ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΜΑΡΤΙΟΣ 2012 / ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗς-ΠΡΟΒΟΛΗς ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ / ΤΕΥΧΟΣ 9

ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΑΥΤΟ ΓΡΑΦΟΥΝ:

ΑΡΧΙΜ. ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΣΚΡΕΤΤΑΣ, ΑΡΧΙΜ. ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΚΑΝΣΙΖΟΓΛΟΥ, ΜΟΝΑΧΟΣ ΣΕΡΑΦΕΙΜ,
ΣΚΙΑΔΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, ΤΣΟΜΠΑΝΗΣ ΤΡΥΦΩΝ, ΠΕΡΣΥΝΑΚΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ, ΖΕΛΛΙΟΥ-
ΜΑΣΤΟΡΟΚΩΣΤΑ ΕΡΑΤΩ, ΧΕΙΛΑΔΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ,
ΜΑΡΙΝΗΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ, ΜΑΤΖΑΚΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ, ΣΠΑΝΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ
ΔΗΜΗΤΡΑ, ΔΗΜΟΥΛΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, ΒΙΛΛΙΩΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΖΥΓΟΓΙΑΝΝΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, ΦΑΣΟΥΛΗ - ΤΣΑΜΠΑΛΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ,
ΚΩΣΤΙΔΗΣ ΑΒΡΑΑΜ, ΛΕΩΝΙΔΑΣ & ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΟΥΡΗΣ,

ΤΕ Υ ΧΟΣ ΑΡ. 9/ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ -ΜΑΡΤΙΟΣ 2012
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ TOY ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ
ΜΕ ΛΕΤΗΣ-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑ Σ
ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΕΚΔΟΤΗΣ
«ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ»
ΚΕΝΤΡΟΝ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ
-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ KATA TON ΝΟΜΟ
Παπαδόπουλος Θεόφιλος, Πρόεδρος
Τηλ.: 6985 085 012
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ
Χειλαδάκης Νικόλαος
ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΣΥΝΤΑΞΗΣ
Βιλλιώτης Γεώργιος
Θανάσουλας Δῆμος
Μαρίνης Σπυρίδων
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΥΛΗΣ
Παπαδόπουλος Θεόφιλος
ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ
Βιλλιώτης Γεώργιος
Τζίκα Δήμητρα
Βελέντζας Χρῆστος
ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ-ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ
Ἀνανιάδης Γεώργιος
gmjv2012@gmail.com
ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
& ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ
Ἰωαννίδου Μαρία
Τηλ.: 2310 552 207
EΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ
Ἐσωτερικοῦ: 20 Εὐρώ, Ἐξωτερικοῦ: 40 Εὐρώ
ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΣ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΣ
Eurobank, BIC: EFGBGRAA
IBAN: GR4002603220000140200352972
ΓΡΑΦΕΙΑ
Μοναστηρίου 225, 546 28 Θεσσ/νίκη
Τηλ. παραγγελιῶν: 2310 552 713
Τηλεομ.: 2310 552 209
Διαδίκτυο: www.enromiosini.gr
Ἠλεκτρ. ταχυδρομεῖο:
contact@enromiosini.gr
Οἱ συγγραφεῖς τῶν ἄρθρων φέρουν
τὴν εὐθύνη γιὰ τὶς ἀπόψεις τους.
ISSN: 1792-2828
1
Περὶ μετανοίας
καὶ περὶ ἐξορίας τοῦ Ἀδὰμ
καὶ ὅτι ἐὰν μετανοοῦσε
δὲν θὰ ἐξωρίζετο
ἀπὸ τὸν Παράδεισον
Ὁμιλία τοῦ Ἁγίου Συμεὼν
τοῦ Νέου Θεολόγου
«…Ἐκεῖνος ποὺ συλλογίζεται πάντοτε τὶς ἁμαρ-
τίες του καὶ συνεχῶς βλέπει ἐμπρός του τὴν μέλλου-
σαν κρίσιν καὶ μετανοεῖ καὶ κλαίει θερμῶς, αὐτὸς
ὑπερβαίνει ὅλα μαζὶ τὰ πάθη καὶ τὰ ἁμαρτήματα καὶ
τὰ ὑπερνικᾶ ἀνυψούμενος ἀπὸ τὴν μετάνοιαν, ὥστε
νὰ μὴν ἠμπορῆ οὔτε ἕνα ἀπὸ αὐτὰ νὰ φθάση καὶ νὰ
προσεγγίση τὴν ψυχὴ του στὸ ὕψος ἐκεῖνο ποὺ πετᾶ.
Ἐὰν δὲ ὁ νοῦς μας, πτερωμένος ἀπὸ τὴν μετάνοια καὶ
τὰ δάκρυα καὶ ἀπὸ τὴν πνευματικὴν ταπείνωση ποὺ
γεννᾶται ἀπὸ αὐτά, δὲν ἀνυψωθῆ στὸ ὕψος τῆς ἀπα-
θείας, δὲν θὰ ἠμπορέσωμε νὰ ἐλευθερωθοῦμε, δὲν θὰ
παύσουν νὰ μᾶς κεντοῦν πότε τὸ ἕνα, πότε τὸ ἄλλο πά-
θος, καὶ νὰ μᾶς κατασπαράσσουν σὰν ἄγρια θηρία…
«Γι’ αὐτὸ σᾶς παρακαλῶ ὅλους, πνευματικοί μου
πατέρες καὶ ἀδελφοί, καὶ ποτὲ δὲν θὰ παύσω νὰ πα-
ρακαλῶ τὴν ἀγάπη σας, νὰ μὴν ἀμελήσετε τὴν σω-
τηρία σας, ἀλλὰ μὲ κάθε τρόπο νὰ προσπαθήσετε νὰ
ἀνυψωθῆτε ὀλίγον ἀπὸ τὴν γῆ. Καὶ ὅταν γίνη αὐτὸ τὸ
θαῦμα, τὸ ὁποῖον θὰ σᾶς καταπλήξη, τὸ νὰ ἀνυψωθῆτε
δηλαδὴ ἀπὸ τὴν γῆ καὶ νὰ ὑπερίπτασθε στὸν ἀέρα, δὲν
θὰ θελήσετε πλέον νὰ κατέλθετε οὔτε κἂν γιὰ λίγο
καὶ νὰ σταθῆτε στὴν γῆν. Λέγοντας δὲ «γῆν» ἐννοῶ τὸ
σαρκικόν, καὶ «ἀέρα» τὸ πνευματικὸν φρόνημα. Διότι,
ἐὰν ὁ νοῦς ἐλευθερωθῆ ἀπὸ τοὺς πονηροὺς λογισμοὺς
καὶ τὰ πάθη, καὶ δι’ αὐτοῦ ἀντικρύσωμε τὴν ἐλευθε-
ρίαν τὴν ὁποίαν μᾶς ἐχάρισεν ὁ Χριστός, δὲν θὰ κα-
ταδεχθοῦμε πλέον νὰ κατέλθωμε στὴν προηγουμένην
δουλεία τῆς ἁμαρτίας καὶ τοῦ σαρκικοῦ φρονήματος,
ἀλλὰ συμφώνως μὲ τοὺς λόγους τοῦ Κυρίου, δὲν θὰ
παύσωμε νὰ γρηγοροῦμε καὶ νὰ προσευχώμεθα, ἕως
ὅτου μεταβοῦμε πρὸς τὴν ἐκεῖθεν μακαριότητα καὶ
τύχωμεν τῶν αἰωνίων ἀγαθῶν, χάριτι καὶ φιλανθρω-
πίᾳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ᾧ πρέπει πᾶσα
δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν».
(10ος - 11ος αἰών. Ἄπντα τοῦ Ἁγίων Πατέρων, ἔκδ. Ὠφελίμου
βιβλίου. Ἁγ. Συμεὼν τοῦ Νέου Θεολόγου, τόμ. 1, Κατηχ. Ε΄,
σελ. 1-41, 87, 470 καὶ 1054-1085. Ἀπὸ τὸ βιβλίο «Πατερικὸν
Κυριακοδρόμιον», σελ. 485 κ.ἑ. Ἐπιμέλεια κειμένου: Δημήτρης
Δημουλᾶς)
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
2 Ι Α Ν ΟΥΑ Ρ Ι ΟΥ- Μ Α Ρ Τ Ι ΟΥ 2 01 2

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ Ο ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ  ΑΓΑΜΗ ΜΗΤΡΟΤΗΤΑ ΕΡΑΝΙΖΟΝΤΑΣ ΚΕΙΤΑΙ Ἢ ΟΥ ΚΕΙΤΑΙ

ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ Μοναχοῦ Σεραφεὶμ  ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΥΦΑΝΤΑΣΤΕΣ, Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη
Κωνσταντῖνος Μάνος Σελ.38 ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΕΥΩΔΙΑΣΤΕΣ ΚΙ Σελ.53
Κωνσταντίνου Δημούλη ΕΥΓΕΣΤΕΣ ΛΕΞΕΙΣ
Σελ.42 Εἰρήνης Κ.
Σελ.50

ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ ΤΡΙΜΗΝΟΥ

ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ-ΝΕΟΤΗΤΑ

σ. 42 ΑΓΑΜΗ ΜΗΤΡΟΤΗΤΑ
σ. 4 π. ΑΓΑΘΑΓΓΕΛΟΣ ΜΠΛΑΤΣΟΣ ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ
σ. 9 ΑΓΙΟΙ ΓΕΡΟΝΤΕΣ Κωνσταντίνου Δημούλη
Δήμητρας Χριστοδούλου σ. 47 ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ,ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ,
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΚΑΙ Η ΧΑΡΙΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ
σ. 13 ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΠΕΡΙ ΝΟΕΡΑΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ
Ἀρχιμ. Νικοδήμου Κανσίζογλου
σ. 15 ΦΙΛΟΚΑΛΙΚΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ
ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΛΑΤΡΕΙΑ ΓΛΩΣΣΑ
Ἀρχιμ. Νικοδήμου Σκρέττα
σ. 50 ΕΡΑΝΙΖΟΝΤΑΣ ΕΥΦΑΝΤΑΣΤΕΣ,
σ. 19 Ο ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ
ΕΥΩΔΙΑΣΤΕΣ ΚΙ ΕΥΓΕΣΤΕΣ ΛΕΞΕΙΣ
ΩΣ ΣΥΝΕΧΙΣΤΗΣ
Εἰρήνης Κ.
ΤΗΣ ΠΑΤΕΡΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ σ. 53 ΚΕΙΤΑΙ Ἢ ΟΥ ΚΕΙΤΑΙ
Βασιλείου Σκιαδᾶ Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη
σ. 22 ΔΙΗΓΗΣΙΣ ΕΙΣ ΤΥΠΟΝ ΠΕΡΙΗΓΗΤΟΥ, σ. 56 Η ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΑ
ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΣΥΡΙΑΣ, ΤΗΣ «ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ»
Γεωργίου Μπαμπινιώτη
ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΠΟΛΕΩΣ,
ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΝ ΑΥΤΗ ΑΓΙΩΝ ΤΟΠΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΕΠΙΦΑΝΙΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΠΟΛΙΤΟΥ σ. 58 ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟ
σ. 28 ΡΑΪΘΩ ΚΑΙ ΦΑΡΑΝ Ἐρατῶς Ζέλλιου-Μαστοροκώστα
ΣΤΗ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟ ΣΙΝΑ σ. 62 ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Β΄ Ο ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ
Ἀβραὰμ Κωστίδη Μητροπολίτης Λαρίσης-Τρίκκης 1541-1611
Γεωργίου Β. Παπαβασιλείου
σ. 34 ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ
σ. 66 ΟΙ ΚΥΠΡΙΟΙ ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ
Ἐμμανουὴλ Περσυνάκη
ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821
σ. 38 Ο ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ  Γιάννη Σπανοῦ
Μοναχοῦ Σεραφεὶμ  σ. 71 ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΟ ΗΠΕΙΡΟ
Νικολάου Παπαδόπουλου
 3

ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΟΙ ΚΥΠΡΙΟΙ ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΤΟ  ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ Η ΘΕΟΤΟΚΟΣ

Ἐρατῶς Ζέλλιου- ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΟ ΗΠΕΙΡΟ ΒΑΘΟΣ ΤΟΥ ΑΧΜΕΤ ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ
Μαστοροκώστα ΤΟΥ 1821 Νικολάου Παπαδόπουλου ΝΤΑΒΟΥΤΟΓΛΟΥ ΤΕΧΝΗ
Σελ.58 Γιάννη Σπανοῦ Σελ.71 ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Τρύφωνος Τσομπάνη
Σελ.66 ΤΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Σελ.96
Ἀνδρέα  Ματζάκου
Σελ.82

σ. 76 ΙΣΤΟΡΙΑ, ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ, ΠΑΡΑΔΟΣΗ, ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΜΠΙΣΤΕΥΟΝΤΑΙ

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΩΝ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΤΟΝ ΣΤΡΑΤΟ
Νίκου Γ. Ζυγογιάννη ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ.....
σ. 78 21η  Φεβρουαρίου 1913 ΟΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΕΣ ΠΟΥ
Απελευθέρωση  τῶν Ιωαννίνων ΑΓΩΝΙΣΤΗΚΑΝ ΓΙΑ ΤΗ ΜΗ
Κωνσταντίνας Φασούλη-Τσαμπαλᾶ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥΣ ΣΕ ΕΚΤΡΩΣΕΙΣ!
σ. 82 ΤΟ  ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΒΑΘΟΣ ΔΩΡΕΑΝ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ ΓΙΑ
ΤΟΥ ΑΧΜΕΤ ΝΤΑΒΟΥΤΟΓΛΟΥ ΑΝΑΣΦΑΛΙΣΤΟΥΣ ΚΑΙ ΑΣΤΕΓΟΥΣ
ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΚΑΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΟΜΩΣ, ΠΑΡΑΓΕΙ!
Ἀνδρέα  Ματζάκου ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΟΜΑΔΑΣ
ΠΑΡAΔΟΣΗ ΔΡΑΣΗΣ ΠΙΕΡΙΑΣ

σ. 90 ΟΙ ΑΝΤΙΣΕΙΣΜΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΕΠΙΚΑΙΡΑ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
ΜΕΧΡΙ ΤΑ ΝΕΩΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ σ. 110 Η ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ
Λεωνίδα Κουρῆ & Ἐμμανουὴλ Κουρῆ ΕΠΙ 55 ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΝ «ΚΥΝΗΓΟΥΣΑΝ»
ΟΙ ΤΥΨΕΙΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ
ΤEΧΝΗ
ΠΑΡΑΒΙΑΣΑΝ ΤΟ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΤΟ
σ. 96 Η ΘΕΟΤΟΚΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ
ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ ΝΑ ΣΤΑΜΑΤΗΣΟΥΜΕ ΤΗ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ
Τρύφωνος Τσομπάνη ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ
σ. 102 ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΑΓΙΟΓΡΑΦΟΙ Η ΟΜΟΡΦΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
ΟΙ ΑΔΕΛΦΟΙ ΛΕΠΟΥΡΑ
Σπυρίδωνος Μαρίνη
σ. 118 ΔΙΑΦΟΡΑ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

σ. 120 Ο ΟΣΙΟΣ ΙΕΡΩΝΥΜΟΣ

σ. 104 MΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ Ν. ΠΕΛΛΑΣ
Ο ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΗΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
Ἡμερολόγιο 2012
Σπυρίδωνος Μαρίνη
 4

π. ΑΓΑΘΑΓΓΕΛΟΣ
ΜΠΛΑΤΣΟΣ
ἕνας σύγχρονος
ἅγιος (1868- 1972)
ὀρθόδοξα
πνευματικά θέματα

Ὁ
πατὴρ Ἀγαθάγγελος γεννήθηκε
ἀπὸ οἰκογένεια πολύτεκνη, μὲ 17
ἀδέλφια. Ἦταν ὁ 13ος . Ὁ παπ-
πούλης ἀπὸ 13 χρονῶν ἔφυγε καὶ πῆγε
στὸ μοναστήρι τοῦ Μπόρσα στὴν Ἀργο-
λίδα. Ἐκεῖ ἔγινε μοναχὸς καὶ ὕστερα ὁ
δεσπότης τὸν ζήτησε στὸ Ναύπλιο νὰ
τοῦ διαβάζει τὶς ἀκολουθίες γιατί ἦταν
φιλακόλουθος, ἀλλὰ ἄρρωστος. Πῆγε μὲ
εὐλογία τοῦ Γέροντά του. Κάποτε ὁ δε-
σπότης τὸν ἔστειλε νὰ πάρει νερὸ ἀπὸ
μία βρύση στὴν πλατεία τοῦ Ναυπλίου,
γιατί τότε δὲν εἶχαν βρύσες στὰ σπίτια. Ὁ
κόσμος ποὺ τὸν ἔβλεπε, ἔλεγε: «καθείστε
νὰ δοῦμε ποὺ ἔρχεται ὁ ὄμορφος καλόγε-
ρος». Τοῦ παππούλη δὲν τοῦ ἄρεσε αὐτὸ
καὶ ἔφυγε ἀπὸ τὴν μητρόπολη καὶ πῆγε
πάλι στὸ μοναστήρι του. Στὸ μοναστήρι,
ἐκεῖ ποὺ πῆγε ὁ δεσπότης τὸν εἰδοποίησε
νὰ γυρίσει πάλι πίσω στὸ Ναύπλιο, γιατί
ἀλλιῶς θὰ τὸν διώξει ἀπὸ τὸ μοναστήρι.
Λέει λοιπὸν ὁ παππούλης: «Καλύτερα
νὰ φύγω ἀπὸ τὸ μοναστήρι μου, παρὰ
νὰ ζῶ στὸν κόσμο». Ἔφυγε λοιπόν, ἀπὸ
τὸ μοναστήρι τῆς μετάνοιάς του κι ἦρθε
στὸν Ἅγ. Δημήτριο (στὸ χωριὸ) Στεφάνι,
στὸν νομὸ Κορυνθίας. Ἐκεῖ ἔμεινε πολλὰ
χρόνια μὲ τοὺς πατέρες καὶ ὑπηρετοῦσε
ὡς μοναχός. Ἐπέθανε ὁ παππᾶς στὸ (χω-
ριὸ) Καλαμάκι καὶ ζήτησε ὁ δεσπότης,
ἕνα μοναχὸ νὰ τὸν κάνει ἱερέα. Στὸν Ἅγ.
 5

