Uvod

U ovom seminarskom radu objašnjen je pojam kazne dugotrajnog zakona, svrha i cilj.
Sa kratkim osvrtom na historiju obrađen je razvoj sistema vrsti kazne pa je korištena
historijska metoda. Također i druge, komparativna i metoda kompalacije.
Za najteže oblike teških krivičnih djela počinjenih s umišljajem može se propisati kazna
dugotrajnog zatvora u trajanju od 21 do 45 godina.
Kazna dugotrajnog zatvora nikad se ne može propisati kao jedina glavna kazna za pojedino
krivično djelo. Kazna dugotrajnog zatvora ne može se izreći počiniocu koji u vrijeme
izvršenja krivičnog djela nije navršio 21 godinu života.
Kazna dugotrajnog zatvora izriče se samo na pune godine. Ako je izrečena kazna dugotrajnog
zatvora, amnestija i pomilovanje mogu se dati tek nakon izdržavanja tri petine te kazne.

Kazna zatvora predstavlja najvažniju, osnovnu krivičnu sankciju u današnjim krivičnim

sistemima. Kazna zatvora ima pre svega preventivno dejstvo (pod pretnjom kazne zatvora
građani se opominju da ne vrše krivična dela).
Kazna zatvora

Kazna zatvora predstavlja najvažniju, osnovnu krivičnu sankciju u današnjim krivičnim

sistemima. Kazna zatvora ima pre svega preventivno dejstvo (pod pretnjom kazne zatvora
građani se opominju da ne vrše krivična dela).
Njen značaj upravo i proizilazi iz njene selektivne primene jer suviše čestom primenom ona
gubi svoj izuzetni karakter.
Istorijski razvoj kazne lišenja slobode (kazne zatvora)
Lišenje slobode kao kriminalno-politička mera, koja se preduzimala prema određenim
licama, ima dugu istoriju. Ova mera se pojavljuje još u vreme robovlasničkih država, ali tada
ona nije imala karakter krivične sankcije.
Kazna zatvora je jedina kazna oduzimanja slobode koja se može izreći učiniocu krivičnoga
djela. Izriče se na pune godine i mjesece. Kazna zatvora je izrečena sudskom odlukom, a
svoju svrhu i cilj ostvaruje tek njenim izvršenjem. Za izvršenje je potrebno da su ispunjeni
uslovi: da za izvršenje ne postoje zakonske smetnje i da je presuda pravosnažna.
U cilju zaštite prava osuđenika u izvršenju kazne zatvora neophodno je poštivanje ljudskih
prava, tj.da se to lice lišava prava ili se ograničava u pravu samo u granicama nužnog za
izvršenju krivičnih sankcija.
Zadržavanje u antičkim zatvorima je više služilo kao mesto gde je osumnjičeno ili osuđeno
lice iščekivalo telesnu kaznu, pogubljenje, ili oslobođenje.
Na preventivnu funkciju tadašnjih zatvora ukazuje i poznati rimski pravnik Ulpijan, koji kaže
da „zatvori treba da se koriste samo za pritvaranje, a ne za kažnjavanje“. U rimskom pravu
zatvor se često koristio i kao prinudna mera radi naplate duga. Pored toga, kazne lišenja
slobode su se sastojale u deportaciji na određena ostrva i radu na javnim poslovima.

U srednjem veku zatvor još nije imao karakter samostalne krivične sankcije. Postojalo je tri
oblika zatvaranja:
1) Preventivno, predstavljalo je neku vrstu sudskog istražnog zatvora i imalo je za cilj
čuvanje osumnjičenog ili optuženog do konačne presude.
2) Dužničko zatvaranje imalo je istu ulogu kao i u rimskom pravu, odnosno imalo je za cilj
da natera dužnika da isplati novčanu kaznu, globu ili dug. Trajalo je sve do ispunjenja
dužničke obaveze.
3) Kao krivična sankcija u pravom smislu, kazna lišenja slobode se pojavljuje prvi put u
XIV veku, a pravnu samostalnost dobija krajem XVIII veka uvođenjem u francuski Code
Penal iz 1791. godine, koji je pored toga ograničio primenu smrtne i telesne kazne,
ukinuo kaznu lišenja slobode u doživotnom trajanju i prihvatio sistem apsolutno
određenih kazni.
Historijski razvoj sistema krivičnih sankcija

PERIOD PRIJE 1918. GODINE

Do formiranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 1918. godine i kasnije Kraljevine

Jugoslavije postojalo je šest pravnih područja.
U Bosni i Hercegovini –prije turske vladavine primjenjivano običajno pravo, a nakon
zavođenja turske vladavine je u primjeni šerijatsko pravo koje se zasnivalo na vjerskim
propisima.
Iz toga doba je posebno značajno Tanzimatsko zakonodavstvo iz 1856. godine kojim se u
oblast krivičnog prava pored šerijatskog prava uvodi i svjetovno pravo, kao i Krivični
zakonik koji među krivičnim djelima razlikuje zločine, prestupe i istupe.
Sljedeći period u razvoju nastaje 1878. godine poslije okupacije od strane Austrougarske.
Tada se i u ovim krajevima uvodi u primenu
Kazneni zakonik o zločinima, prestupima i istupima iz 1852. godine, kojim se unose
značajne reforme ne samo u oblast materijalnog krivičnog prava već i u oblasti pravosuđa pa
i izvršenja krivičnih sankcija uz izvjesna ograničenja.

