Professional Documents
Culture Documents
Karen Armstrong - Tanrı Adına Savaş PDF
Karen Armstrong - Tanrı Adına Savaş PDF
Kitabın Türkçe yayın hakları Anatolialit Telif Hakları Ajansıaracılığıyla Alfa Basım Yayım
Dağının Ltd. Şti.'ne aittir. Tanıtım amacıyla, kaynak göstermek şartıyla yapılacak kısa alıntılar
dışında, yayıncırun yazılı izni olmaksızın hiçbir elektronik veya mekanik araçla çoğaltılamaz.
Eser sahiplerinin manevi ve mali hakları saklıdır.
ISBN 978-605-171-475-2
1-2. Basım:Temmuz 2017
Baskı ve Cilt
Melisa Matbaacılık
ÇiftehavuzlarYolu Acar Sanayi Sitesi No: 8 Bayrampaşa-İstanbul
Tel: 0(212) 674 97 23 Faks: 0(212) 674 97 29
Sertifika no: 12088
TAN R 1
ADI NA
SAVAS •
* t c
Çeviren
MURAT ERDEM
ALFAıARAŞTIRMA
Jenny Wayrnan için
İÇİNDEKİLER
Giriş, 7
Birinci Bölüm
Eski Dünya ve Yenisi, 19
İkinci Bölüm
Köktendincilik,213
Sonsöz, 563
Sözlük, 572
Kaynakça,584
Teşekkür, 613
Dizin, 614
. .
GIRIŞ
yeni bir şeyler keşfetmek, orijinal bir şeyler icat etmek için:
logos hızla ilerler ve yeni bir şeyler bulmaya çalışır. 1
Premodern dünyada hem mitos hem de logos vazgeçilmez
olarak kabul edilirdi. Her biri diğeri olmadan kuvvetten ke
silirdi. İkisi özünde farklı olsa da mitsel ve rasyonel söylem
leri birbiriyle karıştırmak tehlikeli olurdu. Yapacakları farklı
işleri vardı. Mit makul değildi; anlatısının deneysel olarak
gösterilmesi gerekmiyordu. O günlük faaliyetlerimizi zaman
harcamaya değer yapan mana bağlamını sağlıyordu. Mitosu
pragmatik politikalarınızın temeli yapmanız gerekmiyordu.
Eğer yaptıysanız sonuçlan felaket olabilirdi, çünkü psişiğin
içsel dünyasında iyi çalışan bir şey dışsal dünyanın işleri
ne kolayca uygulanamayabilirdi. Örneğin Papa il. Urbanus
1 095'te Birinci Haçlı Seferine davet edildiğinde planlan logo
sun alanına aitti. O Avrupa şövalyelerinin birbiri ile savaşma
yı ve Batı Hıristiyanlık aleminin dokusunu parçalamayı bı
rakmalarını ve bunun yerine enerjilerini Ortadoğudaki savaş
için harcamalarını ve böylece kilisenin gücünü genişletmele
rini istiyordu. Ne zaman ki bu askeri ilerleyiş halk mitoloji
si, İncil'e ait bilgiler ve kıyamet fantezileriyle iç içe geçmeye
başladı, sonuç hemen hemen askeri ve ahlaki olarak felaket
oldu. Bu uzun Haçlı projesi boyunca ne zaman logos hakim
olduysa, Haçlıların refaha ulaştığı bir hakikat olarak kaldı.
Savaş alanında iyi bir performans gösterdiler, Ortadoğuda
yaşayabilecek koloniler yarattılar ve yerel halkla daha pozitif
ilişkiler kurmayı öğrendiler. Ne zaman ki Haçlılar mistik ve
mitsel öngörüleri politikalarının temeli haline getirdiler, ge
nellikle mağlup oldular ve korkunç zulümler yaptılar.2
Logosun da kendi sınırlan vardı. İnsanın acısını ve kede
rini dindiremiyordu . Rasyonel savlar trajediyle ilgili hiçbir
anlam ifade etmiyordu. Logos insan hayatının nihai değeriy-
1
A .g.e., 2 1 7-25; Haim Maccoby, Judaism on Trial: Jewish Christian
Debates in the Middle Ages (Princeton, N.J., 1 982); Haim Beinart,
Conversos on Trial: The Inquisition in Ciudad Real (Kudüs, 1 981),
3-6.
28 TANRI ADINA SAVAŞ
dai olay, basit bir şekilde geçmiş zamanda sadece bir defa
meydana gelen bir hadise değildi; o ayrıca her zaman mey
dana gelen bir oluştu. Böyle bir olay için bir kavram veya
kelimeye sahip değiliz, çünkü bizim rasyonel toplumumuz
zamanı kati bir surette kronolojik şekilde tasavvur eder. An
tik Yunandaki Eleusiste ibadet edenlere, Persefon'un yeraltı
dünyasında Platon tarafından tutsak tutulduğunu ve annesi
Demeter'in, kızının kaybının yasını tutarak etrafta başıboş
gezdiğini ispatlayıp ispatlamayacakları sorulsaydı, muh
temelen bu soru karşısında şaşkına dönerlerdi. Mitin nak
lettiği gibi, Persefon'un dünyaya döndüğünden nasıl emin
olabilirlerdi ki? Çünkü bu mitosun açığa çıkardığı hayatın
temel ritmi gerçekten meydana geliyordu. Tarlalar hasat edi
liyordu, yeraltı kaplarına konulan mısır tohumları, doğru
zamanda ekiliyordu ve sonunda mısırlar büyüyordu. ' Hem
mitos hem de hasat olgusu hem İngiliz boat hem de Fransız
bateau kelimelerinin ikisinin de terimden bağımsız ve dışa
rıdan bir gerçekliğe işaret etmesi gibi, dünyayla ilgili temel
ve evrensel bazı şeylere işaret ediyordu. Sefarad Yahudileri
de muhtemelen benzer bir cevap verirdi. Sürgün varoluşun
temel bir kanunuydu. Nereye bakarsanız bakın, Yahudiler
kökünden sökülmüş yabancılardı. Hatta Yahudi-olmayanlar
bile kayıp, hayal kırıklığı ve dünyada yurtlarında olmadık
ları hissini yaşadılar - ilk insanların primordiyal cennetten
kovulduğuyla ilgili evrensel mite şahitlik edince. Luria'nın
karmaşık yaradılış hikayesi bunu ortaya çıkardı ve tamamen
yeni bir yolla bunu açık hale getirdi. Shekhinah'ın Sürgünü
ve yerinden edilmiş insanlar olarak kendi hayatları, iki ayrı
değil, bir ve aynı realitelerdi. Zimzum sürgünün, oluşun ze
minine yazılmış olduğunu gösterdi.
Luria yazar değildi ve hayattayken öğretileri birkaç kişi
tarafından bilinmişti.2 Fakat müritleri öğretilerini gelecek
A.g.e., 26-27.
Y. Baer, History of the Jews in Christian Spain (Philadelphia, 1 96 1 ) .
276-7.
1 . YAHUDİLER: ÖNCÜLER 41
A.g.e., 1 9- 24.
44 TANRI ADINA SAVAf?
A.g.e., 54-57.
A.g.e., 5 1 .
Prologue, Epistola Invecta Contra Prado, alıntı Yovel, A.g.e., 5 1 -52.
1. YAHUDİLER: ÖNCÜLER 45
A.g.e., 53.
A.g.e., 75-76.
1 . YAHUDİLER: ÖNCÜLER 47
A.g.e., 42- 5 1 .
48 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e., 57-73.
50 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e. 4- 1 3, 1 72-74.
.
2
Baruch Spinoza, A Theologico-Political Treatise (çev. R. H. M. Elwes;
New York, 1951), 7.
52 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e., 1 23-38.
A.g.e., 1 62.
A.g.e., 1 98.
1 . YAHUDİLER: ÖNCÜLER 57
A.g.e. , 204,206.
2 A.g.e., 227.
3 A.g.e., 237-38
58 TANRI ADINA SAV�
A.g.e., 748.
Scholem, Major Trends in Jewish Mysticism, 300-304.
Gershom Scholem, "The Crypto-Jewish Sect of the Donmeh.," The
Messianic Idea in Judaism, 147-66.
