UNIVERZITET U BEOGRADU

SEMINARSKI RAD

NASTANAK ATMOSFERE

Beograd, decembar.
Sadržaj:
Uvod........................................................................................................................................... 3

1. Evolucija atmosfere ............................................................................................................... 4

1.1. Podela atmosfere prema temperaturi .............................................................................. 6

1.2. Podela atmosfere prema električnoj provodljivosti ........................................................ 8

1.3. Hemijski procesi u atmosferi .......................................................................................... 9

2. Apsorpcija UV zračenja ....................................................................................................... 11

2.1. Formiranje ozona .......................................................................................................... 12

2.2. Efekti kiselih kiša .......................................................................................................... 13

Zaključak.................................................................................................................................. 14

Literatura .................................................................................................................................. 15

~2~
Uvod

Planeta zemlja je statična planeta, sa povreenim epizodama formiranja planinskih

masiva i nepoznatim uzročnicima tih procesa. Savremeni koncepti i buran tehnološki razvoj
koji je ostvaren tokom šezdesetih godina XX veka, stimulisao je revolucionarni razvoj nauke
o Zemlji. Zemlja ima veliki dinamičan sistem, sa litosfernim kontinentanim i okeanskim
pločama, koje se kontinualno pomeraju sa kompleksnom i dinamičnom dubokom
unutrašnjošću, njenom evidentnom interakcijom sa rotacijom Zemlje, zajedno su odgovorni i
zaslužni za njenu strukturnu, progresivnu evoluciju i stvaranje idealnih ambijentalnih uslova
za razvoj živog sveta na njoj. Zemlja je kao planeta započela svoj život unazad nešto više od
4,5 milijardi godina, koje su protekle u sporom, ali definitivno progresivnom stvaranju
idealnih uslova za razvoj živog organskog sveta na njoj. Količina vode, njeni oblici i
distribucja, idealni sastav atmosfere i količina kiseonika u njoj, položaj Zemlje u sunčevom
sistemu koji uslovljava optimalnu količinu toplote, zatim prisustvo mnogobrojnih prirodnih
zaštitnih barijera od štetnih kosmičkih zračenja, reljefni oblici koji su stvorili savršen mikro i
makro ambijent u sve tri dimenzije, kao i mnogobrojni drugi prirodni uslovi, zajedno su
rezultirali savrešnim ambijentom za nastanak i buran razvoj celokupnog organskog sveta na
Zemlji i pojavu samog čoveka. Tema ovog seminarskog rada je “Nastanak atmosfere” koji
sadrži objašnjneje podele atmosfere po slojevima, podela prema temperaturi,
elektroprovodljivosti i hemjskim procesima koji se odvijaju u njoj. Takođe je i osvrt na ozon
koji je poslednjih decenija oštećen i dovodi do ugrožavanja zdravlja ljudi.

