1

2
3
 Online Bilet
www.erturk.com.tr

Online Tur Rezervasyonu

www.erturktur.com.tr

Fotoğraflar / Photographs
Armağan DURUKAN
Nezihe ERTURK

Baskı & Cilt / Printing Volume

Metro Matbaacılık

Web & Rehber Tasarımı

Cömert AYBEY

Bu kitapçık Ertürk Turizm A.Ş. tarafından hazırlatılmış olup,

ücretsiz olarak dağıtılmaktadır.
Bu rehberin her türlü hakkı Ertürk Turizm A.Ş.’ye aittir.

4
 Chios
Sakız Adası
Cep Rehberi
www.cesmesakiz.com

5
 Önemli Telefon Numaraları

Erturk Lines 2327126768 İlk Yardım İstasyonu 2271044464

Acil Sağlık 2271041111 Sosyal Güvenlik Fonu(IKA) 2271071277
Taksi (Telsiz) 2271044000 Kalamoti İlk Yardım Kliniği 2271051455
Eczaneler 2271044000 Kallimasia İlk Yardım Kliniği 2271074201
Benzin İstasyonları 2271022079 Lagada İlk Yardım Kliniği 2271072277
Otobüs Terminallleri 2271044389 Pyrgi İlk Yardım Kliniği 2271072466
Turist Ofisi 2271044200 Pyrgi Sağlık Merkezi 2271043830
Valinin Ofisi 2271044383 Sakız Resim Galerisi 2271044246
Belediye Başkanı Ofisi 2271081544 Koraes Kütüphanesi 2271044239
Polis Merkezi 100 Arkeolojil Müzesi 2271026866
Polis Acil 2271081539 Bizans Müzesi 2271044139
Turist Polisi 2271081544 Denizcilik Müzesi 2271022819
Polis Kayıp & Bulundu 2271044421 Loustiniani Müzesi 2271023522
Kırsal Polis 2271092296 Alpha Bankası 2271028402
Vrontados Polis 199 Eurobank 2271044227
İtfaiye 2271044432 Bank of Greece 2271024361
Liman Yetkilisi 2271042230 Emporiki Bank 2271022425
Gümrük Yetkilisi 11888 Geniki Bank 2271023949
Telefon Rehber Servisi 2271024515 National Bank 2271025951
Olympic Havayolları 2271023998 Piraeus Bank 2271023406
Sakız Adası Havaalanı 2271044350 Ate Bank 2271081585
Posta Ofisi 2271044302
 İÇİNDEKİLER
Köşe Yazısı (A.Nedim Atilla) 12-14
Ertürk Lines Hakkında 16-17
Ertürk Lines 18-19
Konum & Yerleşim 21
Nasıl Ulaşılır 21
Adadaki Çalışma Saatleri 24
Hava ve İklim 25
Yunan Mutfağı 28-35
Sıkça Kullanılan Kelimeler 36-37
Ege’nin Ortak Dili 38
Sakız Adasının Kısa Tarihi 41-47
Sakız Adası Hakkında 48
Müzeler 50-53
Sakız Adasındaki Osmanlı İzleri 55-59
Sakız Ağacı (Mastic) 61-64
Sakız Adası Köyleri 66
• Armolia 66
• Pygri 68-69
• Olympi 71
• Mesta 74-79
• Lithi 80
• Anavatos 82
• Avgonyma 83
• Komi 84
• Langada 86
• Kambos Bölgesi 88-92
• Kardamyla 94-95
• Vrontados 96
• Volissos 97
• Emporios 98
• Nagos 99
• Oinousses Adası 100
• Psara Adası 102
Sakız Adası Mağaraları 104
Kaybolmamış Gelenekler 105-110
Plajlar 111-117
Sakız Adası Hakkında İzlenimler 120-122
Turlar 124
7
 MESTA
ARMOLI

PYRGI

Mavro Vo

Güney Sakız Adası

8
IA

olia

9
 kkk

Kuzey Sakız Adası

10
11
 Bir elmanın iki yarısı benzetmesi de yapı-
labilir Çeşme ile Sakız (Chios) için… Belki
de Mikis Theodorakis’in sözlerini söylemek
gerek: “Birbirine iki yağmur damlası kadar
benzeyen iki güzel millet…”

Ben size bu yazıda Sakız Mutfağını anlatayım:

Sakız Mutfağı, Yunanistan’ın başka yerine hiç benzemez, zaten di-

yelim Hodzca Lokantasına gittiniz, karşı kıyıdaki dostlarımızın kendi
yeme-içme kültürlerini anlatırken neden ‘Sakız Mutfağı’ diye ayırdık-
larına da hak verdik…

Kuzu ve tavşan eti ile yapılan yemeklere, kurabiyelere, tatlılara,

dondurmalara ‘eser’ miktarda konulan damla sakızı ada mutfağının
ayırt edici özelliğini oluşturuyor. Bir de sakızlı rakı ve sakızlı likörde…
Bizim ‘mastika’ diyerek üzerine türküler yaktığımız sakız, dünyada
sadece Sakız Adası’nın güneyi, Çeşme ve Alaçatı’da yetiştirilebiliyor.
Sakız’daki her kadının evinde, eski İzmir ve Çeşme hanımefendile-
rinin evinde olduğu gibi ‘ipek torbacıklar’ bulunuyor. Dövülmüş sa-
kızlar, et ve sütlü tatlıların içine aroma ve lezzet katması için bu ipek
torbalarla konuluyor.

‘New England Journal of Medicine’ dergisine göre Orta çağdan beri

balgam sökücü ve diş etlerini kuvvetlendirici gibi yararları olduğu bi-
linen damla sakızının artık hafızayı güçlendirdiği, bağırsak fonksiyon-
larını iyileştirdiği, mide yanmalarına iyi geldiği tespit edilmiş. Zaten
Sakız Adası’nın her yıl fiyatları katlanarak büyüyen ‘mastikalarını’ bu
nedenle Japon ve Koreliler adeta kapışıyor. Şeker hastalarının da
rahatlıkla kullanabildikleri bu doğal ürünü daha çok üretebilmek için
önlem almalıyız.

12
Gelelim Sakız’daki yemeklere… Hepsi de Anadolu mutfağının bir
parçası gibi… Sakızlı dostlara sorduk, “en iyi lokanta hangisidir”
diye, lokanta ismi vermektense ilkeleri sıraladılar: “Bir ‘adalıya’ göre,
en iyi yer, en taze, en iyi pişirilmiş ürünün en bol kepçe verildiği yer-
dir.” Hem de bayağı ucuzdur bu yemekler… AB ülkeleri içinde ‘en
ucuz tatil bölgesi’ olmakla haklı olarak övünen Yunanistan’ın Ege
Denizi’nde bulunan ve Türkiye’ye yakın olan adaları daha da ucuz-
dur. Örneğin, Santorini ve Mikonos ile karşılaştırıldığında Midilli,
Sakız ve Sisam gerçekten ‘bedava’ sayılabilecek özelliklere sahip
görünmektedir.

Sakız’da da geleneksel lokantalarda mönülerin ilk sayfasında ‘me-

zedes’ yazar. Bu da Anadolu’dan taşınmış bir isimdir aslında. Bir
Yunan lokantasına ‘taverna’ denir eski bir alışkanlıkla. Yunan ada-
larına gideceklere önerimiz, taverna yazan her yerde ‘canlı müzik’
beklentisi içine girmemeleri yönünde. Kimilerinde canlı müzik varsa
da, genellikle canlı balık daha çok tercih ediliyor. Tavernalarda zey-
tinyağlılar dışında hazır yemek yoktur. Salata, üzerine kekiğe bulan-
mış bir dilim keçi peyniri konularak servis edilir.

GÜNEŞTE KURUTULMUŞ AHTAPOT

Sakız’ın tatlıları ve reçelleri de çok ünlü… Sakız kokan bademli-

zeytinyağlı baklava, amber kökü ve gülsuyu, ballı çökelek helvası
önde gelir. Ancak ‘kaşık’ reçeli geleneğinden özellikle söz etmeliyiz.
Bergamot, Antepfıstığı, ham ceviz reçelleri bir yana özellikle sözünü
etmemiz gereken reçel mandalinadan yapılandır. Loukomades ise
bildiğimiz Lokma’dan başka bir şey değil…

13
Sakız’daki restoranlar ‘Tavernalar’, ‘balıkçı’ ve ‘etçi’ diye ayrılabilir.
Balıkçılarda akla gelecek tüm deniz ürünleri mutlaka ızgara (skara)
sunulur. En küçük balıkları bile ızgara yapmaktan çekinmezler. Sa-
kızın lezzeti ise soğanla birlikte kızartılan aterina balığıdır… Ama biz
size özellikle güneşte kurutulmuş ahtapotun salatasını ya da ızga-
rasını öneririz. Etçi lokantalarda ise keçi-oğlak, kuzu etleri ‘mangal’
yapılarak sunuluyor.

Ama her zaman öncelikle zeytinyağlı ‘mezeler’ ile açılır sohbet. Bu-
rada Sougania (soğan dolması), Ampelofia (yalancı dolma), Kolo-
kitholuluda (pirinç veya peynirli kabakçiçeği dolması), Kolokithoke-
fedes (kabak köftesi), Kremmidofites (soğanlı börek), Giozlemedes
(gözleme), Melitzanosalata (közlenmiş patlıcan salatası), Tsirosalata
(tütsülenmiş balık, pancar turşusu ile sunulur) her zaman bulunur.
Fava ise bakla yerine sarı mercimekten veya gambulya da denen
yabani bezelyeden kapari karıştırılarak yapılır. Üzerine zeytinyağı
dökülür. Bourtheto ise Arnavut biberi katılmış domates sosu içinde
fırında pişirilmiş sardalyedir. Sakız köftesi ise sakız, kişniş, kimyon
karıştırılıp zeytinyağında kızartılan köftedir. Hoş kokulu hamur işleri
veya diğer taraftan deniz kokan lezzetler, taze balık, ıspanak veya
pirinçli deniz tarağı veya denizminaresi, zeytinli kalamar, kalamar
dolması, mükemmel lezzet ve görüntüleriyle masaları süsler. Sakız’a
yolunuz düşerse sizi mutlu edecek bir mutfak bulursunuz…

A.Nedim ATİLLA
Gazeteci-Journalist

14
15
 ERTURK LINES Hakkında

Ertürk Turizm 1960 yılında İzmir, Türkiye’de kuruldu. Baş-

langıçta şirket, yolcu ve araçları Türkiye ve Yunanistan
arasında taşıma ile sınırlıydı. 70’lerin sonunda ve 80’lerin
başında, müşteriye özel olarak tasarlanmış organizas-
yonlardaki yaratıcılığımız ile özel ilgi turları talebi artmaya
başladı. Buna ek olarak, ERTURK Turizm, bireysel tatil ve
kurumsal yolculara yardım etmesi için, bünyesine pera-
kende satış bölümünü ekledi. Bugün, müşterilerimize
benzersiz fırsatları sunmaktan gurur duyuyoruz.