1 . YAHUDİLER: ÖNCÜLER 63
Kuran 35:24-26.
Kuran 2 : 1 00; 1 3:37; 1 6 : 1 0 1 ; 17:4 1 ; 17:86.
2. MÜSLÜMANLAR: MUHAFAZAKAR RUH 75
A.g.e., il, 560; III, 1 1 3-22. Albert Hourani, Arabic Thought in the Li
beral Age, 1 798-1 939 (Oxford, 1 962), 25-36.
John Voli, uRenewal and Reform in Islamic History," John Esposito
(der.), Voices of Resurgent Islam (New York and Oxford, 1 983).
2. MÜSLÜMANLAR: MUHAFAZAKAR RUH 77
native View of the l Bth and l 9th Century Islamic World;" Northwes
tern Üniversitesinde 12 Kasım 1 997 tarihinde verilen konferans.
2. MÜSLÜMANLAR: MUHAFAZAKAR RUH 85
sini teşvik etmek için Arap Şii ulema getirdi. Onlar için, yeni
başkent İsfahan'da ve Hilla'da medreseler inşa etti, onların
adına mülk (Evkaf) bağışladı ve onlara cömert hediyeler ver
di. Bu hamilik ilk günlerde önemliydi, çünkü ulema tama
men şaha bağımlı yeni göçmenlerdi. Bu kaçınılmaz olarak
Şianın doğasını değiştirdi. Şii alimler her zaman azınlık ol
dular. Hiçbir zaman kendi medreseleri olmadı; fakat bir baş
kasının evinde çalıştı ve tartıştılar. Şimdi Şia müesses nizam
haline gelmişti. İsfahan Şianın resmi skolastik merkezi ha
line geldi.1 Şiiler her zaman hükümetten uzak durmuşlardı
daha önce, fakat şimdi ulema özellikle daha çok hükümette
dini görevler olmak üzere eğitim ve hukuk sistemini de el
lerine aldılar. İdari bürokrasi, halen Sünniliğe bağlı İranlı
lardan oluşuyordu, bu nedenle onlara daha seküler görevler
verildi. İran hükümetinde seküler ve dini alanlarda de facto
bir ayrılık gelişti.2
Ulema, bununla birlikte, Safevi devletine ihtiyatla yaklaş
maya devam etti, halen resmi hükümet görevlerini reddediyor
lardı ve vatandaş olarak kalmayı tercih ediyorlardı. Bu neden
le pozisyonları Osmanlı ulemasından bayağı farklıydı, fakat
potansiyel olarak daha güçlüydüler. şahların himayesi ve
cömertliği onları finansal olarak bağımsız yaptı. Osmanlılar
ve onların halefleri tahsisatlarını kesmek ve mallarına el koy
makla tehdit ederek ulemayı her zaman kontrol altında tuta
bilirken, Şii ulema bu şekilde sindirilemeyecekti.3 Şiilik İran
lılar arasında yayıldıkça şahların değil, onların Kayıp İmamın
tek gerçek sözcüleri olduğu gerçeğinden faydalanacaklardı.
İlk Safeviler ulemayı kontrol altında tutabilecek kadar güç
lüydüler, bunula birlikte ve İran halkı 1 8 . yüzyılda tamamen
Şiiliğe dönene kadar, din sınıfı layık olduğu yere gelemedi.
bize din hak.kında bilgi verir; dini arayışın nihai amacı olan
kişisel dönüşüm ve aydınlanmayı sağlayamazdı. Ne zaman
ki ciddi olarak konsantrasyonun mistik tekniklerini uygu
ladı ve kendi içinde alem-i misalin derinliklerine indi; kalbi
"ateş aldı" ve "ilahi dünyanın ışıkları üzerime parıldadı. . . ve
daha önce anlayamadığım gizemleri çözebildim" diye daha
sonra al-Asfar al-Arbaah (el-Efsarül erba'a Ruhun Dört Se
yahati) isimli dev çalışmasında açıkladı . 1
Sadra'nın mistik deneyimlemeleri, onu insanın bu dün
yada kusursuzluğu başarabileceğine ikna etti. Muhafazakar
değerler dünyası açısından doğru olsa da onun öngördüğü
kusursuzluk yeni ve daha yüksek bir hale evrilme değildi,
fakat İbrahim ve diğer peygamberlerin orijinal, saf görüşü
ne dönmekti. O aynca tüm varoluşun Kaynağına, Tanrı'ya
geri dönüştü. Fakat bu mistiğin dünyayı inkar ettiği anla
mına gelmiyordu. Ruhun Dört Seyahati 'nde karizmatik bir
politik liderin mistik seyahatini anlattı. İlk olarak şahıstan
Tanrı'ya yolculuk yapmalıdır. Ondan sonra, onların ayrılmaz
birliklerinin sezgisel hissine ulaşana kadar, Tanrı'nın her bir
sıfatını tefekkür ederek ilahi alanda yolculuk yapar. Böylece
Tanrı'nın yüzüne gözlerini dikerek, o dönüşür ve tektanrılık
gerçekten ne anlama geliyor, yeni bir algısı ve İmamların ta
dına vardıklarından farklı olmayan bir kavrayışa sahip olur.
Dördüncü seyahatinde, lider insanlığa geri yolculuk yapar
ve artık dünyayı bayağı farklı gördüğünü anlar. Onun dör
düncü ve son arayışı Tanrı'nın sözünü dünyada vaaz ede
bilmek ve ilahi hukuku dünyada tesis edebilmek için yeni
yollar bulmak ve Tanrı'nın isteğiyle uyumlu biçimde toplu
mu yeniden düzenleyebilmektir.2 O, toplumun kusursuzlaş
masını eşzamanlı bir dinsel gelişime bağlayan bir görüştü.
Adalet ve eşitliğin burada aşağıda kurulması mistik ve dini
dayanaklar olmadan başarılamazdı. Molla Sadra'nın görüşü,
On İkiler Şiiliğinde ayn olan politika ve dinselliği, sıradan
HIRISTIYANLAR:
3.
YENİ CESUR DÜNYA (1492-1870)
Richard Marius, Martin Luther, the Christian Between God and De
ath (Cambridge, Mass. ve Londra, 1 999), 73-74, 214- 1 5, 486-87.
1 12 TANRI ADINA SAV�
A.g.e.
3. HIRİSTİYANLAR: YENİ CESUR DÜNYA 117
A.g.e., 23 1 -32.
Gregory of Nyssa, "Not Three Gods," Karen Armstrong, A History of
God: The Four Thousand Year Quest in Judaism, Christianity and
Islam (Londra ve New York, 1 993). 1 1 6-18.
3. HIRİSTİYANLAR: YENİ CESUR DÜNYA 1 19
A.g.e. , 69.
2 A.g.e., 1 1 2.
Pelikan, Christian Doctrine and Modem Culture, 1 1 8.
1 30 TANRJ ADINA SAVAŞ
A.g.e., 1 13
Ruth H. Bloch, Visionary Republic: Millennial Themes in American
Thought (1 756- 1800) (Cambridge, B.K., 1 985), 14- 1 5.
1 34 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e., 1 8-20
Butler, Awash in a Sea of Faith, 1 60.
3 A.g.e., 1 50.
3. HIRİSTİYANLAR: YENİ CESUR DÜNYA 1 35
A.g.e., 65-67
3. HIRİSTİYANLAR: YENİ CESUR DÜNYA 1 39
Thomas Paine, Common Sense and the Crisis (New York, 1 975), 59.
Bloch, Visionary R epublic, 55.
A.g.e., 60-63.
3. HIRİSTİYANLAR: YENİ CESUR DÜNYA 141
A.g.e., 29,3 1 .
Butler, Awash in a Sea of Faith, 262-65.
142 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e., 7 1 .
3. HIRİSTİYANLAR: YENİ CESUR DÜNYA 149
A.g.e., 57.
150 TANRI ADINA SAVAŞ
The Essence of Christianity (çev. George Eliot; New York, 1 957), 33.
Kari Marx, "Economic and Philosophical Manuscripts," Karl Marx:
Early Writings (çev. ve ed. T. B. Borrowmore; Londra, 1 963), 1 66-67.