~3~
1. Evolucija atmosfere

O nastanku atmosfere pre milijardu godina malo se zna, ali se pretpostavlja redosled
događaja koji sledi. Današnja atmosfera se ponekad odnosi na Zemljinu "treću atmosferu"
kao bi se razlikovao hemijski sastav od dva značajno različita prethodna sastava. Prvobitan
nastanak atmosfera se sastojao od vodonika i helijuma. Iz rastaljene kore i sa Sunca toplota
je raspršila atmosferu. Površina se pre 3,5 milijarde godina dovoljno ohladila i oblikovala se
zemljina kora koja se sastojala od brojnih vulkana koji su ispuštali paru, ugljen dioksd i
amonijak. To je dovelo do stvaranja "druge atmosfere" koja je u početku bila sastavljena od
ugljikovog dioksida i azota uz nešto vodene pare ali praktički bez kiseonika. Druga atmosfera
imala ~100 puta više gasa od trenutne atmosfere i veruje se da je imala efekat staklene bašte.
To se dešavalo usled visokog nivoa ugljen-dioksida koji je čuvao zemlju od smzavanja.
Vremenom vodena para se kondenzovala stvarajući kišu i okeane koji su počeli otapati
ugljen-dioksid. Okeani su asorbovali približno 50% ugljen –dioksida i jedna od najranijih
bakterija koje su se pojavile bile su cijanobakterije. Foslini dokazi govore da su te bakterije
postojale pre približno 3.3 milijardi godina i da su bile prvi evoluirajući fototropni organizmi
koji su proizvodili kiseonik, pa se one smatraju odgovornim za promenu Zemljine atmosfere
iz anoksičnog u oksično stanje. Kako su cijanobakterije bile prve koje su započele fotosintezu
kiseonika, mogle su promeniti ugljen- dioksid u kiseonik, pa su odigrale glavnu ulogu u
oksigenaciji atmosfere. Fotosintetizirajuće biljke su evoluirale pa su i one počele sve više
pretvarati ugljen-dioksid u kiseonik. Višak ugljenika je postao vremenom zatvoren u
fosilnim gorivima, sedimentima stena, kao i životinjskim ljušturama.
Oslobađanjem kiseonika i uz reakciju sa amonijakom stvorio se azot tj. ozonski
sloj, koji je štitio životne uslove od UV zraka i ova atmosfera je preds tavljala
“treću atmosferu” [1]. Zemlja je dinamična planeta i njena povšina se menja dejstvom
brojnih atmosferskih i geoloških procesa, kao što je erozija, nagomilavanje sedimenata,
vulkanizam, tektonika itd. Svi ovi procesi su aktivni od samog formiranja oko planete. Nakon
nastanka Zemlje kao planete bilo je potrebno oko 700 miliona godina za stvaranje atmosfere
sa odgovarajućom mešavinom kiseonika, vodonika, ugljenika i azota,koji su bili potrebni za
formiranje prvih oblika života. Naučnici smatraju da je istovremenim dejstvom toplotne
energije, svetlosti i radioaktivnih elemenata, uslovljeno stvaranje kompleksnih proteina i
kiselina, i svi ti molekuli su evoluirali i formirali prve oblike života. Na osnovu proučavanja
ostataka organizama, utvrđeno je da se sastav atmosfere značajno menjao tokom zemljine
istorije.
~4~
 Slika 1. Sastav atmosfere [2]

Danas atmosferski omotač u obimu od 99.96 % čine samo tri hemijska elementa i to:
azot (78,08 %), kiseonik (20,95 %) i inertni gas argon (0,93 %). Relativno debeli sloj
atmosfere predstavlja značajan zaštitni sloj za živi svet, s obziriom da apsorbuje brojna štetna
zračenja, kao i manje i veće čestice raznovrsnog materijala i meteorita, koji pod dejstvom
gravitacione sile Zemlje bivaju privučeni iz okolnog Kosmosa. Istovremeno, reflektujućim
dejstvom na toplotno zračenje same planete Zemlje, gasovi atmosfere sprječavaju njeno
pretjerano hlađenje. Bez tog efekta srednja temperatura na Zemlji bi bila niža za 33 stepena
Celzijusa. Upijanjem ultravioletnih talasa u ozonskom sloju, atmosfera štiti ceo živi svet na
Zemlji od štetnog dejstva tog visokoenergetskog tipa zračenja. Zemlju posmatramo kao
kompoziciju njenih interaktivnih delova ili sfera i to:

 Magnetosfera;
 Atmosfera;
 Hidrosfera;
 Goesfera [3].

~5~
1.1. Podela atmosfere prema temperaturi
Džon Dalton još u XVII veku je utvrdio da vazduh čine kiseonik i azot, kao i mala
”količina nezapaljivog gasa”. Nešto kasnije je potvđeno da je to većim delom inertni gas
argon. Pronalaskom masenog spektrometra početkom XX veka i razvojem tehnike uzimanja
uzoraka na velikim visinama atmosfere, utvrđen je vrlo detaljan i precizan sadržaj i struktura
zemljine atmosfere (tabela 1).