Aynı zamanda IATA (Uluslar arası Hava Taşımacılığı Bir-

liği ) ve üyeleri % 80 den fazla Türk firmaları için seyahat
sağlayan TURSAB (Türk Seyahat Acenteleri Birliği) üye-
siyiz. Üyelik, iş seyahati düzenleyen çok şubeli seyahat
acentesi olan gruplara, hem de çoğu orta ölçekli bağımsız
acente ve birtakım küçük uzman acentelere öncülük ya-
parak oluşur.
16
ERTURK yöneticilerinin, personelin ve gemi mürettebatının
itibarı ve deneyimi, kusursuz saygınlığımız ile ERTURK Tu-
rizmi diğerlerinden ayırmaktadır. Biz müşteri beklentilerini
sürekli olarak karşılayan, seyahat hizmeti sunan profesyo-
nelleriz. Bizim samimi ve bilgili personelimiz müşterilerin
en yüksek değeri elde etmesini sağlamaya adanmıştır.

Biz tüm seyahat ihtiyaçlarınızı karşılarız.

Biz, iş seyahati yapan en seçici müşterimizi dâhi konuk
etmek için hazırlıklıyız. Hizmetlerin aşağıdaki listesinde
gösterildiği gibi, biz yolcularımızla ve kurumsal seyahat
düzenleyicilerle iş ortağıyız. Müşterilerimize sunduğumuz
mevcut hizmetlerden bazıları;

Tüm Yunan adaları arasında Feribot Bağlantıları

• Tüm havayolu biletleri (IATA)
• Otel Rezervasyonu
• Giriş ve Çıkış Hizmetleri
• Bireyler için, Kişiye Özel Tasarlanmış Seyahat

Organizasyonları
• Grup Organizasyonları
• Konferanslar ve Toplantılar
• Türkiye veya Yunanistan’da Geziler

17
 ERTURK LINES

Funda Aktaş Meltem Tarkın

Nezihe Ertürk

Ayşe Tatar Özden Yarar

Çeşme Ofis
Beyazıt Caddesi No: 6/7 Çeşme - İzmir / TÜRKİYE
Phone: 0090 232 712 6768

18
 ERTURK LINES

Yankı Subaşı Sercan Tuna Melis Beşbinar

İzmir Ofis
1378 Sokak No: 4/1-B Alsancak - İzmir / TÜRKİYE
Phone: 0090 232 464 1555 (pbx)

Kral Can Konağ Rıza Akkuş

Çeşme Liman
Phone: 0090 232 712 6688 (pbx)

19
20
 Konum & Yerleşim
Sakız adası, Ege’nin Kuzey doğu bölgesindeki adalar-
dan biridir. Küçük Asya kıyılarıyla arasında çok az mesafe
vardır. Lesvos (Midilli) ve Samos (Sisam) adalarının orta-
larındadır. Pire limanına olan uzaklığı ise 165 mildir. 904
km² yüz ölçümüne sahip ada, büyüklük açısından Yunan
adalarının beşincisidir. Sahil şeridinin uzunluğu 200 km’yi
aşmaktadır. Sakız Adası’na bağlı Psara ve Ionusses adın-
da iki küçük adası vardır.

Nasıl Ulaşılır?
Sakız Adası’na hem deniz yoluyla hem de hava yoluyla
ulaşabilirsiniz. Pire Limanı’ndan yapılan günlük seferlerle
6 ile 8 saat arası süren yolculukla deniz yolu ulaşımı sağ-
lanmaktadır. Atina Eleftherios Venizelos Havaalanı’ndan
Sakız Adası’na ulaşım sağlayan iki hava yolu şirketi vardır.

Deniz yoluyla ulaşım ise Ertürk Lines tarafından Çeşme’

den tüm yıl boyunca Sakız Adasına seferler düzenlen-
mektedir. Ayrıca Samos adasından, Midilli adasından
ve Selanik’ten haftanın belirli günlerinde düzenli seferler
mevcuttur. Aylara göre bu seferlerin programları değişiklik
gösterdiği için, lütfen acentemizden bilgi alınız.
21
 city map

22
23
 Adadaki Çalışma Saatleri
Sakız Adasında Siesta uygulaması vardır, adanın turis-
tik bölgesindeki restoranlar, mini marketler ve hediye
dükkânları tüm gün boyunca açıktır.

Diğer tüm dükkânların açık olduğu saatler;

• Salı, Perşembe, Cuma 8.30 – 14.00, 18.00 – 21.00
• Pazartesi, Çarşamba, Cumartesi: 8.30 – 14.15

Süpermarketler
• Pazartesi, Salı, Perşembe, Cuma: 8:00 – 21.00
• Çarşamba 8.00 – 15.30 Cumartesi 8.00 – 18.00

Benzin İstasyonları
Pazartesi – Cumartesi: 7.00 – 19.00, Ayrıca, az sayıda gaz
istasyonu her gün 19.00 – 23.00 ‘e, ek olarak Pazar günle-
rinde tüm benzin istasyonlarına gönderilmiş bir programa
göre benzin istasyonları açıktır. Gaz istasyonlarının ço-
ğunda, hiç eleman olmasa bile, sizin 24 saat kullanabile-
ceğiniz pompalar vardır.

Şehir içi Toplu Taşıma

Adanın taşıt yolları genel hatlarıyla gayet iyi durumdadır.
Sadece Sakız’ın sokakları ve yolları dar olduğundan yaz
ayları (Temmuz ve Ağustos aylarında özellikle) boyunca
yoğun trafik sıkıntısı yaşanabilmektedir. Adanın geri ka-
lanında rahatça yolculuk yapılabilir. Küçük köylere giden
yollarıyla birlikte tüm ana caddeleri asfalttır. Yollardaki
trafik ışıkları düzenlidir ve adanın her yerinde benzinlikler
bulunmaktadır. Köylere, plajlara, tarihi ve dinsel önem
taşıyan noktalara giden toplu taşıma araçlarının düzenli

24
seferleri çok azdır. Diğer Yunan adalarına nazaran oto-
mobil kiralama ücreti çok daha uygundur ve kusursuz du-
rumdaki çok çeşitli otomobili hizmetinize sunabilecek oto
kiralama ofisleri bulunmaktadır. Araç kiralamak isterseniz,
firmamızdan rezerve ettirebilirsiniz.

Hava ve İklim
Sakız Adası’nın hava
şartları ve iklimi Akdeniz
İklimindedir. Akdeniz İk-
liminin temel noktaları,
Yağışlı - Ilık kışlar, Kurak
ve bol güneşli yazlardır.
Akdeniz bölgelerindeki
deniz havası, aktif rol
oynamaktadır. Örneğin,
soğuk su akıntıları ile
hava şartları daha güçlü
hale gelir yani buralar-
da çok nadir soğuk yaz-
lar yaşanır. Fakat Akde-
niz havzalarında, bu tür
akıntıların yokluğu genellikle sıcaklığı arttırmaktadır. Sakız
Adası’nın konumlandığı özelliklerinden biri de güneştir.
Kuzeyden gelen kuru ve güçlü rüzgârlar Etesian, güney
batıdan gelen kuru ve ılık rüzgârlar ise Siroco’dur. Bu se-
beple Çeşme Yarımadası ve Sakız Adası’nda yetişen tüm
meyve ve sebzeler bu iklimden etkilenerek aromatik yön-
den zengin mahsullerin oluşmasını sağlar. Örneğin: Na-
renciye – Şaraplık Bağ gibi.

25
26
27
 Yunan Mutfağı
Türk insanı için Taverna kelimesi, müzikli yemek yenilen
yer anlamına gelir, aslında Yunanistan’da Taverna ‘Lokan-
ta’ anlamına gelir. Yazılışı ’Tabepna’dır.

Yunan adası olması sebebiyle mutfak kültürlerimiz ve

damak zevklerimiz çok benzemektedir. Ayrıca yemekleri
isterken nasıl sipariş vereceğim diye telaşlanmayın, çün-
kü birebir bizim dilimizle siparişlerinizi verebilirsiniz, köfte,
salata ve deniz ürünleri gibi. Kalamar, Ahtapot, Barbun,
Çipura, Levrek, Kefal, Cacık, Musakka, Dolma, Köfte,
Şambali, Revani, Lokma, gibi daha birçok yiyecekler iki
ülkenin anlayabileceği ortak kelimelerdir. Balık çeşitleri
çok olduğu için, her çeşit ızgara, buğulama, kızartma şek-
linde tercih yapabilirsiniz. Özellikle Kalamar ve Vantuzlu
Ahtapot mezeleri,zeytinyağlı aromatik yabani ot yemekle-
ri (chorta), kuzu ve keçi çevirme çeşitleri ve en önemlisi
28
 Yunan Mutfağı
‘Saganaki’ adındaki kızartılan çömlekte peynir çok özeldir.

İçecekler; Yunanistan’da buzla hazırlanan Nescafeyi

(Frappe) herkes bolca tüketmektedir. Alkollü içecekler ise
ev yapımı beyaz ve kırmızı şarap sürahiler içerisinde litre
ile servis edilir. Adanın diğer bir yöresel içkisi de Ouzo Ra-
kısı ve Metaxa Konyağı’dır.

Sakız Adası isminden de anlaşılacağı gibi sakızları meş-

hurdur ve Sakız adası halkı bununla gurur duyar.

Adada yapılan her çeşit yemek, tatlı, kurabiye de sakız

muhakkak kullanılır.
29
30
31
 Yunan Mutfağı
ADAYA ÖZEL LEZZETLER

Ahtapot: Oldukça yaygın tüketilir. Kurutularak hazırlanır

adalılar genellikle ızgara olarak yerler ama sert gelebilir
yağlı sirkeli olarak hazırlanan ahtopotu denemenizi öne-
riyoruz.

Mastello: (Keçi peyniri) toprak çömlekte kızartılarak ye-

nen bu peyniri denemelisiniz.

32
 Yunan Mutfağı

Kopanisti: Kendine özel aromasıyla tanınan Kopanisti,

oldukça karakteristik ve bol baharatlı bir peynir türüdür.
Kopanisti, Mykonosluların tercih ettiği gibi ıslatılmış arpa
gevreğinin üzerine serilip, domates veya salatalıkla birlik-
te yeniyor. Daha hafif bir lezzet için Kopanistiíyi tereyağı
veya beyaz peynirle karıştırmak da mümkün. Ancak bu
karışım uzun süre saklanamadığından hemen tüketmek
gerekiyor.

Dakos: Girit Adasına özel bu lezzet Chios ta çok yaygın

peksimet domates feta (beyaz peynir) ve adaya özel zey-
tinyağı ile hazırlanır, meze olarak tüketilir.

33
 Yunan Mutfağı

Ada halkının tarihten bugüne, iyi ve kaliteli yaşam şekli

üretimlerine de yansımaktadır.

Tarih boyunca, İhraç ettikleri sakız ve sakızdan elde edi-

len aromatik yağlar, kumaşlar bunlardan bazılarıdır. Ada
halkının “Ariousian” denilen ev yapımı lezzetli şarapları
günümüze kadar bozulmadan gelebilmiştir. Uzo rakısı, ev
yapımı konyakları ve incirden yapılan, su ile beyazlatılma-
dan içilen Souma Rakısı çok özeldir.