1 56 TANRI ADINA SAVAŞ
Peter Gay alıntı, A Godless Jew: Freud, Atheism and the Making of
Psychoanalysis (New Haven, Conn. ve Londra, 1 987), 6-7.
T. H. Huxley, Science and Christian Tradition (New York, 1 896), 1 25 .
3. HIRİSTİYANIAR: YENİ CESUR DÜNYA 1 59
"On the Jewish Question," Karl Marx: Early Writings lçev. ve ed. T. B.
Borrowmore; Londra, 1 963).
1 62 TANRI ADINA SAVAŞ
Benzion Dinur, "The Origins of Hasidism and Its Social and Messi
anic Foundations," Gershom David Hundert (der.), Essential Papers
on Hasidism: Origins to Present (NewYork ve Londra, 1 9 9 1 ) , 86- 1 6 1 .
Simon Dubnow, "The Maggid of Miedzyryrzecz, His Associates and
the Center in Volhynia," Hundert, Essential Papers, 58.
4. YAHUDİLER VE MÜSLÜMANLAR ÇAGDAŞLAŞIYOR 1 63
Louis Jacobs (der.), The Jewish Mystics (Londra, 1990; New York,
1 99 1 ) , 208- 1 5.
"Habad" terimi üç kabalistik ilahi özellikten oluşan kısaltmadır:
Hokhmah (Bilgelik), Binalı (Zeka) ve Daat (Bilgi).
4. YAHUDİLER VE MÜSLÜMANLAR ÇAGDAŞLAŞIYOR 1 67
A.g.e., 247-48.
İngiltere Yahudileri Oliver Cromwell tarafından yeniden kabul edil
miş ve monarşinin restorasyonundan sonra idari bir yanlışlık ile
diğer "muhalifler" ile birlikte yasal olarak tanınmışlardır.
C antor, The Sacred Chain, 241-56.
4. YAHUDİLER VE MÜSLÜMANLAR ÇAGDAŞLAŞrYOR 1 73
A.g.e., 2 1 8- 1 9.
1 78 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e., 5 1 -56.
1 88 TANRI ADINA SAVAŞ
A .g.e., 57-59.
2 A .g.e., 59-60.
4. YAHUDİLER VE MÜSLÜMANLAR ÇAGDAŞIAŞIYOR 189
A.g.e. , 62
190 TANRI ADINA SAVAŞ
Marsot, "The Role of the Ulama in Egypt During the Early Ninete
enth C entury." P. M. Halt (der.) Political and Social Change in Mo
dem Egypt: Historical Studies from the Ottoman Conquest to the
United A rab Republic (Londra, 1 968), 227-28.
Annesley, The Rise of Modem Egypt, 6 1 .
4. YAHUDİLER VE MÜSLÜMANLAR ÇAGDAŞLAŞIYOR 191
A.g.e., 46-49.
194 TANRI ADINA SAV�
A.g.e., 147
2 A.g.e., 1 53-55.
196 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e., 25, 38-39, 42-43; Keddie, "The Roots of the Ulama's Power in
Modern Iran," Keddie (der.), Scholars, Saints and Sufis, 2 1 4- 1 5.
4. YAHUDİLER VE MÜSLÜMANLAR ÇAGDAŞl.AŞIYOR 201
A.g.e., 87-91 .
2 A.g.e., 90-97, 1 0 1 -09
208 TANRI ADINA SAV�
A.g.e., 1 1 0- 1 6.
210 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e., 1 1 8-25.
4. YAHUDİLER VE MÜSLÜMANLAR ÇAGDAŞLAŞNOR 211
A .g.e., 1 27-29.
İKİNCİ BÖLÜM
KÖKTENDİNCİLİK
\
5. SAVAŞ HATLARI
(1870-1900)
George Steiner, ln Bluebeard 's Castle: Some Notes Toward the Re-de
finition of Culture (New Haven, Conn., 1971), 1 7-27.
5. SAVAŞ HATLARI 217
I Selanikliler 4: 1 6.
222 TANRJ ADINA SAVAŞ
3
A.g.e Nisan 1 8 , 1 899.
..
Albert Hourani, A rabic Thought in the Liberal Age, 1 798- 1 939 (Ox
ford, 1 962), 69- 1 09; Bassam Tibi, The Crisis of Political lslam: A
Pre-lndustrial Culture in the Scientific-Technological Age (Salt Lake
City, Utah, 1 988), 1 03-4; Tibi, Arab Nationalism, A Critical Enquiry,
2. bas. (çev. Marion Farouk Sluglett ve Peter Sluglett; Londra, 1 990),
84-88.
Hourani, Arabic Thought in the Liberal Age, 69.
246 TANRI ADINA SAVAŞ
Evelyn Baring. Lord Cromer, Modem Egypt, 2 cilt (New York, 1 908),
il,146-47.
2 A.g.e., il, 1 84.
256 TANRI ADINA SAVAf?
A.g.e., 1 37-39.
2 A.g.e., 1 54-55.
260 TANRI ADINA SAVAŞ
yeni bir şey söylediği için değil, Mısırlı bir yazar sömürge ön
yargılannı içselleştirdiği ve benimsediği için gürülteye neden
oldu. Yıllardır Mısır'da erkekler ve kadınlar, kadının konu
munda köklü değişiklikler için kamuoyunu kışkırtıyorlardı.
Abduh'un kendisi, Kuran'm erkeklerin ve kadınların Tann'nın
önünde eşit olduğunu beyan ettiğini ve boşanma ve çokeşlili
ğe ilişkin geleneksel kararların İslamın olmazsa olmazları ol
madığını savundu: değiştirilebilirler ve değiştirilmelidirler. 1
Kadınların çoğu gelişti. Mehmed Ali, kadınlan ilk yardım ve
tıbbi müdahaleler için eğiten bir okul kurmuştu; 1 875 yılına
kadar yaklaşık üç bin Mısırlı kız misyon okullarına devam etti
ve 1 873'te hükümet kız çocukları için ilk devlet ilkokulunu ve
ertesi yıl bir ortaöğretim okulunu açtı. Ziyaretçiler, kadınların
toplumda daha sık görüldüğünü kaydettiler. Bazıları örtün
meyi bıraktı ve yüzyılın sonu itibariyle kadınlar dergilerde
makaleler yayımlıyorlar; doktor ve öğretmen oluyorlardı. İn
gilizler geldiğinde değişim halihazırda sürüyordu ve hala git
mek için uzun bir yol olsa da, bir başlangıç yapılmıştı.
Kadınların örtünmesi, İslamda ne orijinal ne de temel bir
uygulamadır. Kuran tüm kadınların başlaniıını örtmesini
emretmez ve Müslümanların Bizans Hıristiyanlannı ve uzun
1
zamandır kadınlara böyle muamele eden Pers Zerdüştlerini
kopyalamaya başladıkları tarih olan Peygamber'in ölümün
den sonraki üç nesle kadar, İslam dünyasında kadınları ört
me ve onları eve kapama alışkanlığı yaygınlaşmadı. Fakat
peçe tüm kadınlar tarafından takılmadı; statü simgesiydi
ve köylüler değil, üst sınıf kadınlar tarafından takılıyordu.
Bununla birlikte, Kasım Emin' in kitabı, toplumun dış kesim
lerine ait tesettür uygulamasını modernleşme konusundaki
tartışmanın tam ortasına getirdi. Tesettür kaldırılmadığı
sürece Müslüman dünyasının aşağılanmış bir durumda ka
lacağını ısrarla vurguladı. Kısmen Tahrir el Maradan kay
-
A.g.e., 1 39-40.
262 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e., 144-56.
Baring, Modern Egypt, il, 1 34, 155, 538-39.
Ahmed, Women and Gender in lslam, 1 54.
5. SAVAfj HATLARI 263
A.g.e., 1 60-6 1 .
A.g.e., 1 63-67.
6. ESASLAR
( 1 900- 1925)
Peter Gay, A Godless Jew: Freud, A theism and the Making of Psy
choanalysis (New Haven, Conn. ve Londra, 1 987), 39-50.
6. ESASLAR 267
Danyal 1 1 : 1 5; Yeremya 1 : ı 4.