U BiH ne postoji izgrađeni sistem zatvorskih ustanova za izvršenje izrečenih kazni lišenja
slobode, a osuđenici su upućivani na izdržavanje kazne u Hrvatsku i Slavoniju ( u kaznene
zavode u Lepoglavi, Slavonskom brodu i Staroj Gradiški).
Osuđene žene su kaznu lišenja slobode izdržavale u Kaznenom zavodu u Zagrebu.
Prekretnicu u oblasti izvršenja krivičnih sankcija donosi 1888. godina kada je osnovan prvi
kazneno propravni zavod u Zenici kao prva penitensijarna ustanova (na bazi engleskog
progresivnog sistema izvršenja kazni zatvora) u koju su upućivana sva osuđena lica na kaznu
lišenja slobode duže od jedne godine sa teritotrije Bosne i Hercegovine.
Početak 20 veka donosi dvije novine u oblast izvršenja krivičnih sankcija .
Prvo je 1910. godine uveden sistem pogodnosti i olakšica za zatvorena lica koja su osuđena
za političke delikte, a da bi se 1917. godine uveo i institut uslovnog otpusta kao izuzetno
značajna krivičnopravna, penološka i kriminalno politička mjera.

1) Srbija, koja je imala dosta razvijeno srednjevekovno krivično pravo, počinje sa

donošenjem krivičnopravnih propisa tokom Prvog ustanka. Iz tog perioda je poznat
Zakonik prote Mateje Nenadovića, a potom je 1807. godine donet Karađorđev
kriminalni zakonik. Prvi sistematizovan i potpun krivični zakonik Srbija donosi 1860.
godine pod nazivom Kriminalni (Kazniteljni) zakonik za Knjaževstvo Srbiju. On je
primjenjivan na teritoriji Srbije sve do 1930. godine
 2) U Hrvatskoj i Slavoniji je primenjivan do 1930.godine austrijski Kazneni zakonik o
zločinima, prestupima i istupima iz 1852. godine.

3) U Sloveniji se u početku primenjuje Krivični zakonik iz 1768. godine poznat

kao"Terezijana", potom od 1787. godine u primeni je krivični zakonik Josifa II, tzv.
"Jozeina" da bi od 1852. godine pa do 1930. godine važio je austrijski Kazneni
zakonik o zločinima, prestupima i istupima.

4) Na teritoriji Vojvodine i Međumurja važilo je mađarsko krivično pravo izuzimajući

razdoblje između 1852. i 1861. godine kada je bila uvedena primena austrijskog
krivičnog zakonika iz 1852. godine. Do XIX veka to je bilo uglavnom pisano
običajno pravo sa elementima austrijskog krivičnog prava. Od 1878. pa sve do 1930.
godine u primeni je Peti zakonski članak koji je nosio naziv Kazneni zakon o
zločinstvima i prestupima.

5) Crna Gora dobija prvi zakonik koji je imao opštu primenu 1798. godine pod nazivom
Opšti crnogorski brdski zakon. Potom je donet Opšti zemaljski zakon kneza Danila
1855. godine koji u pogledu kazni poznaje : smrtnu kaznu, progonstvo, zatvor i
batinanje. Oba zakonika nose pečat običajnog prava i nemaju sistematiku kompletnih
modernih zakona. Tek 1906. godine donet je kompletan i sistematizovan Krivični
zakonik za Kraljevinu Crnu Goru koji na isti način kao i srpski krivični zakonik iz
1860. godine predviđa sistem kazni i način njihovog izvršenja.

Period od 1918. godine do 1954. godine

Krivični zakonik Kraljevine Jugoslavije je donijet 27. januara 1929., a stupio je na snagu
1.januara 1930. - zasnovan na dostignućima pravne nauke toga doba. Sadrži dve vrste
krivičnih dela : zločine i prestupe.
Istupi su izostavljeni i prepušteni regulativi prekršajnog prava. Iste godine je donijet i Zakon
o izvršenju kazni lišenja slobode koji je stupio na snagu 1. januara 1930. kojim je uveden
irski sistem izvršenja kazni.
Krivični zakonik je polazio od principa zakonitosti u određivanju krivičnih dela i kazni.
Zabranjivao je retroaktivnu primenu novog zakona osim kada je on blaži za učinioca.
Ipak ovaj zakonik nije obuhvatio cjelokupnu krivičnopravnu materiju jer su u ovoj oblasti
postojali i drugi zakoni :
Zakon o zaštiti javne bezbednosti i poretka u državi iz 1921.,Vojno krivični
zakon,Zakon o štampi,Zakon o suzbijanju zloupotrebe u službenoj dužnosti (poznat
kao Zakon o korupciji).
 Pravni osnov i cilj kažnjavanja

U penološkoj teorijainaročito su važna dva pitanja vezana za primjenu kazne :

1) šta je pravni osnov kazne, odnosno odakle izvire pravo države na primenu kazne,
2) šta je svrha kazne odnosno šta se želi, a šta se može postići primjenom kazne.

PRAVNI OSNOV KAZNE

Na osnovu čega društvo-država ima pravo na kažnjavanje učinioca krivičnog djela, odakle
izvire pravo države na kažnjavanje – ius puniendi? U odgovoru na pitanje razvilo se više
teorija.

 Idealističke teorije

Osnov prava države na kažnjavanje jeste zahtev apsolutne pravde iz koje izvire pravo države
na primenu kazne. Izvršenjem krivičnog dela dolazi do narušavanja apsolutne pravde koja se
može ponovo uspostaviti samo primjenom kazne prema učiniocu krivičnog djela.
Apsolutna pravda se shvata na različite načine :
1) teorija božanske pravde, pravo na kažnjavanje je božanskog porekla-država je
samo prosti izvršilac jednog božanskog prava koje je imperativnog karaktera.

