskoj

62
Isto, str. 30. i 31.
63
Relja Novaković: Odakle su Srbi došli na Balkansko poluostrvo, str. 61, "Istorijski institut u Beogradu" i "Narodna
knjiga", 1977, Beograd.
64
Isto, str. 61.

82
Hrvatskoj" i "Posavskoj Hrvatskoj", kako to piše u Porfirogenitovim spisima. Podaci se odnose
samo na Kneževinu Dalmaciju i Kneževinu Posavinu. Ove dve kneževine će hrvatski i srpski
istoričari u 19. i 20. stoleću krstiti u "Dalmatinsku (Primorsku) i Posavsku Hrvatsku", oslanjajući
se, kako smo videli, samo na nepouzdane podatke u Porfirogenitovim Spisima o narodima.
Pogledajmo kako uverljivo, na osnovu Ajnhardovog letopisa, prof. Relja Novaković opovrgava
mogućnost prisustva Hrvata početkom 9. stoleća u Dalmaciji i Posavini, a time i hrvatske države
u njima:
U opisu događaja pred sam početak Ljudevitovog ustanka, Ajnhard navodi kako su 818.
godine stigli u Heristal, gde je tada boravio franački car Ludvik, poslanici među kojima se
spominje i Borna, ličnost koju istoriografija gotovo bez dvoumljenja smatra knezom Primorske
Hrvatske i ne pitajući se da li je uopšte bilo moguće da se među izaslanicima u Heristalu nađe
tada i knez Primorske Hrvatske... Postavlja se pitanje, zašto je učeni Ajnhard, koji je zbivanja
opisao s toliko detalja, nazvao Bornu samo knezom Guduskana, a ne knezom Hrvata? On
spominje izaslanike Abordita, Guduskana, Timočana i Ljudevita, kao starešinu Donje Panonije,
a o Hrvatima i Hrvatskoj, na tom mestu, po našem mišljenju neobično važnom, nema ni reči.65

2) Srednjevekovne hrvatske granice na Cetini

Druga "istina", namenjena budućim istoričarima i tvorcima hrvatske države je ona o

rasprostiranju hrvatskih plemena do reke Cetine u Dalmaciji i u Panoniji. I mada je samo deo
današnje Zapadne Slavonije bio u Hrvatskoj, pre pada pod Mađare, naši istoričari, kad pišu o
Hrvatskoj kralja Tomislava, čine to uopšteno. Time se stiče utisak da je reč o teritoriji od Zagorja
do Dunava. Jednostavno, koriste samo izraz - Panonija, bez bližeg geografskog određenja koliki
je njen prostor pripadao Tomislavljevoj Hrvatskoj. Ovakav ton o značaju hrvatskog naroda i
njegove srednjevekovne države vuče korene iz Glave 31. Porfirogenitovog Spisa o narodima.
Evo tog teksta:
Od Hrvata koji su došli u Dalmaciju, odvoji se jedan deo i zavlada Ilirikom i Panonijom. I ovi
su imali nezavisnog arhonta, koji je na razne strane slao poslanstva a prijateljska samo arhontu
Hrvatske. Izvestan broj godina i Hrvati u Dalmaciji pokoravahu se Francima, kao i ranije u
svojoj zemlji; Franci prema njima behu toliko okrutni da su odojčad Hrvata ubijali i bacali
psima. Ne mogavši to od Franaka da podnose Hrvati se odmetnu od njih, pobivši njihove
namesnike... Otada ostavši nezavisni i samostalni, zatražiše sveto krštenje iz Rima i episkopi behu
poslati i pokrstiše ih za Porina arhonta njihovog. Beše podeljena njihova zemlja u jedanaest
županija, naime Livno, Cetina, Imotski, Pliva, Pesenta, Primorje, Bribir, Nona, Knin, Sidraga,
Nin; i njihov ban drži pod vlašću Krbavu, Liku i Gacku... Od reke Cetine, počinje zemlja Hrvatska
i pruža se prema Primorju do granica Istre, odnosno do grada Labina i s brdske strane u izvesnoj
meri pruža se i dalje od provincije Istre, a prema Cetini i Livnu graniči se sa Srbijom.66
Ovakvom opisu cara Porfirogenita, nisu podlegli britanski istoričari i kartografi, pa su u
političkoj mapi Evrope iz 814. godine (vreme o kojem piše i car Porfirogenit), hrvatska plemena
smestili samo na deo područja današnje Hrvatske - od Rijeke do Zagorja, s granicom na levoj
obali reke Kupe. 67 Britanski istoričari su ostale zemlje: Liku, Dalmaciju, Kordun, Baniju,
Slavoniju, Hercegovinu, Bosnu, Crnu Goru, Albaniju, Srbiju, Makedoniju, unutrašnjost severne
Grčke i ostrvo Peloponez označili zajedničkim imenom: Srbija.
Mada profesor dr Novaković nije koristio ove britanske karte kad je istraživao
rasprostranjenost Srba na Balkanu u 9. stoleću, i on je zaključio da su oni tada naseljavali oblasti

65
Prof. Relja Novaković: Gde se nalazila Srbija od 7. do 12. veka, "Istorijski institut u Beogradu" i "Narodna knjiga",
1981, Beograd.
66
SAN: Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, str. 30-35, 1959, Beograd.
67
Politička karta Evrope iz 814. godine - smrt Karla Velikog, štampana u: Longman Brown & Co. London, New
York & Bombay i objavljena u engleskoj knjizi: Franks and Saxons, London (malo uprošćena - s istaknutim
obeležjima na Balkanu) i u knjizi: Antička Srbija, dr Jovana I. Deretića, Beograd, "Sardonija", 2000, str. 258/a.

83
na desnoj obali Kupe. Ovaj podatak je dragocen, jer se njime ruši ukorenjeno mišljenje o turskom
progonu Hrvata iz srpskih krajina i Dalmacije, pa doseljavanju tamo Srba u 15. i 16. stoleću. Stara
dokumenta ovo demantuju, jer pružaju podatke o srpskom stanovništvu u ovim krajevima 600
godina pre turskih osvajanja na zapadu Balkana. Jedan od tih dokumenata je Ajnhardov letopis, u
kojem se opisuje slovenska (srpska) pobuna, pod vođstvom kneza Ljudevita, u Panoniji protiv
franačke vlasti. Na osnovu njega, prof. Novaković zaključuje:
"Što se tiče prostora na kojem su se mogli nalaziti Srbi, među koje je otišao Ljudevit, jedino što
se zasad može reći jeste da se deo njihovog područja morao tada nalaziti uz samu granicu
Ljudevitove Panonije i to, najverovatnije, od Siska prema jugu ili jugoistoku. Kad budemo kasnije
razmatrali i druge stare podatke, Porfirogenitove i Dukljaninove, videćemo da su se Ajnhardovi
Srbi mogli zaista nalaziti negde nadomak Une. Opredeljujući se za ovakvo mišljenje, ne treba
izgubiti iz vida da Ajnhard zna kako se priča da su Srbi u njegovo vreme, a svakako i pre, držali
(nastanjivali) veliki deo Dalmacije. Kad ovom dodamo da je Ljudevit ubio jednog od srpskih
knezova i da on govori o Srbima kao o narodu, čini se da sa još većim pravom možemo reći da je
sasvim moguće da u veliki deo Dalmacije možemo uključiti i porečje Une, utoliko pre što čitav
Ajnhardov opis Ljudevitovog ratovanja s Bornom i njegov sukob sa srpskim knezom upućuje
gotovo jedino na područje od Kozare do Grmeča, preko Une, do Kupe.68

3) Nadležnost Rimokatoličke crkve nad Hrvatskom

Koliko je srpskih intelektualaca: istoričara, pisaca, filologa, književnih kritičara, politikologa,
pisalo o hrvatskoj državi, narodu, kulturi, jeziku, ogrešivši se i o nauku, i o istinu, da bi hrvatsko
učešće u evropskoj istoriji prikazali što značajnijim? Pomagali su hrvatskim istoričarima da
krivotvore da su današnje zemlje Republike Hrvatske uvek bile s katoličkim stanovništvom.
Katolicizmom na "hrvatskoj zemlji" se tumači pripadnost Hrvata zapadnoevropskoj civilizaciji, a
ne bizantiskoj (grčkoj, ili pravoslavnoj), u koju Hrvati smeštaju samo Srbe.
Vezivanje Hrvata za hrišćanski centar u Rimu, nalazimo već kod Porfirogenita, što je
očigledan znak da je to neko podmetnuo ovom vizantijskom caru, jer bi on morao da se zalaže za
jurisdikciju carigradskog centra nad hrišćanima, a ne rimskog. Jer, iako još nije bilo raskola u
Hrišćanskoj crkvi i tad se (u 7. stoleću i u Porfirogenitovom desetom) naziralo neslaganje
Carigrada i Rima - posebno zato što su bili centri u dve različite imperije. Pogledajmo taj deo u
Spisu o narodima:
Car Iraklije, poslavši i iz Rima dovevši sveštenike i od njih proizvevši arhiepiskopa i episkopa
i prezvitere i đakone, pokrsti Hrvate... Ovi pokršteni Hrvati neće da ratuju protiv stranih zemalja,
izvan svoje zemlje. Jer dobili su neko proroštvo i zapovest od rimskog pape, koji je za Iraklija
cara Romeja poslao sveštenike i njih pokrstio. Naime, ovi Hrvati posle svoga pokrštavanja dadnu
svojeručno potpisanu obavezu, pod čvrstom i nepokolebljivom zakletvom u Svetog Petra
Apostola, da nikada neće provaliti u tuđu zemlju i ratovati, već da će radije živeti u miru sa svima
koji to žele, primivši od istog rimskog pape ovaj blagoslov: ako neki drugi pagani pođu protiv
zemlje ovih Hrvata i zarate, neka za njih (Hrvate) ratuje bog Hrvata i štiti ih i pobedu im donese
Petar Hristov učenik".69
Samo po izrazu "Bog Hrvata", vidimo kako je šireno u hrvatskom narodu i u inteligenciji
mnogo od onoga što je u Porfirogenitovim spisima - jer "Bog Hrvata" je mnogo spominjan u
vreme Drugog svetskog rata, kad je u Hrvatskoj obavljen zamašan pokolj Srba.
Da je naša pretpostavka o podmetanju Porfirogenitu hrvatske verske veze s Rimom tačna,
posvedočiće istorijski izvori o pravoslavnom stanovništvu srednjevekovne Hrvatske - pre
hrvatskog poraza od Mađara 1097. godine.

68
Prof. Relja Novaković: Gde se nalazila Srbija od 7. do 12. veka, str. 35, "Istorijski institut u Beogradu" i
"Narodna knjiga", 1981, Beograd.
69
Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, str. 40-42.

84
 Počećemo s pravoslavnim stanovništvom Istre, tako udaljene od Drine, za koju hrvatski
istoričari kažu da je bila granica Istoka i Zapada; katolicizma i pravoslavlja. Ovaj podatak će
iznenaditi (uklanjan je iz istorijske literature u obe Jugoslavije). On svedoči da su Istrani
ispovedali pravoslavnu religiju sve do početka 17. stoleća. Ovo je previše za poimanje prosečno
obaveštenih Srba i Hrvata, jer se u hrvatskoj istoriografiji (koju srpski istoričari nisu rado
osporavali), kako smo rekli, granica između pravoslavlja i katoličanstva smešta na reku Drinu. Ni
sami Istrani ne veruju da su im, ne tako davni, preci bili pravoslavne veroispovesti. Možda zato
Hrvati (da bi prikrili istinu) prisutne pravoslavce u Istri povezuju s nekakvim davnim
doseljavanjem Crnogoraca. Pogledajmo tekst jednog dokumenta iz 17. stoleća o pravoslavlju i
srpstvu u Istri, pisanog rukom zagrebačkog episkopa (biskupa) Benegdita Vinkovića. Pismo je
adresirano višim dostojanstvenicima Rimokatoličke crkve:
Uzvišena i mnogopoštovana Gospodo, moji predusretljivi Zaštitnici, želim Vam od Boga
zdravlje, sreću, doveka.
Blažene uspomene Ferdinand Drugi, Car Rimljana, kao Kralj Ugarske i Slavonije, ustanovio
je, bez znanja mnogopoštovanog Franje Erdeljskog - tadašnjeg biskupa zagrebačkog, ne tražeći
saveta od nadbiskupa Kolače, ni od njegovog mitropolita, istovremeno duhovnog primata
Ugarske, novu episkopiju u Kraljevstvu Slavoniji, za stanovništvo grčke vere, shizmatike, koji se
drže grčkih zabluda, to je dotičnu episkopiju poverio izvesnom Srbinu, vasilijanskom monahu, po
imenu Maksim Petrović.... On se, zajedno sa sveštenstvom i narodom kojem je na čelu, sve do
danas drži grčke shizme, te i sam, kao njegovi sveštenici i pastva, zadržava teške zablude protiv
istinite vere... Najpre bi trebalo da Srbi, odbacivši zablude i očistivši se od istih, ostanu u svom
obredu. A kad bi se okanili zabluda i shizme i kad bi upoznali Božiju službu, pomalo bi mogli da
se oslobađaju i grčkog obreda. Tako je učinjeno u Istri, Pivki i Krasu, kao u Senjskoj dijacezi, u
Lici i Dragi Vinodolskoj, gde su Srbi, kod kojih su ranije važile slične zablude i običaji, napustivši
grčki obred i odbacivši zablude, zaslugom dobrih katoličkih otaca, do sada su zadržali rimske
obrede, koje su primili i sebe više ne nazivaju Srbima, nego Hrvatima.
U Zagrebu, 3. 2. 1639, u Gospodu pokorni kapelan naših Uzvišenih Gospodstava, Benedikt
Vinković, izabrani episkop zagrebački.70
Austrija je ove hrvatske mere odobravala i pomagala. Hrvati su od Austrije stalno tražili da
njihovoj lokalnoj upravi budu potčinjeni Srbi u Vojnoj Krajini, jer su, navodno, na hrvatskoj
zemlji. Zbog toga su Srbi dužni da prihvate i katoličku religiju.
Zabeleženo je da je austrijski car posvedočio ono što smo videli u britanskim knjigama i što je
zaključio prof. dr Novaković - da su Srbi starosedeoci na područjima u današnjoj Republici
Hrvatskoj. Bio je to Leopold Drugi, i on će odgovoriti Hrvatima 1790:
Što se Mene tiče, držim da je srpski narod, i pre rata s Turcima, živeo u Sremu, Slavoniji i
Bačkoj, a prilikom rata, jednodušno u ponovnom osvajanju istih predela, učestvovao, te i sad
tamo živi, pa da, stoga, na te zemlje i najviše prava ima.71
Da bi se Dalmaciji dao dodatni karakter hrvatstva, dr Čubrilović će napisati da je u 11. stoleću
u njoj katolička crkva. Znamo da se Rim izdvojio iz Hrišćanske crkve 1054. godine, a da, pre
toga, nije imao nadležnosti nad crkvama u Dalmaciji. I sam dr Čubrilović, na više mesta, svedoči
o vizantijskom crkvenom uticaju, ali će se odlučiti da istakne da je u Dalmaciji crkveni život po
vatikanskim obrascima, da bi se, verovatno, kako to Hrvati priželjkuju, posvedočilo da su se oni,
još tada, uključili u civilizaciju Zapadne Evrope. To dr Čubrilović čini zbrkano - navodi da se u
Dalmaciji primenjuju pravoslavni obredi, ali da su to samo neprikladne pojave u Katoličkoj crkvi:
U Splitu se sastao novi sabor da sprovede odluke rimskog lateranskog sinoda 1.059. godine.
Trebalo je i katoličku crkvu u Hrvatskoj očistiti od raznih istočnih običaja:ženidba sveštenstva,

70
Isto.
71
Psunjski: Hrvati, u svetlu istorijske istine, reprint iz 1944, IP "Nikola Pašić", 1994, Beograd.

85
slovenska služba, nošenje brade i duge kose, posvećivanje sveštenika bez znanja latinskogjezika,
itd.72
Samo 36 godina posle ovog Sabora, Hrvatsku će pokoriti Ugarska, pa nema mesta tvrdnjama
hrvatskih učenjaka da je srednjevekovna hrvatska država bila uključena u tokove
zapadnoevropske civilizacije. Nije se to moglo desiti kad im sveštenici nisu znali latinski, ženili
su se i bili su obrasli u dugu kosu i bradu. Znači, Hrvati su mogli da se približe zapadnoj
civilizaciji tek u Ugarskoj, pa ako je civilizacijska prednost biti katolik, a ne pravoslavni
hrišćanin, onda hrvatski narod za svoju katoličku prošlost treba da zahvali ugarskoj državi.
Nikako svojoj dobrovoljnoj opredeljenosti, ili odluci svojih srednjevekovnih kraljeva - pre
ugarske okupacije. Na to upozorava i dr Čubrilović, jer svedoči da se u Dalmaciji propoved držala
ili na grčkom ili na slovenskom jeziku - videli smo da sveštenici nisu znali latinski jezik:
Krešimir Četvrti, odgojen u Veneciji, još manje je branio slovensku službu u Hrvatskoj od
kralja Tomislava.73
A da su niži plemići, niže sveštenstvo i narod Dalmacije ostali verni pravoslavlju, pokazuje i
skori nestanak hrvatske države. Uzrok je bio Sabor biskupa u Splitu, jer su ga Krešimir Četvrti i
naslednici podržavali i pokušavali sprovesti njegove odluke - protivno volji većine sveštenstva,
naroda i plemića. Ovako to objašnjava dr Čubrilović:
Iako je papa odobrio odluke Splitskog sabora, ipak ih je u Hrvatskoj bilo vrlo teško sprovesti.
Kad su saopštene sveštenstvu i narodu, izazvale su veliko uzbuđenje. Zabrana slovenske službe po
crkvama, prisiljavanje sveštenstva da se razdvaja od porodica i sve veći uticaj latinskih biskupa,
izazvao je otpor u narodu. Niže sveštenstvo, niže plemstvo i narod bili su protiv reforma Splitskog
sabora, kralj, visoko plemstvo i sveštenstvo su ih pomagali. Borba između naroda i latinske
stranke počela je još za života Krešimirovog i biće lavni uzrok neslozi i neredima među Hrvatima,
pa i propasti hrvatske države 1102. godine... Kraljeva poslušnost prema papskoj kuriji i otvoreno
pomaganje latinskog sveta, izazivalo je nezadovoljstvo u hrvatskom narodu. Mi nemamo
podataka šta se u to vreme sve odigravalo u Hrvatskoj, ali ubistvo Dimitrija Zvonimira na Saboru
na Kninskom polju 1.089. najbolje pokazuje dokle su se tamo bile raspalile strasti među
strankama.
Ako je ispovedanje katoličke vere jednog naroda neosporno svedočanstvo o ulasku tog naroda
u krug kulturnih naroda Evrope, onda vidimo da to stanovnici Hrvatske nisu mogli da učine 1089.
godine. Tada su bili privrženici pravoslavlja - i to žestoki, jer su ubili i svog kralja, zagovornika
katolicizma. Da ponovimo, ušli su u taj krug (da zanemarimo činjenicu da li je Zapad, tada, bio
kulturniji ili ne od Istoka) tek pošto ih je tamo uvela Ugarska - koja ih je pokorila 1097 - osam
godina posle ubistva Dimitrija Zvonimira na Kninskom polju. 74

PORFIROGENIT PROTIV PORFIROGENITA

Pošto smo videli da se Porfirogenitova svedočenja koriste za podršku hrvatskim posezima
na srpske zemlje, ne možemo se oteti utisku da su ta svedočenja dodavana - kad je već bila
uobličena strategija imperijalnih sila Evrope da se na Balkanu jedna država s katoličkim
stanovništvom (Hrvatska) suprostavi državi s pravoslavnim Srbima. Da je ova pretpostavka
tačna, ne upućuju nas na to samo suprotne tvrdnje o istom događaju u mnogim glavama Spisa o
narodima, nego i spomenuta greška - kad Porfirogenit opisuje svoju sopstvenu smrt.
Inače, što se tiče navodnog doseljavanja Slovena na Balkan i u Panoniju i za šta se
uporište traži kod Porfirogenita, navodimo carevo ključno svedočenje o tome. Odmah ćemo
videti da logički nije prihvatljivo da se na osnovu toga može prihvatiti, zdravo za gotovo, pojava

72
Dr Vaso Čubrilović: Politička prošlostHrvata, "Politika" A.D, 1939, Beograd.
73
Isto.
74
Isto.

86
Slovena u sedmom stoleću, na tako ogromnom prostoru - od Carigrada do Milana. Porfirogenit o
tome obaveštava u Glavi 32. Spisa o narodima:
Treba znati da Srbi vode poreklo od nekrštenih Srba, nazvanih i Beli, naseljenih s one strane
Turske (tj. Mađarske), u kraju koji se kod njih naziva Bojki; njima je u susedstvu i Franačka, isto
kao i velika Hrvatska, ona nekrštena, koja se naziva i Bela. Tamo su dakle i oni Srbi od davnine
naseljeni. Pošto su dva brata nasledili od oca vlast nad Srbijom, jedan od njih, preuzevši
polovinu naroda, prebegne Irakliju, caru Romeja; car Iraklije ga primi i kao mesto naseljavanja
dade mu u solunskoj temi Serviju, koja otada taj naziv nosi. Srbi na jeziku Romeja znači robovi,
pa se stoga i ropska obuća obično naziva serbula, a cerbulijani oni koji jevtinu i siromašnu obuću
nose. Ovo ime dobiše Srbi, jer postadoše robovi cara Romeja. Posle nekog vremena isti Srbi
odluče da se vrate u svoje zemlje i car ih otpusti. Kada su prešli reku Dunav, pokaju se, i preko
stratega koji je tada upravljao Beogradom, jave caru Irakliju da im dodeli drugu zemlju za
naselje. I pošto sadašnja Srbija i Paganija i zemlja Zahumljana i Travunija i zemlja Konavljana
behu pod vlašću cara Romeja, a te zemlje opuste od Avara (jer iz tamošnjih zemalja, oni izgnaše
Romane koji sada stanuju u Dalmaciji i Draču), to car u ovim zemljama naseli iste Srbe i behu
oni potčinjeni caru Romeja; car njih pokrsti dovevši sveštenike iz Rima i, naučivši ih da pravilno
vrše dela pobožnosti, izloži im hrišćansko veroučenje".
Ne možemo se oteti utisku da ovaj tekst, navodno pisan u desetom stoleću, ne odiše duhom
novijih vremena. U Porfirogenitovom tekstu se današnja Mađarska označava za Tursku. U knjizi
SANU se objašnjava da je u pitanju Mađarska. To je zato što su Ugri (Mađari) imali slično
poreklo kao i Turci, ali u vreme Porfirogenita još nije bilo Ugarske države, koju bi on mogao
kristiti kao Tursku. Ona će biti osnovana tek 987. godine, a Porfirogenit je umro 959. godine.
Na osnovu ove nemogućnosti (da Porfirogenit piše o državi koja nije postojala za njegovog
života), današnji kritičari Porfirogenitovog spisa zaključuju da je dopisivanje njegovog teksta
obavljeno u 16. ili 17. stoleću - kad je, stvarno, Turska okupirala današnju Mađarsku, pa su turske
granice dosezale grad Komoran u Slovačkoj.
Dalje, u Porfirogenitovom delu je svedočanstvo da "Srbin" znači "rob", što su hrvatski
šovinisti, u prvom redu Ante Starčević, tako vatreno, koristili prilikom priprema i sprovođenja
pokolja nad Srbima u devetnaestom i dvadesetom stoleću. I ovde se naglašava uticaj
Rimokatoličke crkve (i zapadne kulture - što može biti samo konstrukcija novijeg vremena - kao i
naznaka da je u 10. stoleću Turska u Panoniji), pa odjednom vidimo da su Srbi pokršteni od
sveštenika u Rimu, a ne od onih u Carigradu. Dalje, neodržive su dve tvrdnje cara Porfirogenita o
naseljavanju Srba u današnjoj Hercegovini i Dalmaciji - jedna je da su ova područja bila pod
vlašću Vizantije, a druga da su bila pod vlašću Avara. Ako su tamo vladali Avari, onda Iraklije
nije mogao da donosi odluke da avarsku zemlju pokloni Srbima. Još jedno ukazivanje da su ovi
tekstovi podešeni da bi se povećao značaj Hrvata na Balkanu, nalazimo u činjenici da Porfirogenit
ne spominje ime arhonta Srba koji je "pobegao Irakliju" (mada su najbrojniji Južni Sloveni), a
kod Hrvata navodi imena pet vođa - braće i imena njihovih sestara, Tuge i Buge?!
U ovako malo reči, toliko protivrečnosti i lako uočavanje da Porfirogenit učestalo nastupa
protiv Porfirogenita. To će učiniti i u Glavi 49. Spisa o narodima, jer će posvedočiti da Sloveni
mnogo pre Iraklija žive na Balkanu i da su moćnoj Vizantiji oteli teritorije u Grčkoj i ceo
Peloponez! To piše Porfirogenit ovako:
Kada je Nićifor držao skiptar Romeja, ovi (tj. Sloveni) koji behu u temi Peloponez odluče da se
odmetnu i najpre opustoše i opljačkaju kuće suseda Grka, polja pred zidinama i počnu grad
opsedati, vodeći sa sobom i afričke Saracene. Pošto je prošlo dosta vremena i u gradu počela da
se pojavljuje oskudica životnih namirnica, vode i hrane, (građani) se posavetuju i odluče da stupe
u pregovore, dobiju obećanje sigurnosti i tada da predaju grad njima. Pošto se strateg tada
nalazio na kraju teme, u tvrđavi Korintu, očekivali su da će priteći u pomoć i pobediti narod
Slovena, pošto je od arhonta prethodno bio obavešten o njihovom napadu.
Treba znati da su Sloveni peloponeske teme u vreme cara Teofila i njegovog sina Mihajla,
ustali i postali samostalni, vršeći pljačkanja i zarobljavanja i haranja i paljenja i krađe.

87
 Francuski slavista Fransis Kont, profesor na Sorboni, piše (to smo prethodno naveli) da su
Sloveni vladali na Peloponezu od 587. do 805. godine - ukupno 218 godina. Znači, bili su
nezavisni od Vizantije 23 godine pre nego što će Iraklije stupiti na presto u Carigradu, a sigurno je
da su na Peloponezu i odranije - jer su 587. samo zbacili vizantijsku vlast.75
Nijedan istorijski izvor nije ovako protivrečan kao Porfirogenitov Spis o narodima. Pažljivijim
proučavanjem, pronašle bi se i druge, brojne, nedoslednosti, pa je pravo čudo da je Spis o
narodima zaokupio toliku pažnju naučnika i postao temeljni oslonac za tvrdnju o doseljavanju
Slovena na Balkan u 6. i 7. stoleću - uz situaciju kad i mnogi istoričari (zagovornici tog
doseljavanja) odbacuju mnogo toga iz Porfirogenitovih spisa.
Navešćemo još jedan podatak iz knjige Frensisa Konta. Mada je i on pobornik tvrdnje da je
Iraklije naselio Slovene na Balkanu, nesmotreno će napisati da je Balkan, pre Iraklija, pun
slovenskih naselja - koje, po dogovoru Avara i Vizantinaca, pale Avari. Bilo je to 29 godina pre
nego što će Iraklije stupiti na carski presto - tačno 581. godine.
Činjenica da Avari i Vizantinci sklapaju vojni sporazum protiv Slovena na Balkanu, upućuje
nas na zaključak da su, onda, Sloveni morali imati državu na tom Balkanu, jer Avari na njemu
pale srpska sela i srpske njive - zasejane žitom. Pogledajmo taj tekst iz Kontove knjige Sloveni:
Četvrte godine vladavine cara Tiberija (581), oko 100.000 Slovena opustošilo je Trakiju i
mnoge druge oblasti... Tiberije nije imao dovoljno snage da se suprotstavi Slovenima i Avarima
Uputio je poslanstvo avarskom knezu Bajanu, koji, u tom trenutku, nije bio neprijateljski
raspoložen prema Vizantincima U takvim okolnostima, Tiberije ga je gurnuo u sukob sa
Slovenima. Šezdeset hiljada naoružanih i oklopljenih avarskih konjanika prelaze Iliriju, Skitiju (u
to vreme - oblast između Dunava i Crnog mora), najzad i sam Dunav - čamcima sagrađenim tako
da je moguć prevoz u oba smera Čim su se Avari iskrcali na drugu obalu, odmah su počeli da pale
slovenska sela, da ih uništavaju do temelja i da pustoše polja: sve živo je bežalo u čestare i guste
šume.76
Na početku smo zabeležili (u vezi s carem Likinijem) da se Srbi na Balkanu i u današnjoj
Rumuniji spominju još u četvrtom stoleću posle Hrista, a sad bismo dodali da je prof. dr Relja
Novaković naveo grčki dokument o pokrštavanju Srba 330. godine u Remizijani - danas Bela
Palanka.77
Pošto naši istoričari uporno tvrde da su Sloveni došli na Balkan u 6. i 7. stoleću posle Hrista,
oni su pronašli da su starosedoci balkanskih prostora Šiptari. Tom prilikom, ne objašnjavaju kako
je taj starosedelački narod (od Carigrada do Milana) zadržan samo na uskom planinskom delu uz
jadransku obalu. I uveravaju da su Šiptari potomci Ilira. Ne osvrću se na dokumenta iz Srednjeg
veka o tome da su Iliri označeni kao Sloveni i Srbi i da je Austrija imal do 19. stoleća Ilirsku
kancelariju, odakle se upravljalo srpskom Vojnom Krajinom. Ne obaziru se ni na to da je i
Napoleon, osvojivši slovenske balkanske zemlje, osnovao na njima Ilirsku Provinciju. Srpska
akademija nauka i umetnosti, nažalost, prednjačila je u dvadesetom stoleću u dokazima da su Iliri
preci Šiptara. Pogledaćemo to u knjizi SANU: Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije.78
Knjigu su priredili i uredili, akademici i profesori: Božidar Ferjančič, Sima Ćirković, Ljubomir
Maksimović, Franjo Barišić, Ninoslav Radošević i Ivan Đurić.
Dokazujući da su Šiptari starosedeoci Balkana, a da to Srbi i ostali Sloveni nisu, priređivači
knjige se nisu, nijednom, osvrnuli na radove svetskih naučnika koji ovo osporavaju. Naši naučni
poslenici su postupili drukčije. Odabrali su vizantijska dokumenta i tumačili ih - bez osvrta na
suprotna mišljenja. Od zajedničkog zaključka nisu odstupili, čak i kad su naišli na dokument koji
je isključivao svaku mogućnost da su Šiptari isto što i Iliri - i da su Šiptari starosedeoci Balkana.
Pre toga bisera, da upozorimo da su Akademijini stručnjaci unosili u ovu knjigu i tekstove u
kojima piše da se Srbi zovu i Tribali, a Tribali su, zna se, starosedelačko stanovništvo Balkana.