Mutlaka denemeniz gereken tatlar arasında, acı badem-

den yapılmış ezmeler, soğuk veya sıcak su ile içilen So-
mata veya sumada denilen acı badem içeceği, kuru incir,
sakız reçelleri ve sakız likörü, turunç tatlıları ve reçelleri,
susam tatlıları, meşhur limon çiçeği reçeli, köylerinde de-
neyeceğiniz kırmızı ev şarapları ve taze sıkılmış meyve su-
ları çok lezzetlidir.
34
Yunan Mutfağı

Limon Çiçeği

35
 Sıkça Kullanılan Yunanca Kelimeler

KALİMERA GÜNAYDIN
KALOSORİSATE HOŞGELDİNİZ
NE EVET
OHİ HAYIR
POS İSTE NASILSINIZ
Tİ KANETE NE YAPIYORSUNUZ
ENDAKSİ TAMAM
EGİNE OLDU
PSONYA ALIŞVERİŞ
AGORA ÇARŞI
STİN İYA SU ŞEREFE
KALİSPERA İYİ AKŞAMLAR
KALİNİHTA İYİ GECELER
ORİSTE BUYURUN
EFHARİSTO TEŞEKKÜR EDERİM
PARAKALO RİCA EDERİM
TİPOTA BİRŞEY DEĞİL
SE PARAKALO LÜTFEN

36
Sıkça Kullanılan Yunanca Kelimeler

ELA GEL
KONDA YAKIN
MAKRİA UZAK
LİGO AZ
POLİ ÇOK
SİGA SİGA YAVAŞ
LEFTA PARA
EKPTOSİS İNDİRİM
LİMANİ LİMAN
KARAVİ GEMİ
POLİ OREO ÇOK GÜZEL
MEGALO BÜYÜK
MIKRO KÜÇÜK
SİMERA BUGÜN
EHTES DÜN
AVRİO YARIN
TAKSİDİ SEYAHAT
AKRİVO PAHALI

37
 Ege’nin ortak dili

Antik çağdan kalan ortak sözcükler:

Orfoz, Palamar, Palamut, Palanga, Poyraz, Pusula

Türkçe’den Rumca’ya geçen sözcükler:

Naz, Neşter, Nişasta, Oklava, Pabuç, Palaska, Pastırma,
Pazar, Pehlivan, Pekmez, Pelte, Perde, Peşkeş, Peşkir,
Pilav, Puşt, Raf, Rahat, Reçel, Rezil, Rezillik, Rüşvet

Rumca’dan Türkçe’ye geçen sözcükler:

Mandalina, Maskara, Maydanoz, Maymun, Mendil,
Mermer, Mersin, Metelik, Mıknatıs, Moloz, Musiki,
Muşmula, Nergis, Ninni, Paçavra, Palamut, Palyaço,
Panayır, Papaz, Pasta, Patates, Peksimet, Peruka, Pestil,
Pide, Portakal, Pırasa, Prova, Pudra
38
39
40
 Sakız Adasının Kısa Tarihi

Prehistorik Yıllar
Buluntular ve araştırmalar Sakız
Adası’nda Neolitik çağlardan (M.Ö
6000 – M.Ö. 1100) beri gelişmekte
olan ekonomik ve kültürel yaşamın
bulunduğunu ispatlamaktadırlar.

Antik Yıllar
M.Ö. 1000’lerde İonya’nın sakinleri
belirli dönemlerde Sakız Adası’na,
Samos Adası’na ve Küçük Asya kı-
yılarına yerleşmişlerdir. Sakız Adası
M.Ö. 7. ve 4. yüzyıllar arasında ol-
dukça gelişmiş ve güçlenmiştir.

M.Ö. 3. yüzyılda B. İskender’in ve

varislerinin hakimiyetiyle Sakız Adası
farklı değişimlere uğramıştır. M.Ö. 2.
Yüzyılda Romalıların hâkimiyetine geçmiş
ve Roma kültürüne yakınlığı nedeniyle
ayrıcalık kazanmıştır.

Bizans Dönemi (M.Ö 4. yy – 1346)

Antik buluntular, en eski Hristiyanlık dönemle-
rinin ispatıdır. 9. Yüzyıldan itibaren Bizans Devleti adanın
stratejik konumu nedeniyle Sakız Adası’nı savunmaya
başlamıştır.

41
 Sakız Adasının Kısa Tarihi

Böylece şehrin kalesiyle birlikte diğer birçok küçük

burç inşa edilmiştir. Adanın kültürel, ekonomik ve dini
yaşantısında önemli rol oynayan, 11. yüzyılda kurulan Nea
Moni Manastırı çok enteresan bir örnektir.

Cenovalılar Dönemi (1346 – 1566)

Cenovalılar tarafından işgal edilen Sakız Adası, güçlü ve

varlıklı Cenevizli aileler sayesinde gelişmiştir. O dönem-
den kalan ve ortaçağ izlerini taşıyan köyler, adanın mer-
kezinde bulunan güzel mimari örnekler ve Kambos Kö-
yündeki Cenevizli zenginlerin yazlık konakları bu döneme
aittir.
42
43
 Sakız Adasının Kısa Tarihi

Osmanlı Dönemi (1566 – 1912)

Tarihçi İsidoros’a göre Sakız Adası (Chios/Khios) ismi Fe-
nikeliler’ den geliyor. Adada çok sayıda sakız ağacı oldu-
ğu için Suriye dilinde sakız anlamına gelen bu isim veril-
miştir. İlk yerlilerinin kimler olduğu bilinmemektedir. Sakız
Adası, Neolitik ve Tunç Çağı’ndan itibaren birçok mede-
niyete ev sahipliği yapmıştır. Malazgirt zaferinden sonra,
Ege sahillerine gelen Selçuklu Beylerinin akınlarına maruz
kalmıştır. Ada, bir süre İzmir hâkimi Çaka Bey tarafından
1089 yılında ele geçirilmiş ise de bu durum uzun süre de-
vam etmemiştir. Ada, Osmanlı hâkimiyetine girene kadar
Cenevizli Giustiniani ailesinin elinde kalmıştır. Cenevizliler,
Maona adı verilen bir tür şirket vasıtasıyla adayı yönetti-
ler ve Osmanlı Devleti’ne vergi vermek, gerektiği zaman
onlara yardımda bulunmak koşuluyla 200 yıldan fazla bir
süre bağımsızlıklarını muhafaza edebildiler. Sakız Adası,
Kanuni Sultan Süleyman’ın uzun saltanat döneminin so-
nunda fethedildi. Sakız Adası 17 Nisan 1566, salı günü
diğer değişle 26 Ramazan 973 tarihinde ve Hristiyan’la-
rın Paskalya Yortusunda Osmanlılarca ele geçirilmiştir.
Adanın fatihi Kaptan-ı Derya Piyale Paşa’dır. Adanın Os-
manlı hâkimiyetindeki süre içinde en önemli gelişmeler
şunlardır: -21 Eylül 1694 tarihinde adanın Venediklilerce
işgali -22 Şubat 1695 tarihinde Anadolu Beylerbeyi Mıs-
rizade İbrahim Paşa tarafından adanın tekrar Osmanlı’ya
geçmesi -Sakız Adası’ndaki yerli Rumların 1821-1822 ve
1826-1828 yılları ayaklanması. Bu ayaklanmalar Osmanlı
Devleti tarafından bastırılmış ancak isyandan hemen son-
ra on binlerce Rum idam edilmiş ve yaklaşık on beş bini
de esir edilmiştir.
44
Sakız Adasının Kısa Tarihi

45
 Sakız Adasının Kısa Tarihi

3 Nisan 1881 tarihinde Sakız Adası büyük bir depremle

sarsılmış bu depremler birkaç ay boyunca muhtelif artçı
sarsıntılarla devam etmiştir. Ortalama 5000 kişi hayatı-
nı kaybetmiş ve 30000 civarında insan evsiz kalmıştır. *
Adanın Türk hâkimiyetinde iken yaşadığı diğer bir önemli
gelişme ise adanın kaybıdır.

Balkan Savaşının patlak vermesi ile Yunan donanması,

24 Kasım 1912’de Sakız Adası’nı işgale başlamış ve 3
Ocak 1913’de adayı ele geçirmiştir. Adada 346 yıl süren
Türk hâkimiyeti böylece son bulmuştur. Sakız Adalı Türk-
lerin çoğu 1912-1914 yılları arasında kendi imkânları ile
Anadolu’ya göç etmiştir. Adada kalan veya Anadolu’nun
işgali sonucu adaya geri dönen bir kısım Sakız Adalı, 1923
yılında Lozan Antlaşması uyarınca adadan ayrılmışlardır.
Adadan 1923’de ayrılanlar mübadil olarak değerlendi-
rilmiş 1923’den önce ayrılanlar ise daha sonra mübadil
kapsamına alınmışlardır. Adalıların büyük bölümü İzmir ve
çevresine iskân edilmiştir. Günümüzde Adada Sakızlı Türk
yaşamamaktadır. Nüfus ve Vatandaşlık Genel Müdürlü-
ğü verilerine göre Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan ve
nüfus kaydında doğum yeri Sakız olarak görülen kişiler
2127’dir.Bu rakam kabaca adadan göç edenlerin sayısı
hakkında fikir vermektedir. Mübadeleye tabii tutulan hane
sayısı ise 322’dir. Sakız Adası’nda Osmanlı döneminde
inşa edilen ve günümüzde Bizans Eserleri Müzesi olarak
kullanılan Mecidiye Camii’nde restorasyon çalışmaları de-
vam etmektedir.

46
 Sakız Adasının Kısa Tarihi

Osmanlı döneminden ayakta kalan Hamidiye (Bayraklı) Ca-

mii ile Osmaniye Camii ise restore edilmeyi beklemektedir.

* Türkler, Rumlar’ın deprem yaralarını da şefkat-

le sardı 3 Nisan 1881 günü ‘Ege Denizi’nde benzersiz
‘tsunami’lere sahne olmuştu. Merkez üssü Sakız Adası ve
Çeşme Yarımadası olan ve belki de 1999’daki 7.4’lük 17
Ağustos Depremi’nden de daha şiddetli bir yer sarsıntısı
meydana gelmişti. Bu tarihte Osmanlı Devleti tahtında II.
Abdülhamit (1876-1909) oturmaktaydı. Faciada sadece
Sakız Adası’nda çoğunluğu Rum olan beş bine yakın kişi
enkaz altında kalarak can vermiş, otuz binden fazlası da
evsiz kalmıştı. Bu doğal afet karşısında Osmanlı Devle-
ti, o dönemdeki kıt olanaklarına rağmen depremzedele-
re mümkün olduğunca yardım elini uzatmış, başta Sakız
ve Çeşme olmak üzere pek çok bölgede bugünkü kriz
masaları’na benzer iane komiteleri oluşturulmuş. Bu su-
retle bölgeye gönderilen erzak ve çadır gibi bazı acil ih-
tiyaç maddelerinin dağıtımı koordine edilmişti. Öncelikle
İzmir’den ‘Hanya’ isimli bir gemiye yüklenen çadır, ekmek
ve baraka inşası için kullanılacak malzemeler alel acale
Sakız’a ulaştırılmış ve bu yardımlar Türk, Rum, Yahudi ayrımı
yapılmaksızın halka dağıtılmıştı. Ayrıca özellikle İzmir’den
gelen yardımlar ile Sakız’da ‘aş çadırları’ kurulmuş ve ilk
bir hafta içinde bölge halkına otuz bin kap sıcak yemek su-
nulmuştu. Unutulmasın; bu sırada Sakız, Osmanlı’dan ay-
rılmak, Yunanistan’a katılmak istediğini çoktan ilan etmişti.

