LITERATURA ZA PRIPREMANJE STRUČNOG DELA ISPITA IZ

OBLASTI ELEKTRONIKA I TELEKOMUNIKACIJE

Napomena:

- Sve navedene stavke ,vezane za standarde i regulativu, nisu neophodne za svaki rad
ali skoro svaka može se pojaviti zavisno od oblasti projekta. Važno je znati da
posebnu pažnju treba obratiti na ona poglavIja sa propisima iz oblasti iz koje je
kandidat prijavio rad. Sledeća važna napomena je da je nemoguće i nepotrebno učiti
tehničke propise napamet vec da kandidat zna da postoje i ume da primeni
odgovarajući propis na odgovarajućem mestu zavisno od koncepcije projekta.

- Za sve novonastale izmene u zakonima, pravilnicima i standardima kandidati

dobijaju informacije od svojih mentora.

ZAKONI I PROPISI KOJI VAŽE ZA SVE OBLASTI

Spisak nekih važnih propisa i standarda kao i publikacija (zajedničko za sve oblasti)
navodimo I to:

1. Zakon o planiranju i izgradnji ("Službeni glasnik RS", br. 72/2009)

2. Zakon o izmenama i dopunama Zakona o planiranju i izgradnji (Sl. glasnik

34/2006, 72/09)

3. Zakon o elektronskim komunikacijama (Službeni glasnik Republike Srbije

44/2010)

4. Zakon o standardizaciji ("Službeni list SCG", br.44/05).

5. Zakon o bezbednosti i zdravlju na radu ("Službenom glasniku RS", br. 101/2005

od 21.11.2005.god.)

6. Zakon o zaštiti od požara ("Službeni glasnik SRS", br. 111/2009) i odgovarajući

pravilnici iz oblasti zaštite od požara.

7. Zakon o mernim jedinicama i merilima (Sl. list SRJ, br. 80/94)

8. Pravilnik o načinu, postupku i sadržini podataka za utvrñivanje

ispunjenosti uslova za izdavanjelicence za izradu tehničke dokumentacije i
licence za grañenje objekata za koje odobrenje zaizgradnju izdaje
Ministarstvo, odnosno autonomna pokrajina, kao i o uslovima za
oduzimanje tih licenci ("Službeni glasniku RS", br. 114/2004 od 18.10.2004. god.)

9. Pravilnik o minimumu tehničke dokumentacije za izdavanje odobrenja za

izgradnju investicionih objekata visokogradnje ("Službeni glasnik SRS", br.
 39/80 od 13.9.1980. godine). U meñuvremenu je donet Pravilnik o sadržini I
načinu izrade tehničke dokumentacije za objekte visokogradnje("Službeni glasnik
SRS", br. 15/2008).

10. Pravilnik o sadržini projekta izvedenog objekta visokogradnje

izgrañenog, odnosno rekonstruisanog bez grañevinske dozvole ("Službeni
glasnik RS", br. 111/2003 od 13.11.2003. god.)

11. Pravilnik o sadržini i načinu izdavanja odobrenja za izgradnju i

sadržini prijave početka izvoñenja radova ("Službeni glasnik RS", br.
60/2003 od 10.6.2003. god.)

12. Pravilnik o sadržini i načinu vršenja tehničke kontrole glavnih projekata

("Službeni glasnik RS",br. 13/1998 od 15.04.1998. god.)

13. Pravilnik o sadržini i načinu izrade tehničke dokumentacije za objekte

visokogradnje (Sl. Glasnik Republike Srbije br. 15/2008 od 6.02.2008.)

14. Pravilnik o sadržini i načinu voñenja stručnog nadzora (Sl. Glasnik

Republike Srbije br. 7/2010 od 19.02.2010.)

15. Pravilnik o sadržini i načinu voñenja knjige inspekcije i grañevinskog

dnevnika (Službeni glasnik RS", br. 105/2003 od 28.10.2003. god.).

16. Pravilnik o sadržini i načinu vršenja tehničkog pregleda objekta i

izdavanju upotrebne dozvole ("Službeni glasnik RS", br. 111/2003 od
13.11.2003. god.)

17. Pravilnik o tehničkim normativima za projektovanje i izvoñenje

završnih radova u grañevinarstvu ("Službeni list SFRJ", br. 21/90 od
20.4.1990. god.)

18. Pravilnik o uslovima za bavljenje poslovima unapreñenja zaštite od

požara ("Službeni glasnik SRS", br. 26/85)

19. Podzakonska akta za područje standarda i sertifikata koje donosi

Republička agencija za telekomunikacije (RATEL) ( nalaze se na sajtu
Agencije www.ratel.rs)

20. Zakon o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS”, br.135/ 2004 i 36/2009)
 MERENJE I UPRAVLJANJE

Standardi u oblasti merenja i upravljanja

Radi donošenja standarda i preporuka za primenu u industrijskom kompleksu u svetu deluju

tehnički komiteti ISO TC184 – Sistemi za industrijsku automatizaciju i integraciju kao i IEC
TC65 - Merenje i upravljanje u industrijskim procesima koje prihvata i EN i naš SRPS.

Za oblast MERENJE I UPRAVLJANJE U INDUSTRISKIM PROCESIMA(INDUSTRIAL- PROCES

MEASUREMENT AND CONTROL)kod nas je KSN65. Pod CONTROL - upravljanje se
podrazumeva i regulacija i monitoring(nadzor) . Komisija za standarde KSN 65 odnosno IEC
TC 65 pokriva čitavu oblast od senzora (davača),izvršnih organa,ureñaja za generisanje
signala do aplikativnih Software-a kao i sve druge aktivnosti oko realizacije
projekata(tehnička dokumentacija,gradnja objekata i sl.)