75
Fransis Kont: Sloveni, "Filip Višnjić", 1989, Beograd.
76
Frensis Kont: Sloveni, "Filip Višnjić", 1989, Beograd.
77
Relja Novaković: Karpatski i likijski Srbi, IPA "Miroslav", 1997, Beograd.
78
Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, Knjiga 18, Tom 6, SANU, 1978, Beograd.

88
Međutim, umesto da objasne ovakvu zbrku pojmova (u odnosu na zvaničnu istoriju), oni su je
zanemarivali - i tako su došli do zaključka da Srbi (makar i da je jasno da su Tribali) nisu
starosedeoci Balkana. Konstantin Jireček je pokušao ovo da premosti jednom rečenicom, ali to je
učinio neuverljivo - naveo je da su pisci tek od 11. stoleća označavali Srbe imenima balkanskih
starosedelaca i kaže da je to bila moda?! Naravno, Jireček je pobornik teze da su se Srbi (Sloveni)
doselili na Balkan u vreme vizantijskog cara Iraklije.
Spomenuta knjiga SANU trebalo bi da bude kapitalno delo, ali nije - vrvi od krivotvorenja.
Prenećemo delove grčkih dokumenata i pokazati kako priređivači u SANU upisuju u nju
nelogične zaključke - suprotne činjenicama u izvorima koje obrađuju.
Antički izvori spominju Tribale na Balkanu od petog veka pre nove ere, a o njihovoj ulozi u
osvajačkim pohodima Aleksandra Makedonskog ima mnogo podataka. Naši zvanični istoričari
objašnjavaju da je taj narod, tokom nekoliko sledećih stoleća - do vremena slovenskog
"doseljavanja" na Balkan, iščezao. Možda bi se ovo objašnjenje i moglo prihvatiti, da nije
mnoštva sačuvanih grčkih dokumenata iz Srednjeg veka, u kojima se o Tribalima govori i to kao
pretežnom stanovništvu Srbije u prednemanjićko i nemanjićko doba. Grci su bili susedi Tribalima
u vremenu pre Hrista i u prvim vekovima nove ere, pa da su oni iščezli, bilo bi to zabeleženo. Ali,
Grci neprekidno ostavljaju u svojim spisima podatke o Tribalima i to uvek kao stanovnicima
pomoravskog dela Balkana - od Aleksandra Makedonskog do pada Srbije pod Turke. A pošto su
Srbi bili Grcima suparnici, posebno u vreme Milutina i Dušana Nemanjića, oni bi optužili Srbe da
su istrebili Tribale - da se to, zaista, desilo. To bi bio razlog i za dodatne optužbe - da su Srbi
spremni da istrebe i druge etničke zajednice, pa i grčku. No, o tako nečemu nema ni reči u grčkim
dokumentima.
Grci jedino, dosledno, svedoče da su stanovnici u Srbiji Nemanjića - Tribali. To svedočanstvo
je uneseno i u ovu knjigu SANU (tekst Nićifora Grigore):
... S caricom je bila i Simonida, koja se upravo vratila od Tribala, pošto joj je umro muž" (kralj
Milutin, primedba SJ).79
Grčki car Jovan Kantakuzin, koji je ostavio opširan istorijski spis o svom vremenu, skoro bez
izuzetka, cara Dušana naziva arhontom ili kraljem Tribala, a stanovnike tadašnje Srbije Tribalima
i Ilirima. Tako i u zapisu (pre svog ustoličenja) posle susreta romejskog (vizantijskog) cara s
Dušanom:
I da je, po nuždi otišavši Kralju, vladaru Tribala, od njega mimo očekivanja bio počastvovan i
kao saveznik potpomognut.
Poput ova dva nesumnjiva izvora o Srbima kao Tribalima, u akademijinoj knjizi je navedeno
150 puta da su stanovnici Srbije Nemanjića - Tribali. To Akademijini stručnjaci ne poriču - ne
mogu da protivreče ovim izvorima i slažu se s njihovim sadržajima. Ali, kad je reč o Tribalima pre
Nemanjića i Tribalima na Balkanu pre Hrista, tu se mišljenje menja. U to vreme, Tribali, za naše
naučnike, nisu Srbi, ali nam, ni u jednom delu, ne objašnjavaju tu nelogičnost. Ili, ne kažu nam
koja je to vremenska granica - do koje Tribali nisu Srbi, a od koje to jesu.
S obzirom da je ovako narodnosno određenje Tribala prilagođeno zvaničnoj istoriji - tvrdnji da
su Srbi (Sloveni) došli na Balkan iz "prapostojbine", pa su samo od tada Tribali, a pre toga nisu,
akademijini priređivači su se našli u nezgodnoj situaciji, jer je trebalo da odrede čiji su preci i
drugi narodi Srednjeg veka na Balkanu - a Grci nisu bili: Mizi, Iliri, Dalmatinci, Makedonci,
Epirci, Tesalci, Bugari, Albanci, Skiti i Iliri. Oni to nisu učinili, mada su mogli, jer su imali
polaznu tačku za tako nešto - Strabon je u Geografiji napisao da Iliri, Epirci i Makedonci
govore istim jezikom.
O ovaj ubedljiv istorijski izvor su se oglušili profesori i akademici SANU, pa su zanemarili
narodnost svih drugih osim Ilira - njih su izdvojili i zaključili da su oni Albanci. Dvanaest
dokumenata u knjizi ih spominju i svih dvanaest puta, priređivači objašnjavaju da se pod Ilirima

79
Isto.

89
treba da smatraju Albanci (Šiptari). Evo kako to počinju. Unosi se prevod dela Hronike Georgija
Pahimera o grčkom caru Mihailu Osmom, iz 1268. godine:
Tada, dakle, poverivši braći Jovanu i Konstantinu zapadne krajeve, te predavši despotu
Jovanu vojne snage sa istoka, zajedno sa skitskom vojskom, naredi mu da napadne na kopnu
(odnosno) da upada u zemlje Ilira i Tribala..
Na strani 19, priređivači objašnjavaju:
Zemlje Ilira i Tribala su, razume se, Albanija i Srbija.
I, nikom ništa! Reč je o trinaestom stoleću, kad je Srbija država i kad su albanska plemena
živela u Srbiji i Vizantiji samo u rasutim plemenskim oazama i ime "Albanija" još nije
predstavljalo teritorijalnu celinu, a naši akademici izjednačavaju albansku i srpsku zemlju -
predstavljajući i albansku teritoriju kao državu, a znamo da su Šiptari stekli državu (Albaniju) tek
u dvadesetom stoleću - sedam stotina godina posle opisanog događaja. To ne smeta srpskim
akademicima, i pored obaveza prema pravilima istorijske nauke - na koja nas stalno upućuje dr
Radić, da napišu da su u trinaestom stoleću:
Zemlje Ilira i Tribala, razume se, Albanija i Srbija.80
Ovo je jedan od najavljenih bisera u našoj istorijskoj nauci i bilo bi sto puta važnije da se ova
odrednica analizira - da se o njoj raspravlja na naučnim skupovima i u knjigama, a ne da se
energija, nepotrebno, rasipa pisanjem protiv "novoromantičara". Da se ovaj biser krivotvorenja
istorijske istine bolje shvati, upozoravamo na činjenicu da su u ovom zborniku srednjevekovnih
dokumenata, naši akademici sve pomene Ilira i Ilirije smeštali na današnju teritoriju Albanije. Šta
je to podstaklo srpske akademike da Ilire sabijaju na ovako uzak prostor, kad se zna da se pri
spominjanju Ilira, ili zemlje Ilirije - rimskog Ilirika, podrazumeva, u prvom redu, zapadni deo
Balkana - današnja Dalmacija, Hercegovina, Bosna, pa i delovi Srbije?
Ovakvo slepilo (da li je ova odrednica tačna?) će ih dovesti u nepriliku, pa će na 51. strani
knjige biti primorani da priznaju da su staništa Ilira prostranija od današnje Albanije. Iznenadiće
ih dokument Nićifora Grigore iz 1342. godine, u njemu su opisane zemlje u posedu cara Dušana:
Tako će mu nastati jedna neprekinuta država od Dalmacije i Ilirika i ono što prema istoku
dotiče obale Jonskog mora.81
Vidimo, Grk Nićifor Grigora deli državu cara Dušana na dve oblasti: Dalmaciju i Ilirik. Ako bi
srpski akademici sledili svoje čvrsto opredeljenje da je Ilirik teritorija Albanije i ništa više, onda
bi morali da priznaju da je Srbija Stefana Dušana Nemanjića (po ovom grčkom izvoru)
obuhvatala samo kobasičast deo oko istočne obale Jadranskog mora (Albanija i Dalmacija) - bez
Makedonije, Kosova, Metohije, Šumadije, Hercegovine, Bosne...
I šta sad čine srpski akademici? Ne uzbuđuju se - jednostavno priznaju da je Grigora u pravu i,
samo na ovom mestu, odustaju od svog zaključka da je Ilirik u Albaniji. Hladnokrvno upisuju:
Pod Dalmacijom i Ilirikom podrazumeva se unutrašnjost Balkanskog poluostrva, gde se i
nalazila teritorija tadašnje srpske države.82
Odjednom - unutrašnjost Balkanskog poluostrva je Ilirik. A ne potvrđuju da stanovnici Ilirika
mora da budu Iliri. A u Dušanovoj državi (u unutrašnjosti Balkana) i nije mogao da živi niko drugi
do Srbi u Srbiji ili Iliri u Iliriku. Ni u jednom slučaju to nisu mogli biti Albanci. A u svim drugim
delovima knjige, akademici kažu da su Iliri Albanci (Šiptari), da je Ilirik teritorija Albanije.
Ovo je taj najavljeni biser Srpske akademije nauka i umetnosti - stručna obrada
srednjevekovnih istorijskih izvora i najbolje je da ga više ne komentarišemo.
Da smo pravilno pročitali tekstove akademika i da smo uočili njihova protivrečna tvrđenja, o
lociranju Ilirika i etničkog određenja Ilira, uverićemo se upoređivanjem malopređašnjeg teksta o

80
Isto.
81
Isto.
82
Isto.

90
Iliriku u središtu Balkana i zaključka na str. 580. Srpski akademici će oceniti svedočanstva Grka
Manojla Holbola o Ilirima i "zaključiće":
Pod Ilirikom se ovde podrazumeva Albanija.
Pored ovakvog "zaključivanja", naši priređivači unose i izmene u grčka dokumenta - s ciljem:
da bi dokazali da su se Albanci (Šiptari) pojavljivali pod ilirskim imenom. Reč je o tekstovima
Nićifora Grigore, u kojima su opisani unutrašnji neredi u Vizantiji:
Ukoliko bi Iliri, Tribali, Akarnanci i Tesalijci sklopili savez, mogli bi od njih biti opkoljeni i do
poslednjeg čoveka uništeni, jer ne bi imali kuda da se spasu bekstovom.83
Grigora objašnjava da bi Grci mogli biti opkoljeni od susednih naroda: Ilira, Tribala,
Akarnanaca i Tesalaca, ali se u knjizi Srpske akademije nauka i umetnosti ispravlja i ti susedni
narodi se malo etnički usmeravaju - od Ilira se stvaraju Albanci, mada tako nešto nedužni Grigora
nije ni nagovestio. Evo kako to čine srpski akademici i profesori istorije - opet "zaključak":
Zahvaljujući Grigori, ovi napadi na Solun i Makedoniju mogu se datovati u 1308. godinu, pa u
sklopu situacije u toj godini, treba posmatrati i ono što Grigora kaže o strahovanju Katalanaca
od susednih naroda: Albanaca, Srba, Epiraca i Tesalaca.
To što su priređivači ime Tribali zamenili srpskim, ima opravdanje - Grci stanovnike Srbije
zovu Tribalima, ali to što su ime Iliri zamenili albanskim, nema opravdanje, jer ni jedan grčki
izvor ne označava albanska plemena kao Ilire. Jedan od tih dokumenata izričito navodi da su Iliri
i Albanci različiti - da nije u pitanju jedan, nego dva naroda. Ali, čudo - ili nešto drugo, i ovo će
naši najviši stručnjaci za istoriju zanemariti. Za njih, činjenice nisu čvrste i nepotkupljive, kako to
tvrdi dr Radić. Pogledajmo.
Kao što su se priređivači ove knjige SANU našli zatečeni kad im je istorijski izvor nametnuo
Iliriju mnogo veću od današnje Albanije, tako će im drugi izvor saopštiti da su Iliri jedan, a
Albanci drugi narod. Reč je o tekstu Nićifora Grigore o situaciji u Srbiji posle smrti cara Dušana
na strani 194:
... a brat pokojnog Kralja Srbije napao je na dotada Kralju Srbije potčinjene gradove Tesalije,
koji su ga odavno pozivali, a sad su mu dobrovoljno prilazili. Pošto je, na taj način, stekao ne
malu vlast, istovremeno je pridobio i njihove susede Albance i Ilire".84
Činjenice su nevažne za naše istoričare, pa i ovo razlikovanje Albanaca od Ilira u grčkom
dokumentu. Oni će jednotavno, opet, "zaključiti":
Pod Albancima i Ilirima, Nićifor Grigora podrazumeva albansko stanovništvo, koje je, već
početkom četrnaestog veka, počelo da prodire u Tesaliju.85
Akademici i istoričari se, tako, neće ni osvrnuti na činjenicu iz još jednog grčkog dokumenta, u
kojem se spominju Albanci pod svojim imenom i to u situaciji kad šalju delegaciju vizantijskom
caru. Da je to bila delegacija Ilira, moralo bi to, iz protokolarnih razloga, biti spomenuto. I zato
što je pisac teksta budući vizantijski car Jovan Kantakuzin. Beleži kako car Andronik Treći
(1328) sređuje poremećene odnose u Vizantiji (str. 329):
Kad je car osam dana proboravio u Ohridu, dođoše mu Albanci, nastanjeni oko Devola i
Koloneje, kao i u blizini Ohrida, pokloniše se i obećaše da će odano služiti. Onima, pak, koji su
bili nastanjeni daleko, na krajnjim granicama romejske vlasti, upućena su careva pisma da dođu
u Solun, da bi se tamo poklonili".
Ovakvih propusta i nedorečenosti u knjizi SANU je mnogo. Da bo se to uočilo, kako smo rekli,
nisu potrebna detaljna poznavanja istorije Srednjeg veka. Ako neko pokušava da ogromna ilirska
područja locira samo na teritoriju današnje Albanije, jasno je da će izazvati nevericu kod
prosečno obrazovanog čitaoca. Zašto ta neverica nije prisutna i kod istoričara, velika je

83
Isto.
84
Isto.
85
Isto.

91
zagonetka. Zašto ih nelogična analiza srednjevekovnih dokumenata u ovoj knjizi nije podstakla
na rasprave?
Ovako napisana srednjevekovna istorija Balkana nam je više nego štetna. Da bismo, još
jednom, potvrdili koliko su Akademijini poslenici postupili nenaučno, gradeći osnove krive
predstave o našoj prošlosti, upozoravamo da su zanemarili, pored mnogo toga, i grčki izvor koji
isključuje mogućnost da su Šiptari bili poznati pod imenom Ilira u Antici i Srednjem veku.
Odnosi se na prvu pojavu Albanaca (Šiptara) na Balkanskom poluostrvu. Reč je o knjizi Grka
Mihaila Ataliota iz jedanaestog stoleća. U njoj piše da je nekoliko stotina šiptarskih porodica
došlo na Balkana 1043. godine. Treba videti da li ima izvora o njihovom dolasku i ranije. S
obzirom da je njihov jezik mešavina srpskog, latinskog i grčkog, nema osnova da se preko njega
može potvrditi njihovo starosedelaštvo na Balkanu. Ovaj grčki zapis iz jedanaestog stoleća - o
dolasku šiptarskih porodica iz južne Italije i Sicilije, objavili su Nemci još u devetnaestom
stoleću, pod naslovom: "Scriptorum historiae Byzantinae" - Academiae Litterarum Regiae
Borussicae, 1853, Bonn, pa navodimo deo sadržaja, prenesenog u Deretićevu knjigu:
Albanija na Kavkazu nalazila se na istočnim padinama te planine do Kaspijskog mora, u
pokrajini Širvan, što pripada savremenom Azarbejdžanu i Dagestanu... U osmom veku, Arapi su
zaposeli zemlje oko Kaspijskog jezera i iza Kavkaza... Na Sredozemnom moru, vođene su česte
borbe između Arapa, kao predstavnika islama i Romeja (Vizantinaca), kao predstavnika
hrišćanstva. Arapi su oteli od Romeja veći deo Sicilije i deo južne Italije, pa da bi ojačali
islamsko stanovništvo, doveli su deo stanovnika iz Kavkaske Albanije, koje je izbeglo ispred
Hazara... Romeji su uspeli 980. godine da osvoje deo arapske Sicilije i na tom prostoru preuzeli
su tamošnje Albance. Jedan deo tog naroda preveli su u hrišćanstvo... Vizantijski car Vasilije
Drugi zauzeo je dvadesetih godina 11. veka Novi Epir (to je približno teritorija savremene
Albanije) u kojem su živeli Srbi i delimično Grci. Vizantijski vojni starešina Tihomir, Srbin iz
Beligrada, podigao je ustanak 1040. godine s namerom da protera vizantijsku (romejsku) vlast iz
Novog Epira. Zbog toga su vizantijska carica Zoe i njen treći po redu ljubavnik Konstantin Deveti
Monomah poslali brojnu vojsku u napad na Srbiju, u jesen 1042. godine... Tadašnji mladi car
Srbije Vojislav potukao je do nogu, u dve bitke, vođene na teritoriji savremene severene Albanije,
vizantijsku vojsku. Ovaj težak poraz u ratu sa Srbijom, izazvao nerede i pobune u Vizantiji. Jedan
od pobunjenika bio je i vizantijski vojni zapovednik na Siciliji, po imenu Đorđe, zvani Manijak...
Ukrcao je svoju vojsku sa Sicilije i južne Italije, i deo Albanaca koje je organizovao kao pomoće
vojne čete. Albanci su vodili i svoje žene i decu, što je bilo uobičajeno u to vreme. S tom šarenom
vojskom, iskrcao se u Draču marta 1043. godine... Kod Dojranskog jezera, sukobio se Manijak s
vizantijskom vojskom vernom Carigradu i tu je poginuo. Njegova preživela vojska se, posle
pogibije svoga vođe, predala. Vizantinci primili svoje vojnike sa Sicilije, ali nisu hteli da prime
Albance na svoju teritoriju. Ovi nisu mogli da se vrate na Siciliju, jer su lađe u kojima su
doplovili pale u ruke Vizantinaca, pa su, kao brodolomnici, molili Srbe da im dozvole da se
nasele negde u Srbiji, gde će oni, kao tradicionalni stočari, gajiti stoku za Srbe i za sebe same.
Srbi su im dozvolili da se nasele na tada slabo naseljenim predelima oko mesta Rabana, na
padinama planine Jablanice, severno-istočno od savremenog Elbasana... Po mestu Raban, Srbi
su doseljenike nazivali Arbanasima (Rabanasima), stranci su ih zvali Albancima, po Albaniji na
Kavkazu, a oni su sebe nazivali Šćipetarima, tj. brđanima, ljudima s krša... Srednjevekovni pisac
Magius Patavius je znao da su Šćipetari poreklom iz Azije i nazivao ih je 'decom Kavkaza.86

DAČANI SU STAROSEDEOCI RUMUNIJE, ALI SU SLOVENI

Da se vratimo na francuskog savremenog istoričara Frensisa Konta. On piše da Sloveni žive na

Balkanu i u Rumuniji u prvom stoleću Nove ere. On to potvrđuje svojim tekstom, bez obzira što je
knjigu namenio poruci da su Sloveni došli na Balkan u 6. i 7. stoleću. Pogledajmo njegov tekst:

86
Dr Jovan I. Deretić: Arbanasi u Srbiji, str. 8-10, "Nikola Pašić", 1999, Beograd.

92
 Tokom prvih stoleća Nove ere, rimljani svedoče o dodirima (neposrednim i posrednim) sa
Slovenima na istočnim granicama Carstva; od Severnog do Crnog mora, od Germanije do
Trakije, duž celog Dunava.87
Nema spora, na obalama Dunava su Sloveni. Potvrdu o Rumuniji kao srpskoj (slovenskoj)
zemlji, ostavio je i Konstantin Jireček - verovatno nesmotreno, jer i njegovo delo sugeriše
doseljavanje Slovena. Pogledajmo kako mu se to desilo. Citira da je Rumunija slovenska rođena
zemlja - što znači postojbina:
Stoga se htelo zabaviti Slovene u njihovoj rođenoj zemlji, u današnjoj Vlaškoj.88
U poznatom delu dr Vladimira Ćorovića su navedeni podaci da su Dačani Sloveni, ali to naš
istoričar ne komentariše. Nema spora da su Dačani starosedeoci današnje Rumunije, ali je sporno
(s tačke zvanične istorije u Evropi) da su ti Dačani Sloveni. Ćorović citira srednjevekovna grčka
dokumentima i u njima to stoji:
Vizantijska vojska, puna nepoverenja prema novom vrhovnom zapovedniku, nije htela sad da
prodire dublje u opasne slovenske krajeve i da uopšte ostaje na levoj obali Dunava.89
Ćorović opisuje dačansko-vizantijska ratovanja od 6. do 9. stoleća i, nedvosmisleno, grčka
dokumenta označavaju Dačane kao Slovene. Pogledajmo:
Prisk je, posle prvog uspeha, nastavio ratovanje. Njegove čete idu za Slovenima - duboko u
njihovu unutrašnjost u današnjoj Vlaškoj. Sloveni se povlače u okolne šume i ritove, gde su
nameravali navući neprijateljsku vojsku, neveštu tom terenu, i sasvim je satrati... Car je želeo da
sva ta akcija ne ostane na polovnim merama i stoga naredi da vojska prezimi na slovenskom
području, kako bi odmah s proleća mogla početi ponovo čišženje i leve obale Dunava... Primetili
smo, uostalom, već ranije da je kagan baš tim dačkim Slovenima slao poslanstva sa zahtevom da
mu plaćaju danak i da ih je, kada su oni odbijali, prisišavao na to.90

KNJIGA IZ 19. STOLEĆA O SRPSKOJ DRŽAVI U 5. STOLEĆU

Zvanični istoričari optužuju revizore istorije i osporavaju im tvrdnju da je srpska država
osnovana na Balkanu u petom stoleću posle Nove ere - po raspadu Rimskog Carstva. Ali, postoji
knjiga koja o tim državama donosi podatke - a štamapna je 1856. godine. U pitanju je
ILLUSTRISS. SIGNORE Andrije Kačića - Miošića. Miošić je bio rimokatolički sveštenik i
podatke o srpskoj državi je crpio iz arhiva Vatikana. Mada, naprimer, dr Jovan I. Deretić nije znao
za ovu knjigu, pa je ''Antičku Srbiju" pisao na osnovu drugih izvora, njegovi podaci se skoro
podudaraju s podacima Andrije Kačića Miošića. Jovan I. Deretić piše da je Srbija osnovana 490.
godine, pod vlašću Oštroila, a Miošić navodi 492. godinu, tvrdeći, takođe, da joj je vladar bio
Oštroilo.
Dr Jovan I. Deretić navodi potonje srpske vladare: Svevlad, Selimir, Vladan, Radimir, Vladan
Drugi i Radimir Drugi.
Andrija Kačić - Miošić, skoro istovetno, navodi srpske vladare: Svevlad, Selimir, Vladan,
Radomir, Svetimir, itd.91
Kad vidimo da su Srbi i po ovom svešteniku Rimokatoličke crkve imali državu u petom
stoleću, onda se dovodi u pitanje tvrdnja da su se Sloveni opismenili u 9. stoleću - u vreme misije
braće Ćirila i Metodija. Jasno je da niko nije mogao osnovati državu na zemlji Rimske Imperije, a
da se nije služio pismom.

87
Frensis Kont: Sloveni, Beograd, ''Filip Višnjić'', 1986.
88
Konstantin Jireček: Istorija Srba, Prva knjiga, IRA ''Prosveta'', 1999, str. 50.
89
Vladimir Ćorović: Istorija Srba, Niš, ''ZOGRAF'', 2001, videti strane: 12, 23, 25. i 26.
90
Isto, str. 23.
91
Andrija Kačić Miošić: Ilustriss. Signore, 1856 - verovatno u Zadru.

93
 Nikola Žutić
VJERSKO-NACIONALNA I POLITIČKA ZLOUPOTREBA ILIRSKOG IMENA

Hrvatski i albanski mitolozi ilirizma

Stari antički geografski i geo-politički pojam vezan za zemlju mitoloških Ilira i potonju rimsku
provinciju, zloupotrebljavan je podupiranjem velikohrvatstva i velikoalbanstva tokom XIX i XX
vijeka od srpstvu neprijateljskih ideoloških internacionala: od vatikanskog rimokatolicizma,
otomanskog islamizma, habzburškog germanskog ekspanzionizma, kominterninog komunizma,
nacifašizma i današnjeg neoliberalnog anglo-američkog globalizma. Dakle, prema
ideološko-političkoj potrebi, ilirsko ime su najčešće zloupotrebljavali inostrani i domaći ideolozi
velikoalbanstva i velikohrvatstva.
Brojni su pisci mitološke istorije hrvatstva i staroalbanstva. Poklonik velikohrvatstva i
propagator Crne Gore kao "Crvene Hrvatske", Savić Marković Štedimlija Albance je pominjao
kao direktne potomke starih balkanskih Ilira. 92 Pri tom je iskoristio takvu tobožnju starinu
Albanstva kako bi je povezao i izjednačio sa starinom hrvatstva, ističući kako su Iliri, kao i Hrvati,
u starini imali dvanaest plemena. Pri tom je tvrdio da su preci današnjih Albanaca "nastavali velik
dio teritorija, koji su kasnije posjeli Hrvati". Kako je dalje isticao, Hrvati su kasnije "uspjevali
prodrijeti preko albanskih teritorija čak do Peloponeza ostavljajući svuda tragove svoga imena i
jezika". Dakle, Štedimlija je jednostavno preuzeo istorijsko rasprostiranje Srba na Balkanu i
prikazao ga kao drevno hrvatsko. To je inače poznati manir stvoritelja hrvatstva, koji se ogledao u
potpunom preuzimanju srpske etno- kulturne tradicije od jezika, književnih djela, muzike, nauke i
drugog.
Za Štedimliju je najveći albanolog XX vijeka bio "veliki hrvatski učenjak" Milan Šuflaj, koji
je inače poznat i kao jedan od najvećih mitologa svehrvatstva Balkana. Šuflaj je, prema tadašnjem
dnevnopolitičkom savezništvu velikohrvatstva i velikoalbanstva (a radi se o 1939. godini,
odnosno vremenu uspostavljanja autonomne Banovine Hrvatske), isticao da su u Srednjem vijeku
Hrvati više puta dolazili u dodir sa Albancima i sudjelovali u značajnim događajima iz hrvatske
povijesti. On je čak navodio da je albanska etnička podloga u staro doba, pod ilirskim imenom,
"tvorila jak faktor u povijesti.93
Dakle, istoriografski i publicistički tvorci mitološke albanske (šiptarske) istorije pretke
današnjih Albanaca najčešće su se nazivali Ilirima, pa potom Arbreši i Albanoi, koji su po njima
bili ilirskog porijekla. Šiptarski istoričar Ali Hadri u svojim pseudo naučnim razmatranjima
javnosti je lakonski saopštavao da Albanci vode porijeklo od Ilira i da su se kao narod formirali u
ranom feudalizmu, bez šire naučne argumentacije jedne takve hipoteze. Hadri nam je konfuzno
saopštavao da se "već od VIII veka govori o Arbrešima (Albancima) kao potomcima Ilira a ne o
Ilirima. On je proizvoljno tvrdio da se od ranog feudalizma ime Ilir zamjenjivalo imenom ilirskog
plemena Albanoi pa, u kontradikciji sa prethodno izrečenim, piše da se ime Arbreš upotrebljavalo
sve do pada Albanije pod tursku vlast. Po njemu, "nauka je utvrdila da Albanci pokrivaju upravo
one krajeve i predele južnog Balkana u kojima su obitavali Iliri". Akademik Hadri se ne poziva na
istorijske izvore već samo na nepouzdanu istorijsku toponimiju i toponomastiku, i kao
najpogodniju odrednicu za Šiptare, zbog ostvarenja projekta Velike Albanije, uzima latinski
naziv Albanci. 94
Interesantno je istaći podatak da šiptarski akademik Ali Hadri u svojim tzv. naučnim studijama
i raspravama uopšte ne pominje istorijski etno naziv Arbanasi i Arnauti. Interesantno je vidjeti
kako, u zavisnosti od dnevnopolitičke potrebe, napreduje tzv. albanska nauka u socijalističkoj
Jugoslaviji. Naime, u prvom izdanju Enciklopedije Jugoslavije, iz 1955. godine, enciklopedijska

92
S. M. Štedimlija, Albanija, Zagreb, 1939.
93
M. Šufflay, Srbi i Arbanasi, Zagreb, s. 23.
94
Enciklopedija Jugoslavije, 1, Zagreb, 1980, s. 72-75

94
odrednica za Šiptare i Albance je istorijski opravdan naziv Arbanasi (odrednica
"Arbanasko-južnoslavenski odnosi"). Međutim, u drugom izdanju Enciklopedije Jugoslavije
(Zagreb, 1980) enciklopedijska odrednica Arbanasi je odbačena i stvorena je nova
dnevnopolitička odrednica Albanci, koja je u enciklopediji svojim prezentiranim sadržajem
trebala podupirati antisrpske i velikoalbanske unitarne težnje Brozovog partijskog i državnog
vrha, odnosno podupirati mitološku starinu velikoalbanstva i stvarati antisrpsko raspoloženje
"ugroženog" šiptarskog stanovništva.
Proučavanjem literature nekolicine hrvatskih i šiptarskih pseudo naučnika, može se zaključiti
slijedeće: U savremenoj istoriografiji hrvatstva i velikoalbanstva uporedo se tvrdi da je ilirsko ime
sinonim za albanske (šiptarske) i starohrvatske pretke. Ono što je vrlo interesantno, te dve
suprostavljene tvrdnje ne izazivaju veće polemike, a niti sukobe između savremenih hrvatskih i
albanskih istoričara. Njih ne brine logična činjenica da dve istine ne mogu postojati.
S druge strane, Ilirik je posmatran kao nesrpsko područje od strane hrvatskih i albanskih, ali i
slovenačkih istoričara. Tako je npr. slovenski istoričar prof. dr Bogo Grafenauer odricao srpski
karakter francuskim ilirskim provincijama i habzburškoj Kraljevini Iliriji, pa ih je nazivao
administrativno-političkom grupom slovenskih i hrvatskih zemalja, iako su u sastav navedenih
provincija pretežno ulazile stare srpske zemlje Istra, Gorski kotar, Lika, Dalmacija, Dubrovnik i
Boka.95
Zaboravljena faktografija o ilirskom imenu kao o jednom od rasprostranjenih nekadašnjih
naziva za Srbe, nedovoljno se ističe od srpskih i drugih istoričara. Nasuprot Štedimlijinom,
Šuflajevom, Hadrijevom i predubjeđenju drugih nacionalnih mitomana, o istoznačnosti pojmova
ilirski i albanski, naziv (pojam) "ilirski" i "Iliri" Vatikan, rimokatolički autori i starija njemačka,
odnosno habzburška istoriografija iz XVIII i XIX vijeka (Bartnštajn, fon Taube, Šviker), nisu
vezivali za albansko odnosno Šiptarsko stanovništvo, kako je to činila albanska propaganda na
Kosovu i Metohiji i u Albaniji tokom XX vijeka, i to uz podršku komunističkih (socijalističkih)
režima Albanije i Jugoslavije. Navedeni njemački autori pojam "ilirstva" vezivali su za srpski
narod, navodeći ga kao jedan od naziva za Srbe. Naime, u knjizi barona Bartnštajna, "O
rasejanom ilirsko-rascijanskom narodu" (Novi Sad, 1866), pojmovi Iliri, Rajci, Rascijani, Grci,
Unijati i Neunijati, Vlasi i drugi, tretiraju se kao brojni istorijski nazivi za srpski narod.
Rimokatolička Ilirija, koju su u vjekovnom trajanju idejno projektovali rimokatolički klerici,
na kraju je poistovjećena sa Nezavisnom Državom Hrvatskom. "Ta Ilirija s granicama na Drini i
Dravi", kako je pisao ideolog NDH dr Mijo Tumpić, "nije ništa drugo nego Nezavisna Država
Hrvatska, a Iliri ništa drugo nego Hrvati". 96 Tada je Tumpić navodio da je Vatikan svojom
"rimskom točnošću" utvrdio koje su zemlje ilirske Hrvatska, Slavonija, Dalmacija, Bosna i
Hercegovina (dakle, zemlje tadašnje NDH). Dr Mijo Tumpić je imao objašnjenje i za
nepominjanje (nepostojanje) hrvatskog imena u XV i XVI vijeku: "Ništa zato što hrvatsko ime
rjeđe dolazi do izražaja; ono se skriva iza imena ilirskog".