47
 Sakız Adası Hakkında
APLOTARIAS SOKAĞI Sakız Adası’nın kırsal kesime
giden ticaret yoludur. Sakız Adalı tüccarların orada ipek
kumaşlar yayıp sermeleri ve kilden çömlekleri güneş altın-
da kurutmak için sergilediklerinden dolayı bu adı aldığına
inanılır.

Sakız Adası’nın şehir merkezi bugünkü konumuyla he-

men hemen aynı yerde, antik çağlardan günümüze kadar
yerleşim alanı olma özelliğini taşıyan limanın çevresinde
gelişerek büyümektedir. Limanın varlığı, adanın coğrafi
konumunun etkisiyle birleşince (M.Ö. 7. ve 4. yy boyunca)
adanın oldukça gelişmesine yardımcı olmuştur. Ancak I.
yüzyılda adanın limanının ihmal edilmesi, İudea’nın Kralı
İrodis’in ‘’yeni bir liman’’ inşa etmesine neden olur.

Daha sonraki yüzyıllar boyunca Cenovalılar adada hakim

oldukları süre içinde (14. ve 16. yy) liman, o dönemin as-
keri ve ticari tüm ihtiyaçlarını gerektiği gibi karşılayabilsin
diye limanda önemli eserler yapmışlardır. Limanın kuzey
tarafında bulunan Bizans kalesi de bugünkü son şeklini
o zaman edinmiştir. Osmanlı egemenliği süresi içinde de
Sakız Limanı defalarca ıslah edilmiş ticarete engel olma-
ması gerekliliği padişah fermanı ile iletilmiş ve liman bu
günkü şekline getirilmiştir.
48
49
 Müzeler

• Arkeoloji Müzesi, Museiou caddesinde, rıhtımın yak-

laşık 100m güneyindedir.

• Bizans Müzesi, adanın ana meydanında sağda yer

alır, Vounaki olarak adlandırılır. Müzenin binası, eski Os-
manlı camisidir.

• Justiniani Sarayı, Sakız kalesinin ana girişinde sağ-

da küçük bir binadır. Ortaçağ'ın büyük bir dönemi esna-
sında adayı yöneten Justiniani'nin Genoan ailesinin eviydi.
Şimdi, Orta Çağ'a özgü küçük bir müze olarak hizmet ver-
mektedir.

• Nea Moni Manastırı, Adanın ortasında, Karyes ve

Avgonima köyünün arasında, Nea Moni manastırında yer
almaktadır. Nea Moni, tüm Ege adalarında Orta Çağ'a
özgü manastır mimarisinin en ünlü örneğidir.
50
 Müzeler

• Denizcilik Müzesi, Sakız Adası uzun yıllardan beri

sahip olduğu güçlü denizciliği ile bilinmiştir. Hatta şimdi
dahi Sakız Adalılar Dünyanın en büyük filolarından biri
olan Yunan ticaret filosunun çoğunun sahibidir.

• Koreas Kütüphanesi, ve Argenti Folklor Müzesi,

Koraes caddesinde şehir merkezinde, Katedralin yanında,
Aplotaria caddesi yakınında aynı binada konumlanmıştır.
Aplotaria caddesi Sakız Adasının yüksek semt pazarıdır.
Koraes Kütüphanesi Yunanistan’daki en eski ve en büyük
kütüphanelerden biri olup şüphesiz görülmeye değer bir
yapıdır. Adamantios Koraes’in bazı kitaplarını görebilirsiniz,
51
 Müzeler
bunlardan bazıları Fransız İmparator Napolyon tarafından
kendisine hediye edilmiştir.

• Halk Sanat Galerisi şehir merkezinde 1, Andreas

Syggros sokağında Vounaki meydanı olarak adlandırılan
Sakız Adası ana meydanından birkaç metre uzaklıktadır.

• Kallimasia Lisesinin Folklor Müzesi

Nea Moni Kilisesi

Nea Moni adanın tam merkezinde, Karies ve Avğonima

köyleri arasındaki Provatio Orosta bulunmaktadır. UNES-
CO tarafından dünya kültür mirası listesine alınmış bir
eserdir. Yunanistan’da mozaik döşemesinin günümüze
kadar korunabildiği üç manastırdan biridir.

Manastır 11.yüzyılda (1045) inşa edilmiştir. Adanın en

önemli Bizans anıtıdır. İstanbuldaki kilise mimarisiyle ben-
zerliği ve o zamanki imparatorluk sarayıyla olan ilişkileri
52
 Müzeler

nedeniyle de önemli bir yere sahiptir. Anlatılanlara göre,

üç keşiş, Meryem Ana ikonasında, dönemin önemli bir
aristokratı ve Midilli Adasında sürgünde olan (1035-1042)
Konstantinos Monomahos’un bir gün kral olacağını görür-
ler.Bunun üzerine Midilliye gidip ona gördüklerini anlatır
ve kendisinden, kral olduğunda Sakız Adası’na görkemli
bir Meryem Ana kilisesini kurmasını isterler. Kehanetleri
gerçek olur. Monomahos 1042 yılında Istanbul’a döner.
Kraliçe Zois’in üçüncü eşi ve Bizans kralı olur. Keşişlere
verdiği sözü tutar ve manastır inşa edilir.

Manastır ortaçağda eski Yunanca metinlerin kopya edildi-

ği en önemli manastırlardan biri olur.

Manastır, yukarıdan bakıldığında, duvarla çevrili küçük bir

köyü andırır. Mimari eserin korunma ve bakım çalışmala-
rı tamamlanmak üzeredir. Manastırda Bizans müzesi de
bulunmaktadır.

Kilisede, Sözde Osmanlı katliamından kalan insan kemik-

leri hala sergilenmektedir.
53
 Müzeler

54
 Sakız Adasındaki Osmanlı İzleri
MELEK PAŞA ÇEŞMESİ Halk deyişiyle Mermer Çeşme-
1768 yılı yapımı çeşme o dönemde adadan gelip geçmiş
tüm seyyahların ondan söz etmesi sayesinde adanın karak-
teristik özelliklerinden biri olmuştur.

Melek Paşa Çeşmesi, Osmanlı Dönemi’nden kalma bu

yapı Sakız Adası’nın şehir merkezinde park alanının yanında
bulunmaktadır.

Adanın kurucularından olan önemli Türk ailelerinden birinin

mensubu Sakız Adalı Mehmet Melek Paşa tarafından 1768
yılında yaptırılmıştır.

Türkler’in adaya yerleşmelerini yasaklayan kanunlardan do-

layı adadaki varlıkları 17. yüzyılın sonlarına dayanmaktadır.
(Osmanlı Devleti Damla sakızı nedeniyle adaya ayrıcalıklı
davranmış ve Türklerin yerleşmesini yasaklamıştı.)

Padişahın kızıyla evli, Vali görevindeki Mehmet Melek Paşa

yedi kez Kaptan-ı Derya, iki defa da Vezir-i Azam olmuştu.
Barış yanlısı ve çok adaletli oluşuyla tanınan Mehmet Melek
Paşa Hristiyanlar tarafından oldukça sevilip sayılırdı. Sultan
Abdülhamid döneminde sürgün edileceği zaman annesinin
memleketi olan Sakız Adası’na gönderilmeyi istemişti.

Sakız Adalı oluşunu çeşmenin sol tarafında yer alan yazıtta

da belirtilmiştir. Mehmet Melek Paşa memleketinin ve halkı-
nın hayrına yaptırmıştır. Çeşmenin sağ tarafında, Sakız Ada-
lılarının bulduğu bu suyu ailesinin ölmüş fertlerinin ruhuna
rahmet için yaptırıldığı yazmaktadır. Mehmet Paşa’nın baba-
sı Bosnalı Süleyman Paşa idi.
55
 Sakız Adasındaki Osmanlı İzleri

Çeşmenin arka tarafındaki yazıttaysa eserin önemi daha

çok belli edilir.

Çeşme yapılırken suyu tatlandırıp, içenleri memnun etsin

ve onu yaptırana dualar etsinler diye kuyusuna iki varil
Hollanda şekeri katıldığı da söylenir.

56
 Sakız Adasındaki Osmanlı İzleri
Çeşmenin ön tarafındaki bu geniş alanda bulunan güzel
pınar yazısından, Sakız Adası’nın merkezinin dönemin
birçok gravüründe de tasvir edildiği gibi, çevrede binalar
olmaksızın geniş bir alandan ibaret olduğunu anlamak
mümkündür.Günümüzde Melek Paşa’nın çeşmesi, her
ne kadar da modernleşen şehir içinde kalsa da bölgedeki
önemini, ihtişamını korumaya devam etmektedir.

Minareleri günümüze kadar ayakta kalmayı başaramamış

Bayraklı Camii Kastro’da Türk Mezarlığı’nın yakındadır.
20. yüzyılın başlarında daha eski bir camiinin yıkıntıları
üzerine inşa edilmiştir. Büyük ihtimalle eski caminin bu-
lunduğu yerde daha önce de Cenovalılar’dan kalma bir
katolik kilisesi bulunmaktaydı. Yakın zamanda II. Arkeoloji
Kurulu camiinin restorasyonu gündemine aldı.

Kastros’taki Ayo Yorgio Kilisesinin girişindeki duvarda gö-

mülü levha üzerinde ”bu kilise 993 yılında Hz. İsa’nın doğ-
duğu zaman inşa edilmiştir” bilgisini veren Türkçe yazıt
bulunmaktadır. 1566 yılında Sultan Süleyman’ın Kaptan- ı
Azam Piyale Paşa Sakız Adası’nı işgal etmiş ve yukarıda
sözü geçen kilise müminlerin ibadeti için camiye çevril-
miştir. Gerçekten de Ayo Yorgio kilisesi Sakız Adası’nın
kutsal yapılarında gerçekleşen elden ele geçişlerin en gü-
zel örneğini teşkil edenlerden biridir. Piyale Paşa 993 yılın-
da inşa edilmiş Bizans kilisesini değil ancak 1396 yılında
yerine yenisini yaptırdığı Cenovalılara ait üç apsisli kiliseyi
camiye çevirmişti. Daha sonraları bu cami 1881 yılındaki
depremde yıkılınca yerine daha küçük bir camii olan Eski
Camii inşaa edildi.
57
 Sakız Adasındaki Osmanlı İzleri
Sakız Adası’nın 1912’de özgürlüğüne kavuşmasından
sonra Eski Camii bugünkü Ortodoks Ayo Yorgio Kilisesi’ne
dönüştürüldü.

Kilisenin avlusunda bulunan ve bugün Arkeoloji Kurum’u

tarafından koruma altına alınmış yapı ilk başta Osmanlı
(Mektebi Tıbbıye-i )Medresesi daha sonraları Yunan İlko-
kulu binası olarak kullanılmıştır.

Meydanın yakınındaki Türk mezarlığında 1822 ile 1890

yılları arasında hayatını kaybetmiş Müslüman Türkler yat-
maktadır. Mezar taşlarındaki ustalıkla yapılmış sanatsal
süslemeler Türk Barok döneminin son dönemlerini ve o
dönemi takip eden halk süsleme sanatlarına örnek teşkil
etmektedir.