2) teorija moralne pravde osnov prava države na primjenu kazne izvire iz moralnih
normi koje se nalaze u svjesti svakog čoveka, koji posjeduje zdrav razum,pa je
stoga svaki razuman čovek u stanju da procjenjuje svoje postupke i ocjenjuje šta
je dozvoljeno, a šta nije.

3) teorija zakonske pravde smatra da je osnov prava na kaznu u dijalektičkoj

nužnosti. U državi postoji jedno utvrđeno zakonsko pravo. Vršenjem krivičnih
djela ovo se pravo negira, pa prema takvom licu mora biti primjenjena kazna
koja bi negirala izvršeno krivično djelo.
  Teorija društvenog ugovora

Smatra da su pojedinci kao članovi društva na određenom stepenu društvenog razvitka

shvatili da više nisu u stanju da se pojedinačno brinu o zaštiti svojih dobara i interesa. Pred
naletom kriminaliteta oni su odlučili da obrazuju državu i na nju prenesu svoja prava na
zaštitu od nedozvoljenih i protivpravnih ponašanja.
Odričući se tako prava na kažnjacanje u korist države pojedinci su istovremeno pristali da
sami budu kažnjeni ako prekrše zakon i učine krivično djelo. Osnov prava na kažnjavanje se
nalazi u društvenom ugovoru pojedinaca kojim je osnovana država.

 Pravne teorije
Država ima ovlašćenje da donosi propise kojim uređuje život ljudi, pa iz toga proizilazi i
ovlašćenje države da obezbedi vršenje prava. To znači da država ima pravo da donosi
propise kojim se normira ponašanje pojedinaca, da izdaje zapovesti, da traži poslušnost od
građana ali i da kažnjava za neposlušnost i kršenje propisa.

 Sociološke teorije
Osnov prava na kažnjavanje nalazi u društvenoj ili socijalnoj funkciji krivičnog prava – a to
je ostvarenje zaštitne, garantivne funkcije budući da se krivično pravo javlja kao poslednje
sredstvo u zaštiti i obezbeđenju najznačajnijih društvenih dobara, interesa i vrednosti.

Pravni osnov i cilj kažnjavanja

Cilj kazne

Šta se želi i šta se može postići primjenom kazne prema učiniocima krivičnih djela?
Razvile su se razne teorije :
1) apsolutne, cilj kazne je odmazda, represija prema učiniocu zbog učinjenog djela.
Vršenjem krivičnih djela učinilac nanosi zlo društvu, a društvo njemu vraća zlo
primenom kazne.
2) relativne odbacuju shvatanje da je odmazda jedini cilj kazne te smatraju da je ona
sredstvo za zaštitu društva od kriminaliteta. Osnovni cilj kazne je sprečavanje vršenja
krivičnih djela ubuduće. Zavisno od toga kako se ovaj cilj ostvaruje razlikuju se :
a) teorije individualne ili specijalne prevencije i
b) teorije opšte ili generalne prevencije
Teorije individualne ili specijalne prevencije smatraju da je cilj kazne sprečavanje učinioca
da ubuduće vrši krivična dela, a on se postiže primjenom posebnih sredstava uticanja na
učinioca koji su podobni da utiču na njega tako da on ubuduće ne vrši krivična dela.
S obzirom na metod koji se koristi razlikujemo:
1) teorija zastrašenja, kazna treba da bude primjenjena na takav način da kod učinioca
djela izazove strah tako da ga odvrati da ubuduće vrši krivična djela.
2) teorija popravljanja, učinilac djela ličnost kod koje preovladavaju negativne osobine,
te bi kaznom trebalo djelovati na te negativne karakterne osobine u cilju njihovog
gušenja i razvijanja pozitivnih osobina
3) teorija starateljstva učinilac djela je neotporna ličnost na spoljne izazove, pa stoga
povodljiva za vršenje krivičnih dela. Kažnjavanjem, on se stavlja pod starateljstvo
državnih organa pravosuđa i javne bezbednosti koji imaju za zadatak da ga osposobe
da se vlada prema pravnim propisima društva i da poštuje norme pravnog poretka i
društvene discipline.

Teorije generalne prevencije smatraju da je cilj kazne da utiče na široke mase građana da se
uzdrže od vršenja krivičnih djela.
S obzirom na način kako se ovaj cilj može postići razlikuju se tri varijante :
1) teorija opšteg zastrašenja predviđanjem kazne, predviđanjem kazne predočava se
svakom građaninu zlo koje će ga snaći ako bude izvršio krivično djelo. Pretnja
kaznom deluje kao psihološka prinuda na sve potencijalne delikvente da se uzdrže od
kršenja propisa
2) teorija opomene opominju se građani da je vršenje krivičnih djela nemoralno i
zabranjeno, pa stoga kažnjivo.
3) teorija zastrašenja izvršenjem kazne smatra da izvršenje mora biti takvo da može
izazvati strah u masama, a to se postiže javnim i svirepim izvršenjem kazni.