Rimokatolička crkva i srpski "ilirski" narod

Ideolozi rimokatolicizma, odnosno velikohrvatstva, vršili su prisvajanje ilirskog srpskog
imena u dužem vremenskom razdoblju. Vatikan je već od XV vijeka koristio ilirsko ime u svrhu
što uspješnijeg misionarskog i prozelitskog nastupanja na Balkanu. U tu svrhu Vatikan je 1453.
godine osnovao Ilirski zavod sv. Jeronima u Rimu, za obrazovanje i odgoj rimokatoličkih
vaspitanika (pitomaca) - budućih misionara ilirske srpske nacije ("nazione Illirica"). Potom su

95
Prema austrijskom popisu stanovništva iz 1850. godine u Istri i kvarnerskim otocima živjelo je 134.445 Srba
rimokatoličke i pravoslavne vjere, oko 60.000 Italijana (Latina) i 30.000 Slovenaca. O Hrvatima nema ni pomena.
Prema istom popisu u Dalmaciji sa Dubrovnikom i Bokom živjelo je 330.827 Srba rimokatoličke vjere i 78.858 Srba
pravoslavne vjere. Srbi rimokatolici u to vreme još nisu počeli nositi hrvatsko ime, pa se, što je logično, u tim starim
srpskim zemljama ne pominju Hrvati ni hrvatsko ime u etničkom smislu (vidjeti: Ausztriai birodalom Statistikaja
foldrajzi leirasa, Pest. 1857, 36).
96
M. Tumpiš, Zavod sv. Jeronima u Rimu, Croatia sacra, br. 20/21, Zagreb, 1943, 343.

95
osnovani i ilirski rimokatolički zavodi u Loretu97, Fermu, Bolonji (ugarsko- ilirski), za školovanje
srpskih "gojenaca", budućih rimokatoličkih misionara na Balkanu.
Nesporno je srpstvo tih mladih vatikanskih vaspitanika. Međutim, istoričar Viktor Novak je u
svom stilu veličanja starine hrvatskog naroda, potpuno nekritički i proizvoljno pisao da "postoje
potpuno sigurni historijski podaci da se u starom rimskom Borgo Vekio nalazila naseobina
Hrvata, sa zadatkom kakav su imale slične organizacije ostalih većih naroda. Novak je pri tom
isticao da je papa Nikola V bulom od 4. aprila 1453. godine Hrvatima dao crkvicu sv. Marine i
dopustio im da smiju osnovati uređeni hospicij. Zavod je bio podupiran "prilozima iz Hrvatske"
(!), dok je kapelan morao biti "hrvatske narodnosti" (!). Za Novaka, Zavod sv. Jeronima je prosta
"zadužbina pobožnih Hrvata", kojoj je bio glavni zadatak humanitarni, kulturni i naučni rad.98 Ni
pomena o mogućnosti da bi jedna takva ustanova mogla, kao osnovni zadatak, imati školovanje
ilirskih (odnosno srpskih) misionara i prozelita za Balkan.
Tokom XVI vijeka, ilirsko ime se često pominjalo u istorijskim izvorima i literaturi.
Navešćemo samo neke karakteristične primjere. Papa Lav XV nazvao je 1515. godine bana
Slavonije i Hrvatske "Praetor Illyrici". Brojni su dokumenti koji ilirsko ime izjednačavaju sa
srpskim. Jezuita Jakobus Mikalja (Micaglia) nazvao je svoj riječnik "Blago jezika ilirskog"
(Thesaurus linguae illyricae Sive Dictionarium illyricum, 1649). Bosna se u to vreme nazivala
"Ilirija".
"Starješine srpskog naroda" u Hrvatskoj, Slavoniji i Sremu pisali su 1727. austrijskom caru u
ime naroda našeg "iliriko rascijanskog ili servijanskog". Godine 1750. mitropolit Sava
objašnjavao je "inkvizitorima" u Dalmaciji da je to njegovo pismo na italijanskom jeziku prevod s
ilirskog ili srpskoga jezika (dall' Illirico osia Serviano).99 Istu napomenu davali su crnogorski
knezovi i glavari kada su 1751. pisali kotorskom upravitelju. U zaglavlju pisma stajalo je da je to
pismo prepisano iz prijevoda, i da je taj prijevod "preveden s ilirskog ili srpskog jezika.100 Iste
godine Sulejman paša iz Trebinja pisao je kotorskom upravitelju da je to njegovo pismo "prijevod
sa srpskog jezika ("traduzione dallž Idioma Illirico-Serviano"). 101 Godine 1754 kapetan paša
Parmaković je pisao serdaru Stanu Popoviću da je to njegovo pismo "prijevod s ilirsko-srpskoga
jezika. Dalje, mitropolit Vasilije Petrović 1755. godine je napominjao bosanskom veziru
Mehmet-paši da je to pismo prijevod s ilirsko-srpskog jezika; godine 1756 zbor serdara, kapetana,
knezova i staraca pisao je prčanjskoj i dobrotskoj opštini, napominjući da je to pismo prijevod s
ilirskog srpskog jezika.102 Dalmatinski providur uz svoje pismo iz 1767. priložio je napomenu da
je to pismo prevedeno s "ilirsko- srpskog jezika" ("traduzione ad litteram dal' Illirico Serviano").
U izveštaju zadarske rimokatoličke arhibiskupije o pravoslavnoj crkvi u Dalmaciji, iz 1760.
godine, zapisano je da u Zadru ima samo nekoliko "grčkijeh porodica", dok su svi "ostali Vlasi ili
Slovinci, a zovu ih Srbima, pa se pominje "ilirski, vlaški, slovinski ili srpski narod" (nazione
illirica, morlacca, schiavona, o sia serviana) u Dalmaciji. 103
Baron J. H. Bartnšgajn je 1761. godine pisao o mnogobrojnom rasijanom ilirskom
(rascijanskom), odnosno, srpskom narodu, kojeg je dijelio na provincijalce i militare, dakle, na
one u provincijalu i Vojnoj krajini. U regulamentu iz 1777. pisao je o "ilirskom narodu" kojem je
pravo sjedište u Srijemu, tj. u istočnoj strani Slavonije, i u Galiciji. Dalje je isticao da je riječ o
Ilirima koji su se "po Ugarskoj stanili": "Narod je taj došao iz Arbanaske (koja je očito geografski

97
Vatikan je imao veliki interes da širi mrežu ilirskih, odnosno srpskih rimokatoličkih zavoda. Tako je papa Urban
VIII obnovio ilirski zavod u Loretu u Italiji, te ga stavio pod jezuitsku upravu. Filolog M. Murko je pisao da je
"Illiricum uvijek bio Rimu (Vatikanu) na srcu, a sada su mu ga otuđili, ne samo grčka (pravoslavna - N. Ž) crkva i
Turci nego i sjeverni jeretici (protestanti - N. Ž), od kojih se zaista uplašio" (M. Murko, O prethodnicima ilirizma,
Nova Evropa, II/3, 1921).
98
V. Novak, Jeronim - Zavod sv. Jeronima u Rimu, u: S. Stanojević, Narodna enciklopedija SHS, knj. II, 157.
99
Rukopis prof. J. Tomića koji citira dokumente iz mletačkog arhiva: Sen. Secr. Disspaci Prov. Gen. di
Dalmazia f. 179.
100
Isto.
101
Isto.
102
M. Dragović, Nekoliko dokumenata o vjekovnoj nezavisnosti Crne Gore, 1887, str. 76.
103
N. Milaš, Spisi, I, 399, 401, 422.

96
pojam u kojoj su nekad živjeli i Srbi), Dalmacije, Bosne i Srbije. Ilirski srpski narod ima svoj
vlastiti jezik. Drži se starovjerske crkve koja se razlikuje od rimske u trome... Niko ih ne smije
više zvati šizmaticima jer je to zabranjeno naredbom jednom vladaočevom". Na zahtjevanje
Temišvarskog sabora od 1790. godine "ta neprilična imena Rac, akatolik, šizmatik, pop itd, koja
su se do sad protiv ilirskog naroda upotrebljavala, strogo se zabranjuju, i oni će se zvati
grkosjedinjeni i nesjedinjeni, ili neunijati". Proučavanjem dokumenata iz XVII I XVIII vijeka
može se zaključiti da je naziv ilirski obuhvatao sve Srbe raznih imena, te se upotrebljavao termin
Ilirski (srbski) narod.
Godine 1770. Ad. Krčelić je pisao da Srbe zovu različitim imenima: "Jedni ih zovu Vlasima, a
drugi Racima ili Srbljima, neki Albancima i Bošnjacima. 104 Godine 1795. "naštampa" u Beču
Ličanin Vikentij Lustina italijansku gramatiku, a na 48. strani ističe da "naš illiričeskij ili obšće
serbskij nazvatij jezik" nema člana (kao talijanski).105
Stefan Vujanovski poslao je 5. jula 1797. neko "Izvješćenije" na kom je, između ostalog,
stajalo napisano "Kraljevskom upravitelju ilirsko-srbskih škola u kraljevinama Dalmaciji,
Hrvatskoj i Slavoniji (Regio Scholarum Illyrico-Sebricarum in regnis Dalmatiae, Croatiae,
Croatiae et Slavoniae Directori...)".106
O svesrpskom rasprostiranju na području cijelog Ilirika takođe svjedoče brojni izvori. Godine
1599. Lazar Soranco je pisao da Srbi žive od Arbanije do Dunava. Potom je pominjao plemena
Pipere, Bjelopavliće, Kuče, Klimente, i druga, u zemlji Plavu (plavskoj), i to kao srpska
plemena.107 Barski arhibiskup Marin Bici (s otoka Raba) 1610. je pisao da Rijeka Drim prema
sjevernoj strani dijeli Arbaniju od Srbije.108 Crnogorski guvernadur (gubernator) Ivan Radonjić
1789. godine pisao je ruskoj carici o veličini i brojnosti Srba u jugoistočnim srpskim zemljama:
"Sad mi svi Srbi iz Crne Gore, Hercegovine, Banjana, Drobnjaka, Kuča, Pipera, Bjelopavlića,
Zete, Klimenata 109 , Vasojevića, Bratonožića, Peći, Kosova, Prizrena, Albanije, Maćedonije,
pripadamo Vašemu Veličanstvu i molimo da kao milostiva naša majka pošljete k nama knjaza
Sofronija Jugovića.110 Brojni dokumenti, dakle, svjedoče da su brojni Srbi živjeli u Dalmaciji i
Boki Kotorskoj, koja se nazivvala i Albania Veneta.111
Car Leopold je 20. avgusta 1691. dao određena prava srpskom narodu, o čemu svjedoči pismo
u kojem stoji da srpski narod pravoslavne vjere u "Ugarskoj, Slavoniji, Iliriji, Miziji, Arbaniji,
Grčkoj, Bugarskoj, u Hercegovini, Dalmaciji, Podgorju i Jenopolju, i u ostalijem pridružnijem
mjestima, može postavljati arhiepiskopa iz srpskog naroda i jezika", i da može u gradovima i
selima postavljati arhiepiskopa iz srpskog naroda i jezika. Potom se spominju Srbi "u cijeloj
Grčkoj, Raškoj, Bugarskoj, Dalmaciji, u Bosni, Jenopolju i u Hercegovini, isto tako u Ugarskoj i
Hrvatskoj, u Miziji i Iliriji, gdje zaista žive.112
Godine 1759 pravoslavni Srbi iz Dalmacije molili su mletačku upravu da im usliši slijedeće
zahtjeve: "Mi slaveno-srpski narod grčkoga zakona istočne crkve, koji se nalazimo pod vlašću
Vaše prejasne Republike u predjelima Ercegnovoga i Risna, Neretve, Imockoga, Spljeta, Sinja,
Knina, Šibenika i Zadra i u svoj provinciji dalmatinskoj, koja je pod upravom Njegove

104
Notitiae praelim, p. 422.
105
Đerić, str. 72.
106
Arhiv pravoslavne parohije riječke
107
L. Soranzo, L'Ottomanno, 1599, str. 167.
108
Starine, XX, 1888, str. 84, 119.
109
Međutim, u antisrbskoj jugoslavenskoj literaturi o Klimentima se pisalo kao o najvećem od pet ranijih
sjevernoarbanaških plemena iz oblasti Prokletija čiji je jedan dio došao sa Srbima u vrijeme njihove seobe iz južnih
krajeva 1727. i koji su do XX vijeka poslovenjeni.
110
Glasnik srpskog učenog društva, knjiga 72, 1891, str. 297.
111
Mletačka vlada je 16. avgusta 1726 odredila da pravoslavni Dalmatinci mogu imati svoga vladiku i na
njezino pitanje savjetnici preporučuju knezu (duždu) da dade vladiku Srbima grčkoga zakona, koji žive u Dalmaciji
i u Boki Kotorskoj (Albania Veneta) - N. Milaš, Spisi o istoriji pravoslavne crkve u dalmatinsko-istrijanskom
vladičanstvu, I, 1899, 226-7.
112
Eud. Hurmuzako, Documente privitore la Istoria Rpmanilor, V/1, 1885, s. 383; Glasnik srpskog učenog
društva, 73, 1892, str. 278-9.

97
Preuzvišenosti gospodina generalnog proveditora Dalmacije i Albanije...". Potom su u više
navrata pominjali "naš slaveno-srpski narod" i naš slaveno srpski jezik, pa kako su mnogi
"Slaveno-Srbi" iz mnogih provincija, a najviše iz Bosne i Hercegovine i iz svega "Ilirika" prešli
pod mletačku vlast.
Značajan je zapis Dositeja Obradovića iz 1805. ili 1806. po kome se Srbi u različitim
kraljevstvima i provincijama različito nazivaju: "...po Serbiji Serbijanci..., po Bosni Bošnjaci, po
Dalmaciji Dalmatinci, po Hercegovini Hercegovci i po Crnoj Gori Crnogorci. Svuda jednako
govore, soveršeno se i lasno razumjevaju". Potom nastavlja: "A najprosti Serbin iz Banata ili iz
Bačke, on je u Serbiji, u Bosni, u Hercegovini, u Dalmaciji, pogotovo u Horvatskoj, u Slavoniji
i u Sremu, u svojem istom rođenom jeziku, i Narodu; bio on vostočnoga ili rimskog
ispovedanija".113
Pavle Solarić je 1810. godine kazivao da "naši adriatičeski Serblji u Dalmaciji, Albaniji, Lici
Katarskoj, Černoj Gori, Ercegovini, Bosni i proč..." ne znaju još dobro "građanskijeh slova.114
Godine 1815. Solarić je pisao da je bosanski kralj Stefan Dabiša "kralj srpski", a da su Serblji u
Bosni Ercegovini, Cernoj Gori, Albaniji itd.115

Od ilirskog do hrvatskog imena - Ilirizam u funkciji velikohrvatstva

Prema tvorcima svehrvatstva iz XIX vijeka, Pavao Riter je najzaslužniji za stavljanje

vatikanske ilirske ideje u službu stvaranja "Velike Hrvatske", odnosno širenja "apostolske"
Austrijske carevine. Na početku njegovog spisa "Croatia rediviva" (1699) objavljen je tobožnji
grb stare ilirske države (insignia veteris Ilyrici imperii), polumjesec i zvijezda (Danica - Venera),
a nad njima kruna.116) Takav "ilirski grb" nalazi se na savremenom grbu Republike Hrvatske,117
iako je on istorijski vezan za nekadašnje srpske zemlje. On se danas ponosno leprša na zastavi i
grbu Republike Hrvatske, i to kao prvi u koloni grbova tobožnjih hrvatskih zemalja. Stavljanje
takvog grba na prvo mjesto u "kruni hrvatskih grbova" svjedoči o megalomanskim pretenzijama
Republike Hrvatske da u budućnosti, u povoljnom trenutku, pod svoj suverenitet stavi još veći
broj zemalja nekadašnje Riterove "Ilirije".
U kruni (koloni) grbova Republike Hrvatske, iznad "šahovnice", nalazi se pet manjih štitova s
"povijesnim" hrvatskim grbovima i to, gledajući s lijeva na desno, u slijedećem poretku:
"najstariji poznati grb Hrvatske" tj. ilirski grb, grbovi Dubrovačke republike, Dalmacije, Istre i
Slavonije. Zakon o grbu Republike Hrvatske stari ilirski grb (koji je predstavljao srpske istorijske
zemlje), dakle, jednostavno promoviše u "najstariji poznati grb Hrvatske". Taj grb "sadrži u štitu
na plavom polju žutu (zlatnu) šesterokraku zvezdu s bijelim (srebrnim) mladim mjesecom". 118
Znak mladog meseca (koji je okrenut na gore), sa šestokrakom zvijezdom, prvo se sreće i nalazi
na bosanskim bogumilskim grobnicama, pa istoričar dr G. Malović ističe činjenicu da su se
bogumilski spomenici uvijek nalazili na srpskim pravoslavnim grobljima u Bosni. Potom je
ilirski grb bio prisutan na prostoru Kraljevine Slavonije koja je, istorijski gledajući, krunska
mađarska zemlja. Novac mađarskog hercoga Slavonije, Andraša Arpada (1197-1204), od

113
D. Obradović, Svjerh vospitanija k čelvekoljubiju, 1809, str. 44.
114
P. Solarić, Pominak knižeskij, 1810, str. 58, 63, 64, 85.
115
P. Solarić, Rimlani Slavenstvovavšij, 188, str. 57.
116
Hrvatski "grboslov" (heraldičar) Marijan Grakalić ističe kao "prastari" hrvatski (u stvari slavonski) grb
polumjesec i zvijezdu, koji je bio zapravo mađarski grb Andraša II. Pojavu ovog "hrvatskog grba" Grakalić je
smjestio u XII vek ("makar 200 godina stariji od prvih osvajačkih pohoda turaka na Balkan"). Grakalić nije siguran
kada su Hrvati počeli koristiti ovaj grb, ali zato izvodi nebuloznu hipotezu da su ga Hrvati "možda preuzeli još u
predheraldičko doba od starih Ilira čije su zemlje naselili". Svoje izlaganje o "ilirskom grbu" završava
konstatacijom da je taj grb bio osobito popularan u doba "hrvatskog narodnog preporoda" (ne kaže "ilirskog"). - M.
Grakalić, Hrvatski grb (grbovi hrvatskih zemalja), Zagreb, 1990, 18, 24-25. Grakalić ilirsku ideju veže za najstariju
hrvatsku istoriju i time joj daje izuzetnu važnost za "promicanje" svehrvatstva.
117
G. Malović, Pod lažnim znamenjima, "Politika", 27-28. jun 1991
118
"Narodne novine"- službeno glasilo Republike Hrvatske, br. 55, 21. HII 1990.

98
hrvatskih falsifikatora proglašen je "najstarijim hrvatskim novcem", a kada se činjenice na taj
način iskonstruišu, logično slijedi da je i grb na tom novcu upravo hrvatski. 119
Istoričar Ferdo Šišić je isticao da je Riter išao za tim "da od Mlečana i Turaka izranjenu,
rastrganu i zbog toga zamrlu staru Hrvatsku dozove ka novom životu, a to treba da bude zadatak
hrvatskih zakonitih vladara, kraljeva Leopolda Velikog i njegova već okrunjena sina Josipa I".
Istoričar Vjekoslav Klaić je patetično opisivao svu Riterovu tugu i bol zbog Hrvatske koja je bila
u bijednim ostacima. Ali Riter, po V. Klaiću, ne očajava već se nada da će novim ratom sa
Turcima Hrvatska dobiti sve ono "što joj po Bogu i pravu ide".120
Oslobođenje kršćanskih krajeva od turske vlasti Riter je, prema tumačenju velikohrvatskih
mitomana iz XIX vijeka, "osjetio kao šansu da je pokrene ideja o vaspostavljanju Hrvatske" (u
originalu djela "Ilirije" - N. Ž), koja je tobože postojala u ranom Srednjem vijeku. Riter je u stvari
ispoljavao svoje germanofilstvo, prožeto oduševljenjem za rimokatoličku tradiciju austrijskog
dvora. On je isticao da je osnovna svrha napisanog djela da objasni ime hrvatsko (u originalu
ilirsko) i da dokaže, pred mletačkim aspiracijama (koji isturaju u prvi plan dalmatinsko ime
umjesto ilirskog), što je Bogom darovano hrvatskoj zemlji (čitaj: "ilirskoj zemlji"). U svrhu
potiranja mletačkog dalmatinstva, Riter je, prema velikohrvatskim tumačima iz XIX i početka
XX vijeka, "tvrdio" da mletačkoj Dalmaciji ne pristaje to ime pošto je ona zapravo "Stara
Hrvatska". Bečki dvor je, prema velikohrvatskim povjesničarima, pohvalno reagirao na Riterova
zalaganja za uspostavljanje "Čitave Hrvatske" (Tota Croatia), jer je takvo zalaganje značilo
proširivanje Habzburške imperije i Rimokatoličke vjere 121 . Riter se, u stvari, zalago za
uspostavljanje "Čitave Ilirije", u okviru Habzburgovaca, u kojoj je svakako trebala da bude i
mletačka Dalmacija.
Izražavam, dakle, sumnju u vjerodostojnost opće prihvaćenog naziva za Riterovo djelo -
"Croatia rediviva", pošto je u vreme nastanka Riterovog djela (1699) pominjanje hrvatskog imena
bilo samo u smislu geografskog određenja i jednog od naziva za Srbe koji su živjeli na
geografskom području trožupanijske banske Hrvatske oko Zagreba. Unutrašnjom kritikom
sadržaja Riterovog djela uočljivo je da falsifikatori ilirskog imena hrvatskim, nisu dosljedno
zamjenjivali ilirsko ime sa hrvatskim, već se u njemu mnogo češće pominje austrijska Ilirija nego
Hrvatska. Preroznatljiva je i želja mitologa velikohrvatstva, preko korištenja pojma "čitave
Hrvatske", da se afirmiše pojam tobožnjih ostataka ("ostaci ostataka") nekadašnje Velike
Hrvatske, koji je u stvari preimenovanje pojma antičke Ilirije, i njenog ogromnog teritorija. Ne
treba ispustiti činjenicu da je i akademik Dejan Medaković u javnosti Riterovo djelo znao nazvati
"Illyria rediviva".
Riterovu ilirsku ideju nastavio je da širi Ljudevit Gaj (1809-1872) koji je takođe bio
njemačkog porijekla. On je 1830. godine pokrenuo Ilirski pokret, zasnovan na Riterovoj tradiciji.
Istoričar Jaroslav Šidak je konstatovao da je Gaj u Vitezovićevom jeziku našao uzor za "jedan
svehrvatski književni jezik" i da je "neko vrijeme čak podlijegao i njegovoj nacionalnoj
(svehrvatskoj - N.Ž.) ideji, obuhvatajući i Slovence 1832/33. godine hrvatskim imenom". Po
Šidaku, Riterove misli, od njegove ortografske reforme pa do ideje o hrvatstvu Južnih Slavena,
pogotovo su uticale na mladog LJ. Gaja, a preko njega na čitav Ilirski pokret.122Reaktiviranje
tobožnjih Riterovih velikohrvatskih ideja poslužilo je Gaju da ih, pod mimikrijskim "ilirskim"
imenom, suprotstavi realnoj opasnosti snaženja srpskog nacionalnog pokreta poslije stvaranja
autonomne Srbije 1830. godine. Gajevo ugledanje na Vitezovića uočavali su i njegovi
savremenici. Sam Gaj je, u jednom povjerljivom razgovoru 1848. godine, obilježio svoj odnos
prema svom uzoru slijedećim značajnim riječima: "Vitezovićeva zadaća svršena. Sad
Ljudevitova preostaje".123 Nad Gajevim grobom Fran Kurelac je 1872. godine izrekao ove misli:

119
G. Malović, Pod lažnim znamenjima, "Politika", 27-28. jun 1991
120
V. Klaić, Život i djela Ritera Pavla Vitezovića (1652-1712), Zagreb, 1914, 141.
20 F. Šišić, Hrvatska historiografija od XVI do XX stoljeća, JIČ, sv. I-II, Ljubljana-Zagreb-Beograd, 1924, 44.

21 J. Šidak, n.d., 145.

22 Isto.

99
"Najveć mu se srdca priljepio Senjanin Vitezović, kojemu on posledovat htio ter kojemu
posledovo i jest".124
Gaj je 1832. godine ispjevao "čuvenu" budnicu "Horvatov sloga i sjedinjenje" u kojoj "klikta
ustreptala oslobodilačka duša: Još Horvatska nij prepala - dok mi živimo - visoko se bude stala,
kad ju zbudimo - uz pomoć svih ostalih jednako potištenih plemena".125 U toj pjesmi Gaj je prenio
hrvatsko ime i na sve južnoslavenske narode. Po Franji Fancevu ("Postanak i historijska pozadina
Gajeve pjesme "Još Hrvatska ni prepalaž" 126 i Hergešiću127 , ova budnica je pisana sa "skroz
panhrvatskog stanovišta".128
Pankroatizam Gajevog ilirskog pokreta potvrđivala je i pjesma Slavonca Vjekoslava
Babukića ("Granica i Danica") objavljena 10. januara 1835. u Gajevoj "Daniczi Horvatzkoj,
Slavonzkoj, Dalmatinzkoj". V. Novak je apologetski zaključivao da je u ovoj pesmi "zakliktalo
široko jugoslavensko osjećanje", jer su obuhvaćena "sva jugoslavenska plemena". On, međutim,
tendenciozno previđa pankroatizam ove pjesme jer su, što je očigledno, u njoj obuhvaćeni "sve
stari Horvati", sa posebnim naglaskom da su nabrojani narodi nekad svi "Horvaćani bili".129
U članku "Naš narod", koji je objavljen u "Danici" 1835, Gaj je ublažio svoj pankroatizam
pošto je Slavene dijelio na Iliro-Ruse i Čeho-Poljake, a "ilirsko koljeno" detaljno raščlanjivao. I
pored toga, Hrvatima je ostavio veliki teritorijalni prostor. Po Gaju, "Horvati" su u Provincijalu
(Banskoj Hrvatskoj), Vojnoj krajini i Primorju, "u jednoj strani Istrije, na vugerskom (u
Ugarskoj), u Banatu, Baranji, Šimegu, Somođu, u Sladskoj, Železnoj, Sopronskoj i Požunskoj
varmeđiji, zatim u arkiherceštvu Austrije i vu Bosni, u sandžaku Banjalučkom, svi skupa u broju
1,620.000". U "Ilirsko koljeno" Gaj je smjestio i Slovence (Vende); Slavonce (žitelji Slavonije,
slavonske granice i Srijema) kojih je po njemu bilo oko 500.000 i to 247.000 pravoslavnih i
253.000 rimokatolika; Dalmatince, koji "stanuju u Dalmaciji pored Adrijatskoga mora, zatim na
otocih i vu Dubrovniku, i broje do 400.000 dušah, k ovim imaju se jošće dodati i oni 80.000 koji
su pod Turci i koji u Hercegovini živu, i tako skupa znašaju 480.000, zmed kojih jesu 410.000
rimske, a ostali 70.000 grčke cirkve"; Bošnjaci koji "živu izmeđ Drine, Vrbasa, Save, Dalmacije i
Hema, brojem 450.000 dijeleć se na islamski, to jest turski, i zatim rimski i grčki vjerozakon;
Crnogorci; Srblji, koji su u "Kraljevstvu Srpskom s obje strane Morave izmeđ Timoka, Drine,
Hema, Save i Dunava obitavali". Poslije su, kako navodi Gaj, došli "u austrijansku Slavoniju,

23J. Šidak, n. d., 146.