Tabela 1. Sadržaj gasova u atmosferi

Utvrđeno je da koncentracija izvesnog broja gasova, koji imaju vrlo malo relativno
učešće u atmosferi, varira zavisno od tačke posmatranja. To predstavljaju gasovi poput
ugljen- dioksid /CO2/, sadržaj vlage, metan /CH4/, sumpor dioksid /SO2/, ozon /O3/ i dr.
Atmosferu je osnovni objekat proučavanja meteorologije, sačinjava vrlo kompleksna
kompozicija slojeva gasova. Atmosfera je ona je izdeljena u 4 osnovna sloja i to prema
stanjima temperature u njoj i to:
 Troposfera, koja se prostire od zemljine površine do prosečne visine od 11 km
(visina varira od 8-16 km zavisno od geografske širine) sa stalnim amanjenjem
temperature do -560C na gornjoj granici. Troposfera predstavlja sloj koji je
najbliži Zemljinoj površini. Ona sadrži oko 90% ukupne mase atmosfere i u njoj
se nalazi sva količina gasova atmosfere. Vremenske prilike se vezuju za ovaj sloj,
sobzirom da se u ovom sloju mnalazi najveća količina vodene pare, jer je vreme
način transformacije vode u vazduhu, tako da bez vode nema ni oblaka, kiše ni
snega. Takođe važna karakteristika troposfere je da su molekuli gasova u njoj u
stalnom kretanju, molekuli vazduha mogu da putuju sa vrha troposfere do
površine Zemlje i inazad za svega nekoliko dana.

~6~
 Takvo mešanje dovodi do stalnih promena vremena. Avioni koji preleću iznad
ovakvog prostora često podležu jakim turbulencijama, pa zbog toga avioni lete u
nižoj stratosferi kako bi izbegli ove jake turbulencije[4].

Slika 2. Slojevi u atmosferi

 Tropopauza je tanak sloj između troposfere i stratosfere, a debljina joj je od svega
nekoliko stotina metara do nekoliko kilometara.U letnjim mesecima tripopauza se
nalazi na većim , a tokom zimskih meseci na manjim visinama.
 Stratosfera je sloj iznad troposfere i proteže se oko 50km.Ozonski sloj se nalazi u
stratosferi i ozon apsorbuje solarnu radijaciju. To je stabilan sloj sa
temperaturnom inverzijom i njena teperatura je slična temperaturi na površini
Zemlje.
 Ozonosfera delom može obuhvatiti i troposferu i tropopauzu (tzv.troposferski
ozon). Najveću koncentraciju ozon postiže na visinama između 20 i 35 km. Ozon
upija oko 4% Sunčeve energije koja prolazi kroz atmosferu, i to n a j v i š e u
ultraljubičastom delu spektra. Ultraljubičasto zračenje ima
s n a ž n o b i o l o š k o delovanje (učestvuje u stvaranju vitamina D, ubija bakterije i
sl.). Povećana koncentracija UVzračenja imala bi negativne posledice na život
organizama. Naučnici misle da je život naZemlji bio moguć od trenutka kada je
Zemlja obavijena ozonskim omotačem.

~7~
  Stratopauza je tanak prelazni sloj od stratosfere prema mezosferi i u njoj se
dešavaju male promene temperature sa visinom.
 Mezosfera se prostire od stratosfere do oko 80 km visine i temperatura vazduha u
njoj dostiže najnižu vrednost -90oC. Ovde je vazduh izuzetno proređen i oko
99,9% mase atmosfere se nalazi ispod mezosfere. Odnos azota i kiseonika na
ovim visinama je skoro isti kao na nivou mora.
 Mezopauza je sloj atmosfere između 80-90 km visine u kome je temperatura
vazduha postojana na oko -90oC.
 Termosfera je sloj vazduha iznad mezosfere. Danju je temperatura vazduha na
ovoj visini oko 2000oC, dok je noću oko 1000o C i kolebanje ovih temperatura
izaziva sunčevo zračenje.
 Termopauza je prelazni sloj između termosfere i egzosfere.
 Ezgosfera je spoljni sloj atmosfere, koji se nadovezuje na termopauzu i gubi se u
prostranstvu svemira. Temperatura vazduha je izuzetno visoka i dostiže vrednosti
i do 4000ºC. Atomi gasova su u stanju plazme (plazma je stanje
materije kada je ona potpuno jonizirana) i kreću se haotično. U
egzosferi su zarobljene čestice vanzemaljskog porekla inastavljaju se
kretati u orbiti Zemlje (unutar Zemljinog magnetn og polja). U
egzosferi senalaze i geostacionirani meteorološki sateliti (do visine od 36000
km)[ 5].