Δημήτριο ἐκεῖνον τὸν καιρὸ ἦταν ἕνας αὐτὴ ἡ ἐπιθυμία του. Μετὰ ἀπὸ χρόνια
μοναχὸς ὁ π. Γρηγόριος Μπαλάφας, στὸν ἔμαθε ὅτι στὸν Ἅγ. Χαράλαμπο ἦρθε μία
ὁποῖο ὁ δεσπότης εἶπε: «Θὰ σὲ πάρω νὰ σὲ μοναχή, ἡ ἀδελφὴ Εὐλογία κι αὐτὴ ἀπὸ
κάνω ἱερέα στὸ Καλαμάκι». Καὶ ὁ πατὴρ τὸ Ἄργος προερχόμενη. Καὶ ὁ π. Ἀγαθάγ-
Γρηγόριος ἀπὸ ταπείνωση τοῦ λέει: «Σε- γελος ἦταν τότε στὸν Ἅγ. Γεώργιο, ἦταν
βασμιώτατε, ξέρετε τί κάνετε; Παίρνετε πολὺ γέρος καὶ πήγαιναν οἱ Χριστιανοὶ
τὴν κουκουβάγια καὶ ἀφήνετε τὴν πέρ- νὰ τὸν δοῦνε, νὰ ἐξομολογηθοῦν. Τὸν
δικα». Καὶ λέει ὁ Δεσπότης: «Ποιὰ εἶναι ἡ ἔβλεπαν σὲ αὐτὰ τὰ χάλια καὶ τὸν ἔλε-
κουκουβάγια καὶ ποιὰ εἶναι ἡ πέρδικα»; γαν: «Γέροντα, νὰ φέρουμε τὸν ἀνηψιό
Καὶ τοῦ εἶπε ὅτι ἡ πέρδικα εἶναι ὁ π. Ἀγα- σου νὰ σὲ πάρει, νὰ σὲ κοιτάξει;». «Ὄχι
θάγγελος ποὺ κρύβεται. Καὶ πῆρε τὸν π. παιδί μου», ἔλεγε, «ἔχει ὁ Θεὸς τὸν σκοπό
Ἀγαθάγγελο διὰ τῆς βίας καὶ τὸν ἔκανε του. Θὰ μοῦ στείλει τὸν ἄγγελό του νὰ μὲ
ἱερέα καὶ τὸν ἔφερε στὸ Καλαμάκι προ- γηροκομήσει». Στέλνει λοιπόν, τὸν Ποζα-
σωρινά. Ὅμως ἔμεινε 25 χρόνια ἐκεῖ ὡς νίδη τὸν Πρόδρομο στὸν Ἅγ. Χαράλαμπο
ἱερέας καὶ ἐργάσθηκε πάρα πολύ. Ἦταν
φιλακόλουθος καὶ ἀφιλάργυρος. Δὲν
βάσταζε γιὰ τὸν ἑαυτό του τίποτα. Ὅ,τι
εἶχε τὸ μοίραζε στοὺς πτωχούς, στὶς χῆρες
καὶ στὰ ὀρφανά. Ἐνῷ ὑπῆρχαν καὶ ἄλλοι
καλοὶ πνευματικοί, ἐν τούτοις ἔρχονταν
ἀπὸ τὴν Κόρινθο πλῆθος κόσμου, νὰ ἐξο-
μολογηθεῖ. Ἀπὸ ἐκεῖ ὁ δεσπότης, ὅταν εἶδε
ὅτι ὁ κόσμος ἐρχόταν καραβάνια ὁλόκλη-
ρα γιὰ νὰ ἐξομολογηθοῦν μὲ τὰ πόδια ἀπὸ
τὴν Κόρινθο, τὸν πῆρε καὶ τὸν πῆγε στὸν
Ἅγ. Γεώργιο πάνω ἀπὸ τὴν Κόρινθο γιὰ
νὰ ἐξομολογεῖ ἐκεῖ. Καὶ τὸν ἔκανε καὶ ἐξο-
μολόγο του (ὁ Δεσπότης). Δυὸ δεσποτάδες
τὸν εἶχαν πνευματικό. Ἐκεῖ ἔμεινε πιὰ ὣς
τὰ βαθιὰ γεράματα. Ἔλεγε, ὅταν ἦταν στὸ
Καλαμάκι: «Ἅμα θὰ πεθάνω, θὰ μὲ πᾶτε
στὸν Ἅγιο Χαράλαμπο νὰ μὲ κηδεύσετε».
Γιατί εἶχε γκρεμιστεῖ τὸ ’28 ἡ ἐκκλησία
μαζὶ μὲ τὴν Παναγία στὸ Καλαμάκι καὶ
ζήτησε ἀπὸ τὸν δεσπότη νὰ φτιάξουν
τὴν ἐκκλησία, ἀλλὰ ὁ δεσπότης εἶπε: «π.
Ὁ πατὴρ Ἀγαθάγγελος
Ἀγαθάγγελε... ἐδῶ δὲν ἔχουμε ἐνορίες, δὲν
μποροῦμε νὰ φτιάξουμε τὸ ξωκκλήσι». Ὁ νὰ παρακαλέσει τὴν ἀδελφὴ Εὐλογία νὰ
π. Ἀγαθάγγελος εἶχε ἀδέλφια στὴν Ἀμε- τὸν γηροκομήσει. Ἡ ἀδελφὴ Εὐλογία
ρικὴ καὶ τοὺς ἔγραψε καὶ τοῦ ἔστειλαν εἶχε ἀκούσει ἀπὸ τὴν γερόντισσά της γιὰ
λίγα χρήματα. Ἔφτιαξε ὁ ἴδιος ἀσβεστο- ἕναν σεβαστὸν γέροντα καὶ ἅγιον ἄνθρω-
κάμινο καὶ ἔκανε πάλι τὴν ἐκκλησία τοῦ πον καθὼς ἐπίσης καὶ ἀπὸ τὸν δεσπότη
Ἁγ. Χαραλάμπους. Τὸν Ἅγιο τὸν εὐλα- τὸν Μιχαὴλ ποὺ ἐξελέγη Ἀμερικῆς. Εἶχε
βεῖτο καὶ τὸν ἀγαποῦσε πάρα πολὺ καὶ ἐπιθυμία νὰ τοῦ φιλήσει τὸ χέρι, ἔλεγε:
εἶχε ἐπιθυμία νὰ κηδευτεῖ ἐκεῖ. Ὅταν «Ἄχ, νὰ τὸν γνωρίσω νὰ τοῦ φιλήσω τὸ
ὅμως ἔφυγε γιὰ τὴν Κόρινθο, ἔπαυσε χέρι, νὰ πάρω τὴν εὐχή του». Ὅταν ἦρθε
 6
λοιπὸν ὁ κ. Πρόδρομος καὶ τῆς εἶπε νὰ γη-
ροκομήσει τὸν π. Ἀγαθάγγελο, ἡ ἀδελφὴ
Εὐλογία σάστισε καὶ ἀπόρησε καὶ εἶπε:
«Ἐγὼ τὸ χέρι ζήτησα νὰ φιλήσω, ὄχι νὰ
τὸν γηροκομήσω» , ὅμως εἶχε πολλὴ φτώ-
χια. Δὲν εἶχε ποῦ νὰ μείνει· ἔμενε μέσα
στὴ ἐκκλησία. Εἶχε φτιάξει πρόχειρα 2-3
κελλάκια , ἀλλὰ δὲν ἦταν περιποιημένα
καὶ σκεπασμένα γιὰ νὰ μπορέσει νὰ πάρει
τὸν παππούλη. Ἐν πάσῃ περιπτώσει τὸν
δέχτηκε. Λέει (ὁ κ. Πρόδρομος) «εἶναι 101
ἐτῶν». Λέει (ἡ ἀδελφή) «ἅμα ἦταν νέος
δὲν θὰ εἶχε τὴν ἀνάγκη τὴ δική μου». Τὸν
πῆρε λοιπὸν ἡ γερόντισσα Εὐλογία, καὶ
εἶπε νὰ φέρει λίγα
πραγματάκια καὶ
ροῦχα νὰ σκεπά-
ζεται. Τὸν ἔφεραν
στὶς 19 Σεπτεμβρί-
ου. Ὅταν τὸν φέρα-
νε τὸν παππούλη
ἤλπιζε ὅτι θὰ φέ-
ρουν καὶ ροῦχα τὴν
ἴδια μέρα. Ἔφεραν
ἕνα κρεβατάκι μὲ
δυὸ σανίδες καὶ δυὸ
σίδερα, ἕνα παλιὸ
στρῶμα καὶ ἕνα πα-
λιὸ χράμι. Τότε ἔκα- Πλῆθος προσκυνητῶν περιµένει ὑποµονε- Καὶ ἔμεινε στὸ κρεβάτι
τικὰ νὰ φιλήσει τὰ χέρι τοῦ Ἁγίου Μοναχοῦ
νε πολὺ νωρὶς χειμώ- καὶ νὰ πάρει τὴν εὐλογία του.
να, κρύο, βροχὲς καὶ
ὑγρασίες. Τοῦ λέει: «Παππούλη, δὲν ἔχεις
ἄλλο ροῦχο νὰ σκεπαστεῖς; Κάνει κρύο».
«Ὄχι παιδί μου», λέει, «εἶχα καὶ ἕνα πά-
πλωμα ἀλλὰ μία φτωχιὰ χήρα δὲν εἶχε νὰ
σκεπάσει τὰ παιδιά της καὶ τῆς τὸ ἔδωσα,
γιατί τὰ παιδάκια ἦταν κρίμα νὰ ἀρρω-
στήσουν καὶ νὰ πεθάνουν. Ἐγὼ γέρος
εἶμαι· δὲν ἔχω ἀνάγκη, ἂς πεθάνω». Καὶ
ἡ ἀδελφὴ Εὐλογία ἔγραψε στὰ ἀδέλφια
της καὶ τῆς ἔστειλαν λίγα ροῦχα καὶ ἔτσι
τὸν ἐβόλεψε.
Μετὰ ἔμαθε ὁ κόσμος γιὰ τὸν παπ-
πούλη ποὺ ἦταν, γιατί ὁ παππούλης εἶχε
φήμη καὶ ἦταν πάρα πολὺ καλὸς καὶ ἐνά-
ρετος καὶ τὰ εἶχε δώσει ὅλα γιὰ τὸν συ-
νάνθρωπό του. Ὅταν ἦρθε στὴν ἀδελφὴ
Εὐλογία, τῆς λέει: «Πάρτε αὐτὸ τὸ κου-
τάκι, ἦταν ἕνα κουτάκι ἀπὸ κάμελ ποὺ
βάφουν τὰ παπούτσια, ἔχει λίγα χρήματα
μέσα, ἂν περάσει κανένας φτωχὸς νὰ δώ-
σουμε ἐλεημοσύνη». Κοιτάζει ἡ ἀδελφὴ
Εὐλογία, τί νὰ δεῖ; Ἑπτὰ δραχμές. Τοῦ
δίνει μὲ μία περιφρόνηση τὸ κουτὶ καὶ
τοῦ λέει: «Ἐσὺ δὲν ἔχεις ροῦχα νὰ κοι-
μηθεῖς, Χριστιανέ μου, ἐλεημοσύνη θὲς
νὰ κάνεις;». Ἀλλὰ μετὰ ὁ Θεὸς οἰκονό-
μησε καὶ γνώρισε τὴν ἀξία τοῦ παππού-
λη. Καὶ ἔστειλε ἀνθρώπους ποὺ τὸν βο-
ήθησαν, τοῦ ἔφεραν ἀκόμα καὶ ἀπὸ τὶς
προῖκες οἱ κοπέλες, σε-
ντόνια, δῶρα, τροφές,
τὰ πάντα γιὰ νὰ μπορέ-
σει νὰ ἐπιβιώσει. Ἔκα-
τσε ἕνα μήνα. Ἦταν
ὄρθιος στὴν ἐκκλησία
τὴν ὥρα τῆς ἀκολουθίας
ἢ τῆς λειτουργίας ὅταν
σπανίως εἶχαν. Ἔπε-
σε κάποτε καὶ χτύπη-
σε στὴ λεκάνη καὶ τὴν
ἔσπασε, δὲν μποροῦσαν
νὰ τοῦ κάνουν τίποτε·
ἡλικία προχωρημένη.
πιά, κατάκοιτος ὀκτὼ
χρόνια καὶ τὸν διακο-
νοῦσε ἀόκνως ἡ ἀδελφὴ Εὐλογία χωρὶς
νὰ τὸν ἀφήσει οὔτε στιγμὴ ἀπεριποίη-
το. Τότε μὲ δύσκολες συνθῆκες ἔπλενε
ἔξω, μέσα στὴ βροχὴ ἅπλωνε, γιατί δὲν
εἶχε δύναμη νὰ φτιάξει τίποτα, στέγνω-
νε τὰ ροῦχα σὲ μία σόμπα μὲ ξύλα γιὰ
νὰ μπορέσει νὰ τὸν περιποιηθεῖ. Ἀλλὰ ὁ
γέροντας εἶχε τόση εὐγένεια, τόσο καλὴ
γλώσσα, τόσο ἐνάρετος ἦταν ποὺ εἶχε τὸ
προορατικὸ χάρισμα καὶ τὴν εἶχε εὐχαρι-
στήσει τὴν ἀδελφὴ Εὐλογία τόση πολὺ ἡ
συμπεριφορά του, καὶ ἡ ζωὴ του ὅλη, καὶ
τὸ ἱστορικό του ποὺ τὸν ἀγαποῦσε καὶ τὸ
ἔκανε μὲ μεγάλη εὐχαρίστηση χωρὶς νὰ
γογγύσει γιὰ τὸ παραμικρό.
 7
Ἦταν πολλὰ πράγματα ποὺ τῆς ἔλεγε,
ὅπως «Ἐγὼ θέλω νὰ μεταλάβω.» «Παπ-
πούλη μου, δὲν ἔχουμε παππᾶ, πῶς θὲς
νὰ μεταλάβης;». «Ἐγὼ θὰ μεταλάβω, δὲν
θὰ μοῦ δώσεις τίποτα σήμερα νὰ φάω.»
«Μά!!! Παππούλη μου δὲν ἔχουμε παππᾶ,
δὲν ἔχει τηλέφωνο νὰ εἰδοποιηθεῖ γιὰ νὰ
μπορέσει νὰ κάνει λειτουργία.» Ἐρχό-
ταν ἕνα ποῦλμαν ἀπὸ τὴν Ἀθήνα, ἕνας
πατὴρ ἀπὸ τὸν Πειραιᾶ, ὁ ὁποῖος εἶχε
εἰδοποιήσει τὴν μητρόπολη ὅτι θὰ πάει
στὸ Καλαμάκι, στὸν Ἅγιο Χαράλαμπο νὰ
λειτουργήσει καὶ νὰ εἰδοποιήσουν τὸν
παππούλη νὰ μὴν φάει γιὰ νὰ μεταλά-
βει, ἀλλὰ ὁ παππούλης δὲν εἶχε τηλέφω-
νο καὶ ὅμως ἤξερε καὶ ἔλεγε ὅτι «δὲν θὰ
φάω τίποτα καὶ θὰ κοινωνήσω σήμερα».
Καὶ ὅταν μετὰ ἀπὸ τὶς 7:30- 8:00 εἶδε ἡ
ἀδελφὴ Εὐλογία ὅτι δὲν τρώει ὁ παππού-
λης τὸν πίεζε μὲ βία νὰ φάει, γιατί αὐτὴ
εἶχε δουλειά.
Τῆς λέει: «Ἐσεῖς πηγαίνετε, γερό-
ντισσα, κάντε τὴ δουλειά σας, μὴν ἀνη-
συχεῖτε, ἐγὼ θὰ κοινωνήσω σήμερα».
Βλέπει λοιπὸν ἀπὸ ἔξω ὅτι κατέβηκε ἕνα
ποῦλμαν καὶ ἐρχόταν ὁ ἱερέας τρέχοντας
νὰ προλάβει μήπως εἶχε φάει ὁ παππού-
λης γιὰ νὰ τὸν κοινωνήσει.
Πολλὲς φορὲς ἐρχόταν ὁ σατανᾶς καὶ
τὸν ἔβλεπε καὶ νομίζοντας ὅτι χτυπάει
τὸν σατανᾶ, χτυποῦσε τὴν ἀδελφὴ Εὐλο-
γία ποὺ ἦταν κοντὰ του, ἀλλὰ καταλά-
βαινε ὅτι αὐτὸ ἦταν τοῦ σατανᾶ.
Μὲ τὴ βοήθεια τοῦ Θεοῦ προγνώ-
ριζε καὶ προεῖπε, τρεῖς μέρες νωρίτερα,
τὸν θάνατό του. Ἐπίσης καὶ σὲ παιδιὰ
καὶ σὲ ἄλλους ἀρρώστους ποὺ ἔρχονταν
στὸ Μοναστήρι νὰ πάρουν τὴν εὐχή του
τοὺς φανέρωνε τί εἶχαν κάνει καὶ γνώ-
ριζε τὰ προβλήματά τους. Ἔλεγε γιὰ
τὶς γυναῖκες, προφητεύοντας ὅτι θὰ φο-
ροῦν παντελόνι. Καθὼς καὶ τί θὰ γίνο-
νταν στὸ μέλλον. Τὰ πάντα! Στὴν ἀρχὴ ἡ
ἀδελφὴ Εὐλογία νόμιζε ὅτι τὰ ἔλεγε ἔτσι
ἀπὸ τὸν πυρετὸ ἢ ἀπὸ ἀδιαθεσία καὶ τοῦ
ἔλεγε: «Τί λέτε, παππούλη, πῶς θὰ φορέ-
σει ἡ γυναίκα παντελόνια; Δὲν εἴμαστε
καλά». Κι ὅμως αὐτὰ ἀργότερα βγῆκαν
ὅλα ἀλήθεια καὶ τότε κατάλαβε ἡ ἀδελφὴ
Εὐλογία ὅτι ἦταν ἕνας ἅγιος ἄνθρωπος.
Ἔρχονταν λεωφορεῖα ὁλόκληρα ἀπὸ τὴν
Ἀθήνα γιὰ νὰ πάρουν τὴν εὐχή του, γιὰ
νὰ ἀκούσουν τὰ λόγια του καὶ τὴν συμ-
βουλή του. Κάποτε ἦταν καὶ ἕνας -Θεὸς
συγχωρές τον τώρα- θεολόγος ὁμιλητής,
λαϊκὸς καὶ τοῦ εἶπε ὁ παπούλης ὅλη του
τὴ ζωὴ καὶ τί τοῦ εἶχε συμβεῖ. Τότε ἔμα-
θαν ὅλοι οἱ Χριστιανοὶ ποὺ ἔρχονταν
μαζί του, ὁ σύλλογός του ὅτι ὁ θεολόγος
ἦταν παντρεμένος καὶ ἡ γυναίκα του
εἶχε σκοτώσει τὸ παιδί τους γιὰ νὰ φύ-
γει μὲ τὸν φίλο της. Αὐτὸ τοῦ ἀποκάλυ-
ψε ὁ παππούλης καὶ αὐτὸς ὁ θεολόγος
ἀπὸ τότε καὶ μετὰ ἐρχόταν συνέχεια ἐδῶ
στὸ μοναστήρι γιὰ νὰ παίρνει τὴν εὐχὴ
τοῦ παππούλη καὶ γιὰ νὰ συμβουλεύ-
ει καὶ τὸν κόσμο (ὁ θεολόγος μέσῳ τοῦ
παππούλη) γιὰ νὰ παίρνουν σωστὸ παρά-
δειγμα. Ἔτσι ἔφτασε στὰ τελευταῖα τῆς
ζωῆς του. Εἶπε λοιπὸν ὁ π. Ἀγαθάγγελος
στὴ μοναχὴ Εὐλογία: «Ἐγὼ θὰ φύγω σὲ
τρεῖς μέρες· νὰ λάβεις τὰ μέτρα σου, για-
τί εἶσαι μόνη». Δὲν εἶχε ὅμως τηλέφωνο
νὰ εἰδοποιήσει κάποιον, ἦταν μόνη της.
Μὲ τὴ βοήθεια τοῦ Θεοῦ ἦρθε κάποιος
χριστιανὸς καὶ εἰδοποίησε κάποιους.
Πρίν ὅμως νὰ συμβεῖ αὐτὸ εἶδε ἕνα ὄνει-
ρο ἡ ἀδελφὴ Εὐλογία, ὅτι ἐδῶ στὴν αὐλή,
κάτω ἀπὸ τὰ δέντρα εἶχε πολλὰ μικρὰ
κυππαρισάκια καὶ κελαηδοῦσαν πάνω,
πάρα πολλὰ πουλάκια καὶ εἶχε πανσέλη-
νο. Καὶ ἔλεγε στὸν ὕπνο της ἡ ἀδελφὴ
Εὐλογία: «Δὲν ἔρχεται κανεὶς νὰ ἀκούσει
αὐτὸ τὸ κελάηδημα; Τόσα πουλάκια ποῦ
βρεθήκανε; Θεῖο εἶναι αὐτὸ τὸ πράγμα;».
Καὶ τότε βλέπει ἕναν νεαρὸ νὰ ἔρχεται
μέσα ἀπὸ τὴν αὐλόπορτα μὲ ἕναν φάκελο
στὴ μασχάλη, νὰ περνάει ἀπὸ μπροστά
της κάνοντας ὑπόκλιση καὶ νὰ φεύγει
μέσα στὸ κελλὶ τοῦ παππούλη νὰ κλεί-
νει τὴν πόρτα. Ἡ ἀδελφὴ Εὐλογία βλέ-
ποντας αὐτὸ τὸ πράγμα ἐστενοχωρήθηκε
 8
καὶ λέγει: «Ποιὸς εἶναι αὐτὸς ὁ ἄγνωστος
ποὺ μπῆκε μέσα καὶ ἔκλεισε καὶ τὴν πόρ-
τα;»· στὸν ὕπνο ὅλα αὐτά. Καὶ πῆγε στὸν
παππούλη καὶ λέει «Τί θέλετε κύριε;».
Ἦταν γονατισμένος κοντὰ στὸ μαξιλάρι
τοῦ παππούλη καὶ τοῦ εἶχε ἀγκαλιάσει
τὸ κεφάλι. «Μπήκατε μέσα καὶ κλείσατε
καὶ τὴν πόρτα». Τότε τῆς λέει ὁ νεαρός:
«Μὴ φοβᾶσαι, ἀδελφὴ Εὐλογία, εἶμαι ὁ
ἄγγελός του. Ἦρθα νὰ τὸν δῶ» καὶ λέει
(αὐτή) στὸν ἄγγελο: «Νὰ σᾶς ἀφήσω νὰ
συζητήσετε καὶ ἐγὼ νὰ βγῶ νὰ χαρῶ τὰ
πουλιὰ ποὺ κελαηδοῦνε».
Τὴν ἄλλη μέρα τὸ πρωὶ
σηκώθηκε ἡ ἀδελφὴ Εὐλο-
γία νὰ τὸν περιποιηθεῖ καὶ
τῆς λέει: «Σὲ τρεῖς μέρες
θὰ φύγω. Μὴν τὸ παίρνετε
ἀψήφιστα». «Ποῦ θὰ πᾶς,
τοῦ λέει, παππούλη, ἐδῶ
εἶναι τὸ σπίτι μας». «Λάθος
κάνεις, δὲν εἶναι τὸ σπίτι
μας ἐδῶ· τὸ σπίτι μας εἶναι
στὴν ἄνω Ἱερουσαλήμ.
Ἐδῶ εἴμαστε ταξιδιῶτες».
Τοῦ λέει: «Ποιός σοῦ τὸ
εἶπε παππούλη;».
«Μοῦ τὸ εἶπε ὁ ἄγγε-
λός μου. Μὲ εἰδοποίησε. σὲ
τρεῖς μέρες θὰ φύγω».
Ἦταν Μάρτιος μήνας. Ὁ παππούλης
εἶδε τὸ ὄνειρο Παρασκευὴ βράδυ, Σάββα-
το ξημερώματα καὶ ἡ Τρίτη μέρα ἦταν
πλέον τὴ Δευτέρα 21 Μαρτίου.
Τότε εἶπε στὴν ἀδελφὴ Εὐλογία νὰ
φωνάξει μερικοὺς νὰ τῆς κάνουν λίγο συ-
ντροφιά, ἀλλὰ δυστυχῶς τὸ πίστευε καὶ
δὲν τὸ πίστευε ἡ ἀδελφὴ Εὐλογία. Ἐφό-
σον ὅμως τῆς τὸ ἔλεγε μὲ πειστικότητα,
ἐπῆρε ἀπόφαση, ἀφοῦ εἶχε δεῖ καὶ αὐτὴ
τὸ ὄνειρο. Καὶ στὶς τρεῖς μέρες ἐκοιμή-
θηκε ὁ παππούλης. Τῆς ζήτησε ὅμως νὰ
συγχωρεθοῦνε, νὰ πάρει τὴν εὐχή της.
Τῆς ἔλεγε: «Δῶσε μου τὰ χέρια σου νὰ
τὰ φιλήσω, διότι αὐτὰ τὰ χέρια μὲ ὑπη-
ρετῆσαν ὀκτὼ χρόνια, καὶ ὅσα τράβηξες
ἐσὺ μαζί μου, δὲν τράβηξε ἡ μάνα ποὺ μὲ
γέννησε».
Τὴν εὐχαρίστησε καὶ κατόπιν εὐχα-
ρίστησε τὰ μάτια του, τὴ μύτη του, τὸ
στόμα του, τὰ αὐτιά του καὶ πάνω ἀπὸ
ὅλα τὸν Θεὸ γιὰ τὴ δημιουργία τῶν ἁπά-
ντων καὶ μὲ τὴν εὐχὴ στὸ στόμα «Κύριε
Ἰησοῦ Χριστὲ ἐλέησόν με», ἔφυγε κλεί-
νοντας τὰ μάτια του στὶς 21 Μαρτίου
1972 σὲ ἡλικία 104 ἐτῶν. Ἀπὸ ἐκεῖ καὶ
πέρα ἄρχισε πλέον εὐωδία ἀνεξίτηλος.
Τὴν ἄλλη μέρα στὴν κηδεία ἐμυρόβλη-
ζε καὶ ὁ Δαμασκηνὸς ὁ μα-
καρίτης εἶπε: «Καὶ μυρο-
βλήτη θὰ σὲ ὀνομάσωμεν»,
μαζὶ μὲ τὸν μακαριστὸ
Παντελεήμονα. Καὶ ὅταν
τοῦ ἔβαλαν τὸ Εὐαγγέλιο
πάνω στὸ φέρετρο, ἄνοιξε
τὰ χέρια του ἀπὸ τὸ δέσι-
μο ποὺ εἶχαν καὶ ἔπιασε
ἀγκαλιὰ τὸ Εὐαγγέλιο καὶ
εἶπε ὁ Δεσπότης: «Ἀφῆστε
το νὰ τὸ πιάσει, διότι δὲν
τὸ χόρτασε ἐδῶ στὴ γῆ».
Κατόπιν ἔκαναν κενοτά-
φιο, τὸ ἔχτισαν μέσα νὰ
βρεθοῦν καθαρὰ τὰ λείψα-
νά του. Καὶ ὄντως ἔτσι ἔγι-
νε μετὰ ἀπὸ 36 χρόνια ποὺ
ἔγινε ἡ ἀνακομιδή του.
Σὲ πολὺν κόσμο εἶχε παρουσιαστεῖ
καὶ τοὺς εἶχε πεῖ: «Ζητῆστε μου ὅ,τι θέ-
λετε· εἶμαι στὴ διάθεσή σας, ἔχω πολλὴ
παρρησία στὸ Θεό». Σὲ πολλοὺς εἶχε κά-
νει θαύματα, εἶχε δώσει σὲ ἄτεκνες μητέ-
ρες παιδιὰ καὶ πολλὰ παιδάκια εἶχε κάνει
καλά, μετὰ τὸν θάνατό του.
Εἴπαμε τὸν Δεσπότη νὰ κάνου-
με ἐκταφὴ καὶ μᾶς εἰδοποίησε καὶ εἶπε
ποιὰ μέρα νὰ κάνουμε τὴν ἐκταφή. Καὶ
πράγματι ἔγινε ἡ ἐκταφὴ καὶ βρέθηκαν,
τὸ καλυμμαῦχι του ἀκέραιο, ἡ γενεάδα
του, τὰ μαλλάκια του καὶ τὰ ὀστά του
σὲ πολὺ καλὴ κατάσταση καὶ εὐωδίαζαν
ἄρρητα._
 9
ΑΓΙΟΙ ΓΕΡΟΝΤΕΣ
1. ΟΙ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΜΟΥ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΟΥ
ΜΕ ΤΟΝ π. Βησσαρίωνα
Ἤμουν εἴκοσι ἑπτὰ ἐτῶν, ὅταν βρέ-
θηκα στὰ ἰαματικὰ λουτρὰ τῆς Ὑπάτης.
Ἐκεῖ κάποια ἡμέρα συνέβη ἕνα γεγονὸς
μὲ μία μάρτυρα τοῦ Ἰεχωβᾶ. Θέλησε νὰ
μοῦ κάνει κήρυγμα ἀληθείας. Τῆς μί-
λησα ἥσυχα καὶ συγχρόνως εἰρωνικά.
Ξέσπασε σὲ κλάματα καὶ ἔφυγε. Ἐγὼ
ἔνιωσα τύψεις. Μία γνωστὴ ψυχὴ μοῦ
μίλησε γιὰ τὸν π. Βυσσαρίωνα, καὶ μοῦ
συνέστησε νὰ πάω στὸ μοναστήρι, «νὰ
ἐξομολογηθεῖς καὶ θὰ εἰρηνεύσεις». Τὸ
ἀπόγευμα μοῦ λέει ὅτι ὁ γέροντας κα-
τέβηκε στὴν ἐκκλησία τοῦ χωριοῦ καὶ
ἐξομολογεῖ.
Ξεκίνησα νὰ πάω…Ὅμως πήγαινα
Δήμητρας Χριστοδούλου
σ/χου νηπιαγωγοῦ
καὶ γυρνοῦσα πίσω. Αὐτὸ ἔγινε τρεῖς
φορὲς καὶ σχεδὸν εἶχε νυχτώσει. Τὴν
Τρίτη φορὰ τὸν εἶδα κάτω ἀπὸ τὸν πλά-
τανο τῆς ἐκκλησίας στὰ λευκὰ καὶ συγ-
χρόνως νὰ λάμπει. Πῆγα κοντά του.
«Ἔλα παιδί μου καὶ σὲ περιμένω δυὸ
ὧρες. Γιατί φοβᾶσαι; Ἐγὼ τὰ ἔχασα
μπρὸς στὴν λαμπερὴ   μορφή του. Μι-
λήσαμε τρεῖς ὧρες. Τὸ θέμα: «Ὀρθοδο-
ξία». Τότε κατάλαβα ὅτι ἀληθινὰ ἤμουν
ὀρθόδοξη. Δὲν ἔχουμε δικαίωμα νὰ πλη-
γώνουμε καὶ νὰ νομίζουμε ὅτι βιώνου-
με τὴν ἀλήθεια.
Δεύτερο γεγονὸς δεῖγμα τῆς ἁγιότη-
τός του. Τὸν βρῆκα νὰ κλαίει μὲ λυγ-
μούς. Στὴν ἐρώτησή μου: «Γέροντα,
γιατί»; Μοῦ ἀπαντᾶ. «Πρόσεξε νὰ μὴν
ἀρνηθεῖς τὴν πίστη σου». Τὴ φράση
αὐτή μοῦ τὴν ἐπανέλαβε τρεῖς φορές.
«Γέροντα θὰ ἔρθει τέτοια ἐποχή;». «Ναι,
παιδί μου, θὰ ἔρθει». Τώρα τὸ καταλα-
βαίνω. Ζοῦμε σ’ αὐτὴν τὴν ἐποχή. Συ-
νέχισα τὶς ἐρωτήσεις. Λυπήθηκα ἀπὸ
τὸ κλάμα του. «Γέροντα, δὲν μπορεῖτε
νὰ μοῦ πεῖτε γιατί κλαῖτε; Τί θὰ κάνω
ἐγώ, ἂν σᾶς χάσω;». «Μὴν ἀνησυχεῖς».
Τὸν ἔζησα δέκα ὀχτὼ χρόνια. Στὰ δέκα
πέντε συζητούσαμε, καὶ ἐκεῖ μοῦ λέει:
«Πρέπει νὰ βροῦμε τὸν π. Παΐσιο, ἐγὼ
μετὰ ἀπὸ τρία χρόνια θὰ φύγω». Βρήκα-
με τὸν π. Παΐσιο  τὴν ἴδια μέρα μετὰ ἀπὸ
λίγο διάστημα, καὶ στὰ τρία χρόνια ἀνε-
παύθη. Ὀδυνηρὴ ἡ ἀπώλεια. Μετὰ ἀπὸ
ἀρκετὸ διάστημα ἔγινε ἡ ἐκταφή, γιὰ νὰ
 10
μᾶς βγεῖ σκήνωμα εὐωδιάζον. Πῆγα νὰ
τὸν προσκυνήσω. Μπροστὰ στὸ σκή-
νωμα τοῦ εἶπα ὅ,τι εἶχε ἡ ψυχή μου
καὶ ἔκλεισα τὴν ἐξομολόγησή μου μὲ
τὰ λόγια: «Ἐγώ, γέροντα, σᾶς εἶπα ὅτι
εἶχα. Ὅμως ἀπὸ ἐδῶ καὶ πέρα δὲν θὰ σᾶς
ἀκούσω ποτέ. Φιλοξενήθηκα στὸ σπίτι
τοῦ ἱερέως τῆς Ὑπάτης καὶ τὸν βλέπω
μπροστά μου πρὸ τοῦ ὕπνου». «Μά, μοῦ
λέει· μὴν ξαναπεῖς ὅτι δὲν θὰ μὲ ἀκού-
σεις καὶ μὴ φεύγεις κλαίγοντας». Πῆρε
τὸ πετραχήλι τοῦ ἱερέως: «Γέροντα αὐτὸ
εἶναι τοῦ π. Δημητρίου. Τὸ δικό σας ποῦ
εἶναι;». Ἔφυγε γιὰ λίγο καὶ γύρισε μὲ
τὸ δικό του ποὺ τὸ ἤξερα. Μὲ εὐλόγη-
σε, μὲ σταύρωσε καὶ ἔφυγε. Αὐτὰ ἐν ὀλί-
γοις ὅσα ἀφοροῦν τὴν ἁγιότητα τοῦ π.
Βυσσαρίωνος. Ἂς πολεμοῦν οἱ ἄπιστοι,
ἂς γράφουν οἱ ἀσεβεῖς δημοσιογράφοι, ὁ
Γέροντας ζεῖ καὶ θαυματουργεῖ.
2. ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΙΟΤΗ-
ΤΑ ΤΟΥ π. Ιακώβου Τσαλίκη
Ἡ πατρότητα τοῦ π. Παϊσίου ἐπικοι-
νωνοῦσε  μὲ τὴν πνευματικὴ πατρότη-
τα τοῦ σ. π. Ἰακώβου. Τὸν ἐπισκέφτη-
κα!...Ἦταν ἡ πρώτη ἐπίσκεψη. «Καλῶς
την Δήμητρα. Πῶς πάει ἡ καρδιά σου;».
Τὰ ἤξερε ὅλα, κι ἂς μὴ μὲ γνώριζε. «Γέ-
ροντα θέλω νὰ μιλήσουμε». «Ναὶ παιδί
μου, περίμενε λίγο καὶ θὰ σὲ φωνάξω».
Σὲ πέντε λεπτὰ βρισκόμουν μπροστά
του. «Γονάτισε παιδί μου». Ἡ εὐχὴ του
ἔλυσε τὴν ἀπορία μου. Τὰ δυὸ πρόσωπα
γιὰ τὰ ὁποῖα ἀντέδρασε ὁ πονηρὸς εἶχαν
ἐπισκεφτεῖ τὴ μαύρη μαγεία στὴ Γερμα-
νία ἐναντίον μου. Ἡ χαρὰ καὶ ἡ εἰρήνη
ἦταν πρωτόγνωρη. «Θὰ τοὺς συναντή-
σεις, ἀλλὰ δὲν θὰ τοὺς μιλήσεις ἄσχη-
μα. Πρόσεξε». Ἀπὸ τότε βρισκόμουν τα-
κτικὰ στὸ μοναστήρι. Κάποια μέρα ἀπο-
φάσισα νὰ πάω ἕνα προσκύνημα κοντὰ
στὴν Ἀλεξανδρούπολη. Συνάντησα τὸ
ἕνα πρόσωπο στὸ Πρακτορεῖο. Ἦλθε
καὶ κάθισε δίπλα μου. Δὲν ἀνέφερα ὅτι
τὰ πρόσωπα ἦταν συγγενικά. Μίλησα,
ἀφοῦ φώναξε ἡ ψυχή μου τὸν Γέροντα
μ’ ὅση δύναμη μποροῦσε. Πῆρα τὸ θάρ-
ρος καὶ ρώτησα. «Πήγατε στὴ μαγεία
τῆς Γερμανίας;». «Ναί», μοῦ ἀπαντᾶ.
«Ἀλήθεια πόσο μὲ πουλήσατε;». «Τε-
τρακόσιες χιλιάδες» ἦταν ἡ ἀπάντηση.
Τόσα πολλὰ οὔτε ὁ Ἰούδας πούλησε τὸν
Κύριο. Νὰ προσεύχεσθε γιὰ μᾶς. Τοὺς
ἑαυτούς μας πληγώσαμε. Τὸ ἀποτέλε-
σμα ἦταν ὁ ἕνας νὰ ἐξομολογηθεῖ στὸν
ὅσιο Δαβίδ.
Οἱ δοκιμασίες συνεχίζονται. Τὰ μά-
τια ἔπρεπε νὰ χειρουργηθοῦν. Βρέθη-
κε ὁ κατάλληλος γιατρὸς στὴν Ἀθήνα.
Ρωτῶ τὸν γιατρό: «Εἶναι δυνατόν, για-
τρέ, νὰ τὰ χειρουργήσετε μαζί»; «Ἂν τὸ
θέλετε. Καλύτερα εἶπα τὸ ἕνα καὶ μετὰ
τὸ ἄλλο». Κανονίστηκαν τὰ χειρουρ-
γεῖα. Μὲ τακτοποίησαν καὶ ὁ γιατρὸς
ἄρχισε. Σκεπασμένα τὰ μάτια· ἔτσι ἔνιω-
θα καὶ ἔτσι ἦταν.
Ὅμως ἀνάμεσα στὶς μηχανὲς καὶ στὰ
μάτια, ἔβλεπα γιὰ λίγη ὥρα τὸν π. Πα-
ΐσιο. Ἔφευγε ἐκεῖνος καὶ ἐρχόταν ὁ π.
Ἰάκωβος. Ἄλλαζαν βάρδια ὥσπου τελεί-
ωσαν τὰ χειρουργεῖα. Ἡ ὅραση, ἀπὸ 15%
ποὺ ἦταν, μοῦ τὴν ἔδωσαν οἱ Ἅγιοι  μὲ
τὸν πιστὸ γιατρὸ 90%. Οἱ γονεῖς μου
εἶχαν ἀναπαυθεῖ. Προσευχόμουν πολὺ
 11
γιὰ τὴ μητέρα μου. Ἦταν οἱ μέρες τοῦ
Δεκαπενταύγουστου. Εἶχα ἐπισκεφτεῖ
τὸν π. Ἰάκωβο. Μοῦ λέει: «Τούτη τὴ νη-
στεία θὰ τὴν κάνεις ἀλάδωτη γιὰ τὴν
μητέρα σου». Ἔφυγα. Τὴν δέκατη τρί-
τη τῆς νηστείας ἀπόγευμα βλέπω: Ὁ π.
Ἰάκωβος ἀπὸ τὴν μία μεριὰ νὰ βαστάει
τὴν μητέρα μου. Ἀπὸ τὴν ἄλλη ὁ π. Πα-
ΐσιος καὶ ἀπὸ πίσω ὁ ἅγιος Δαυίδ, ὁ Γέ-
ροντας τοῦ Μοναστηριοῦ. Εἶναι μερικὰ
πράγματα ποὺ ἡ ψυχὴ δὲν τὰ ἀντέχει,
γιατί ἡ ψυχὴ δὲν τὰ ἀξίζει. «Πάρε παιδί
μου τὴ μητέρα σου». Ἦταν ἡ  ἀπάντη-
ση στὶς ἀνησυχίες μου.
Ἀλήθεια, χρειάζονται πολλὰ νὰ γρά-
ψει κανεὶς γι’ αὐτοὺς τοὺς τρεῖς Ἁγίους,
ποὺ ἔσωσαν καὶ σώζουν πολλούς· εἶναι
μερικὰ πράγματα ποὺ δὲν βρίσκει κα-
νεὶς λέξεις ποὺ νὰ ἐκφράζουν τῶν Ἁγί-
ων τὴν ἁγιότητα καὶ τὴν ἀγάπη τους…
Ἔτσι ἀγαποῦν οἱ Ἅγιοι! Πόσο ἀγάπησαν
ὅμως τὴ μοναδικὴ Σταυρωμένη ἀγάπη
γιὰ ὅλους μας!
3. ΟΙ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΜΟΥ
ΑΠΟ ΤΟΝ π. Παΐσιο
Πίσω ἀπὸ κάθε πειρασμὸ καὶ δοκιμα-
σία, ὅσο ὀδυνηροὶ κι ἂν εἶναι καὶ οἱ δύο,
κρύβεται καὶ ἀκολουθεῖ ἡ ἀγάπη καὶ ἡ
εὐλογία τοῦ Θεοῦ τοῦ πανεύσπλαγχνου
καὶ στοργικοῦ.
Προσευχόμουν ἕξι ὁλόκληρα χρό-
νια νὰ μοῦ δώσει ὁ Θεὸς τὴν εὐλογία νὰ
γνωρίσω τὸν π. Παΐσιο, ποὺ τόσα ἄκου-
γα γιὰ αὐτόν.
1. Ἡ γνωριμία ἦρθε μαζὶ μὲ ἔντονο
πειρασμό. Βράδυ, ὕπνος ἥσυχος καὶ ἤρε-
μος. Ξαφνικὰ βλέπω στὸ δωμάτιό μου
ἕνα ἀνθρωπόμορφο τέρας. Τὸ χρῶμα
του ὁλοκόκκινο, σὰν νὰ συγκέντρωνε
τὸ μίσος ὅλου τοῦ κόσμου, καὶ ἀφροὺς
πετοῦσε ἀπὸ τὸ στόμα του. Δύο γνωστὰ
πρόσωπα δίπλα μου. Τὸ ἕνα κοιτοῦσε
τὸ τέρας καὶ γελοῦσε. Τὸ ἄλλο γονάτι-
σε δίπλα μου καὶ φώναξε: «σὲ παρακαλῶ
σῶσε με». Τὸ ἀνθρωπόμορφο τέρας μί-
λησε «τὰ ἄτομα αὐτὰ εἶναι δικά μου, καὶ
πᾶς νὰ μοῦ τὰ πάρεις: Θὰ σοῦ ρημάξω
τὴν καρδιὰ γιατὶ ἔχω ἐξουσία».
Ἐγὼ τὰ ἔχασα καὶ ἀναρωτήθηκα.
Ποιός τοῦ ἔδωσε τὴν ἐξουσία; Ἔκανα
κάτι χωρὶς νὰ τὸ ξέρω; Τότε φώναξα:
«Γέροντα, βοήθεια!». Ἀμέσως εἶδα στὴν
πόρτα τοῦ δωματίου ἕναν μοναχό, ποὺ
ἂν δὲν ἦταν τόσο ἀσκητικός, θὰ ἦταν
ψηλός. Μοῦ ἦταν ἄγνωστος· πρώτη
φορὰ τὸν ἔβλεπα. Τὸ θηρίο ποὺ ἄφριζε
μόλις τὸν εἶδε ἐξαφανίστηκε. Κάποτε ξη-
μέρωσε, κατέφυγα μὲ μιᾶς ἡμέρας ἄδεια,
στὸν π. Βυσσαρίωνα. Ἐκεῖνος εἶπε «νὰ
βροῦμε τὸν π. Παΐσιο»· ἔφυγα ἥσυχη.
2. Περνοῦσαν οἱ ἡμέρες. Διαπίστω-
να ὅτι ἡ φωνή μου χανόταν. Τὸ κατα-
λάβαινα καὶ ἀπὸ τὰ παιδιὰ ποὺ μοῦ
ἔλεγαν: «φώναξε, κυρία, πιὸ πολύ. Ὁ
εἰδικὸς γιατρὸς ἔλυσε τὸ πρόβλημα·
ὀγκίδια στὶς φωνητικὲς χορδές. Καμμία
σκέψη πλέον γιὰ ἐργασία, διότι ἡ φωνὴ
χάνεται. Πῶς; Ὄχι πλέον ἐργασία; Τόσο
ἁπλὸ εἶναι; Μὲ 14 χρόνια ὑπηρεσίας πῶς
θὰ ζήσει κανείς;. Ἐκεῖ ἦρθε ἡ ἀπάντη-
ση τοῦ Θεοῦ. Ἡ κυρία ποὺ μοῦ σύστη-
 12
σε τὸν γιατρὸ μοῦ μίλησε στὸ τηλέφωνο
γιὰ νὰ μάθει τὴ διάγνωση. Τὴ διάγνωση!
Ἡ ἀπάντησή μου ἦταν: «μπορεῖτε νὰ
μοῦ πεῖτε ποῦ καὶ πῶς νὰ ἠρεμήσω; Ὁ
π. Παΐσιος μόνο θὰ σὲ ἠρεμήσει, καὶ ἐγὼ
γέλασα μπροστὰ στὰ ἀποτελέσματα τῆς
διαγνώσεως. Εἶναι εὔκολο νὰ πάω στὸ
Ἅγ. Ὄρος; Αὐτὸ δὲν μοῦ λέτε;». Ἀπά-
ντηση: «Ὁ π. Παΐσιος εἶναι στὴ Σουρω-
τή· πάρε τηλέφωνο». Πῆρα. Δὲν δέχεται
κανέναν. Ἐκείνην τὴ στιγμὴ παρακα-
λώντας εἶπα στὴν ἀδελφή: «Δῶστε του
τὸ ὄνομά μου, καὶ ἄς δώσει ἐκεῖνος τὴν
ἀπάντηση». Συμφώνησε, καὶ σὲ λίγο
μοῦ φέρνει τὴν ἀπάντηση: Ἦταν Δευ-
τέρα – τὴν Πέμπτη τὸ πρωὶ μπορεῖτε
στὶς 8 ἡ ὥρα νὰ εἶστε ἐδῶ; Ἂν μπορῶ;
Ναί, μπόρεσα καὶ εἶπα «ἔρχομαι». Συνα-
ντηθήκαμε τὴν ὥρα ποὺ ὅρισε.
-Καλῶς τὴν Δήμητρα. Ἄλλος
ἐφνιδιασμός.
-Γέροντα, ἐγὼ σᾶς ξέρω, ἀλλὰ δὲν
συναντηθήκαμε.
- Τὸ ξέρω. Σὲ ξέρω ἕξι χρόνια
εὐλογημένη.
-Ναί, προσεύχομαι νὰ σᾶς βρῶ.
Ἡ συζήτησή μας, τὸ θέμα τῆς Ὀρθο-
δοξίας. Αὐτὸ μοῦ ἔλειπε. Ἡ ἀληθινὴ καὶ
ἀπόλυτη πίστη. «Ὁ Χριστός, παιδί μου,
εἶναι ἡ Ὀρθοδοξία».
Τὸ πρόβλημα τῆς φωνῆς; Τὸ ξέχα-
σα νὰ τὸ πῶ. Ὅταν βρισκόταν κανεὶς
μπροστὰ στὸν Γέροντα, δὲν ὑπῆρχαν
προβλήματα καὶ πειρασμοί. Κανεὶς νὰ
μὴν φύγει, νὰ μὴν τελειώσει ἡ ἐπικοι-
νωνία. Τὸ ἤξερε ὅμως ὁ Γέροντας καὶ τὸ
θεράπευσε, χωρὶς νὰ τὸ καταλάβω.
3. Ὑπῆρχε ἐκ μέρους τοῦ πονηροῦ ἡ
ἀπειλὴ γιὰ τὴν καρδιά. Δὲν τὴν εἶχα ξε-
χάσει. Ἀλλὰ οὔτε καὶ ὁ πονηρός. Σιγὰ-
σιγὰ εἶχαν ἔρθει κάποιες ἐνοχλήσεις,
ποὺ στὸ περπάτημα γίνονταν ἐνοχλη-
τικές. Οἱ ἐπισκέψεις σὲ εἰδικὸ γιατρό,
καρδιολόγο, δὲν δημιουργοῦσαν ἀνησυ-
χίες· «εἶναι κάποιοι ποὺ σὲ στρεσάρουν,
ἀπόφυγέ τους».
Ὅμως λάθος. Σὲ δύο ἑβδομάδες ἡ κα-
τάσταση ἔγινε ὀδυνηρή, ἡ ἀναπνοὴ κο-
βόταν. Ἡ διάγνωση τοῦ στρατιωτικοῦ
καρδιολόγου ἦταν κοφτερή: Ἔφραγμα.
Καὶ τόσο νέα!
Βρέθηκα σὲ λίγο στὴν ἐντατική. Οἱ
σφυγμοὶ στοὺς 180. Ξημέρωνε τοῦ ἁγί-
ου Δημητρίου. Ἕνα γνωστό μου πρό-
σωπο στὸ νοσοκομεῖο μοῦ λέει:
Βγῆκε ὁ π. Παΐσιος ἀπὸ τὸ Ὄρος καὶ
πηγαίνω νὰ τὸν συναντήσω.
- Τί νὰ τοῦ πῶ;
- Ὅ,τι ξέρεις.
Ὅμως ὁ γέροντας τὸ ἤξερε πρὶν τοῦ
τὸ μεταφέρουν. Στὴ γιορτή μου παρα-
κάλεσα μιὰ φίλη μου νὰ φέρει γλυκὸ γιὰ
τὸ προσωπικὸ τῆς ἐντατικῆς. Ὁ γιατρὸς
ἐπιμελητὴς εἶπε: «Δὲν βλέπει ὅτι ἀπὸ
λεπτὸ σὲ λεπτὸ φεύγει· ἡ τούρτα τὴν
μάρανε!» Αὐτὸ περίμεναν οἱ γιατροί.
Γιὰ τὴ γιορτή μου εἶχα ζητήσει νὰ κοι-
νωνήσω. Τὸ βράδυ ξαφνικὰ ἔχασα τὴν
ἐπαφὴ μὲ τὸ περιβάλλον. Μὲ τύλιξε σκο-
τάδι καὶ ἔντονο κρύο. Δὲν ἔνιωθα τίποτε
ἄλλο. Σὲ αὐτὴν τὴν κατάσταση φώναξα
«Γέροντα βοήθεια». Ὁ Γέροντας ὄντως
βρέθηκε κοντά μου μὲ ἕναν ἱερέα!
-Τί θέλεις;
-Σκοτάδι μὲ τύλιξε καὶ κρυώνω. Μὲ
σκέπασε μὲ τὸ ράσο τοῦ ἱερέως.
-Κρυώνω. Μοῦ ἔριξε καὶ τὸ πετραχή-
λι τοῦ ἱερέως.
-Τώρα δὲν κρυώνω. Ἀλλὰ πολὺ τὸ
σκοτάδι. Μὴ φοβᾶσαι. Ὁ ἥλιος θὰ διαλύ-
σει καὶ τὸ σκοτάδι. Ξημέρωσε. Ἦρθε ἡ
Θεία Κοινωνία μὲ τὸν ἱερέα . Ἅγιος Δη-
μήτριος. Γιορτή. Καὶ ἡ Θεία Κοινωνία
τοὺς 180 σφυγμοὺς τοὺς ἔκανε 70. Μπο-
ροῦν λοιπὸν νὰ ἰσχυριστοῦν μερικοὶ ὅτι
ὁ π. Παΐσιος δὲν εἶναι ὁ Ἅγιος τοῦ Θεοῦ,
ποὺ τρέχει παντοῦ; Ὅμως δὲν ἀπαντή-
θηκε ἡ ἀπειλὴ τοῦ πονηροῦ. Ἐπιτρέψτε
μου νὰ μὴν ἀπαντήσω ὅσο καὶ ἂν μοῦ
πονᾶ πολύ, ὅσο καὶ ἂν ἔχω συγχωρήσει
μὲ τὴν καρδιά μου τοὺς ἐνόχους._
 13
ΚΕΦΑΛΑΙΑ
ΠΕΡΙ ΝΟΕΡΑΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ
1. Εἰς ὅποιαν καρδίαν τιμᾶται καὶ δο-
ξάζεται καὶ μελετᾶται τὸ ὄνομα τοῦ Χρι-
στοῦ, ἐκεῖ ἀοράτως ἐνοικεῖ ὁ Χριστός.
(Νηπτικὴ θεωρία)
2. Ἡ προσευχὴ τοῦ Ἰησοῦ χωρὶς τα-
πείνωση εἶναι καταστροφή.
(Ρῶσος Στάρετς Σέργιος τοῦ Παρισίου)
3. Νὰ εὐχώμαστε ὄχι σὰν
νηπτικοί, ἀλλὰ σὰν ἁμαρτω-
λοί. Σκοπὸς μας δὲν εἶναι νὰ
λέμε τὴν εὐχὴ, ἀλλὰ νὰ γί-
νει ἡ ἀπέκδυση τοῦ παλαιοῦ
ἀνθρώπου. (Γέρων Παΐσιος)
4. Μαζί μὲ τὴν εὐχὴ τοῦ
Ἰησοῦ Χριστοῦ (πρέπει νὰ
λέγουμε πάντοτε) ἂς μισή-
σουμε καὶ τοὺς πονηροὺς
λογισμοὺς καὶ ἔτσι ἐκάναμε
τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ.
(Ὅσιος Ἠσύχιος Πρεσβύτερος)
5. Ἀλλοίμονο στὸν ἐσωτε-
ρικὸ ἄνθρωπο ἀπὸ τῶν ἐξω-
τερικῶν προσβολῶν. Ἐὰν
ὁ ἔσω ἄνθρωπος, κατὰ τοὺς
Πατέρες τηρεῖ νήψη, εἶναι
δυνατὸς νὰ φυλάξη καὶ τὸν
ἐξωτερικόν.
(Ὅσιος Ἠσύχιος Πρεσβύτερος)
6. Ὀφείλει ὁ μοναχὸς
εἰς πᾶσαν ἀναπνοὴν νὰ
λέγη μίαν εὐχὴν ἀργὰ καὶ
καθαρά- καθαρά.
(Νηπτικὴ θεωρία)
7. Ἡ ἀκρότης τῆς νοερᾶς προσευχῆς
εἶναι ἀδύνατον νὰ εὑρεθῆ, δίχως ἄκρον
ἀγώνα καὶ δίχως ἄκρον πειρασμόν.
(Νηπτικὴ θεωρία)
8.Ὅσο βαθύτερη εἶναι ἡ μετάνοιά μας
τόσο μεγαλύτερη εἶναι ἡ πρόοδός μας
στὴν εὐχή.
(Γέρων Σωφρόνιος)
9. Τὰ στάδια τῆς νοερᾶς προσευχῆς
εἶναι: ἡ προφορική (τῶν χειλέων), ἡ
νοερά, ἡ νοερά- καρδιακή, ἡ αὐτενερ-
γούμενη καὶ ἡ χαρισματικὴ προσευχή.
(Γέρων Σωφρόνιος)
10. Τὸ πρῶτο ποὺ φέρνει
ἡ προσευχὴ εἶναι ἡ χαρά.
Ἔπειτα πλουτίζεις στὰ δά-
κρυα. Θέλεις νὰ ἀγκαλιά-
σης ὅλον τὸν κόσμο, ἔμψυ-
χα καὶ ἄψυχα.
(Γέρων Ἐφραὶμ Κατουνακιώτης)
11. Ἀντιλήφθηκα ὅτι ἡ
προσευχὴ τοῦ Ἰησοῦ φέρνει
τοὺς καρπούς της μὲ τρεῖς
τρόπους: μὲ τὸ πνεῦμα, μὲ
τὰ συναισθήματα καὶ μὲ τὶς
ἀποκαλύψεις.
Στὴν πρώτη περίπτωση
καρπὸς προσευχῆς εἶναι ἡ
γλυκύτης τῆς ἀγάπης τοῦ
Θεοῦ, ἡ ἐσωτερικὴ εἰρή-
νη, ἡ ἤρεμη χαρὰ τοῦ νοῦ,
ἡ καθαρότης τῆς σκέψε-
ως καὶ ἡ γλυκειὰ ἀνάμνη-
ση τοῦ Θεοῦ, ἡ ἐσωτερικὴ
εἰρήνη. Στὴν δεύτερη περί-
πτωση καρπὸς εἶναι ἡ εὐχά-
ριστη θερμότης τῆς καρδί-
ας, ἡ πληρότης τῆς εὐτυχίας ποὺ κατα-
λαμβάνει καὶ ὅλα τὰ μέλη τοῦ σώματος
ἀκόμη, τὸ κόχλασμα εὐτυχίας στὴν καρ-
διά, ὁ φωτισμὸς καὶ τὸ θάρρος, ἡ βαθύτε-
ρη ἄγνωστη χαρὰ τῆς ζωῆς καὶ ἡ δύναμη
τῆς ὑπομονῆς στὴ λύπη καὶ στὴν ἀρρώ-
 14
στια. Στὴν τρίτη τέλος περίπτωση ἀπο-
τέλεσμα καὶ καρπὸς τῆς προσευχῆς εἶναι
ἡ διάνοιξη τοῦ νοῦ σὲ φωτισμό, ἡ κατα-
νόηση τῶν Ἁγίων Γραφῶν, ἡ γνώση τῆς
γλώσσης τῶν διαφόρων δημιουργημά-
των, ἡ ἀπόκτησις ἐλευθερίας μέσα ἀπὸ
τὴν ματαιότητα καὶ τὸν θόρυβον, ἡ γνώ-
ση τῆς χαρᾶς τῆς ἐσωτερικῆς ζωῆς καὶ τέ-
λος ἡ βεβαιότητα τῆς προσεγγίσεως τοῦ
Θεοῦ πρὸς ἐμᾶς καὶ ἡ γνώση τῆς ἀγάπης
του γιὰ ὅλους μας.
(Περιπέτειες ἑνὸς Προσκυνητοῦ)
12. Ὅστις στερεῖται τῆς νοερᾶς προ-
σευχῆς οὐδεμίαν ἄλλην προσευχὴν κα-
τέχει ὀρθῶς. Μόνον ἡ νοερὰ προσευχὴ
εἶναι ἡ πραγματικὴ προσευχὴ καὶ ἐνώ-
πιον τοῦ Θεοῦ εὐάρεστος. Ἡ δύναμις
τῆς προσευχῆς δὲν ἐγκεῖται μόνον εἰς τὰ
λόγια, ἀλλὰ καὶ εἰς τὰ νοήματα καὶ εἰς
τὰ συναισθήματα. Ἡ ἀδειάλειπτος προ-
σευχὴ ἔγκειται εἰς τὰ συναισθήματα .
Ἡ ἀδιάλειπτος προσευχὴ ἐγκεῖται εἰς τὸ
νὰ ἵσταται κανεὶς ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ μὲ
εὐλάβεια καὶ δέος.
(π. Δαμασκηνὸς Κατρακούλης)
13. Ἀρχὴ κάθε Θεοφιλοῦς ἐργασίας
ἀποτελεῖ ἡ μετὰ πίστεως ἐπίκληση τοῦ
σωτηρίου ὀνόματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν
Ἰησοῦ Χριστοῦ.
(Ὅσιοι Κάλλιστος & Ἰγνάντιος Ξανθόπουλος)
14. Ἡ μνήμη τοῦ Θεοῦ, δηλαδὴ ἡ
νοερὰ προσευχὴ εἶναι ἡ ὑψηλότερη ἀπὸ
ὅλες τὶς ἐργασίες. Αὐτὴ ὀνομάζεται καὶ
κεφαλὴ ἀρετῶν γιατί εἶναι ἀγάπη Θεοῦ.
(Ὅσιος Γρηγόριος Σιναΐτης)
15. Πρὶν ἀπὸ κάθε ἄλλη καλὴ ἐργα-
σία καὶ μελέτη πρέπει νὰ προσευχώμα-
στε στὸν Κύριο καὶ ἀπὸ αὐτὸν νὰ ζητᾶμε
τὸ ἔλεος ἀδιστάκτως καὶ τὸ Πανάγιον
καὶ γλυκύτατον ὄνομά του νὰ ἔχουμε
ἔργο καὶ μελέτημα ἀδιάλειπτο. Καὶ αὐτὸ
τὸ ὄνομα συνεχῶς νὰ περιφέρουμε στὴν
καρδιὰ καὶ στὸ νοῦ καὶ στὰ χείλη καὶ μὲ
αὐτὸ τὸ μέσο καὶ μαζὶ μὲ αὐτὸ καὶ νὰ
ἀναπνέουμε καὶ νὰ ζοῦμε καὶ νὰ κοιμώ-
μαστε καὶ νὰ ξυπνᾶμε καὶ νὰ κινούμαστε
καὶ νὰ τρῶμε καὶ νὰ πίνουμε.
(Ὅσιοι Κάλλιστος καὶ Ἰγνάντιος Ξανθόπουλοι)
16. Ὅταν ὁ νοῦς καὶ ὁ λόγος καὶ τὸ
πνεῦμα προσπίπτουν στὸν Θεό, τότε
ὅλος ὁ ἐσωτερικὸς ἄνθρωπος ὑπηρετεῖ
τὸν Κύριον. Ὁ νοῦς διὰ τῆς προσευχῆς ὁ
λόγος διὰ τῆς ἐπικλήσεως καὶ τὸ πνεῦμα
διὰ τῆς κατανύξεως καὶ τῆς ἀγάπης.
(Ὅσιος Θεόληπτος Φιλαδέλφειας)
17. Ὅποιος ἔχει τὴν μνήμη τοῦ Θεοῦ,
συνεχῶς εὐφραίνεται κατὰ τὸν ψαλ-
μωδὸν ποὺ λέει ἐμνήσθην τοῦ Θεοῦ καὶ
εὐφράνθηκα.
(Ὅσιος Πέτρος Δαμασκηνός)
18. Τὰ πάθη ξεριζώνονται καὶ φυγα-
δεύονται μὲ τὴν ἀδιάλειπτο μελέτη τοῦ
Θεοῦ (τὴν νοερὰ προσευχή) καὶ τοῦτο
εἶναι τὸ ξίφος ποὺ ἀποκόπτει αὐτά.
(Ἀββᾶς Ἰσαὰκ ὁ Σύρος)
19. Μακάριος ἀληθῶς εἶναι ἐκεῖνος
στὸν ὁποῖο ἔτσι κολλήθηκε ἡ εὐχὴ τοῦ
Ἰησοῦ στὴν διάνοιά του καὶ καλεῖ Αὐτὸν
ἀδιαλείπτως στὴν καρδιὰ τοῦ, ὅπως ἑνώ-
νεται ὁ ἀέρας μὲ τὰ σώματά μας ἢ ἡ φλό-
γα στὸ κερί.
(Ὅσιος Ἠσύχιος Πρεσβύτερος).
20. Ἡ εὐχὴ πρέπει νὰ λέγεται μὲ τὸν
ἐνδιάθετον λόγον. Ἀλλὰ ἐπειδὴ εἰς τὴν
ἀρχὴν δὲν τὴν ἔχει συνηθήσει ὁ νοῦς
τὴν ξεχνᾶ. Δι’ αὐτὸ νὰ τὴν λέγης πότε μὲ
τὸ στόμα καὶ πότε μὲ τὸν νοῦ. Καὶ αὐτὸ
γίνεται μέχρις ὅτου τὴν χορτάσει ὁ νοῦς
καὶ γίνει ἐνέργεια.
(Γέρων Ἰωσὴφ ὁ Σπηλαιώτης)
21. Ἐνέργεια λέγεται ἐκεῖνο ποὺ
ὅταν λέγης τὴν εὐχὴ αἰσθάνεσαι μέσα
σου χαρὰ καὶ ἀγαλλίασι καὶ θέλεις δι-
αρκῶς νὰ τὴν λέγης. Λοιπὸν ὅταν παρα-
λάβη τὴν εὐχὴν ὁ νοῦς καὶ γίνει αὐτὴ ἡ
χαρά, τότε θὰ λέγεται αἴσθησις- ἐνέρ-
γεια, ἐπειδὴ ἡ χάρις ἐνεργεῖ χωρὶς τὴν
θέλησιν τοῦ ἀνθρώπου. Τρώγει, περι-
πατεῖ, κοιμᾶται, ξυπνᾶ καὶ μέσα φωνά-
ζει τὴν εὐχήν. Καὶ ἔχει εἰρήνην, χαρά.
(Γέρων Ἰωσὴφ ὁ Σπηλαιώτης) ._
 15

ΦΙΛΟΚΑΛΙΚΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ
ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΛΑΤΡΕΙΑ
Ἀρχιμ. Νικοδήμου Σκρέττα,
ἐπίκ. καθηγητῆ τοῦ Α.Π.Θ.

Οἱ
Φιλοκαλικοὶ Πατέρες τοῦ 18ου ὑπεράσπιση τῆς παραδόσεως, ποτὲ ὅμως
αἰῶνος στὸ Ἅγιον Ὄρος ὑπῆρξαν μισάδελφοι καὶ ἀσεβεῖς πρὸς τοὺς συμμο-
μυσταγωγοὶ τοῦ Γένους καὶ τῆς ναστὲς ἢ τοὺς ποιμένες καὶ διδασκάλους
λογικῆς λατρείας τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλη- τῆς ἐποχῆς τους.
σίας. Οἱ θεολογικὲς Ἡ εὐχαριστιακὴ
καὶ λειτουργικές διδασκαλία τῆς χο-
τους θέσεις, γιὰ ρείας τῶν Κολλυ-
τὰ ζητήματα τῆς βάδων Πατέρων
Θείας Εὐχαριστί- στοιχεῖ ἀπαρασα-
ας καὶ τῶν ἱερῶν λεύτως στὸν κανό-
μνημοσύνων, ἦταν να τῆς πατερικῆς
ἀπόρροια τῆς λι- διδαχῆς καὶ τοῦ
παρῆς καὶ βαθειᾶς εὐχαριστιακοῦ λει-
σπουδῆς στὴν πα- τουργικοῦ βιώμα-
τερικὴ παράδοση. τος καὶ ἤθους τῆς
Τὶς ἐξέφραζαν δὲ Ἐκκλησίας τοῦ
πάντοτε ἔχοντας Χριστοῦ. Ἡ ὑπὲρ
γνήσιο ἐκκλησι- τῆς ἀξίας, ἐνσυνει-
αστικὸ φρόνημα δήτου, ἐμπροϋπό-
καὶ ἀνεπιφύλακτο θετης, συχνῆς καὶ
σεβασμὸ στὰ λει- συνεχοῦς μετα-
τουργικὰ θέσμια λήψεως ἔνστασή
τῆς Ὀρθοδοξίας. τους, σὲ καιροὺς
Κατὰ συνέπεια δὲν τυποποιήσεων,
πρέπει ἐπ’ οὐδενὶ ἀδιαφορίας, ἀγνω-
ἡ προμαχία τους σίας καὶ παραχαρά-
ὑπὲρ τῆς παραδό- ξεων, ἀναδεικνύει
σεως νὰ θεωρηθεῖ τὴν ἀλήθεια ὅτι ἡ
Ὁ ἅγιος Μακάριος.
ὡς ἰδιόγνωμη, ὑπὲρ τῆς λειτουρ-
ἐριστικὴ καὶ στασιαστικὴ ἐνέργεια κατὰ γικῆς τάξεως ἀγωνιστική τους πρωτο-
τῆς ἑκάστοτε ὑπευθύνου ἐκκλησιαστικῆς στασία δὲν εἶχε κίνητρα ταπεινὰ φανα-
ἀρχῆς ἢ ὡς ἀνυπακοὴ πρὸς τοὺς ποιμέ- τισμοῦ ἢ ἐγωϊσμοῦ, οὔτε ὑπαγορεύθηκε
νες καὶ πρὸς τὴν Ἐκκλησία. Ὑπῆρξαν ἀπὸ ἰδιορρυθμίες διχαστικὲς τῆς ἐκκλη-
μὲν αὐστηροί, καὶ ἐνίοτε ὀξεῖς, στὴν σιαστικῆς ἑνότητας. Σκοπός τους ἦταν ἡ
 16