Robert C. Fuller, Naming the Antichrist: The History of an Ameri
can Obsession (Oxford ve New York, 1 995), 1 1 5- 1 7; Paul Boyer, When
Time ShaU Be No More: Prophecy Belief in Modem A merican Cul
ture (Cambridge, Mass. ve Londra, 1992), 101 -05; Marsden, Funda
mentalism and American Culture, 141 -44, 1 50, 1 57, 207 - 1 0.
272 TANRI ADINA SAVAŞ
rasi için daha güvenli bir yer yapacak, bir s avaş olarak gör
meleriydi. Premilenyumculann şiddetinden ve demokrasi
ve Milletler Cemiyeti ile ilgili yıkıcı eleştirisinden dehşete
düştüler. Bu doktrinler sadece Amerika'nın temsil ettiği de
ğerlere zıt değil, aynı zamanda Hıristiyanlığın kendisinin de
in.kan gibi görünüyordu. Saldırıya karar verdiler ve sevgi ve
merhamet İncillerine rağmen, mücadeleleri kısır ve denge
sizdi. 1 9 1 7'de Am.erika Birleşik Devletleri'nde liberal Hıristi
yanlığın önde gelen skolastik kurumlarından biri olan, Chi
cago Üniversitesi tlahiyat Fakültesindeki teologlar, kentin
diğer tarafındaki Moody İncil Enstitüsüne saldırmaya baş
ladılar.• Profesör Shirley Jackson Chase, premilenyumculan
ülkenin hainleri olmak ve Almanya'dan para almakla suçladı.
Alva S. Taylor onları, dünyanın bir gün içerisinde tekrar ya
ratıldığını görmek isteyen Bolşeviklerle kıyasladı. Christian
Register'ın editörü Alfred Dieffenbach, premilenyumculuğu
"dini düşünce alanındaki en şaşırtıcı zihinsel sapma" olarak
nitelendirdi.2
Moody İncil Enstitüsünün dindar öğretmenlerini, yalnız
ca siyasi hasım olarak değil, aynı zamanda şeytani olarak
kabul ettikleri düşmanlarıyla ilişkilendirerek, liberaller be
laltı vurdular. Muhafazakarlar sert bir şekilde karşılık ver
diler. Moody lnstitute Monthly'nin editörü ve Enstitü baş
kanı James M. Grey, ABD'nin silah yarışında Almanya'nın
gerisine düşmesine yol açan şeyin liberallerin pasifizmi
olduğu şeklinde sert bir cevap verdi, bu nedenle savaş gay
retlerini felce uğratan onlardı.3 Premilenyuıncu The King's
Business dergisinde, Thomas C. Horton, Almanlar ile aynı
ligde olanların liberaller olduğunu, çünkü tlahiyat Fakülte
sinde öğrettikleri Yüksek Eleştirinin savaşa ve Almanya'daki
saygın değerlerin çöküşüne sebep olduğunu savundu.4 Di-
A.g.e., 90-91 .
The Watchtower Examiner, Temmuz 1 920; Fuller, Naming the Anti
christ, 1 20.
Marsden, Fundamentalism and American Culture, 1 82-83.
A.g.e., 1 57-60, 1 65-75, 1 80-84; Szasz, The Divided Mind, 94- 1 00.
276 TANRI ADINA SAVAŞ
Yoel, 3 : 1 -5.
Harvey Cox, Fire from Heaven: The Rise of Pentecostal Spirituality
and the Reshaping of Religion in the TWenty-first Century (New
York, 1 995). 48-74.
Romalılar 8:26; Cox, Firefrom Heaven, 87.
6. ESASIAR 285
A .g.e., 8 1 - 1 22.
2 A .g.e., 8 1 .
6. ESASLAR 287
Amos Elon, The Israelis, Founders and Sons, rev. bas. (Londra, 1 984) ,
1 05, 1 1 2.
Eliezer Schweid, The Land of Israel: National Home or Land of Des
tiny (çev. Deborah Greniman; New York, 1 985), 1 58.
6. ESASLAR 291
Arthur Hertzberg (der.), The Zionist Idea (New York, 1 969), 377.
Aslında İkinci Siyonist Kongresi böyle bir deklarasyonda bulunma
mıştır, ancak bu tarihte Siyonizmin Sekülerliği ifade edilmiştir.
"Brooks of the Negev," Aviezer Ravitsky'de, Messianism, Zionism,
and Jewish Religious Radicalism (çev. Michael Swirsky ve Jonat
han Chipman; Chicago ve Londra, 1 993), 95.
292 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e., 1 04- 1 1 .
"Arpeli Tohar," Ravitsky'de, Messianism, 1 05.
"Orot ha Kodesh," Ravitsky'de, Messianism, 1 1 7.
Kook, "The War," Herzberg'de, The Zionist idea, 423.
296 TANRI ADINA SAVAf;
A.g.e., 23 1 .
A.g.e., 234.
6. ESASLAR 301
A.g.e., 235.
302 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e., 1 83-89.
2 A.g.e., 240-43.
3 A.g.e., 224,230.
6. ESASLAR 305
A.g.e., 243-44.
2 A.g.e., 242.
306 TANRJ ADINA SAVAŞ
7. KARŞI-KULTUR
( 1925-1960)
A.g.e., 63-65.
A.g.e., 54-55.
7. KARŞI-KÜLTÜ R 321
A.g.e., 42.
A.g.e., 53. Hesed (sevgi) ve din (güç, acımasız hüküm) Kabaladaki
ilahi fışkınnalardan ikisidir; Tann'nın "acımasız hükmü"nün dün
yaya zarar vermemesi için, birbirlerine karşı dikkatle dengelenme
leri gerekir.
322 TANRI ADINA SAVAŞ
J. T. Hagigah, 2:7.
Heilrnan ve Friedman, "Religious Fundarnentalisrn and Religious
Jews," 226-29; Gerald Cromer, "Withdrawal and Conquest: 'l\vo As
pects of the Haredi Response to Modernity," Laurence J. Silberstein
(der.), Jewish Fundamentalism in Comparative Perspective: Reli
gion, Ideology, and the Crisis of Modemity (New York ve Londra,
1 993), 1 66-68; Ravitsky, Messianism, 77.
Ravitsky, Messianism, 67.
324 TANRI ADINA SAVAfi
A.g.e., 67.
A.g.e., 69.
7. KARŞI-KÜLTÜR 325
A.g.e., 7 1 .
Heilman ve Frieclman, uReligious Fundamentalism and Religious
Jews," 2 1 6- 1 8.
326 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e., 202
Menachem Friedman, uThe Market Model and Religious Radica
lism," Silberstein (der.), Jewish Fundamentalism in Comparative
Perspective, 1 94.
330 TANRJ ADINA SAVAŞ
A.g.e., 1 97-205.
2 A.g.e., 1 94.
332 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e., 340-5 1 .
336 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e. , 6.
A.g.e., 7, 1 85-9.
A.g.e., 14, 232-34.
346 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e., 1 95-98.
A.g.e., 287.
A.g.e., 200-04.
A.g.e., 288-89.
7. KARŞI-KÜLTÜR 349
A.g.e., 274-8 1 .
A.g.e., 28 1 .
A.g.e. , 235, 240-41 .
350 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e., 245-53.
A.g.e., 242.
Muhammad al-Ghazzali, Mitchell, A.g.e., 229.
Mitchell, Society of Muslim Brothers, 205-06.
7. KARŞI-KÜLTÜR 351
A.g.e., 206.
Marshall G. S. Hodgson, The Venture of lslam: Conscience and His
tory in a World Civilization, 3 cilt. (Chicago ve Londra, 1 974), III,
171.
352 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e., 90, 1 1 0.
7. KARŞI-KÜLTÜR 357
A.g.e., 27.
7. KARŞI-KÜLTÜR 359
A.g.e., 1 07-08
2 A.g.e., 1 08.
Keddie, Roots of Revolution, 1 32-4 1 .
362 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e., 1 32-4 1 .
Richard, "Ayatollah Kashani,'' 1 1 8.
364 TANRI ADINA SAVAŞ
8. SEFERBERLiK
( 1960-1974)
İslamda cihad.
374 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e., 88-89.
380 TANRI ADINA SAVAJ?
Kuran 49: 1 3.