1.2. Podela atmosfere prema električnoj provodljivosti

Atmosferu je moguće podeliti prema električnoj provodljivosti i ona zavisi od
koncentracije jona i elektrona. Jonizacija vazduha posledica je Sunčevog zračenja, a može
nastati i kao posledica radioaktivnog zračenja i električnog pražnjenja. Jonosfera se sastoji od
nekoliko slojeva (D, E i F), koji imaju veliku praktičnu važnost s obzirom da apsorbuju,
reflektuju i propuštaju radio talase i od tih svojstava zavisi efikasnost telekomunikacija. D -
sloj (Kennellyjev sloj) nalazi se između 60 km i 80 km visine. On nastaje zbog upijanja
Sunčevog ultraljubičastog zračenja pa je u vezi sa time izraziti dnevni hod: D - sloj slabi i
potpuno nestaje preko noći. D - sloj je slabiji od ostalih slojeva jonosfere. Kako on reflektuje
druge radio-talase, to utiče na čujnost radio stanica koja je tokom dana osetno slabija, a
tokom noći je znatno bolja jer D - sloja nema (zato se noću čuju i neke udaljene radio stanice
koje se tokom dana ne mogu čuti).

~8~
 U periodima pojačanog Sunčevog zračenja usled pojačane aktivnosti na Suncu
(Sunčeve pege; svakih 11 godina) može doći do potpunog prekida prenosa emisija koje
emituju radio stanice na srednjim i kratkim radio-talasima[5]. E - sloj (Heavysideov sloj)
pojavljuje se na visinama od 90 km do 150 km, a nastaje usled upijanja X zračenja. On
nestaje noću, a reflektuje radio-talase sa izuzetkom UKV (ultrakratkog) područja. F - sloj
(Appletonov sloj) nalazi se na visinama između 180 i 350 km. Nastaje zbog upijanja UV i X
zračenja. Prevladavaju katjoni (pozitivno naelektrisani joni), pa kada je Sunčevo zračenje
izrazenije (leti, danju) razdvaja se na dva sloja, F1 s manjom i F2 sa većom koncentracijom
katjona. Na velikim visinama, iznad 400 km, kretanja naelektrisanih čestica postaju izraženo
naglašena, i to pod znatnim uticajem Zemljinog magnetskog polja (u smeru magnetskih
čestica). Iznad 1 000 km visine, u magnetosferi, kretanje jonizovanih čestica je određeno
isključivo magnetnim poljem Zemlje. U tom su području izraženi Van Allenovi pojasevi
zračenja (unuutrašnji i spoljni) unutar kojih je izražena koncentracija jonizovanih čestica. Taj
pojas Zemljinog zračenja debeo je 9 - 12 Zemljinog radijusa (prosečna vrednost Zemljinog
radijusa je 6 371 km).

1.3. Hemijski procesi u atmosferi

Zemljina atmosfera predstavlja gasni omotač a njeno postojanje omogućava sila
gravitacije Zemlje. Predstavlja smešu gasova a njihov sastav uglavnom zavisi od nadmorske
visine, s obzirom da se njena gustina smanjuje sa povećanjem nadmorske visine. Atmosfera
se sastoji od gasova sa skoro stalnom koncentracijom i gasova sa promenljivom
koncentracijom. Atmosfera sadrži različite čvrste i tečne supstance kao što su aerosoli, kapi
vode, kristali leda, i čija koncentracija može značajno da se menja. Ozon je gas koji se nalazi
u atmosferi i otkriven je laboratorijskim eksperimentom sredinom XIX veka. Prisutnost
ozona u atmosferi otkrivena je kasnije uz pomoć hemijskih i optičkih metoda. Ozon je gas
koji brzo reguje sa drugim hemijskim jedinjenjima i eksplozivan je ukoliko se nalazi u većoj
koncentraciji. U stratosferi se nalazi oko 90% ozona i u području 10-16 km iznad površine
Zemlje, a prostire se do oko 50km nadmorske visine. Većina ozona je u nižem sloju
stratosfere i to je sloj poznat kao “ozonski omotač”. Preostali ozon je u troposferi. Nastanak
ozona u atmosferi vezuje se za višestepeni hemijski proces pod uticajem sunčevih zraka.U
stratosferi ovaj proces počinje s molekulom kiseonika (O2) koji razbijaju sunčeve
ultravioletne zrake.