24U svojoj budnici Gaj je dao viziju velike Hrvatske, ugledajući se na Riterovu "
Croatia redivivu ":
"V kolu jesu vsi Horvati
Stare deržave: Staroj slavi
verni svati Z Like, Kerbave,
Kranjci, Štajer, Gorotanci I
Slavonija,
Skup Bošnjaci, Istrijani Ter
Dalmacija".
Gaj 1835. ispravlja posljednji stih ubacivanjem imena "Serblja" (V. Novak, Magnum tempus - ilirizam i
katoličko sveštenstvo, Beograd 1987, 53).
126
"Hrvatska revija", 1935.
127
"Hrvatske novine i časopisi do 1848", Zagreb, 1936
128
V. Novak, apologeta jugoslavenstva, ocjenjivao je Gajevu budnicu kao pjesmu koja otkriva široke
jugoslavenske horizonte, te je time negirao njen pankroatistički karakter. Po Novaku, osma strofa, u koju je umetnuto
srpsko ime, ukazivala je na jugoslavenski horizont. Međutim, ubacivanje srpskog imena u Gajevu budnicu samo
proširuje osnovu hrvatstva i na Srbe. Naime, u Gajevoj pjesmi nabrajaju se svi "Horvati stare Deržave", među kojima
se i Srbi poistovećuju sa Hrvatima. Novak je čak odbacivao pankroatizam kod Vitezovića, smatrajući da je kod njega
sve bilo jugoslavenstvo (V. Novak, Magnum tempus... str.73).
129
Babukićeva oda svehrvatstvu glasi:
" Lipo ti je Daničino lice Još je lipše njejno dobro serdce; Koje ljubi sve
stare Horvate, Serbije, Bosnu, Hercegovce brate. Ljubi ono drage još
Slavonce, Štajerce i Kranjce, Gorotance; Jer su ovo braća, od starine, Sini
dragi jedne domovine. Svi su ovi Horvaćani bili;
Zdravi bili, rujno vince pili. (cit. prema: V. Novak, Magnum tempus, 71).

100
južnu vugersku prešli i tu se naselili. Oni se zloupotrebljeno Raci nazivaju od stranjskih, jer
nekoja stran Srbljev živi okolo rijeke Rasce". Gaj je, dakle, protiv nedostojnog naziva (Raci) za
Srbe, a naročito kritikuje "naše prostake" koji Srbe nazivaju Vlasima. U "ilirsko koljeno" Gaj je,
po Riterovom uzoru, smjetio i Bugare.130
Ilirski pokret, prema tumačenju saradnika dalmatinskog "Srpskog lista", bio je u suštini
usmjeren ka stvaranju i širenju hrvatske nacije. Pošto kajkavsko narječje nije bilo temelj na kome
se mogla izvršiti nacionalna integracija, pokret je za svoj jezički osnov uzeo srpsku štokavicu.
"Ljudevit Gaj nazvao je srpski jezik tugjijem imenom, naime ilirskijem", konstatuje "Srpski glas"
u oktobru 1890. godine. "Srpski glas" je naglašavao da je sam Gaj u "Danici Hrvatskoj,
Slavonskoj i Dalmatinskoj" (za 1848. godinu) priznao da je ilirski jezik, u stvari, srbski: "Sav
sviet znade, da smo mi književnost ilirsku podigli i uveli, no nam još ni iz daleka nije na um palo,
da to nije serbski". 131
Gajev ilirski pokret nikako nije bio "jugoslavenski", "sveslavenski", kako su ga predstavljali
liberalni jugoslavenski nacionalni propagandisti, integralno jugoslavenska državna propaganda u
Kraljevini Jugoslaviji i komunistički tvorci socijalističkog jugoslavenstva ("bratstva i jedinstva").
Dovoljno je pogledati Gajev "ilirski grb", koji u svojoj heraldičkoj predstavi obuhvaća grbove
tzv. "hrvatskih zemalja" (Hrvatske, Slavonije, Dalmacije), dok se u sredini, kao integracioni
povezujući svehrvatski faktor, nalazi ilirski grb (polumesec i nad njim šestokraka zvezda), koji je
poslije Prvog hrvatskog katoličkog sastanka 1900. godine prozvan "prvi najstariji poznati grb
Hrvatske". U tom svojstvu ilirski grb se upotrebljava i na današnjem grbu Republike Hrvatske.
Istoričar Viktor Novak, bivši profesor beogradskog Filozofskog fakulteta, bio je prožet
jugoslavenskim ideološkim načinom mišljenja. 132 On je apologetski tvrdio da je u vreme Gajevog
ilirizma triumfovala "unitaristička, ilirska misao", odnosno, "njen sinonim - jugoslavenska
misao".133 Hrvatski istoričar Nikša Stančić s pravom je isticao da je Gajev ilirizam bio ideologija
pod kojom se sprovodio proces hrvatske nacionalne integracije. 134 Gajev svehrvatski ilirski
pokret, kao i Riterov, služio je interesima Austrije protiv mađarskih težnji za nezavisnošću i kao
odbrana od "sjevernih jeretika". S druge strane, trebalo je Austriji privući slavenske narode i
susjedne slavenske zemlje izložene uticaju pravoslavne Rusije i autonomne pravoslavne Srbije.
Otuda potiče Gajevo sveslavensko opredjeljenje koje je u osnovi imalo prikriveno
austroslavističko obilježje i, još prikriveniji, rimokatolički ekspanzionizam preko hrvatstva u
začetku.
Zbog utemeljenja svehrvatstva u tzv. "hrvatskim zemljama", ideolozi ilirizma su forsirali
štokavsko narječje kako bi izjednačili (unificarali) tzv. hrvatski govor tri narječja (štokavsko,
čakavsko, kajkavsko). Trebalo je izbaciti manjinsko narječje čakavaca i kajkavaca, te propisati da
srpska štokavština bude zvanično narječje Hrvata. Slovenački "preporoditelj", Jernej Kopitar
(1780-1844), odbacio je hrvatstvo štokavštine pošto je štokavski govor nazivao slavenosrpskim, a
kasnije samo srpskim. 135 "Beogradski isusovac", Vladimir Horvat, žestoko je kritikovao Kopitara
što je u potpunosti negirao hrvatstvo štokavice, jer "hrvatsku štokavsku književnost naziva
literaturom katoličkih Sloveno-Srba, a kajkavski stavlja u "Provincijalnu Hrvatsku", ali kao dio
slovenskog (jezika - N.Ž.)".136 Horvat logički zaključuje da bi posle takve Kopitarove podjele
hrvatsko ime ostalo samo "za čakavski koji je gubio teren, a nije se govorio ni u tzv.
"Provincijalnoj Hrvatskoj", koja je, po Kopitarovoj podjeli, samo kajkavska". Time je Kopitar,
prema ocjeni V. Horvata, "hrvatskom imenu učinio veliku nepravdu jer ga je "provincijalizirao" i

130
Pet stoljeća hrvatske književnosti, knj. 28, Hrvatski narodni preporod, I, Zagreb, 1965, 325-328.
131
S. Božić, n.d., 92.
132
"Iako je prvenstveno Ilirizam pokret književnog i duhovnog ujedinjavanja Jugoslavena, njegova je
unitaristička ideja od presudne važnosti u razvoju čiste jugoslavenske misli" (V. Novak, Antologija jugoslovenske
misli i narodnog jedinstva, Beograd, 1920, str. XIX).
133
V. Novak, Magnum tempus, Beograd, 1987.
42
v. Stančićev predgovor Novakove knjige " Magnum tempus ", Beograd, 1987.
^4 J. Kopitar, Serbica, Novi Sad, 1984, 22-22.
136
V. Horvat, Crkva u Hrvatskom narodnom preporodu, Zagreb, 1986, 69-70.

101
učinio nevažnim". V. Horvat zaključuje da je Kopitarova podjela "neznanstvena", jer bi po njoj
Hrvati-kajkavci bili Slovenci, Štokavci Srbi a samo čakavci Hrvati. Takva podjela "zavela je
Vuka Karadžića u velikosrpske vode (Srbi svi i svuda)".137
Preteča ilirizma, Juraj Šporer, 1816. godine obratio se Kopitaru za dozvolu da izda "prvi
hrvatski list" pod naslovom "Oglasnik ilirski". Do izdanja lista nikad nije došlo jer list nije imao
podrške. Poslije izvjesnog vremena Šporer saopštava svoj razgovor sa Kopitarom koji mu je izneo
razloge zbog kojih list nije mogao uspješno da izlazi. Kopitar mu je rekao slijedeće: "Mi samo
strogom i vjernom slogom možemo napredovati. Zato će biti vrlo korisno ako dospijete do
izdavanja novina da ne mislite samo na Hrvatsku, nego na sve jugoslavjanske narode, jer niti
Dalmatinac, niti Slovenac, niti Istrijanin, pa baš ni Slavonac, kamoli ini Jugosloveni, ne bi rado
pristali na isključivu narodnost hrvatsku...".138 Ove Kopitarove riječi svedočile su da u njegovo
vrijeme hrvatsko ime nije bilo rašireno van etnički šarolikog geografskog teritorija tzv. Banske
Hrvatske.
Gajeve "ilirce" potresla je pojava Vukovog Kovčežića za istoriju, jezik i običaje Srba sva tri
zakona (Beč, 1849) i, naročito, članak "Srbi svi i svuda". U tom članku Vuk je utvrdio da su Srbi
svi oni koji govore samo štokavskim narječjem, pa bili oni u Žumberku ili Vranju. Dakle, Srbi su
"štokavci triju verozakona": pravoslavnog, rimokatoličkog i islamskog. 139 Pitomci jezuitskog
ponašanja i kulture, kakvi su ilirac i jeronimovac Ivan Kukuljević, zatim Ivan Mažuranić i drugi,
odlučno su primenili Lojolino načelo: "metode mijenjamo - cilj izoštravamo", te nagovoriše i
navedoše naivnog Vuka Karadžića, ali i Đuru Daničića, da u Beču, 16. marta 1850, potpišu tzv.
Bečki književni dogovor o zajedničkom jeziku Srba i Hrvata na štokavskom narečju.140
Pored dva Srbina, dogovor je potpisalo i šest rimokatoličkih predstavnika: Ivan Kukuljević,
Dimitrije Demeter, Ivan Mažuranić, Vinko Pacel, Franjo Miklošič i Stjepan Pejaković.
Dogovorom je zaklučeno da "jedan narod treba jednu književnost da ima", da se između tri
narječja, ekavskog ikavskog i ijekavskog odabere "južno" tj. ijekavsko, s tim da se ta tri narječja
ne smiju miješati. Glavno pitanje: 'kojem je to "jednom narodu" dogovor bio namenjen?' ostalo je
neriješeno, a ubrzo će se pokazati i nerješivo, jer se "jedan dugo postojeći narod, srpski, stao
jezički razjedinjavati, dok se drugi narod, hrvatski, nepostojeći kao jedna realna jezička zajednica,
počeo sve više ujedinjavati, književnojezički i standardnojezički, oko Vuk- Daničićevog srpskog
jezičkog modela uprkos svojoj supsgancijalnoj izvornojezičkoj nejedinstvenosti, tj. stvarnoj
trojezičnosti".141 "Književni dogovor" je bio značajan praktičan uspjeh "iliraca" u sprovođenju i
širenju ilirske ideje, pa su oni tekst jezičkog dogovora objavili pod "ilirskim znamenjima"
(ilirskim grbom) na prvoj strani "Narodnih novina".142
U Gajevom Ilirskom pokretu masovno učešće uzelo je rimokatoličko svećenstvo.143 Isusovac
V. Horvat isticao je činjenicu da su iz isusovačkih gimnazija "stoljećima izlazili ponajbolji pisci i
prosvjetni djelatnici i gotovo svi preporoditelji završili zarebačku (isusovačku) gimnaziju, dok su

46
4 7 Isto,
72.
138
Cit. prema: L.M. Kostić, n. d., 22.
139
G. Malović, Pod lažnim znamenjima, "Politika", 20. VI 1991.
140
"Začuđujuće spremno i lako odrekoše se "ilirci-Hrvati" mogućnosti stvaranja hrvatskog književnog jezika na
kajkavskom ili pak na čakavskom narječju; znali su oni da je srpsko štokavsko govorno područje daleko veće, pa je
bilo poželjno da se, na svaki način...(štokavica) proglasi i za hrvatsko govorno narečje, jer bi time bila bitno proširena
mogućnost 'ilirskog djelovanja' i proglašenja (jedinstvenog-N.Ž.) 'ilirskog područja' po jednom bitnom kriteriju -
kakav je jezik" (Isto).
141
B. Brborić, Srpske sociolingvističke prilike u retrospektivi i srpska jezička politika u novim državnim
okolnostima, zbornik radova Republika Srpska Krajina, Knin-Beograd, 1996, 168.
142
Isto.
143
Isusovac V. Horvat je pisao da je Zagrebačka bogoslovija "žarište preporoda": "Gaj je već od početka
računao sa zagrebačkim bogoslovima, pa ih je posjećivao već od 1830. i oduševljavao za preporod. Među njima su se
neki posebno isticali sposobnošću i revnošću. Pavao Štoos... istaknuo se već kao gimnazijalac latinskom odom
prigodom smrti biskupa Maksimilijana Vrhovca (1827), a sljedeće je godine pozdravio pjesmom novog zagrebačkog
biskupa Aleksandra Alagovića... Štoosov kolega, Josip Marić (Kostajnica 1807- 1883), budući kanonik, objavio je
"Iskru domorodne ljubavi" (Zagreb, 1830), a Josip Kundek kao bogoslov je 1832. tiskao pjesmu u dvanaestercu
"Riječ jezika narodnoga" (V. Horvat, n. d, 81-82).

102
dvojica neko vrijeme bila i u varaždinskoj (Ljudevit Gaj i Franjo Rački)". Mnogi čelnici Ilirskog
pokreta bili su rimokatolički svećenici, npr. Pavao Štos, fra Martin Nedić i brojni bosanski
franjevci, župnik Tomaž Mikloušić - preteča ilirizma itd. Biskup Aleksandar Alagović
(1760-1837) preporučivao je rimokatoličkom svećenstvu da čita Gajeve "Novine" i "Danicu".
Prof. Nikola Žic je isticao da je Gaj upravo u "hrvatskom svećenstvu našao najiskusnije i
najoduševljenije pristaše i pomagače za svoj rad i uspjeh". Pored "domaćih ljudi" Ilirski pokret su
podupirali "došljaci" rimokatolici iz Ugarske i Slovačke: ban Vlašić (inače Mađar), kanonik
zagrebački Mojzes, biskup Aleksandar (Šandor) Alagović (iz Slovačke), biskup-kardinal
Haulik.144 Nazadnost iliraca "mađaroni" su dokazivali činjenicom što je među njima bilo mnogo
crkvenih ljudi. Antun Barac navodi da su "među najbučnije Gajeve sljedbenike spadali
zagrebački sjemeništarci i većina nižih svećenika.145
Viktor Novak je uzdizao to "ilirsko" svećenstvo, smatrajući ga "naprednim", "slobodoumnim"
i "liberalnim", i odvajao ga od klerikalnog, nazadnog svećenstva. U pozitivnom svjetlu Novak je
posmatrao "Zbor duhovne mladeži zagrebačke", kojeg je nazivao "prvim čedom ilirizma". To
"prvo čedo ilirizma", međutim, tridesetih godina XX veka prerasta u reakcionarno zborište
pravaške, frankovačke i ustaške mladeži. 146
U Zagrebu je, u oktobru 1836, osnovano "Narodno duhovne mladeži društvo" ili "Ilirsko
narodno društvo domorodne mladeži duhovne siemeništa Zagrebskoga". Društvo je imalo
strateški važne ciljeve za utemeljenje hrvatstva: da uči i usavršava narodni (hrvatski) jezik tj.
srpsku štokavicu; da nabavlja knjige za knjižnicu i sakuplja narodne pesme; da prevodi dela
"Svetih otaca i dobrih suvremenih propovijedi"; da proučava narodnu (hrvatsku) istoriju i
pedagogiju. Od 1846. Društvo je počelo izdavati vjerske zabavne i poučne knjige za narod,
posebno za mladež, pod nazivom "Kolo mladih rodoljuba". Godine 1857. Društvo je promenilo
ime u "Zbor duhovne mladeži zagrebačke". Josip Buturac je isticao velike zasluge "Zbora" u
očuvanju "narodnosti" hrvatske: "Tradicija Zborova pripovijeda da je Gaj, kad je nakon ukinuća
ilirskog imena malodušnost ušla u ilirce, pokazao rukom na sjemenište i rekao: "Ako mi svi danas
poginemo, ovi (tj. klerici) sačuvat će narodnost našu!".147
Godinu dana nakon osnivanja "Ilirske čitaonice", osnovano je 1839. "Ilirsko družtvo mladeži
Grkokatoličkog sjemeništa" u Zagrebu. U vrijeme Ilirskog pokreta Rimokatolička crkva je
osnivala i druge ilirske kulturne institucije. Tako je u Zagrebu 1839. godine osnovano "Narodno
ilirsko skladnoglasja društvo" po uzoru na "Kolo mladih rodoljuba", koje je bilo književno
udruženje biskupskog sjemeništa. To društvo imalo je zadatak da uzdiže crkvenu i narodnu
(hrvatsku) pesmu. Pravilnik društva bio je na latinskom jeziku, ali se već u prvoj godini njegovog
postojanja počeo pisati "ilirskim jezikom", tj. srpskom štokavicom. O imendanu biskupa Haulika
društvo je priredilo prvi koncert. Naročito je bila popularna pesma koja je govorila o duhovnom
jedinstvu Austrijskog carstva i papstva: "Bože živi našeg cara i epiškopa" (od anonimusa).148
Masovno učešće biskupa, kanonika i nižeg svećenstva u Gajevom Ilirskom (hrvatskom)
narodnom pokretu, baca novo svijetlo na ideološku suštinu tog pokreta. Hrvatska i jugoslavenska
istoriografija i književnost Ilirski pokret, u ideološkom pogledu, posmatrali su kao liberalni
romantičarski pokret mladog građanskog staleža uperen protiv dekadentnih feudo-aristokratskih
osnova društva. Predstavljali su ga kao pokret koji treba da sprovede nacionalno i ideološko

144
N. Žic, Aleksandar Alagović biskup zagrebački, osnivač požeškog orfanotrofija, Požeška kolegija -
spomenica o stogodišnjici 1835-1935, Slavonska Požega, 1935, 20, 34.
145
Književnost ilirizma, JAZU, Zagreb, 1954, 57. (cit. prema: V. Horvat, n. d., 89).
146
O masovnom učešću rimokatoličke hijerarhije i svećenstva u ilirskom pokretu Ljudevita Gaja svedoči
voluminozno djelo V. Novaka "Magnum tempus - Ilirizam i katoličko sveštenstvo". Svi ti brojni rimokatolički
sveštenici prikazani su kao buktinje jugoslavenstva, sveslavenstva, liberalnog bratstva. Nelogično izgleda što
Novak u knjizi "Magnum crimen", kod ocjene rimokatoličkog sveštenstva, prelazi u drugu krajnost i
rimokatolički kler, koji ni u vjekovnim rasponima ne mijenja bitnije svoju suštinu, predstavlja u potpuno tamnim
tonovima.
147
J. Buturac, Povijest Zbora duhovne mladeži zagrebačke 1836-1936, Zagreb, 1937, 25 (cit. prema: V. Horvat,
n.d, 106).
148
Narodna enciklopedija Srba, Hrvata i Slovenaca, uredio Stanoje Stanojević, knjiga III.

103
osvješćivanje mlade hrvatske građanske klase u nacionalno-liberalnom pravcu. Međutim,
masovno učešće rimokatoličkog klera i aristokrata u Ilirskom pokretu može se protumačiti i kao
pokušaj odbrane legitimne ideologije carevine od sjevernog mađarskog protestantizma i vjerskog
liberalizma. Naime, od vremena austrijskog cara Ferdinanda I (1527-1564) u sjevernoj Ugarskoj
se pojavio veliki broj pristalica reformacije. Car Rudolf II (1576-1608), kao gorljivi protivnik
reformacije, provodio je stroge mjere protiv ugarskih protestanata. 149 On je isturio Bansku
Hrvatsku kao branu protestantskom nadiranju. Sabor u Zagrebu je 10. aprila 1606. istupio protiv
slobode vjeroispovjedanja i izrazio želju da ostane u važnosti Rudolfov članak XXII iz 1604.
godine. Nešto kasnije, 16. januara 1608, kralj Rudolf je, kako je isticao prof. Nikola Žic,
sankcionisao je zaključak sabora u Zagrebu o isključivom priznanju rimokatoličke vjere
unutar Hrvatske i Slavonije. Tako je na snagu stupio vjerski zakon suprotan onome u Ugarskoj.
Tridesetih godina XIX vijeka Mađari su zahtjevali da se protestantima dade građansko pravo i u
Hrvatskoj, tj. da se ukine zasebni "hrvatski vjerski zakon" iz 1608. godine.150

Ilirski zavod sv. Jeronima - od ilirskog do hrvatskog

U drugoj polovini XIX vijeka za Austriju i Vatikan postaje, pored ilirskog, prihvatljivo i
jugoslavensko (sveslavensko) ime kao moguće sredstvo za širenje germanizma i rimokatolicizma
u ime apostolskog austrijskog cara i rimskog Pape. Istoričarka Mirjana Gros je pisala da je
ilirizam stvorio temelje za pojavu velikohrvatske pravaške ideologije i za jugoslavenski ideološki
sistem Franje Račkog "koji je duboko ukorijenjen u ilirskoj tradiciji". 151 Ideja jugoslavenstva, kao
prije ilirska ideja LJ. Gaja, funkcionisala je kod Račkog kao hrvatska nacionalna integracijska
ideologija, sa zadatkom da mobiliše hrvatsku inteligenciju na putu izgradnje moderne hrvatske
kulture i prostorno što šire hrvatske državnosti. Povodom 25- godišnjice Jugoslavenske
akademije znanosti i umjetnosti Rački je i sam isticao da je ona svoju misiju, koja je trebalo da
obuhvati cijeli jugoslavenski prostor, počela od hrvatstva: "Akademija malog prezrenog
hrvatskog naroda imala je 'sielo u duši Hrvatstva'".152 Rački je, kao i starije pokoljenje iliraca, bio
uvjeren, samo na riječima, da ilirizam nije htio brisati narodna imena, ali kada su ga Srbi ipak
odbili, hrvatsko se ime počelo posebno isticati. Rački se zalagao za cjelokupnost "Trojedne
kraljevine Dalmacije, Hrvatske i Slavonije" na temelju virtuelnog hrvatskog državnog prava, tj.
da bude pod hrvatskim imenom. M. Gros je isticala da se Rački žestoko suprotstavljao
"mađarofilskoj" srpskoj štampi, koja je u borbi za ujedinjenje Hrvatske vidjela bečku politiku.153
Preko dotadašnjeg ilirskog imena Zavoda sv. Jeronima u Rimu su se prelamali tadašnji interesi
Austrije i Vatikana s jedne, i Ugarske s druge strane. U Ugarskoj je bilo savršeno jasno da je
ilirsko ime tada postalo sinonim za Hrvate. S druge strane, Austrija je pozdravljala ideju da se u
Zavodu sv. Jeronima odgajaju sveštenici koji će se upotrebiti u misionarskoj aktivnosti u Turskoj
(Bosni i Hercegovini), kako bi time suzbili rastući uticaj Francuske na rimokatolike Orijenta.154
Treba istaći činjenicu da je Francuska, poslije Buržoaske revolucije 1789, bila glavni nosilac
ideologije građanskog liberalizma, te je na taj način postala glavni protivnik Vatikana i
Rimokatoličke crkve. Vatikan je nastojao svim sredstvima da zaustavi širenje liberalne
"bezvjerske" "slobodno-zidarske" ideologije.
U XVII i XVIII veku Republika Mletačka i austrijski car fungirali su kao zaštitnici Ilirskog
zavoda sv. Jeronima koji je trebalo da obavlja funkciju prosvjetnog i "humanitarnog" staranja nad
slovenskim rimokatolicima u tim zemljama. Poslije propasti Mletačke republike, 1797. godine,
Austrija je ostala jedini pokrovitelj Zavoda. Godine 1814. na zavodskoj zgradi u ulici Via Ripeta

149
N. Žic, Aleksandar Alagović biskup zagrebački osnivač požeškoga orfanotrofija, Požeška kolegija -
spomenica o stogodišnjici 0835-0935, Slavonska Požega, 1925, 26.
151 Isto, 26-27.
60 M. Gros, Ideja jugoslavenstva F. Račkoga u razdoblju njezine formulacije 1860-1862.
152
F. Rački, Osvrt na 25-godišnje djelovanje Jugoslovenske akademije znanosti i umjetnosti, Zagreb, 1892, 8-9.
153
M. Gros, Ideja Jugoslavensta F. Račkog u razdoblju njezine formulacije (1860-1862).
62
AJ, Vatikansko poslanstvo.

104
postavljen je austrijski grb, a 26. jula 1843. austrijski poslanik je izvjestio Zavod o formalnom
protektoratu austrijskog cara nad Zavodom. Sv. Stolica je priznavala taj protektorat. Poslije
ujedinjenja Italije, 1870. godine, austro-ugarsko poslanstvo uvrstilo je i Ilirski zavod sv. Jeronima
u austrijski posjed.155 Austrijska diplomacija, u prepisci sa vatikanskim velikodostojnicima, i
u XIX veku koristila je ilirsko ime kada je govorila o krajevima Balkana. Tako na pr.
austrijski izaslanik kod Vatikana, grof Par, pisao je 5. marta 1880. B. Kalaju u Beč o "biskupima
ilirske nacije" tj. biskupima Dalmacije, Hrvatske, Slavonije, Bosne i Hercegovine.
Krajem XIX veka Zavod sv. Jeronima, koji je od osnivanja nosio ilirsko ime, počeo se, uz
blagoslov Austrije i Vatikana, nazivati i jugoslavenski. Međutim, Kraljevina Mađarska nije ni
malo bila oduševljena takvim tendencijama. Mađarska je još sa neodobravanjem pratila
velikohrvatski "ilirski program", jer je znala da ilirizam u suštini predstavlja forsiranje stvaranja
Velike Hrvatske na račun istorijskih prava Ugarske. Takođe, svaki ilirizam LJ. Gaja i Ilirskog
zavoda sv. Jeronima išao je protiv interesa Mađarske. Ona se takođe energično protivila da se
Ilirskom zavodu u Rimu da jugoslovensko ime, jer je u tome vidjela opasnost od južnoslavenske
integracija koja bi direktno onemogućila ostvarenje ideje o stvaranju velike Mađarske. 156
Zahvaljujući upornom mađarskom protivljenju nije prihvaćen jugoslavenski naziv za Zavod sv.
Jeronima.
Početkom XX vijeka, poslije održavanja Prvog hrvatskog katoličkog sastanka 1900. godine,
počele su se javljati ideje da se Ilirskom zavodu sv. Jeronima da hrvatsko ime.157 Papa Lav XIII je
u enciklici ("apostolskom pismu") "Sclavorum gentem", od 1. avgusta 1901, ukinuo "Capitulum
ecclesiae Colleg. S. Hieronymi Illyricorum", pa ga je pretvorio u "Collegium Hieronymianum pro
Croatica gente" (Zavod sv. Jeronima za hrvatski narod).158 Papa Lav XIII je u sporazumu sa
"hrvatskim" nadbiskupom Josipom Štadlerom i biskupom Štrosmajerom "pobrojao osamnaest
biskupija i nadbiskupija iz kojih će se primati svećenici u taj Zavod".159
Seljački tribun Ante Radić je ipak upozoravao da svi rimokatolici na Balkanu nisu Hrvati i da
rimokatolici Srbi neće blagonaklono gledati na novi hrvatski naziv za Zavod:
"Papa je nazvao taj zbor Zbor za hrvatski narod i naredio da u tom Zboru mogu živjeti i
učiti se svećenici iz ovih zemalja: iz banske Hrvatske, iz Dalmacije, iz Istre, iz Bosne i
Hercegovine i Crne Gore, i to samo oni svećenici koji su po rodu i jeziku Hrvati. Sad ako koji
svećenik hoće doći u taj Zbor u Rim, da se tu dalje uči, mora priznati da je po rodu i po jeziku
Hrvat, jer drugačije ga neće primiti. Ali treba znati da u južnoj Dalmaciji i u Crnoj Gori ima takvih
katoličkih svećenika našeg jezika koji neće da se zovu Hrvati, nego hoće da su Srbi. Sad oni i
njihovi ljudi viču: Papa pomaže Hrvatima'! Eto svaki katolik mora biti Hrvat... I sad eto papa

155
M. Lanović, Konkordat Jugoslavije s Vatikanom, Beograd, 1925.
156
AJ, Vatikansko poslanstvo)
157
Iako Ilirski zavod sv. Jeronima nikad (pre 1901) nije nosio hrvatsko ime, savremeni hrvatski istoričari i
publicisti ističu starinu hrvatstva i preko isticanja hrvatskog naziva za Zavod sv. jeronima. Biograf braće Radić,
Zvonimir Kulundžić pisao je da su Hrvati, kao i drugi rimokatolički narodi, osnovali "gostinjac tamo negdje pred
sedamsto godina": "Taj je gostinjac oko 1453. godine prozvan imenom sv. Jeronima, jer je vjerovalo da je on rodom
Hrvat. Već pedesetak godina iza toga ušao je u upotrebu naziv žilirskiž koji mu je ostao sve do početka afere (misli na
događaje iz 1901/2 -N.Ž.), a kako ćemo vidjeti i posle nje... Svi hrvatski biskupi složili su se da se 'gostinjac' pretvori
u zbor, dom, zavod u kojem bi se skupljali hrvatski svećenici koji dolaze u Rim radi nastavka svojih teoloških studija.
Takve zborove ili domove imali su u to vrijeme i drugi narodi a hrvatski bogoslovi su u pomanjkanju svoga odsjedali
u njemačkom" (Z. Kulundžić, Ante Radić i klerikalci, Zagreb, 1951, 32-33).
158
Prvi član novog zakona Zavoda sv. Jeronima, prilagođenog novom imenu, glasio je: "U Jeronimski kolegij
primaju se samo svećenici pitomci koji su rodom i jezikom Hrvati, koji se, dovršivši nauke u biskupskom sjemeništu
ili u kojem bogoslovskom liceju, pronađu sposobnima za više studije, naročito svećeničkog prava, kao i raznih svetih
disciplina, za što već koga njegov biskup odredi" (V. Novak, Jeronim - Zavod sv. Jeronima u Rimu, u: S. Stanojević,
Narodna enciklopedija SHS, knj. II, 157).
159
Z. Kulundžić, Ante Radić i klerikalci.., 33. Pišući u antiklerikalnom duhu i u skladu sa socrealističkom
ideološkom klimom "bratstva i Jedinstva" Z. Kulundžić se pobunio protiv hrvatskih "vrlih rodoljuba" koji su u svom
"pretjeranom hrvatovanju" slavili papin potez: "Oni su širom čitave Hrvatske inscenirali (udesili) čitavo narodno
veselje i počeli stvari postavljati tako kao da se čak i 'svemoćni sveti otac papa' stavio na stranu Hrvata i počeo
otvoreno raditi za veliku Hrvatsku" (isto).