Napomena : Novom organizacijom Instituta za standardizaciju KSN 65 vezana za IEC 65

odnosno sada KSN NO65.. sa podkomitetima sada je u okviru odeljenja B.3 Informacione
tehnologije i primenjena informatika

140 N065 Funkcijski blokovi — 9 9

141 N065A Merenje i upravljanje industrijskim procesima — 8 8

142 N065B Merenje u industrijskim procesima - Ureñaji — 2 2

143 N065CX Industrijske sabirnice — 85 85

144 N065D Upravljanje industrijskim procesima .

Važno je imati u vidu da će ubuduće skoro svi biti označavani sa SRPS EN..
ali ostaju isti brojevi kao kod IEC....ISO... ,IEC/ISO...

Važniji standardi ,propisi i preporuke kod projekata Merenja i upravljanja:

1. Automatsko upravljanje. Termini i definicije (JUS N.AO.351/83),(JUS-nacrt)IEC

60500-351.

2. Grafički simboli za funkcionalno označavanje merenja i upravljanja u

industrijskim procesima. Osnovni principi (JUS M.AO.100/79), odnosno ISO 3511
(za ostale delove-4 dela) sada je izašao( JUS) ISO 14617-6.

3. Šeme procesnih postrojenja JUS M.E4.021/98

4. Izrada funkcionalnih šema za sisteme upravljanja – GRAFCET za sekvencijalno

upravljanje (JUS IEC 60848)

5. Grafički simboli u šemama za logičke binarne funkcije (JUS IEC 60617-12) i

analogne funkcije (JUS IEC 60617-13)
 6. Priprema dokumentacije koja se koristi u elektrotehnici JUS IEC 61082 (6
dela) sa svim važećim JUS/IEC/ISO pratećim standardima citiranim u ovom
standardu

7. Industrijski sistemi instalacije, oprema i industrijski proizvodi – označavanje

JUS IEC 61346 .ObjedinjujeJUS N.A3.750(IEC750),ISO3511 i ISO DIS 1219-2
SRPS EN61346

8. Dokumentacija softverskog upravljanja sistemima i pouzdanost (JUS IEC

61506)

9. Programabilni kontroleri (JUS IEC 61131) - Sada [SRPS EN 61131)

10. Analogni signali jednosmerne struje i pneumatski signali za sisteme

upravljanja procesima. Definicije i vrednosti (JUS L.N4.010/85, JUS N4.011/74 -
Sada - SRPS EN 60382)

11. Instalation design of instrumentation and measurement and control

systems in the proces industries IEC 61912-draft (BS 6739) - praktično
,,gradnja objekata"(Sada SRPS EN 62381 i SRPS EN 62382)

12. Designation for signals and connections (IEC 61175)-označavanje signala i

spojeva JUS IEC 61175

13. Pretvarači (transmiteri) JUS IEC 60770 - Sada SRPS EN60770

14. JUS IEC 60534 Regulacioni ventili za industriske procese -SRPS EN 60534

15. JUS IEC 60584 Termoparovi

16. Radni uslovi za opremu merenja i upravljanja u industrijskim procesima

(JUS L.N4.202/1)

Trebalo bi svakako napomenuti preporuke za standarde koje su neki još uvek u pripremi,
“draftovima” a to su:

- (JUS) IEC-61508 - Functional safety

- (JUS) IEC-61355 - Klasifikacija i označavanje dokumentacije za industriska
postrojenja, sistema i opremu
- (JUS) IEC 61069 - Vrednovanje svojstva sistema u zilju ocenjivanja-SRPS EN61069
- (JUS) IEC-61804 - zahtevima korisnika (projektni zadatak) u vidu funkcionalnih
blokova
- (JUS) IEC 60546 - Controllers with analogue signals for use in industrial-process
control systems
- (JUS) IEC-62023 - struktura dokuemntacije
- (JUS) IEC 60668 - Dimensions of panel areas and cout-auts for panel and rack- ‚
mounted
 - (JUS) IEC 61158 - Fieldbus standard for use in industrial control systems.-SRPS
EN61158
- (JUS) IEC 61 954 - Proces data highway for distributed process contrl systems

Važniji propisi iz el. instalacija

1. Električne instalacije niskog napona. Zaštita od električnog udara (JUS

N.B2.741/89) ) Sada SRPS IEC 60 364 .......

2. Električne instalacije u zgradama. Opšte karakteristike i klasifikacija (JUS

N.B2.730/84) Izbor i postavljanje električne opreme u zavisnosti od spoljnih uticaja
(JUS N.B2.751/88) Uzemljenje i zaštitni provodnici (JUS N.B2.754/88) Sada SRPS
IEC 60 364 .......

3. Pravilnik o tehničkim normativima za električne instalacije niskog napona

(“Sl.list SFRJ“ br. 53/88, 54/88 i SRJ br. 28/95)

4. Pravilnik o jugoslovenskim standardima za protiveksplozivnu zaštitu

(“Sl.list SFRJ“ br. 18/81; 62/91 I 10/92) i njemu pripadajući standardi koje izradjuje
Komisija KSN 31, i to: JUS N.S8.001/90; JUS N.S8.003/81, JUS N.S8.006/87; (sada
JUS/IEC 79-10); JUS N.S8.008/82; JUS N.010/87; JUS N.S8.011/91; JUS N.S8.090
(JUS/IEC 79-14); JUS N.S8.101; JUS N.S8.201/87; JUS N.S8.301 (sada JUS/IEC 79-
11); JUS N.S8.859/82 - Sada SRPS EN60079 -......