~9~
 U prirodi stratosferski ozon nastaje tokom hemijske reakcije i u prvom koraku
sunčeve zrake razbijaju molekul kiseonika kako bi na taj način se proizvela dva atoma
kiseonika (2O).

Slika 3. Nastanak stratosferskog ozona

U drugom koraku ovog procesa svaki atom se spaja sa jednim molekulom kiseonika i
tako formiraju molekul azota(O3) i ovaj hemijski proces se odvija neprekidno gde god ima
sunčevih zraka u stratosferi. Proizvodnja ozona je uravnotežena sa njegovim uništavanjem u
hemijskim reakcijama i na njega neprekidno deluje širok spektar prirodnih hemikalija kao i
onih koje su proizvedene od čoveka. U svakoj od reakcija izgubi se po jedan molekul azota, a
nastane molekul drugog hemijskog jedinjenja, ali oni koji najčešće uništavaju ozon su gasovi
koji sadrže hlor i brom[6]. Ozon nastaje tokom hemijskog procesa u blizini površine Zemlje,
u koji su uključeni prirodni gasovi i gasovi nastali iz izvora zagađenja. U proces nastajanja
ozona su, uključeni ugljovodonici i azot oksid, kao i sunčeve zrake. Prilikom sagorevanje
fosilnih goriva stvara se primarni izvor zagađenja i nastajanja troposferskog ozona. Stvaranje
ozona na površini Zemlje nema znatnog doprinosa u stvaranju obilnije količine stratosferskog
ozona. Količina prizemnog ozona je suviše mala za poređenje, dok dolazak prizemnog zraka
u stratosferu, nije dovoljno efikasan. Kao i u stratosferi, troposferski ozon biva uništen u
prirodnim hemijskim reakcijama, kao i u reakcijama u kojeima učestvuju hemikalije koje je
proizveo čovek. Ovaj ozon može biti uništen, kada stupi u reakciju sa raznim površinskim
sredstvima, kao što su zemljište i biljke. Azof, kiseonik i argon cine 99.9% stalnih gasova [7],
i njihovi odnosi su stalni do visine od 60 km. Ugljen-dioksid moze da se smatra postojanim,
ali lokalno njegova koncentracija moze da se menja (sagorevanjem goriva, apsorpcijom ili
emisijom CO2). Koncentracija vodene pare može značajno da se menja.Razni gasovi
rasejavaju Sunčevo zračenje tako da je ono pri tome polarizovano.