Türk donanmasının
Azam-ı Derya’sı olan
Kara Ali’nin mezarı da
burada bulunmakta-
dır. Varvassio’da,
Veriti Caddesi üzerin-
de bulunan Osmanlı
Dönemi’nden kalma
çeşmenin duvarında
“su her varlığı canlan-
dırır” yazar. Bu çeşme
1711 yılında İsmail
Ağa tarafından hayrat
olarak yaptırılmıştır.

58
 Sakız Adasındaki Osmanlı İzleri
1843 yılında Sultan Abdül Mecid, Sakız Adası’na geldiğin-
de, Kastro’nun etrafında hiç bir yerde namaz kılacak bir
camii bulamamış. Böylece İstanbul’a döndüğünde 1846
yılında inşası tamamlanacak ve Mecidiye Camii adını ala-
cak yapının inşa edilmesi için gereken masrafı üstlenmiş.
Eski bir kilisenin yerine, Hristiyan Yunan mimar tarafından,
inşa edilen Mecidiye Cami­i’nin yapımında o kilisenin yıkın-
tıları da kullanılmıştır. “Bu muhteşem Padişah, Allah’ın yer-
yüzündeki gölgesi (Sultan Abdül Mecid) kalenin dışında
ibadet edebileceği camii bulamadığından sahile bu yapıyı
inşa etmiştir”. Camii’nin giriş kapısı üzerindeki Osmanlıca
bu yazıt o dönemde limanın o noktaya kadar uzandığını
belirtmektedir. Vunaku Meydanı’nın (Platia Vunaku) doğu
tarafından bulunan Mecidiye Camii 1912 yılından itibaren
Arkeoloji müzesi olarak kullanılmış ve restore edildikten
sonra Sakız Adası’nın Bizans Müzesi olarak kullanıma
açılmıştır. Günümüzde minaresinin bakımı için çalışmalar
yapılmaktadır.

NOT: Yapıların üzerinde bulunan Osmanlıca yazılar Türk

dili öğretim görevlisi ve I. Adliyede tercüman olan Hristos
B. Mavropulos tarafından 20. yüzyılın başlarında çevrilmiştir.

59
60
 Sakız Ağacı (Mastic)
Sakız ağacı, en yaygın şekilde Yunanistan’ın Sakız
adasının güneyinde ve Çeşme yarım adasında ye-
tişiyor. Kuraklığa dayanan ve sürekli yeşil kalan 150
yıldan fazla yaşayabilen bu ağaç, aslında bizim bildi-
ğimiz yabani Menengiç ağacının aşılanmış olanıdır.

Antep Fıstığı’nın da akrabasıdır. Mayıs aylarında çok

ehil kişiler tarafından (şu anda çok azalmıştır) sakız
ağacının gövdesinin özel aletlerle ağaca zarar ver-
meden çizilmesi suretiyle, Ağustos ayında Mastic
alınır. Adanın Mastichoria bölgesinde bu ürünlerin
toplanmasından pazarlanma aşamasına kadar olan
süreç çok zahmetli olduğundan, ücreti de pahalıdır.

61
62
63
 Sakız Ağacı (Mastic)

Damla Sakızı Mamülleri

Damla sakızının, antik çağlardan bu yana bilinen sayısız
faydalı yanı vardır ve günümüzde çeşitli ürünlerde ve bir-
çok alanda kullanılmak üzere birçok ülkeye ihraç edilmek-
tedir. Mide rahatsızlıkları, kolestrol gibi hastalıklarda yara-
rı ispat edilmiş olan damla sakızı tedavi edici, İlaçlarda,
ameliyatlarda (cerrahi dikişlerde) ve diş tedavilerinde (çok
çeşitli şekilde) kullanılmaktadır.

64
65
 Sakız Adası Köyleri
Armolia

Armolia bir Ortaçağ köyüdür fakat günümüzde neredeyse

birçoğu yeniden inşa edilmiştir. Merkezdeki dar sokaklar-
da bulunan birkaç kemer kalıntısı bizlere buranın orijinal
görüntüsü hakkında fikir vermektedir. Burada hala eski
birkaç evin kalıntısı vardır fakat tüm bahçesi çiçek dolu
yeni evlerle değiştirilmesi söz konusudur. Sakız Adası
kentinden 20 Km Güneybatıdadır.

Armolia ‘da eski gelenek hala devam etmekte olup, deko-

ratif seramik testiler, vazolar, kavanozlar ve daha niceleri
gibi etkileyici bir seramik kolesiyonunun, hala çömlekçi
çarkında yapıldığını görebilirsiniz.

Adadaki en etkileyici ikonlardan biri, 1744 tarihli, Panagia

Kilisesinde bulunan, Aghios Demetrios köyü yanındadır.
66
67
 Sakız Adası Köyleri
Pyrgi

Pyrgi köyü - Sakız Adası merkezinin 25 Km güneyinde

İnşa edildiği gün gibi duran bölgelerden biridir. Dar so-
kaklar, sayısız kiliseler ve aralarından 13. yüzyıldan kalma
Bizans kilisesi St. Apostles, siyah beyaz geometrik şekil-
lerin kombinasyonu ile eşsiz dış duvar dekorlu evleri ziya-
retçileri kendinden geçiren şeylerdir.

Pyrgi’nin merkezinde sakinlerin hareket edebilir bir köprü

kullanarak saldırı durumunda sığındıkları koruma kulesi
yükselmektedir. Sokaklar dardır, kaldırım taşı döşelidir, ve
merkez kule meydanına bağlanmaktadırlar. Kemer ve ark-
ların odaları desteklediği gibi sık aralılarla enlemesine ark
yolları yapıyı desteklemektedir. Evlerin fonksiyonel karak-
teri koruma için düzenlenmişti ve böylece sakinler görül-
meden çatıya çıkabilirlerdi. Evlerin dört taraflı şekilli, kalın
yapıları, koruma sistemi, genel kullanım için ayrılan küçük
alan ve ağaçsız doğal çevresi ile bağlantısı bizleri Pyrgi’nin
68
 Sakız Adası Köyleri

Cenovalılar tarafından esinlenilerek düzenlenmiş bir plan

ile kurulduğuna inandırmaktadır. Pyrgi ve Lithi’de evle-
rin ön cephesinde Xysta kazılmış olduğu görülmektedir.
Bu, beyaz ve siyah geometrik şekillerin sıva üzerine iş-
lendiği bir el oymacılığı tekniğidir. Bu duvara kum-sıva
kaplamanın yapılmasına dayanan, dikkatlice beyaza bo-
yanıp ardından şekillerin kazınması ile yapılır. Xysta, Ital-
yan Sgraffito’yu anımsatan, Cenova’dan bir dekorasyon
gibi görünen, Pyrgi’yi eşsiz yapan bir şeydir.

69
70
 Sakız Adası Köyleri
Olympi
Olympi Sakız Adasının 31 Km güneyinde Mesta’ya giden
yolda Pyrgi’den 6 Km sonraki bir 14. yüzyıl ortaçağ kö-
yüdür. Evleri birbirine yakın olup bitişik bir form oluştur-
muştur. Sokaklar kaldırım taşlı ve dardır. Bu kale tipi, dört
köşeli yapı, korsanlardan gelebilecek saldırılardan korun-
maya karşı inşa edilmiştir.

Kül rengi evler köye bakan kapı ve pencerelere sahiptir,

bu sebeple birisi köye dışarıdan bakınca sadece pence-
resiz veya kapısız duvarlar görebilir. Tıpkı bir kale gibi. Dış
duvarların köşelerinde küçük kuleler, yan yana bitişik si-
perler vardır ve tek girişlidir. Buranın sakinleri şimdilerde
Kato Porta’da bulunan tek kapıdan girip çıkabilmekteydi.
Olympi ’nin merkezinde koruma kulesi yükselmektedir.
Ortaçağ döneminden bu yana iyi korunmuş geniş odalı iki
katlı binaları ile “Trapeza”, mükemmel, görülmeye değer
bir abidedir.

Günümüzde Türk dönemindeki geleneksel Ağa kostüm-

leri (Resmi Türk kıyafetleri) giyilerek Türk yargıçları hicve-
dilerek oynanan oyunların yer aldığı olağan Büyük Perhiz
Arifesi Pazartesi festivali haricinde yıl boyunca birçok ge-
leneksel festival düzenlenmektedir. Kato Phana plajına 6
km uzaklıktadır. Phanaios Apollo’nun tapınağının kalıntıları
aynı yol üzerindedir.
71
72
73
 Sakız Adası Köyleri
Mesta
14 .yy da kurulmuş antik ortaçağ köyüdür.Sakız merke-
zinin 35 km güneyinde bulunmaktadır.Bu köyün “Mesta”
isminin nereden kaynaklandığı hakkında tam olarak gü-
venilir bir bilgi yoktur. Tahminlere göre bu isim “amista”
kelimesinden yaratılmış olabilir. Mesta köyü, Cenevizlilerin
adayı istila ettikleri ilk zamanlarda kurulan “sur içi köyler“
den biridir. Günümüze kadar gelebilmiş “sur içinde” kuru-
lan köylerden en iyi şekilde korunmuş olanıdır. Mesta köyü
günümüzdeki kale şeklini ve tarihi karakterini korumuştur.
Evler birbirlerine çok yakın dizilmiş, böylece yakın ve sıkı
bir form gibi görünmektedirler. Sokakları dar, kaldırım taşı
döşelidir ve merkez kuleye bağlanmaktadırlar. Sık aralık-
larla çapraz ark yolları, kemer ve arkların odaları destek-
lediği gibi, yapıyıda desteklemektedir. Evlerin fonksiyonel
karakteristiği koruması için düzenlenmiştir, böylece her-
hangi bir saldırıda sakinler görünmeden çatıya çıkabile-
ceklerdi. Evlerin dört-köşe şekilli, kalın yapıları, koruma
sistemleri, gri duvarları, genel kullanım için ayrılan küçük
alan ve ağaçsız doğal çevre ile bağlantısı Sakız Adasının
ortaçağ köylerinin Cenovalılar tarafından empoze edilen
ve düzenlenen bir planla yapıldığını göstermektedir.

Mesta Köyünün yerleşim ve yapı karakterini korumasının

başlıca iki sebebinden biri 1881’de olan ve adayı yerle bir
eden korkunç depreme dayanmış olması, diğeri ise bu-
rada yaşayanların çağlar içinden geçip, günümüze kadar
gelen yaşam tarzıdır.

Köy merkezi içinde bulunan, 1794 yılında yapılmış olan Eski

Taxiarchis Kilisesi, tek geçitli kemerli bazilika tahta oyma
ikonları ile mükemmel bir abidedir. Mutlaka görülmelidir.
74
75
 Sakız Adası Köyleri

76
77
 Sakız Adası Köyleri

Köyün bu “yerle bir olma” felaketine dayanması,köyün kaya-

lık bir yeraltı zemine sahip olmasının sonucudur. Tabi yapı-
ların birbirlerine dayanarak inşaa edilmesi de köyün büyük
zararlara uğramasını önlemiştir.