105
stvorio u Rimu hrvatski zbor i zove u taj zbor katoličke svećenike Hrvate iz svih ovih zemalja,
koje smo spomenuli". 160 A. Radić je upozoravao na "glasove sa strane" koji viču "to će biti
strašno" jer će se u Zavodu sv. Jeronima sastati "svećenici iz svih ovih zemalja, tu će se oni
upoznati i pobratimiti, tu će oni snovati Veliku Hrvatsku". Ante Radić je pisao i o onima koji su u
čitavom problemu vidjeli tobožnju "slavenofilsku zavjeru" biskupa Štrosmajera, koji je Papu
nagovorio da u Rimu stvori "učeni zbor za Veliku Hrvatsku".161
Srpska štampa u Dalmaciji u promjeni imena Ilirskog zavoda sv. Jeronima u hrvatski, vidjela
je očigledan kurs ka ofanzivnom stvaranju i širenju hrvatstva. Opisujući kratak istorijat
svetojeronimskog zavoda "Srpski glas" je, kako ističe istoričarka Sofija Božić, u člancima "Srbi i
svetojeronimski zavod" i "Croatica gens" uočio nekoliko momenata: da je ono što se prvo zvalo
ilirskim a zatim slavenskim imenom, dobilo hrvatsko ime; da je ta promjena zvanično
sankcionisana od strane Vatikana i da je takav postupak imao za cilj širenje uticajne sfere
Vatikana. "Srpski glas" je, dalje, zapazio dvije bitne činjenice: negaciju srpskog imena tamo gdje
je ono neosporno i identifikovanje rimokatolicizma sa hrvatstvom.
Takav postupak Vatikana "Srpski glas" je ocjenio kao nekorektan jer su Srbija, Crna Gora,
Bosna i Hercegovina srpske zemlje bez ostatka i njihovi podanici se ne mogu podvoditi pod
"gente croatica", a u Dalmaciji, Hrvatskoj i Slavoniji, ali i u Istri ima Srba rimokatolika, koji
takođe ne spadaju pod " gente croatica". Zbog ovakvog ignorisanja Srba "Srpski glas" je zaključio
"da je Vatikan postao veći Srbožder i od samog Ante Starčevića".162
Takvo hrvatstvo koje ne postoji, već se stvara, "Srpski list" je nazivao anahronizmom čiju
pogonsku snagu čini svećenstvo. "Sveta dužnost" rimokatolika je "da sve učini za vjeru, dakle i da
ratuje protivu pravoslavlja i muhamedanstva", a za "Srpski glas" je bilo potpuno izvjesno "da su
u borbi protiv Srpstvu vogje jezuiti i fratri dok su Hrvati samo vojnici a hrvatska misao
prosto orugje", te da su fratri i jezuiti "stari i poznati nosioci tuđinske misli, koji pod maskom
hrvatstva šire srednjevjekovnu vjersku borbu, što je najveća uvreda i poniženje dvadesetom
vijeku".163
Zavod je, dakle, trebalo da postane "collegio Croato", ali i dalje pod pokroviteljstvom
"Njegovog carskog i kraljevskog Apostolskog Veličanstva" u Beču. Hrvatsko ime za Zavod
izazvalo je protivljenje Italije, koja nije htjela prihvatiti da je Zavod sv. Jeronima za hrvatski
narod isto što i stara "ilirska ustanova" sv. Jeronima. Italijani nisu htjeli priznati ni
eksteritorijalnost, garantovanu "ilirskoj ustanovi", jednoj hrvatskoj ustanovi. Dana 29. avgusta
1901. grupa Dalmatinaca "navalila je na svetojeronimski zavod, istakla na jednom prozoru
dalmatinsku zastavu i izjavila da prima u posjed isti zavod". U isto vrijeme, ta grupa je preko
rimske štampe tvrdila da je Sv. Stolica isključivala Dalmatince iz novog "hrvatskog" Zavoda, te
su protestvovali protiv "tog nezakonitog akta". Sem toga, Dalmatinci su tražili pomoć italijanskih
vlasti ističući da je "Sveto Sjedište tako postupilo na štetu Dalmatinaca, naročito onih talijanske
narodnosti". 164
Hrvatski publicista Zvonimir Kulundžić u akciji Dalmatinaca vidio je nasilan i neprimjeren
čin: "Petorica Dalmatinaca Talijana i talijanaša, među njima i jedan Crnogorac- katolik, koji se
svi skupa nisu smatrali Hrvatima, provalili su silom u taj zbor i tu se smjestili kao kod kuće, uz
izjavu da su Dalmatinci a ne Hrvati". 165 Pobunjeni Dalmatinci su izjavljivali da je stari "ilirski
gostinjac" bio napravljen samo za "Iliriju", a ne samo za Hrvate, kako je prema papinoj odredbi
moralo biti u budućnosti. Zato su smatrali opravdanim pretenzije dalmatinskih Italijana da koriste
Zavod. U akciji Dalmatinaca Hrvatski seljački tribun Ante Radić vidio je strah Italijana da će se
preko hrvatskog "učenog zbora" u Rimu stvoriti "Velika Hrvatska". Zajedno s Italijanima, kako je

160
Sabrana djela Ante Radića, knj.Š, str. 290, cit. prema: Z. Kulundžić, n.d., 33.
161
Isto, 34.
162
S. Božić, Srpski list (Srpski glas) - glasilo Srpske narodne stranke na Primorju (1880-1904), magistarski rad
u rukopisu, Beograd, 1996, 044-045.
164 Isto, 045-046.
73 L. Bakotić, Pitanje svetojeronimskog zavoda, 8-9.
165
Z. Kulundžić, n.d., 24.

106
isticao A. Radić, strahovali su i "crnogorski i dalmatinski Srblji da im Hrvati ne oduzmu zemlje i
narode". Zato je među provalnicima bio i jedan crnogorski rimokatolički kanonik. "Svi
pravoslavni Srbi" su pisali da su Hrvati "u ovoj stvari nasilnici i otimači". A. Radić je na kraju
zaključio da su Srbi otvoreno pristali uz hrvatske neprijatelje.166 U članku "Hrvati, rimska vjera i
politika" A. Radić je otkrio pozadinu papine odluke da Ilirskom zavodu sv. Jeronima da hrvatsko
ime: "Mnogi Hrvati, koji inače ne bi marili za Rimsku crkvu, marit će za nju i bit će prijatelji
rimskim svećenicima - radi hrvatske narodne stvari". U tom članku A. Radić se izjasnio da mu je
rimokatolička vjera bila samo sredstvo za postignuće viših ciljeva, tj. za ostvarenje "hrvatske
narodne stvari"167
Jugoslovenski nacionalista dr Lujo Bakotić tvrdio je da su pretenzije "tih pseudo-
Dalmatinaca" sasvim neosnovane, negirajući pravo Dalmatinaca italijanske narodnosti na Zavod
sv. Jeronima. U prilog svoje tvrdnje L. Bakotić je pominjao sliku sv. Jeronima, koju je urezao u
bakru Natale Bonifacio 1584. godine, na kojoj su u uglovima izrađeni grbovi Dalmacije,
Hrvatske, Bosne i Slavonije. L. Bakotić je odricao i pravo Slovenaca na taj Zavod, a pitanje da li
na taj institut imaju pravo i rimokatolici Srbije, stare Srbije (Kosova i Metohije) i Makedonije,
trebalo je, po Bakotiću, naknadno raspraviti.168
Hrvatski naziv za Zavod odbačen je, dakle, zbog toga što se u to vrijeme Srbi rimokatolici i
brojni doseljenici na prostoru istorijskih srpskih zemalja nikako nisu mogli podvesti pod hrvatsko
ime. Papa Lav XIII morao je 7. marta 1902. da vrati Zavodu staro ilirsko ime. 169) Odbacivanju
hrvatskog imena u dobroj mjeri kumovao je i crnogorski knez Nikola 170 , jer je naivno
procjenjivao da bi prihvatanjem tog naziva rimokatolici Crne Gore (Srbi-rimokatolici) bili izuzeti
od mogućnosti školovanja u istom. Umjesto da je bio zadovoljan takvom odlukom Vatikana, jer
bi se sprečilo pogubno školovanje srpskih rimokatoličkih misionara i prozelita, knez Nikola je
strahovao od mogućnosti da mu školski podmladak bude nedovoljno teološki (rimokatolički)
obrazovan.
Rimokatolički ideolog, dr Mijo Tumpić, pisao je da je malena Crna Gora tražila u ime
Srba-rimokatolika Barske nadbiskupije da se ne mijenja naziv Ilirskog zavoda sv. Jeronima u
hrvatski. On je takve zahtjeve smatrao čudnim, pogotovo zbog toga što je Crna Gora "po općim
pravilima svetojeronimskog Zavoda mogla u nj slati svećenike na dalju izobrazbu". Za Miju
Tumpića je bio imperativ da se Zavod sv. Jeronima nazove hrvatskim, jer bi u tom slučaju Srbi
rimokatolici iz Crne Gore, koji bi u njemu bili na školovanju, vrlo brzo postali Hrvati. Razočaran
protivljenjem Crne Gore Tumpić je rezignirano izjavio: "Na takvu odluku je imalo uticati
nepunih 10.000 tamošnjih katolika, od kojih su tri četvrtine albanske narodnosti i jezika,
premda oni, jer ne govore slavenski, nisu uopće mogli uživati u Zavodu ni glasa ni blagodeti.
Preostali katolici, njih nešto više od 2.000 u okolici Bara, nipošto nisu Srbi već Hrvati, te se
takvim uistinu osjećaju i izkazuju. Pojaviše se konačno i teške neprilike od šačice domaćih
odroda. Sve se urotilo protiv hrvatskog imena".171
Vraćanje ilirskog naziva za Zavod "bolno je odjeknulo u hrvatskom narodu". Ispred hrvatskih
biskupa nastupio je pred papom sarajevski metropolita J. Štadler i na treći dan Uskrsa 1902.
godine pročitao pred papom memorandum za "očuvanje hrvatskog imena" u nazivu Zavoda. Tom
prilikom Štadler je predložio papi Lavu XIII da se u Rimu osnuje novi zavod koji će nositi
hrvatsko ime. 172 A. Radić je pisao o nesretnoj sudbini i razočarenju hrvatskog naroda poslije
papine odluke o brisanju hrvatskog imena iz naziva Zavoda sv. Jeronima: "Gorko razočarani

166
Isto, 24-25.
76
7 7 Isto, 25.
168
L. Bakotić, Pitanje svetojeronimskog zavoda..., 9-11.
169
AJ, Min. pravde - vjersko odjeljenje, biskupski ordinarijat u Splitu ministru vjera D. Obradoviću, 8. avgust 1927.
170
Publicista Z.Kulundžić takođe je vidio značajnu ulogu kneza Nikole kod brisanja hrvatskog imena za Zavod
sv. Jeronima: "Papa je na formalnu diplomatsku intervenciju crnogorskog kneza povukao svoju raniju naredbu o
hrvatskom imenu tog zbora i naredio da se on i dalje zove ilirskim imenom" (Z. Kulundžić, n.d., 25).
171
M. Tumpić, Zavod sv. Jeronima, "Croatia sacra", br.20-21 Zagreb 1943, 345.
8
2 Isto.

107
Hrvati su Papi bili vazda odani, baš kao nevina djeca koja nigđe zla ne vide, jer zlo ne znadu. Uza
sve to, što su se mnogi tuđi a i domaći ljudi rugali Hrvatima radi toga što su tobože papine sluge i
vjerni Papi kao propali španjolski velikaši, Hrvati na to nisu mnogo pazili..."173
Pošto nije uspio sa hrvatskim imenom, Vatikan je predlagao Austro-Ugarskoj i Italiji da se
Zavod sv. Jeronima nazove "Slavis meridionalibus" (južnoslavenski). Austrijski ministar
Goluhovski je odbacio takav naziv zalažući se za vraćanjem starog naziva "ilirski". 174 Kao i
hrvatsko ime tako i naziv "Pro slavis meridionalibus" (za Južne Slavene) naročito su odbijali
Mađari iz ranije pomenutih razloga: "Pro slavis meridionalibus mi, u prvom redu Mađari,
najodlučnije odbijamo. Bez obzira na to što bi Zavod time istakao politički karakter, ovo bi ime u
Mađarskoj izazvalo najveće ogorčenje, a Dalmatince italijanskog jezika bi u najvećem stepenu
ogorčilo i potaklo na novi prepad". 175 S druge strane, Mađari su i dalje bili sve veći protivnici
davanja hrvatskog imena Zavodu sv. Jeronima. Mađarski predsednik vlade Šel (Szel), u
sporazumu sa banom Kuenom Hedervarijem, bio je protiv toga da se duhovne vođe Hrvata u
Ugarskoj i Austriji nađu na okupu u jednom zavodu u Rimu. Za njih je to bila optimalna opasnost
zbog mogućnosti stvaranja "nekakve hrvatske nacije". 176
Grof Tisa, predsednik mađarske vlade, 1905. je pisao slijedeće povodom mogućnosti
stvaranja hrvatske nacije: "A da ova zabrinutost nije šuplja avetinja nego žalosna stvarnost, na
karakterističan način ilustruje jedno literarno sačinjenje koje je izašlo u Zagrebu pod nazivom
Đosna i hrvatsko državno pravo'. Ova 'pravno istorijska studija', koja obuhvata oko 260 strana,
nastoji da putem odabranih istorijskih laži dokaže opravdanost postojanja 'Velike Hrvatske' i da
istakne 'celokupnost hrvatske države', te želi da probudi težnju hrvatskog naroda za ujedinjenjem
u jednoj državi. I kao branik i ujedno oruđe ovih snova, želja i težnji, prikazuje se Zavod sv.
Jeronima... Stoji, naime, van sumnje da će svećenici, koji će jednom apsolvirati ovaj kolegij,
pomoću svog višeg obrazovanja i pomoću svojih u Rimu stečenih ličnih veza, uskoro postići
vodeću ulogu u južnoslavenskim dijecezama u kojima, na žalost, već znatan dio svećenika
počinje da zauzima sumnjivo držanje...". Hrvatske težnje za proširenjem na cijelo južnoslavensko
područje Balkana grof Tisa je nazivao "fantazijom hrvatskog naroda"177, koja se, međutim, tokom
XX vijeka u dobroj mjeri ostvarila.
Predsednik Tisa bio je protiv vatikanskog zalaganja da se Zavodu da ime hrvatsko, ali i
jugoslavensko: "Mi ne možemo pristati na stvaranje jednog južnoslavenskog nacionalnog
kolegija, pošto bi novo otvaranje afere sv. Jeronima bez sumnje ugrozilo u Hrvatskoj i Slavoniji
jedva uspostavljeni mir i poredak. Ako bi pak Kurija ovu stvar forsirala, onda bi to neminovno
dovelo do sukoba između Ugarske i Sv.Stolice". Tisa je čak najavio mogućnost sukoba Mađarske
i Vatikana u slučaju vatikanskog zalaganja da se Zavodu sv. Jeronima da jugoslavensko ili
hrvatsko ime.
Uoči Prvog svetskog rata, Mađari su vodeće krugove u Vatikanu pokušali da uvjere da bi
organizovanje jednog kolegijuma na jugoslavenskoj nacionalnoj osnovi imalo izrazito
nacionalno agitaciono dejstvo i da bi povredilo opravdane političke interese obiju država
Monarhije. S druge strane, Mađari su očekivali da će daljni razvoj "velikosrpske ideje" biti velika
opasnost za rimokatolicizam. Mađarski predsjednik Tisa je odao priznanje "univerzalnom
karakteru katolicizma", pa je čak izjavljivao da bi bila greška tražiti od Vatikana da podržava
mađarsku nacionalnu politiku. Takvim riječima očito je aludirao na vatikansko favorizovanje
jugoslavenske ili hrvatske nacionalne ideje, kojim bi nestao univerzalni vatikanski kurs. Tisa je
zato očekivao da će se Vatikan odnositi ravnodušno i prema neprijateljskim jugoslavenskim i
hrvatskim "nacionalnim stremljenjima". Tisa se bojao jugoslavenstva zbog očekivanja da će sa

173
Z. Kulundžić, n.d., 35.
174
"Pošto se Vatikan sam bavi mišlju izmjene papinskog breve-a u gornjem pravcu (slavis meridionalibus-N.Ž),
to je naša najupornija želja da se ponovo vrati starom imenu sv. Jeronima Ilirskog, kojim će rješenjem Sv. Stolica
izbjeći buduće teškoće" (AJ, Vatikansko poslanstvo, Goluhovski - grofu Sečenjiju u Rimu 16. februar 1902).
175
AJ, Vatikansko poslanstvo, telegram ministra Goluhovskog grofu Sečenjiju, 26. februar 1902.
176
AJ, Vatikansko poslanstvo.
177
AJ, Vatikansko poslanstvo, grof Tisa - ministru Agenoru Goluhovskom, 31. januar 1905.

108
njegovim napredovanjem pravoslavlje prosperirati i širiti se na zapad. Kurija je, po Tisinom
mišljenju, sa "jugoslavenskim mahinacijama" činila pionirske usluge pravoslavnom
napredovanju i doprinosila jugoslavenskoj misiji. 178
U Kraljevini SHS (Jugoslaviji) Zavod sv. Jeronima i dalje je nosio ilirsko ime, a povremeno se
nazivao i jugoslavenskim. Nadbiskup Bauer, biskupi Akšamović i Jeglič podupirali su nastojanja
jugoslavenske vlade i poslanika u Vatikanu, J. Smodlake, da se, pred "italijanskim pretenzijama",
Zavodu prizna karakter jugoslavenskog nacionalnog instituta.179Međutim, borba za jugoslavenski
karakter instituta bila je mukotrpna. Već 21. marta 1919. ušao je u Zavod jedan italijanski
činovnik sa dekretom Ministarstva pravde i zaposjeo ga policijskim snagama. Na taj način Zavod
je ostao pod državnim sekvestrom Kraljevine Italije sve do sporazuma sa Kraljevinom SHS, od
27. januara 1924, kada je izručen jugoslavenskom poslanstvu. Tim sporazumom italijanska vlada
priznala je Zavod sv. Jeronima inostranim zavodom "katoličkih Jugoslavena", podanika
Kraljevine SHS. Crkva sv. Jeronima, kojoj se priznao značaj jugoslavenske nacionalne crkve,
ostala je u svojstvu "spomenika historijske vrednosti" podređena nadzoru italijanskog
Ministarstva prosvjete i pod italijanskim zakonodavstvom. 180
Od strane hrvatskog Katoličkog episkopata i pojedinih svećenika bilo je i dalje pokušaja da se
Zavodu da hrvatsko ime. Konačno, poslije posjete jugoslavenskog predsjednika Josipa Broza
Vatikanu, tokom aprila 1971. u vrijeme tzv. "maspoka", papa Pavle VI 22. jula 1971. dao je
Ilirskom zavodu sv. Jeronima naziv Hrvatski papinski zavod sv. Jeronima.

REZIME
Stari antički geografski i geo-politički pojam vezan za zemlju mitoloških Ilira i potonju
rimsku provinciju, zloupotrebljavan je podupiranjem velikohrvatstva i velikoalbanstva tokom
XIX i XX vijeka od srpstvu neprijateljskih ideoloških internacionala.
Hrvatski i albanski mitolozi ilirizma pretke današnjih Albanaca, ali i Hrvata najčešće su
nazivali Ilirima, pa potom Arbreši i Albanoi. U savremenoj istoriografiji hrvatstva i
velikoalbanstva uporedo se tvrdi da je ilirsko ime sinonim za albanske (šiptarske) i starohrvatske
pretke. Ideolozi rimokatolicizma, odnosno velikohrvatstva, vršili su prisvajanje ilirskog srpskog
imena u dužem vremenskom razdoblju. Vatikan je već od XV vijeka koristio ilirsko ime u svrhu
što uspješnijeg misionarskog i prozelitskog nastupanja na Balkanu. Tako je na kraju ilirsko srpsko
ime stavljeno u funkciju realizacije velikohrvatskog nacionalnog projekta, kojeg je započeo
Ljudevit Gaj sa svojim ilirskim programom, a nastavili "mladoilirac" Ante Starčević, brojni
rimokatolički svećenici, ali i savremeni ideolozi Republike Hrvatske. Najbolji primjer pretvaranja
ilirskog imena u hrvatsko predstavlja slučaj Ilirskog zavoda sv. Jeronima koji se tokom druge
polovine XIX i tokom XX vijeka nastojao pretvoriti u Hrvatski papinski zavod sv. Jeronima, što
je na kraju i ostvareno 1971. godine.

Radomir D.Đorđević

NEUJEDNAČENOST MIŠLJENJA O POREKLU ALBANACA - SOCIO-KULTURNE

POSLEDICE NA ISTORIJU SRBA

UVOD

Nijedno područje u svetu nije u toj meri bogato istorijskim događajima, kao što je područje
Balkanskog ili nekadašnjeg Helmskog poluostrva.

178
AJ, Vatikansko poslanstvo, grof Tisa papi Piju X 17. novembar 1912.
179
AJ, Poslanstvo Kraljevine SHS pri Sv. Stolici, biskup Akšamović - Josipu Smodlaki u Rim, 8. juli 1924.
180
M. Lanović, n.d., 80.

109
 U svojoj dosadašnjoj istoriogenezi, balkanski region je prolazio kroz neviđene istorijske
drame i povremene uspehe, ali se isto tako spuštao i ispod svih mogućih nivoa civilizacijskih i
kulturnih vrednosti. Istorijski usud Balkana, gurnuo je ovaj region Evrope u niz istorijskih,
kulturnih, civilizacijskih i socijalnih protivurenosti, a koje su svoj odraz našle kod svih sadašnjih
etničkih zajednica koje žive na području Balkana.
Česta i veoma citirana uzrečica o Balkanu - da je ovo područje "svetsko bure baruta" ili
''Catena Mundi''181, odgovara dosadašnjim istorijskim procesima koji su se dešavali na njemu.
Ipak, Balkan i njegovi narodi uspevali su da iz svih svojih meteža i kovitlanja, budu svoji i na
svome. Vremena su prolazila, vekovi i milenijumi takođe, ali je Balkan i dalje ostajao
nepoznanica za mnoge. Njegova burna istorija uslovila je niz različitih ponašanja mnogih naroda.
Ipak, jedno ponašanje je primetnije u odnosu na sve narode: to je izražena borbenost, agresivnost,
neprilagođavanje drugima, slobodarski duh ali i istovremeno potkupljivost vladajućih slojeva i
malodušnost širokih narodnih masa. Skriveni usud fatalizma da ''će biti ono što mora biti'', umeo
je da povremeno narod Balkana baci u najdublju socijalno-istorijsku depresiju. Neostvarene
težnje, ili pak izgubljene bitke, dovodile su ga na rub očaja i beznađa. Svakako, u velikoj meri,
ovo se odnosi na najvažniji balkanski narod - Srbe. Smešten u samom geografskom epicentru
Balkanskog poluostrva, srbski narod je (nezavisno od svoje volje) bio sudionik svih prelomnih
događaja na Balkanu. Ponekad je uspevao da bude neizostavan faktor rešavanja svih nastalih
problema među ostalim balkanskim zemljama a ponekad i da bude potpuno zaobiđen kao faktor
stabilizavije.

O CIVILIZACIJI BALKANA

Civilizacija balakanskih naroda je među nastarijim na svetu, ako ne i najstarija. Arheološki

lokaliteti na Balkanu, govore nam o staništima čoveka, koja su zasnovana na 10.000. godina pre
nove ere. U njima su pronađeni materijalni tragovi koji nam svedoče o najstarijoj graditeljskoj,
socijalnoj i kulturnoj bliskosti i povezanosti balkanskih stanovnika. Na najstarijem nalazištu -
Lepenski vir na Dunavu, pronađeni su izuzetno očuvani tragovi temelja prvih staništa tadašnjih
stanovnika, kao i izuzetno originalna kamena plastika koja predstavlja stanovnike Lepenskog vira
sa ribolikim izgledom. Raspored i izgled kuća-njihovih staništa, u obliku trapezoidnog oblika su
jedinstvena u svetu po svojoj graditeljskoj formi. Keramika (posuđe), kao i utisnute šare (zapisi)
na njoj, kojim su se služili prastanovnici Lepenskog vira, sugeriše nam o izuzetnoj i plodnoj
aktivnosti i komunikaciji mesnog stanovništva - kako u bliskom okruženju tako i šire, zahvatajući
dobar deo Balkanskog poluostrva, od severa do krajnjeg juga. Sve ovo, ukazuje na jednu
originalnu kulturu koja se razvijala na prostorima Dunava i njegovog rečnog areala.
Ipak, ni ovo nije sve, kada se radi o razvoju regiona Balkana. Na istom podučju i nešto bliže
Beogradu, razvila se još jedna originalna praistorijska kultura - vinčanska, tako nazvana po
sadašnjem selu i naselju Vinči. Pored nekih manjih razlika u odnosu na kulturu Lepenskog vira,
vinčanska kultura 182 se odlikuje i znatnijim napredkom u ortografskom pogledu (mada je
istorijski i mlađa - neolitski period). Pod ovim, nadalje, treba podrazumevati napredak vinčanske

181
Vidi šire u: Catena mundi, Ibarske novosti, Kraljevo, Matica Srba i iseljenika Srbije, Beograd, 1992.;
''Putopisci srednjega veka koji su prolazili Balkanom mogli su da tačno uoče jedinstvenu važnost Balkana i značaj
njegovog položaja. Stoga su ga oni i nazivali ''lancem ili kopčom celog sveta'' (catena mundi) / Balkan i Balkanci,
NKC, Niš, 2003, s. 16.
182
''Odlučan u suprostavljanju argumentima tzv. ''nordijske škole'', Vasić je dosledno razvijao argumentaciju o
Vinči kao egejskoj koloniji nalazeći kod antičkih autora putokaze za iščitavanje njene istorije u ključu koji nudi mit o
Argonautima, Hiperborejcima i homerov ep. Vasić je takođe skrenuo pažnju naučne javnosti na značaj rudnika Šuplja
stena na Avali, na zanačaj komunikacija (ekonomskih.metalurških, kulturnih, trgovačkih).../ Ljubomir Kljakić,
''Catena mundi'', isto, s. 31-32.

110
kulture u otkrivanju prvih grafema, čime ovoj kulturi pripada prvenstvo u otkrivanju pisma
(između 5.000 i 3.500. godina p. n. e.).
Ukoliko ove iznenađujuće podatke, suočimo sa svetskim o nastanku prve pismenosti,
uočićemo očiglednu razliku ali i prednost koja je na strani vinčanske kulture. Postavlja se otuda
pitanje, ko se onda smatra "lučonošom" svetske prosvetljenosti, odnosno, koja je to kultura i
civilizacija? Svakako, moguća su i izvesna odstupanja u svemu, ali, nemoguće je da se sa nekog
ozbiljnijeg stanovišta poremete dosadašnja saznanja. Ipak, nova n aučna saznanja i otkrića koja
tek mogu naići mogu ili opvrgnuti ili pak dati za pravo dosadašnjim naučnim utemeljenjima.
Takođe, moramo spomenuti i to, da je vinčanska kultura širila dominantan uticaj ka jugu
Balkana, gde se oformila u kasnijem vremenskom sledu kultura Pelazga (Pelasta) kao
dominantna, a iz koje potom nastala mešavinom sa njom svima nama poznata grčka kultura, kao
prototip i arhetip tzv. antičke kulture.