Kuran 2:256.
Yoldaki işaretler, 90.
4
Fi Zilal al-Koran, II, 924-25.
A.g.e. , II, 1 1 1 3 , 1 1 32, 1 1 64.
382 TANRI ADINA SAVAŞ
25-3 1 .
Keddie, Roots of Revolution, 1 60-80.
2
Borujerdi, Iranian lntellectuals, 27; Choueiri, Islamic Fundamenta
lism, 1 56.
384 TANRI ADINA SAVAŞ
te, ulema şimdiye dek fark edilmeyen bir din adamı ansızın
manşetlere çıkmaya başlayınca ve çok daha radikal bir tu
tum alınca gafil avlandı.
1 960'ların başında, Ayetullah Humeyni'nin Kum'daki Fey
ziye Medresesinde öğrettiği İslam ahlakı dersi giderek daha
fazla öğrenci çekti. Ders sırasında kürsüden iner, "off the re
cord"muş gibi öğrencilerinin yanında yere oturur ve hükü
meti açıkça eleştirirdi. Fakat 1 963 yılında Humeyni aniden
kabuğunu kırdı ve kürsüsünden resmi sıfatıyla konuşarak,
İslam düşmanı olarak tasvir ettiği şaha sürekli ve açık bir
saldın başlattı. Humeyni, kimsenin rejime karşı konuşma
ya cesaret edemediği bir dönemde, Şah yönetiminin zulüm
ve adaletsizliğine, meclisi anayasaya aykırı olarak görevden
almasına, i şkenceye, muhalefetin tümüne yapılan kötü mua
meleye, Şahın Birleşik Devletler'e olan korkak bağımlılığına,
Filistinlileri evlerinden mahrum eden İsrail'e verdiği deste
ğe karşı protestoda bulundu. Özellikle yoksulların durumu
hakkında endişe duyuyordu: Şah görkemli sarayından ayrıl
malı ve Güney Tahran'daki gecekondu kasabalarına bakma
lıydı. Bir vesileyle Kuran'ın bir nüshasını bir elinde, 1 906
Anayasasının bir nüshasını da diğer elinde tuttuğu ve Şahı
anlan savunmak için ettiği yeminini çiğnemekle suçladı
ğı iddia edildi. Misillemeler hızlı ve kaçınılmazdı. 22 Mart
1 963'te (765'te Halife el-Mansur tarafından zehirlenen) Al
tıncı İmam'ın şehadet yıldönümünde, SAVAK güçleri medre
seleri çevirdi, saldırdı ve birkaç öğrenciyi öldürdü. Humeyni
gözaltına alındı ve tutuklandı. 1 Rejimin hamle yapmak için
o tarihi seçmesi yersiz ve kendi kendine zarar veren bir ha
reketti. Sürekli olarak, Humeyni'yle uzun süren mücadele
si sırasınd a , Şah kendisini zalim bir yönetici ve İmamların
düşmanı olarak gösteren bir yola girdi.
Humeyni neden konuşmak için bu anı seçti? Hayatı boyun
ca, Molla S adra'nın öğrettiği gibi irfanın mistik disiplinleri-
Hamid Algar, "The Fusion of the Mystical and Political in the Per
sonality and Life of Ima.m Khomeini:" Şark ve Afrika Çalışmaları
Okulunda verilen konferans, Londra, Haziran 9, 1 998.
390 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e., 29.
Asaf Hussain, Islamic Iran: Revolution and Counter-Revolution
(Londra, 1 985), 75.
Khomeini, Islam and Revolution, 374.
402 TANRJ ADINA SAVAŞ
A.g.e., 392.
406 TANRl ADINA SAV�
A.g.e., 395.
8. SEFERBERLİK 407
lan S . Lustick, For the Land and the Lord: Jewish Fundamentalism
in Israel (New York, 1 988), 84.
Ravitsky, Messianism, 127.
B. SEFERBERLİK 409
A.g.e., 3 1 2.
Harold Fisch, The Zionist Revolution: A New Perspective (Tel Aviv ve
Londra, 1 978), 77, 87.
8. SEFERBERLİK 41 1
Tim LaHaye, The Battle for the Family (Old Tappan, N.J., 1 982), 3 I -
32.
Tim LaHaye, The Battle for the Mind (Old Tappan, N.J., 1 980), 1 8 1 .
John W. Whitehead (John Conlon ile birlikte), "The Establishment of
the Religion of Secular Humanism and Its First Amendment Impli
cations," Texas Tech Law Review, 10, 1 978.
The Second American Revolution (Westchester, m., 1 982), 1 12.
8. SEFERBERLİ K 425
Pat Brooks, The Retum of the Puritans, 2. bas. (Fletcher, N.C., 1 979),
14.
A.g.e., 92-94.
Franky Schaeffer, A Time for A nger: The Myth of Neutrality (Westc
hester, ili., ı 982), 1 22.
426 TANRI ADINA SAVAŞ
Rus Walton, One Nation Under God (Nashville, Tenn., 1 987), 10.
Walton's italics.
Walton, FACS! Fundamentals for American Christians (Nyack, N.Y.,
1 979), 62.
Pat Robertson, A merica 's Date with Destiny (Nashville, Tenn., 1 986).
68, 73.
John Eidsmore, God and Caesar: Biblical Faith and Political Action
(Westchester, Ill .. 1 984), 88.
8. SEFERBERLİK 427
A.g.e.
Exodus (Çıkış) 1 9:7.
Laurence J. Silberstein, "Religion, Ideology, Modernity: Theoretical
Issues in a Study of Jewish Fundamentalism." Silberstein (der.),
Jewish Fundamentalism in Comparative Perspective: Religion, Ide
ology, and the Crisis of Modemity (New York ve Londra, 1 993), 1 7 .
Aran, "Jewish Zionist Fundamentalism," 303.
438 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e., 3 1 2.
9. TAARRUZ 439
Robert ı. Fried.man, Zealots for Zion: inside Israel's West Bank Sett
lement Movement (New York, ı 992), 20.
Samuel C. Heilman, "Guides of the Faithful. Contemporary Religious
Zionist Rabbis," R. Scott Appleby (der.), Spokesmen for the Despised:
Fundamentalist Leaders of the Middle East (Chicago, 1 997), 338.
440 TANRI ADINA SAVAJ;
A .g.e., 308.
442 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e., 300.
A.g.e., 3 1 5.
9. TAARRUZ 443
Haaretz (Nisan 1 4, 1 986), lan S. Lustick, For the Land and the Lord:
Jewish Fundamentalism in Israel (New York, 1 988), 37.
444 TANRI ADINA SAV�
A.g.e. , 47.
Lustick, "Jewish Fundamentalism and the Israeli-Palestinian Im
passe," Silberstein (der.), Jewish Fundamentalism in Comparative
Perspective, 1 4 1 .
9. TAARRUZ 445
aldı ve İsrail bir ölçüde barış elde etti. Sina kutsal toprak
değildi; Eski Ahit'te tarif edilen Vaat Edilmiş Toprakların sı
nırlan içine dahil değildi. Begin Batı Şeria'yı Araplara geri
verme konusunda herhangi bir sorun olmadığı konusunda
daima kararlıydı; başka hiçbir Arap devleti onları tasvip et
meyeceğinden, Barış Müzakereleri için Çerçevenin hiçbir za
man gerçekleşmeyeceğinden emindi. Camp David anlaşma
sının imzalandığı gün Begin, hükümetin Batı Şeria'da yirmi
yeni yerleşim yeri kuracağını açıkladı.