Bu köyde yaşayan insanların yüzyıllar boyunca değişmeden

süren yaşam tarzları, hayatın sertliklerinden ve zorlukların-
dan yılmayan çalışma iştahı, bu yerleşim içinde ve çevresin-
de değişiklik istemeyen”alışkanlıklar, Mesta Köyünün çarpık
yapılaşmasına izin vermiyordu. O dönemin yeniliklerine açık
olan ve yaşam tarzına bu yenilikleri uyduran adanın merkez
yerleşimi buradan uzakta olmasının da etkisi vardı.

Mesta köyü kurulduğu zamandan günümüze kadar süren

zaman içinde, aralıksız, devamlı bir yerleşim yeri olmuştur.
Buranın yüzyıllar içinde sürekli bir yerleşim yeri olması, ken-
dine has inşaat ve yapı ayrıcalığına sahip olması, ve çok
zor bir yaşam tarzının hüküm sürmesi burada ahlak ile ilgili
konulara değişime yer vermeyen bir yaşam tarzı yarattılar.
Mesta köyü yerlileri aynı zamanda Bizans Kültürünün taşıyı-
cılarıydılar. Bu yüzyıllara dayanan düşünceye göre insan ve
yönetim değerleri ayarlanıyordu bunun sonucunda kendine
has özelliği olan bir halk kültürü ortaya çıktı. Bu halk kültürü-
nü hala görebiliyoruz. Burada paha biçilmez bir gelenekler
mozaiğinin günlük hayatta uygulandığını görüyoruz. Bu ge-
leneklere günlük alışkanlıklar içinde rastlıyoruz, bunların kay-
nağının “sevgi” ve yerli köy halkının “birbirini desteklemesine
dayandığını kolaylıkla farkedebilirsiniz.

78
 Sakız Adası Köyleri

Bu tür yaşam tarzı tavsiye edilebilecek bir ideal yaşam

tarzı olabilir.

Mesta köyünde,Tüm yıl boyunca geleneksel bayramlar dü-

zenlenmektedir. Türk mahkemelerini Türk dönemlerinde
olduğu gibi hicveden geleneksel Ağa kostümleri (O gün-
kü Osmanlı İdarecisi) giyilerek yapılan Panagiri(Panayır)
geleneğidir.

Mesta Limanı köyden 4 kilometre uzaklıktadır.

79
 Sakız Adası Köyleri

Lithi

Lithi (Lithirnena) Vessa’nın kuzeyinde (Sakız Adası merke-

zinden 23.5 Km uzaklıkta, Batı kıyısında) kurulmuştur. İsmi
büyük ihtimalle “Alithis limin” (gerçek cennet)den gelmek-
te olup eski zaman gezginleri tarafından bölgeye verilmiş-
tir. Lithi, Pentapolis’in keşişi Aghios Nektarios’un yeğeni
Kefalas’ın alaylı ressamı Andreas Syngros’un aile evi hala
görülebilir doğum yeridir. Bölgede üç mağara vardır fakat
henüz tamamen keşfedilmemişlerdir. Lithi ünlü bir balık-
çı köyüdür. Geleneksel olarak, sakinlerinin ana meşgalesi
balıkçılıktır. Kumsalı görülmeye değerdir, taze balık, ıstakoz
ve Yunan mezelerinin iyilerini burada bulabilirsiniz. Tertemiz
güzel denizinin keyfini çıkarılabilirsiniz. Lithi’de gün batımları
unutulmazdır.
80
81
 Sakız Adası Köyleri

Anavatos

Kuzey Sakız Adası çevre ve üretkenlik konularında güney

kısımdan oldukça farklılaşmaktadır. Konutlar küçük ve izole
edilmiştir. Denizden uzakta olmalarından dolayı Korsan sal-
dırıları pek olmadığı için, evler kabaca inşa edilmiştir .Ceno-
va etkisinin izleri, köyün merkez kulelerinde görülmektedir.

Anavatos, merkezden 16 km uzaklıktadır, Tıpkı adanın ya-

lın batı kıyıların eski ön gözcüleri gibi hiçbir koruma kulesi
yoktur. Burası güney Sakız Adasındaki ortaçağ köyleri kadar
eski değildir, Türk işgalinden sonraki yıllarda sivrilmiştir.

Anavatos köyü deniz seviyesinden 450 metre yükseklikte

güney ve batı cepheli konik bir uçurumda ve kuzeye sadece
bir tek geçitle bağlanabilecek şekilde inşa edilmiştir. İnsan-
lar bu uçurum üzerinde doğal tahkimin avantajını yaşamıştır
ve evleri yapışık gibi gösteren dairesel bir duvar, evlerin et-
rafını sarmaktadır. Bu da köyü uçurumla beraber çember bir
korumaya almaktadır.

82
 Sakız Adası Köyleri

Avgonyma

Merkez-batı Sakız Adasının ana yolunda, Karyes’ten son-

ra, batıya olan rotamızda, Sakız Adası merkezinden 16 Km
uzaklıkta, kayalıklı bir tepede, Avgonyma köyü bulunmakta-
dır. Evler taştan inşa edilmiştir ve yerleşim çok azdır. Gün
batımı sırasında Ege denizinin, Psara Adasının ve temiz Elin-
da koyunun güzelliği inanılmazdır.

Köyün tavernalarında mükemmel yerel lezzetler vardır. Ye-

meklerden sonra masaya ikram edilen keçi loru (Thri) ile be-
raber vişne reçeli inanılmazdır. Köyün aşağı tarafı eşsiz bir
çam ormanı ile kaplıdır.

83
 Sakız Adası Köyleri

Komi
Komi, Sakız Adasının 25 km güneyinde büyük ve canlı bir
köy olan Kalamoti Köyünün limanıdır. Plajları ile ünlüdür.
Kominin büyük kumsal plajlarında adanın en büyük turistik
yer olma özelliğini taşır. Sahil boyunca birçok kafeterya ve
restorant yer almaktadır.

84
85
 Sakız Adası Köyleri
Langada

Sakız Adasının 16 km kuzeydoğusunda Türkiye tarafına

bakan,şirin bir balıkçı köyüdür.Tarihte, bölgeye yapılan sü-
rekli saldırılardan dolayı, buranın sakinleri genel olarak deniz
tüccarı ve balıkçıdır. Bugünün Langada’sında ziyaretçiler bir
oda ya da daire kiralayabilir ve deniz kıyısında restorantlarda
geleneksel deniz ürünlerinin ve mezelerin tadını çıkarabilir.

Köy 17 Eylül’de Aghia Sophia (Azize Sophia) için büyük bir

kutlama yapmaktadır. Rıhtımda gece boyunca süren eğlen-
celer ve yerel danslarla bir şenlik düzenlenmektedir.
86
Tel : 22710-74218
87
 Sakız Adası Köyleri
Kambos Bölgesi

Adanın en güzel yerlerinden biri Kambos’tur, narenciye bah-

çeleri ile çevrelenmiş Chora’nın 3 km güneyindeki yeşil bir
vadidir. Kambos (“sade”) Sakız Adasının güney yakasında
yaklaşık 10 km uzunluğunda ve 2 km genişliğinde gerilmiş
düz bir alandır. Onu batıdan saran alçak dağlar yeraltı suları
ile onu beslemektedir; bu da Kambos’u Sakız Adası baş-
kentine yakın çicek ve ağaçlarla dolu uçsuz bucaksız bir
bahçe yapmıştır. Kambos hem yerleşim hem de tarımsal
site olarak genel anlamda eşsiz bir konumdadır.

14. yüzyıldan sonraki yıllarda aristokratların da yaptığı gibi

Cenovalılar bu bölgeyi binalarını inşa etmek için seçtiler.
Thymiana kayasının yüksek duvarları binaları tozdan, rüz-
gardan ve soğuktan korudu. Bugünlerde sulama modern
yöntemlerle yapılırken geçmişte, meyve bahçeleri hayvanlar
tarafından döndürülen koca su değirmenleri ile sulanmak-
taydı.
88
89
Hotel - Restaurant - Cafe - Bar
Dimitrios Kitrilakis
email: info@mavrokordatiko.com
Adres : I. Mitaraki, Kambos, Chios
82100
Tel: +30 22710 32900
90
91
 Sakız Adası Köyleri

Özenerek yapılmış mermer kabartmalarla ve oluklarla süslü

su depoları, avlunun merkezine oturtulacak şekilde hesap-
lanmıştır. Gölgeli yollar, çiçek bahçeleri ve yavaşça ilerleyen
yasemin asmaları,rengarenk Begonviller eşsiz bir atmosfer
yaratmaktadır.

92
VOYAGE TO THE EAST MEDITERRANEAN

CHIOS: 36 Aegaiou ave,

P.O.82100,
Tel: 22710-81600
93
 Sakız Adası Köyleri
Kardamyla

Kardamyla Sakız Adası Merkezinden 28 Km uzaklık-

ta, kuzeye doğru konumlanmıştır. İki kesime ayrılmıştır.
Yukarı kesim aynı zamanda eski köydür, “Mount Grias”
isimli bir tepenin eteklerinde yayılmıştır. Geleneksel mi-
marisi, dar sokakları, taş kaldırımlı yolları ve kapalı pa-
sajları tipik yerel çizgileri taşımaktadır. Tipik evler genel
olarak taştan yapılma evlerdir. Kardamyla yaklaşık olarak
2000 yerli ve göçmen halka ev sahipliği yapmaktadır.
Antik Kardamyla Thukidedes tarafından tanımlanmıştır.
Burası özgürlük savaşçıları Chartoulakis (ortaçağlarda)
ve Kontanignotis (1821 Bağımsızık Savaşı), Moni’nin

94
 Sakız Adası Köyleri

tarihçisi Venerable Nikephoros, Nea ve Sakız Adası-

nın tarihçisi Georgios Zolotas da burada doğmuştur.

Eski köy, ismi Marmaro idi, yukarı köyden 2 km uzaklıkta,

koyun iç tarafında Nisi ismindeki küçük ada tarafından
korunmaktaydı. Marmaro’nun ayırt edici diğer bir işareti
ise rıhtım meydanında yer alan heykeltraş Apartis tarfından
yapılmış Kardamylalı gemicinin heykelidir. Marmaro’nun
dar sokaklarında gezmek insana Sakız Adasının tipik
atmosferini hissettiren memnun edici bir deneyimdir.

95
 Sakız Adası Köyleri
Vrontados

Vrontados Sakız Adası şehir merkezine 4 km uzaklıktadır.

Vrontados’un nüfusu 4500 kişidir ve çoğu denizcidir.
Bölgede denize bakan yel değirmenleri ve folklor müze-
si vardır. Vrontados’un kıyı şeridi büyük ve küçük plaj-
larla doludur. Vrontados’un, Daskalopetra bölgesinde
Homeros’un taşı da bulunmaktadır.

96
 Sakız Adası Köyleri
Volissos

Volissos, şehirden 40 km uzakta, nufusu yaklaşık 500

kişi ve kuzeybatı Sakız Adasının en büyük köyüdür.
Thucydides’e göre Homeros’un doğum yeri olarak tanın-
mıştır. Köyün üst kısmında ortaçağ döneminden kalma
bir savunma kalesi ve Justinia’nın, Belisarios adlı genel
komutanı tarafından inşa edilmiştir. Kale bir masa şeklin-
dedir ve içinde binalar, sarnıçlar ve kiliseler vardır. Kaleyi
sahile bağlayan tüneli vardır. Volissos’da dar sokaklar,
eski evler ve taşlı konaklar da bulunur. Köyde yel değir-
menleri, Bizans kiliseleri bulunmakta ve bunlardan bir ta-
nesi Mesih’e bir tanesi de Meryem Ana’ya adanmıştır.