5. Uredjaji i sistemi za daljinsko upravljanje JUS/IEC 60870 (6 delova). Sada

- SRPS EN60870

6. Automatizacija vezana za zgradarstvo

(International Standard IEC 60730-1 has been prepared by IEC technical committee
72: )
7. Komunikacione mreze i sistemi za automatizaciju energetskih objekata
SRPS EN61850

8. Automatizacija i kontrolni sistemi u zgradama BACS-SRPS EN ISO 16484,

SRPS EN15232

RAČUNARSKA TEHNIKA I INFORMATIKA I PRENOS PODATAKA

1. IEEE 802 serija preporuka ( http://www.ieee.org/ )

2. IETF RFC-ovi ( http://www.ietf.org/ )
3. ITU-T preporuke ( http://www.itu.int/ )
4. ISO/IEC 11801 ( http://www.iso.org/ )
5. EN 50173, EN 50174 ( http://www.cenelec.org/ )
6. Pravilnik o tehničkim normativima za električne instalacije niskog napona
(Sl. list SFRJ br. 53/88, 54/88 i Sl. list SRJ br. 28/95)
7. Pravilnik o tehničkim normativima za laserske ureñaje i sisteme
(Sl. list SFRJ br. 72/87 od 6.11.1987.)
8. Pravilnik o tehničkim normativima za stabilne instalacije za dojavu požara
(Sl. list SRJ br. 87/93 od 30.12.1993.)
9. Ostali meñunarodni standardi ISO/IEC, CENELEC, ETSI, ANSI/TIA/EIA,
IEEE i domaći standardi (SRPS) relevantni za projekat koji je kandidat
izradio

TELEKOMUNIKACIONE I SIGNALNE INSTALACIJE

1. Pravilnik o tehničkim normativima za električne instalacije niskog napona

("Službeni list SFRJ", br. 53/88, 54/88 i "Službeni list SRJ" 28/95).
članovi: 11, 16, 22 - 50, 89, 90, 128 - 141, 189 - 193

2. Pravilnik o tehničkim normativima za izgradnju nadzemnih

elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1 kV do 400 kV ("Službeni
list SFRJ", br. 65/88 i 18/92).
članovi: 150, 151, 161 -177

3. Pravilnik o tehničkim normativima za izgradnju niskonaponskih nadzemnih

vodova ("Službeni list SFRJ", br. 6/92).
članovi: 29, 37, 38

4. Pravilnik o tehničkim normativima za elektroenergetska postrojenja

nazivnog napona iznad 1.000 V (Sl.list SFRJ 4/74, izmene i dopune Sl.list SFRJ
13/78, Sl.list SRJ 61/95) .
članovi: 17, 236

5. Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu niskonaponskih mreža i

pripadajućih transformatorskih stanica ("Službeni list SFRJ", br. 13/78 i 37/95).
član: 3 (tačke 1-10),

6. Pravilnik o tehničkim normativima za projektovanje i izvoñenje el.

postrojenja u prostorijama u kojim se radi sa eksplozivima (Sl.list SFRJ
17/74)
članovi: 9, 60, 77 (dodatak 1),

7. Pravilnik o tehničkim normativima za postavljanje nadzemnih

elektroenergetskih vodova i telekomunikacionih kablovskih vodova
("Službeni list SFRJ", br. 35/86).

8. Odluka o uslovima i tehničkim normativima za projektovanje stambenih

zgrada i stanova ("Službeni list grada Beograda", br. 32/IV/83 i dopuna Sl.list
grada Beograda 5/88)

9. Grañenje i održavanje mesnih kablovskih mreža- LN-IV (Izdanje ZJPTT 1992)

10. Upustvo za izradu telefonskih instalacija i uvoda (Izdanje ZJPTT, PTT vesnik
1/75)

11. Upustvo za projektovanje i izgradnju i održavanje uzemljenja PTT

postrojenja (Izdanje ZJPTT ),
12. Pravilnik o tehničkim normativima za kablovske distribucione sisteme i
zajedničke antenske sisteme ( Sl. list SFRJ, br. 66/87)

13. Pravilnik o tehničkim merama za izgradnju, postavljanje i održavanje

antenskih sistema (Sl. list SFRJ, br. 1/69)

14. Pravilnik o tehničkim normativima za stabilne instalacije za dojavu požara

("Službeni list SRJ", br. 87/93).
članovi: 1 - 76

15. Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu visokih objekata od požara

("Službeni list SFRJ", br. 7/84 od 3.2.1984. god.)

16. Pravilnik o tehničkim normativima za stabilne instalacije za detekciju

eksplozivnih gasova i para ("Službeni list SRJ", br. 24/93 od 7.5.1993. god.).
članovi: 1 - 7

17. Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu elektroenergetskih

postrojenja i ureñaja od požara ("Službeni list SFRJ", br. 74/90).
članovi: 30, 31, 37 -46

18. Pravilnik o tehničkim normativima za stabilne ureñaje za gašenje požara

ugljen-dioksidom ("Službeni list SFRJ", br. 44/83 i 31/89).
članovi: 34, 35, 37-41

19. Pravilnik o tehničkim normativima za ureñaje za automatsko zatvaranje

vrata ili klapni otpornih prema požaru ("Službeni list SFRJ", br. 35/80 od
20.6.1980).

20. Pravilnik o tehničkim zahtevima za zaštitu garaža za putničke automobile

od požara i eksplozija ( "Službeni list SCG", br. 31/2005 od 29.7.2005. god.).

21. Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu skladišta od požara i

eksplozija ("Službeni list SFRJ", br. 24/87 od 3.4.1987. god.)

22. Pravilnik o tehničkim normativima za projektovanje, grañenje, pogon i

održavanje gasnih kotlarnica ("Službeni list SFRJ", br. 10/90 i 52/90).

23. Meñunarodni standardi ISO/IEC, CENELEC, ETSI, ANSI/TIA/EIA, IEEE

(IEEE 802 serija preporuka, ISO/IEC 11801 Iitd)

SRPS standardi

1. SRPS N.A3.002. Simboli elemenata

Simboli namene i drugi simboli

2. SRPS N.A5.070/1982. Stepen zaštite el. opreme ostvaren pomoću

zaštitnih kućišta.
Klasifikacija označavanja i tipska ispitivanja

3. SRPS N.B2.730/1984 El.instalacije u zgradama

 Opšte karakteristike i klasifikacije
član: 1, 4 (4.1, 4.2), 9 (9.1).