Bu, dindar Siyonistleri, Gush Emunim'i veya genel ola
rak İsrail sağını yatıştırmadı. 8 Ekim l 979'da, yeni Tehiya
("Rönesans") partisi, Haham Kook'un iyi dilekleiyle ile Camp
David'le savaşmak ve daha fazla bölgesel tavizleri önlemek
için resmi olarak kuruldu. Dindar ve seküler radikaller artık
aynı siyasi partide birlikte çalışıyorlardı. 1 98 1 'de, Kookist ve
eski Gahelet üyesi Harm Drukman, Batı Şeria'da daha fazla
yerleşim yeri için daha fazla baskı kurmak amacıyla kendi
Morasha ("Miras") partisini kurdu. Gush için C amp David
banş anlamına gelmiyordu. Şalom ("barış") ve şiemut ("bü
tünlük") kelimeleri arasındaki etimolojik bağlantıyı işaret
ettiler: gerçek barış, toprak bütünlüğü ve bütün İsrail top
raklarının korunması anlamına geliyordu. Hiçbir uzlaşma
olamazdı. Gush, Haham Eliezer Waldman'ın dediği gibi, İs
rail tüm dünyanın kaderinin bağlı olduğu kötülüğe karşı sa
vaşa girdi:
A rtzai, 3, 1 983, in Lustick, For the Lord and the Land, 82-83
446 TANRI ADINA SAVAŞ
kümet, Batı Şeria'da elli dokuz yeni yerleşim yeri kurmak için
beş yıllık bir plan yapıldığını açıkladı. •
Fakat bu münferit başanlara rağmen, Gush Emunim'in
ihtişam günleri sona erdi. Yeni banş İsrail halkı arasında
popülerdi ve ı 982'de Gush ciddi bir yenilgi yaşadı. Camp
David Anlaşmalanna uymak için İsrail, Sina kıyılarında İşçi
Partisi hükümeti tarafından kurulmuş gelişen bir seküler
kent olan Yamit yerleşimini boşaltmıştı. Moshe Levinger Si
yonizmin "barış virüsü" tarafından enfekte olduğunu ifade
etti.2 Binlerce Batı Şeria yerleşimcisini terk edilmiş evlerde
kamp kurduklan ve IDF'yi onları zorla dışan çıkarması için
kışkırttıklan Yamit'e geri götürdü. Bu umutsuz bir adımdı.
Levinger yerleşimcilere, 960 erkek, kadın ve çocuğun Roma
lılara teslim olmak yerine Masada Kalesinde intihar ettikleri
Roma'ya karşı Yahudi savaşlarını (66- 72 MS) hatırlattı. Gush
hahamları, şehit olmanın aleyhinde hüküm veren İsrail'in
iki baş hahamına danıştı ve buna rağmen bir kez daha Ha
ham Levinger yas giysilerini giydi.3 Yerleşimcileri uzaklaş
tırmak için IDF geldiğinde hiçbir Yahudi kan dökülmedi; an
cak Gush bir gösteri için hazırlanmıştı ve bir an için dindar
ve seküler İsrailliler savaş meydanının karşı taraflarında
duruyor gibiydi.
Yamit'teki son direniş korkunç bir gerçeği inkar için şu
ursuz bir manevra olabilir. Kookistlerin o kadar güvenle
bekledikleri Büyük Uyanış gerçekleşmemişti; belki Kurtuluş
hiç de yakında değildi? Böyle ödlekçe bölgesel tavizler ve
ren bir devlet nasıl kutsal olabilirdi? Gush'un dindar üyeleri
daha umutsuz tedbirlere yol açabilecek mesiyanik bir umu
dun "büyük hayal kırıklığını" yaşıyorlardı. En iyi çabalanna
rağmen, Gush Tann'nın politikasının gerçek dünyada çalış
masını sağlayamadı. Sina'dan çekilmeden kısa süre önce, bu
terk edilme hissini daha da arttıracak olan bir olay oldu;
A.g.e., 78-84.
2 A.g.e., 72
3 A .g.e., 74-76
454 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e., 1 35-38.
A.g.e., 1 52-55.
A.g.e. , 1 38-39.
458 TANRI ADINA SAV�
A.g.e., 143-44.
9. TAARRUZ, 459
Gary Sick, All Fall Down: America's Fateful Encounter with Iran
(Londra, 1 985) . 30.
Kuran 7:9 - 1 5 .
9. TAARRUZ 469
A.g.e., 2 1 5.
2 A.g.e., 2 1 6.
Keddie, Roots of Revolution, 243.
A.g.e.; Fisher, Jran, l 94.
472 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e., 1 96-97.
Keddie, Roots of Revolution, 249-50.
Fischer, Iran, 1 98-99.
9. TAARRUZ 475
Amir Taberi, The Spirit ofAllah: Khomeini and the lslamic Revolu
tion (Londra, 1 9851, 227.
480 TANRJ ADINA SAVAŞ
Steve Bruce, The Rise and Fall of the New Christian Right: Con
servative Protestant Politics in A merica 1 978-1 988 (Oxford ve New
York, 1 990), 56-65.
9. TAARRUZ 481
A.g.e., 90.
Nancy T. Ammerman, "North American Protestant Fundamenta
lism," Marty ve Appleby (der.), Fundamentalisms Observed, 46.
Bruce, Rise and Fall of the New Christian Right, 86-89.
482 TANRI ADINA SAVAŞ
Tim LaHaye, The Battle for the Mind (Old Tappan, N.J., 1 980), 1 79.
Richard A. Vignerie, The New Right: We're Ready to Lead (Falls
Church, Va., 1 98 1 ), 1 26.
9. TAARRUZ 483
A.g.e., 30.
Beverley LaHaye, The Restless Woman (Grand Rapids, Mich., 1 984) .
54, 1 26.
Tim ve Beverley LaHaye, The Act of Marriage: The Beauty of Sexual
Love (Grand Rapids, Mich., 1 976). 285, 1 73.
Tim LaHaye, Sex Education in the Family (Grand Rapids, Mich.,
1 985), 1 88.
9. TAARRUZ 485
A.g.e., 1 06-07.
488 TANRI ADINA SAVAŞ
A. Crawford, Thunder on the Right: The New R ight and the Politics
of Resentment (New York, 1 980), 1 56-47.
9. TAARRUZ 489
Gary Sick, All Fall Down: A merica 's Fateful Encounter with Iran
(Londra, 1 985), 1 65.
492 TANRI ADINA SAVAfi
A.g.e.
Fischer, "Four Levels of Understanding," 1 69.
504 TANRI ADINA SAVAŞ
Amir Taberi, The Spirit ofAllah: Khomeini and the Islamic Revolu
tion (Londra, 1 985), 286.
FBIS, Ekim 29, 1 980, Brumberg, "Khomeini's Legacy," 56.
508 TANRJ ADINA SAVAŞ
A.g.e., 1 1 8- 1 9.
2 A.g.e., 241 -42.
Kuran 57: 1 6.
5 18 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e., 1 67 -82.
2 A.g.e., 1 67.
3 A.g.e. 1 69.
.
520 TANRI ADINA SAV�
A.g.e., 1 99.
A.g.e., 200.
A.g.e., 1 92-93.
Kuran 9:4.
Jansen, Neglected Duty, 90, 1 98.
10. BOZGUN? 521
A.g.e., 200.
2 A.g.e. , 201 -02.
3 A.g.e., 49-88.
522 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e . 60, 7 1 .
.
10. BOZGUN? 523
A.g.e., 26 1 -62.
Steve Negus, "Carnage at Luxor," Middle East Intemational, Kasım
2 1 , 1 997.
"Kuntres Misayon." Aviezer Ravitsky, Messianism, Zionism and
Jewish Religious Radicalism (çev. Michael Swirsky ve Jonathan
Chipman; Chicago ve Londra, 1 993), 69.
526 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e., 293.
Samuel C. Heilman, "Guides of the Faithful: Contemporary Religious
Zionist Rabbis." Appleby (der.), Spokesmen for the Despised, 345.
534 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e.
Levililer 1 9:33-34.
Şahat 3 1 A.
Exodus (Çıkış) 23:23-33; Yeşu 6 : 1 7-2 1 , 8:20-29, 1 1 :2 1 -25
"The Messianic Legacy," Morasha 9; lan S. Lustick, For the Land and
the Lord: Jewish Fundamentalism in Israel (New York, 1 988) . 75-76.
10. BOZGUN? 535
ı Samuel 1 5:3 .
Bat Kol, Şubat 26, 1 980.
"The Right to Hate," Nekudah, 1 5; Ehud Sprinzak, "The Politics,
Institutions and Culture of Gush Emunim," Laurence J. Silberstein
(der.), Jewish Fundamentalism in Comparative Perspective: Reli
gion, Ideology, and the Crisis of Modemity (New York ve Londra,
1 993 ) , 1 27.