Mešovite teorije
Nastale spajanjem elemenata apsolutnih i relativnih teorija. Cilj kazne se ne može ostvariti
samo odmazdom niti samo prevencijom.
Kazna mora da ima za cilj sprečaanje vršenja krivičnih djela ubuduće. No, kazna se uvek
primenjuje povodom izvršenog krivičnog djela prema njegovom učiniocu i nužno predstavlja
prinudnu mjeru.
Cilj kazne je prevencija kriminaliteta i uspostava jedinstva bića i cilja kazne, što je nužno i
u funkcionalnom i u teoretskom smislu. Preventivni ciljevi, specijalna i generalna prevencija,
ostvaruju se putem kazne, koja u svom biću nosi i retribuciju (osvetu), koja se kao takva mora
realizirati, iako je kao cilj istaknuta samo prevencija.
Prevenciju nosi kazna koja je neodvojiva od retribucije i koja mora živjeti i oživotvoriti se
kao i retribucija. Kazna, kao odgovor za krivično djelo, je najteža sankcija koju pravo
poznaje i primjenjuje se ako se zaštita pravnog dobra ne može postići na drugi, blaži način.
Kazna koja se određuje učiniocu krivičnog djela s jedne strane bi trebala, za izvjesno vrijeme
štititi društvo od učinioca, a s druge strane trebala bi da podstakne kod zatvorenika određene
pozitivne promjene koje će mu pomoći da, po izdržavanju kazne, se uključu što bezbolnije
ponovo u društvenu zajednicu iz koje je bio isključen za vrijeme izdržavanja kazne (ako je u
pitanju kazna zatvora).
Također, potrebno je staviti akcenat na aspekte kazne (individualne i društvene).

Svrha kažnjavanja

Svrha kažnjavanja je:

a) da se izrazi društvena osuda učinjenog krivičnog djela,
b) da se utiče na učinioca da ubuduće ne čini krivična djela,
c) da se utiče na ostale da ne čine krivična djela,
d) i da se utiče na svijest građana o pogibljenosti krivičnih djela i o pravednosti
kažnjavanja učinitelja

Odmjeravanje kazne

Odmjeravanje kazne je određivanje vrste i visine kazne koja se izriče učiniocu za učinjeno
krivično djelo. Kod odmeravanja kazne moraju biti uzete u obzir sve okolnosti kako bi se
učiniocu odredila takva kazna po vrsti i visini koja bi odgovarala težini učinjenog krivičnog
djela i sa kojom bi se najbolje mogla ostvariti svrha kažnjavanja.
U određivanju kazne učiniocu za određeno krivično delo mogu da učestvuju razni državni
organi na razne načine pa se razlikuju:
1) zakonsko, 2) sudsko i 3) administrativno odmjeravanje kazne.

Zakonsko odmeravanje kazne

Vrši zakonodavac prilikom određivanja krivičnog djela u zakonu. Naime, inkriminišući
pojedina ponašanja kao krivična djela zakonodavac određuje vrstu i visinu kazne koja će se
za ta djela izreći njihovim učiniocima od strane suda.
Postoji nekoliko načina zakonskog odmeravanja kazne :
o sistem apsolutno neodređenih kazni, - zakonodavac ne propisuje kaznu za krivično
djelo, već prepušta sudu da sam odredi vrstu i visinu kazne koju će izreći učiniocu za
konkretno krivično djelo.
o sistem apsolutno određenih kazni - zakonodavac određuje vrstu i visinu kazne za
pojedina krivična djela tako da je sud dužan da izrekne propisanu kaznu čim ustanovi
da je izvršeno krivično djelo za koje je ona predviđena
o sistem relativno određeni kazni - zakonodavac određuje vrstu kazne i njen minimalni i
maksimalni iznos za svako krivično djelo, dajući time granice u kojima sud može da
se kreće kod izricanja kazne za svaki konkretni slučaj. Ovako određene granice kazne
za svako pojedino krivično djelo predstavljaju poseban minimum i maksimum.

Sudsko odmeravanje kazne vrši sud u svakom konkretnom slučaju.

Pošto sud ustanovi da je određeno lice izvršilo krivično djelo i da je krivično odgovorno,
pristupa odmeravanju kazne. Kolika će uloga suda biti u odmeravanju kazne zavisi od
sistema zakonskog odmeravanja kazne. Danas je sistem relativnog određivanja kazne opšte
usvojen u savremenom krivičnom zakonodavstvu budući da omogućava sudu da igra
aktivnu ulogu u odmeravanju kazne u svakom konkretnom slučaju
Administrativno odmeravanje kazne- kaznu odmjeravaju administrativni organi nadležni za
izvršenje kazne (penitensijarna administracija).
Odmjeravanje se vrši u toku izvršenja kazne i ono je moguće samo kod kazne lišenja slobode,
gdje sud određuje vrstu kazne, a efektivni iznos kazne određuje administrativni organ koji
izvršava kaznu. (neke države SAD)
Kao oblik administrativnog odmeravanja kazne smatra se i skraćivanje trajanja izrečene
kazne zatvora putem odluke administrativnog organa – komisije za odobravanje uslovnog
otpusta ili odlukom upravnika zavoda.
Individualizacija kazne

Individualizacija kazne je prilagođavanje kazne izvršenom krivičnom djelu i njegovom

učiniocu sa ciljem da se odredi kazna koja će najefikasnije moći da utiče na prevaspitanje
učinioca dela.
Zasluga za uvođenje individualizacije u krivično pravo pripada pozitivnoj i sociološkoj školi.
Ističući u prvi plan učinioca krivičnog dela, pozitivna škola je zahtevala da se uvedu mjere
socijalne zaštite čiji bi izbor zavisio od stanja opasnosti učinica.
Savremeno krivično pravo polazi od postavke da je individualizacija kazne osnovni princip
odmjeravanja kazne čija je osnovna svrha individualna prevencija.Princip individualizacije
daje sudu slobodu u odmjeravanju kazne u granicama zakonskog ovlašćenja a ne i izvan toga.
Najzad, postoji i individualizacija u postupku izvršenja kazne lišenja slobode koja je
povezana sa zakonskom i sudskom individualizacijom (eksterna i interna klasifikacija
osuđenih lica, vrste i tipovi zavoda i odeljenja u zavodima, vrste tretmana i grupe osuđenika).