ἀνάδειξη τῆς ἀληθείας. Προσέχουν, γνω- ωτικὴ κοινωνία τῶν ἁγιασμάτων, ποὺ
ρίζουν, ἀκοῦν καὶ συζητοῦν τὶς θέσεις καθιστᾶ τοὺς πιστοὺς «συσσώμους» καὶ
καὶ τὰ ἐπιχειρήματα τῆς ἐναντίας μερί- «ὁμαίμονες» μὲ τὸν Χριστὸ κατὰ ἀλήθει-
δος. Ὁμολογοῦν μὲ βεβαιότητα καὶ δια- αν καὶ ὄχι κατὰ δόκησιν.
λέγονται μὲ ἐπιστημοσύνη καὶ ὀξυδέρ- Στηριζόμενοι οἱ Κολλυβάδες στὴ δι-
κεια, αὐστηρὰ μέν, κριτικὰ καὶ φιλάδελ- δασκαλία τῶν Πατέρων, ἐπισημαίνουν
φα, ποτὲ ὅμως ἀδιάκριτα, μνησίκακα καὶ τὴν ὀρθόδοξη δογματικὴ θέση ὅτι τὸ μυ-
ἐριστικά. Προβάλλουν τὴν ἀξία τῆς πα- στήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας εἶναι ἀνά-
ραδόσεως, ὑπενθυμίζουν τὴν ὀρθὴ καὶ μνηση ὅλης μὲν τῆς σωτηριώδους Θείας
ἀκριβῆ πράξη, μάχο- Οἰκονομίας, ἰδιαίτερα
νται ὑπὲρ τῆς τηρήσε- ὅμως ἀνάμνηση τῆς
ως τῶν κανόνων καὶ ἐπὶ τοῦ Σταυροῦ θυ-
τῶν λειτουργικῶν σίας, τοῦ Θανάτου καὶ
θεσμῶν, στηλιτεύουν τῆς Ἀναστάσεως τοῦ
τὶς παραχαράξεις τοῦ Χριστοῦ, ὁ ὁποῖος διὰ
εὐχαριστιακοῦ ἤθους τῆς μεταλήψεως ἐσθί-
ἢ τὶς ἀνατροπὲς τῆς εται πλέον μετὰ τὴν
ἀναστάσιμης τιμῆς ἔνδοξη ἀνάστασή Του
τῆς δεσποτικῆς Κυ- διηνεκῶς ἀπὸ τοὺς πι-
ριακῆς ὁποθενδήπο- στούς, ὡς πραγματι-
τε προέρχονται, ποτὲ κή, ἄφθαρτη καὶ αἰω-
ὅμως δὲν ἐπιτρέπουν νίζουσα τροφή.
τὸ πνευματικὸ καὶ Ἡ γνώμη τῶν
λειτουργικό τους κί- ἀντιπάλων τους ὅτι
νημα νὰ ἐκπέσει σὲ τὸ ζήτημα τῆς Θεί-
φιλέριδες προστριβὲς ας Εὐχαριστίας καὶ
καὶ μάχες νομικές, ἡ ἀνάγκη τῆς συνε-
οὔτε, ἀκόμη περισ- χοῦς προσελεύσεως
σότερο σὲ σχισμα- σὲ αὐτὴ δὲν εἶναι τόσο
τικὲς ἰδιογνωμοσύνες σοβαρὸ ζήτημα, ὥστε
ἀντατρεπτικὲς τῆς νὰ θεωρεῖται καὶ δόγ-
ἐκκλησιατικῆς ἑνότη- μα πίστεως, εὑρίσκει
τας. Τὴν πολύτιμη αὐτὴ ἑνότητα οἱ φι- τοὺς Πατέρες τοῦ φιλοκαλικοῦ κινήμα-
λοκαλικοι πατέρες τὴν θεωροῦν τελειού- τος ἀντιθέτους. Δόγμα καὶ ἦθος στὴν
μενη μέσα στὸ πλαίσιο τῆς εὐχαριστιακῆς Ὀρθοδοξία συμπορεύονται. Θεωρία καὶ
συνάξεως καὶ μέσα στὸν ἁγιασμὸ καὶ τὴν πράξη συνυπάρχουν. Στὴν τήρηση δὲ
ἀληθῆ κοινωνία τῆς εὐχαριστίας. τῶν δεσποτικῶν ἐντολῶν στηρίζεται ἡ
Ἡ Θεία Εὐχαριστία, κατὰ τὴ θεολο- καθαρότητα τοῦ βίου καὶ τῆς πολιτείας
γικὴ διδασκαλία τῶν Κολλυβάδων, ποὺ τῶν Χριστιανῶν, ἀλλὰ καὶ ἡ ὀρθότητα
στηρίζεται ἀπολύτως στὴν εὐχαριστιο- καὶ τὸ ἀπλανὲς τῆς πίστεώς τους. Ἄρα
λογία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, εἶναι ἡ εὐχαριστία δέον νὰ ἀποτελεῖ τὸ κέ-
τὸ μεῖζον πάντων θεοποιὸ μυστήριο καὶ ντρο τῆς ζωῆς τῶν πιστῶν, τῆς λατρείας
τὸ τελειωτικὸ δώρημα τῆς χριστιανικῆς καὶ τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς. Ὡς πρὸς
μυήσεως. Ὅταν ἐπιτελεῖται ὀρθοδόξως, τὶς προϋποθέσεις μετοχῆς στὴν Εὐχαρι-
εἶναι ἡ μυστικὴ καὶ ζωοδοτικὴ τραπεζο- στία πρέπει νὰ ποῦμε ὅτι αὐτὲς χωρίζο-
φορία τοῦ δείπνου τῆς Βασιλείας, ἡ θε- νται σὲ γενικὲς καὶ εἰδικές. Ὁ κοινωνῶν,
 17
κατὰ τὶς γενικὲς προϋποθέσεις, πρέπει
νὰ εἶναι πιστὸ καὶ βαπτισμένο μέλος τῆς
Ἐκκλησίας, νὰ ἔχει βέβαιη καὶ ἀκράδα-
ντη πίστη ὅτι ἡ Κοινωνία εἶναι αὐτὸ τὸ
Σῶμα καὶ τὸ Αἷμα τοῦ Κυρίου, νὰ εἶναι
ζῶν καὶ αὐτοσυνείδητος καὶ ὁπωσδήπο-
τε ὄχι αἱρετικός, σχισματικὸς ἢ ἐπιτιμη-
μένος μὲ ἀκοινωνησία. Ἐπίσης ἡ ἄκρα
προσοχὴ καὶ εὐλάβεια, ἡ πλήρης συναί-
σθηση τοῦ ὕψους τοῦ μυστηρίου, ἡ κα-
Οἱ Κολλυβάδες ἀναθερμαίνουν ὡς σοφοὶ παραδοσιακοὶ
ἀνανεωτὲς τὸ εὐχαριστιακὸ ἦθος τοῦ πληρώματος
τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως τὸ ἐβίωσαν οἱ αἰῶνες.
ταλλαγὴ καὶ ἡ συγχώρηση, ὁ φόβος τοῦ
Θεοῦ καὶ ἡ ἀγάπη, ἡ ἀμνησικακία καὶ ἡ
εἰρήνη, ἡ ψυχοσωματικὴ καθαρότητα, ἡ
ἐξομολογητικὴ προκάθαρση καὶ ἡ ἀπόρ-
ριψη τῆς αὐτοδικαιώσεως, ἡ περιφυλακὴ
ἀπὸ τοὺς ἐμπαθεῖς λογισμούς, ἡ αὐτοεξέ-
ταση καὶ αὐτομεμψία, ἡ δοκιμὴ τῆς συ-
νειδήσεως, ἡ ἀγαπητικὴ ἐπιπόθηση τῆς
εὐχαριστιακῆς ὑποδοχῆς τοῦ μεταλαμ-
βανόμενου Κυρίου, ἡ συντριβή, ἡ τα-
πεινοφροσύνη καὶ ἡ κατάνυξη, ἡ σωμα-
τικὴ καθαρότητα ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν,
καθὼς καὶ ἡ ἐγκράτεια τῶν συζύγων
ἀποτελοῦν σχεδὸν τὸ σύνολο τῆς προευ-
χαριστιακῆς ἑτοιμασίας, ἡ ὁποία δὲν εἶναι
εὐκαιριακή, στιγμιαία, τυπικὴ καὶ περι-
ορισμένη σὲ περατὰ χρονικὰ ὅρια, ἀλλὰ
διὰ βίου ἑτοιμότητα καὶ προσδόκηση με-
τοχῆς. Εἰδικότερη προϋπόθεση θεωρεῖται
ἡ ἀπολύτως ἀναγκαία εὐχαριστιακὴ νη-
στεία, ἡ ὁποία συνίσταται στὴν ἀπόλυτη
ἀποχὴ τροφῆς καὶ πόσεως ἀπὸ τοῦ με-
σονυκτίου μέχρι τὴν ὥρα τῆς κοινωνί-
ας. Καμμία ἄλλη εὐχαριστιακὴ νηστεία,
μονοήμερη, τριήμερη ἢ ἑβδομαδιαία, δὲν
ἀπαιτοῦν οἱ ἱεροὶ κανόνες. Ὅμως ἡ νη-
στεία, ὡς ἁγιοποιὸς καὶ παθοκτόνος ἀρε-
τή, δὲν παύει νὰ ἀποτελεῖ γιὰ τὸν καθένα
προσερχόμενο πιστὸ προσωπικὸ ἄθλημα
ἐλευθερίας καὶ πρακτικὸ μέσο ψυχοσω-
ματικῆς προετοιμασίας, ἡ ἔκταση καὶ ἡ
αὐστηρότητα τῆς ὁποίας δὲν ὁρίζονται,
ἀλλὰ διακριτικὰ μερίζονται κατὰ τὴν
πνευματικὴ κατάσταση τοῦ κάθε ἑνὸς
ἀνθρώπου χωριστὰ ἀπὸ τὸν πνευματικό
του πατέρα.
Στὰ κείμενα τῆς ὀρθοδόξου παραδόσε-
ως εἶναι περισσότερο ἀπὸ προφανὲς ὅτι οἱ
Χριστιανοὶ ὀφείλουν νὰ κοινωνοῦν συ-
νεχῶς καὶ συχνά. Σκοπὸς τῆς ἐπιτελέσε-
ως τῆς Θείας Λειτουργίας εἶναι ἡ προσέ-
λευση καὶ ἡ μετοχὴ τῶν πιστῶν στὰ ἅγια
μυστήρια τοῦ Χριστοῦ, γι’ αὐτὸ ἄλλω-
στε ὀνομάζεται εὐχαριστιακὴ σύναξη.
Οἱ Κολλυβάδες γνωρίζουν ἐπαρκῶς τὰ
κείμενα, γι’ αὐτὸ δὲν καινοτομοῦν ὑπε-
ραμυνόμενοι τῆς συνεχοῦς μεταλήψεως,
ἀλλὰ ἀναθερμαίνουν ὡς σοφοὶ παραδο-
σιακοὶ ἀνανεωτὲς τὸ εὐχαριστιακὸ ἦθος
τοῦ πληρώματος τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως τὸ
ἐβίωσαν οἱ αἰῶνες. Συχνὴ μετάληψη δὲν
σημαίνει ἀναγκαστικὰ καθημερινή. Ἀπὸ
τὴν ἄκρα καὶ αὐστηρὴ τοποθέτηση τοῦ
Νεοφύτου Καυσοκαλυβίτου γιὰ τὴν κα-
θημερινὴ κοινωνία, μέχρι τὴν ἀπαράδε-
κτη τυποποίηση τῆς δὶς ἢ τρὶς τοῦ ἔτους
προσελεύσεως, ὁ μετριοπαθὴς ἅγιος Νι-
κόδημος Ἁγιορείτης εὑρίσκει τὴ βασι-
λικὴ ὁδὸ καὶ τὴ διακριτικὴ μεσότητα
στὴ δυνατότητα τῶν εὐλαβῶν καὶ ἀγω-
νιζομένων Χριστιανῶν νὰ κοινωνοῦν
τουλάχιστον κάθε Κυριακὴ στὴν εὐχα-
ριστιακὴ σύναξη καὶ σὲ κάθε μεγάλη καὶ
ἐξέχουσα ἑορτὴ τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ δια-
 18
στολὴ αὐτὴ τῶν τοποθετήσεων περὶ τοῦ
«συνεχῶς» καὶ «συχνῶς» ἀποδεικνύει
καὶ τὴν ἐλευθερία τοῦ πνεύματος τῶν
Φιλοκαλικῶν, οἱ ὁποῖοι δὲν δροῦσαν ὡς
μία ὁμάδα κυβερνώμενη ἀπὸ προδιαγε-
γραμμένα ὑποχρεωτικὰ ἰδεολογήματα,
ἀλλὰ ἦταν ἕνας θεόλεκτος σύλλογος καὶ
μία ἁγία χορεία θεοφωτίστων καὶ διακρι-
τικῶν διδασκάλων.
Ἡ ὑπὲρ τῆς παραδόσεως ἔνσταση τῶν
Κολλυβάδων Πατέρων ἐκτείνεται, πέ-
ραν τοῦ ζητήματος τῆς συνεχοῦς μετα-
λήψεως, καὶ στὴν προβολὴ καὶ διατή-
ρηση ἀλώβητου τοῦ δεσποτικοῦ, ὑπέρ-
τιμου καὶ ἀναστάσιμου χαρακτήρα τῆς
ἡμέρας τοῦ Κυρίου. Εἶναι ἡμέρα πρώτη
καὶ ὀγδόη, ποὺ θὰ ὑπερβεῖ τὸν ἐβδομα-
τικὸ χρόνο, τὸν νομικὸ Σαββατισμὸ καὶ
τὶς προφητικὲς ἐσχατολογικὲς ἀπαρχές,
γιὰ νὰ ἀναχθεῖ στὴν αἰώνια καινὴ ἡμέρα
τοῦ ἀναστάντος Κυρίου. Τὸ πνεῦμα τῆς
Κυριακῆς, ὡς ἀναστάσιμη ἐβδοματικὴ
ἀνακύκληση τοῦ πασχαλίου ἑορτασμοῦ,
διαχέεται στὸ σύνολο τῆς ὀρθοδόξου λα-
τρείας καὶ διαποτίζει τὴ λειτουργικὴ
ζωὴ τῶν πιστῶν ἀποτελώντας τὸ ἑβδο-
μαδιαῖο Πάσχα τῆς Ἐκκλησίας, κατὰ τὸ
ὁποῖο καταπαύουν οἱ Χριστιανοὶ καὶ λα-
τρεύουν τὸν Κύριο.
Ἡ ἁγιαννανίτικη λειτουργικὴ
ἐκτροπὴ τῆς ἐντελῶς ἀντιπαραδοσιακῆς
μεταφορᾶς τῶν μνημοσύνων ἀπὸ τὸ κα-
ταπαύσιμο Σάββατο στὴν ἀναστάσιμη
Κυριακὴ ἦταν ἁπλῶς ἡ ἀφορμή, ὥστε
οἱ Φιλοκαλικοὶ Πατέρες καὶ λειτουργι-
κοὶ ἀναμορφωτὲς νὰ ἐκδιπλώσουν τὴ
θαυμάσια ὀρθοδοξοπατερικὴ διδασκα-
λία τους περὶ τῶν ἀναστασίμων προνο-
μίων τῆς ἡμέρας ποὺ εἶναι ἀφιερωμένη
ἀποκλειστικῶς στὸν ἀναστάντα Κύριο.
Ἡ Κυριακὴ ὀνομάζεται καὶ εἶναι μείζων
τῶν δεσποτικῶν ἑορτῶν, ὡς ἑβδομαδιαία
πασχάλια μνήμη ποὺ ἐγκαινίζεται χαρ-
μόσυνα στὶς ψυχὲς τῶν πιστῶν καὶ ἀνα-
κυκλώνει, στὸ πλαίσιο τοῦ χαρισματικὰ
βιούμενου λειτουργικοῦ χρόνου, τὴν πα-
σχαλινὴ ἡμέρα τῆς παγκοσμίου χαρᾶς. Ὁ
ἀναστάσιμος, δοξολογικός, χαρμόσυνος,
νικητικὸς καὶ δεποτικός-ἑορταστικὸς
αὐτὸς χαρακτήρας τῆς Κυριακῆς ἀπαιτεῖ
λειτουργικὰ νὰ εἶναι μὴ νηστευομένη,
μὴ γονυκλιτουμένη, ἀλλὰ καὶ ἄπενθος
καὶ ἀμνημόσυνος. Ἐξαιτίας λοιπὸν τῆς
ἀναστασίμου καὶ δεσποτικῆς της ὑπε-
ροχῆς, ἔχει τὸ προνόμιο νὰ ἀποκλείει ἀπὸ
τὰ χρονικὰ καὶ λειτουργικά της ὅρια τὴ
νηστεία, ὡς πρόξενο πένθους καὶ κατη-
φείας, τὴ γονυκλισία, ὡς σύμβολο δουλι-
κότητας, κατανύξεως καὶ μετανοίας, καὶ
πρὸ πάντων τὰ νεκρικὰ καὶ πενθικὰ μνη-
μόσυνα. Τὴν ἀσχημοσύνη αὐτή, ὡς πρὸς
τὰ πανάρχαια λειτουργικὰ θέσμια, τῆς
κυριακάτικης νεκρολογίας δι’ ὅλων τῶν
προσφόρων πνευματικῶν μέσων καὶ δι’
ὅλων τῶν δυνάμεών τους, μέχρι μαρτυρί-
ων καὶ διωγμῶν, ὑπερίσπησαν οἱ Κολλυ-
βάδες προμαχοῦντες τοῦ ἀκαινοτομήτου
τῆς σεβασμίας ὀρθοδόξου παραδόσεως. Ἡ
σύνθεση Εὐχαριστίας καὶ Κυριακῆς τεκ-
μαίρεται ἀσφαλῶς ἀπὸ τὴν ἄμεση σχέση
τους. Ἡ ἀναστάσιμη Κυριακὴ εἶναι κατ’
ἐξοχὴν ἡμέρα κοινωνίας. Ἀλλὰ καὶ κάθε
κυριακάτικη ἢ σὲ ἄλλη ἡμέρα ἐπιτέλεση
τελείας Θείας Λειτουργίας εἶναι πασχά-
λια ἀνάμνηση. Ὁ καιρὸς τῆς ζωῆς τῶν
Χριστιανῶν εἶναι ἑόρτιος καὶ πασχάλιος.
Ὁ χαρμόσυνος λοιπὸν χαρακτήρας τῆς
κυριακάτικης ἰδιαίτερα εὐχαριστιακῆς
σύναξης, ἀλλὰ καὶ κάθε ἄλλης τελείας
Θείας Λειτουργίας σὲ ὁποιαδήποτε ἡμέ-
ρα τοῦ βίου τῶν Χριστιανῶν, ὑπαγορεύει
ἀβίαστα, καὶ τὴν ὀρθία στάση προσευχῆς
ποὺ εἰκονίζει τὴ χαρὰ τῆς Ἀναστάσεως,
καὶ τὴν παύση τῆς νηστείας ποὺ ὑποδη-
λώνει τήν, διὰ τῆς παύσεως τοῦ πένθους
τῆς μετανοίας, ἐλευθερία ἀπὸ τὴ δου-
λεία τῆς ἁμαρτίας τῶν τέκνων τοῦ Θεοῦ,
ἀλλὰ καὶ τὴ συμμετοχὴ πάντων, εἰ δυνα-
τόν, τῶν μὴ κωλυομένων στὴ ζωοποίη-
ση τῆς ψυχοτρόφου εὐχαριστιακῆς Τρα-
πέζης τοῦ Κυρίου. _
 19

Ο ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ

ΩΣ ΣΥΝΕΧΙΣΤΗΣ
ΤΗΣ ΠΑΤΕΡΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ

Βασιλείου Σκιαδᾶ
θεολόγου

Ἡ
ὀρθόδοξος Ἐκκλησία ἔχει
ἀφιερώσει τὴν Β΄ Κυριακή
τῶν νηστειῶν στὸν ἅγιο
Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ, τὸν ὁποῖο
εἶδε ὡς συνεχιστὴ τῆς πατερικῆς
παραδόσεως καὶ τοῦ θριάμβου
τῆς Ὀρθοδοξίας. Εἶναι πάρα πολὺ
βασικὸ γιὰ τὸν σύγχρονο ἄνθρω-
πο, πού ταλανίζεται ἀπὸ τὴν ποι-
κιλώνυμη κρίση, ὅτι μπορεῖ νὰ
γνωρίσει τὸν Θεὸ ὄχι διανοητικά
ἢ συναισθηματικὰ μέσα ἀπὸ προ-
τεσταντικὰ ἢ δυτικὴ σχήματα,
ἀλλά, μέσα ἀπὸ τὴν ἁγιοπνευμα-
τικὴ ἐμπειρία, καθώς τὴν ἔζησαν
καὶ τὴ δίδαξαν οἱ μεγάλοι Πατέρες
τῆς Ἐκκλησίας καὶ μάλιστα ὁ ἅγιος
Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς.

Στοιχεῖα ἀπὸ τὴ ζωὴ του

Τὸ ἀδαμάντινο αὐτὸ στήριγμα

τῆς Ὀρθοδοξίας, ὁ ἅγιος Γρηγόρι-
ος ὁ Παλαμᾶς, ἀναδείχθηκε ὁ με-
γαλύτερος βυζαντινὸς Θεολόγος
τοῦ ΙΔ΄ αἰώνα καὶ ἕνας ἀπὸ τοὺς
σπουδαιότερους ὅλων τῶν αἰώ-
νων. Συνδύαζε, κατὰ τὸν καθη- Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς.
γητὴ Γ. Μαντζαρίδη, κατὰ τὸν κα- Τοιχογραφία παρεκκλησίου Ἁγ. Αναργύρων
λύτερο τρόπο τὸ θεόπνευστο διδά- Ἱ. Μ. Βατοπαιδίου, 1371.
 20
σκαλο τῶν δογμάτων μὲ τὸν ἔμπειρο
ἀπολογητὴ τῆς μυστικῆς καὶ νηπτικῆς
Θεολογίας τῆς ἐποχῆς του.
Σύμφωνα μὲ ὅσα αὐθεντικὰ μᾶς δι-
έσωσε ὁ βιογράφος του, ἅγιος Φιλόθεος
Κόκκινος, τὸν ΙΔ΄ αἰώνα λάμπρυνε τὴν
Κωνσταντινούπολη ἡ ὀνομαστὴ καὶ
πολύτεκνη οἰκογένεια τοῦ Κωνστα-
ντίνου Παλαμᾶ καὶ τῆς συζύγου του
Καλῆς, πρῶτο παιδὶ τῶν ὁποίων ὑπῆρξε
ὁ Γρηγόριος.
Ἀπ’ αὐτοὺς τοὺς θαυμαστοὺς γο-
νεῖς ὁ Γρηγόριος πῆρε τὴν καλύτερη
ἀνατροφὴ καὶ παιδεία γιὰ ν’ ἀναδει-
χθεῖ ʺταμεῖον ἀκένωτο τῆς κατὰ Θεὸν
καὶ θύραθεν σοφίαςʺ. Παρακάμπτο-
ντας ὁ ἴδιος ἐπιφανεῖς κοσμικὲς θέσεις
φρόντισε νὰ στραφεῖ στοὺς ἀσκητὲς
καὶ διδασκάλους τῆς ἀρετῆς τοῦ Ἄθω,
τοὺς ὁποίους θέλησε νὰ μιμηθεῖ στὴν
κατὰ Θεὸν ἄσκηση καὶ χριστιανικὴ
τελειότητα.
Στὴ μεγάλη αὐτὴ προσωπικότητα
συνδυάστηκαν κατὰ τὸν καλύτερο τρό-
πο σπάνια φυσικὴ καταβολή, ἄριστο
οἰκογενειακὸ περιβάλλον, ὑψηλὴ παι-
δεία, θεολογικὴ κατάρτιση, ἀσκητικὴ
ἀγωγὴ καὶ ὁλοκληρωτικὴ θέληση.
Γι’ αὐτὸ ἀναδείχθηκε ἰσοστάσι-
ος τῶν μεγάλων Πατέρων, στύλος τῆς
Ἐκκλησίας καὶ ἀδαμάντινο στήριγμα
τῆς Ὀρθοδοξίας.
Ἡ Θεία Πρόνοια ἔστειλε τὸν ἅγιο
Γρηγόριο σ’ ἐκείνη τὴν κρίσιμη γιὰ
τὴν Ἐκκλησία περίοδο τῆς ἡσυχα-
στικῆς ἀναγέννησης, γιὰ ν’ ἀναλάβει
τὴν ὑπεράσπιση τῶν κατασυκοφαντη-
μένων ἡσυχαστῶν μοναχῶν τοῦ Ἁγίου
Ὄρους.
Γνώστης τῆς πατερικῆς ἐμπειρικῆς
παραδόσεως συνέβαλε τὰ μέγιστα στὴ
δικαίωση τῶν Ἡσυχαστῶν ἀπὸ τὶς
τρεῖς μεγάλες τοπικὲς Συνόδους, ποὺ
ἔγιναν στὴν Κωνσταντινούπολη τὸν
ΙΔ΄ αἰώνα καὶ τὴν καταδίκη τοῦ αἱρετι-
κοῦ Βαρλαάμ Καλαβροῦ.
Ψήγματα ἀπὸ τὴ Θεολογία
τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ
Ἡ θεολογία τοῦ Ἁγίου Γρηγορί-
ου τοῦ Παλαμᾶ δὲν ὑπῆρξε «θεολογία
τῆς ἐπανάληψης», καθώς ἱσχυρίζονται
οἱ δυτικόφρονες ἐχθροί του. Ἀντίθε-
τα ὑπῆρξε δημιουργικὴ προέκταση
τῆς ἀρχαίας παράδοσης τῆς Ἐκκλησί-
ας. Ὁ ἅγ. Γρηγόριος ἀνακεφαλαιώνει
ὅλη τὴν ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι παράδοση
τῆς Ἐκκλησίας. Διακρίνει τὴν ἀπρό-
σιτη οὐσία τοῦ Θεοῦ ἀπ’ τὶς προσιτὲς
ἐνέργειές Του. Αὐτὸ ἀποτελεῖ κατὰ κά-
ποιον τρόπον τὸ κέντρο τῆς διδασκα-
λίας του. Ἡ διάκριση αὐτὴ οὐσίας καὶ
ἐνεργειῶν τοῦ τρισυπόστατου Θεοῦ
ἀποτελεῖ πολὺ παλαιὰ διδασκαλία τῆς
Ἐκκλησίας. Ὁ Μ. Βασίλειος γράφει
χαρακτηριστικά: «Ἡμεῖς ἐκ μὲν τῶν
ἐνεργειῶν γνωρίζειν λέγομεν τὸν Θεὸν
ἡμῶν, τῇ δὲ οὐσίᾳ Αὐτοῦ προσεγγίζειν
οὐχ ὑπισχνούμεθα. Αἱ μὲν γὰρ ἐνέργει-
αι Αὐτοῦ πρὸς ἡμᾶς καταβαίνουσιν, ἡ
δὲ οὐσία Αὐτοῦ ἀπρόσιτος μένει».
Πολλοὶ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δί-
δασκαν πὼς γιὰ τὴν προσέγγιση τοῦ
Θεοῦ ὁ ἄνθρωπος διαθέτει δύο διαφο-
ρετικοὺς νοεροὺς ὀφθαλμούς. Μὲ τὸν
ἕναν ἀνυψώνεται στὸν Δημιουργὸ
μέσῳ τῆς φύσεως καὶ τῶν ἔργων τῆς
Δημιουργίας καὶ μὲ τὸν ἄλλον μέσῳ
τῶν ἀκτίστων θείων ἐνεργειῶν.
Αὐτὸ δείχνει πὼς ὁ Θεὸς κινεῖται
πρὸς τὸν ἄνθρωπο μὲ τὴ Χάρη καὶ τὰ
ἔργα Του, δηλ. τὶς θεῖες ἐνέργειές Του,
χωρὶς νὰ ἐγκαταλείπει τὸ ἀπρόσιτο
θεῖο φῶς, στὸ ὁποῖο ἐντρυφᾶ αἰώνια,
ὅπως γράφει ὁ σύγχρονός μας π. Γεώρ-
γιος Florofsky.
Φυσικὰ ἡ δυνατότητα γνώσεως
τοῦ Θεοῦ, καὶ μέσα ἀπὸ τὶς μεθεκτὲς
σὲ μᾶς θεῖες ἐνέργειές Του, εἶναι πε-
ριορισμένη, συγκριτικὰ μὲ τὴν ἄλλη
ζωή. Συνισταμένη τῆς θεολογίας τοῦ
ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ -τὸ ἱερὸ
 21

λείψανό του φυλάσσεται στὸν ὁμώνυ-
μο μητροπολιτικὸ Ναὸ τῆς Θεσσαλονί-
κης- ἀποτελεῖ ἡ διδασκαλία του γιὰ τὴν
ἀνθρώπινη τελείωση. Ὁ ἄνθρωπος, δι-
δάσκει χαρακτηριστικά, κάτω ἀπὸ τὶς
συνθῆκες τῆς ἀδιάλειπτης προσευχῆς,
δεία γίνεται λόγος νὰ περιορισθεῖ στὸ
κοινωνικὸ καὶ θρησκευτικὸ πλαίσιο
καὶ ν’ ἀπαλλαγεῖ ἀπὸ τὸν ὁμολογιακὸ
χαρακτήρα.
Ἔτσι ὅμως ἐλάχιστα ἀπέχουμε ἀπὸ
τὸν κίνδυνο νὰ ἀναμείξουμε τὸν ἐξ ἀπο-

Ὁ ἄνθρωπος κάτω ἀπὸ τὶς συνθῆκες

τῆς ἀδιάλειπτης προσευχῆς,
τῆς κάθαρσης καὶ τοῦ θείου φωτισμοῦ
ὁδηγεῖται στὴν κατὰ Θεὸν θέωση.