536 TANRI ADINA SAVAŞ
A .g.e., 94-95.
Aran, "Jewish Zionist Fundamentalism," 267-68.
10. BOZGUN? 539
A.g.e., 1 1 6-23.
544 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e., 149.
2 A.g.e., 1 84•85.
3 A.g.e., 1 86.
10. BOZGUN? 545
Steve Bruce, The Rise and Fall of the New Christian Right: Conser
vative Protestant Politics in America 1 978-88 (Oxford ve New York,
1 990), 143.
Susan Harding, "Contesting Rhetorics in the PTL Scandal." Silbers
tein (der.), Jewish Fundamentalism in Comparative Perspective.
1 0. BOZGUN? 551
A.g.e., 67.
552 TANRI ADINA SAVAŞ
A.g.e., 82.
A .g.e., 72-73.
10. BOZGUN? 555
A.g.e., 79.
Bruce, Rise and Fall of the New Christian Right, 144-45, 1 93.
556 TANRI ADINA SAVAŞ
A .g.e., 568.
558 TANRI ADINA SAVAŞ
Jeremy Rifkin ve Ted Howard, The Emerging Order: God in the Age
ofScarcity (New York, 1 979), 239.
Harvey Cox, Fire from Heaven: The Rise of Pentecostal Spirituality
and the Reshaping of Religion in the 'IWenty-first Century (New
York, 1 995), 287-88.
Lienesch, Redeeming America, 228.
Cox, Fire from Heaven, 290.
560 TANRI ADINA SAVAŞ
Michael B arkun, Religion and the Racist Right: The Origins of the
Christian Identity Movement (Chapel Hill, N.C . , 1 994).
A.g.e., 1 07, 109.
562 TANRI ADINA SAVAŞ
SOZLUK
Şiiler, Son Günlerden kısa bir süre önce adalet alanını başlat
mak için görüneceğine inanıyorlar.
fat: Sünni) terimi de İ slamın ana kolu için kullanılır; Bkz. Sünni
İ slam.
--. The Battle for the Mind. Old Tappan, N.J., 1 980.
-- . The Battle for the Family. Old Tappan, N.J., 1 982.
--. Sex Education in the Family. Grand Rapids, Mich., 1 985.
-- (Beverley LaHaye ile birlikte), The Act of Marriage; The Beauty
of Sexual Love. Grand Rapids, Mich., 1 976.
Lambton, Ann K. S., "A Reconsideration of the Position of the Mar
ja al-taqlid and the Religious Institutions," Studia lslamica 20,
1 964.
Langdon, Samuel, Govemment Corrupted by Vice and Recovered
by Righteousness. Watertown, Mass., 1 775.
600 TANRI ADINA SAVA!;
1 906-07.
Leone, Mark, Roots of Modem Mormonism. Cambridge, Mass.,
1 979.
Lewis, Bernard, The Jews of lslam. New York ve Londra, 1 982.
Liebman, Charles, Deceptive lmages. New Brunswick, N.J., 1 988.
-- , "Jewish Fundamentalism and the Israeli Polity." Martin E.
Marty ve R. Scott Appleby (der.), Fundamentalisms and Society.
Chicago ve Londra, 1 993.
Lienesch, Michael, Redeeming America: Piety and Politics in the
New Christian Right. Chapel Hill, N.C. ve Londra, 1 995.
Lindberg, David ve Ronald L. Numbers (der.), God and Nature:
Historical Essays on the Encounter Between Christianity and
Science. Berkeley, Los Angeles ve Londra, 1 986.
Lindsey, Hal, The Late Great Planet Earth. Grand Rapids, Mich. .
1 970.
-- , The J 980s: Countdown to A rmegeddon. Grand Rapids, Mich . .
1 980.
Locke, John, A Letter Conceming Toleration. Indianapolis, Ind . .
1 955.
--, The Reasonableness of Christianity. Bas. George W. Ewing.
Washington D.C., 1 965.
--, 7\.vo Treatises of Govemment. Bas. Peter Laslett. Cambridge,
B.K. 1 988.
Lockyear, Herbert, Cameos of Prophecy: Are These the Last Days?
Grand Rapids, Mich., 1 942.
Louth, Andrew, Discovering the Mystery: An Essay on the Nature of
Theology. Oxford, 1 983.
Lovejoy, David S., Religious Enthusiasm in the New World: Heresy
to Revolution. Cambridge, Mass. ve Londra, 1 985.
Lovelace, R. C., "Puritan Spirituality: The Search for a Rightly Re
formed Church." Louis Dupre ve Don E. Saliers (der.), Christian
Spirituality: Post Reformation and Modem. New York ve Lond
ra, 1 989.
KAYNAKÇA 601
TEŞE KKUR
DiZiN
Abduh 256-261 , 303, 304, 343, 346, Ali İbn Ebu Talib 84
373, 566, 598 Ali Nuri Bahaullah 2 1 1
Abdülnasır 353 Ali Razınara 361
Abdülvahhab 82, 83, 304 Aliyah 290, 572
Abiezer Coppe 1 28 Alkalai, Yehuda Hai 236, 237
Adaıns, John 1 36, 139, 144 Altglaubigen 177
1
Adeın 32, 73, 74, 557 Altı Gün Savaşı 380, 382, 4 1 0, 412,
ad fontes 24, 76, 77, 1 10, 265, 304 414, 448, 536, 537, 540
Advancement of Leaming 1 1 9, 1 20 Altın Buzağı putperestliği 320
Afgani 247-252, 254, 256, 257, 259, Altın Çağ 67, 7 1 , 9 1 , 95, 1 38, 1 54, 457
260, 343, 346, 566 Amerikan Koruyucu Birliği 232
Aga Muhaınıned Han 103 Aınerikan Sivil Özgürlükler Birliği
Agudat 298-30 1 . 3 1 7, 3 1 8, 320-322, (ACLU) 278, 280, 424
324, 325, 527-530, 572, 603 Aınir, Yigal 545
Ahad Ha-Aın 289, 594 Anayasayı Koruına Konseyi 504-506,
Ahbariler 1 0 1 , 1 02, 1 04 508, 513
Ahlaki Çoğunluk 433, 480, 481 , 483, Anglo-Fars Petrol Şirketi 3 1 0, 361
485-487, 489, 553, 555, 557 Anne Hutchinson 128
Ahıned al-Khazinder 352 anti-Seınitik 26, 43, 53, 234, 236,
Ahıned Bey Urabi 1 96, 254, 256 289, 298, 540, 56 1 , 567
Ahıned El Tigrani 82 Arendt, Hannah 492, 585
Ahıned Fardid 385 Ariel, Yaakov 409
Ain el-Dauleh 306, 307 Aristoteles 46, 98, 1 1 3, 574
Ajax Operasyonu 362, 363 Arınageddon Ovası 220
Akhundzade, Fathadi 241 Aşure 356, 357, 360, 390, 473, 476,
Akiva, Bnei 405 477, 572
al-Asfar al-Arbaah 1 00 Aşure 85, 202
Ali bin Ebu Talib 450, 580, 581 Atatürk 301 , 302, 305, 312, 359, 381,
Alice Moore 488 452
Ali el Hadi 88 Auschwitz 315, 316
DİZİN 615
batın 87, 469, 506, 573, 583 Celal Al-i Ahmed 385, 399
Baudelaire, Charles 2 1 5 Celestina, La 41
Bauthumely, Jacob 1 28 Cemaat el-İslamiye 463, 5 1 6, 525,
