„Orężem nam i zbroją...

“*
Zamek Wartburg

Legendy mają znaczenie. Nie byłby Wartburg niczym ponad zwykły Burg (niem.
zamek), gdyby nie opowieści krążące wciąż wokół jego murów1): o śpiewaczych zawodach, z
których wynikła walka na śmierć i życie, o księżniczce Elżbiecie Węgierskiej, która odkryła
swoje powołanie w troszczeniu się o ubogich, o Marcinie Lutrze, który jako Junker Jörg
rzucał w diabła kałamarzem, o święcie żaków i o spaleniu książek. Ryszard Wagner nie
zdecydowałby się odegrać tu opery Tannhäuser, a Moritz von Schwind nie ozdobiłby pokoi
pałacu scenami z zamkowej historii. Obiekt znajdowałby się zapewne w złym stanie,
ponieważ w drugiej połowie XIX wieku nie doszłyby do skutku żmudne prace
konserwatorskie, ani też inne inwestycje. To dzięki legendom wykształcił się obraz, który do
dziś przywołuje pieśń Lutra "Bóg jest naszą mocą": na porosłym lasem wzgórzu kamienny
pałac z pokrytym miedzią dachem, wysoka wieża z wielkim złotym krzyżem pośrodku i
wreszcie długie zdobione murem pruskim przejścia na bokach zamku. 2)
*pieśń Marcina Lutra, w tłum. E. Romańskiego
https://pl.wikipedia.org/wiki/Warownym_grodem_jest_nasz_B%C3%B3g , 27.05.2018. Przypis tłumacza.
1) zestawienie legend o zamku Wartburg od chwili jego wybudowania do czasu pobytu Lutra znaleźć można w
Büttner (red.), Der Sängerkrieg auf der Wartburg.
2) o historii zamku i jego budowlanej konstrukcji por. Asche, Die Wartburg; Noth, Die Wartburg; Noth/Beyer,
Die Wartburg; Schuchardt, Die Wartburg, a także Krauß/Kneise, Welterbe Wartburg. Historia zamku
odzwierciedla najnowszą historię Niemiec: Asche, dyrektor zamku Wartburg, wspierał pomysł zjednoczenia
narodowej Niemiec w pierwszej dekadzie Niemieckiej Republiki Demokratycznej. W 1960 roku uciekł do
Niemiec zachodnich i przygotował w Bonn wystawę o zamku Wartburg mającą stanowić projekt konkurencyjny
wobec prób zawłaszczenia zamku przez władze NRD; jego następca Noth wspierał wykorzystanie zamku jako
symbolu autonomii NRD; por. Hähnel, Spielball nationalen Gedankens. Książki autorstwa Güntera Schuchardta,
Jutty Krauß i Ulricha Kneise były pisane w duchu zjednoczenia Niemiec. Krótki opis historii oraz
wykorzystania zamku w literaturze oferuje François, Die Wartburg.

Podpisy do ilustracji:
I.3. Przy opłotkach leży kilkunastu zabitych i rannych kosynierów.
II. 13 Trębacz rosyjski wzywa odsieczy.
V.2 Spłoszony koń wlecze rannego kozaka, którego noga uwięzła w strzemieniu. Towarzysz polski
ściga uciekającego w popłochu kozaka.

Kat.-Nr.4: Der Zauberlehrling II, 1981 (Bernhard Heisig)

Kat.-Nr.43: Modellszene Jutta, 1958, Öl auf Pappe, Stiftung Moritzburg. Kunstmuseum des Landes
Sachsen-Anhalt
Kat.-Nr. Z 17: Kompositionsskizze I, 1958/59 (zum Gemälde »Die Geraer Arbeiter am 15. März
1920«)

Nota katalogowa:
Moneta półtalarówka upamiętniająca śmierć księcia legnickiego i brzeskiego Joachima Fryderyka
1602 r.
Bita, srebro, ø 34 mm
Napis w jęz. łacińskim (awers i rewers)
Muzeum Narodowe we Wrocławiu, nr inw. X-3476
Awers: popiersie zmarłego księcia w zbroi. Rozpoczęty krzyżem napis z tytulaturą, określający czyjej
pamięci poświęcona jest moneta. Rewers: napis rozpoczęty i zakończony krzyżykami, informujący
o wierze zmarłego, żałości ojczyzny, dokładnym czasie śmierci. Moneta była rozdawana podczas
uroczystości pogrzebowych. [MK]
Literatura: Dewerdeck 1711, 321–322, tab. 6 (nr 41); Friedensburg / Seger 1901, 23 (nr 1389);
Karnicka 2007, 356–357.

Signaturen zu Illustrationen
1.3. Am einen Zaun an einer Landstraße liegen mehrere tote Aufstehender Bauern
II. 13 Ein russischer Trompeter fordert zum Angriff auf.
V.2. Ein verängstigtes Pferd zieht einen verwundeten russischen Soldaten hinter sich her. Der
polnische Edelmann verfolgt ihn zu Pferd.

nr kat. 4: Uczeń czarnoksiężnika II, 1981 (Bernhard Heisig)

nr kat. Jutta, 1958, olej na pilśni, Dar zamku Moritzburg. Muzeum sztuki Saksonia-Anhalt.
nr kat. cyfra 17: Szkic kompozycyjny I, 1958/59 (do obrazu „Gereńscy robotnicy w dniu 15
marca 1920 roku”)

Katalognotiz:
Die Halbtaler-Münze zum Gedanken des Todes vom Joachim Fryderyk -Fürst von Legnica
und Prag, aus dem Jahre 1602.
Geschlagen, Silber, ø 34 Millimeter
Inschrift auf Latein (Vorder- und Rückseite)
Das Nationalmuseum Breslau, Verzeichnisnummer X-3476
Vorderseite: die Büste des gestorbenen Fürsten mit Rüstung. Von dem Kreuz eingeleitete
Umschrift mit der Betitelung des Fürsten, die festliegt, wessen Gedächtnis die Münze
gewidmet ist. Rückseite: von den Kreuzchen eingeleitete und geendete Umschrift, die über
die Glaubensangehörigkeit des Verstorbenen, über die Trauer des Vaterlandes, sowie über die
präzise Todeszeit informiert. [MK]
Literaturverzeichnis: Dewerdeck 1711, 321 - 322, Taf. 6 (Nr. 41); Friedensburg / Seger 1901,
23 (Nr. 1389); Karnicka 2007, 356 - 357.