Pojam, vrste i svrha krivičnih sankcija

Krivične sankcije su zakonom određene mjere društvenog reagovanja protiv učinioca

krivičnog djela koje primenjuju državni organi u cilju zaštite društva , odnosno
najznačajnijih društvenih dobara i vrednosti od svih oblika i vidova kriminaliteta.
One se javljaju kao prinudne mjere koje primenjuje država kao predstavnik društva prema
učiniocu krivičnog dela i predstavljaju reakciju protiv učinioca zbog izvršenja krivičnog dela
kojim se nanosi šteta društvu.
Takva reakcija ima za cilj da spreči ovog učinioca da ubuduće nastavi sa vršenjem krivičnih
dela kao i da utiče na druge potencijalne učinioce da se uzdržavaju od vršenja takvih akata.
To znači da je krivična sankcija prinudna mjera za zaštitu društva od kriminaliteta, koju izriče
sud učiniocu krivičnog djela, u postupku i pod uslovima i na način koji su određeni zakonom,
a koja se sastoji u oduzimanju ili ograničavanju slobode i prava ili upozorenju učiniocu da će
mu sloboda ili prava biti oduzeti ili ograničeni ako ponovo izvrši krivično djelo.

Elementi krivične sankcije

1) primjena krivičnih sankcija je vezana za postojanje krivičnog djela - mogu se

primjeniti samo prema licu koje je učinilo krivično djelo i za koje je to dokazano u
krivičnom postupku od strane nadležnog suda.
 2) princip zakonitosti - moraju biti određene u zakonu. Učiniocu krivičnog dela ne može
biti izrečena kazna ili druga krivičnopravna sankcija koja nije određena zakonom po
vrsti i meri i ako nije određen organ za njeno izricanje.

3) mogu biti izrečene samo od strane suda u zakonom određenom postupku koji
omogućava da se krivična sankcija saobrazi težini i okolnostima izvršenja krivičnog
djela.

4) imaju karakter prinude protiv učinioca krivičnog djela. Primenjuju se protiv njegove
volje i sastoje se u oduzimanju ili ograničavanju određenih sloboda ili prava i to samo
u mjeri koja odgovara prirodi i sadržini te sankcije i samo na način kojim se
obezbeđuje poštovanje ličnosti učinioca

5) sve krivične sankcije imaju istu svrhu, a to je suzbijanje protivpravnih djelatnosti

kojima se ugrožavaju ili povređuju vrijednosti zaštićene krivičnim zakonodavstvom.

Vrste krivičnih sankcija

Savremeno krivično pravo poznaje više krivičnih sankcija koje su različite po sadržini,
prirodi i karakteru dejstva, od kojih su najpoznatije: kazne, mjere bezbjednosti, vaspitne
mjere, uslovna osuda, sudska opomena kao i razne parapenalne sankcije.

Krivični zakon FBiH predviđa:

1) kazne,
2) upozoravajuće sankcije (mjere upozorenja),
3) mjere bezbjednosti i
4) vaspitne mjere.
Kazne i mjere upozorenja se primjenjuju prema krivično odgovornim punoljetnim licima.
Izuzetno, kazna maloljetničkog zatvora može biti primjenjena prema starijem maloljetniku
kao izvršiocu djela.
Mjere bezbjednosti mogu biti primjenjene prema svim učiniocima krivičnih djela:krivično
odgovornim i krivično neodgovornim, punoljetnim i maloljetnim.
Vaspitne mjere se primjenjuju prema maloljetnim učiniocima krivičnih djela, a samo izuzetno
i prema mlađim punoljetnim licima. One su predviđene u Zakonu o zaštiti i postupanju sa
djecom i maloljetnicima u krivičnom postupku iz 2010. godine.
Kazne

U teoriji krivičnog prava se razlikuju formalna, materijalna i mešovita shvatanja pojma

kazne.
U formalnom smislu kazna je mjera oduzimanja ili ograničavanja izvesnih prava učiniocu
krivičnog djela koju izriče sud u zakonom propisanom postupku.
Određivanjem materijalnog pojma kazne, ona se predstavlja kao realna društvena pojava, tj.
kao mjera za zaštitu društva od kriminaliteta, ali se zanemaruje da je ta pojava pravno
uobličena, te da kao takva mora da sadrži i pravne elemente.
Mješovito shvatanje kazne podrazumjeva da je kazna prinudna mjera predviđđena u zakonu,
koju sud izriče krivično odgovornom učiniocu s ciljem zaštite osnovnih društvenih
vrijednosti, a koja se sastoji u oduzimanju ili ograničavanju nekih njegovih pravai sloboda.

Elementi kazne

 kazna predstavlja zlo koje se nanosi učiniocu zbog izvršenja krivičnog djela, a koje se
sastoji u oduzimanju ili ograničavanju njegovih sloboda ili prava;
 kazna ima određenu svrhu koja se želi postići njenim izvršenjem, a to je:1)
sprečavanje učinioca da čini krivična djela i njegovo prevaspitanje, 2) uticaj na druge
da ne čine krivična djela i 3) razvijanje i učvršćivanje društvene odgovornosti
izražavanjem društvene osude za krivično djelo i neophodnosti poštovanja zakona;
 kazna mora biti određena zakonom. To znači da se kazna ne može odrediti nijednim
podzakonskim aktom, već samo zakonom;
 primjena kazne je zavisna od postojanja krivičnog djela i krivične odgovornosti
učinioca. Kazna ne može biti izrečena licu koje nije izvršilo krivično delo ili nije
krivično odgovorno ili nije dokazano da ga je ono izvršilo.
 kazna može biti izrečena samo od strane suda i to u zakonom određenom postupku.
 Varijabilni elementi kazne:

 kazna treba da je lična tako da pogađa samo učinioca krivičnog djela, a ne i druga
njemu bliska lica. Teško ostvarivo jer skoro svaka kazna posredno pogađa i druga lica
( članove porodice, srodnike)

 kazna treba da je čovečna, tj. humana, što znači da ne smije da se sastoji u torturi,
mučenju i nečovječnom postupanju prema učiniocu

 kazna treba da bude moralna, tj. da ne demorališe učinioca

 kazna treba da je srazmjerna težini učinjenog krivičnog djela i društvenoj opasnosti

učinioca

 kazna treba da je djeljiva, tako da se može izreći u manjem ili većem iznosu u
zavisnosti od težine krivičnog djela, okolnosti pod kojima je ono izvršeno i opasnosti
učinioca djela;

 kazna treba da je opoziva što znači da u slučaju nezakonitog izricanja može biti
ukinuta(npr.rezultat sudske zablude)

 kazna treba da je popravljiva da se mogu otkloniti posledice koje proizlaze iz njene

prirode. Novčana kazna je popravljiva dok kazna zatvora nije, jer se vreme provedeno
u zatvoru ne može vratiti, već se samo novčanim iznosom nadoknađuje neosnovano
lišenje slobode

 kazna treba da je zamenjiva pa u slučaju potrebe ona može biti zamjenjena blažom
vrstom kazne od one koja je izrečena u presudi

Sistem kazni

Sistem kazni je skup svih kazni sadržanih u krivičnom zakonodavstvu jedne zemlje, način
njihovog određivanja i njihov međusobni odnos.
U cilju što efikasnije borbe protiv kriminaliteta sva zakonodavstva predviđaju više vrsta
kazni što je neophodno da bi mogla da se ostvari individualizacija u kažnjavanju, tj. da se
svakom učiniocu za svako konkretno krivično djelo odredi ona kazna sa kojom se najbolje
postiže svrha kažnjavanja.
Prema tome, postojanje većeg broja kazni uslovljava :
1) potreba efikasne i kvalitetne borbe protiv kriminaliteta i
2) potreba prilagođavanja vrste i visine kazne učiniocu djela radi ostvarenja
resocijalizacije

Vrste kazni

1) S obzirom na samostalnost u izricanju, glavne i sporedne. Glavne kazne su one

koje se mogu izreći samostalno, a sporedne kazne su one koje se ne mogu izreći
samostalno, već samo uz glavnu kaznu;

2) S obzirom na trajanje, trajne i vremenske. Trajne (doživotne) kazne su one koje se

izriču za cijeli život osuđenog. Vremenske kazne su one koje se izriču za
presudom suda određeno vreme;

3) S obzirom na dobra koja kazna pogađa kazne protiv života, protiv telesnog
integriteta, protiv slobode, protiv imovine, protiv građanskih prava itd.

4) S obzirom na način propisivanja, alternativne ili kumulativne. Kada su kazne

aternativno propisane onda sud izriče samo jednu od njih, a kumulativno su
propisane kazne kada sud izriče sve propisane kazne prema učiniocu krivičnog
dela.

5) KZFBiH poznaje sljedeće:kaznu dugotrajnog zatvora, kaznu zatvora i novčanu

kaznu.

6) Kazna zatvora i dugotrajnog zatvora se može izreći samo kao glavna kazna, dok
se novčana kazna može izreći i kao glavna i kao sporedna kazna. Ako je za jedno
krivično delo propisano više kazni, onda sud kao glavnu kaznu može izreći samo
jednu od njih. Zatvor je kazna protiv slobode, a novčana kazna je kazna protiv
imovine.

7) Za pravna lica ovaj zakon predviđa sljedeće kazne: 1) novčanu kaznu, 2) kaznu
oduzimanja imovine i 3) kaznu prestanka pravnog lica.

8) I na kraju Zakon o zaštiti i postupanju sa decom i maloletnicima predviđa kaznu

maloljetničkopg zatvora (za starije maloljetno lice kao učinioca krivičnog djela).
Kazna zatvora u FBiH

U članu 42. krivičnog zakona FBiH je propisano:

1) Kazna zatvora ne može biti kraća od trideset dana ni duža od dvadeset godina.
2) Za najteže oblike teških krivičnih djela učinjenih s umišljajem, može se propisati
kazna zatvora u trajanju od dvadeset do četrdesetpet godina (dugotrajni zatvor).

3) Kazna dugotrajnog zatvora nikada se ne može propisati kao jedina glavna kazna za
pojedino krivično djelo.

4) Kazna dugotrajnog zatvora ne može se izreći učinitelju koji u vrijeme učinjenja

krivičnog djela nije navršio dvadesetijednu godinu života.

5) Pod uvjetima propisanim glavom X (Pravila o odgojnim preporukama, odgojnim

mjerama i o kažnjavanju maloljetnika) ovog zakona može se izreći kazna
maloljetničkog zatvora. Kazna maloljetničkog zatvora je po svojoj svrsi, prirodi,
trajanju i načinu izvršenja posebna kazna lišenja slobode.

6) Kazna zatvora se izriče na pune godine i mjesece, a do šest mjeseci i na pune dane.
Kazna dugotrajnog zatvora se izriče samo na pune godine.

7) Ako je izrečena kazna dugotrajnog zatvora, amnestija i pomilovanje mogu se dati tek
nakon izdržanih tri petine te kazne.