τῆς κάθαρσης καὶ τοῦ θείου φωτισμοῦ καλύψεως Χριστιανισμὸ μὲ τὰ ἀνθρώ-

ὁδηγεῖται στὴν κατὰ Θεὸν θέωση. πινα κοινωνικὰ συστήματα καὶ τὶς ἐξ
Ἀνατολῆς θρησκεῖες καὶ φιλοσοφίες.
Σύγχρονες προεκτάσεις Ἡ ὀρθόδοξη ὅμως πνευματικότητα,
καθώς ἐκφράστηκε χαρακτηριστικὰ
Ἡ ὑπέρβαση τῆς φύσεως τοῦ ἀνθρώ- ἀπὸ τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ καὶ
που καὶ τοῦ κόσμου καὶ ἡ κατ’ ἐπέκτα- τοὺς ἄλλους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας,
ση μέθεξη τοῦ Θεοῦ διὰ τοῦ θείου καὶ μᾶς δηλώνει ἐμφαντικὰ ὅτι ὁ Θεὸς δὲν
ἀκτίστου φωτὸς ἀποτελεῖ -θὰ λέγαμε- εἶναι ὁ μεγάλος ἀπὼν ἀπὸ τὸν κόσμο
τὸ ζητούμενο γιὰ τὴν ἐποχή μας. Πολὺ μας, ἀλλὰ μὲ τὶς ἄκτιστες θεῖες ἐνέρ-
σωστὰ λέγεται πὼς ἡ Θεολογία τῆς γειές Του εἰσέρχεται στὸν κόσμο, τὸν
Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, καθώς τὴ δια- συντηρεῖ καὶ τὸν κατευθύνει._
τύπωσε ὁ ἅγ. Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς τὸν
14ο αἰώνα ἀποκτᾶ ἰδιαίτερη ἐπικαιρό-
τητα γιὰ τὸν ἄνθρωπο τοῦ ΙΚΑ΄ αἰῶνα.
Καὶ τοῦτο γιατὶ ὁ ταλαιπωρημένος καὶ
ἀπογοητευμένος ἀπὸ τὸν ὑλόφρονα
τρόπο ζωής ἄνθρωπος τῶν καιρῶν μας
ἐννοεῖ καλύτερα τὸ μήνυμα τοῦ Ἁγίου
μας «ὅτι μόνο μέσα ἀπὸ τὴν ἐμπειρία
τῆς Ἐκκλησίας θὰ μπορέσει νὰ πλησι-
άσει τὸν Θεό».
Συχνὰ πυκνὰ ἀκούγεται στὶς ἡμέ-
ρες μας τὸ ὑποκινούμενο ξενόφερτο
σλόγκαν γιὰ «ἀποκοπὴ τῆς πατερικῆς
παραδόσεως καὶ ἀποδοχὴ μόνο τῆς
κοινωνικότητας τοῦ Χριστιανισμοῦ».
Ἀκόμη καὶ γιὰ τὴ θρησκευτικὴ παι-
 22
ΔΙΗΓΗΣΙΣ
ΕΙΣ ΤΥΠΟΝ ΠΕΡΙΗΓΗΤΟΥ, ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΣΥΡΙΑΣ,
ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΠΟΛΕΩΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΝ ΑΥΤΗ ΑΓΙΩΝ ΤΟΠΩΝ
ΕΠΙΦΑΝΙΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΠΟΛΙΤΟΥ
ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΗΜΩΝ ΠΑΤΡΟΣ (1004 μ.χ.)
Π
έρασα πρῶτα στὴν Κύπρο ἀναζη-
τώντας τὴν Τύρο. Ἀπὸ τὴν Τύρο
δέ, περπατώντας ὀκτὼ ἡμέρες
νότια, εἶναι ἡ Ἁγία Πόλη. Στὴ μέση τῆς
Ἁγίας Πόλεως βρίσκεται ὁ Ἅγιος Τάφος
τοῦ Κυρίου,
καὶ κοντὰ σὲ
αὐτόν, βρίσκε-
ται ὁ τόπος τοῦ
Κρανίου, ὅπου
σταυρώθηκε
ὁ Χριστός, μὲ
ὕψος 18 μέτρα
καὶ σκαλιὰ 36.
Κάτω ἀπὸ τὸν
τόπο τῆς Σταυ-
ρώσεως βρί-
σκεται τὸ πα-
ρεκκλήσι τοῦ
Ἁγίου Ἀδὰμ
καθὼς καὶ ὁ
τάφος του. Καὶ μέσα σὲ αὐτὸ βρίσκεται
ὁ κῆπος τοῦ Ἰωσήφ. Στὴ βόρεια μεριὰ
τοῦ κήπου βρίσκεται ἡ φυλακή, ὅπου
ἦταν ὁ Χριστὸς κλεισμένος καθὼς καὶ ὁ
Βαραβᾶς. Ἀνάμεσα στὴ φυλακὴ καὶ τοῦ
τόπου τῆς Σταυρώσεως, ὑπάρχει ἡ πύλη
τοῦ Ἁγίου Κωνσταντίνου, ὅπου βρέθη-
καν καὶ οἱ τρεῖς σταυροί. Στὴν πύλη
ὑπάρχει ἕνα ἱερό, στὸ ὁποῖο βρίσκεται
τὸ ποτήρι, ἀπὸ τὸ ὁποῖο ἤπιε ὁ Χριστὸς
ξύδι καὶ χολή. Αὐτὸ εἶναι σὰν πράσινο
βότσαλο καλυμμένο μὲ ἀσήμι. Σὲ αὐτὸ τὸ
μέρος βρίσκεται καὶ ἡ λεκάνη στὴν ὁποία
ἔπλυνε ὁ Χριστὸς τὰ πόδια τῶν μαθητῶν
Του καὶ εἶναι μαρμάρινη. Ἐκεῖ βρίσκε-
ται τὸ σφουγγάρι, τὸ καλάμι, τὸ ἀγκάθινο
στεφάνι καὶ ἡ καθαρὴ σινδόνη, σὰν τὸν
τύπο τῆς σινδόνης ποὺ εἶδε ὁ Ἀπόστολος
Πέτρος στὸν οὐρανό, ἡ ὁποία ἱστοροῦσε
ὅλα τὰ ζῶα. Στὸ
ἕνα μέρος τὰ
«δαπανώμενα»
καὶ στὸ ἄλλο
μέρος τὰ «μὴ
δαπανώμενα»,
κάθε τι κοινὸ
ἢ ἀκάθαρτο,
ποὺ λέγεται ὅτι
ἔδειξε ὁ Ἀρχάγ-
γελος Γαβριήλ.
Κοντὰ σὲ αὐτὴ
βρίσκεται τὸ
Πατριαρχεῖο.
Στὸ κάτω μέ-
ρος τοῦ Πατρι-
αρχείου ὑπάρχει ἐκκλησία ποὺ δὲν ἔχει
ἐγκαινιασθεῖ. Μελλοντικὰ θὰ ἐγκαινια-
σθεῖ ἀπὸ τὴ σύνοδο, κατὰ τὸν διωγμὸ τῶν
Σαρακηνῶν.
Καὶ στὸ ἀριστερὸ μέρος τῶν Ἁγίου
Κωνσταντίνου ὑπάρχει ἡ εἰκόνα τῆς
ὑπεραγίας Θεοτόκου, ἡ ὁποία ἐμποδίζει
τὴν ὁσία Μαρία νὰ μπεῖ στὸν ναὸ κατὰ
τὴν ἡμέρα τῆς Ὑψώσεως. Ἐκεῖ ἔδωσε
καὶ τὴν ὑπόσχεσή της. Καὶ στὸ ἀριστερὸ
μέρος βρίσκεται τὸ σπίτι τοῦ Ἰωσήφ.
Κάτω ἀπὸ τὸ σπίτι ὑπάρχει «τετρακιό-
νιν»1 ναός, μέσα στὸν ὁποῖο συνάντησε
ἡ ἁγία Ἑλένη τὸ πτῶμα τῆς κόρης καὶ
 23
ἀκουμπώντας τοὺς τρεῖς σταυρούς, μί-
λησε ἡ κόρη στὸν Δεσποτικὸ Σταυρό.
Ἀνατολικὰ αὐτοῦ βρίσκεται ἡ Προ-
βατικὴ κολυμβήθρα, ἡ ὁποία ἔχει πέντε
θολωτά ὑπόστεγα2 τὶς λεγόμενες στο-
ές. Κοντὰ σὲ αὐτὴν βρίσκονται τὰ Ἅγια
τῶν Ἁγίων, ἐκεῖ ὅπου τὸ αἷμα τοῦ Ζαχα-
ρία πάγωσε, καθὼς καὶ ὁ λίθος ὁ κρεμά-
μενος3 και ὁ ναὸς τοῦ Σολομώντα μὲ τὰ
τείχη του. Καὶ στὴ δυτικὴ πύλη τῆς ἁγί-
ας πόλεως, βρίσκεται ὁ πύργος τοῦ Δαυ-
ίδ, ὅπου καὶ κάθισε πάνω στὴν τέφρα
καὶ ἔγραψε τὸ Ψαλτήριο.
Δεξιά τοῦ πύργου εἶναι τὸ λιθόστρω-
το, μικρὴ ἐκκλησία, ὅπου καὶ ἐκεῖ παρέ-
δωσε ὁ Ἰούδας τὸν Κύριο.
Δεξιά του λιθόστρωτου εἶναι ἡ Ἅγια
Σιών, ὁ οἶκος τοῦ Θεοῦ. Καὶ στὴ μεγά-
λη πύλη ἀριστερά, εἶναι ὁ τόπος ὅπου
ἔλουσαν οἱ Ἅγιοι Ἀπόστολοι τὴν ὑπερα-
γία Θεοτόκο μετὰ τὸν θάνατό της. Καὶ
στὸ δεξὶ μέρος αὐτῆς τῆς πύλης εἶναι ἡ
κόλαση. Καὶ κοντὰ σὲ αὐτὴν στέκεται
ὁ λίθος, στὸν ὁποῖον φραγγέλωσαν τὸν
Χριστὸ καὶ Θεὸ ἡμῶν. Καὶ στὶς ἅγιες
ὀπὲς τοῦ θυσιαστηρίου εἶναι τὰ ἴχνη
τοῦ Χριστοῦ, ὅπου στεκόταν κρινόμε-
νος ἀπὸ τὸν Πιλάτο. Στὸ δεξὶ μέρος τοῦ
θυσιαστηρίου τὸ Ὑπερῶο, ποὺ δείπνησε
ὁ Χριστὸς μὲ τοὺς μαθητές του. Καὶ στὸ
μέρος αὐτὸ ὁ ἐξιστορημένος Φαρισαῖος
καυχιόταν καὶ ὁ Τελώνης ταπείνωνε
τὸν ἑαυτό του. Καὶ στὴν κόγχη τῆς Ἁγί-
ας Σιὼν πρὶν ἀπὸ τὸ πραιτώριο ὑπάρχει
μικρὸς ναός. Ἐκεῖ ἔκαιγε φωτιά, στὸν
τόπο ποὺ ρωτήθηκε ὁ ἅγιος Πέτρος ἀπὸ
τὴν παιδούλα καὶ ἀρνήθηκε τρεῖς φορὲς
τὸν Χριστὸ καὶ ἀμέσως ὁ κόκορας λά-
λησε. Καὶ στὸν τόπο αὐτὸ εἶναι τὸ σπίτι
τοῦ Πιλάτου καὶ τοῦ Ἄννα καὶ τοῦ Καϊ-
άφα καὶ τοῦ Καίσαρα.
Ἔξω ἀπὸ τὴν πόλη στὰ δεξιὰ κοντὰ
στὸ τοῖχος εἶναι ἡ ἐκκλησία, ὅπου βγαί-
νοντας ὁ Πέτρος ἔκλαψε πικρὰ. Καὶ δε-
ξιὰ τῆς ἐκκλησίας σαγιτοβόλων4 τριῶν
εἶναι ἡ κολυμβήθρα τοῦ Σιλωάμ, ὅπου
πλύθηκε ὁ τυφλὸς καὶ ξαναεῖδε καὶ δε-
ξιὰ αὐτῆς εἶναι ὁ ἀγρὸς τοῦ Κεραμέως,
ποὺ γιὰ αὐτὸ δόθηκαν τὰ χρήματα τῆς
προδοσίας τοῦ Χριστοῦ καὶ ἐκεῖ θάπτο-
νται οἱ νεκροὶ ἕως σήμερα. Καὶ δεξιὰ
αὐτοῦ εἶναι τὸ μέρος ὅπου οἱ τύψεις
ἅρπαξαν τὸν Ἰούδα. Καὶ στὸ νότιο μέ-
ρος τῆς ἁγίας πόλεως μετὰ ἀπὸ δυὸ μί-
λια δίπλα στὸν δρόμο εἶναι τῆς Ραχὴλ ὁ
τάφος καὶ μετὰ ἀπὸ μίλια μακριὰ εἶναι
ἡ ἁγία Βηθλεέμ, ὅπου γεννήθηκε ὁ Χρι-
στός, ἐκκλησία πολὺ μεγάλη, ἡ Ὑπερα-
γία Θεοτόκος. Καὶ κάτω ἀπὸ τὴν τράπε-
ζα, εἶναι τὸ διπλὸ σπήλαιο καὶ στὸ μὲν
ἀνατολικὸ μέρος γεννήθηκε ὁ Χριστὸς
στὸ δὲ δυτικὸ εἶναι ἡ ἁγία φάτνη, τὰ δυὸ
σπήλαια μαζί. Εἶναι περιχρυσωμένα καὶ
εἰκονισμένα ὅπως ὅλα ἔγιναν. Καὶ στὸ
βόρειο μέρος τοῦ σπηλαίου ὑπάρχει πη-
γάδι χωρὶς νερὸ καὶ στὸ νερὸ τοῦ πηγα-
διοῦ εἶναι τὸ ἀστέρι, ὁ συνοδοιπόρος τῶν
μάγων. Καὶ στὸ ἀριστερὸ μέρος αὐτῆς
τῆς ἐκκλησίας εἶναι τὰ πατρικὰ τοῦ
Δαυὶδ καὶ ἀνατολικὰ τῆς Βηθλεὲμ εἶναι
τὸ μοναστήρι τὸ λεγόμενο «τῶν Ποιμέ-
νων», ὅπου ἐμφανίστηκε ἄγγελος στοὺς
ποιμένες καὶ εἶπε σὲ αὐτοὺς: «Παύσασθε
ἀγραυλοῦντες, κράξατε ἀνυμνοῦντες.
Καὶ νότια τῆς Βηθλεὲμ εἶναι τὰ δυὸ μο-
ναστήρια τοῦ Ἁγίου Σάββα καὶ τοῦ Ἁγί-
ου Χαρίτωνα. Καὶ νοτιότερα αὐτῶν τῶν
μοναστηριῶν, μέχρι δυὸ μιλίων κατοι-
κοῦν ἄλλοι δυὸ πατέρες, ὁ Διονύσιος καὶ
Θεοδόσιος.
Καὶ κοντὰ στὸ δυτικὸ μέρος τῆς ἁγίας
πόλεως εἶναι δυὸ σπήλαια, ποὺ ἔχουν τὰ
λείψανα τῶν ἁγίων Νηπίων, ποὺ σφαγι-
άσθηκαν ἀπὸ τὸν Ἡρώδη. Καὶ δυτικὰ
αὐτῶν μέχρι ἕξι μίλια εἶναι τὸ Καρμήλιο
Ὄρος, ἡ καταγωγὴ τοῦ Προδρόμου. Καὶ
18 μίλια δυτικὰ τοῦ Καρμηλίου Ὄρους
εἶναι ἡ Ἐμμαούς. Ἐκεῖ περπάτησε ὁ
Κλεόπας μαζὶ μὲ τὸν Χριστὸ καὶ δὲν τὸν
ἀναγνώρισε. Πάλι ἀπὸ τὸ μέρος αὐτὸ καὶ
μετὰ ἀπὸ ὀκτὼ μίλια εἶναι τὸ Ράμλε καὶ
κοντὰ σὲ αὐτὸ εἶναι ἕνα χωριὸ ἡ Διάπο-
 24
λις. Ἐκεῖ εἶναι ὁ Ἅγιος Γεώργιος, πάρα
πολὺ μεγάλη ἐκκλησία, ἐκεῖ εἶναι καὶ τὸ
λείψανο τοῦ μεγαλομάρτυρα ἁγίου Γε-
ωργίου. Καὶ στὴν τράπεζά της, κείτεται
ὁ τροχός. Στὸ δεξὶ μέρος τοῦ ναοῦ στέ-
κεται ἕνας κίονας, στὸν ὁποῖο δέθηκε
ὁ τροχὸς καὶ στὴ μνήμη του τρέχει τὸ
αἷμα τρεῖς ὧρες.
Σὲ αὐτὸν τὸν κίονα ὑπάρχει τρυ-
πημένο μάρμαρο, ποὺ κάνει θαύματα.
Ὅταν ἐκμυστηρευθεῖ κανεὶς τὴν ἐπιθυ-
μία του προσευχόμενος, καταφέρνει νὰ
περάσει εὔκολα καὶ ἀνεμπόδιστα. Ὅταν
ὅμως δὲν ἐκμυ-
στηρευθεῖ κα-
νεὶς προσευχό-
μενος τότε δὲν
μπορεῖ νὰ πε-
ράσει. Καὶ τέσ-
σερα μίλια δυ-
τικὰ τοῦ ἁγί-
ου Γεωργίου,
εἶναι τὸ «ὕδωρ
τῆς ἐλέγξεως»
καὶ οἱ «ἀτόκιοι
λίθοι», γιὰ τοὺς
ὁποίους ἔλεγαν
οἱ προφῆτες
«ὅτε ἐμεῖς σιω-
Χάρτης τῆς Ἁγίας πόλης τῶν Ἱεροσολύμων
πήσομεν, οἱ λί-
θοι οὗτοι κράξονται».
Δυτικά, μετὰ ἀπὸ μία μέρα διαδρομή,
εἶναι τὸ κάστρο τῆς Ἀσκαλῶν, ὅπου κεί-
τονται οἱ ἅγιοι Ἀνάργυροι, Κοσμᾶς καὶ
Δαμιανός. Ἐκεῖ εἶναι ὅπου ὁ Ἰωσὴφ συ-
νάντησε τὸν πατέρα του καὶ προσκύνη-
σε τὴν ἄκρη τῆς ράβδου αὐτοῦ καὶ τὸν
φίλησε. Καὶ στὸν τόπο αὐτὸ ἔφαγε ἡ
Ὑπεραγία Θεοτόκος μαζὶ μὲ τὸν Ἰωσὴφ
καὶ τὸν υἱό Της στὸ κάστρο Φαρμὰ στὴν
ἀρχὴ τῆς Αἰγύπτου.
Καὶ δυὸ μέρες δυτικὰ εἶναι τὸ Ταμιά-
θιν, μεγάλο κάστρο, ἡ ἐξορία τοῦ Χρι-
στοῦ. Καὶ δυτικὰ αὐτοῦ τέσσερις μέρες
εἶναι ἡ πόλη Ἀλεξάνδρεια ὅπου κείτο-
νται ὁ ἅγιος Μᾶρκος ὁ ἀπόστολος καὶ
εὐαγγελιστής, ὁ Ἀθανάσιος ὁ μέγας, ὁ
ὅσιος Τρώιλος, ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Ἐλεή-
μων, ὁ ἅγιος Πέτρος, τὸ τέλος τῶν μαρ-
τύρων, ὁ ὅσιος Ἀπολινάριος ὁ ὀρθόδοξος
καὶ ὁ ὅσιος Βιτάλιος. Καὶ οἱ πέντε παρ-
θένοι παρακαλοῦσαν νὰ γίνουν σὰν τί
πέντε φρόνιμες παρθένες.
Στὸ λιμάνι τῆς Ἀλεξάνδρειας ὑπάρ-
χει τὸ πρῶτο θαῦμα, ὁ λεγόμενος πύργος
Φάρος. Εἶναι λοιπὸν κατασκευασμένος
ἀπὸ γυαλὶ καὶ μόλυβδο καὶ ἔχει ὕψος
306 γυάρδες. Ἐννέα μίλια δυτικὰ τῆς
Ἀλεξάνδρειας κείτεται ὁ ἅγιος Μηνᾶς
καὶ μετὰ ἄλλα
ἐννέα μίλια κεί-
τεται ἡ ἁγία Θε-
οδώρα, ἡ ὁποία
μετονομάσθηκε
Θεόδωρος καὶ
κατηγορήθηκε.
Ἐννέα μέρες νό-
τια τῆς Ἀλεξάν-
δρειας κείτεται
ὁ ἅγιος Μακά-
ριος ὁ μέγας, ὁ
ὁποῖος πλησία-
σε τὸν Παράδει-
σο. Ἔχει ἡ μονή
του χίλιους
ἀββάδες καὶ χί-
λια κελλιὰ καὶ εἶναι ἡ ἴδια κάστρο. Καὶ
τέσσερις μέρες ἀπὸ τοῦ Ἁγίου Μακαρί-
ου, εἶναι οἱ τριάντα ἕξι ἀποθῆκες τοῦ Ἰω-
σήφ. Καὶ ἀπὸ ἐκεῖνο τὸ μέρος περνᾶς
τὸν ποταμὸ Φισὼν5 ἀπὸ γέφυρα στηρι-
ζόμενης σὲ ὀγδόντα καραβόσκοινα.
Καὶ ἀπὸ ἐκεῖ εἰσέρχεται κανεὶς στὴ
μεγάλη Βαβυλώνα, στὸ βασίλειο τοῦ Φα-
ραώ. Καὶ ἕξι μίλια ἀνατολικὰ τῆς Βαβυ-
λώνας, κείτεται ὁ ἅγιος μέγας Ἀρσένιος
καὶ τέσσερις ἡμέρες ἀνατολικότερα κεί-
τεται ὁ ἅγιος Ἀντώνιος. Δυὸ μέρες ἀπὸ
τοῦ ἁγίου Ἀντωνίου εἶναι ἡ Ἐρυθρὰ θά-
λασσα καὶ ἡ πέτρα, ἐκεῖ εἶναι ὁ Μωυσῆς
ποὺ σφράγισε τὴ θάλασσα, ἡ ὁποία χω-
ρίστηκε σὲ δώδεκα τμήματα κατὰ φυλὴ
 25
καὶ πέρασε μὲ τὸν λαό του. Τὸ πέρα-
σμα ἦταν δεκαοκτὼ μίλια. Ἐκεῖ κοντὰ
στὴν πέτρα ὅπου ἦταν ὁ Μωυσῆς τρέχει
πετρέλαιο.
Βγαίνοντας ἀπὸ ἐκεῖ κατέληξαν στὴ
Ραϊθὼ ὅπου σφαγιάσθηκαν οἱ ἑπτακό-
σιοι πατέρες ἀπὸ τοὺς βάρβαρους. Στὸν
τόπο ἐκεῖνο εἶναι καὶ ἡ ἀσύμμετρη πέ-
τρα ποὺ πέταξε ὁ Μωυσῆς καὶ χωρίστη-
καν τὰ ὕδατα. Καὶ πέντε μέρες ἀπὸ τὸν
τόπο αὐτὸ εἶναι τὸ Ὄρος Σινᾶ ὅπου μί-
λησε ὁ Θεὸς στὸν Μωυσῆ καὶ εἶδε αὐτὸς
τὸ πίσω μέρος του. Κοντὰ σὲ αὐτὸ εἶναι
τὸ μοναστήρι ὁ ἅγιος Βάθος καὶ ἡ πέτρα
(τὸ στήριγμα) ἐκεῖ εἶναι ὁ Μωυσῆς, ὅπου
εἶδε τὴν καιόμενη βάτο, ἡ ὁποία δὲν και-
γόταν. Καὶ κοντὰ στὸ μοναστήρι εἶναι ἡ
κάμινος, ὅπου ἔλιωσαν τὸν χρυσὸ καὶ τὸ
ἀσήμι καὶ ἔφτιαξαν τὸ «βοόκρανων»6 ,
τὸ ὁποῖο πίστεψαν σὰν θεό. Καὶ σὲ αὐτὸ
τὸ μέρος εἶναι οἱ τάφοι τῶν ἑξακοσίων
ὀγδόντα χιλιάδων Ἑβραίων.
Καὶ κοντὰ στὸ μοναστήρι παρεμβάλ-
λει ἡ σκάλα τοῦ Ὄρους Σινᾶ, ἡ ὁποία
ἔχει ἑπτὰ ἐπίπεδα (σκαλιά). Καὶ ἐκεῖ βρί-
σκεται καὶ τὸ σπήλαιο, ὅπου ὁ Προφήτης
Ἠλίας νήστεψε σαράντα ἡμέρες, ὅταν
ἔφυγε ἀπὸ τὸ πρόσωπο τοῦ Ἰεσάβελ. Καὶ
στὸ μοναστήρι κείτεται ὁ ἅγιος πατέρας
μας καὶ διδάσκαλος τῆς Κλίμακος. Καὶ
κοντὰ στὸ μοναστήρι ἔγινε τὸ θαῦμα μὲ
τὴν ἐντολὴ τοῦ Θεοῦ στὸν τόπο αὐτό.
Μετὰ ἀπὸ δυὸ μίλια πρὸς τὸ Ὄρος Σινᾶ,
εἰσερχόμενοι στὸν ἄλλο βωμό, ἔθαψε ὁ
Μωυσῆς καὶ ὁ Ἀαρὼν τὴν κιβωτό, ὅπου
ὁδήγησε τοὺς Ἑβραίους. Ταξιδεύοντας
δὲ ἀπὸ τὸ Ὄρος Σινᾶ ὀκτὼ ἡμέρες καὶ
μπαίνοντας στὴ Θηβαΐδα, ἐκεῖ κείτεται
ὁ Ἀββᾶς Ποιμὴν καὶ ὁ ἀδερφός του καὶ
πολλοὶ ἄλλοι μακάριοι καὶ ἅγιοι πατέ-
ρες . Ἀπὸ τὴν Θηβαΐδα ,ταξιδεύοντας
δεκαέξι ἡμέρες ἐπιστρέφεις πάλι στὴν
ἁγία πόλη. Ἀνατολικά τῆς ἁγίας πόλεως
καὶ ἔξω ἀπὸ τὴν πύλη βρίσκεται ναός,
ὅπου ὁ Ἰεφωνίας ἀγγίζοντας τὸ κρεβά-
τι τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, δὲν πίστε-
ψε ὅτι εἶναι ἡ μητέρα τοῦ Κυρίου, καὶ
κόπηκαν τὰ χέρια του. Καὶ ἀφοῦ πίστε-
ψε ξανά, θεραπεύτηκαν τὰ χέρια του.
Καὶ κοντὰ σὲ αὐτήν, ἀνατολικά, εἶναι
ἡ ἁγία Γεσθημανή, ὁ τάφος τῆς Ὑπερα-
γίας Θεοτόκου. Ὑπάρχει δὲ πολὺ ὡραία
ἐκκλησία. Καὶ κοντὰ σὲ αὐτὴν εἶναι τὸ
ἅγιο σπήλαιο, ὅπου κατέφυγε ὁ Κύριος
μὲ τοὺς μαθητές Του. Καὶ μέσα στὸ σπή-
λαιο εἶναι ὁ θρόνος τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ
καὶ τῶν δώδεκα Ἀποστόλων Του, ὅπου
πρόκειται νὰ καθίσει καὶ νὰ κρίνει τὶς
δώδεκα φυλὲς τοῦ Ἰσραήλ. Στὴν κεφαλὴ
τοῦ δεσποτικοῦ θρόνου ὑπάρχει μικρὸ
ἄνοιγμα, στὸ βάθος ἀφανὲς καὶ ἐξέρχεται
ἀπὸ αὐτὸ ρυσμός7, μεγάλη κραυγή. Καὶ
πρόκειται νὰ λέει ὅτι εἶναι οἱ ψυχές.
Καὶ στὸ μέρος αὐτὸ εἶναι ἑκατὸ ἔγκλει-
στες, σὰν τὶς Μυροφόρες καὶ τὶς καθο-
δηγεῖ ἕνας Στυλίτης ἀπὸ τὴν παραπόρ-
τα/παράθυρο. Καὶ κοντὰ σὲ αὐτὸ εἶναι
τὸ μάγγανον8 ἡ πέτρα ὅπου κατακόπη-
κε ὁ Ἰάκωβος ὁ ἀδελφόθεος. Ὅλα αὐτὰ
εἶναι στὴν κοιλάδα τοῦ Κλαυθμῶνος.
Στὸν τόπο αὐτὸν εἶναι καὶ ὁ χείμαρρος
τῶν Κέδρων καὶ ἡ κοιλάδα τοῦ Ἰωσαφὰτ
καὶ ὁ κῆπος ὅπου παραδόθηκε ὁ Χριστός.
Εἶναι καὶ τὸ Ὄρος τῶν Ἐλαιῶν ὅπου καὶ
ἀνελήφθη. Ἐκεῖ βρίσκονται κίονες κυ-
κλοειδῶς καὶ στὴ μέση τράπεζα. Ἐξω-
τερικὰ τῶν κιόνων ὑπάρχει μαρμάρινη
αὐλή. Ἀνατολικὰ τῶν κιόνων μετὰ ἀπὸ
λίγο διάστημα ἀπόσταση ὑπάρχει ἐσοχὴ
καὶ ὑπάρχει τράπεζα ὅπου λειτουργεῖ ὁ
Πατριάρχης κατὰ τὴν ἡμέρα τῆς Ἀναλή-
ψεως. Ἐκεῖ πάλι μετὰ ἀπὸ ἕνα μίλι εἶναι
τὸ μέρος, ὅπου ὁ Χριστὸς κάθισε πάνω σὲ
γαϊδουράκι. Στὸν τόπο αὐτὸν ὑπάρχει
ἐλιά, ὅπου κατὰ αὐτὸν ἔκοψε ἕνα κλαδί,
δίνοντας τὸ ἀντίτιμο γιὰ αὐτὸ καὶ ταπει-
νά μπῆκαν στὴν πόλη τῆς Ἱερουσαλὴμ
τὴν ἡμέρα τῶν Βαΐων. Ἀπὸ τὴν ἐλιὰ
αὐτὴ προχωρώντας/κατηφορώντας ἕνα
μίλι βρίσκεις τὴν Βηθανία, τὸν τάφο τοῦ
Λαζάρου. Ἡ κατάβαση τῆς ἁγίας Πόλεως
μέχρι τοῦ ποταμοῦ Ἰορδάνου, ὅπου βα-
 26
πτίσθηκε ὁ Κύριός μας εἶναι εἴκοσι τέσ-
σερα μίλια. Ὑπάρχει κατήφορος, στὸν
ὁποῖον ὑπάρχει καὶ ἡ πηγὴ τῆς Μερᾶς.
Τρία χιλιόμετρα πέρα ἀπὸ τὸν Ἰορδάνη
εἶναι τὸ σπήλαιο ποὺ κατοικοῦσε ὁ Πρό-
δρομος. Ὑπάρχει λοιπὸν τὸ κρεβάτι του
καὶ τὸ κάθισμα, ποὺ προϋπῆρχε ἀπὸ τὴν
πέτρα τοῦ σπηλαίου, ὅπου καὶ ἀναπαυό-
ταν καθὼς καὶ μικρὴ αἴθουσα.
Ὑπάρχει δὲ βρύση μέσα στὸ σπήλαιο
καὶ μέσα στὴν αἴθουσα ὑπάρχει πηγή,
Χάρτης τῆς Ἁγίας πόλης τῶν Ἱεροσολύμων, 1656 μ.χ.
στὴν ὁποία βάπτιζε ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ
Πρόδρομος. Ἐκεῖ ὑπάρχει τὸ χωρίο Κα-
περναοὺμ ὅπου κατοικεῖ ὁ Χριστὸς καὶ
Θεός μας. Ὑπάρχει ἐκεῖ τὸ σπίτι τοῦ Θε-
ολόγου, ὅπου ἔγινε τὸ θαῦμα τοῦ ἑκατό-
νταρχου. Ἐκεῖ ἐσχάλασαν καὶ τὸν παρά-
λυτο μαζὶ μὲ τὸ κρεβάτι του ἀπὸ τὴν στέ-
γη. Καὶ πάλι μετὰ ἀπὸ ἕνα μίλι ὑπάρχει
πέτρα μὲ μορφὴ σταυροῦ. Ἐκεῖ θεράπευ-
σε τὴν αἱμορραγοῦσα. Καὶ πάλι μετὰ ἀπὸ
ἕνα μίλι βρίσκει κανεὶς κάστρο, μέσα
στὸ ὁποῖο ὑπάρχει μεγάλη ἐκκλησία καὶ
ὀνομάζεται Ἑπτάπηγον, στὸ ὁποῖο ἔκα-
νε τὸ θαῦμα τῶν πέντε ἄρτων καὶ τῶν
δυὸ ἰχθύων. Καὶ πάλι μετὰ ἀπὸ δυὸ μί-
λια ὑπάρχει ἐκκλησία, ποὺ εἶναι τὸ σπίτι
τῆς Μαγδαληνῆς, σὲ μέρος ποὺ ὀνομάζε-
ται Μαγδαλᾶ, ὅπου καὶ τὴν θεράπευσε
ὁ Κύριος. Ἀπὸ ἐκεῖ καὶ πέρα εἰσέρχεται
κανεὶς στὴν πόλη τῆς Τιβεριάδας. Διέρ-
χεται κανεὶς στὸ μέσο τοῦ κάστρου καὶ
περπατᾶ δεκαέξι μίλια, βρίσκει κανεὶς
βρύση μὲ νερό, στὴν ὁποία κατελήφθη-
σαν οἱ ἐννέα μαθητές. Ἐκεῖ εἶναι ὁ τόπος
στὸν ὁποῖο εὐλόγησε ὁ Μελχισεδὲκ τὸν
Ἀβραάμ. Καὶ ἀνέρχεται κανεὶς δυὸ μίλια
καὶ βρίσκει τὴ Ναζαρέτ. Καὶ σὰν βολὴ
τόξου εἶναι ἡ συκή, ποὺ καταράστηκε ὁ
Χριστός, ἐκεῖ ὅπου
ὁ Ναθαναὴλ φώ-
ναξε στὸν Φίλιπ-
πο τὸ «ἐκ Ναζαρὲτ
δύναται τι ἀγαθὸν
εἶναι;». Ἀνατολικὰ
αὐτῶν ὑπάρχουν
βτμ΄ σκαλιὰ καὶ
ἀνέρχεται κανεὶς
στὸ διδασκαλεῖο,
στὸ ὁποῖο δίδασκε ὁ
Χριστὸς τοὺς Ἀπο-
στόλους λέγοντας:
«Ἐγὼ ὑπάγω ἀνα-
ληφθῆναι. Ἀπέλθε-
τε καὶ ὑμεῖς, καὶ
διδάξατε ἅπερ ἐδί-
δαξα ὑμᾶς.» Βόρεια
κοντὰ στὸ διδασκαλεῖο εἶναι ἡ ἐκκλη-
σία. Μέσα στὴν ἐκκλησία βρίσκεται λί-
θος, πάνω σὲ αὐτὸ ἦταν ὁ Χριστὸς καὶ
ἀναλήφθηκε. Λέγεται μάλιστα ἅγιος λί-
θος. Βόρεια τῆς κορυφῆς τοῦ Ὄρους
τῶν Ἐλαιῶν, μετὰ ἀπὸ διάστημα δεκαέ-
ξι μιλίων κείτεται ὁ ἅγιος Σαμουὴλ ὁ μέ-
γας καὶ ἀνατολικὰ τοῦ Ὄρους μετὰ ἀπὸ
ἕνα μίλι εἶναι ἡ Βηθανία, ὅπου ἀνέστησε
τὸν Λάζαρο ὁ Χριστός. Ἀνατολικότερα
τῆς Βηθανίας κείτεται ὁ ἅγιος Εὐθύμιος
ὁ μέγας. Καὶ ἀνατολικὰ μετὰ ἀπὸ δώδε-
κα μίλια εἶναι ἐκκλησία, ὅπου κάθισε ὁ
Ἀδὰμ καὶ ἔκλαψε ἀπέναντι στὸν παρά-
δεισο. Κοντὰ σὲ αὐτὴν τὴν ἐκκλησία
εἶναι τὸ σπίτι τοῦ Ἰωακείμ, μοναστήρι.
Μετὰ ἀπὸ τέσσερα μίλια, ἀνατολικὰ δὲ
 27
τοῦ μοναστηρίου, εἶναι ἡ Ἱεριχὼ καὶ βό-
ρεια τῆς Ἱεριχοῦς μετὰ ἀπὸ ἕξι μίλια εἶναι
ἡ Ἔδεσσα, ὅπου κείτεται ὁ Κύρος καὶ ὁ
Ἰωάννης. Ἀνατολικὰ δὲ τῆς Ἱεριχοῦς,
μετὰ ἀπὸ τρία μίλια, κείτεται ὁ ἅγιος Γε-
ράσιμος μέσα σὲ κάστρο. Καὶ μετὰ ἀπὸ
δυὸ μίλια εἶναι τὸ μοναστήρι τοῦ ὁσίου
Ζωσιμᾶ τοῦ μεγάλου, ὅπου κείτεται κο-
ντά του καὶ ὁ ἅγιος Ἄνθιμος. Καὶ ἀνατο-
λικά τῆς Ἱεριχοῦς, μετὰ ἀπὸ ὀκτὼ μίλια,
εἶναι ὁ Ἰορδάνης. Ὑπάρχει ἐκεῖ καὶ κά-
στρο μικρό, ποὺ ἔχει μεγάλη ἐκκλησία,
τὴν Ἁγία Τριάδα. Καὶ στὴν ἀκτὴ τοῦ
ποταμοῦ εἶναι ἡ ἐκκλησία τοῦ Προδρό-
μου. Καὶ στὴ γωνία αὐτῆς βρίσκεται ὁ
λίθος ἐν ᾧ ἵστη ὁ Πρόδρομος· ἐκεῖ βά-
πτισε τὸν Χριστό. Καὶ μετὰ ἀπὸ ἕνα μίλι
εἶναι τὸ σπήλαιο τοῦ Προδρόμου. Καὶ
δυὸ μίλια νότια τοῦ σπηλαίου, στέκε-
ται ἡ γυναίκα τοῦ Λώτ, στήλη ἅλατος,
βλέποντας πρὸς τὰ πίσω. Καὶ ἀνατολικὰ
αὐτῆς εἶναι ἄνοιγμα, ποὺ βγάζει καπνὸ
καὶ ἐξέρχεται φωνὴ ἀπὸ τὸ ἄνοιγμα, λέ-
γοντας «Οὐαί» τὰ Σόδομα. Καὶ φέρεται ὁ
λόγος ὅτι εἶναι ἡ ἀναπνοὴ τοῦ Ἅδη, ἐκεῖ
εἶναι συνδεδεμένοι.
Ἀπὸ τῆς βαπτίσεως τοῦ Χριστοῦ μετὰ
ἀπὸ τέσσερις ἡμέρες φθάνει κανεὶς στὴν
πόλη Τιβεριάδα στὴν παραλία τῆς λί-
μνης, ἀπ’ ὅπου ἐξέρχεται ὁ Ἰορδάνης,
ὅπου καὶ οἱ Ἀπόστολοι ψάρεψαν. Ἀπὸ
τῆς Τιβεριάδας μέχρι τὸ Ὄρος Θαβὼρ
εἶναι διάστημα μίας ἡμέρας . Ὑπάρχουν
κατὰ τὴν ἀνάβαση τοῦ Ὄρους τέσσερις
χιλιάδες τριακόσια σαράντα. Ὑπάρχει
δὲ Λαύρα, ἀββάδες δώδεκα. Καὶ ἀπὸ τὸ
Θαβὼρ εἶναι δρόμος μίας ἡμέρας μέχρι
τὴν πόλη τῆς μεγάλης Κανᾶ τῆς Γαλιλαί-
ας, ὅπου ἔγινε ὁ γάμος , ὅπου καὶ ἔκανε
ὁ Χριστὸς τὸ νερὸ κρασί. Ὑπάρχει δὲ μο-
ναστήρι, ὅπου ἔγινε τὸ θαῦμα.
Καὶ μέχρι ἕξι ὦρες δυτικὰ τῆς Γαλι-
λαίας, φθάνει κανεὶς στὸ λιβάδι, ὅπου
ἀνεκλίθη ὁ λαός, καὶ ἔδωσε ὁ Χριστὸς
τοὺς πέντε ἄρτους. Τὸ λιβάδι εἶναι ἀνά-
μεσα στὴ λίμνη Γενησαρὲτ καὶ τῆς θά-
λασσας τῆς Τιβεριάδας. Καὶ δυτικὰ
αὐτοῦ τοῦ λιβαδιοῦ ὑπάρχει μοναστήρι,
στὸ ὁποῖο μέρος μίλησε ὁ Χριστὸς στὴ
Σαμαρείτιδα. Καὶ σὲ αὐτὴν τὴ θάλασ-
σα, στὴν ἀκτὴ ὑπάρχει ἐκκλησία, στὴν
ὁποία στέκεται ὁ Χριστός, σ΄αὐτὸ καὶ ἡ
φωτιὰ καὶ τὸ ψάρι. Σὲ αὐτὸν τὸν τόπο
περπατώντας ὁ Πέτρος στὴ θάλασσα
ἦρθε πρὸς τὸν Χριστό.
Καὶ δυτικά, μία μέρα δρόμο, εἶναι ἡ
Ναζαρέτ. Ἀπὸ τὴν Κανᾶ τῆς Γαλιλαί-
ας κατεβαίνει κανεὶς στὴν ἁγία πόλη
τῆς Ἀλεξάνδρειας καὶ μπαίνοντας στὸ
πλοῖο μὲ τὴ βοήθεια τοῦ Θεοῦ καὶ μὲ πί-
στη καὶ προθυμία πολλὴ βγαίνει κανεὶς
στὴν Ἑλλάδα. Αὐτοὶ ποὺ θὰ τύχει νὰ
δοῦν τὸ γραπτὸ τοῦ ἐλαχίστου Ἐπιφανί-
ου μοναχοῦ, νὰ εὔχεσθε γιὰ ἐμένα στὸν
Κύριο. Ἔγραψα ὅλη τὴν ἀλήθεια, ἀφοῦ
περιηγήθηκα καὶ εἶδα μὲ τὰ μάτια μου.
Ὁ δὲ αὐτὸς ποὺ διηγεῖται ἄλλα, ἐξαπατᾶ
τὸν ἑαυτό του καὶ δὲν καταλαβαίνει τὴν
ἀλήθεια.
Χάρη δὲ στὸν Θεό, ποὺ ἐνδυναμώνει
τοὺς δούλους Του πρὸς τὸν δρόμο αὐτὸν
καὶ θεωρία, ὅτι Αὐτῷ πρέπει δόξα σὺν
τῷ ἀνάρχῳ Πατρὶ καὶ ζωοποιῷ καὶ Ἁγίῳ
Πνεύματι, τιμὴ καὶ προσκύνησις, νῦν
καὶ ἀεί, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας._
1. Πρόκειται γιὰ ἀρχιτεκτονικὸ τύπο ναοῦ ὁ
λεγόμενος «σταυροειδὴς ἐγγεγραμμένος μὲ
τροῦλο», ὁ ὁποῖος διακρίνεται σὲ: α) σύνθετο
σταυροειδῆ ἐγγεγραμμένο μὲ τροῦλο (κων-
σταντινοπολίτικος τύπος), β) ἡμισύνθετο
σταυροειδῆ ἐγγεγραμμένο μὲ τροῦλο, γ) ἁπλὸ
τετρακιόνιο (ἢ τετράστυλο) σταυροειδῆ ἐγγε-
γραμμένο μὲ τροῦλο, δ) δικιόνιο (ἢ δίστυλο)
σταυροειδῆ ἐγγεγραμμένο μὲ τροῦλο.
2. Πέντε Βήματα.
3. «ἀκρογωνιαῖος λίθος».
4. Ξαφνικά.
5. Ἁντιστοιχεῖ στὸν ποταμὸ Φάση.
6. Χρυσὸ Εἴδωλο Μόσχου.
7. Ψυχική κατάσταση.
8. Κυλινδρικό πιεστήριο.
 28