4. SRPS N.B2.741/1989 El.instalacije niskog napona

Zaštita od električnog udara

5. SRPS N.B2.751/1986. El.instalacije u zgradama

Izbor i postavljanje el.opreme u zavisnosti od spoljašnih uticaja

6. SRPS N.B2.754/1986 El.instalacije u zgradama

Uzemljenja i zaštitni provodnici

7. SRPS N.B2.777/1988. El.instalacije niskog napona,

Zahtevi za uzemljenje instalacija za uredjaje za obradu podataka. Posebni tehnički
zahtevi.

8. SRPS N.S6.200/1985. Elementi sistema za automatsko otkrivanje požara

Opšti pojmovi i definicija

9. SRPS N.S8.003/1981. Protiveksplozijska zaštita

Klasifikacija eksplozivnih gasova i para

10. SRPS N.S8.006/1987. Protiveksplozijska zaštita

Zone opasnosti prostora ugroženih eksplozivima

11. SRPS N.S8.007/1991. Protiveksplozijska zaštita

Zone opasnosti prostora ugroženih eksplozivnim smešama gasova i para

12. SRPS N.S8.010/1987 Protiveksplozijska zaštita

Električni uredjaji u prostorima ugroženim eksplozivima

13. SRPS N.S8.011/1991. Protiveksplozijska zaštita:

Opšti zahtevi za konstrukciju protiveksplozijski zaštićenih el. uredjaja namenjenih za
upotrebu u prostorima ugroženim od eksplozivne atmosfere

14. SRPS N.S8.090/1982. Protiveksplozijska zaštita

Zahtevi za el. instalacije i uredjaje u prostorima ugroženim od eksplozivne atmosfere
(izuzev rudnika)

15. SRPS U.J1.220/1981 Zaštita od požara

Simboli za tehničke šeme

RADIOKOMUNIKACIJE

1. RADIO-DIFUZNA SLUŽBA
 1.1 Plan raspodele frekvencija/lokacija za terestričke analogne FM i TV
radio-difuzne stanice za teritoriju Republike Srbije (“Službeni glasnik
RS“, br. 74/07, 27/08 i 2/10);

1.2. Pravilnik o radio-stanicama koje se mogu postavljati u gradovima i

naseljenim mestima gradskog karaktera (“Službeni list SFRJ“, broj
9/83);

1.3. Pravilnik o slobodnim pravcima za ulaz i izlaz radio-relejnih veza

(radio-koridori) u gradovima i naseljima gradskog karaktera
(“Službeni list SFRJ“, broj 72/90);

1.4. Pravilnik o tehničkim i eksploatacionim uslovima pod kojima se

mogu koristiti radio-difuzne stanice za emisije crno-bele televizije i
televizije u boji (“Službeni list SFRJ“, broj 8/78);

1.5. Pravilnik o tehničko-ekploatacionim uslovima radio-difuznih stanica za

frekvencijski modulisane emisije (“Službeni list SFRJ“, broj 57/75);

1.6. Preporuka Biroa za radio-komunikacije Meñunarodne unije za telekomunikacije

ITU-R P.1546-4 – Metoda za predikciju tačka-oblast za terestičke službe u
frekvencijskom opsegu 30 MHz do 3000 MHz;

1.7. Preporuka Biroa za radio-komunikacije Meñunarodne unije za telekomunikacije

ITU-R P.526-11 – Propagacija difrakcijom;

1.8. Preporuka Biroa za radio-komunikacije Meñunarodne unije za telekomunikacije

ITU-R BT.417-5 – Minimalna jačina polja u planiranju analogne terestričke
televizijske službe za koju se zahteva zaštita ;

1.9. Preporuka Biroa za radio-komunikacije Meñunarodne unije za telekomunikacije

ITU-R BS.412-9 – Standardi planiranja za terestričku FM zvučnu radio-
difuziju u VHF opsegu;

1.10. Preporuka Biroa za radio-komunikacije Meñunarodne unije za telekomunikacije

ITU-R BT.1368-8 – Kriterijumi planiranja za digitalnu terestričku televizijsku
službu u VHF/UHF opsezima;

1.11. Preporuka Biroa za radio-komunikacije Meñunarodne unije za telekomunikacije

ITU-R BS.1660-3 – Tehničke osnove za planiranje digitalne terestričke
zvučne radio-difuzije u VHF opsegu.

2. MOBILNA SLUŽBA:

2.1. Plan raspodele radio frekvencija za GSM/DCS 1800 radio sistem

(“Službeni glasnik RS“, broj 17/08);

2.2. Plan raspodele radio frekvencija za UMTS/IMT-2000 radio-sistem.

(“Službeni glasnik RS“, broj 17/08);
 2.3. Plan raspodele frekvencija za radio-sisteme u frekvencijskom
opsegu 410-420/420-430 MHz (“Službeni glasnik RS“, broj 8/09);

2.4. Pojedinačni planovi raspodele frekvencija po službama (zdravstvo,

vatrogasci, elektroprivreda, elektrodistribucija, protivgradna odbrana itd);

2.5. Pravilnik o radio-stanicama koje se mogu postavljati u gradovima i

naseljenim mestima gradskog karaktera (“Službeni list SFRJ“, broj
9/83);

2.6. Pravilnik o slobodnim pravcima za ulaz i izlaz radio-relejnih veza

(radio-koridori) u gradovima i naseljima gradskog karaktera
(„Službeni list SFRJ“, broj 72/90);

2.7. Preporuka Biroa za radio-komunikacije Meñunarodne unije za

telekomunikacije ITU-R P.1546-4: Metoda za predikciju tačka-oblast za
terestičke službe u frekvencijskom opsegu 30 MHz do 3000 MHz;

2.8. Preporuka Biroa za radio-komunikacije Meñunarodne unije za

telekomunikacije ITU-R P.526-11: Propagacija difrakcijom;

2.9. Pravilnik o tehničkim i eksploatacionim uslovima pod kojima se mogu koristiti

radio-stanice za frekvencijski ili fazno modulisane radio-telefonske emisije
(“Službeni list SFRJ“, br. 28/81, 42/82 i 64/86).