Opće odredbe o izvršenju krivičnopravnih sankcija

Izvršenje kazne zatvora i kazne dugotrajnog zatvora:
Član 106.
(1) Kazna zatvora i kazna maloljetničkog zatvora izvršavaju se u zatvorenim,
poluotvorenim ili otvorenim ustanovama za izdržavanje kazne.

(2) Kazna dugotrajnog zatvora izvršava se u zatvorenim ustanovama za izdržavanje

kazne.
Kazna dugotrajnog zatvora

Za najteže oblike teških krivičnih djela počinjenih s umišljajem može se propisati kazna
dugotrajnog zatvora u trajanju od 21 do 45 godina.
Kazna dugotrajnog zatvora nikad se ne može propisati kao jedina glavna kazna za pojedino
krivično djelo. Kazna dugotrajnog zatvora ne može se izreći počiniocu koji u vrijeme
izvršenja krivičnog djela nije navršio 21 godinu života.
Kazna dugotrajnog zatvora izriče se samo na pune godine. Ako je izrečena kazna dugotrajnog
zatvora, amnestija i pomilovanje mogu se dati tek nakon izdržavanja tri petine te kazne.

Osoba prema kojoj se izvršava kazna lišava se prava ili se ograničava u pravima, u skladu sa
zakonom, samo u granicama nužnim da bi se ostvarila svrha pojedinih kazni.
Osoba osuđena na kaznu zatvora ili kaznu dugotrajnog zatvora koja je sposobna za rad, može
raditi ukoliko ona na to pristane. Ako osuđena osoba traži ili pristane na rad, rad će joj se
omogućiti.
Rad osuđene osobe treba da bude koristan i da bude usklađen sa savremenim načinom vršenja
iste vrste rada na slobodi, prema stručnim i drugim sposobnostima osuđenog.
Bez obzira na njene nedostatke i kritike koje joj se upućuju, kazna zatvora još i danas
zauzima najznačajnije mjesto u sistemu krivičnih sankcija.
Takva pozicija ove kazne rezultat je shvatanja da je ona jedini prikladni odgovor i
najdjelotvornije sredstvo reakcije na najteže vidove krivičnih djela, kao što su djela sa
elementima organizovanog kriminaliteta.
Stoga je ona namijenjena prvenstveno za teže oblike krivičnih djela, dok se za lakši pa
donekle i srednje teški kriminalitet prikladnijim pokazuju druge krivične sankcije koje
predstavljaju njene supstitute, prije svih novčana kazna i uslovna osuda, a u novije vrijeme i
neke druge krivičnopravne mjere alternativne krivičnopravne reakcije.
Kada se radi o granicama kazne za jedno krivično djelo, a u okviru kojih sud može odmjeriti
kaznu, treba imati u vidu i alternativni način propisivanja kazne. U takvim slučajevima,
između dvije kazne zatvora od kojih svaka može biti glavna, sud bira jednu od njih i izriče je
kao glavnu.
Kazna dugotrajnog zatvora u krivičnom zakonodavstvu FBiH

Dugotrajna kazna zatvora podrazumijeva kazne lišavanjanja slobode. Ova kazna u zemljama
u kojim se primjenjuje, može se izreći samo kao glavna kazna i to za najteže oblike teških
krivičnih dijela koja su učinjena sa umišljajem.
Kazna dugotrajnog zatvora se izvršava u zatvorima zatvorenog tipa, u posebnim odjeljenjima,
sa pooštrenim režimom postupanja od strane zavodskih službenika. Prema ovim osobama se
primjenjuju i mjere pojačanog nadzora koje uključuju česte kontrole zatvorenika, kako danju
tako i noću.
Zatvorenicima koji izdržavaju kaznu dugotrajnog zatvora nije dozvoljeno korištenje
pogodnosti (koje se koriste van kruga zavoda), a koje uživaju ostali zatvorenici. Ovo
ograničenje je na snazi dok ne izdrže dvije trećine izrečene kazne dugotrajnog zatvora.
Takođe, ne mogu biti radno angažovani dok ne prođe ovaj period i steknu se uslovi za
korištenje pogodnosti iz predhodnog stava.
Zatvorenici u ovim zatvorima su maksimalno izolirani od društvene zajednice što nije u
skladu sa Standardnim minimalnim pravilima za postupanje sa zatvorenicima u kojima se
kaže:

 57. „Zatvor i druge mjere koje imaju za posljedice da se neki prijestupnik izoluje od
spoljnog svijeta su samim tim što oduzimaju pojedincu pravo da raspolaže svojom
ličnošću lišavajući ga slobode. Izuzimajući mjere opravdanog izdvajanja i mjere
održavanja discipline, sistem izdržavanja kazni ne treba da povećava patnje koje su
vezane za taj položaj“.