ΡΑΪΘΩ ΚΑΙ ΦΑΡΑΝ

ΣΤΗ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟ ΣΙΝΑ

Ἀβραὰμ Κωστίδη
ξεναγοῦ

Ἡ
χερσόνησος τοῦ Σινᾶ εἶναι μία χῶρο ὅπου ἑνώνεται ἡ Ἀφρικὴ μὲ τὴν
ἀπὸ τὶς πλέον ἄνυδρες ἀλλὰ καὶ Ἀσία; Γιὰ νὰ ἀπαντήσουμε στὸ ἐρώτημα
πιὸ γνωστὲς χερσονήσους ποὺ αὐτὸ θὰ πρέπει νὰ ἀκολουθήσουμε τὴν
ὑπάρχουν στὸν κόσμο. πορεία τῶν Ἰσραηλιτῶν ὑπὸ τὸν Μω-
Ἡ περιοχὴ αὐτὴ εἶναι γνωστὴ πα- υσῆ, τὶς τριήρεις τῶν ἀρχαίων Ἑλλή-
γκοσμίως λόγῳ τῶν σφοδρῶν μαχῶν με- νων, τὰ ἐμπορικὰ καράβια καὶ τὰ στρα-
ταξὺ Αἰγυπτίων καὶ Ἰσραηλινῶν στοὺς τιωτικὰ ἀποσπάσματα τῶν Βυζαντινῶν
δυὸ τελευταίους με-
ταξὺ τους πολέμους
ἀλλὰ καὶ ἐξαιτίας τοῦ
ἀρχαιότερου μονα-
στηριοῦ στὸν κόσμο
ποὺ λειτουργεῖ ἀπρό-
σκοπτα μέχρι σήμε-
ρα, τῆς μονῆς τῆς Ἁγ.
Αἰκατερίνης.
Ἐμεῖς πρὶν μιλή-
σουμε γιὰ τὸ ὁμώνυμο
μοναστήρι θὰ γνωρί-
σουμε ἄλλες δυὸ γει-
τονικὲς «πόλεις τῆς
Ἐρήμου», οἱ ὁποῖες
εἶναι σχετικὰ ἄγνω-
στες σήμερα.
Τὰ δυὸ αὐτὰ τοπω- Ἱστορικὴ ἀναπαράσταση τοῦ Ὄρους Σινᾶ, 17ος αἰ.
νύμια βρίσκονται ἔξω ἀπὸ
τὴν ἱστορικὴ μνήμη τῶν σημερινῶν ἀλλὰ καὶ νὰ ἀφουγκραστοῦμε τοὺς ἁγί-
Ἑλλήνων ἐκτὸς ἴσως ἀπὸ μία μικρὴ ους ἀσκητὲς τῆς Πίστεώς μας.
μειοψηφία ποὺ τυγχάνει λόγῳ ἔρευνας Ἔτσι λοιπὸν ἐρχόμενοι ἀπὸ τὸ Κάϊρο
ἢ εὐλάβειας νὰ γνωρίζει κάποιες λε- ἀκολουθώντας τὴν ἐθνικὴ ὁδὸ μέσα ἀπὸ
πτομέρειες. Τί εἶναι αὐτὸ ὅμως ποὺ κά- τὴν ἔρημο ἀφήνουμε τὴν ἀφρικανικὴ
νει αὐτὲς τὶς περιοχὲς σημαντικὲς ὅσον ἤπειρο καὶ διαπερνώντας ὑποθαλάσ-
ἀφορᾶ τὴν παρουσία τῶν Ἑλλήνων σια τὴ διώρυγα τοῦ Σουὲζ - ἕνα ἀπὸ τὰ
καὶ τῆς πίστεώς τους στὸν γεωγραφικὸ πλέον στρατηγικὰ θαλάσσια περάσματα
 29

στὸν πλανήτη - περνᾶμε στὴν ἀσιατικὴ συνεχίσουμε γιὰ νὰ φθάσουμε σὲ μία

ἤπειρο καὶ συγκεκριμένα στὴν τριγω-
νικὴ χερσόνησο τοῦ Σινᾶ.
Ἀκολουθώντας νότια πορεία ἐπὶ
τῆς παράλιας ζώνης καὶ ἔχοντας πρὸς
δυσμὰς τὴν Ἐρυθρὰ Θάλασσα περνᾶμε
ἀπὸ τὸ σημεῖο ὅπου
αἰῶνες πρὶν ἀπὸ τὴ
γέννηση τοῦ Χρι-
στοῦ εἶχε περάσει ὁ
Προφήτης Μωυσῆς,
ὅταν διαχωρίστηκαν
τὰ νερὰ τῆς θάλασσας
γιὰ νὰ διέλθει ὁ λαὸς
τοῦ Ἰσραήλ. Λίγα χι-
λιόμετρα πρὸς νότον
θὰ συναντήσουμε τὶς
πηγὲς τῆς Μερᾶ, μία
πραγματικὴ ὄαση μὲ
λίγα φοινικόδεντρα,
ποὺ σήμερα ὀνομά-
ζεται Ayoun Mousa,
δηλαδὴ Πηγὲς τοῦ Ἱ. Μονὴ Ἁγίας Αἰκατερίνης, Θεοβαδίστου Ὄρους Σινᾶ.
Μωυσῆ. Εἶναι ὁ τόπος
ὅπου ὁ Μωυσῆς, ἐμβαπτίζοντας τὸ ξύλο
μέσα στὸ νερὸ ποὺ τοῦ ὑποδείχθηκε ἀπὸ
τὸν Θεὸ θὰ μετατρέψει τὰ πικρὰ νερὰ σὲ
πόσιμα. Καὶ ἔτσι θὰ ἔχουμε μία ἀπὸ τὶς
παλαιότερες προτυπώσεις τοῦ σωτηρίου
ξύλου τοῦ μέλλοντος Τιμίου Σταυροῦ.
Συνεχίζοντας πάντοτε νότια, ἀνάμε-
σα στὰ ἀσβεστολιθικὰ πετρώματα τῆς
Ἐρήμου ποὺ κάποτε ὑπῆρξαν βυθὸς
θάλασσας, φθάνουμε στὴν ἔρημο Σίν.
Βλέπουμε ἀπὸ μακριὰ τὴν κοιλάδα
ὅπου ὁ Θεὸς πρὸς κάλυψη τῶν ὑλικῶν
ἀναγκῶν τοῦ λαοῦ θὰ βρέχει ἐπὶ σαρά-
ντα χρόνια τὸ Μάννα.
Βρισκόμαστε πλέον στὰ 200 χλμ.
ἀπὸ τὴ σήραγγα τοῦ Σουὲζ ὅταν συ-
ναντᾶμε μία διασταύρωση, ὅπου τὰ
περισσότερα τουριστικὰ – προσκυνη-
ματικὰ γκρούπ, ἑλληνικὰ καὶ μή, παίρ-
νουν πορεία ἀνατολικὴ γιὰ νὰ φθάσουν
μετὰ ἀπὸ τρεῖς ὧρες περίπου στὴν Ἱ. Μ.
τῆς Ἁγ. Αἰκατερίνης. Ἐμεῖς ὅμως θὰ
ἀπὸ τὶς ἔσχατες πρὸς νότον πόλεις τῆς
χερσονήσου. Λίγο πρὶν φτάσουμε στὸν
προορισμό μας συναντᾶμε τὴν ὄαση
τῆς Ἀϊλὶμ μὲ τὶς δώδεκα πηγὲς καὶ τοὺς
ἑβδομήντα φοίνικες ὅπου σταμάτησε ὁ
Μωυσῆς (Ἐξ.15:27).
Ἀμέσως μετὰ συναντᾶμε τὴν πόλη
τῆς Ραΐθ· σήμερα οἱ Αἰγύπτιοι ὀνομά-
ζουν τὴν Ἒλ Τόρ. Ὀνομασία ἡ ὁποία
προέρχεται ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ ἔκφραση
«Τὸ ὄρος».
Στὸ παράλιο ἄκρο τῆς πόλης, ἐκεῖ
ὅπου ἡ ἔρημος συναντᾶται μὲ τὴν
Ἐρυθρὰ Θάλασσα βρίσκεται ἕνα ἀπὸ τὰ
ξεχασμένα λιμάνια τῆς ναυτικῆς ἱστορί-
ας τῶν Ἑλλήνων. Δυὸ χιλιάδες καὶ πλέ-
ον ἔτη πρίν, ἀπὸ ἐδῶ περνοῦσαν οἱ τρι-
ήρεις τῶν ἀρχαίων μας προγόνων καὶ
ἀργότερα οἱ ἔμποροι τῆς Ρωμανίας. Σὲ
αὐτὸ τὸ λιμάνι ἔκαναν τὶς στάσεις τους
γυρνώντας ἀπὸ τὶς μακρινὲς ἀγορὲς τῆς
Κεϋλάνης καὶ τῆς Ἰνδίας μὲ τὰ πολύτι-
μα φορτία τους διακόσια ἑλληνικὰ κα-
ράβια κάθε χρόνο πρὶν φθάσουν στοὺς
προορισμούς τους: τὴν Ἀλεξάνδρεια,
τὴν Ἀθήνα, τὴν Κωνσταντινούπολη. Ἡ
Ραϊθὼ ἦταν τὸ κύριο λιμάνι τῆς περι-
 30
οχῆς. Ἄλλωστε εἶναι ὁ τόπος μὲ τὶς πιὸ
ἀνεκτὲς θερμοκρασίες κατὰ τὴ διάρκεια
τοῦ καλοκαιριοῦ σὲ ὅλη τὴν εὐρύτερη
περιοχή.
Στὸ ἄκρο τῆς ὁμώνυμης πόλης ἐπὶ
τῆς παράλιας ζώνης, σὰν μία ὄαση πνευ-
ματικὴ προβάλλει ἐν τῇ ταπεινώσει της
ἡ Ἱ. Μ. Ραϊθώ. Ἡ σημερινή της θέση δὲν
εἶναι αὐτὴ ποὺ ἀναφέρουν τὰ Συναξά-
ρια ἀλλὰ ἐπανιδρύθηκε ἐδῶ κατὰ τὸν
19ο αἰ. γιὰ νὰ ἐξυπηρετήσει τὶς δεκά-
Καθολικὸ, Ἱ. Μετόχιο τῆς Μονῆς Σινᾶ στὴν ἀρχαία Ραϊθώ.
δες ἑλληνικὲς οἰκογένειες τῆς περιοχῆς
καθὼς καὶ τοὺς ἑκατοντάδες Ρώσους
προσκυνητὲς οἱ ὁποῖοι στὸν δρόμο τους
γιὰ τὴν Ἱ.Μ. τῆς Ἁγ. Αἰκατερίνης χρη-
σιμοποιοῦσαν ὡς σταθμὸ τὴ Ραϊθώ. Σή-
μερα δύο μοναχοὶ ἀποτελοῦν τὴν ἀδελ-
φότητα τῆς μονῆς. Συντηροῦν τὶς ἐγκα-
ταστάσεις ἀλλὰ καὶ ἐξυπηρετοῦν τὶς
πνευματικὲς ἀνάγκες τῶν περίπου 15
ντόπιων Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν.
Σὲ μία χώρα 65 ἑκατομμυρίων μου-
σουλμάνων καὶ 12 ἑκατομμυρίων
Κοπτῶν αἱρετικῶν μονοφυσιτῶν ἀπέ-
μειναν 15 χιλιάδες χριστιανοὶ ὀρθόδοξοι
ποὺ αὐτοαποκαλοῦνται Ροὺμ ἢ Γκρὲκ
Ὀρτοντόξ. Εἶναι μία ἱστορικὴ ἀντίφαση
νὰ βρίσκει κάποιος σὲ αὐτὴ τὴν ἄγνω-
στη γωνιὰ τοῦ πάλαι ποτὲ Ἑλληνικοῦ
κόσμου ἀνθρώπους οἱ ὁποῖοι αὐτοαπο-
καλοῦνται Ἑλληνορωμαῖοι. Κάτι πού
μας ἀναγκάζει νὰ σκύβουμε εὐλαβικὰ
πρὸς ὅλους αὐτοὺς τοὺς πληθυσμοὺς
τῆς Μέσης Ἀνατολῆς οἱ ὁποῖοι μετὰ
ἀπὸ τρομακτικὲς διώξεις διατήρησαν
τὸ ὄνομα τῆς Ρωμηοσύνης καὶ τῆς Πί-
στεως ζωντανὸ μέχρι σήμερα σὲ χῶρες,
ὅπως ἡ Συρία, ὁ Λίβανος, ἡ Ἰορδανία, ἡ
Αἴγυπτος.
Ἀρχαιολογικὲς
ἔρευνες τὴ δεκαε-
τία τοῦ ‘80 ἀποκά-
λυψαν πλησίον τῆς
σημερινῆς μονῆς δύο
βασιλικές, κελλιὰ
μοναχῶν καὶ ἄλλες
μοναστικὲς ἐγκατα-
στάσεις. Αὐτὲς εἶναι
οἱ ἐγκαταστάσεις
τῆς ἀρχικῆς λαύρας
τῶν μοναχῶν καὶ τῆς
μονῆς τῆς ὁποίας πε-
ριτείχισε ὁ Ἰουστινι-
ανὸς τὸν 5ο αἰ. ὅπως
μᾶς διηγεῖται ὁ ἔμπο-
ρος καὶ συγγραφέας
τῆς Χριστιανικῆς Τοπο-
γραφίας ἀλλὰ καὶ μετέπειτα μοναχὸς
Κοσμᾶς ὁ Ἰνδικοπλεύστης.
Ἕνα ἄλλο φαινόμενο, σημάδι πνευ-
ματικῆς παρουσίας εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ
σήμαντρο ποὺ ἀκοῦν μέχρι σήμερα οἱ
ντόπιοι ἀλλὰ καὶ οἱ μοναχοὶ ποὺ κατὰ πε-
ριόδους ἐγκαταβιώνουν ἐδῶ. Τὰ ἀρχαῖα
κείμενα ἀλλὰ καὶ σύγχρονες μαρτυρίες
ντόπιων καὶ μοναχῶν μᾶς ἀναφέρουν
γιὰ ἤχους ἀπὸ σήμαντρα κάποιας μονῆς,
ἡ ὁποία ὅμως εἶναι ἀδύνατον νὰ ἐντοπι-
στεῖ. Οἱ ἴδιες μαρτυρίες μᾶς διαβεβαιώ-
νουν καὶ γιὰ ἕνα παρόμοιο φαινόμενο,
ὅπως αὐτὸ τῶν ἀοράτων ἀσκητῶν τοῦ
Ἄθω. Σαράντα ἀόρατοι ἀσκητὲς ζοῦν
γύρω στὰ ὄρη τῆς Ραϊθὼ καὶ ὅταν κά-
 31