97
 Sakız Adası Köyleri
Emporios

Emporios Pyrgi’nin limanıdır ve Mastihohoria ana yolun-

dan 5 km güneydedir. Kazılar sonrası çeşitli bulguların
gösterdiği gibi, bu zengin köyde ticaret gelişmişti ve adını
da oradan almıştır. (Emporio=Ticaret). Bölgede ayrıca,
3000 yıllık tarihi olan Lefkonio yerleşimi vardı ve keşifler
Sakız Adasının müzesinde bulunmaktadır. Emporios’un
yanında, mavi suları ile Sakız Adasının en güzel plajı Mav-
ra Volia (siyah taş) vardır. Adını, plajda bulunan siyah vol-
kanik taşlarından almıştır ve bu da yakınındaki, Psaronas
adlı, volkan patlaması sonucunda olmuştur. Bu siyah çakıl
taşlarıyla, beyazları da katarak, kiliselerin avlu döşemesini
yapmışlardır. Bunlara Votsalota (mozaik döşeme) deniyor
ve Sakız Adasının mozaik döşeme mimarisini gösteriyor.
98
 Sakız Adası Köyleri
Nagos

Nagos bölgesi Kardamyla’dan beş km uzaklıktadır.

Akansuları, cam gibi rengarenk çakıl taşları ile mükem-
mel kumsalı, tüm bunlar bölgenin büyüleyici manzara-
sını oluşturmaktadır. Bölgede restoranlar ve taverna-
lar taze deniz ürünleri sunmaktadır. Nagos ismi naos
sözcüğünden (tapınak) gelmektedir ve aslında burada
1921 kazıları sırasında antik bir tapınak ortaya çıkarıldı.
1921’de, kutsal Nagos bölgesindeki kaynağın ya-
kınlarında kazı çalışmaları başlamış fakat tamam-
lanamamıştır. Fakat kalıntıları gün yüzüne çıkmıştır.
Kardamyla bölgesindeki birçok binanın duvarlarında kul-
lanılan taşlar büyük olasılıkla tapınaktan gelen taşlardır.
99
 Sakız Adası Köyleri
Oinousses Adası

Antik çağlardan beri şarapları ile bilinen adacıktır. Ceno-

valılar Ortaçağda adlarına Spermandores demişlerdir. 19.
yüzyılın ortalarından beri ada yerlileri denizlerde çalışmış-
lar ve armatör olmuşlardı. Bugün 500’den fazla gemiye
sahiplerdir. Bu adada Yunanistan’ın en büyük kaptanlık
okulu mevcuttur. Oinousses Yunanistan’ın en zengin ada-
sı olarak kabul edilmektedir. Oinousses’te evler yerel ve
mütevazı Neo klasik stilin bir karışımını sergilemektedir.
100
101
 Sakız Adası Köyleri
Psara Adası

Psara, Sakız Adasının kuzey batı tarafına yakın küçük bir

adadır. Psara, Yunanca’da “gri şey” anlamına gelmektedir.
Sakız Adası merkezinden adaya düzenli seferler yapılmak-
tadır. Sakız Adası ve Psara arasındaki 57 deniz millik yolu
dört saatte almaktadır. Achonti bölgesinde adanın batı
yakasında, MÖ 2. milenyumun ortalarında Miken yerleşimi
ve onlara ait en az 100 metre uzunluğunda ve şimdiler-
de bir kısmı su altında olan bir mezarları bulunmaktadır.
Psara yakınında ıssız Antipsara küçük adası bulunmak-
tadır. Antipsara’yı pek ziyaret eden yoktur. Burası ıssız
ve doğal güzellikleri olan bu adada zaman geçirmek is-
teyenler için idealdir. Hayvancılık ve balcılık önemlidir.
102
103
 Sakız Adası Mağaraları

Sakız adasının özelliklerinden biri 70’e yakın doğal mağa-

rası olmasıdır. Hatta bu kümeler veya su altı mağaralarının
bazıları daha yeni keşfedilmiş olması nedeniyle, erişim
zordur veya özel ekipman ve deneyim gerekmektedir.
Bu mağaraların en önemlisi Olympi Köyündeki 57 met-
re derinlikte keşfedilen, Jurassic çağından kalma Skias
Mağarası’dır. Bu mağarayı ziyaret etme saatleri saat 10:00
ile 20:00 arasındadır.
104
 Kaybolmamış Gelenekler
Paskalya (Roket Savaşları)

Vrondoto’da Paskalya’nın son günü İsa’nın Diriliş’i böyle kut-

lanır. Ruketopolemos, Sakız Adası merkezinden 4 km uzak-
lıktaki Vrondato’nun, biri Ayo Marko diğeri Panagia Erethria
adlı iki kilise arasında yapılan fişek savaşıdır. Söylentilere
göre bu geleneğin kökleri Osmanlı hakimiyeti yıllarına kadar
dayanırmış. Diğer bir inanışa göre ilk Ruketopolemo savaşı,
Ayo Markos kilisesi daha yeni olduğundan aralarında bü-
yük olasılıkla rekabet sebebi doğmuş iki kilisenin çocukları
arasında sapanla birbirlerine taş atarak başlamıştır. Yapılan
bu savaşın arasına Paskalya bayramı zamanında büyükler
de katılmıştır. Sonunda ise sapanların yerine zamanla kili-
selerin avlularına yerleştirilen Gemi Toplarınla yapılan atış-
larla İsa’nın Dirilişi kutlanırdı. Ticaret gemilerinde bulunan bu
topları denizciler gemilerden kiliselere getirip hazırlarlardı.
105
106
107
 Kaybolmamış Gelenekler

Top atışlarıyla kutlama uzun yıllar devam etti. 1889 yılının

Anastasi (Diriliş) Gecesi yapılan top atışları tehlikeli boyutlara
gelince Türkler durumun herkes için tehlike oluşturduğuna
ve himaye altındaki Sakız Adalıları’ın ayaklanma tehlikesini
ortadan kaldırmak için bu toplara el koydu.

Her iki kilise de bu geleneği Türkleri rahatsız etmeden ancak

etkileyici şekilde devam ettirmenin başka yollarını arıyorlardı,
sonunda ateşleyici maddelerle uğraşan bir İtalyan o kelimeyi
hatırlayıp söyledi: Roket. Başlarda “roketleri” onları yapanla-
rın dükkanından satın alıyorlardı. Sonraları 1900’lerde “atöl-
ye” diye adlandırdıkları gruplara ayrılmış bu işin meraklıları
bizzat kendileri yapmaya başladı.

Roketlerin yapım masrafı oldukça yüklü olduğu gibi çok fazla

emek gerektiren bu iş dikkat edilmediği zaman tehlikelidir.
Ancak Vrondatolular çok sevdikleri bu geleneği canlı tutmak
için Paskalya’da hazır olmaları için yaz aylarının ortalarında
atölyeler roket yapımına başlıyor.
108
 Kaybolmamış Gelenekler
Her atölye 3 ya da 5 kişiden oluşur ve her atölyenin Navsika,
Lailapas, Digenis, Kobra, Arapo, Leon, Theios Truman (Tru-
man Amca) gibi isimleri vardır.

Kalupi (Kalıp) Roket’in oluşması için yanıcı maddenin içine

konduğu roketin gövdesidir. Ardından “kalupi” roket çubu-
ğuna ruketo ksilo”ya bağlanarak monte edilir. Kalıbın için-
deki karışım, kömür ve nitro roketin havaya yükselmesini
ve patlamasını sağlarken içindeki kükürt roket patladığında
çıkan sesle ışığı sağlıyor. Roketlerin yapım masrafını tama-
men yapanlar karşılıyor. Tam olarak birbirlerinin karşısında
bulunan iki kilise arasındaki mesafe 400 metredir. Ayos Mar-
kos kilisesi Panagia Erithria’dan daha yüksek bir zeminde
bulunduğundan Panagia Eritrea kilisesi teorik olarak daha
kolay bir hedeftir

109
 Kaybolmamış Gelenekler
Roket atölyeleri Büyük Cumartesi Günü’nün sabahından iti-
baren ayaktadır. Sabahın erken saatlerinde roketlerin fırlatı-
lacağı düzenekleri hazırlar ve her iki taraftan da deneme atışı
yaparlar. Deneme atışları sırasında ellerindeki düdüklerle
karşılıklı birbirlerini tahrik ederek her yaştan insanın katıldığı
roket savaşı hazırlığına panayır havası yaratırlar.

AGAS (Osmanlı Kadısı): Agas geleneği, Kathari Deftera

yani “temiz-kutsal- Pazartesi” günü Olimpi, Mesta, Elata ve
Lithi’den oluşan Sakız köylerine (Mastihohorya’ya) ait bir ge-
lenektir. Bunun kökenleri Osmanlı egemenliği altındaki yıllara
dayanır. Başka bir deyişle o dönemlerde Sakız Adası’nın hal-
kından yüklüce vergiler tahsil etmek isteyen Osmanlılardan
kalma da diyebiliriz. Güçlü, kişi ve durumları iyi olanları tanı-
yan Sakızlı bir köylü, bir Osmanlı Ağası gibi giyinip ,meyda-
na kurulmuş koltuğa oturur. O saatler içinde ziyaretçilerle ve
yerlilerle hatta kafeteryalarda kahvelerini içenlerle, oldukça
kalabalık olan meydanın ortasından gelip geçenleri incele-
yen “Ağa” genellikle ekonomik durumlarına göre “kurbanla-
rını” seçmeye başlıyor. Seçtiği kurbanlarını elbette ki en çok
kişisel ve mesleki özelliklerine göre insanlarla şakalaşarak,
en anlamsız, komik sebeplerden dolayı onlardan vergi top-
lamaya başlıyor. Elbette bu toplanan paraların hepsi adanın
Kültür Derneği’ne bırakılıyor. Bu olaya yerel orkestralar ve
apukurya eğlenceleri de katılıyor.

110
 Plajlar
• Karfas: Sakız Adası merkezinden 7 km güneyde olup
,rahatlatıcı güneş banyoları için uygunluğu ile iyi bilinen kum
plajları arasındadır. Birçok otel, kiralık daire ve taze deniz
ürünleri sunan restoranlara, kafe ve barlara sahiptir.

• Mavra Volia: (Pyrgi’den 5 km uzaklıkta) küçüklü büyüklü

siyah taşlı volkanik bir plajdır, tarih öncesi zamanlarda bir
volkanik patlama sonucu oluşmuştur. Üç plaj bulunmakta
olup biri diğerinin yanındadır ve aynı isim altındadırlar, derin
koyu mavi suları vardır. Yakınında, Emborio’da daire ve stüd-
yolar, kafeler ve taze deniz ürünleri sunan tavernalar bulun-
maktadır.

Mavra Volia Plajı

111
 Plajlar

Pantoukios Plajı

• Pantoukios Plajı: Lagada yolu üzerindeki bu küçük

koyda yer bulabilmek için sabah erken gitmenizi öneririz.
Saat 15:00’ten sonra DJ eşliğinde canlı müzik yapılmaktadır.