3. FIKSNA SLUŽBA

3.1. Pravilnik o radio-stanicama koje se mogu postavljati u gradovima i

naseljenim mestima gradskog karaktera („Službeni list SFRJ“, broj
9/83);

3.2. Pravilnik o slobodnim pravcima za ulaz i izlaz radio-relejnih veza

(radio-koridori) u gradovima i naseljima gradskog karaktera
(„Službeni list SFRJ“, broj 72/90);

3.3. Preporuka Biroa za radio-komunikacije Meñunarodne unije za

telekomunikacije ITU-R P.530-13: Podaci o propagaciji i metode predikcije
zahtevani za projektovanje terestričkih sistema sa optičkom vidljivošću;

3.4. Preporuka Biroa za radio-komunikacije Meñunarodne unije za

telekomunikacije ITU-R P.676-8: Slabljenje usled atmosferskih gasova;

3.5. Preporuka Biroa za radio-komunikacije Meñunarodne unije za

telekomunikacije ITU-R P.838-3 : Specifični model slabljenja za kišu
korišćen u metodama propagacije;

3.6. Preporuka Biroa za radio-komunikacije Meñunarodne unije za

telekomunikacije ITU-R P.525-2: Proračun slabljenja u slobodnom
prostoru;
 3.7. Preporuka Biroa za radio-komunikacije Meñunarodne unije za
telekomunikacije ITU-R F.1668-1: Norme kvaliteta za digitalne fiksne
bežične veze utvrñene za 27500 km hipotetičku referentnu putanju i veze;

3.8. Preporuka Biroa za radio-komunikacije Meñunarodne unije za

telekomunikacije ITU-R F.1703: Norme raspoloživosti za digitalne fiksne
bežične veze utvrñene za 27500 km hipotetičku referentnu putanju i veze;

3.9. Uputstvo o projektovanju digitalnih radio-relejnih ureñaja („PTT vesnik“, broj

16/87).

4. SATELITSKA SLUŽBA

4.1. Preporuka Biroa za radio-komunikacije Meñunarodne unije za

telekomunikacije ITU-R S.521-4: Hipotetička referentna digitalna veza za
sisteme koji koriste digitalni prenos u fiksnoj-satelitskoj službi;

4.2. Preporuka Biroa za radio-komunikacije Meñunarodne unije za

telekomunikacije ITU-R S.524-9: Najveći dozvoljeni nivoi gustine e.i.r.p.
zemaljskih stanica u mrežama u geostacionarnoj-satelitskoj orbiti fiksne-
satelitske službe kojima se vrši prenos u frekvencijskim opsezima 6 GHz, 13
GHz, 14 GHz i 30 GHz;

4.3. Preporuka Biroa za radio-komunikacije Meñunarodne unije za

telekomunikacije ITU-R S.579-6: Norme raspoloživosti za hipotetička
referentna kola i hipotetičku referentnu digitalnu vezu kada se koristi za
telefoniju sa impulsnom kodnom modulacijom ili kao deo integrisanih
digitalnih mreža hipotetičke referentne veze, za fiksnu-satelitsku službu u
opsegu ispod 15 GHz;

4.4. Preporuka Biroa za radio-komunikacije Meñunarodne unije za

telekomunikacije ITU-R S.614-4: Kvalitet hipotetičke referentne digitalne
veze u fiksnoj-satelitskoj službi u opsegu ispod 15 GHz kada je deo
meñunarodne veze u integrisanoj digitalnoj mreži;

4.5. Preporuka Biroa za radio-komunikacije Meñunarodne unije za

telekomunikacije ITU-R S.1062-4: Kvalitet za satelitsku hipotetičku
referentnu digitalnu vezu koja radi u opsegu ispod 15 GHz;

4.6. Preporuka Biroa za radio-komunikacije Meñunarodne unije za

telekomunikacije ITU-R P.618-9: Podaci za prostiranje i metode predviñanja
za projektovanje telekomunikacionih sistema Zemlja-svemir;

4.7. Preporukama Biroa za radio-komunikacije Meñunarodne unije za

telekomunikacije za VSAT: ITU-R S.725, ITU-R S.726-1, ITU-R S.727-2.
 KABLOVSKI DISTRIBUTIVNI SISTEMI, TV SISTEMI I VIDEO TEHNIKA