KULTURNI OBRASCI I KULTURNE MATRICE

Posmatrajući u ovom kontekstu razvoj kulturnih obrazaca na Helmu (Balkanu), moramo istaći,
još jednu osobenost kulturnog procesualnog oblika tla Balkana: to je "izvoženje" kulturnih
obrazaca i kulturnih matrica prema ostalim delovima Evrope, pa, i šire u svetu.
Ukoliko svesno zanemarimo prva poznata osvajanja koja su potekla sa Balkana (još u trećem
milenijumu Nina Belova, prve poznate ličnosti koja se spominje još u Bibliji, a potom i druge
velike ličnosti Serba Makeridovog - Boga Serbona iz drugog milenijuma, zbog nedovljnosti
podataka o ovim ličnostima i njihovim pohodima) uputno je istaći nama mnogo bliže ličnosti -
Aleksandra Makedonskog (Velikog) koji je svojim pohodom na Istok samo ponovo utvrdio put
njemu prethodnih osvajača sa Balkana, označivši sebe samoga "trećim Bakom", odnosno
osvajačem tada poznatog sveta. Ali, osvajanja Aleksandra Filipovog Makedonskog, nisu samo
prosti čin isticanja sile i dominacije kulture Balkana, to je i čin prenošenja svega onog što čini
jednu kulturu u jednom vremenu dominantnom i naprednijom u odnosu na druge.
Problem koji se takođe nameće jeste i taj, što danas u svetu, mislimo na zapadno-evropsko-
američki svet, koji je u potpunosti dominantan po svim pitanjima, pa i u oblasti nauke, naročito
istorije. Naučni imperijalizam Zapada je evidentan, pa je u skladu sa ovim i teza o dominaciji
starih kultura Istoka (Mesopotamija i Egipat), nad svima ostalim kulturama. Takav stav je
preovlađujući i danas i teško ga je izmeniti. I pored očiglednih dokaza o razvijenosti kulture
Podunavlja pre svih ostalih, ova saznanja u zapadnom svetu ne nailaze na dopadljivost, a nije
retko i da se u potpunosti ignorišu.
Područje Balkana je izuzetno i u još jednom pogledu. On je rodno tle i nastanak prvog u svetu
socijalnog poretka koji nazivamo demokratijom. Iako se ovaj poredak slavi kao najnapredniji do
sada u istoriji ljudskog društva, i koji je opstao sve do danas, on u srcima ljudi sa ovog poluostrva,
nije uvek bio pravilno shvaćen, niti je uvek imao onu težinu, koja mu se i inače pridaje u
savremenim međunarodnim odnosima. Čak se i sam pojam demokratije menjao kroz vreme sa
manjim ili većim nedoslednostima. Tamo gde je ponikla, na krajnjem jugu Balkana (a koja se
slovi kao grčkom izumom), 183 bila je u opticaju, u svom izvornom obliku u najstarijem periodu
antičke Grčke, da bi se protokom vremena potpuno izgubila za dugi niz vekova.

183
Pitanje nastanka demokratije - da je ona nastala u antičkoj Grčkoj još uvek je neprikosnoveno i maltene ne podleže
bilo kakvom kritičkom preispitivanju. No danas, već ima i drugačijih mišljenja, koja se prvenstveno vezuju (opet)
za antičke pisce. Naime, radi se o tome, da pojedini antički autori, kada govore o demokratiji neizostavno navode
da takav oblik uređenja je prisutan i kod mnogih slovenskih plemena koja su bila neposredni susedi Grka. Tako,
kad je reč o Slovenima, Prokopije (5-6 vek) piše: ''Ovim plemenima, Sklavinima i Antima, ne vlada jedan čovek,

111
 BALKAN (HELM) I NJEGOVA ULOGA

Da je Balkan (Helm) igrao očigledno veliku ulogu u prošlosti svedoče mnogi antički istoričari.
Neki od njih su o Balkanu govorili sa puno razložnosti, neki pak, kao o prostoru iracionalnog. Zla
kob Balkana izvire iz njegovog geo-strateškog položaja kao prirodne spone između dva
kontinenta Evrope i Azije. k je u preistorijsko vreme kolonizovanje Balkana teklo sa Severa,
počev od antičkog vremena, kolonizovanje Balkana počelo je sa Jugo-istoka iz Male Azije.184 O
ovome svedoče svi relevantni istorijski izvori. Ipak, najveća naučna nepoznanica jeste
preistorijski period Balkana? I pored obilja arheoloških materijalnih artefakata, još uvek se nije
stekla jedinstvena usaglašenost oko prastanovnika Balkana. I dalje je u opticaju shvatanje o
starosedelaštvu nekakvog starijeg naroda Balkana kao autohtonom stanovništvu i kasnijim
"došljacima sa Severa" - Slovenima, koji su osvojili Balkansko poluostrvo početkom sedmog
veka. Ovakav stereotip održao se do današeg dana, bez uzimanja u obzir novih rezultata do kojih
je došla u međuvremenu istorijska nauka. Nažalost, takvo mišljenje nije plod savremenih
tendencija u istorijskoj nauci. Ono nije zasnovana na valjanim argumentima, a još manje na
nekakvim naučnim rezultatima, već na običnim sugestijama, spekulacijama, raznih istorijskih
škola i koje su imale svoje razloge da definišu balkanski prostor. Tako je ostalo jedno nerimereno
shvatanje o prastanovništvu Balkana i onima posle njih, koji su slovenizirali prethodno
stanovništvo.
DELO KONSTANTINA VII PORFIROGENITA
I NJEGOVE POSLEDICE PO SRBSKI NAROD

Posledice dela vizantijskog cara Konstantina VII Porfirogenita su višeznačne, gledano ne samo
sa aspekta istorijske nauke, nego i u širim budućim međunarodnim odnosima, koji će se
manifestovati prvenstveno u Evropi. Zapadno-evropska istoriografija, a potom i njena politika
prema najznačajnijem delu Evrope - Balkanu, biće umnogome određena i prema stavovima koji
su izneti u Porfirogenitovom spisu "De administrando imperio". Iako, ni sam car nije
pretpostavljao da će njegovo delo izazvati burne reakcije u budućnosti, to se ipak dogodilo.
Etnička slika Balkanskog poluostrva se vremenom menjala i to na štetu uglavnom
najrasprostranjenije etničke zajednice - srbskog naroda. Od naroda, koji je i od stranih istoričara
označavan kao najrasprostranjeniji, došlo je do toga, da je protokom vremena, danas skoro
izjednačen sa ostalim narodima današnjeg balkanskog rostora. U savremenom periodu, ovaj trend
istiskivanja i sve većeg smanjivanja srbskog etničkog korpusa je i dalje nastavljen, do neslućenih
katrastrofalnih granica, pa i do granica njegovog biološkog opstanka.
Nasuprot tome, svi ostali balkanski narodi su se uvećavali biološki. Istaknimo samo kao primer
današnji albanski narod. Ovaj narod, koga vizantijski car čak i ne spominje u svom delu, je među
vodećim - ne samo na Balkanu, već i šire, u biološkoj ekspanziji. Ali, ovaj narod, ne bi danas
predstavljao potencijalnu opasnost po Balkan, da tome nisu prethodili mnogi "istorijski faktori",
pa potom i politički. Naravno, može se diskutovati o tome, koji su od ovih faktora bili
dominantniji na ukupnost postbalkanskih odnosa, ali to neće u bliskoj budućnosti promeniti
faktičko stanje. Ali, ukoliko želimo da sa naučno-teorijskog promišljanja zauzmemo meritorna
gledišta neophodno je utvrditi osnovne, početne praoblike iz kojih će kasnije slediti svi potonji.
Nažalost, takav prirodan razvoj moderne istorijske nauke se nije desilo, ne samo kada je u
pitanju etnogeneza Albanaca, već i ostalih naroda Balkana. Ako je i bilo takvih pokušaja, to je
presečeno u korenu, pojavljivanjem germansko-nordijske škole a i sa njom i naše srbske tzv.
"kritičke škole" - oličene pre svega u ličnosti arhimandrita Ilariona Ruvarca, koji je zdužno

nego od starine žive u demokratiji i zbog toga uvek zajednički vrše poslove i prijatne i nepovoljne''. / Prof.dr
M.Atlagić, prof. dr B. Milutinović, ''Izvori za istoriju Srba do XV veka'', K. Mitrovica - Rača, 2000..str.8./
184
Vidi šire u:Svetislav S.Bilbija, ''Staroevropski jezik i pismo Etruraca'', ''Miroslav'', Beograd, 2000., str. 8-14;
Antonije Škokljev i Ivan Škokljev, ''Bogovi Olimpa iz Srbije'', ''Nauka'', Beograd, 1998, s. 65-72.

112
zastupao interese istorijskog nordizma. Njegovim putem pošli su još neki. Konačno, društvenim i
političkim previranjima u 19. i početkom 20. veka, došlo je do potpunog istiskivanja srbskih
autentičnih zastupnika istorijkog mišljenja. Rad rodoljubivih istoričara stavljen je po stranu,
postepeno istiskivan, i na kraju obezvređen u društvu, koje je slavilo kao primarnost jugoslavizam
a ne srbstvo. Kako se nadalje sve to odvijalo po srbski narod dobro je poznato, a krajnji rezultat je
svođenje životnog prostora Srba na otprilike jednu četvrtinu nekadašnjeg celovitog
jugoslovenskog porstora.
Šta nam sve to govori, i da li to ima bilo kakve povezanosti sa delom Konstantina
Porfirogenita? Po svemu onom što ovo delo sobom nosi - ima. Delo je, ako izuzmemo činjenicu,
da je pisano za potrebe vizantijskog dvora, kao upustvo Konstantinovom sinu Romanu II (959 -
963) u cilju upoznavanja sa problema koji ga očekuju kada preuzme vlast, u potpunosti
obaveštajnog karaktera. Delo je nastalo kao spoj različitih istorijskih spisa (izvora). Indikativno je
to, da je teško čak i utvrditi šta je zapravo autentičan tekst cara Konstantina Porfirogenita a šta
njegovih saradnika. "Spis o narodima" (kako se uobičajeno prevodi) nema karakter autentičnog
istorijskog izvora, jer se i sam ne zasniva na njima. Ostaje realno pitanje koliko je sve preneseno
autentično, jer se delo o kome je reč zasniva uglavnom na prenošenju informacija iz drugih
izvora, odnosno tzv. druge ruke. Istorijsko vreme, počev od šestog veka nove ere pa sve do do
početka devetog veka predstavlja period u istoriji Balkana, koji je prilično nepoznat, pa i za same
vizantijske izvore. To je i vreme snažnih previranja unutar Vizantijske države, ophrvane
spoljlnim i unutrašnjim nevoljama, pa su u skladu sa tim i protivrečnosti vesti koje su dolazile sa
tog prostora.
Koliko je sve ovo povezano sa Srbima kao narodom i o kome se i neposredno govori u ovom
delu? Posledičnost svega proizilazi iz zastupanja mišljenja, da su tek s kraja šestog i početkom
sedmog veka, usledili napadi Slovena na Vizantiju. Naročito se to ističe u njegovih osam glava
(od 29-36) i koje donose za ono vreme veoma iscrpne podatke o ranijoj istoriji Srba i Hrvata u
svojoj prapostojbini, a potom i njihovoj seobi ka jugu, prema Balkanu.
Ovi podaci, ma koliko za mnoge mogu biti inspirativni i dokazujući za određene teze, u osnovi
su nedovoljni i sumnjivi, da bi se iz svega izvukao celovitiji i istinitiji substrat, odnosno
generalizovala jedna ideja, ili jedno istorijsko gledište. Konstantinov spis, ni u jednom momentu
nam ne govori više od pukog nabrajanja, nekih, već poznatih opisa staništima srbskog i hrvatskog
naroda. Ukoliko svemu, dodamo i sumnju u autentičnost teksta, koji se nama saopštava iz
različitih kasnijih prepisa, sve postaje još zanimljivije i nedoslednije. Svemu treba dodati i to, da
je nastalo delo bilo zasnovano na usmenim obaveštenjima - sumnjivog karaktera, obzirom da je
Carigrad bio u devetom veku dosta prometan grad, trgovački centar, pun inostranih trgovaca i
putnika raznih narodnosti, i koji su svoje podatke o drugim narodima davali na osnovu ličnih
zapažanja, a ne na osnovu nekih temeljnijih podataka i provera.
Nažalost, autori koji su negirali tačnost podataka kod Porfirogenita su ostali u manjini, jer ih je
istorijsko vreme koje je nadolazilo u potpunosti odbacilo. I strana i naša istorijska nauka je
prihvatila Porfirogenitove podatke, a ovo prihvatanje je imalo je kobne posledice za narode
Balkana, jer je poremetila više milenijumski sklad naroda.
Da je višemilenijumski sklad podrazumevao dominantno prisustvo Srba na Balkanu potvrđuju
celokupna etnografija, folklor, jezik, toponimija, hidronimija, koji nisu uopšte menjani hiljadama
godina. U geografskim atlasima ćemo naći mnoga latinska imena za mesta, gradove, reke, planine
i dr. Kao dominantan faktor, Rimljani su posredno nametali ne samo svoj jezik, već i nazive za
mesta koja su oni osvojili. Tokom post-rimskog perioda ovi nazivi su se zadržali u spisima, čijim
autorima je, očigledno,bilo lakše da identifikuju balkanski prostor putem latinske ortografije.
Tako se došlo do toga, da se srbska ortografija u potpunosti istisla a ostajala latinska kao
merodavna.
Ipak, sve to nije pomoglo da se u potpunosti zatre srbsko prisustvo na Balkanu od vajkada.
Jezik starobalkanaca je odvajkada bio srpski, podeljen na nekoliko dijalekata kao što je to i danas.

113
Nema ilirskog jezika, niti se on mogao prepoznati, u ma kom vidu, jer takav jezik nije ni postojao.
Jezik Iliraca je bio srbski i to je jedino tumačenje koje ne protivreči stvarnim činjenicama.
U vezi ovoga, treba spomenuti, da se do skora verovalo, da su svima nama poznati kameni
spomenici - stećci na području Hercegovine i Bosne, spomenici iz vremena srednjeg veka. To
jednostavno nije tačno. Najnovijim istorijskim sagledavanjima i tumačenjima simbola na njima,
izbija na svetlost dana neumoljiva istina: oni su mnogo stariji, i potiču još iz antičkog vremena
Ilira. Analizom zapisa na njima razotkriva se takođe još jedna zabluda da su ti zapisi ispisivani
tzv. bosančicom. Naprotiv, pismo koje se nalazi na stećcima sugeriše nam, da su oni ispisani
kasnijim varijantama vinčanskog pisma, najstarijeg pisma na svetu. Lična imena koja su ostala
zapisana na stećcima kao i jezik govori nam o prastarom srbskom imenoslovu.

ZABUNA O STANOVNIŠTVU BALKANA

Zabuna o stanovništvu na Balkanu nastaje onog trenutka, kada se stvara pojam reči Sloveni.
Ova reč, nastala za označavanje srbskih plemena, pojavila se, prema mnogima tek u šestom veku
naše ere. Do tada o njoj ne govore istorijski izvori. Tek sa njenom širom upotrebom od petog veka
dolazi do pravog zamešeteljestva u istoriji. Mnogi vizantijski istorijski spisi, pa i spis Konstantin
Porfirogenit, prihvataju pojam "Sloveni" za sve one upade mnogobrojnih srbskih grupa iz
prostora Panonije, koje su sukcesivno dolazile, ne samo u šestom i sedmom veku, već i u ranijim
periodima, ali koje tadašnji istoričari nisu primećivali ili nisu smatrali da treba da ih konstatuju
kao istorijski faktor. Ali, desilo se to, da je ovo ime počelo da dominira u istorijskim izvorima, sve
više i više, naročito počev od zajedničkog napada Slovena Avara na tadašnji vizantijski prostor u
šestom i sedmom veku.
Srbski etnički korpus koji je dominirao pre upada Slovena, takoće je bio nerazumljiv mnogim
istoričarima. Ta mnostranost naziva srbskih plemena ih je zbunjivala i u njihovim spisima se to
očito primećuje. Zato su u početku pokušavali da ceo prostor imenuju jednim imenom ilirskim, a
narod Ilirima, pa time još više zapadali u protivrečnost. Kako iz svega onda protumačiti prisustvo
Veneta na Balkanu u severozapadnim delovima bivše Jugoslavije? Danas, sa sigurnošću možemo
dokazivati prisustvo srbskog etničkog korpusa na tlu maloazijske obale. Malozaijska obala
današnje turske države nekada je bila naseljena srbskim plemenima: Mižanima, Trojancima,
Lidijcima (Ljudejcima), Likijcima, Frižanima, Karima i dr. Veneti, Rasi (Rašani, Trusi) su takođe
sa tog prostora.
Mnogoljudnost srbskog naroda u staro vreme bila je zapanjujuća i nerazumljiva za mnoge.
Otuda su, mnogi antički pisci spominjali uglavnom ona srbska plemena koja su njima bila
najbliža i za koje su mogli da znaju. Sve ostale, svrstavali su u tzv. Slovene, koji su naknadno
pristizali u talasima. Kako su mnoge grupe Slovena (Srba) dolazile sa severa Evrope u petom
veku, kao i posle raspada mnogih srbskih carstava do tada, antičkim istoričarima se učinilo da
Balakan osvajaju novi narodi, jer su i bojom kože (svetlija od starosedalaca Balkana) donekle
razlikovali od njih. Ipak, ovde se radi o zameni činjenica. Boja kože zavislila je od geografskog
faktora (geografske širine), kao i dostignute kulture tih srbskih plemena. Ona su još uvek, spram
starosedelaca Srba i njihove kulture bila u inferiornijem položaju. Zato se i dešavalo. da su ih
tadašnji istoričari opisivali često u pogrdnom smislu. Ali, ono što nikako nisu umeli da objasne
jeste jezik novodošlih i jezik starosedalaca. koji je bio zapanjujuće sličan (ako izuzmemo
dijalekte).
Otuda, stari istoričari nisu mnogo govorili o jeziku Slovena jer sebi nisu mogli da objasne tu
povezanost jezika sa jezikom starosedalaca. Pojam Slovena je nadalje u toj meri preovladao, da se
nadalje više nije ni govorilo o starosedeocima Ilirima, Tračanima, Dardancima, već prvenstveno o

114
Slovenima, a potom tek od devetog veka - ponovo o imenu Srba i Hrvata. Ali šta je sa
Slovencima? Da li su i oni nastanjivali prostor Balakana? Danas se zna, da su Slovenci pripadnici
Veneta, da su i pre navodnog dolaska Slovena na Balakan imali svoju oblast Karantaniju. Kako su
Veneti nepobitno srbski etnički korpus nije onda začuđujuće što su bili prvi neposredni susedi
Ilira. Iz svega sledi jednačenje: Veneti = Iliri = Srbi. Da je to tačno, dokazuje istraživanje jezika
Slovenaca koji se sastoji iz venetsko-srbskih reči.
Iz svega proizilazi nerazumljiv pokušaj starih pisaca da u nedostatku pravih dokaza izokrenu
celu stvar i time još više otežaju razumevanje etničkih odnosa na Balkanu. U tom tragičnom
galijamatisu, najviše je stradao srbski narod kao najbrojniji u starom veku. O njegovoj brojnosti
govore mnogi stari istoričari.
Konstantin Porfirogenit, vizantijski car, svojim delom ''De administrando imperio'' nije pokazao
niti opravdao naziv verodostojnog istoričara. Njegovo delo, koje obiluje neuverljivošću i
neistinama, još uvek nije pretrpelo pravu istorijsku kritiku. Ipak, ono se od strane naših istoričara,
još uvek uzima kao merodavan istorijski izvor. To je za posledicu imalo dalekosežni značaj za
Srbe, koji su tako svrstani u neke zakasnele slovenske-avarske horde, koje su poremetili
dotadašnji uzajaman sklad vizantijske carevine. Budućim mladim istoričarima Srbske istorijske
škole ostaje sveti cilj, da razotkriju sve laži kojima se služila prethodna vladajuća istorijska škola
u nas, i da svojim časnim postupkom odvoje zrna istine od mnoštva kukolja. Ta uloga, zasigurno
će pripasti istoričarima Srbske istorijske škole.

ALBANCI - NAROD KOJEG NEMA I KOJEG IMA

Istorijska saznanja o poreklu Albanaca su krajnje istorijski minimalna i nedovoljno profilisana,

a time i veoma nepouzdana. Time što se nalaze u novijem periodu na tlu Balkana (počev od prve
polovine jedanaestog veka), izazvala su veoma oprečna mišljenja o svom poreklu. Mnogi
evropski stariji naučnici skloni su da njihovo poreklo vežu za autohtonost ostalih naroda Balkana
i time im daju etnički substrat autentičnosti. Iako u svemu ima veoma oprečnih mišljenja po
pitanju etnikuma Albanaca, izgleda da je u istoriji dvadesetog veka zauzeto prećutno mišnjenje da
se Albanci proglase autentičnim stanovnicima Balkana. U prilog ovome, naročito se ističe
zapadna istoriografska škola kojoj se priključila i naša savremena istoriografija.
Iako je ovakva pristrasnost u najmanju ruku neobična, jer posve isključuje i zanemaruje niz
istorijskih i činjeničnih argumenata u vezi sa današnjim etničkim prostorom Albanaca, koje ni
malo nisu uticale ustaljeno i u mnogo čemu dogmatsko mišljenje da su Albanci deo balkanskog i
evropskog korpusa naroda.
Tako Vladislav Popović u svom radu "Albanija u kasnoj antici" izlaže sledeće mišljenje: „Pod
Arbanasima se podrazumeva etnička grupa koja govori albanski, jedan indoevropski jezik sa
sopstvenim rečnikom, morfologijom i fonetskim zakonima. Suprotno rumunskom, albanski nije
romanski jezik, nego potpuno poseban govor koji sadrži pozajmice iz latinskog, slovenskog i
drugih jezika. Mišljenja stručnjaka o njegovom poreklu znatno se razlikuju. Prema jednima,
albanski predstavlja poslednje ostatke tračkog jezika, po drugima ilirskog, ili je mešavina jednog
i drugog, ili je čak možda dako-mizijski."185 Iako dotični autor u ostalom delu teksta veoma
oprezno i obazrivo zaključuje o etnikumu Albanaca, verovatno da nije mogao ili nije hteo da se
otrgne utisku da su Albanci starosedeoci Evrope, pa time i Balkana. Iako se ovde zvučno ističe
tzv. "indoevropski jezik", već se sa sledećim zaključkom zapada u protivrečnost, kada se tvrdi da
je albanski jezik - „...jezik sa sopstvenim rečnikom, morfologijom i fonetskim zakonima".
Istovremeno se tvrdi da albanski jezik sadrži pozajmice „iz latinskog, slovenskog i drugih jezika".
Zaista, protivrečnost u svemu. Ne može se istovremeno biti indoevropljanin i autonoman,

185
Vladislav Popović, Iliri i Albanci, SANU- Naučni skupovi, Knjiga XXXIX, Odelenje istorijskih nauka,
Knjiga 10, BEOGRAD, 1988. str. 242

115
poseban u jezičkom smislu. Od ovoga, nije daleko i pogled da se Albanci tretiraju kao poseban
narod na Balkanu (što i jeste stvarna istina) ali i tvrdnja koja Albance svrstava silom u
Indoevropljane.
Naši istoričari novijeg vremena takođe nemaju iskristalizovano istorijsko mišljenje o poreklu
Albanaca. U svemu ovome treba pridodati neke od ne/nameravanih obmana akademika Milutina
Garašanina u tekstu "Nastanak i poreklo Ilira": „Tek su burna i komplikovana zbivanja kasne
antike i seobe naroda sa doseljenjem Slovena dovela najvećim delom do potpunog nestanka
starosedelačkog stanovništva, iako se i u kasnije vreme sigurno konstatuje njihov delimični dalji
život. U tome okviru, naravno, postavlja se i pitanje Albanaca, o čijem paleobalkanskom poreklu
ne može biti sumnje, iako je ono u smislu substrata, za koji se vezuju i teritorije na kojoj su nastali
predmet brojnih diskusija i podeljenih mišljenja."186
Veoma je problematično mišljenje akademika Milutina Garašanina kada tvrdi da su Albanci
paleobalkanskog porekla i u čemu „ne može biti sumnje", kako ističe. Ovde se unapred tvrdi da
Albanci vode poreklo sa Balkana, bez ikakvih stvarnih dokaza o tome. A kada smo kod ovoga,
treba istaći i činjenicu da su Albanci, pored Grka, verovatno jedini narodi koji je za oficijelne
istoričare preživeli svu burnu prošlost Balkana, dok su svi ostali starosedeoci Iliri, Tračani,
Dardani, Mezi, antički Makedonci i ostali netragom nastali. Kako je moguće, da jedna mala
etnička grupa (u početku) u potpunosti sačuva svoju autenčnost i da se u kasnijem sledu istorije
pojavi (po nama) niotkuda i formira svoj etnički prostor? Treba ukazati i na neopravdano
poistovećivanje Albanaca i Ilira. Iako razlozi ovakvom mišljenju leže u zapadnoj istoriografiji, ta
ista istoriografija, kada govori o pojavi Albanaca na istorijskoj sceni, uglavnom govori o vremenu
prve polovine XI veka. (1043. godina), što i jeste tačno. Ipak albanski istoričari sve to naglavačke
okreću u svoju korist i koristeći ilirski arheološki substrat na svom sadašnjem prostoru „utvrđuju"
da je njihovo poreklo ilirsko. I pored očiglednosti, da pored lingvističkih, onomastičkih i
orografskih dokaza187 da sadašnji Albanci nemaju nikakvo bliže određenje sa Ilirima, uporno se
istrajava da se istorijske činjenice proglase neistinitim i usvoje mišljenja albanskih istoričara.
Ukoliko se svemu pridoda i politički faktor, koji je veoma prisutan na Balaknu onda možemo i
shvatiti svu posledičnost takvog upornog nastojanja albanskih istoričara da kreiraju svoju
prošlost. „Nedoslednost kod njih nastupa onda kada ne razlikuju etnički pojam Iliri od
administrativnog Ilirik, te tako teritoriju Ilira šire do Save, pa čak i do Panonije, a na istoku
jednostavno ignorišu arheološke argumente o situaciji na centralnom Balkanu, te Ilirima
priključuju Dardance i Peonce."188
Iz svega rečenog, iako smo naveli samo neke karakteristične stavove o Albancima, može
se zaključiti da o poreklu Albanaca nemamo čiinjenice koje bi nas uverile u njihovo autohtono
poreklo bna Balkanu, ili pak da vode poreklo od Ilira. Tako prve vesti o njima imamo kod
vizantijskih istoričara iz XI veka. Tako istoričar Mihajlo Atalijat (1034-1079), opisujući prilike u
južnoj Italiji, spominje i smenjivanje Georgija Maniakisa odmetnutog komandanta od
vizantijskog cara i pobednika nad Arabljanima. Tada je došlo do nemira u Vizantiji a protiv nje su
ustali na čelu sa Mihajlom Dokijanom Albani i Latini. U toku 1042.g. Georgije Maniakis ponovo
je podigao pobunu protiv cara Konstantina IX Monomaha, regrutujući vojsku u kojoj je bilo
Romeja i Albanaca.Takođe Mihajlo Atalijat govori da su Arbaniti sa odredima Bugara i Grka
sačinjavali vojsku uzorpatora Nićifora Vasilakija koji se 1078.g. kretao iz Drača prema Solunu. 189
Oko ovih izveštaja ima i različitih tumačenja novijih istoričara. Ponajviše nedoumica oko toga da
li su Albanci koji se spominju kod Mihajla Atlijata Albanci sa balkanskog poluostrva ili iz Italije
- antičkog Lacija. G.Stojkov pak spominje da se radi o najamnicima iz Škotske.(sic) E. Vranousis
izvodi zaključak da se radi o dva naziva za Albance: Albanci i Arvaniti. Prvo ime se javlja za
vizantijske odrede u Italiji, a drugi za pobunjeničke odrede Nićifora Vasilakija. Vranousis sumnja

186
Milutin Garašanin, Nastanak i poreklo Ilira, isto, str.75.
187
Vidi šire u: Olga - Luković Pjanović, Srbi... narod najstariji 2, „Miroslav", 2002., Beograd, str.5-30.
188
Milutin Garašanin, isto, str. 75.
189
Prema: Božidar Ferjančić, Albanci u istorijskim izvorima, u Zborniku: Iliri i Albanci, ist, str. 286

116
da se prvi naziv za Albance odnosi na Albance sa Balkanskog poluostrva. Ona ovu oznaku smatra
da proističe od latinske reči albanus, albania, što bi značilo u širem smislu stranac ili strana
zemlja. Ona nadalje smatra, da je Mihajlo Altijat sigurno mislio na Normane (Franke) koji se na
prostoru današnje Italije spominju već 1017. g. Drugi naziv Arvaniti, kojih je bilo u vojsci
Nićifora Vasilakija zasigurno se odnosi na Albance sa Balkanskog poluostrva.190
Drugi izvor na koji nailazimo jeste delo vizantijske princeze Ane Komnine, koja opisuje
vreme i delo svog oca Aleksija I (1081-1118). Opisujući borbu svog oca sa Normanima u zaleđu
Drača, koji je posle velikih borbi napustio Drač, ostavivši komandu Komiskortu, koji je poreklom
od Arbanona. E. Vranousis smatra da je ovo ime pre svega oznaka za dužnost carskog nadzornika
šatora, a ime Arbanon se ne odnosi na Albance, već na administrativnu jedinicu sa sedištem u
Kroji. A. Diselije pak smatra da je spomenuto ime Komiskortus lično ime funkcionera koji je
poticao iz oblasti Arbanona, odnosno Albanaca. 191 U jednom drugom iskazu Ana Komnina piše
da je, pošto se car Aleksije I Komnin povukao iz borbe sa Normanima, „...Robert Gviskard sa svih
strana bio uznemiravan od Arvanita i Dalmata, koje je poslao Bodin"192 . U kasnijem sledu,
vizantijski izvori u toku XII veka skoro da više ne daju nikakve vesti o oblasti Arbanon niti o
stanovništvu koje ga je nastanjivalo. Smataralo se da se oblast Arbanona prostirala oko reka Mati
i Škumbe, odnosno na brdovitije krajeve u unutrašnjosti.
Ovo su prve zvaniče vesti o spominjanju etnikuma Albanaca na Balkanu, mada krajnje šturo i
nepouzdano. Svakako, ne treba zaboraviti da su to vesti koje se odnose na period posle desetog
veka. Pre toga, teško da možemo uopšte govoriti o spominjanju albanskog etnikuma. Da li time
možemo posredno zaključiti da Albanaca (koji sebe i ne zovu ovim imenom) i nije bilo na
prostoru današnje Albanije pre ovog vremena?
Iz svega se može zaključiti da je dosta problematično kada se govori o prisustvu Albanaca na
Balkanu. Ni jedan istorijski izvor, pa ni najstarije geografske karte nam ne saopštavaju da se na
prostoru današnje Albanije nailazi na narod o kojem govorimo. Postavlja se pitanje, kako je onda
moguće da su naši istoričari novijeg vremena uporno zastupali mišljenje da su ILIRI BIOLOŠKI
NUKLEUS POTONJIH ALBANACA, a potom takvo mišljenje prihatili i sami albanski
istoričari. Posledice takvog stava su nesagledive sa aspekta potonjih odnosa između našeg naroda
i Albanaca i koji se u svoj svojoj žestini manifestuju upravo u sadašnjem vremenu.