~ 10 ~
2. Apsorpcija UV zračenja

Pri prolasku kroz atmosferu UV zracenje se apsorbuje tako da do povrsine Zemlje

dopire zracenje potpuno drugacijih karakteristika od zracenja koje dopire do gornje granice
atmosfere [8]. U atmosferi sunčevo zračenje apsorbuju pre svega O, O2, O3, CO2, H2O,N02,
i N, mada daju doprinos i gasovi koji su veoma malo prisutni u atmosferi kao NO, N2O, CO i
CH4 [4]. Prelazi između vibracionih i rotacionih nivoa odgovaraju nižim energijama i u
principu leže u IR oblasti, međutim prelazi između elektronskih nivoa odgovaraju većim
energijama i pre svega javljaju se u UV oblasti. U UV oblasti se nalaze apsorpcioni spektri
atomskog i molekularnog kiseonika, azota i ozona koji su vezani za elektronske prelaze, i
upravo oni apsorbuju veci deo UV zraSenja u gornjoj atmosferi. Vibracioni i rotacioni spektri
troatomskih molekula N2O, O3 i CO2 leže u IR oblasti. Molekularni kiseonik ima
apsorpcioni UV spektar od 260 nm ka nizim vrednostima talasne dužine. Tzv. Hercbergova
(Hertzberg) traka 260-200 nm je veoma slaba i ne doprinosi u mnogome apsorpciji Suncevog
zracenja jer je prekrivena mnogo jačom trakom ozona u toj oblasti, ali se smatra da ova traka
ima uticaja na formiranje ozona. Do ove trake nalazi se sistem traka Šumana (Shuman
Range), zatim kontinualni deo u oblasti 200-125 nm. Između 125- 100 nm pored ostalih se
nalazi i veoma intenzivna linija Lajmana (Lyman)-a na 121.3 nm. Deo spektra kraci od 100
nm zauzima veoma jaka traka O2, tzv.Hopfildova (Hopfield) traka [4]. Apsorpcioni spektar
molekularnog azota NO2 pocinje na talasnoj duzini 145 nm, a oblast 145-100 nm se sastoji
od uskih, oštro razdvojenih linija trake Lajman-Berdz-Hopfilda (Lyman-Birge-Hopfield). U
oblasti 100-80 nm nalaze se trake Tanake-Vorlija (Tanaka-Worley), kod kojih se apsorpcioni
spektar oštro menja sa talasnom dužinom. Usled apsorpcije Suncevog UV zračenja, deo
molekula kiseonika i azota se raspada na atomski kiseonik i azot. Apsorpcioni spektar
atomskog azota leži u oblasti 1-100 nm. U gornjim slojevima atmosfere nalaze se veoma
male količine N i zato je njegova uloga u apsorpciji zračenja mala. Značajniju apsorpciju UV
zracenja azot vrši u delu atmosfere iznad mezosfere [4]. U istom ovim opsegu 1-100 nm
atomski kiseonik ima kontinualan apsorpcioni spektar. Kao posledica ove apsorpcije dolazi
do jonizacije molekularnog i atomskog kiseonika i azota. Ovi procesi su odgovorni za
formiranje jonizovanih slojeva u atmosferi.

~ 11 ~
2.1. Formiranje ozona
Poseban značaj u stratosferi je reakcija u kojoj učestvuju različiti oblici kiseonika jer
oni određuju sadržaj ozona u stratosferi. Proces formiranja ozona je endoterman proces, što
znači da zahteva ulaganje energije.Onako kako je Čepmen objasnio 1930 godine objašnjenje
nastanka ozona je sledeće:
Osnovni proces formiranja ozona je sudar tri molekula, gde je brzina ove reakcije K12
("i" za O, "2" za O2)
O + O2 +M → O3 + M
U kojoj M predstavlja bilo koji 3 atom ili molekul koji je neophodan za ispunjenje
zakona održanja impulsa i energije. Prilikom ove reakcije potreban je atomski kiseonik, koji
nastaje disocijacijom molekula kiseonika pod dejstvom kvanta Sunčevog zračenja iz UV
oblasti, ili pak sudarom molekula kiseonika sa slobodnim česticama, koje imaju dovoljnu
kinetičku energiju. Tada se molekuli kiseonika usled sudara sa elektronima ili drugim
naelektrisanim česticama razgrađuju na dva atomska kiseonika: brzinu ove reakcije
karakteriše konstanta J2:
O2 + hv (λ< 242 nm ) → O+O
Ozonsku reakciju sjedinjavanja atomskog i molekularnog kiseonika karakteriše
specifičan miris belog luka i usled ove reakcije fotoni UV-C dela spektra se apsorbuju i na
ovaj način ozon igra značajnu ulogu u apsorpciji UV zračenja. Konstanta K13 ima sledeću
reakciju O + 03 → 2 O2,, i ozon se raspada u procesu fotodisocijacije i formira atomski
kiseonik, što se karakteriše konstantom J3:
O3 + hv →O2 + O
Atomi kiseonika nastaju u prve dve reakcije i ponovo mogu da učestvuju u trojnim
sudarima i konstanta reakcije je K11:
O + O + M → O2 + M
Opisan ciklus bi se dešavao u atmosferi, kada ne bi bili prisutni različiti katalizatori
procesa, koji se nalaze u atmosferi usled atropogene aktivnosti. Umesto navedene reakcije:
O + 03 → 2 O2 odvijaju se reakcije tipa:
X + O3 → XO +O2
XO + O → X + O2
X u ovom slučaju može da bude OH, NO, atomski hlor i brom. Ono sto je najvažnije,
kao krajnji produkt tih reakcija je ponovo slobodni radikal X koji ponovo učestvuje u gornjim
procesima kao katalizator.