ZAKONI, PRAVILNICI, PROPISI

1. Zakon o radiodifuziji (Sl. glasnik RS, br. 42/2002, 97/2004, 76/2005, 79/ 2005 - dr. zakon, 62/2006, 85/2006,
86/2006 - ispr. i 41/2009)
2. Tehnički uslovi za kablovske distribucione mreže, sisteme i sredstva (RATEL, Akademska misao,
23.03.2010)
3. Uputstvo o izradi tehničke dokumentacije za kablovske distribucione sisteme, RATEL, april 2009.
4. Pravilnik o tehničkim normativima za kablovske distribucione sisteme i zajedničke antenske sisteme (Sl. list
SFRJ, br. 66/87)
5. Pravilnik o tehničkim merama za izgradnju, postavljanje i održavanje antenskih sistema (Sl. list SFRJ, br.
1/69)
6. Pravilnik o tehničkim normativima za električne instalacije niskog napona (Sl. list SRFJ, br. 53/88; 54/88. i
SRJ br. 28/95)
7. Pravilnik o tehničkim normativima za izgradnju niskonaponskih nadzemnih vodova (Sl. list SFRJ, br. 6/92)
8. Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu niskonamenskih mreža i pripadajućih transformatorskih stanica
(Sl. list SFRJ, br. 13/78, 37/95)
9. Pravilnik o tehničkim normativima za postavljanje nadzemnih elektroenergetskih vodova i
telekomunikacionih kablovskih vodova (Sl. list SFRJ, br. 35/86)
10. Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu objekata od atmosferskog pražnjenja (Sl. list SRJ, br. 11/96)
11. Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu od statičkog elektriciteta (Sl. list SFRJ, br. 62/73)
12. Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu visokih objekata od požara (Sl. list SFRJ, br. 7/84)
13. Pravilnik o tehničkim normatiima za projektovanje i izvođenje el. postrojenja u prostorijama u kojima se
radi sa eksplozivima (Sl. list SFRJ, br. 17/74)
14. Pravilnik o tehničkim normativima za stabilne instalacije za detekciju eksplozivnih gasova i para (Sl. list SRJ,
br. 24/93)
15. Pravilnik o uslovima i normativima za projektovanje stambenih zgrada i stanova (Sl.glasnik RS br. 58/2012)
16. Zbirka propisa iz oblasti linija i mreža, knjiga LN-IV, Telekomunikacione mreže sa optičkim kablovima,
ZJPTT, 1998.
17. Zbirka propisa iz oblasti TT linija i mreža, knjiga LN-V, Uputstvo za izradu telefonskih instalacija i uvoda,
ZJPTT, 1977.
18. Zbirka propisa iz oblasti TT linija i mreža, knjiga LN-VIII, Telekomunikacioni kablovi, gajtani i
provodnici, ZJPTT, izd. 1977. i 1981.
19. Zbirka propisa iz oblasti TT linija i mreža, knjiga LN-IX, gl. F.1.2 (ili PTT vesnik, 16/79), Tehnički uslovi za
razvodne i uvodne ormane, ZJPTT
20. Zaštita telekomunikacionih vodova od neposrednog ili posrednog dodira sa elektroenergetskim vodovima,
ZJPTT, 1976.

STANDARDI

1 SRPS N.A3.002:1986 Grafički simboli za primenu u električnim šemama - Simboli elemenata, simboli
namene i drugi simboli opšte primene
2 SRPS IEC 60364-5-54:2008 Električne instalacije u zgradama - Deo 5-54: Izbor i postavljanje električne
opreme - Uzemljenje, zaštitni provodnici i zaštitni provodnici za izjednačenje potencijala
3 SRPS IEC 60364-5-51:2012lektrične instalacije u zgradama - Deo 5-51: Izbor i postavljanje električne
opreme - Opšta pravila
4 SRPS IEC 60364-5-52:2008 Električne instalacije u zgradama - Deo 5-52: Izbor i postavljanje električne
opreme - Električni razvod
5 SRPS IEC 60364-7-701:2008 Električne instalacije niskog napona - Deo 7-701: Zahtevi za specijalne
instalacije ili lokacije - Lokacije koje sadrže kadu ili tuš
6 IEC 617-2:1983 Grafički simboli za primenu u električnim šemama - Simboli elemenata, simboli namene i
 drugi simboli opšte primene
7 SRPS EN 60529:2011Stepeni zaštite električne opreme ostvareni pomoću zaštitnih kućišta (IP kôd)
8 SRPS HD 193 S2:2011 Opsezi napona za električne instalacije u zgradama
9 SRPS N.B2.741:1986 Električne instalacije niskog napona - Zahtevi za bezbednost - Zaštita od elektricnog
udara
10 SRPS N.B2.743:1995 Električne instalacije niskog napona - Zahtevi za bezbednost - Zaštita od prekomernih
struja
11 SRPS N.B2.754:1989 Električne instalacije u zgradama - Uzemljenje i zaštitni provodnici
12 SRPS N.B2.777:1988 Električne instalacije niskog napona. Zahtevi za uzemljenje instalacije za uredjaje za
obradu podataka. Posebni tehnički zahtevi
13 SRPS N.C0.006:1984 Elektroenergetika - Označavanje izolovanih provodnika i kablova
14 SRPS EN 62305-1:2011 Zaštita od atmosferskog pražnjenja - Deo 1: Opšti principi
15 SRPS N.B4.803:1996 Gromobranske instalacije - Određivanje nivoa zaštite - Utvrđivanje prosecnog broja
dana sa grmljavinom - Izokeraunička karta SR Jugoslavije
16 SRPS EN 60079-10-1:2011 Eksplozivne atmosfere - Deo 10-1: Klasifikacija ugroženih prostora -
Eksplozivne gasovite atmosfere
17 SRPS EN 60079-10-2:2011 Eksplozivne atmosfere - Deo 10-2: Klasifikacija ugroženih prostora -
Zapaljivost atmosfere izazvana prašinom
18 SRPS EN 60079-14:2010 Eksplozivne atmosfere - Deo 14: Projektovanje, izbor i postavljanje električnih
instalacija
19 SRPS EN 60079-20-1:2011 Eksplozivne atmosfere - Deo 20-1: Klasifikacija materijalnih karakteristika
gasova i para - Metode ispitivanja i podaci
20 SRPS N.S8.006:1987 Protiveksplozijska zaštita - Zone opasnosti prostora ugroženih eksplozivima
21 SRPS N.S8.010:1987 Protiveksplozijska zaštita - Električni uređaji u prostorima ugroženim eksplozivima
22 SRPS N.S8.011:1991 Protiveksplozijska zaštita - Opšti zahtevi za konstrukciju protiveksplozijski zaštićenih
električnih uređaja namenjenih za upotrebu u prostorima ugroženim od eksplozivne atmosfere
TELEFONSKE KOMUNIKACIJE

Literatura za klasične komutacione sisteme( bez sof-svičeva, IMS, MSAN, DSLAM, IP,
IPMPLS....):