ποιος ἀπὸ αὐτοὺς κοιμᾶται ἀντικαθί- μένος ὡς ὀρθόδοξος ἀπὸ αἱρετικοὺς μο-
στανται ἀπὸ ἕναν νέο ποὺ ἀσκεῖται στὴ νοφυσίτες ποὺ εἶχαν καταλάβει τὸν πα-
γύρω ἔρημο. τριαρχικὸ θρόνο τῆς Ἀλεξάνδρειας θὰ
Ἀλλὰ ἂς δοῦμε πῶς ξεκίνησαν ὅλα καταφύγει στὴ χερσόνησο τοῦ Σινᾶ.
αὐτά. Ἕνα ἀπὸ τὰ μεγαλύτερα προ- Ἅμα τῇ ἀφίξει του θὰ συμβεῖ τὸ τραγικὸ
βλήματα ποὺ ἀντιμετώπιζαν οἱ μοναχοὶ γεγονὸς τὸ ὁποῖο καὶ μᾶς μεταφέρει δεί-
στὴν ἔρημο δὲν ἦταν ἡ εὕρεση τροφῆς χνοντας ὅτι ἡ ἀληθής τοῦ Χριστοῦ Πί-
ἢ οἱ κλιματικὲς συνθῆκες ἀλλὰ οἱ δολο- στη βάλλεται ἀνελλιπῶς στὴ διάρκεια
φονικὲς ἐπιθέσεις ποὺ δέχονταν ἀπὸ τὶς τῆς ἱστορίας, ἀπὸ αἱρετικούς, φανατι-
ἄγριες φυλὲς τῆς ἐρήμου ποὺ εἶχαν σὰν κοὺς δολοφόνους καὶ προπαγανδιστές.
ὁρμητήριό τους, ἄλλοτε τὴν Ἀφρικὴ Ἡ ἡμέρα ὅπου τιμῶνται ὅλοι οἱ μαρ-
καὶ ἄλλοτε τὴ
Σαουδαραβικὴ
χερσόνησο. Κατὰ
περιόδους οἱ
φυλὲς αὐτὲς ἀπο-
κτοῦσαν μεγάλη
ἰσχὺ καὶ τότε μό-
νον τὰ στρατεύ-
ματα τῆς Αὐτο-
κρατορίας μπο-
ροῦσαν νὰ κα-
ταστείλουν τὴν
ἀπειλή.
Τὸ 390 θὰ
ἔχουμε τὴ γνω-
στότερη ἀπὸ
ὅλες τὶς κατα-
στροφές, ὅταν
οἱ Βλέμυες, μία Οἱ ἐν Σινᾷ καὶ Ραϊθῷ ἀναιρεθέντες Πατέρες, 13ος αἰ., Σινᾶ.
φυλὴ ποὺ ζοῦσε με-
ταξὺ Σουδὰν καὶ Αἰγύπτου θὰ κατα- τυρήσαντες εἶναι ἡ 14η Ἰανουαρίου.
φέρει νὰ περάσει στὴ χερσόνησο τοῦ Ἐνῷ ὁ Συναξαριστὴς μᾶς ἀναφέρει: τὴ
Σινᾶ. Τὸ ἀποτέλεσμα θὰ εἶναι νὰ σφα- αὐτὴ ἡμέρα μνήμη τῶν Ἁγίων τριακο-
γοῦν τὴν ἴδια ἡμέρα σχεδὸν τὸ σύνολο νταοκτὼ καὶ ἄλλων Ἀββάδων, τῶν ἐν
τῶν μοναχῶν τῆς Ραϊθὼ ἀλλὰ καὶ 39 Σινᾷ ὄρει ἀναιρεθέντων καθὼς καὶ τὴ
ἀσκητὲς τοῦ ὄρους Σινᾶ. Οἱ ἐχθροὶ θὰ αὐτὴ ἡμέρα μνήμη τῶν Ἁγίων τριάκο-
ἐπιτεθοῦν στὴν πρώτη περίπτωση ἀπὸ ντα τριῶν καὶ ἄλλων Ἀββάδων, τῶν ἐν
θαλάσσης ἐνῷ στὴ δεύτερη ἀπὸ ξηρᾶς. Ραϊθὼ ἀναιρεθέντων: «Ὡς πρὶν Ραχὴλ
Τελικὰ θὰ ἐξοντωθοῦν ὅλοι ἀπὸ τὶς το- τὰ τέκνα, νῦν τοὺς Ἀββάδας, κλαίει Ρα-
πικὲς στρατιωτικὲς δυνάμεις τῶν κα- ϊθὼ συγκεκομμένους σπάθαις.»
τοίκων τῆς Φαρὰν ποὺ ὑπάγονται στὴν Τέτοιου εἴδους μαρτύρια θὰ ἔχου-
Αὐτοκρατορία. με περισσότερα κατὰ τὴν ἐπέκταση τοῦ
Ἡ λεπτομερὴς καταγραφὴ τοῦ μαρ- Ἰσλὰμ διὰ τῆς Τζιχὰντ τὸν 7ο αἰ.
τυρίου μᾶς διασώθηκε ἐξαιτίας τοῦ μο- Ἡ πνευματικὴ προσφορὰ καὶ νουθε-
ναχοῦ Ἀμμωνίου. Ὁ Ἀμμώνιος ἐκδιωγ- σία ὅμως τῆς μονῆς αὐτῆς ἐπεκτείνεται
 32
καὶ σὲ ἕνα ἀπὸ τὰ σημαντικότερα πνευ-
ματικὰ συγγράμματα τῆς πίστεώς μας,
τὴν Κλίμακα. Διότι θὰ εἶναι ὁ ἡγούμε-
νος τῆς Ραϊθὼ Ἰωάννης ποὺ θὰ παρο-
τρύνει μὲ ἕνα γράμμα του τὸν συνω-
νόματό του, ἅγ. Ἰωάννη νὰ γράψει τὶς
πνευματικές του ἐμπειρίες καὶ νὰ τοῦ
τὶς ἀποστείλει.
Ἤδη ὅμως ἔχουμε πάρει βόρεια ἀνα-
τολικὴ πορεία καὶ κατευθυνόμαστε
πρὸς τὸν ἑπόμενο προορισμὸ τοῦ ταξιδι-
οῦ μας. Ἀκολουθώντας ἑλικοειδῆ πορεία
ἀνάμεσα ἀπὸ τὰ ἡφαιστειακὰ ὄρη τῆς πε-
ριοχῆς φθάνουμε στὸ Οὐάντι (κοιλάδα)
Φεϊράν, ἡ ὁποία μᾶς ὁδηγεῖ στὴ μικρὴ
Ἡ πνευματικὴ προσφορὰ καὶ νουθεσία
ὅμως τῆς μονῆς αὐτῆς ἐπεκτείνεται καὶ σὲ ἕνα
ἀπὸ τὰ σημαντικότερα πνευματικὰ συγγράμματα
τῆς πίστεώς μας, τὴν Κλίμακα.
κωμόπολη τῆς Φαράν.
Πρόκειται γιὰ τὴν Βιβλικὴ Ραφειδὶμ
ὅπου καὶ θὰ δοθεῖ μία ἀπὸ τὶς σημα-
ντικότερες μάχες τῆς Ἐξόδου ὅταν οἱ
Ἰσραηλίτες θὰ κατανικήσουν τὴν ἄγρια
φυλὴ τῶν Ἀμαληκιτῶν. Ἐδῶ θὰ ἔχουμε
ἄλλη μία προτύπωση τοῦ Τιμίου Σταυ-
ροῦ ἀφοῦ ὅσο ὁ Προφήτης Μωυσῆς θὰ
σηκώνει τὰ χέρια του σταυροειδῶς, τότε
ὁ στρατὸς τοῦ Ἰσραὴλ θὰ νικᾶ. Μόλις
ὅμως λόγῳ φυσικῆς κόπωσης τὰ χέρια
θὰ πέφτουν καὶ θὰ διαλύεται τὸ σχῆμα
τοῦ Σταυροῦ τότε θὰ νικοῦν οἱ Ἀμαλη-
κίτες. Ἡ μικρὴ κωμόπολη στὸ μέσον
μιᾶς στενῆς καὶ ἄνυδρης κοιλάδας ἀπο-
τελεῖται ἀπὸ τὰ μικρὰ χαρακτηριστικὰ
σπίτια τῶν Βεδουίνων τὰ ὁποῖα βρί-
σκονται μέσα σὲ ἕνα δάσος ἀπὸ χιλιάδες
φοινικόδεντρα. Ἡ μόνη ἔνδειξη πολιτι-
σμοῦ σήμερα εἶναι ἕνα σχολεῖο.
Καὶ ὅμως, ὅταν οἱ Ἕλληνες ζοῦσαν
ἐδῶ καὶ ἡ Αὐτοκρατορία τῆς Ρωμανίας
διαφέντευε, τὰ πράγματα ἦταν διαφορε-
τικά. Στὴ μέση τῆς ἐρήμου ὑπῆρχε ὁλό-
κληρη ἐπισκοπὴ τῆς ὁποίας τὸ ποίμνιο
στὴν πλειοψηφία του ἀποτελοῦνταν
ἀπὸ Ἕλληνες καὶ Ἑλληνόφωνους Αἰγυ-
πτίους. Ἡ παρουσία Ἑλλήνων κατοί-
κων στὴ χερσόνησο κατὰ τὴ Βυζαντινὴ
περίοδο πιστοποιεῖται καὶ ἀπὸ τὶς ἑκα-
τοντάδες ἐπιγραφὲς ποὺ ἔχουν βρεθεῖ
στὶς πόλεις, σὲ μοναστικὰ συμπλέγματα
καὶ κελλιὰ καθὼς καὶ σὲ βραχώδεις το-
ποθεσίες. Μάλιστα δέ, ὑπῆρξε χριστια-
νικὸ κέντρο ἀρκετὰ πρὶν ἀπὸ τὴν Ἱ. Μ.
τῆς Ἁγ. Αἰκατερίνης, ἀφοῦ ἐδῶ βρίσκο-
νταν ἡ ἕδρα τοῦ Ἐπισκόπου Σινᾶ.
Στὴν Α’ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο τῆς
Νικαίας θὰ παραστεῖ καὶ ὁ τοπικὸς ἐπί-
σκοπος ὡς ἕνας ἀπὸ τοὺς 318 Πατέρες.
Ὑπογράφει ὡς Ἀρχιεπίσκοπος Φαρὰν
καὶ Σινᾶ, Ἄνθιμος. Οἱ ἀνασκαφὲς ἀπέ-
δειξαν ὅτι κατὰ τὴν Ἑλληνιστικὴ καὶ
Βυζαντινὴ περίοδο ἡ περιοχὴ εἶχε ἐπάρ-
κεια σὲ νερὸ καὶ ὑπῆρχαν γεωργικὲς
καλλιέργειες. Ὑπῆρχε πλοῦτος καὶ ὁ
πληθυσμὸς ξεπερνοῦσε τοὺς 10 χιλιά-
δες κατοίκους. Ἐπίσης ἕνα ἄλλος πόρος
πλουτισμοῦ ἦταν καὶ τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ
φαράγγι ἀποτελοῦσε ἐμπορικὴ ὁδὸ ἀλλὰ
καὶ στρατηγικὴ γραμμὴ ἐπικοινωνίας.
Γιὰ ὅλους αὐτοὺς τοὺς λόγους ὑπῆρχε
μόνιμη στρατιωτικὴ φρουρὰ ὀκτακο-
σίων ἀνδρῶν. Ἄλλωστε τὰ συναξάρια
μὲ τοὺς μάρτυρες τῆς Πίστεώς μας, μι-
 33

λοῦν γιὰ τὶς συνεχεῖς δολοφονικὲς

ἐπιθέσεις τῶν ἄγριων φυλῶν τῆς
ἐρήμου. Εἴτε προερχόμενες ἀπὸ τὴ
Σαουδαραβία εἴτε ἀπὸ τὴ μακρινὴ
Αἰθιοπία.
Μέχρι καὶ σήμερα βλέπει κανεὶς
νὰ στέκεται τὸ μικρὸ γυναικεῖο ἡσυ-
χαστήριο μὲ τὸν ναὸ τοῦ Προφή-
τη Μωυσέως καθὼς καὶ τὰ παρεκ-
κλήσια τῶν Ἁγ. Κοσμᾶ καὶ Δαμια-
νοῦ καὶ Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου.
Ἕνα κάστρο πνευματικὸ στὸ ὁποῖο
συνενώνονται ἡ Παλαιὰ καὶ ἡ Νέα
Διαθήκη. Ἑπτὰ ὀρθόδοξες μοναχὲς Ἱ. Ναὸς Προφήτου Μωϋσέως, στὸ Σιναϊτικὸ
ζοῦν ἐδῶ ποὺ μὲ τὴν ἐργασία τους γυναικεῖο Ἱ. Ἡσυχαστήριο τῆς Φαράν.
ἔχουν δημιουργήσει στὸν ἄλλοτε
ἔρημο τόπο μία ἀκόμα πνευματικὴ ἀλλὰ γρανιτένιους βραχώδεις ὄγκους μετὰ
καὶ φυσικὴ ὄαση. Ἡ Γερμανικὴ ἀρχαι- ἀπὸ μία περίπου ὥρα φθάνουμε στὴν Ἱ.
ολογικὴ ἀποστολὴ ἔχει μέχρι στιγμῆς Μ. τοῦ Σινᾶ. Ἄλλο ἕνα θαῦμα τοῦ δια-
ἀποκαλύψει ἑπτὰ πρωτοβυζαντινοὺς χρονικοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ._
ναοὺς οἱ ὁποῖοι χρονολογοῦνται μεταξὺ
τοῦ 5ου καὶ 7ου αἰῶνος. Μάλιστα ἔχουν Βιβλιογραφία
βρεθεῖ ἀρκετὲς ἑλληνικὲς ἐπιγραφές. Ματθαίου Λαγγῆ, Μέγας Συναξαριστὴς
Ἔτσι λοιπὸν ἀναδύεται σιγά-σιγὰ μέσα Τὸ Μαρτυλόγιον τοῦ Σινᾶ.
ἀπὸ τὴν ἄμμο τῆς ἐρήμου ἕνα ἄλλο πα- Alberto Silioti, Guide to the exploration of
ρελθόν. Τὸν τόπο αὐτὸ στὸν ὁποῖο κρύ- Sinai.
βονταν παλαιότερα οἱ πλέον ἄγριες καὶ Peter Grossmann, Die antike Stadt Pharan.
ἀδίστακτες φυλὲς τῆς ἐρήμου, οἱ πρόγο-
νοί μας ἐργαζόμενοι, ἀλλὰ καὶ προσευ-
χόμενοι θὰ καταφέρουν νὰ τὸν ἐξημερώ-
σουν. Εἶναι γεγονὸς ὅτι ἡ σύγχρονη
Αἴγυπτος κάνει κάποιες προσπάθειες
τὰ τελευταῖα χρόνια γιὰ τὴν ἀνάπτυ-
ξη τῆς περιοχῆς ἀλλὰ θὰ πρέπει νὰ ση-
μειώσουμε ὅτι αὐτὸ γίνεται γιὰ πρώτη
φορὰ μετὰ τὴν ἐκδίωξη τῶν Ἑλλήνων
τῆς Ρωμανίας, ἔπειτα ἀπὸ ἕνα διάλειμ-
μα δεκατεσσάρων αἰώνων.
Γιατί ἡ ἐπέλαση τοῦ Ἰσλὰμ σὲ
αὐτὲς τὶς περιοχὲς θὰ ξεριζώσει καὶ
τὶς τελευταῖες ὀάσεις πολιτισμοῦ ποὺ
μὲ τόσο κόπο καὶ φροντίδα δημιούρ-
γησαν μέσῳ τῶν αἰώνων μοναχοὶ καὶ
λαϊκοὶ συνεργαζόμενοι μεταξύ τους.
Ἀφήνουμε ὅμως πλέον πίσω μας τὴν Ἱ. Ναὸς Ἁγίου Γεωργίου στὸ Ἱ. Μετόχιο τῆς Ἱ.
Φαρὰν καὶ ἑλισσόμενοι ἀνάμεσα στοὺς Μονῆς Σινᾶ στὴν ἀρχαία Ραϊθώ.
 34

ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΕΣ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ

Ἐμμανουὴλ Περσυνάκη
καθηγητοῦ-ἱεροψάλτου

Κ
ανένα κοσμοϊστορικὸ γεγονὸς δὲν Ἦταν φυσικὸ νὰ βρεθεῖ ἀντιμέτωπη
ἐπηρέασε τόσο τὸν βίο τοῦ ἀνθρώ- μὲ τὴν ἐπικρατοῦσα τότε Ρωμαϊκὴ ἐξου-
που, ὅσο ἡ σία, ἡ ὁποία κατὰ
ἐνανθρώπηση τὸν τρίτο μ.Χ.
τοῦ Χριστοῦ αἰώνα παρουσία-
καὶ ἡ ἵδρυση τῆς ζε σημεῖα ἠθικῆς,
Ἐκκλησίας. Ἡ κοινωνικῆς ἀλλὰ
διδασκαλία τῆς καὶ πολιτικῆς
Ἐκκλησίας γιὰ ἀποσύνθεσης,
τὸν ἄνθρωπο θε- τὰ ὁποῖα μὲ τὸν
μελίωσε μία δια- καιρὸ πλήθαι-
φορετικὴ ἠθικὴ ναν, μὲ ἀποτέ-
συμπεριφορὰ ἡ λεσμα, τὴν ἀνά-
ὁποία ἐπέβαλε πτυξη σὲ μεγάλο
μία προσαρμογὴ βαθμὸ δυσπιστίας
τῆς τότε ἐξουσί- μεταξὺ ἀρχόντων
ας. Πολὺ σύντο- καὶ ἀρχομένων.
μα τίθεται ὑπὸ Ἡ αὔξηση τοῦ
ἀμφισβήτηση ἡ βάθους καὶ τοῦ
μέχρι τότε κρα- πλάτους αὐτῆς
τοῦσα ἄποψη τῆς δυσπιστίας
καὶ πρακτικὴ μεγάλωνε καὶ τὴ
γιὰ τὴν ἐξουσία, βαναυσότητα τῆς
ἡ ὁποία ἀναγκά- Ρωμαϊκῆς ἐξουσί-
ζεται νὰ θέσει σὲ ας, ἡ ὁποία ἔφθασε
πρώτη θέση τὴν στὸ σημεῖο νὰ θε-
ἀξία τοῦ ἐξουσια- ωρεῖ τὸν ἄνθρω-
Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες.
ζόμενου. Ἔτσι ἡ πο ἀντικείμενο-
Ἐκκλησία πρόβαλλε κοντὰ στὴν ἐξου- πράγμα (res). Ἡ ἀντίληψη τῆς Ἐκκλη-
σία ὡς αὐτόνομος καὶ αὐτοτελὴς ὀργα- σίας γιὰ τὸν ἄνθρωπο δημιουργοῦσε
νισμὸς ποὺ ἀντλοῦσε τὴν ἐξουσία ἀπὸ ἐμπόδια στὴν τότε ἐξουσία, γι’αυτὸ οἱ
τὸν ἱδρυτὴ Ἰησοῦ Χριστό. Χριστιανοί, ποὺ ἦταν ἀντικείμενο ἐξου-
 35

σίας, πλήρωναν μὲ αἷμα τὴν πίστη τους
στὸν Χριστό. Οἱ Χριστιανοὶ δὲν εἶχαν
ἀντίρρηση νὰ ὑποταχθοῦν στὴν ἐξου-
σία, ἀρκεῖ αὐτὴ νὰ ἦταν «διάκονος εἰς
τὸ ἀγαθόν». Ἡ ποιότητα τῆς Ρωμαϊκῆς
ἐξουσίας ὅμως δὲν ἦταν τέτοια, μὲ ἀπο-
τέλεσμα νὰ ἀνατραποῦν τὰ μέχρι τότε
ἰσχύοντα κριτήρια ἀξιολόγησης τῆς
ἐξουσίας.
Ὁ τέταρτος μ.Χ. αἰώνας κατὰ τὸν Δ.
Ζακυνθινὸ ὑπῆρξε αἰώνας τῶν μεγάλων
ἀλλαγῶν, τομῶν τολμηρῶν προσανατο-
λισμῶν, μεγάλων ἐπιτευγμάτων, μεταξὺ
τέταρτο μ.Χ. αἰώνα, ὄχι ἁπλῶς ἐφάμιλ-
λο τοῦ κλασσικοῦ πέμπτου π.Χ. αἰώνα,
ἀλλὰ καὶ πολὺ ὑπέρτερον ἐκεινοῦ».
Πολλὲς φορές, πολλοὶ πολλὰ ἔγραψαν
γιὰ τοὺς τιμωμένους Ἁγίους. Νομίζω ὅτι
θὰ ἦταν χρήσιμο νὰ ἀναφερθοῦμε στὶς
ἀπόψεις-θέσεις τους, ποὺ εἶχαν γιὰ τὴν
πολιτικὴ ἐξουσία, ἐλπίζοντας νὰ προκα-
λέσουμε τὸ ἐνδιαφέρον τῶν ἀσκούντων
τὴν ἐξουσία γιὰ τὴ βαθύτερη ἔρευνα ποὺ
πολὺ θὰ τοὺς ὠφελοῦσε.
Στὴν προσπάθειά τους νὰ καθορί-
σουν τὶς σχέσεις Ἐκκλησίας καὶ ἐξου-

Γιὰ τοὺς Τρεῖς Ἱεράρχες ἡ ἐξουσία διακονεῖ τὸν λαό, ἐξομαλύνει

τὶς κοινωνικὲς ἀνισότητες, λυτρώνει τὸν λαὸ ἀπὸ τὰ δεινά.
Ὁ ἱ. Χρυσόστομος γράφει: «Ὁ Βασιλεὺς σώματα ἐμπιστεύεται
(φροντίζει) καὶ «τὸ οἰκονομεῖν τὰ ἐπὶ τῆς γῆς ἔργον
τῆς ἐξουσίας εἶναι». Ἐὰν ἡ ἐξουσία ἔτσι κινεῖται,
τότε ἡ Ἐκκλησία πρέπει νὰ τὴ θεωρεῖ «συνεργὸ καὶ βοηθό της».

τῶν ὁποίων ἐξέχουσα θέση κατέλαβε ἡ
συμφιλίωση τοῦ χριστιανικοῦ δόγματος
μὲ τὶς ἀξίες τῆς ἑλληνικῆς ἀρχαιότητας,
ἡ πολιτικὴ καὶ θρησκευτικὴ ἑνότητα
τῆς Ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας καὶ ἡ θεμε-
λίωση τῆς πολιτικῆς καὶ τῆς ἰδεολογίας.
Ὅλοι οἱ μελετητὲς συμφωνοῦν στὴν
ἄποψη ὅτι οἱ πρωτεργάτες σ’ αὐτὲς τὶς
μεταβολὲς ἀναδείχθηκαν οἱ Τρεῖς Ἱε-
ράρχες, ὁ Μέγας Βασίλειος, ὁ Γρηγόρι-
ος Θεολόγος, καὶ ὁ Ἰωάννης Χρυσόστο-
μος , ἡ μνήμη τῶν ὁποίων τιμᾶται κάθε
χρόνο στὶς 30 Ἰανουαρίου. «Μὲ τὴ μο-
ναδικὴ ἑλληνικὴ παιδεία τους, παρόμοια
τῆς ὁποίας εἶναι δύσκολο νὰ βρεῖ κανεὶς
στοὺς χρόνους τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδας,
ἀδύνατο δὲ στὴ σημερινὴ Ἑλλάδα, καὶ
μὲ τὴ βαθειά τους θρησκευτικὴ καλλι-
έργεια, κατέστησαν τὸν αἰώνα τους, τὸν
σίας μὲ βάση τὴν Ἁγία Γραφὴ διατύπω-
σαν ἀπόψεις καὶ θέσεις γιὰ τὴν πολιτικὴ
ἐξουσία διαχρονικῆς ἀξίας. Τὸ διάταγμα
τῶν Μεδιολάνων μὲ τὸ ὁποῖο κατοχυρώ-
θηκε ἡ θρησκευτικὴ ἐλευθερία ἡ ὁποία
κατὰ τὴ γνώμη τῶν καθηγητῶν Σβώ-
λου καὶ Βλάχου ἀποτελεῖ ἕνα ἀπὸ τὰ βα-
σικότερα ἀτομικὰ δικαιώματα, χωρὶς τὸ
ὁποῖο δὲν ὑπάρχει ἐλευθερία, τοὺς προ-
σέφερε πρόσφορο ἔδαφος, γιατί διαμέσου
αὐτοῦ ἡ πολιτεία ἔμμεσα ἀποδεχόταν
ὅτι λαμβάνει ὑπ΄ ὄψιν τὴ διδασκαλία τῆς
Ἐκκλησίας στὶς νομοθετικὲς ρυθμίσεις.
Ἔτσι στὴν ἀρχὴ τοῦ τέταρτου μ.Χ. αἰώ-
να ἄρχισε νὰ διαμορφώνεται μία καινο-
τόμος ἀντίληψη γιὰ τὴν ἀποστολὴ καὶ
τὸν χαρακτήρα τῆς ἐξουσίας σὲ σχέση μὲ
τὸν Θεὸ καὶ τὸν ἄνθρωπο.
Οἱ τρεῖς Ἱεράρχες χωρὶς νὰ εἶναι πο-
 36