~ 12 ~
 Poseban značaj u atmosferi, ima ozon, jer zadržava skoro 99% UV zračenja na
talasnim dužinama ispod 320 nm koje je pogubno za sav živi svet. Većina stručnjaka smatra
da se život na Zemlji nije ni razvio pre nastanka ozonskog sloja[4]. Usled izražene
reaktivnosti ozon na Zemlji je izuzetno štetan, pa njegovim udisanjem se ostavljaju ozbiljne
posledice po zdravlje čoveka[5].

2.2. Efekti kiselih kiša

Atmosfera je kisela zbog CO2, koji se otapa i slabo disocira u vodenim kapljicama:
CO2(g) + H2O CO2(aq)
CO2(aq) + H2O H++ HCO3-
Atmosferski SO2 doprinosi kiselosti atmosfere , a može imati prirodni i antropogeni
izvor:
SO2(g) SO2(aq)
SO2(aq) + H2O H++ HSO3-
Bitno je spomenuti nastajanje jakih kiselina H2SO4 i HNO3, koje nastaju u reakciji
oksidacije NOX, SOx, i H2S, a nastale kiseline izazivaju pojavu kiselih kiša.

Slika 4. Kisele kiše

~ 13 ~
Zaključak

Atmosfera je gasoviti omotač koji se nalazi oko Zemlje, a formirana je pre mnogo
milijardi godina. Ona nas štiti od Sunca i sadrži vazduh koji udišemo, a bez ne bi bilo života
na Zemlji. U njoj se odigrava mnogo procesa koji su od velikog značaja za život na Zemlji.
Zemlja predstavlja ogroman, kompleksan, ali stabilan i harmonizovan sistem, a tokom samo
nekoliko zadnjih decenija, čovekov učinak spaljivanjem fosilnih goriva (uglja, zemnog gasa i
nafte) koji su stvarani milionima godina, uslovljava već značajne i uočljive promene u
prirodnom ambijentu. Te okolnosti, kao i štetne posledice intenzivne industrijske aktivnosti,
uništavanje ogromnih šumskih površina, emisija štetnih gasova u atmosferu i brojni drugi
efekti čovekove delatnosti, već se zabrinjavajuće manifestuju u vidu nepovoljnih globalnih
ekoloških procesa, kao što su globalno zagrevanje atmosfere, topljenje ledenih kapa na
polovima, pojavu kiselih kiša, učestale pojave ekstremnih meteoroloških pojava, oštećenje
ozonskog omotača itd. U bliskoj budućnosti ovakve pojave mogu značajno ugroziti životnu
sredinu i imati dramatične posedice po čitav i živi svet na našoj planeti, uključujući i
egzistenciju samog čoveka. Usled velikog zagađenja atmosfere dovelo je do trajnih posledica
po ljude i živi svet na Zemlji. Mnoge teorije i globalni samiti su održavani kako bi se podigla
svest o očuvanju planeta Zemlje.

~ 14 ~
Literatura

1. Veizer in B. F. Windley (ed.): "The Early History of the Earth", John Wiley
and Sons, London, p. 569., 1976.
2. www.helix.chem.bg.ac.rs/grzetic/predavanja.
3. Glavatović, B., Osnovi geonauka,Beograd,2005, str.16.
4. S. Rančić, T. Anđelković, Analitička hemija životne sredine, Prirodno-
matematički fakultet, Niš (2010).
5. Jovan Đuković, Hemija atmosfere, Rudarski fakultet, Beograd, 2001.
6. Twenty Questions And Answers About The Ozone Layer: 2006 Update,
Sarajevo, 2008.
7. Darko Kapor: Predavanja na predmetu Zracenje u atmosferi (IV-V semestar,
grupa Fizika, Meteorologija i modeliranje zivotne sredine).
8. Zoran Mijatovic i Selena Grujic, Ultraljubicasto zracenje Sunca i
monitoring, Simpozijum za nastavnike fizike, Vrnjacka Banja, 2001.

~ 15 ~