1. Stanislav Matić- Principi komutacije u telekomunikacijama (Beograd, 1993. )

2. Žarko Markov- Signalizacija u telekomunikacionim mrežama (Beograd,
2001.)
3. Žarko Markov- Savremena telefonska tehnika (Beograd, 2005.)
4. Propisi RATEL-a iz oblasti komutacionih sistema
5. Zakon o elektronskim komunikacijama (Beograd, 2010.)
6. Opšti opisi komutacionih sistema E-10, EWSD (dokumentacija proizvoñača )
7. Preporuke ITU-T za telekomunikacione mreže ( Q serija).
 MESNE I MEĐUMESNE MREŽE I KABLOVSKI SISTEMI PRENOSA
Transportne i pristupne mreže:
1. Sistemi prenosa
1.1. Generalni plan telefonske mreže ( publikacija ZJPTT, 1999)

1.2. Pravilnik o označavanju i evidenciji telefonskih, radiofonskih i

televizijskih kola, grupa digitalnih blokova, linijskih sistema i
digitalnih puteva prenosa (Knjiga VF-V, ZJPTT, 1995)

1.3. Uputstvo o izradi tehničke dokumentacije mreže telefonskih sistema

prenosa (Knjiga VF-V, ZJPTT, 1995)

1.4. Zbirka propisa iz oblasti visokofrekventnih telefonskih sistema

(Knjiga VF-IV, Beograd, 1989, ZJPTT)

1.5. Uputstvo o projektovanju analognih, digitalnih, multipleksnih i

linijskih telefonskih sistema (PTT vesnik, br. 26/1983)

1.6. Pravilnik o održavanju telefonskih visokofrekventnih sistema (Knjiga

VF-I, ZJPTT, Beograd, 1976)

1.7. Tehnički uslovi za prostorije u kojima se postavljaju VF ureñaji

(ZJPTT, PTT vesnik, br. 17/1984); treba ih znati u celini

1.8. Tehnički uslovi za višekanalne ADPCM ureñaje za primenu u

pretplatničkoj telefonskoj mreži (ZJPTT, PTT vesnik, br. 22/95. i 22/96)

1.9. Tehnički uslovi za desetokanalne i jedanaestokanalne IKM ureñaje

za primenu u pretplatničkoj telekomunikacionoj mreži ( ZJPTT, PTT
vesnik, br. 7/1998)

1.10. Pravilnik o kontroli kvaliteta višekanalnih digitalnih sistema prenosa

za primenu u pristupnoj telekomunikacionoj mreži (ZJPTT, PTT vesnik,
br. 16/2000)

1.11. Meñunarodne preporuke i standardi u skladu sa preporukama

Generalnog plana telefonske mreže i opšta uputstva ZJPTT, a pre
svega preporuke ETSI i ITU koje se odnose na predmet projekta.

1.12. Propisi RATEL iz oblasti sistema prenosa i ureñaja za

napajanje(nalaze se na sajtu Agencije www.ratel.org.yu)

2. Kablovski spojni putevi i pristupne mreže

2.1. Generalni plan telefonske mreže (izdanje ZJPTT, 1999 i ‘’PTT Vesnik’’ br.
8,9/05)

2.2. Uputstvo o izradi tehničke dokumentacije mreže telefonskih sistema

prenosa (Knjiga VF-V, ZJPTT, 1995)

2.3. Zbirka propisa iz oblasti linija i mreža, LN-IV (Grañenje i održavanje

mesnih kablovskih mreža, ZJPTT, 1992)
 2.4. Zbirka propisa iz oblasti linija i mreža, LN-VII (Telekomunikacione
mreže sa optičkim Kablovima, ZJPTT, 1998) i izmene i dopune PTT vesnik7-8
2004

2.5. Dopuna zbirki propisa iz oblasti linija i mreža (Knjiga I, dopiuna zbirki I-
VIII, ZJPTT, 1997)
2.6. Dopuna zbirki propisa iz oblasti linija i mreža (Knjiga II, dopuna zbirki
IX, ZJPTT, 1997)

2.7. Uputstvo za primenu NF simetričnih kablova sa termoplastičnom

izolacijom i omotačem u telefonskim pretplatničkim mrežama,
ZJPTT, 1996.i dopuna

2.8. Uputstvo o planiranju i projektovanju mesnih telefonskih mreža,

ZJPTT, 1979.

2.9. Proračun uticaja železničke pruge i dalekovoda u pogledu zaštite od

opasnosti,
i. JUS.N.CO.101 (Službeni list SFRJ, br. 68/88)

2.10. Proračun uticaja železničke pruge i dalekovoda u pogledu zaštite od

smetnji,
i. JUS.N.CO.102

2.11. JUS N.C0.103/1988 (Sl. SFRJ br. 59/88). Zaštita telekomunikacionih

postrojenja od uticaja postrojenja i vodova Elektrovuče, Zaštita od opasnosti

2.12. JUS N.C0.104/1988 (Sl. SFRJ br. 49/88). Zaštita telekomunikacionih

postrojenja od elektroenergetskih postrojenja; Uvoñenje telekomunikacionih
vodova u elektroenergetska postrojenja

2.13. Propisi RATEL iz oblasti telekomunikacionih kablovskih mreža (nalaze

se na sajtu Agencije www.ratel.rs )

2.14. ITU-T preporuke koje se odnose na ovu oblast

MOBILNA TELEFONIJA

1. Zakon o elektronskim komunikacijama (“Službeni glasnik RS”, br.44/10)

2. Zakon o elektronskim komunikacijama ("Službeni glasnik RS", br. 44 od

30. 06. 2010.) i Radio-komunikacije (radio-mreže za fiksne i mobilne
službe; radio-difuzija u ST, UKT i TV opsezima) (“Službeni glasnik RS”,
br.44/03; 36/06)