Ovdje se postavlja pitanja štetnog uticaja na psihu ljudi. Moramo nastojati da ublažimo štetne
efekte dugotrajne kazne i pokušavati iznaći nove modele, tj. alternativne mjere.
 58.“ Svrha i opravdanje kazni mjere lišenja slobode u krajnjoj liniji jeste zaštita
društva protiv zločina. Takva svrha biće postignuta samo ako se vrijeme lišavanja
slobode iskoristi da prestupnik, u najvećoj mogućoj mjeri, kad bude oslobođen, bude
ne samo željan već i sposoban da živi poštujući zakon, kao i da se stara o svojim
potrebama“

 60.1. „Režim izvršenja kazni treba da teži smanjenju razlika koje postoje između
života u zatvoru i slobodnog života, ukoliko te razlike pokažu težnju da oslabe smisao
za odgovornost kod zatvorenika ili poštovanja dostojanstva njegove ličnosti.“
Prema Evropskom komitetu za spriječavanje mučenja i nečovječnih ili ponižavajućih
kazni ili postupaka, režim za zatvorenike koji izdržavaju dugotrajne kazne treba koncipirati
tako da na pozitivan i aktivan način kompenzira prizonizam, gubitak samopoštovanje i
društvenih vještina, kao i otuđenost od društva. Licima koja izdržavaju dugotrajne kazne
treba omogućiti upražnjavanje niza korisnih aktivnosti različite prirode:
 Rad, ukoliko je moguće, prema iskazanom interesovanju
 obrazovanje ,
 sport, rekreacija, druženje i izvjesnu slobodu izbora kako će provoditi vrijeme (čime
njeguju osjećaj nezavisnosti i lične odgovornosti). Psihosocijalna podrška i
djelotvorni kontakti sa spoljnim svijetom olakšavaju izdržavanje dugotrajnih
 kazni, ali isto tako i pripremaju ova lica za izlazak na slobodu.
U našoj literaturi već je otvoreno pitanje pravne prirode kazne dugotrajnog zatvora.
Zakonsko rješenje ove kazne ne daje pouzdane kriterije za određivanje njenog karaktera, da li
se naime radi o posebnoj i samostalnoj kazni lišenja slobode ili je riječ samo o kazni zatvora
u dužem trajanju, odnosno o nekakvoj produženoj kazni zatvora.
Iako ima mnogo argumenata koji govore da se radi o posebnoj kazni lišenja slobode (poseban
naziv, propisana za najteža i to umišljajna djela, ne može se propisivati sama niti se može
izricati licima do 21 godine života, drugačije su riješena neka druga pitanja kod ove kazne,
kao što je npr. odmjeravanje kazne za sticaj, pitanje uslovnog otpusta, pomilovanja, itd.), ipak
je zakon ne tretira na taj način.
To je nesporno ako se ima u vidu da nakon što se određuju kazneni okviri “redovnog
zatvora”, ističe da se za najteže oblike teških krivičnih djela može “propisati kazna zatvora”
od 20 do 45 godina.
Dakle, zakon ovu kaznu nije ni u minimumu odvojio od “običnog” zatvora, pa je jasno
zapravo da se radi samo o produženju kazne zatvora koja se propisuje i izriče pod režimom
koji se donekle razlikuje od redovne kazne zatvora.
Time je ustvari dobijena jedinstvena kazna zatvora sa nevjerovatnim kaznenim rasponom od
30 dana do 45 godina.
Istina, ovaj raspon je nešto manji ako se imaju u vidu krivična djela za koja je ova kazna
propisana, a on se kreće od 10 do 45, a u entitetskim zakonima ponekad i od 5 do 45 godina,
što je takođe prevelik raspon kazne koji nije daleko od neodređenih kazni. Na ovakav
zaključak posebno ukazuje i odredba u kojoj su određene vrste kazni među kojima se ne
navodi dugotrajni zatvor.
U Bosni i Hercegovini, institucije odgovorne za izvršenje krivičnih sankcija, pritvora i drugih
mjera Suda BiH su Ministarstvo pravde i Zavod za izvršenje krivičnih sankcija, pritvora i
drugih mjera Bosne i Hercegovine.
Cilj izvršenja kazne zatvora je da se kazne počinioci krivičnih djela kako je to odredio Sud, te
da se zatvorenicima omogući da tokom izdržavanja kazne, kroz sistem savremenih odgojnih
mjera, usvoje društveno prihvatljive vrijednosti s ciljem lakšeg uključivanja u uslove života
na slobodi i da se ponašaju u skladu sa zakonom i ispunjavaju dužnosti građanina.
Zatvorenici će služiti svoju kaznu u Zavodu za izvršenje krivičnih sankcija Bosne i
Hercegovine ili u drugim institucijama koje su utvrđene kao najpogodnije za ostvarivanje
ciljeva kazne zatvora.
Zaključak

Zatvor kao kaznu treba razlikovati od istražnog zatvora kao mjere procesne prisile
oduzimanja slobode osumnjičenika ili okrivljenika koju određuje sud prije ili u tijeku
kaznenog postupka ili nakon donošenja presude radi postizanja određenih svrha propisanih
zakonom.
Dugotrajni zatvor je kazna zatvora u rasponu od 21-40 godina, a u stjecaju kaznenih djela za
koje je izrečeno više kazni dugotrajnih zatvora može se izreći kazna od 50 godina
dugotrajnog zatvora.
Ova kazna rezervirana je samo za najteže i najpogibeljnije oblike teških kaznenih djela.
Kazna dugotrajnog zatvora odmjerava se i izriče samo na pune godine. Kazna dugotrajnog
zatvora ne može se izreći počinitelju, koji u vrijeme počinjenja djela nije navršio 18 godina.
Cilj izvršenja kazne zatvora je da se kazne počinioci krivičnih djela kako je to odredio Sud, te
da se zatvorenicima omogući da tokom izdržavanja kazne, kroz sistem savremenih odgojnih
mjera, usvoje društveno prihvatljive vrijednosti s ciljem lakšeg uključivanja u uslove života
na slobodi i da se ponašaju u skladu sa zakonom i ispunjavaju dužnosti građanina.

Kazna dugotrajnog zatvora se može izreći u rasponu od 20 odnosno 25 do 45 godina.

Maloljetnim licima se ova kazna ne može izreći, kao i licima koja u vrijeme izvršenja
krivičnog djela nisu napuninila 21 godinu života.
Literatura