Milutin Jaćimović

SRBI I ALBANCI NA SRPSKOJ ZEMLJI

Ove godine štampani su u Beogradu, u štampariji „Politike", atlasi Evrope i Srbije, čiji je
izdavač Preduzeće „Monde Neuf" d.o.o. sa sedištem u Ljubljani, u Sloveniji, zemlji NATO-a, čiji
su građani 1991. godine prvi pucali u vojnike zajedničke države južnih Slovena. Urednici atlasa
su: Ivan Bertić, Denis Šehić i Demir Šehić.
U atlasu Evrope je navedeno da je: Albanija u starom veku naseljena Ilirima, koje su pokorili
Rimljani. U srednjem veku je u sastavu bugarskog carstva, a od XI veka pod Vizantijom. Turska
vlast od druge polovine XV veka znatno je islamizovala zemlju. Samostalnom državom pod
protektoratom velikih sila proglašena je 1912. godine. Kraljevina je od 1928. Italija je okupirala
1939. a republikom je proglašena 1946. godine. Albanci (92%) su narod tračko - ilirskog porekla,
a dele se na Gege (54%, na severu) i Toske (46%, na jugu). Prema veroispovesti, većinom su
sunitski muslimani.

190
Prema: Božidar Ferjančić, isto , str. 286-287.
191
Isto. str. 288
192
Isto. str. 288

117
 Crna Gora (prema ovim „istoričarima") - u starom veku ilirska država, zatim pada pod rimsku
i vizantijsku vlast. Sloveni se doseljavaju od početka VII veka i vremenom formiraju plemenski
savez (Duklja, Zeta). Krajem XII veka Zeta je pripojena Raškoj, od sredine XV veka jača uticaj
Mletaka u Primorju. Većinu stanovništva čine Crnogroci (43%) i Srbi (32%). Od ostalih su
najbrojniji Bošnjaci i Muslimani 11% i Albanci 5%.
Za Srbiju se kaže: posle doseljavanja Srba u delove današnje Srbije u VI i VII veku, formirane
su prve srpske kneževine, koje su povremeno padale pod vizantijsku, bugarsku i makedonsku
vlast. U XII veku raški župan Stefan Nemanja ustanovljuje prvu samostalnu srpsku državu Rašku,
jezgro srednjevekovne Srbije. Država doživljava najveći uspon i teritorijalni maksimum sredinom
XIV veka u doba cara Dušana zvanog Silni. Posle Kosovskog boja (1389) i širenja turske vlasti,
srpska država postepeno gubi samostalnost. Tokom narednih vekova jača otpor prema turskoj
vlasti, koji početkom XIX veka prerasta u dva velika narodna ustanka i ustanovljenje kneževine
(od 1882. kraljevine). Do Prvog svetskog rata nova država se znatno proširila na jug, a posle rata
i severno od Save i Dunava (Vojvodina).
U atlasu Srbije još piše: „Srbi su slovenski narod, po jeziku vrlo bliski susednim Bošnjacima,
Crnogorcima i Hrvatima. Pripadnici nesrpskih naroda i etničkih grupa čine približno 1/3 ukupnog
stanovništva. Od toga najviše otpada na Albance i Mađare (oko 93%), dok od ostalih najviše ima
Bošnjaka i Muslimana, Roma, Crnogoraca, Hrvata, Slovaka, Vlaha, Rumuna, Makedonaca i
Bugara. Najbrojniji su Albanci (gotovo 1/5 stanovništva), koji čine više od 90% populacije u
pokrajini Kosovo i Metohija". Srbija prema atlasu ima 10.056.000 stanovnika.
Makedonija, od druge polovine VI veka naseljavana Slovenima, od kraja IX veka pod vlašću
Bugara, a 976. do 1.018. središte države cara Samuila. Posle toga pod vlašću Vizantije, krajem
Srednjeg veka pod vlašću srpskih vladara i velikaša, a od kraja XIV veka Turaka. Oslobođena od
Turaka početkom XX veka (balkanski ratovi). Od 1918. u sastavu Kraljevine SHS, od 1929.
Jugoslavije, a od 1945. jedna od jugoslovenskih republika. Makedonci čine 2/3 stanovništva
(pravoslavci) - od 2.040.000 stanovnika, prema popisu iz 2002. godine, a najznačajnija je
albanska nacionalna manjina, 25% stanovništva.
Bosna i Hercegovina je naseljena Slovenima od VII veka, ograničenu državnost razvija od
XII veka, ali u drugoj polovini XV veka postaje deo Turskog carstva. Prema poslednjim
pouzdanim podacima iz 1991. godine u zemlji je živelo 44% Muslimana (pretežno sunitski
muslimani), 31% Srba (pravoslavca) i 17% Hrvata (katolici).
Hrvatska - je prema ovom atlasu: „U ranom Srednjem veku kneževina, od 925. kraljevina, a
od 1.102. godine u personalnoj uniji sa Ugarskom. Posle učestalih provala Turaka i sužavanja
hrvatske teritorije priklanja se Hazburgovcima (1527)". Ima samo 4,5% Srba - proterani
državljani se, očigledno, ne računaju.
Šta se može zaključiti iz ovakve „nauke", namenjene omladini i građanima Srbije, koju je
objavio izdavač iz Slovenije? Zaključuje se da je to zvaničan stav istorijske nauke Srbije, jer su
atlasi prošli recenziju dr Marine Todorović i prof. dr Zorana Curića, a Ministarstvo obrazovanja
nije stavilo primedbu ili zabranilo izdavanje ovakvih knjiga.
Iz navedenog se lako zaključuje: poreklo Hrvata se ne utvrđuje (nisu Sloveni koji su navodno
došli sa Srbima, prema navodnom tekstu vinzatijskog cara Porfirogenita) - najednom se ne zna ko
su! Nije li to zato, što znaju da su avarskog porekla, a starosedeoci su preko pokatoličenih Srba,
što su danas ogromna većina Hrvata!? (1)
Ističe se da je Hrvatska od 1.102. godine u personalnoj (vladarskoj) uniji sa Ugarskom,
navodno postoji kao država do XX veka, a nije od nje pokorena 1.097. godine, kao što je istoriska
istina.
Bosna je imala ograničenu državnost od XII veka, ali se ne kaže u odnosu na koju susednu
državu, Srbiju ili Ugarsku, odnosno ne govori se da je bila vojno-upravna oblast - „banat" u Srbiji
i da su banove Bosne postavljali srpski vladari, te da je sa gašenjem dinastije Nemnjića, Tvrtko
Prvi, sa statusom srpskog kralja i da su poslednji kraljevi Srbije poticali iz Bosne.
Zaključuje se da su na teritoriji današnje Crne Gore i Albanije, živeli Iliri, te da Crnogorci i
crnogorski Srbi možda mogu biti, pored Slovena, i ilirskog porekla, kad se tvrdi da su to Albanci.

118
Tvrdi se da je plemenski savez (Duklja - Zeta) krajem XII. veka pripojen Raškoj, a ne da je pre
Nemanjića postojala ranosrednjovekovna srpska država, oko 700 godina, sa prestonicom u
Skadru.
Prema navodima ovih „naučnika", „utvrđeno" je da su Albanci narod tračko - ilirskog porekla
(nesumnjivo starosedeoci).
Makedonci su Sloveni i oslobođeni su u balkanskim ratovima od turskog ropstva, ali se ne
navodi koja je to država učinila, a takođe nema ni traga činjenici, da je Makedonija od 1912. do
1944. godine bila deo Srbije, te da je 1944. godine, proglašena na teritoriji Srbije. Ne govori se da
je Srbija oslobodila Makedoniju i Albaniju, uz pomoć Rusije, već da se Srbija znatno proširila,
prvo na jug, pa onda na sever (Makedonija, Stara Srbija, Vojvodina). Navodi se da su se Srbi
doselili u delove današnje Srbije (valjda u toku slovenske seobe). To bi značilo da Srbi nisu u
celini tada naselili današnju Srbiju, ili je većina Srba u njoj živela ranije. Kako se očigledno drže
Porfirogenita, koji govori o navodnom doseljavanju samo Srba i Hrvata, onda je očigledno da oni
misle da su, u većem delu Srbije tada živeli starosedeoci koji nisu bili Srbi.
Pominju se nesrpski i srpski narodi i etničke grupe. Nejasno je kako je moguće da, pored Srba,
postoje „srpski narodi". Nejasno je kakva je razlika između Muslimana i Bošnjaka i kako su to
posebni narodi, kad ih od ostalih Srba deli samo verska pripadnost islamu. Nigde na svetu nije
poznato da verska pripadnost određuje narod, osim na srpskoj zemlji. To nije slučaj kod Nemaca
i Albanaca. Za takvo stanje, pored inteligencije kriva je i Srpska pravoslavna crkva.
U Albaniji postoje muslimani, pravoslavci i rimokatolici, ali su svi Albanci, bez obzira što
nema jezičkog jedinstva.
Albance je ubrojano i oko 100.000 Srba, čija su imena u XX veku promenjena u albanska, pod
pritiskom vlasti. Oni nemaju nikakva manjinska prava, ni pravo na školovanje na srpskom jeziku.
Između Srbije i Albanije, ne postoji reciprocitet datih manjinskih prava. Srbi se pretapaju nasilno
u Albance, a manipuliše se brojem Albanaca u Srbiji, u kojoj je po popisu iz 1921. godine, na
Kosovu i Metohiji bilo 277.000 Arbanasa - Šćipetara, odnosno Albanaca kako ih danas stranci
zovu. Ni teoretski nije moguće uvećanje stanovništva na jednoj teritoriji osam puta za osamdeset
godina, bez obzira što je na Kosovo i Metohiju od 1941. godine do danas nelegalno i legalno ušlo
i nastanilo se oko 250.000 lica. Takav slučaj nije zabeležen u svetskoj istoriji. Uporno se sugeriše
već 30 godina da Albanci čine 90% stanovništva pokrajine, kao i da ih danas ima skoro dva
miliona. Očigledno se radi o psihološkom pritisku na stanovništvo i Vladu Srbije, u pravcu
pristajanja na odvajanje ove teritorije.
Poznato je da se od šezdesetih godina XX veka, pa i ranije, u ovoj srpskoj pokrajini, pa i u
drugim republikama SFRJ, nisu vršili tačni popisi po statističkim metodima, celog stanovništva
šćipetarske manjine, zbog njihove političke opstrukcije, te da je tako dobijena cifra za
Jugoslaviju, po popisu od 1981. godine bila 1.731.000. Po podacima Svetske zdravstvene
organizacije na Kosovu i Metohiji živi oko 800.000 Albanaca, što je sa Srbima i ostalim
građanima, oko 1.500.00 stanovnika, po realnoj proceni. Poznata je činjenica da su Albancima
pridruživani i Srbi-muslimani, Romi i ostali, kao što je to učinjeno i u Albaniji. Imajući u vidu da
u Albaniji živi oko 430.000 Grka i drugih manjina, bez Srba, može se sa sigurnošću reći da na
Balkanu, odnosno na teritoriji, antičke i srednjevekovne Srbije, gde su u 11. veku došli, živi
manje od četiri miliona Albanaca, uzimajući u obzir u tu cifru i oko dva miliona poarbanašenih
Srba i drugih (tzv. Aranautaša). Proces arbanašenja bio je intezivan naročito za poslednja tri veka.
Uostalom i nacionalni junak Albanaca Skenderbeg, bio je Srbin. A potpredsednik Jugoslavije u
vreme separatističkih demostruacija 1981. godine bio je Fadilj Hodža, državljanin Šćipnije, dok
je kasnije predsednik SFRJ bio Sinan Hasani, deklarisan kao Albanac. Takva politička,
ekonomska i kulturna dominacija, a ne ravnopravnost, nacionalne manjine još nije bila poznata.
Iz ovih atlasa, videli smo glavne konture istorije kojom nas uče, a koja u najvećem delu nema
veze sa istorisjkom istinom.
U pogledu Albanaca treba dodati još nekoliko činjenica. Bez obzira na to što su se u periodu od
preko četiri veka turske vlasti mahom borili protiv Srba, srpska vojska je oslobodila, uz velike
žrtve, Albaniju 1912. godine, pri čemu je morala pred pretnjom ratom od strane Autro-Ugarske i

119
drugih zapadnih sila (pomorska blokada srpske obale), da je napusti, zajedno sa Skadrom,
mitskom - milenijumskom prestonicom Srba. Šćipetari su se odužili tako što su već 1913. napali
svog oslobodioca Srbiju, duž cele granice, na nagovor tih istih sila, a to su činili i prilikom
povlačenja srpske vojske kroz Albaniju 1915. godine. U času svog oslobađanja borili su se na
strani porobljivača!
Zapadne sile su na čelu sa Austro - Ugarskom i Velikom Britanijom presudno uticale još 1878.
godine na formiranje albanske, protivsrpske, Prizrenske lige. Za vreme Kraljevina SHS i
Jugoslavije, teroristički kačački pokret, bio je neprestano aktivan, podstican od Italije i Vatikana,
koji je i ranije podsticao katoličke sile Evrope na uspostavljanje što veće Albanije, radi
sprečavanja Srba da oslobode svoju morsku obalu i radi stvaranja uslova za uništenje Srbije, što je
i pokušano napadom Austro-Ugarske 1914. godine.
Kraljevine SHS i Jugoslavija (Kralj Aleksandar), su propustile da utvrde granicu prema
Albaniji, vrate pod svoj suverenitet Skadar i ozbiljno reše manjinsko pitanje Šćipetara.
Tokom Drugog svetskog rata, Arbanasi su masovno podržali okupatore, u Albaniji i
Jugoslaviji i počinili nove teške i masovne zločine nad srpskim stanovništvom. Arbanaška SS
divizija „Skenderbeg" i brojna balistička milicija, vršila je genocid pogromima i etničkim
čišćenjem Srba.
Pri kraju rata, u proleće 1945. godine došlo je do velike pobune Arbanasa na Kosovu i
Metohiji, koja je ugušena velikim vojnim snagama. Tada je 16. marta 1945. godine doneta odluka
Nacionalnog komiteta oslobođenja Jugoslavije o privremenoj zabrani vraćanja kolonista u
njihova pređašnja mesta življenja, jer su na terenu vođene borbe.
Oslobodilački pokret kod Arbanasa, posebno na Kosovu i Metohiji, bio je veoma slab za sve
vreme Drugog svetskog rata. Kumunistička partija Šćipnije (Albanije) osnovana je, tek u toku
rata, uz neposrednu pomoć KP Jugoslavije.
Posle rata, sve do 1948. godine, Albanija je dobijala raznovrsnu i veliku pomoć od Jugoslavije,
u hrani, lekovima, drugim robama i vojnoj opremi. Od te pomoći izgrađena je i železnička pruga
Elbasan - Drač.
Za sve vreme od 1941. godine do danas, manje ili više intenzivno, vršeno je naseljavanje
Kosova i Metohije iz Albanije, kao i u periodu turske okupacije. Istovrmeno Jugoslavija, a pre
svega Srbija, usmeravale su oko 30% svih investicija za celu zemlju na Kosovo i Metohiju, u
periodu od 1966. do 1991. godine.
Bio je to džinovski ekonomski napor, srpskog naroda, pre svega na teritoriji centralne i istočne
Srbije, na njegovu štetu. Istovremeno, na ovaj način, podstaknuti su pogubni procesi, posle
Brionskog plenuma 1966. godine i niza smena, u više navrata, nekoliko generacija političkih i
privrednih rukovodilaca u Srbiji, za celi srpski narod, što je sa donošenjem Ustava iz 1974. godine
i naglim zaduživanjem zemlje, ogolilo antisrpsku politiku Josipa Broza Tita, koji je, kako tvrdi
istoričar dr Nikola Žutić, koncept autonomija, razvijao jedino u Srbiji i pojačavao ih na zahtev
Britanaca. Ova tvrdnja je logična, ako se uzmu u obzir savremeni događaji i ponašanje Velike
Britanije prema Srbiji krajem XX veka i danas. Od nje čujemo prvi zahtev za nezavisnost Kosova
i Metohije, a radi toga cilja učestvovala je i u nelegalnom ratu protiv Srbije 1999. godine.
Sve ovo otvara pitanje i prave uloge i stvarnog indentiteta Josipa Broza Tita i baca drugo svetlo
na 1948. godinu i njegov sukob sa rukovodstvom SSSR-a. Čini se da je istorija sada dokazala za
čije interese je radio. Za interese socijalizma i slovenskih naroda nije! Brojni istraživači danas
dokazuju da je bio agent zapadnih sila!
Privreda iz Srbije, van Kosova i Metohije, u poslednjih 25 godina postojanja SFRJ, bila je
pritisnuta nametnutim neravnopravnim položajem u razmeni sa Slovenijom i Hrvatskom i sečena
tzv. makazama cena, a morala je da vrši ogromna izdvajanja za nerazvijene i svoju južnu
pokrajinu, iz koje su stotine hiljada Srba pod pritiskom Arbanasa, počele seobu prema Beogradu,
i drugim delovima Srbije. Iseljavanje Srba u SR Srbiju, pojačalo se i iz drugih saveznih republika,
naročito posle 1971. godine i tzv. „maspoka" (masovnog pokreta) u Hrvatskoj. Tako je došlo do
totalnog iscrpljivanja privrede u centralnoj Srbiji, uz najpogubnije demografske procese za

120
starosedeoce tih područija, što se može uporediti samo sa demografskom katastrofom iz Prvog
svetskog rata.
Građanski rat 1991. godine u Jugoslaviji, ekonomska blokada, priliv oko milion izbeglica i
raseljenih lica, uz njihovo delimično zapošljavanje, finansiranje odbrambenog rata Srba u drugim
republikama i konačno napad NATO pakta, 1999. godine, uz izazivanje ogromne ratne štete, koja
za sve te godine dostiže 200 milijardi dolara, samo su uvećali demografsku katastrofu.
Separatističke demonstracije Arbanasa 1967. i 1981. godine na Kosovu i Metohiji, pokazalo
se, bile su inspirisane od istog inostranog faktora, koji je 1999. godine sejao bombe po Srbiji, radi
otimanja od srpskog naroda ove prebogate pokrajine, kako se danas jasno vidi.
Borba za opstanak ove teritorije u sastavu Srbije, moguća je samo u tesnom ekonomskom,
kulturno-naučnom, verskom i vojno-političkom savezništvu sa jedinim, vekovima
nepromenljivim, saveznikom Srba, Rusijom i ruskim narodom, uz korišćenje utvrđenih istina
istorijske nauke. Sekund je do 12 časova u tom pogledu, a vreme će uskoro pokazati da drugog
puta u budućnost nema, ako se želi spasiti Srbija i srpski narod.
Godine 1986., u vreme kada je srpsko društvo počelo da shvata dubinu kosmetskog problema,
SANU je organizovala ciklus predavanja pet akademika, na temu „Iliri i Albanci". Učestvovali su:
Milutin Garašanin, Fanula Papazoglu, Vladislav Popović, Božidar Ferjančić i Sima Ćirković.
Predavanja su izdata u vidu zbornika 1988. godine, a trebala su da budu kritički odgovor
albanskoj nauci na njihovu tvrdnju da su Albanci potomci Ilira.
Bez obzira na pravilno citiranje akademika Ferjančića, vizantijskog izvora iz XI veka o
dolasku Arbanasa na teritoriju Srbije (Mihajlo Ataliota) i činjenice da je akademik Vladislav
Popović u svom radu tvrdio da kultura Kumani-Kroja, koja pripada ranom srednjem veku, nije
veza između Ilira i Albanaca, Garašanin i Papazoglu zaključuju, suprotno naučnoj metodologiji,
da je moguća veza između Ilira i Dardanaca (kontinuitet) sa srednjevekovnim i današnjim
Arbanasima, tj. da bi današnji Albanci bili ostaci neromanizovanih Ilira i Dardanaca (2).
Za obaranje ovih zaključaka, dovoljne su samo dve činjenice. Najjača romanizacija je morala
biti baš u predelu savremene Albanije, jer je ona teritorijalno najbliža Italiji i prva je pala pod
rimsku vlast u vreme postojanja stare makedonske i ilirske države. Nalazi se na glavnom pravcu
prolaska legija na istok i glavnom balkanskom kopnenom putu za istok, čuvenom Via Egnatia
(Drač - Solun). Albanska obala je ravna, sa širokim rečnim dolinama i nema mnogo visokih
planinskih masiva u odnosu na ukupnu površinu zemlje. Drugo, ruski akademici M.J. Mar i N.S.
Deržavin utvrdili su da arbanaški jezici Gega i Toska nemaju vezu sa susednim narodima i svrstali
su ih u ibersko-kavkasku grupu jezika sa jafetskim elementima (3).
Logično je da se zaključi da i Srbi mogu biti potomci Ilira, Dardanaca i Tračana, jer nam nije
poznat jezik Ilira, Dardanaca i Tračana, drugačiji od srpskog, a kao što arheolozi dokazuju, njihov
način života i pogrebnih običaja u osnovi je isti sa običajima Srba i Slovena na širem prostoru
Evrope.
Fanula Papazoglu čak zaključuje da stari Makedonci, pripadaju helenskoj kulturi, da su Heleni,
a helenski istoričar Plutarh, tvrdi da su oni za Helene varvari (4). Uostalom, vedska „svastika" se
nalazi na vazama u Vinči, kao i na Makedonskim grobnicama u Egini, ali i na podnom mozaiku
Konstantinove crkve, (IV vek) u Galileji, kraj Galilejskog jezera. Ovaj simbol sunčanog
božanstva i zlatno hrastovo lišće sa žirom na dijademi Filipa II Makedonskog, nemaju ništa
zajedničko sa Helenima. Hrast je sveto drvo Srba, a i po Herodotu Heleni su nastali mešanjem
doseljenika (Hurita - po Jovanu Deretiću) iz Azije i Egipta sa starosedocima (Pelastima -
Pelazgima), precima Ilira, Tračana, Dardanaca, Tribala tj. Srba (5).
Akademici su grešili u zaključcima iz razloga što su verovali Porfirogenitu, kao jedinom
izvoru za istoriju Srba (njegov spis je štampan početkom XVII veka, po svemu sudeći dopisan od
drugog autora), a nisu poklonili veru svim drugim izvorima, pa ni samom Herodotu (6). Bar da su
verovali savremenim istoričarima, kao što je veliki istoričar XIX veka Džon Kambel, koji kaže:
„Zapadno od Makedonije živeli su Dardani i Iliri, dva imena koja obeležavaju jedan isti narod -
srpski". (dr Jovan I. Deretić - „Srbi i Arbanasi", Beograd, 2005, s. 100).

121
 Na ovom mestu ističem, da se skoro u celini slažem sa zaključcima dr Jovana I. Deretića u radu
„Ilirija i Iliri", koji je priložio na simpozijumu „Sardonijski susreti", u Nišu jula 1998. godine, u
pogledu objašnjenja pojma Ilirije i Ilira (antička Srbija i Antički Srbi). Predlažem da se rad u
celini objavi u zborniku radova sa ovog okruglog stola, pa ga prilažem uz moj tekst (7).
Postoje dve tačke u kojima se upotpunosti ne slažemo, a to je mišljenje Nestora Kijevskog i
Bavarskog Anonimusa, sa kojima se Deretić slaže, da su svi Sloveni iz velike evropske Srbije, što
ne može biti tačno, te je očigledno da je jedan deo Slovena imao prapostojbinu i nešto istočnije i
severnije, u fazi arijevske prošlosti, u periodu 10 - 30 hiljada godina unazad. Drugo pitanje koje
mislim da nije u ovom radu do kraja rešeno, je nastanak imena Iliri i Ilirija.
Slažem se u načelu, sa Deretićem, da je Ilirija dobila ime po vladaru Ilu, Iliji, Iliriju, koji je
kako prenosi mišljenje starih pisaca Priko d' Sent Mari, bio sin boga Serbona, odnosno Sardana -
Dardana, rodonačelnika trojanske dinastije. Međutim, tačnije je da je Ilirija dobila naziv po gradu
Ilijonu, svetom Iliju, tj. Troji, koja je dobila ime po ovom vladaru, a zapravo se radi o Skadru,
kako sam to istakao u više članaka od 1991. godine do danas i o čemu upravo završavam knjigu.
Etimologija imena Ilij, odnosno Ilija, očigledno je vezana za arijevski raj - "Irij" i božansko
Sunce, koje osvetljava Raj - (K-Raj), ovostrani i onostrani. Ilij, Ilija je rajski čovek, rajska duša,
sveti i svetli čovek. To se odnosi i na ime grada "Ilij", sa značenjem rajski, svetli, sveti, božanski
grad, kaoko ga imenuje "Ilijada" - "Sveti Ilij". Isto značenje se proteže i na zemlju i narod, kojima
je taj grad prestonica. To je analogno značenju: Pelasti, Pelazgi, Belioni, Pelioni, Peloni, Poloni
(Antički Srbi) poštovaoci kulta Sunca (Surije, Apolona, koji je zaštitnik "Ilija" - Troje). Isto
značenje ima i helenski naziv za Sunce - Helios, Hilios, gde je atribut božanskog, svetog i svetlog
podrazumevajući. Sveti i svetli čovek; sveti, sunčani, beli grad i svetloputi narod svete, rajske
zemlje, sadržani su u imenu Ilij, Ilirija i Iliri. To značenje imaju i današnji slovenski Belogradeci,
Belgorodi i Beogradi.
Fanula Papazoglu priznaje da nema istorijskih potvrda o postojanju plemena "Iliri", po kome
bi, prema njenom mišljenju, Ilirija dobila ime, pa nam ostaje samo ova logična etimologija, koja
objašnjava zašto je i za Helene Troja (Ilij) bio sveti, sunčani, božanski grad, iznad koga se nalazi
sveta planina Ida (Prokletije), čijim su imenom Rimljani nazivali verske svečanosti (martovske i
majske ide).
Ilirska zemlja je trojanska zemlja i Iliri su zapravo Trojanci, a po „Ilijadi", Dardanci su najbliži
saveznici Trojanaca, što je sasvim logično, jer se i nalaze severo istočno od njih, na današnjoj reci
Drim, koja se u Ilijadi naziva Simonet, a trojanski Skamandar su današnje reka Bojana i Morača
(8). Kako smo videli, reč je o istom narodu, sa nešto drukčijim običajima i mentalitetom, što se
zadržalo do danas, između dinarskih i kosovsko-moravskih Srba, kao što potvrđuje arheologija i
etnologija. Antička Srbija, u unutrašnjosti kopna se nazivala Dardanijom (Sardanijom) po vladaru
Dardanu, odnosno Sardanu, Serbonu. A antička Srbija uz
Jadransko more se nazivala Ilirija u jednom periodu, po gradu Iliju, kao što se i narod nazivao
Trojancima po gradu Troji, drugom imenu za Ilij, što je čest slučaj i u današnjem svetu da jedan
grad ima više imena Vin, Viena, Beč, Dunaj; Sankt Peterburg, Petrograd, Lenjingrad). Troja je
dobila ime po vladaru Trosu (Troju) iz iste dardanske dinastije.
Imamo li bilo kakav istorijski izvor da je zemlja i narod uz obalu Jadranskog mora nosio naziv
po gradu Ilijonu, suimenu za Troju? Da, imamo! To su spevovi „Ilijada" i „Odiseja", koji se već
koriste kao istoriski izvor za opis antičkog sveta, u pogledu načina života i običaja ljudi u tzv.
mračnom dobu, tj. opisuju život ljudi u XII veku pre nove ere. Na osnovu njih napisani su brojni
udžbenici. Profesor dr Milan Ristanović napisao je knjigu „Odisejevo zlatno runo Jadrana"
koristići se „Odisejom" kao topografskom kartom, pa u svojoj knjizi navodi da je veliki američki
naučnik iz prošlog veka Mozes Finli napisao studiju „Svet Odisejev", u kojoj dokazuje da je
opisani način života zaista postojao u toku bronzanog doba, na južnom Balkanu. Profesor
Ristanović tvrdi da je Odisej lutao na prostoru južnog Jadrana, a ovaj problem je izučavao 40
godina, između ostalog, pronalazeći opisane predele na terenu, na Jadranskim ostrvima, mereći
razdaljine; te je tako Jadransko more, „Odisejevo", „Ilirisko more", što znači da je ilirska obala i
trojanska, tj. današnja srpska obala (9). Ja sam se poslužio „Ilijadom", kao topografskom kartom

122
za odrađivanje mesta Ilijona, pa se tako opisi u „Ilijadi", do savršenstva uklapaju u topografiju
starog grada Skadra, i njegove bliže i šire okoline.
Iliri su dobili naziv po svom prestonom gradu, koji je imao u drugom periodu istorije i ime
Sarda, jer su Iliri - Sardi, odnosno Sardani (Dardani) to jest Srbi. Pa i drugi antički narodi su imali
imena po svojim prestonicima: Rimljani, Vavilonci, Kartaginjani, Atinjani i dr., kao što i danas
postoje narodi koji imaju ime po svom glavnom gradu: Alžirci, Tunižani, Meksikanci, Kuvajćani
i dr.
Fanula Papazoglu tvrdi, da su ilirski kraljevi bili pismeni, služili se prenošenjem poruka
pismeno, što znači da su Iliri i Makedonci bili pismeni. Spevovi „Ilijada" i „Odiseja" su prevedeni
sa starosrpskog (staromakedonskog jezika - brigijskog, frizijskog dijalekta) na stari jonski,
helenski dijalekt, krajem VI veka s.e. (10)
Od 1986. godine, kada je u Srpskoj akademiji nauka i umetnosti održan navedeni ciklus
predavanja, izdato je nekoliko desetina knjiga koje iz temelja negiraju tadašnje zaključke
akademika. Navodim samo neke: Radivoje Pešić - „Vinčansko pismo", Antonije i Ivan Škokljev -
„Bogovi Olimpa iz Srbije", Olga Luković Pjanović - „Srbi narod najstariji", Jovan I. Deretić -
„Antička Srbija", „Zapadna Srbija", „Srbi i Arbanasi", Dragoljub Antić - „Vinčanska stara
Evropa i Srbi", Aleksandar Asov - „Velesova knjiga", Milan Ristanović - „Odisejevo zlatno runo
Jadrana", Miloš S. Milojević - „Odlomci istorije Srba" (reprint), Ljubomir Domazetović -
"Antička istorija i poreklo Srba" i Dragoljub Vukićević-Sarap - "Srbi" i druge
Pred licem sveta i našeg naroda, otkriva se velika, slavna i tragična civilizacija, koju su stvarali
naši preci, a koja je temelj našeg, kulturnog, evropskog identiteta i koja je veliki centar Vedske
civilizacije uopšte. Antički Srbi (Pelazgi, Medi, Makedonci, Epirci, Veneti, Sarmati, Trojanci,
Iliri, Dardanci, Tračani i Tribali) nisu mlađi narod od Grka (Helena), već su oni ti koji su druge
naučili pismenošću, dali im deo svog jezika i kulture i na čijoj je zemlji prvi put rođeno ime
Evrope (11).
Oko 700 godina pre Hrista, na predelu Dardanije, od Makedonije do Niša, vladao je vladar
Evrop, po kome je ta zemlja i dobila ime Evropa. Deo Srbije se još pre 27 vekova zvao Evropa (to
jest srce balkanske Srbije), što znači da je Srbija već tada bila već u Evropi, a danas „Evropa" hoće
od Srbije da otme pravu, Prvu Evropu (Kosovo i Metohiju - Staru Srbiju) i bez Evrope je uvede u
„Evropu". To je slika i rezultat istorije koju učimo, postavljene na glavu, apsurdna stvarnost u
kojoj živimo.
Da bismo sebi spasili život i svetu zemlju, moramo odmah početi da učimo istinitu istoriju.
Već sutra biće sasvim kasno!