3. Zakon o planiranju i izgradnji (“Službeni glasnik RS”, br.72/09).

4. Zakon o bezbednosti i zdravlju na radu („Službeni glasnik RS”, br.101/05)

5. Zakon o zaštiti od požara („Službeni glasnik RS”, br.37/88; 53/93; 67/93 48/94)

6. Zakon o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS”, br.135/04)

7. Plan namene radio-frekvencijskih opsega (“Službeni glasnik RS”, br.112/04;

86/08)
8. Plan raspodele radio frekvencija za GSM/DCS 1800 radio sistem
(“Službeni glasnik RS”, br.17/08)

9. Plan raspodele radio frekvencija za UMTS/IMT-2000 radio sistem

(“Službeni glasnik RS”, br.17/08)

10. Pravilnik o postupku izdavanja dozvole za radio-stanicu i podacima i

dokumentaciji koji se podnose uz zahtev (“Službeni glasnik RS”, br.100/05)

11. Pravilnik o obrascima dozvola za radio-stanice (“Službeni glasnik RS”,

br.111/08)

12. Pravilnik o visini troškova izdavanja dozvola za radio-stanice (“Službeni

glasnik RS”, br.4/10)

13. Pravilnik o visini naknade za korišćenje radio-frekvencija (“Službeni

glasnik RS”, br.4/10)

14. Pravilnik o postupku tehničkog pregleda u oblasti telekomunikacija

(“Službeni glasnik RS”, br.34/06)

15. Pravilnik o formi i sadržini obrasca izveštaja o tehničkom pregledu

radio-stanice i TKMSS (“Službeni glasnik RS”, br.34/06)

16. Pravilnik o kontroli usklañenosti telekomunikacionih mreža, sistema i

sredstava sa propisanim standardima (“Službeni glasnik RS”, br.29/06)

17. Pravilnik o izdavanju tehničkih dozvola-sertifikata (“Službeni glasnik RS”,

br.34/06)

18. Pravilnik o visini troškova izdavanja tehničkih dozvola-sertifikata i

tehničkog pregleda radio-stanice i TKMSS (“Službeni glasnik RS”, br. 41/06)

19. Pravilnik o radio–stanicama koje se mogu postavljati u gradovima i

naseljima gradskog karaktera (“Službeni glasnik RS”, br.10/84)

20. Pravilnik o tehničkim merama za izgradnju, postavljanje i održavanje

antenskih postrojenja („Službeni list SFRJ”, br.13/68)
21. Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu elektroenergetskih
postrojenja od prenapona („Službeni list SFRJ”, br.44/76)

22. Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu objekata od atmosferskog

pražnjenja („Službeni list SRJ”, br.11/96)

23. Pravilnik o tehničkim merama i uslovima za izvoñenje

elektroenergetskih instalacija u zgradama („Službeni glasnik RS”, br.10/84)

24. Pravilnik o opštim merama i normativima zaštite na radu sa oruñima za

rad i ureñajima („Službeni glasnik RS”, br.10/84)

25. Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu od statičkog elektriciteta

(„Službeni list SFRJ”, br.62/73)

26. Pravilnik o tehničkim normativima za pogon i održavanje

elektroenergetskih postrojenja i vodova („Službeni list SRJ”, br.41/93)

27. Pravilnik o tehničkim normativima za električne instalacije niskog

napona („Službeni list SFRJ”, br. 53/88; 54/88 i „Službeni list SRJ”, br.28/95)

28. Pravilnik o opštim merama i normativima zaštite na radu od buke u

radnim prostorijama („Službeni list SFRJ”, br.29/71)

29. Uputstvo za projektovanje elektroenergetskih postrojenja za napajanje

TT ureñaja („PTT vesnik”, br.27/85)

30. Uputstvo za projektovanje, izgradnju i održavanje uzemljenja PTT

objekata i postrojenja („PTT vesnik”, br.27/85)

31. Odluka o visini godišnje nalnade za korišćenje dodeljenih brojeva i

adresa iz plana numeracije (“Službeni glasnik RS”, br.16/09; 23/09)

32. Pravilnik o opštim uslovima za interkonekciju javnih telekomunikacionih

mreža (“Službeni glasnik RS”, br.53/08)

33. Plan numeracije za telekomunikacione mreže (“Službeni glasnik RS”,

br.57/08; 77/08; 105/08; 107/08; 85/09)

34. Odluka o izmeni Plana numeracije Republike Srbije za

telekomunikacione mreže (“Službeni glasnik RS”, br.47/10; 43/10)

35. Pravilnik o upravljanju Planom numeracije za telekomunikacione mreže

(“Službeni glasnik RS”, br.87/07)
36. Pravilnik o meñunarodnom povezivanju (“Sužbeni glasnik RS”, br.94/08)

37. Pravilnik o prenosivosti broja u javnim mobilnim telekomunikacionim

mrežama (“Službeni glasnik RS”, br.5/10)

38. Pravilnik o utvrñivanju vrsta javnih telekomunikacionih usluga za koje

se izdaje licenca (“Sl.glasnik RS”, br.29/06)

39. Pravilnik o opštim uslovima za interkonekciju javnih telekomunikacionih

mreža (“Službeni glasnik RS”, br.53/08)

40. Uputstvo o tehničkom pregledu i kontroli baznih stanica mobilne

telefonije

41. Uputstvo za imaoce radio-stanica u vezi sa tehničkim pregledima

42. Uputstvo za popunjavanje obrazaca dozvola za radio-stanice

43. Uputstvo za podnošenje zahteva za dobijanje dozvola za radio-stanice

za strana pravna i fizička lica

44. Generalni plan javne telefonske mreže (ZJPTT, 1999)

45. Tehnički uslovi za analogne i digitalne telefonske centrale (TFK III, ZJPTT,
1991)

46. Preporuke meñunarodnih organizacija koje su relevantne za mreže

mobilnih telekomunikacija: ITU-T; ITU-R (www.itu.int); ETSI; IEC.