526, 527, 529, 540, 561 İşçi Partisi 413, 440 , 443, 447, 527,
Horton, Thomas C . 273 529-53 1 , 533
Hudaybi (Hasan İsmail el) 353, 354, İtalyan Rönesansı 23, 64, 65
382
Humbard, Rex 337 Jamaah al-İslamiyya 462
Hu.meyni 358-360, 388-392, 399-403, Jefferson, Thomas 1 36 , 141 , 143, 146,
464, 466-468, 470-472, 474, 476- 147, 4 1 8, 424
479, 492-514, 5 1 6, 566, 568-570, Jerusalem, Conceming Religious
582 Authority and Judaism 1 6 8
humrot 330 Joao, il. (kral) 42
husayiniyye 394, 399 Jones, Bob 338, 430, 481
Huxley 1 57, 1 58, 597
Hüseyin 85-87, 90, 94, 97, 1 33, 202- Kabala 23, 30, 3 1 , 34-36, 39, 45, 55-
204, 209, 24 1 , 390, 394, 397, 398, 57, 59, 67, 1 33, 239, 289, 295, 3 2 1 ,
400, 402 , 466 , 467, 47 1 , 473, 476, 554, 576, 580, 583
477, 507, 572, 577, 580, 58 1 Kahane, Meir 539, 540, 602
Kallischer (Zvi Hirsch) 237
Interior Castle, The 39 Kalvin, Johİı 1 1 0, 1 1 2 - 1 1 6
In The Image 279 Kalvinist/ler 1 1 5, 1 3 1 , 1 32, 1 34, 1 37 -
Isabel (Kraliçe) 2 1 , 22, 25, 27, 28, 4 1 , 140, 1 6 1 , 426, 43 1 , 572, 577
42 Kant, Immanuel 1 24- 1 26 , 1 29 , 1 54,
Islambouli 5 1 6, 5 1 7 1 56, 1 60, 1 65, 1 68, 1 75 , 223, 282,
Israel and Prophecy 342, 343, 6 1 1 290, 37 1 , 565, 597
Israel ben Eliezer 1 6 1 Karlitz, Abraham Yeshayahu 327
Karşı-Reformasyon 24, 38
İbn İdris 82, 83 Kasım Emin 260, 261
İbn Teymiye (Ahmed) 76, 77, 1 1 O, 304 Kaşani, Ayetullah Seyyid Mustafa
İbrahim el-Hadi 352 360-363, 606
DİZİN 619
237, 320, 532, 580 392, 399, 400, 402, 404, 449, 467,
Şia 84, 86-89, 9 1 , 93, 95-97, 1 02, 204, 24 1 , 244, 246, 250, 255, 259, 305-
205, 309, 358, 387, 393, 397, 398, 3 1 0, 3 1 2, 345, 356-362, 368, 369,
403, 47 1 -473, 477, 575, 581 386-390, 392-394, 397-400, 465,
Şia-i Ali 86 467, 470-472, 501 , 505, 506, 508,
Şiilik 65, 77, 84, 90, 93-97, 99, 100, 5 1 0, 5 1 1 , 5 1 4, 5 1 5 , 572, 582, 601
204, 2 1 0, 24 1 , 358, 386, 387, 397, usul 1 0 1 , 1 1 3, 1 49, 1 62, 1 64, 1 95, 248,
398, 399, 402, 450, 468, 469, 5 1 3 427
şura 258, 37 1 , 372, 397, 58 1 Usuliler 1 0 1 - 1 03, 582
Şükri Mustafa 453-456, 459, 570 uyanış 436, 457, 549
Uyanış 1 32 - 1 35, 284
Tabatabai 306, 307, 3 1 1 , 387
Taha Hejazi 478 Vahhabi 82, 1 86, 1 89, 349
Tahrir el-Mara 260, 2 6 1 , 262 Vahiy Kitabı 1 50, 220, 222, 270, 272,
Tahtavi, Rifah el 245-248, 254 343, 573 , 579
Takfir wal Hijrah 455 Van Dohm, Wilhelm 1 68
Talekani (Ayetullah) 393 Velayet-i Fakih 40 1 . 402, 466, 492,
Talibzade, Abdul Rahim 241 . 243 494, 500, 504, 506, 509-5 1 1 , 568,
Tapınak Dağı 446, 536, 538, 540 582, 606
Taqızade, Seyyid Hasan 307 Vogt, Kari 1 57
taqlid 68, 257 Volozhiner, Hayyim (Haham) 1 66, 178
Tasavvuf 83, 243, 344 Voltaire 1 60
Taylor, Alva S. 273
taziye 202, 204, 360, 581 Wafd Partisi 303, 35 1 , 374
tefillin 296, 335, 578, 582 Walvoord, John 342, 343, 6 1 1
Teitelbaum, Joel Moshe (Haham) Warfield, Beajamin 225, 227, 230,
3 1 8-320, 322,-324 287, 6 1 1
Tekvin Kitabı 7, 30, 32, 1 1 8, 280, 487 War on Modem Science, The 280
Televangelist 337, 4 1 7, 429, 483, Washington, George 1 36, 42 1
548, 549, 553, 555 Weizmann, Chaim 236
Tennyson, Alfred 2 1 5 Wells, H.G. 2 1 7, 6 1 1
Terry, Randall 556, 557 Wesley, John 1 29, 604
tevhid 7 1 , 92, 395, 503, 582 What Is Darwinism? 226, 596
tikkun 34-36, 56, 60, 44 1 , 582 Wheaton College 337
Tindal, Matthew (İngiliz Teolog) 1 24 Whitefield, George 1 32 - 1 34, 145
Tinin Fenomenolojisi 1 54 Whitehead, John 424, 6 ı 2
Torquemada, Tomas de 39 Wittgenstein, Ludwig 38
Torrey, Reuben 274 Woolf, Avraham 333
Tribulation 220, 22 1 , 340, 56 ı Wright, Lawrence 553, 554, 6 1 2
Tudeh Ulusal Cephesi 360
Türlerin Kökeni 1 55, 1 56, 1 57, 226 Yad Eliahu basketbol stadyumu 529
Yahudiler ı 5, 1 7 , 1 8, 2 ı , 22, 26-3 ı ,
ulema 70, 75, 76, 79-8 1 , 83, 92, 93, 95, 33-38, 40-48, 50, 52-64, 7 1 , 106,
96, 98, 99, 10 1 - 1 04, 1 82 - 1 85, 190, ıo9, 1 1 1 , ı60- ı62, 1 66 - 1 72, 174-
1 9 1 , 1 93, 20 1 , 202, 205-207, 209, 1 7� ıao. ı s ı . ı92, 2 1 1 . 222. 232-
624 TANRI ADINA SAV�
239, 263, 2 7 1 , 288-290, 292, 293, yeshiva 1 78- 1 80, 23 1 , 235, 3 1 7, 324,
295, 297-300, 3 1 7, 3 1 9-32 1 , 323, 325, 327-329, 332-334, 405-407,
324, 326-336, 342, 343, 368, 38 1 , 409, 4 1 0, 438, 446, 526, 527, 530,
39 1 , 404, 408, 4 1 0 , 41 2-4 1 5 , 435- 535, 545, 568, 570, 580, 583, 608
438, 441 , 452, 479, 48 1 , 525, 526, Yogel, Yehoshua 405
528, 529, 532-537, 539-54 1 , 546, Yosef, Ovadia 528, 530
547, 56 1 , 565, 568, 569, 572, 573, Yovel, Yirmiyahu 22, 40
575, 578, 580 Yüce Fakih 500, 504, 509, 5 1 0, 5 1 3
Yahudiler (Aşkenaz) 30, 572, 580 Yüksek Eleştiri 1 56, 1 57 , 223, 227-
Yahudiler (Sefarad) 28-30, 32, 33, 236, 23 1 , 270, 2 7 1 , 273, 274, 276, 278
527, 528, 530, 572, 580 Yüksek Fakih 506
Yahudi Savwuna Ligi 539
Yaser Arafat 542 Zaddik 165, 1 79, 439, 573, 583, 590
Yasin el-Hafiz 369 zahir 89, 469, 470, 506, 583
Yeats, W. B. 264, 265 Zalman, Shneur (Haham) 1 66, 1 67 ,
Yedi Yıl Savaşlan 1 27, 1 35 , 1 36 , 140 235, 336, 575
Yehuda, Zvi 296, 297, 407-4 1 0, 414, Zeki el-Arsuzi 369
435, 436, 44 1 , 442, 574, 577 Zimzum 32, 33, 35, 57, 583
yeniden dirilişçi 145, 1 64, 274 Zor Zamanlar 2 1 6
Yeniden Dirilişçi 230 Zunz, Leopold 1 75, 1 76
Yeni Işık 1 34, 1 35 , 1 39, 1 6 1 - 1 63, 281 Zwingli, Huldıych 1 1 0, 1 1 2, 1 1 4
Yeni Sufiler 83