• Komi: Kalamoti köyünün 4 km dışında yer almaktadır ve

Sakız Adasının en sevilen kumlu ve rahatlatıcı güneş banyo-
su için uygun plajları arasında yer almaktadır. Bölgede pek
çok otel, daire, kiralık oda, taze deniz ürünleri sunan resto-
ranlar, tavernalar ve gece dışarı çıkmak için barlar bulunmak-
tadır.

• Aghia Fotia: Sakız Adası merkezinin 11 km güneyinde

Neohori köyü yakınında yer almaktadır ve Sakız adasının kü-
çük siyah taşlı, temiz, derin ve kristal suları ile en sevimli
plajları arasındadır. Bölgede birçok otel, daire, stüdyo, taze
deniz ürünleri sunan restoranlar, tavernalar ve kafeler bulun-
maktadır.
112
 Plajlar
• Nagos: Kardamyla’dan beş km uzaklıktadır. Akan kay-
nak suları, çınar ağaçları ve cam gibi rengârenk çakıl taşları
ile mükemmel kumsal, tüm bunlar bölgenin büyüleyici man-
zarasını oluşturmaktadır. Bölgede restoranlar ve tavernalar
taze deniz ürünleri sunmaktadır. Nagos ismi naos sözcüğün-
den (tapınak)’tan gelmektedir ve aslında burada 1921 kazıla-
rı sırasında antik bir tapınak ortaya çıkarılmıştır.

• Lithi (Lithirnena): Vessa’dan (Sakız şehrinden 23.5

Km’lik bir mesafede) dört Km kuzeyde yer almaktadır. Lithi,
ünlü bir balıkçı köydür. Geleneksel olarak, sakinlerinin ana
mesleği balıkçılıktır. Kumlu plajı ve güzel denizi ve taze balık-
tan keyif almak için ziyaret etmeye değer bir yerdir. Lithi’de
günbatımı, unutulmazdır.
113
114
115
 Plajlar

• Elinda: iyi korunmuş adanın batısında Anavatos yakının-

da bulunan bir koydur. Kalın kumsalı ve temiz suyu ile harika
bir plajdır.Yüzmek ve güneşlenmek için idealdir. Burada kı-
yıda harabe bir roma gemisi bulunmaktadır. Elinda ismi ya
da Alinda Antik yunan sözcüğü “denizcilik” anlamına gelen
“alios”tan gelmektedir.

• Lefkathia: kuzey batı Sakız Adasının en çok bilinen ve

kalabalık plajıdır. Volissos yakınında Limnos ve Limnia ara-
sındadır. Düzenlenmiş bir kumsaldır ve güneşlenmek için
idealdir. Derin, kristal ve temiz suyu vardır.

116
 Plajlar

Elinda Koyu

• Megas Limnionas: Sakız şehrinden 9 Km güneyde yer

almaktadır, Thimiana köyüne yakın ve en iyi bilinen Sakız
plajları arasındadır, kum ve çok küçük taşlı plajı ile rahatlatıcı
güneş banyosu için mükemmeldir. Bir turistik merkez olarak,
Megas Limnionas’ın, kafe ve barlara ek olarak taze deniz
ürünü sunan lokanta, tavernaları ve birçok otel, daire, stüdyo
daireleri bulunmaktadır.

• Daskalopetra Vrondados: Sakız Adası merkezinin 7

km kuzeyindedir. Sakız Adasının kumu ve küçük çakıl taşları
ve kristal suları ile en sevimli plajlarından biridir. Bölgede bir-
çok otel, daire, stüdyo, taze balık sunan restoran, taverna ve
tabii ki kafeler vardır.
117
118
 www.erturk.com.tr

Tüm Yurtiçi ve Yurtdışı

Uçak Biletlerinizi
En Ekonomik Fiyatlarla
Sizlere Sunuyoruz.

119
 Sakız Adası Hakkında İzlenimler
Benim güzel Sakızım,
Çeşme limanından Ertürk gemimiz demir al-
dığında, muhteşem deniz renginin ötesinde
mütevazi bir dağ görünümü olarak çıkar ada
karşımıza. Oysaki gemi demir atıp ta o kara
parçasına adım attığınızda birden nereye
geldiğinizin farkına varırsınız ve “işte bu der-
siniz…” Hele Mesta’ya varıp ta damla sakızlı
kahvenin ardından Mesta Port’ta balık yemenin keyfi bir başka.
Sakız Adası bize yakın ama, bizden çok uzak sımsıcak bir ada.
Duygular, kültürler aynı ama politikalar farklı, bunları görebiliyoruz.
Sakız Adasını mutlaka görelim.

Huban ATLAN

Sakız Adası, ya da Chios... Her ne derseniz

deyin çok bizden, çok evde hissedeceğiniz
komşu kıyı. Üç yıl önce ilk adımımı attığım
andan itibaren kendimi ait hissettiğim bu dost
topraklarla tanışmayı neden bu kadar geciktir-
mişim, düşündükçe hala hayıflanırım.

Sakız adası tipik bir Kuzey Ege adası, güney-

deki beyaz evler ve mavi kubbelerin yerini burada taş evler, cumba-
lar, balkonlar alıyor. Aslına bakarsanız biraz İzmir Kemeraltı, biraz
Kordon, biraz Foça... Kısacası kendinizi asla yabancı bir yerde his-
setmiyorsunuz.

Günü birlik gitmişseniz eğer, kısıtlı saatlerinizi en iyi şekilde değer-

lendirmelisiniz. Kordon’da bir Frappe veya Türk kahvesi iyi bir baş-
langıç, ardından çarşı. Tercihi alışveriş olanlar için çarşıda hanımların
mutlak uğradıkları kozmetik ürünler satan dükkânlar ve butikler var.
120
 Sakız Adası Hakkında İzlenimler
Yol üstünde bulunan pastaneler ve açık kafeler ufak yorgunluk du-
rakları. Aynı zamanda şehirde yaşayan insanları az da olsa tanıma-
nız için bir fırsat. Hem inanılmaz lezzetleri, hem dost sıcaklığıyla Can-
dio benim vazgeçilmez adresim. El yapımı çikolata ve dondurmalar
harika. Salı ve Cuma günleri dışında tüm dükkanlar ertesi güne ka-
dar açılmamak üzere öğleden sonra saat 2’ de kapanıyor, bu iki gün
de akşam 6 dan sonra tekrar 2 saatliğine açılıyor. Herkes siestaya
hazırlanırken sizin de yapacağınız sahile inip kendinizi bir tavernaya
atmanız. Taverna, Yunanistan’da uzo ve meze sunan restoran olarak
anılıyor sakın canlı müzik beklemeyin. Dönüş saatine kadar uzaktan
bir Çeşme manzarası eşliğinde keyif .

Diğer bir alternatif ise güney ada turu ile Pirgi ve Mesta adlı ortaçağ
köylerini gezmeniz. Aynı zamanda sakız köyleri denilen bu bölge
adada sakız ağacının yetiştiği tek bölge. Özellikle ağaçlar ağlamaya
başladı dedikleri sakız hasadının başladığı Ağustos ayında orada
olacaksanız, acentenizden bu köylere düzenlenecek bir tura sizi
dâhil etmesin istemeyi sakın atlamayın.

Hafta sonu tatili için veya daha da uzun kalacaklara önerim limanın
karşı tarafında bulunan araba kiralama şirketlerinden bütçeye uygun
bir araç ile adanın keyfini çıkarmaları. Güneyde meşhur Mavravolia
Siyah Plaj var. Burası volkanik siyah taşlarla kaplı, yan yana üç koy-
dan oluşmuş bir plaj. Kendinizi koyu mavi Ege sularına atarken sanki
bir Zen havuzuna giriyorsunuz hissi oluşuyor. Park yeri biraz kısıtlı da
olsa belediye, kabin ve duş gibi ihtiyaçlarınızı düşünmüş. Kesinlikle
görülmesi gereken bir yer.

Güneye inerken birbirine benzeyen birçok sahil köyü var. Ama Kar-
fas, altın renkli kumu ve berrak deniziyle size bambaşka bir plaj keyfi
sunuyor. Ayrıca her köyün kıyısında mutlaka bir taverna bulmanız
da mümkün.
121
 Sakız Adası Hakkında İzlenimler
Adanın batı tarafına ulaşmak için oldukça virajlı bir orman yolunu kat
etmeniz gerekiyor. Yol üstü duraklarından biri tarihi 11.yüzyıla da-
yanan ve şu an Unesco Dünya Mirası listesinde bulunan Nea Mani
Manastırı. Batı kıyısının doğası adanın diğer yerlerinden çok farklı.
Tamamen çam ağaçlarıyla kaplı bu bölgede yeşil ve maviyi birlikte
görme şansınız var. Bu kıyının en meşhur plajı Lithi. Ayrıca Fethi-
ye’deki Kayaköy benzeri Anavatos, Sakız’ın Azizesi Aya Markella
koyu batı kıyısının görülmesi gereken yerlerinden birkaçı.

Kuzeye çıkarken ilk olarak Vrondatos var. Burası ana şehrin kuzey
ucu gibi, arada boşluk olmadan devam eden bir yerleşim bölgesi.
Denizin üzerindeki yel değirmenleri, Sakız adasına giden herkesin
bir kare fotoğraf için durduğu ilk durak. Burası Paskalya dönemin-
de iki kilise arası roket savaşlarıyla da ünlü bir bölgedir. Biraz daha
yukarıda Homeros’un zamanında yaşadığı düşünülen Daskalopetra
var. Biraz daha ilerlediğinizde Lagada adlı balıkçı köyüne ulaşıyorsu-
nuz ve adanın en güzel balığını burada yiyorsunuz. En kuzeydeyse
Kardamila bölgesi kuzey Ege’ye bakan açık ve bol rüzgârlı bir bölge.

Gelelim gece hayatına... Şehrin sahilinde gördüğünüz tüm kafeler

gece bara dönüşüyor. Kiminde zaman zaman dünyaca ünlü Dj.ler
program yapıyor. Üstelik çok daha ucuz rakamlarla. Kışın da aynı
eğlence şehir içine taşınıyor, hatta bar çıkışı çorbacı bulmanız bile
mümkün.

Ve siz sabahın ilk ışıklarıyla birlikte otelinizin yolunu tutarken Sakız

adası yeni bir güne hazırlanıyor.

Engin ÇİVİCİOĞLU

122
123
TURLAR
Güney Ada Turu Programı
Sakız Limanından rehber eşliğinde hareket,

• Mastichoria - Sakız Ağaçlarının bulunduğu bölge,

• Armolia - El seramikleriyle ünlü köy,

• Pyrgi - Geometrik desenleriyle ünlü köy,

• Mesta - Antik Ortaçağ köyü.

• Armolia’da Seramik alış-verişi, Pyrgi Köyünde kahve

molası, Mesta Köyünde yemek ve serbest zaman

• Sakız Limanına dönüş

Orta Batı Ada Turu Programı

Sakız Limanından rehber eşliğinde hareket,

• Nea Moni Klisesi - 11.yy kalma antik kilise,

• Anavatos - Terkedilmiş Antik Köy

• Avgonima – Ortaçağ Antik Köy

• Sakız Limanına dönüş

124
NOTLAR

125
 NOTLAR

126
NOTLAR

127
 NOTLAR

128
NOTLAR

129
 NOTLAR

130