Reference:
1. Jovan Deretić - "Zapadna Srbija" - "Bonart"-Nova Pazova - 1998.
2. "Iliri i Albanci" - SANU - Beograd - 1988. - urednik akademik Milutin Garašanin
3. List "Ogledalo" - broj 87 - Beograd - 2007. - članak Jovana Pejina "Genocidno otimanje Kosova
i Metohije"
4. Plutah "Slavni likovi antike" - knjiga II - Matica Srpska, Novi Sad - 1990.
5. "Herodotova istorija" - Matica Srpska - Novi Sad - 1966.
6. Slobodan Jarčević - "Srbi pre biskupovog Adama" - IPA Miroslav, Beograd - 2003.
7. Jovan Deretić - "Ilirija i Iliri" - prilog na simpozijumu
"Sardonijski susreti" - Niš - jul 1998.
8. Homer - "Ilijada" i "Odiseja"
9. Milan Ristanović - "Odisejevo zlatno runo Jadrana"
Pešić i sinovi" - Beograd 2006.
10. Radivoje Pešić - "Zavera poricanja", Pešić i sinovi, Beograd, 1996., na s. 39 kaže: "Njihov
jezik, po svemu sudeći, poznaje polihistor Elijan i on nas izveštava da su Ilijada i

123
 Odiseja, bile napisane upravo na jeziku Frižana i da je nad tom originalnom verzijom dela
izvršena redakcija u duhu grčkog jezika u VI veku s.e. po naredbi Pizistrata Tiranina. Platon u
Kratilu, takođe tvrdi da mnoge grčke reči vode poreklo od frigijskog jezika "
11. Jovan Deretić - "Antička Srbija" - "Jugopirs" - Temerin - 2000.

DODATAK

Jovan Deretić: ILIRIJA I ILIRI

Istorija jednog naroda je živa samo onoliko koliko je poznata. Iliri i Ilirija su dugo vremena bili
sinonim za Srbe i Srbiju. Ilirija je dobila to ime po jednom od njenih vladara, koji se zvao Ilija.
Nije to bila retkost, da jedna zemlja dobije ime po nekom od svojih vladara. Tako je i Hercegovina
dobila ime po vojvodi (hercogu) Stefanu Hraniću. Stara Troja je dobila to ime po jednom od
njenih vladara - Troju, a zatim se po drugom vladaru Iliji naziva Ilion. Ime Ilirija javlja se vrlo
rano u antičko doba na prostoru sadašnjih Hercegovine i Crne Gore, tačno od reke Neretve do
reke Drima. Svi antički pisci se ne slažu po pitanju imena Ilijinog oca, pa je potrebno da
uporedimo njihove izjave.
Apian iz Aleksandrije, iz I veka, pisac istorije Rima, piše u svojoj 10. knjizi u 2. poglavlju
sledeće: " …kiklop Polifem i njegova žena Galatea imali su tri sina, Kelta, Ilirija i Gala". S
obzirom na to da kiklop Polifem nije dokazana istorijska ličnost, mi ne možemo uzeti ovo
Apianovo svedočenje doslovno. U stara vremena davali su za pretke bogove ili polubogove svim
poznatim narodima, pa i Apian piše u duhu te tradicije. Ono što iz njegovog pisanja proizilazi kao
realno i činjenično, jeste da je zemlja dobila ime po svom vladaru i da su Iliri, Kelti i Gali
istorodni narodi. To potvrđuju zajednički jezički koreni, istorija i arheologija.
Fruški istoričar Priko d' Sent-Mari prenosi jedno drugo široko zastupljeno mišljenje kod starih
pisaca, a to je da je Ilija, Ilijo ili Ilirio bio sin boga Serbona i da je vladao zemljom na predelu
između reka Neretve i Drima. Ovde se ne radi samo o mitologiji, jer se iza imena boga Serbona
krije realna istorijska ličnost - Serbo Mekeridov, veliki osvajač i vođa drugog arijevskog pohoda u
Aziju oko 1330. g.s.e. Sasvim je moguće i vremenski se uklapa, da je jedan od njegovih sinova po
imenu Ilija, vladao na predelu od Neretve do Drima.
Postoje još dva predanja o Ilijevom ocu i navešćemo ih. Prema Apolodoru Atinjaninu, II v.s.e.,
Ilija je bio sin Durača, po kome je Drač dobio svoje ime. Što se tiče Kadma, za koga kažu da je bio
Feničanin, što mu ne odrđuje etničku pripadnost, došao je iz Male Azije u Beotiju u kojoj je
vladao neki Drakon. Odatle proteruje Drakona, postaje gospodar Beotije i gradi grad Tebu. Za
njega se veže početak grčke pismenosti, tj. da je on bio taj koji je srbicu prilagodio grčkom jeziku.
Susedni Rašani su proterali Kadma iz Tebe i on je ponovo otišao na predeo kasnije Ilirije, gde je
sagradio tvrđavu kraj Budve, u kojoj je i umro. Da je Kadmo imao sina po imenu Ilija, nije
pouzdano utvrđeno, ali tu pretpostavku nije moguće potpuno odbaciti, a što se tiče Durača, kralja
Epira, on je sasvim malo poznat u istoriji. Ako bismo uzeli jedno od ovih predanja kao
najverovatnije, onda je to da je Ilija bio sin Serba Makeridovog, pošto poztoje podaci za toga Iliju,
gde se kaže da je on proširio svoj posed na zapad preko reke Krke i da je osnovao gradove Serbinu
i Ileniju (savremeni Skradin i Split).
Već pomenuti fruški pisac Priko d' Sent-Mari u svom delu "Južni Sloveni" kaže: "Ilirikum,
Iliris i Ilirija su bila imena sinonimi sa onima koji su stari pisci obeležavali različite zemljišne
prostore. U antičko vreme smatrali su za prvobitnu Iliriju predeo između reka Neretve i Arione (tj.
savremena reka Ombla kod Dubrovnika). Rimljani su raširili ime Ilirije na sve osvojene predele
severno i istočno od nje, zato što je to bila prva zemlja koju su osvojili sa ove strane Jadrana. Tako

124
je došlo do toga da se Ilirijom nazivaju svi predeli između Dunava i Crnog Mora i između Jonskog
Mora i Jadrana"
To znači da je prvobitna Ilirija u stvari savremena istočna Hercegovina. Kada su Rimljani
počeli sa osvajanjem srpskih zemalja sa ove strane Jadrana, ime Ilirija bilo je već prošireno i
očima stranaca. Naime, početkom IV veka s.e. jedan moćni vladar iz plemena Anta Tarijata, po
imenu Vardilo, stvorio je moćnu državu od Pomoravlja do Jadrana i od Posavine do Solunskog
zaliva, stavljajući pod svoju vlast i Makedoniju i Epir. Vardilovu carevinu grčki pisci nazivaju
Ilirijom, po sećanju na kralja Ilija. I državu cara Agrona, od Epira do Istre, oko 230. g.s.e. Grci
nazivaju Ilirijom, a Joanis Zonara je naziva doslovno "Srpskom imperijom".
Rimljani su prvo osvojili jedan deo od kasnije Ilirije, pa kako su širili osvajanja, tako su širili
ime Ilirije. To se desilo zato, što su na celom Helmskom (Balkanskom) poluostrvu, severno od
Grčke, živela plemena jednog istog naroda, koja su govorila istim jezikom. Tako je obala rimske
Ilirije išla oko 150. g.s.e. od Istre do Epira, sa tri glavne pokrajine: Liburnijom, Dalmacijom i
Japodijom. Oko 135. g.s.e. rimska provincija Ilirija je od Trsta do reke Drima, a 14. godine s.e.
obuhvata sledeće pokrajine: Dalmaciju, u koju se ubrajaju Liburnija i Japodija, zatim Panoniju,
Norik, Meziju, Dardaniju, Trakiju i Makedoniju. Posle Trajanovog osvajanja Dakije i ova zemlja
je uključena u Iliriju. U vreme cara Diokla, odnosno Dioklecijana, Ilirija ima sledeće pokrajine:
Gornju i Donju Meziju, Dakiju, Dardaniju, Makedoniju, Tesaliju, Ahaju - tj. Grčku, Prevalu,
Novi i Stari Epir, Krit, Donju Panoniju, Saviju, Dalmaciju, Valeriju, Gornju Panoniju i dva
Norika. To je Ilirija u svom najširem obimu, od Alpa do Crnog Mora i od Karpata do Krita.
Samo se po sebi nameće pitanje zašto su Rimljani stavili Grčku pod imenom Ahaja u Iliriju?
Za to postoje tri razloga i to: Grčka je sa svih strana bila opkoljena Ilirijom, drugo, ona sama za
sebe nije bila dovoljno velika da da bi bila posebna pokrajina i treće, od boja u Heroneju 338.
godine s.e. Grčka je bila pod Makedonijom, koja je bila deo Ilirije. Nezavisna Grčka nije
postojala, a u nekim delovima takozvane Grčke preovlađivao je srpski živalj, kao što je to bio
slučaj na Peloponezu, a srpski imperatori, među kojima je bio i Diokle, dobro su to znali.
Gornja Mezija je Šumadija, Donja Mezija je severna Bugarska, Dakija je Rumunija, Dardanija
je stara Srbija sa gradovima Nizom (Niš), Skopljem i Prištinom. Makedonija je bila izmešu
Trakije na istoku, Epira na zapadu, Belog Mora na jugu i Bele Zore (Velesa) na severu. Prevala je
približno današnja Crna Gora. Stari Epir je južna Albanija i zapadna Grčka, a Novi Epir je severna
i srednja Albanija. Donja Panonija je bila zemlja između Save i Drave.
Sve smo naveli što se kod starih pisaca moglo naći u vezi sa poreklom imena Ilirije, ali ostaje i
jedna nedoumica, a to je zašto su Rimljani davali ime Ilirije tako velikom prostoru. Iz gore
izloženog se vidi da su oni ime Ilirije vezivali za Srbe, a ne za neki geografski predeo, što
dokazuje da nastanak imena Ilirija nije vezano za ime nekog od vladara tog imena, iako su oni
postojali, niti za ime nekog srpskog plemena. Poreklo imena Ilirija nalazi se u srpskoj Divoniji i
može se objasniti kao Rajana, odnosno Rajska zemlja. U srpskoj Divoniji ima više pojmova
vezanih za Iliriju kao rajsku zemlju. Iri je jedan od naziva za raj, Ilja je rajsko drvo, Ilina je ćerka
boga Jame, Iri je ime zvezde itd. Zato je ime Ilirija vezano za srpski narod, a ne za neku određenu
teritoriju, kao što se to dokazuje na primeru Rimske Ilirije. Ne treba ispustiti iz vida da Ilirija
obuhvata Podunavlje, a Dunav je prva i glavna rajska reka u Svetom Pismu. Centar Ilirije je bio
"Sveto Sedmorečje", koje je kod antičkih Srba bilo sveta, odnosno rajska zemlja.
Priko d' Sent-Mari kaže da su u vreme zenita islamske moći 756. godine Savija i Dalmacija
delovi Srbije, koja je imala na severu Avare za susede, a na istoku Bugare. U sastavu Srbije na
jugu bili su tada Peloponez i ostrvo Krit.
Apian iz Aleksandrije kaže da Grci nazivaju Ilirima narod koji živi u predelima iza Makedonije
i tračkih planina pa do Panonije, Jadrana i podnožja Alpa. Ilija, odnosno Ilirije je imao po Apianu
šest sinova i to su: Enhel, Autorije, Dardan, Med, Taula i Perheb, kao i kćerke: Prato, Daorto,
Dasaro i druge, od kojih sve vode poreklo Taulanti, Perhebi, Enheli, Autoriati, Dardani, Parteni,
Dasareti i Daorci. Atorije je, veli, imao sinove Panonija ili Peona, od koga su Skordisko i Tribal,
od kojih su nastali narodi ovog imena.
125
 Apian ovde nabraja glavna plemena Ilirije i predstavlja ih kao da su sva nastala od braće i
sestara. On kaže da su u njegovo vreme, a to je I vek posle Hrista, najslavnija ilirska plemena
Skordisci i Tribali. Ovde se radi baš o dva imena koja su u staro vreme upotrebljavana za Srbe kao
narod u celini. Skordiski su Sorbi ili Sorbiski. Slovo K se posle slova S se u latinskom jeziku
redovno pojavljuje kod naših kao Slavonija-Sklavonija, Sloveni-Sklabeni, Sarbona-Skardona
(savremeni Skradin), Sorbus-Skordus, Sorba ili Sarba-Skodra (savremeni Skadar) itd.
U delima pisaca iz antičkog vremena i ranog srednjeg veka Srbi se najčešće pominju kao:
Serbi, Serdi, Sarbi, Sardi, Sorbi, Sordi, Sirbi, Skordi i Skordiski. Ima još na stotine varijacija ovog
imena od Britanije do Indije. Najizrazitiji primer varijacije ovog imena nalazi se baš na primeru
srpskog planinskog venca: Jablanica - Šara - Kopaonik - Stari Vlah - Durmitor, koji se naziva
Srpskim planinama, na latinskom Mons Scordus, koji se nalazi u obliku Mons Sordus, prevedeno
na fruški kao Montagne Scordisques, ili jednostavno - Les Montagnes Serbes, a ponegde i kao
Montagna da la Serbie.
Ovi Apianovi Sorbi, za koje kaže da su najslavnije pleme Ilirije u njegovo vreme, nisu u stvari
jedno od plemena, nego je to narodno ime za sva plemena Ilirije. Sada pogledajmo gde se sve oni
pominju i kod antičkih pisaca.
Tačan oblik ovog imena je Serbi, kako se nalazi kod geografa Klaudija Ptolomeja iz
Aleksandrije u II veku. On pominje narod pod imenom Serbi i grad Serbinon, tj. Serbinovo,
savremeni Zagreb.
Treći antički pisac koji pominje Srbe kao narod Ilirije je Rimljanin Kajus Plinius, tj. Plinije
Starije iz I veka. U njgovoj 3. knjizi u 26. glavi nalazi se pomen naroda Sardiata na predelu
današnje Hercegovine.
Četvrti antički pisac koji nalazi Srbe na predelu Ilirije je Strabon iz I veka. Strabon u svojoj
"Geogarfiji", knjiga 7. galava 5. kaže da je srpska teritorija u Iliriji između Jadrana i panonskih
plemena. Zanimljivo je da se u Strabonovoj "Geografiji" Srbi spominju na četiri načina: Sibini,
Sirbini, Skordiski i Ardiei. Ne verujem da je to bilo u njegovom originalu, nego su to korekcije
njegovih izdavača u nama bliskijim vremenima. Sibini su deo Soebona, koji su vladali
Germanijom. Sirbini su u Maloj Aziji. Skordiski su od Norika do Makedonije i Ardiei od Jadrana
do Panonije. Za Sirbine nije potrebno objašnjenje. Sibini su deo Soebona vladara Germanije, što
je u stvari jedno isto ime, jer su Soeboni - Sorboni. Za Skordiske smo već rekli. Strabon naziva
planinu Dinaru Srpskom planinom "Sardion". Prevodilac Strabona na fruški jezik, iz 1812.
godine, izvesni Kore, stavlja u primedbi da su Strabonovi Ardiei, Ardi u stvari Sardi, koje ovaj
nalazi u Iliriji od Jadrana do Panonije. Ovde je u Strabonovom tekstu izvršena prepravka srpskog
imena, izostavljanjem početnog slova S. Ovo izostavljanje biće posebno jasan slučaj u tekstu
Diona Kasijusa. Strabon pominje Sarde (Srbe) kao glavni narod Ilirije.
Peti antički pisac koji pominje Srbe u staroj Iliriji jeste Dion Kasijus, pisac Rimske istorije u II
veku. Treba napomenuti da je on bio rimski perfekt Ilirije, da je tu dugo živeo i dobro poznavao
ovu zemlju. Fruški izdavač Dionove Rimske istorije, Firmin Dido, dozvolio je da negi inspektor
po imenu Gro prepravi i čak potpiše prepravku imena Sardi u Ardi u Dionovom tekstu. Slično
tome čini i engleski izdavač Diona, Hajneman iz Londona i američki izdavač Makmilan iz
Njujorka. Da bi čudo bilo još veće, oni nisu svuda bili dosledni u toj prepravci, pa je na nekim
mestima u grčkom originalu ostalo početno slovo S srpskog imena, a u prevodu naengleski jezik
svuda je skinuto. Valjda su mislili da niko neće upoređivati original sa prevodom. Mnogi kasniji
pisci, među kojima i Priko d' Sent-Mari upozoravaju svoje čitaoce da ime Ardi i Ardiei treba čitati
kao Sardi, tj. Srbi.
Šesti, ali ne i poslednji antički pisac koji pominje Srbe u staroj Iliriji jeste Euzebije Pamfil,
episkop Cezarije u Palestini, koji je živeo 265. - 340. godine. Euzebije govori o Tiberijevoj pobedi
nad srpskim ustanicima 9. godine posle Hrista i kaže da je on pobedio Dalmate i Sarmate.
Isto kao Euzebije, i drugi antički hroničari nazivaju srpske pobunjenike iz Bosne i Posavine
Sarmatima, a one na jugu Dalmatima. Sarmati, odnosno Sarbati je još jedno od imena za Srbe.
Potrebno je da se osvrnemo na ovu Tiberijevu pobedu o kojoj je ovde reč, jer je ona bila
126
prekretnica u odnosima Srba iz Ilirije i Rimljana. Velika srpska pobuna protiv rimske vlasti
počela je 11. godine pre Hrista, tj. u vreme vladavine cara Avgusta, kada je Rimska imperija bila
na vrhuncu svoje moći. Borbe između ustanika i rimske vojske bile su naročito oštre prvih godina
posle Hrista i vođene su od Jadrana do Save i od Pomoravlja do Kupe. Protiv ustanika je
upotrebljena velika sila, tako da je tu bila najveća koncentracija rimske vojske koja je ikada
učinjena. Pa i pored toga, car Avgust je pred Senatom govorio da su potrebna dodatna pojačanja,
jer bi u protivnom ustanici mogli da se pojave pod zidinama grada Rima. Ovaj njegov govor nam
ukazuje kolika je bila velika snaga srpskih ustanika. Avgust je postavio svog posinka Tiberija,
sposobnog vojskovođu, za glavnog komandanta rimskih vojnih snaga u Iliriji. Epidemija tifusa
harala je u oba vojna tabora, pa je to bio razlog koji je naveonjihove vođe da razmišljaju o
mirovnim pregovorima. Pregovore su vodili Bato i Tiberije i postigli jedan dalekoseđni ugovor.
Po tom ugovoru Srbi su priznali rimsku vlast, a Rimljani su im za uzvrat dali rimska građanska
prava. To pravo su do tada imali samo građani Rima i ono je predstavljalo veliku privilegiju.
Nosioci tog prava su bili oslobođeni poreza i svih dažbina u državi, sa zagarantovanim statusom
slobodnih građana i sa pravom da glasaju i da budu birani. Obaveza nosioca tog prava bila je da
služe vojsku u legijama.
Rimljani su 12. godine posle Hrista napravili spiskove novih vojnih obaveznika po srpskim
bratstvima. Jedan deo tog spiska, koji se odnosi na Dalmaciju, sačuvan je kod Plinija Starijeg u
njegovoj 3. knjizi. Pod imenom Dalmacije obuhvatane su tada još i Hercegovina i Crna Gora. Tu
se, pored drugih danas manje poznatih srpskih bratstava, nalaze i neka vrlo dobro poznata i danas
postojeća, kao: Didari, Dermastije, Glindići, Dende, Desnijati, Grabljani, Rudinjani, Devrnje,
Deretići itd. To su ti koji se nazivaju Dalmatima i Sarmatima u rimskoj Iliriji.
Apijan kaže da su Iliri imali brojna plemena i da je to normalno u jednoj tako prostranoj zemlji
i kaže: "Ove narode, Mede i Dardane i takođe Panonce, Rećane, Noričane, Meze iz Evrope i
susedna plemena koja žive na desnoj obali Dunava, Rimljani razlikuju jedno od drugih tačno tako
kao razna grčka plemena koja se međusobno razlikuju i nazivaju svako pleme njegovim posebnim
imenom, ali smatraju celu Iliriju kao jednu celinu i pod jednim imenom. Otkuda potiče ta ideja
nisam mogao pronaći, ali ona se održava do naših dana, pa i zemljični porez svih ovih plemena od
izvora Dunava pa do Crnog Mora je pod jednom glavom i zovu ga ilirski porez". Ovo Apianovo
svedočenje je dokaz više da u Iliriji nisu postojali različiti narodi, nego samo plemena jednog
istog srpskog naroda. Apian objašnjava kako su Dalmati, koje on naziva jednim ilirskim
plemenom, dobili svoje ime po gradu tvrđavi Delminu. Kaže da su ih najpre nazivali Delmincima,
pa potom Dalmatima. Tvrđava Delmin je bila sedište jednog plemena, pa su po njoj ta plemena
nazvana Delmincima. U vezi sa Panoncima Apian kaže: "Peoni su veliki narod na Dunavu, koji se
širi od Japoda do Dardana. Njih Grci nazivaju Peonima, a Rimljani Panonima i ovi ih ubrajaju u
Ilire, kao što sam to već pomenuo i zato ih i ja uključujem u istoriju Ilira. Oni su postali slavni od
makedonskog vremena po Agrianima, koji su dali vrlo veliku pomoć carevima Filipu i
Aleksandru, tj. Peoni iz donje Panonije na granici Ilirije". Evo nas kod jednog preinačenog imena,
gde se Srbi nazivaju Agrianima. Ovde se radi o Srbima iz predela Pomoravlja pa do Stare Planine,
čiji je glavni grad bio Srbica, Serdika ili Sardika kod antičkih pisaca, a to je savremena Sofija. Mi
smo pronašli kako su grčki pisci, a mnogo verovatnije je da su to činili savremeni izdavači
antičkih pisaca, od imena Srbi, odnosno Srbičani, napravili Agriani.
To nije jedinstven slučaj prepravke srpskog imena. Da napomenemo da je Ptolomejev
Serbinon prepravljen u Agram, ali tek u srednjem veku, pa bi se moglo reći da su i Srbičani u isto
vreme prepravljeni na Agriani. Što se tiče pomoći Srbičana carevima Filipu i Aleksandru o kojoj
Apian govori, dovoljno je napomenuti da je u vojsci Aleksandra Velikog udarna snaga bila
oklopna srbička konjica iz Pomoravlja. Udar srbičke konjice u odlučujućim trenucima bitke bio je
probojni gvozd, a u njenim prvim redovima komandovao je lično Aleksandar. Tako slavni
Srbičani postaše Agriani, što bi se prema smislu grčkog jezika moglo prevesti kao - zveri.
Da se osvrnemo još na prvobitnu Iliriju od Neretve do Dubrovnika, u kojoj su živeli Enheli,
kako to navode neki pisci. Prko d'Sent-Mari kaže da ovo ime na feničanskom jeziku znači

127
zemljoradnici, ratari. Mi znamo da na grčkom i jevrejskom jeziku Feničani znači crveni ljudi,
ljudi oprljeni na jakom sredozemnom suncu. To znači da ime Feničani nije ime nekog posebnog
naroda i zaista mnogi narodi u antičko vreme se pominju kao Feničani, zapravo svi koji su plovili
po Sredozemlju. Baš na predeli prvobitne Ilirije u zemlji takozvanih "Zemljoradnika" Enhela,
Plinije, Apijan, Kasijus i Strabon nalaze Srbe. Apian kaže još da su ovi Srbi nekada bili čuveni
kao pomorska sila, pomorski narod. Prvi stanovnici Bosne, kaže d' Sent-Mari, bili su ti isti
"Zemljoradnici", kao i u Hercegovini. To su bili Besi, po kojima je Bosna dobila ime, a koji se
takođe nalaze u predelima Srbičana u Trakiji i Skordiski, tj. opet Srbi. To su ti Euzebijevi Sarmati.
U Staroj Srbiji (Kosovo i Metohija) d' Sent-Mari stavlja na prvo mesto Skordiske, kao prve
stanovnike te pokrajine.
Imena mesta, tj. toponimija stare Ilirije je sva na srpskom jeziku - imena planina, reka i
gradova. Da pomenemo samo ona koja su u direktnoj vezi sa srpskim imenom. Ostrvo Rab se
pominje kao Sarba, grad Skradin kao Sardona, grad Zagreb kao Serbinon, planina Dinara je
Sarbona, grad Skadar je Sarda, grad Sremska Mitrovica je Sirbium, planinski venac se zove
Sordus, grad Sofija je Serdika, Srbica, a grad na reci Bistrici iza Olimpa je Serbia.
Ilirija je sinonim za Srbiju i to ne celu antičku Srbiju, nego samo deo one velike Srbije iz koje su
nastali svi slovenski narodi, kako to potvrđuje Nestor Kijevski i Bavarski Anonimus. Srbi Ilirije su
preko takozvanih ilirskih legija preuzele vlast u Rimskoj imperiji i sa njom neprekidno vladali
punih 150 godina.

ISTORIJSKE KARTE

Kao korisna ilustracija, date su istorijske karte, koje se odnose na činjenice prikazane u
prethodnim tekstovima.
Karte br. 1-2 predstavljaju delove antičkih karata iz zbirke Džima Sejbolda (Jim Seibold),
http://www.henrv-davis.com/MAPS/
Karte br. 3-6 predstavljaju isustrativni prikaz uz referat dr Jovana Deretića.
Karta br. 78 predstavlja Evropu oko 500. godine, sa označenom kavkaskom Albanijom,
EURATLAS, YVERDON, CWITZERLAND
RUE DU MILIEU, http ://www.euratlas.net/sommaire.htm
Karta br. 8 predstavlja britansku kartu Kavkaza u antičko vreme iz 1739. godine, sa označenom
kavkaskom Albanijom.
Karte br. 9-13 predstavljaju karte sa Interneta, iz elektronske biblioteke Perry-Castaneda
LibraryMap Collection Univerziteta Teksas, http://www.lib.utexas.edu/maps/historical/ , a potiču
iz atlasa Historical Atlas by William R. Shepherd (Complete contents of "Historical Atlas" by
William R. Shepherd, New York, Henry Holt and Company, 1911. and 1923.) i The Public
Schools Historical Atlas by C. Colbeck (from "The Public Schools Historical Atlas" by Charles
Colbeck. Longmans, Green; New York; London; Bombay. 1905).
Prikazane karte pokazuju kontinualno postojanje kavkaske Albanije do njenog osvajanja od strane
Hazara, koja se potom gubi. Takođe se na Balkanu sve do XI veka nigde ne javljaju Albanci.
IZBRISANE SLIKE (da bi fajl mogao da se salje mejlom)

128