λιτειολόγοι κατόρθωσαν χάρη στὴ φώτι- λιτικὰ παιχνίδια ποῦ παίζονται στὴν
ση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, μέσα ἀπὸ τὴν πλάτη τοῦ λαοῦ; Θεωρητικὰ ἡ ἀρχὴ
προσπάθεια νὰ διαφωτίσουν καὶ νὰ κα- τῆς ἰσοπολιτείας ἐμποδίζει τὴν προνομι-
θοδηγήσουν τὸν λαό, νὰ περιγράψουν ακὴ ἀντιμετώπιση κάποιων πολιτῶν σὲ
τὰ βασικὰ στοιχεῖα τῆς ἐξουσίας ὅπως τὰ σχέση μὲ ἄλλους. Εἶναι γνωστὸ ὅμως σὲ
ἤθελε ἡ Ἐκκλησία. Γιὰ τοὺς τρεῖς Ἱεράρ- ὅλους μας τὸ τί συμβαίνει μὲ τὸ λεγόμε-
χες ἡ ἄποψη ὅτι ἡ ἐξουσία ἀπορρίπτεται νο «περιβάλλον» τῶν πολιτικῶν. Αὐτὴ
πάντοτε, γιατί εἶναι ἕνα μικρὸ ἢ μεγάλο ἡ τακτική, φαινόμενο τῆς ἐποχῆς τοῦ Μ.
κακό, δὲν εἶναι ὀρθή. Ἐπιθυμοῦν τὴ συ- Βασιλείου καυτηριάζεται ἀπὸ τὸν ἴδιο ὁ
ζυγία τῆς πο- ὁποῖος ὑπογραμ-
λιτικῆς ἐξουσί- μίζει «Οὐ φύ-
ας μὲ τὴν ἀγά- σει (δηλ. κλη-
πη διὰ μέσου ρονομικῷ, φι-
αὐτῆς ἡ ἐξου- λικῷ, πολιτικῷ
σία. «Κοινὸν δικαιώματι)
ἀγαθὸν ἀνθρώ- κρατοῦσιν (οἱ
ποις ἐκ Θεοῦ ἡγεμόνες) τῶν
χάριτος». Γιὰ ὁμοδούλων».
τὸν Ἱερὸ Χρυ- Ἡ λαϊκὴ
σόστομο ἡ ἀλλὰ καὶ θεϊκὴ
συνύπαρξη ἐντολὴ πρέπει
ἐξουσίας καὶ νὰ συνυπάρχουν
Ἐκκλησίας γιὰ τὴν ἄσκη-
οἰκονομεῖται ση τῆς ἐξουσί-
γιὰ τὴ σωτηρία ας κατὰ τοὺς
τῶν ἀνθρώ- τρεῖς Ἱεράρχες.
πων «Χριστῷ Πρῶτος ὁ Μ.
συνάρχουσι, Κωνσταντῖνος
Χριστῷ συνδι- θεώρησε τὸν
οικοῦσι» πάντα ἑαυτό του σὰν
μέσα ἀπὸ τὴν ἐπίσκοπο γιὰ τὶς
ἀγάπη. «Οὔκ ἐκκλησιαστικὲς
ἐστιν ἐξουσία ὑποθέσεις τῶν
εἰ μὴ ἀπὸ Θεοῦ τεταγμένη», γράφει ὁ ὑπηκόων του, ὅταν ἀπευθυνόμενος
Μ. Βασίλειος προσδιορίζοντας τὸν Θεὸ στοὺς πατέρες τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς Συ-
ὡς πηγὴ ἐξουσίας. Μία ἄποψη ἡ ὁποία νόδου, ἔλεγε: «Ἀλλ’ὑμεῖς μὲν τῶν εἴσω
εἶναι ἀντίθετη μὲ τὴ σύγχρονη ἀντί- τῆς Ἐκκλησίας, ἐγὼ δὲ τῶν ἐκτὸς ὑπὸ
ληψη περὶ πηγῆς τῆς ἐξουσίας. Σήμερα Θεοῦ καθιστάμενος ἐπίσκοπος ἂν εἴην».
ὅλοι δέχονται ὡς πηγὴ ἐξουσίας τὸν λαό, Αὐτὴ ἡ φιλοσοφία διακατεῖχε τὰ ἐκλε-
ὁ ὁποῖος διαθέτει δῆθεν ἀλάνθαστο πολι- κτορικὰ σώματα τῶν Βυζαντινῶν. Ἔτσι
τικὸ αἰσθητήριο γιὰ νὰ μποροῦν ἔτσι νὰ ἡ ἐξουσία δὲν ἐγκλωβίζεται σὲ σκοπιμό-
τοὺς μεταθέτουν εὔκολα κάθε πολιτικὴ τητες καὶ δὲν παράγει κρίσεις, οὔτε δια-
εὐθύνη. φθείρει τὰ ἄτομα ποὺ τὴν ἀσκοῦν.
Ὁ Μ. Βασίλειος λέγει «Κύριος κα- Φιλόθεος, φιλάνθρωπος ἀλλὰ καὶ
θιστᾶ Βασιλεῖς». Τί συμβαίνει ὅμως σή- ὁμόδουλος πρέπει νὰ εἶναι ἡ ἐξουσία, ἰδι-
μερα μὲ τὰ διάφορα ἐκλογικὰ καὶ πο- ότητες ποὺ πηγάζουν ἀπὸ τὴ θεία προέ-
 37
λευσή της . «Οἱ ἄρχοντες Χριστῷ συνάρ-
χουσι καὶ συνδιοικοῦσι», λέγει ὁ ἅγιος
Γρηγόριος Θεολόγος. Ὁ ἱερὸς Χρυσόστο-
μος θέλει τὴν ἐξουσία νὰ ἀποφεύγει τὶς
βαναυσότητες, ἀλλὰ καὶ νὰ χαρίζει τὰ
χρέη αὐτῶν ποὺ ἀδυνατοῦν νὰ τὰ ἐξο-
φλήσουν ἀποδεικνύοντας ἔτσι τὴ φι-
λανθρωπία της. Ἄρχοντες καὶ ἀρχόμενοι
εἶναι δοῦλοι τοῦ Θεοῦ καὶ συνεπῶς ὁμό-
δουλοι, ποὺ δὲν πρέπει νὰ ξεχνοῦν τὸν
λόγο τοῦ Χριστοῦ. «Ὅς ἐὰν θέλῃ ἐν ἡμῖν
μέγας γενέσθαι, ἔσται ὑμῶν διάκονος
καὶ ὃς ἐὰν θέλῃ ἐν ἡμῖν εἶναι πρῶτος,
ἔσται πάντων ὑμῶν δοῦλος».
Γιὰ τοὺς Τρεῖς Ἱεράρχες ἡ ἐξουσία
διακονεῖ τὸν λαό, ἐξομαλύνει τὶς κοι-
νωνικὲς ἀνισότητες, λυτρώνει τὸν λαὸ
ἀπὸ τὰ δεινά. Ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος γρά-
φει: «Ὁ Βασιλεὺς σώματα ἐμπιστεύεται
(φροντίζει) καὶ «τὸ οἰκονομεῖν τὰ ἐπὶ
τῆς γῆς ἔργον τῆς ἐξουσίας εἶναι». Ἐὰν ἡ
ἐξουσία ἔτσι κινεῖται, τότε ἡ Ἐκκλησία
πρέπει νὰ τὴ θεωρεῖ «συνεργὸ καὶ βοη-
θό της».
Μία τέτοια ἐξουσία πρέπει νὰ ἔχει
καὶ τὰ ἀνάλογα μέσα, ἐπιβολῆς στὰ
ὁποῖα ὅμως ἐπιβάλλεται, αὐστηρὰ ἐπιλο-
γή. Ἀπὸ τὰ μέσα αὐτά, οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες,
ἀποκλείουν τὴ βία καὶ τὴ θανατικὴ ποι-
νή, δέχονται ὅμως τὸν νόμο, τὴν ἀπει-
λή, τὸν ἐξαναγκασμό. «Ὁ βασιλεὺς ἀνα-
γκάζει», γράφει ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος.
Ἀναλύοντας τὸν λόγο αὐτὸ ὁ Γρηγόριος
Θεολόγος τονίζει: «Μαζὶ μὲ τὴν ἐξουσία
οἱ ἄρχοντες λαμβάνουν καὶ τὸ ξίφος ὄχι
ὅμως γιὰ χρήση, ἀλλὰ γιὰ ἀπειλὴ καὶ
ἐκφοβισμό, τὸ ὁποῖο πρέπει νὰ παρα-
δώσουν καθαρὸ ὡς ἀνάθημα στὸν Θεὸ
ποὺ τοὺς ἔδωσε, ὅταν παραδώσουν τὴν
ἐξουσία».
Δέχονται τὸν νόμο, ὅταν αὐτὸς
δὲν ἀντιστέκεται στὸ δίκαιο καὶ στὶς
ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ. Κάθε ἀπόκλιση ἀπὸ
αὐτὸ πιστοποιεῖ τὴν ἀναξιότητά τους.
Βρίσκονται στὰ ὅρια τῆς δικαιοδοσί-
ας τους οἱ ἄρχοντες μόνον ὅταν οἱ πρά-
ξεις τους εἶναι θεάρεστες καὶ τοὺς συ-
νιστοῦν οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες «Σκῆπτρον
ἐξουσίας παρὰ Θεοῦ δεξάμενος σκέπτου
πῶς ἀρέσεις τῷ ταύτην σοι δεδωκότι».
Ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος θέλει τὸν ἄρχοντα
νὰ ὑποτάσσεται στὸν νόμο γι’αὐτὸ τονί-
ζει «ἄρχοντες ἀρχόντων εἰσὶν οἱ νόμοι».
Παρέκκλιση ἀπὸ τὴν ἀρχὴ αὐτὴ δίδει τὸ
δικαίωμα ἀμφισβήτησης τῆς ἐξουσίας,
γιατί δέχεται «οὐδέ σοι πάντα ἔξεστιν , ὦ
βασιλεῦ. Αὐτὸ γὰρ τοῦτο ἐστὶ βασιλεία
τὸ μὴ πάντα τῆς ἐπ’αὐτῆς ἐξεῖναι».
Κάθε ἐξουσία πολιτικὴ ἢ ἐκκλησια-
στικὴ πρέπει νὰ μένει «ἔσω τῶν οἰκείων
ὅρων», δὲν πρέπει νὰ ἀναμιγνύεται στὶς
δικαιοδοσίες τῆς μίας ἢ ὅτι οἱ Τρεῖς Ἱε-
ράρχες καθορίζουν τὰ ὅρια τῆς ἐξουσίας
ὥστε νὰ ἀσκεῖται χωρὶς ἐπικαλύψεις καὶ
σφετερισμούς.
Ὅταν οἱ ἄρχοντες ἀποδειχθοῦν ἀνί-
κανοι ἢ ἀκατάλληλοι, ἢ ἐπίορκοι, ἢ σκα-
ναδαλίζουν τὸν λαό, τότε ὁ ἅγιος Γρηγό-
ριος προτιμᾶ «ὄχι τὸν τοῦ κρατοῦντος
νόμον, ἀλλὰ τὸν τοῦ κτίσαντος». Γι’αὐτὸ
καὶ στὸ Βυζάντιο, ὅταν οἱ αὐτοκράτο-
ρες ἀπέκλιναν ἀπὸ τὴν ἀποστολή τους,
κατὰ τὸν καθηγητὴ Ἰ. Καραγιανόπου-
λο, τότε ὁ λαὸς ἀσκοῦσε τὸ δικαίωμα τῆς
ἀντιστάσεως μὲ πρωτοπόρους τοὺς κλη-
ρικοὺς τῶν ὁποίων ἡ δύναμη καὶ ἡ παρ-
ρησία ἀπέβη τὸ βῆμα τῆς λαϊκῆς θελήσε-
ως καὶ τοῦ δικαίου.
Αὐτὸ τὸ πρότυπο ἐξουσίας ζητοῦν οἱ
Τρεῖς Ἱεράρχες σήμερα ἀπὸ τοὺς ἄρχο-
ντες. Νὰ γιατί ἀποτελοῦν γιὰ τὴ σύγ-
χρονη ἐξουσία καὶ τὸν ἐξουσιαζόμενο
λαό, ποὺ ζητᾶ δημοκρατία ὅσο ποτέ, μία
πρόκληση.
Γι’ αὐτὸ πρέπει νὰ τιμοῦνται ὄχι
μόνο ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους τῶν γραμμά-
των, ἀλλὰ ἀπὸ τοὺς ἀσκοῦντες τὴν ἐξου-
σία, πρὸς τοὺς ὁποίους πολλὰ ἔχουν νὰ
ὑποδείξουν, ὥστε ἡ ἐξουσία νὰ ἀσκεῖται
ἐπ’ἀγαθῷ τοῦ λαοῦ καὶ εἰς δόξαν Θεοῦ._
 38
Ο ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ 
Ἡ
Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία, ἐπειδὴ
εἶναι τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, χα-
ρακτηρίζεται ἀπὸ διαχρονικὴ
καὶ παγκόσμια ἑνότητα δογματικῆς
Πίστεως. Ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς εἶναι «χθὲς
καὶ σήμερον ὁ αὐτός [ὁ ἴδιος], καὶ εἰς
τοὺς αἰῶνας»1, ἀναλλοίωτος, καὶ ἑνώ-
νει ἐν Ἑαυτῷ τὴν ἀνθρωπότητα, «ἐν
ἑνὶ σώματι, εἰς ἕνα καινὸν ἄνθρωπον
ποιῶν εἰρήνην»2, καθ’ ὅσον αὐτὴ ἐνσω-
ματώνεται στὴν Ἐκκλησία. Ἔτσι στὴν
Ἐκκλησία ἰσχύει πάντοτε ταυτότητα
(ὁμοιομορφία) στὴν Πίστη καὶ τὴ βα-
πτισματικὴ ἔνταξη σ’ αὐτήν: «εἷς Κύρι-
ος, μία πίστις, ἓν βάπτισμα»3.
Τὸ ἐκκλησιολογικὸ αὐτὸ δόγμα τῆς
Ἐκκλησίας, σταθερῶς καὶ διαχρονικῶς
διακηρυσσόμενο, πλήττεται στὴ θεω-
ρία καὶ τὴν πράξη ἀπὸ τὴν παρέκκλιση
καὶ καινοτομία τοῦ Οἰκουμενισμοῦ,
ὁ ὁποῖος στὸν βαθμὸ ποὺ προωθεῖται
συνειδητῶς καὶ ἐπιμόνως, ἀποτελεῖ
ἐκκλησιολογικὴ καὶ σωτηριολογικὴ
αἵρεση.
Ὁ Οἰκουμενισμὸς εἶναι ἡ διδασκα-
λία καὶ δραστηριότητα γιὰ τὴν – κακῷ
τῷ τρόπῳ - συγκολλητικὴ καὶ πλασμα-
τικὴ ἐξωτερικὴ ἕνωση τῶν Ὀρθοδόξων
καὶ λοιπῶν «χριστιανῶν», Ρωμαιοκα-
θολικῶν (Παπικῶν), Προτεσταντῶν
(καὶ Ἀγγλικανῶν) καὶ Μονοφυσιτῶν-
Μονοθελητῶν. Ἀναπτύχθηκε στὸ
πλαίσιο τῆς «οἰκουμενικῆς κινήσεως»
μοναχοῦ Σεραφεὶμ 
καί, σὲ μεγάλο μέρος του, περὶ τὸ «Πα-
γκόσμιο Συμβούλιο τῶν Ἐκκλησιῶν»
(Π.Σ.Ε.) καὶ διασπᾶ τὴν ἀπ’ ἀρχῆς καὶ
μέχρι τῶν μέσων τοῦ 20οῦ αἰῶνος ἑνι-
αία τῆς Ὀρθοδοξίας ἐκκλησιολογία, τὴν
περὶ Ἐκκλησίας διδασκαλία.
Βασικὲς ὀρθόδοξες
ἐκκλησιολογικὲς ἀρχὲς
Συνοψίζοντας θεμελιώδεις παραμέ-
τρους τῆς ἐκκλησιαστικῆς, τῆς ὀρθό-
δοξης, ἐκκλησιολογίας, καταθέτουμε
τρεῖς βασικὲς ἀρχές της: (α) τὴν ἀπο-
κλειστικότητα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλη-
σίας στὴ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου, (β)
τὴν ἑνότητα τῆς δογματικῆς Πίστεως
τῆς Ἐκκλησίας ἱστορικῶς καὶ γεωγρα-
φικῶς καὶ τὴν τελειότητα («καθολι-
κότητά») της καὶ (γ) τὴν καθολικῶς
ἀποδεκτὴ πεποίθηση τῆς Ἐκκλησίας
ὅτι ἡ συνειδητὴ εἰσαγωγὴ καὶ τῆς πα-
ραμικρῆς «ἑτεροδοξίας» (δογματικῆς
διαφοροποιήσεως) ἀποτελεῖ αἵρεση ποὺ
ἀποκλείει τὴ δυνατότητα τῆς ἐν Χριστῷ
σωτηρίας.
Α. Τὸ ἀξίωμα τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησί-
ας “extra Ecclesiam nulla salus” («ἐκτὸς
Ἐκκλησίας οὐδεμία σωτηρία»), ποὺ
ὑποστηρίζεται ἀπὸ τοὺς ἁγίους Κυπρι-
ανὸ Καρχηδόνος, Βασίλειο τὸν Μέγα,
Φιρμιλιανὸ Καισαρείας, Κύριλλο Ἀλε-
ξανδρείας κ.ἄ., τὶς Οἰκουμενικὲς Συνό-
 39
δους καὶ ὅλη τὴ διαχρονικὴ συνείδηση
τῆς Ἐκκλησίας, σημαίνει ὅτι μόνον τὰ
ἱερὰ μυστήρια καὶ δόγματα τῆς Μιᾶς,
Ἁγίας, Καθολικῆς καὶ Ἀποστολικῆς
Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μποροῦν νὰ
ὁδηγήσουν τὸν ἄνθρωπο στὴν ἕνωση μὲ
τὸν Χριστὸ καὶ τὴ σωτηρία. Ἡ Ἐκκλη-
σία μας χαρακτηρίζεται ἀπὸ ἐσωτερικὴ
ἑνότητα Πίστεως, Λατρείας καὶ διοική-
Β΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος, Κωνσταντινούπολη 381 μ.Χ.
σεως καὶ τὴν «ἀποστολικὴ διαδοχή»,
δηλαδὴ τὴν ἱστορικὴ προέλευση τῶν
χειροτονιῶν ἀπὸ τὴν ἀρχαία Ἐκκλη-
σία τῶν ἁγίων Ἀποστόλων καὶ ἑνότητα
Πίστεως μὲ ἐκείνην. Τὰ σχίσματα (οἱ
λόγῳ διοικητικῶν διενέξεων ἀποχωρή-
σεις ἀπὸ τὴν Ἑκκλησία) καὶ οἱ αἱρέσεις
ἀποκόπτουν ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία καὶ τὴ
σωτηρία.
Β. Ἡ ἑνότητα Πίστεως τῆς Ἐκκλη-
σίας σημαίνει ὅτι ἡ Ἐκκλησία ὡς Σῶμα
Χριστοῦ, μολονότι ἐπιτρέπει στὶς το-
πικὲς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες ἐν μέρει
τελετουργική, ἐθιμική, γλωσσική,
μουσικὴ καὶ ἄλλη ποικιλομορφία, ὅμως
δὲν ἐπιτρέπει καὶ τὴ «διαφορετικότη-
τα» τῶν δογμάτων τῆς Πίστεως, διότι
καθὼς «ὁ Χριστὸς οὐ μεμέρισται»4, ἔτσι
καὶ στὴν Ἐκκλησία εἶναι «τοῦ πλή-
θους τῶν πιστευσάντων ἡ καρδία καὶ
ἡ ψυχὴ μία»5.
Γ. Ἡ ἑτεροδοξία-αἵρεση,
ὡς εἰσαγωγὴ νεωτερισμῶν
στὴ δογματικὴ πίστη, ὁδη-
γεῖ στὴν ἀπώλεια, διότι κα-
ταστρέφει τὴ θεραπευτικὴ
γιὰ τὴν ἀνθρώπινη φύση
μέθοδο τῆς Ἐκκλησίας (ἱ.
μυστήρια, θεολογία καὶ
ἄσκηση) καὶ διότι ὁ Θεὸς
δὲν ἐπευλογεῖ τὸ ψεῦδος
οὔτε ἑνώνεται μὲ αὐτό.
Κατὰ τὴ χαρακτηριστικὴ
φράση τοῦ ἁγίου Ἰωάννου
τοῦ Δαμασκηνοῦ «ὅποιος
δὲν πιστεύει ὅπως πιστεύ-
ει ἡ Παράδοση τῆς Καθο-
λικῆς [δηλ. τῆς Ὀρθοδόξου]
Ἐκκλησίας εἶναι ἄπιστος»6,
καθὼς δὲ διαπιστώνει ἡ
Β’ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος
στὸν ζ΄ ἱ. Κανόνα της, «προ-
στίθενται στὴ μερίδα τῶν
σῳζομένων» μόνον ὅσοι
αἱρετικοὶ ἐπιστρέφουν ἀπὸ
τὴν αἵρεση. Γιὰ τὴν ἐκκλη-
σιαστικὴ Παράδοση κανεὶς ἑτερόδοξος
(Ρωμαιοκαθολικός, Προτεστάντης,
Μονοθελήτης κ.λπ.) δὲν εἶναι οὔτε δύ-
ναται νὰ ὀνομάζεται κυριολεκτικῶς
«χριστιανός», οὔτε ἡ αἱρετικὴ κοινότη-
τα «ἐκκλησία».
Ἡ ἀπὸ τὸν Οἰκουμενισμὸ νόθευση
τῆς ὀρθόδοξης ἐκκλησιολογίας
Ὁ Οἰκουμενισμός, ἐκκινώντας ἀπὸ
 40
προσπάθειες προσεγγίσεως τῶν «χρι-
στιανῶν» σὲ πρακτικὰ θέματα στὶς
ἀρχὲς τοῦ 20οῦ αἰ., ἐξελίχθηκε σὲ προ-
σπάθεια ἐξωτερικῆς συγκολλήσεως τῆς
Ἐκκλησίας μὲ τὶς λοιπὲς «ὁμολογίες»,
χωρὶς τὴν ἀποδοχὴ ἀπὸ ἐκεῖνες τῆς μό-
νης ἀναλλοίωτης καὶ παραδοσιακῆς,
τῆς ὀρθόδοξης, διδασκαλίας, ἀλλὰ μέσῳ
ἐλαχιστοποιήσεως τῆς σημασίας («μινι-
Ε΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος, 553 μ.Χ.
μαλισμοῦ») τῶν ἱ. δογμάτων, τῆς ἀπο-
σιωπήσεως καὶ παρερμηνείας τους ἀπὸ
ὅλες τὶς διαλεγόμενες πλευρές. Ἐκκι-
νώντας στὶς ἀρχὲς τοῦ 20οῦ αἰ., ὅταν
γιὰ πρώτη φορὰ οἱ αἱρετικοὶ (ἑτερόδο-
ξοι) ὀνομάστηκαν σὲ ἐπίσημα ὀρθόδοξα
ἐκκλησιαστικὰ κείμενα «Ἐκκλησίες»
(τὸ 1903 καὶ κυρίως τὸ 1920), ἡ δογ-
ματικὴ παρέκκλιση τοῦ Οἰκουμενι-
σμοῦ μεταξὺ ἄλλων φοβερῶν πτώσεων
ὁδήγησε σταδιακῶς στὴν ἀπὸ μέρους
ἐπιφανῶν ὀρθοδόξων κληρικῶν καὶ
θεολόγων (α’) ἄρση τῆς ἀκοινωνησίας
μὲ τοὺς Παπικούς («ἄρση τῶν ἀναθε-
μάτων») τὸ 1965, (β’) μερικὴ ἀποδοχὴ
τῶν ἑτεροδόξων «μυστηρίων» βαπτί-
σματος, εὐχαριστίας καὶ ἱερωσύνης
(«Κείμενον Β.Ε.Μ.», Λίμα τοῦ Περοῦ
1982), (γ’) διαπίστωση δῆθεν χριστολο-
γικῆς συμφωνίας μὲ τοὺς Μονοφυσῖτες-
Μονοθελῆτες (Β΄ Κοινή Δήλωση,
Chambésy 1990) - ἡ ὁποία σημαίνει τὴν
ἀπόρριψη τῆς συμπαγοῦς, 15 αἰώνων,
ὀρθοδόξου χριστολογίας τῶν Οἰκου-
μενικῶν Συνόδων καὶ πληθύος Ἁγίων
Πατέρων, (δ΄) διαπίστωση ὅτι ὁ πα-
πισμὸς εἶναι ὄχι αἵρεση, ἀλλὰ «ἀδελφὴ
Ἐκκλησία» μὲ ἔγκυρα μυστήρια (Κεί-
μενον Balamand 1993) κ.ἄ. Χειρότερο
ὅλων εἶναι (ε’) τὸ ἐκκλησιολογικὸ κεί-
μενο τῆς Θ΄ Γενικῆς Συνελεύσεως τοῦ
Π.Σ.Ε. στὸ Πόρτο Ἀλέγκρε (Βραζιλία,
2006)· ἐκεῖ ἡ πλειονότητα τῶν ὀρθοδό-
ξων ἐκπροσώπων ἀρνήθηκε ἰδιότητες
τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τὶς ὁποῖες
ὁμολογοῦμε στὸ Σύμβολο τῆς Πίστε-
ως, ἐκεῖνες τῆς «Μιᾶς» (δηλ. μὲ ἑνιαία
πίστη) καὶ τῆς «Καθολικῆς», ἐπειδὴ
συμφώνησαν ὅτι κανένα μέλος τοῦ
Π.Σ.Ε. δὲν ἀποτελεῖ καθ΄ ἑαυτὸ τὴν
Καθολικὴ Ἐκκλησία (§6) καὶ ὅτι εἶναι
θεμιτὴ ἡ ὕπαρξη ποικιλίας συγκρουο-
μένων δογμάτων ἐντὸς τῆς Ἐκκλησί-
ας (§5). Αὐτὸ εἶναι ποὺ λίγο ἀργότερα
οἱ οἰκουμενιστὲς ὀνόμασαν «ἑνότητα
μέσα στὴ (δογματικὴ) διαφορετικότη-
τα», “unity in diversity”, ἕνα σύνθημα
παρμένο ἀπὸ τὰ ἰνδουϊστικὰ ρεύματα
τῆς New Age, δηλαδὴ μιὰ «περιεκτικό-
τητα» (“comprehensiveness”) ἀντίθετη
μὲ τὴν ἁγιοπατερικὴ «ἀποκλειστικό-
τητα» (“exclusiveness”) τῆς Ὀρθοδόξου
Ἐκκλησίας.
Στὰ πλαίσια τῆς οἰκουμενικῆς κι-
νήσεως οἱ ἐκ τῶν Ὀρθοδόξων οἰκου-
μενιστὲς ἔχουν ἐγγράφως δεσμευθεῖ
νὰ μὴ καλοῦν τοὺς ἑτεροδόξους στὴν
Ἐκκλησία καὶ ἔτσι διαψεύδεται ὁ ἰσχυ-
ρισμὸς ὅτι ἡ συμμετοχή μας ἐκεῖ ἀπο-
σκοπεῖ στὴν ὁμολογία τῆς Ὀρθοδοξίας·
 41
ἀντιθέτως δέ, μὲ τὴν ἐπίσημη ἔγγραφη
ἀποδοχὴ ἑτεροδόξων θέσεων, ἀποπρο-
σανατολίζονται οἱ ἑτερόδοξοι ὡς πρὸς
τὴν ἀληθινὴ αὐτοσυνειδησία τῆς Ὀρθο-
δόξου Ἐκκλησίας.
Τὶς τελευταῖες δεκαετίες ὁ Οἰκουμε-
νισμὸς προσέλαβε καὶ «διαθρησκειακὸ»
Ὅπως προειδοποίησε ὁ μακαριστὸς
π. Ἀντώνιος Ἀλεβιζόπουλος, ἡ μεγάλη ἀντιαιρετικὴ
ἰδιοφυΐα τῆς ἐποχῆς μας, πρόθεση τῆς Νέας Ἐποχῆς
«δὲν εἶναι νὰ ἀδειάσουν οἱ ἐκκλησίες, ἀλλά νὰ γεμίσουν
μὲ ἀνθρώπους ποὺ θὰ ἔχουν ἀλλοιωμένο φρόνημα».
χαρακτήρα τονίζοντας τὴ δῆθεν κοινὴ
πίστη ὅλων τῶν μονοθεϊστικῶν (καὶ
λοιπῶν) θρησκειῶν στὸν ἴδιο Θεό, πρὸς
κατάφωρη ἀθέτηση τοῦ Εὐαγγελίου
(«πᾶς ὁ ἀρνούμενος τὸν Υἱὸν οὐδὲ τὸν
Πατέρα ἔχει»7).
Ἡ ἐκλαΐκευση τοῦ Οἰκουμενισμοῦ
προωθεῖται μὲ τὶς πυκνὲς λειτουργι-
κές, ἀκαδημαϊκὲς-θεολογικές, ποιμα-
ντικὲς καὶ κοινωνικὲς ἐπαφές μὲ τοὺς
ἑτεροδόξους, κυρίως μὲ τὶς συμπρο-
σευχὲς σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδα, μὲ τοὺς
μεικτοὺς γάμους καὶ τὸν ἤδη προα-
ναγγελμένο σχεδιασμὸ τῶν ὀρθοδόξων
οἰκουμενιστῶν νὰ ἐξαλείψουν ἀπὸ τὴν
ὀρθόδοξη Λατρεία ὅσα σημεῖα προσβάλ-
λουν αἱρέσεις ἢ ἄλλες θρησκεῖες, ὥστε
νὰ ἐξοικειωθεῖ μὲ τὴν ἑτεροδοξία καὶ τὸ
ἁπλὸ ὀρθόδοξο ἐκκλησιαστικὸ πλήρω-
μα (ἀφοῦ δῆθεν «ὅλοι στὸν ἴδιο Χριστὸ /
Θεὸ πιστεύουμε...»).
Δὲν ἀρνεῖται ὁ Οἰκουμενισμὸς ὅτι
ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία εἶναι ἀναλλοί-
ωτη ἢ ἡ πιὸ παραδοσιακή, ἡ πιό συνε-
πής, ἡ πιὸ λειτουργικῶς ὄμορφη καὶ
κατανυκτική κ.ο.κ. Μέμφεται ὅμως
τὴν ἐπίγνωσή της ὅτι εἶναι ἡ μόνη ὁδὸς
σωτηρίας.
Ὁ οἰκουμενιστικὸς σχετικισμός,
τὸ ἀπόσταγμα τῶν οἰκουμενιστικῶν
διδασκαλιῶν, εἰσάγεται καὶ ἐντὸς τῆς
Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μὲ ὅ,τι μπορεῖ
αὐτὸ νὰ σημαίνει γιὰ μιὰ «ὀρθόδοξη»
ζωὴ στὴν ὁποία ὁ καθεὶς θὰ δύναται
κατὰ βούληση νὰ εἰσάγει ἑτερόδοξα καὶ
νὰ ἀφαιρεῖ ὀρθόδοξα στοιχεῖα, γι’ αὐτὸ
καὶ ἐπικρίθηκε αὐστηρῶς ἀπ’ ὅλους
τοὺς συγχρόνους ἁγίους Γέροντες.
Ὅπως προειδοποίησε ὁ μακαριστὸς π.
Ἀντώνιος Ἀλεβιζόπουλος, ἡ μεγάλη
ἀντιαιρετικὴ ἰδιοφυΐα τῆς ἐποχῆς μας,
πρόθεση τῆς Νέας Ἐποχῆς «δὲν εἶναι
νὰ ἀδειάσουν οἱ ἐκκλησίες, ἀλλά νὰ
γεμίσουν μὲ ἀνθρώπους ποὺ θὰ ἔχουν
ἀλλοιωμένο φρόνημα».
Στὸ ἀπατηλὸ σύνθημα τῆς Νέας
Ἐποχῆς καὶ Τάξεως Πραγμάτων «ἕνας
Θεός, πολλὲς θρησκεῖες» ὁ Οἰκουμε-
νισμὸς καταφάσκει, μὲ ἀνυπακοὴ πρὸς
τὴν Καινὴ Διαθήκη: «ναί· καὶ ἕνας
Χριστός, πολλὲς πίστεις, πολλὰ βαπτί-
σματα»._
1. Πρὸς Ἑβραίους 13, 8
2. Πρβλ. Πρὸς Ἐφεσίους 2, 15.16
3. Πρὸς Ἐφεσίους 4, 5
4. Πρβλ. Α΄ Πρὸς Κορινθίους 1, 13
5. Πράξεις 4, 32
6. Αγιου Ιωαννου Δαμασκηνου, Ἔκδοσις
ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, 4, 10
(83), PG 94, 1128A.
7. Α’ Ἰωάννου 2, 23
 42

ΑΓΑΜΗ
ΜΗΤΡΟΤΗΤΑ
ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΗ
ΕΚΚΛΗΣΙΑ

Κωνσταντίνου Δημούλη
οἰκογένεια νεότητα θεολόγου-ἱστορικοῦ

Γ
ιὰ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἡ ἄγα-
μη μητρότητα ὡς συνειδητὴ ἐπιλογὴ
ἀπόρριψης τοῦ ἀνδρός, συζύγου
καὶ πατέρα εἶναι δημιούργημα ἀκραίου
φεμινισμοῦ τῆς σύγχρονης ἐποχῆς. Ἡ
Ἐκκλησία, ὅπως καὶ ἡ ἐπιστήμη, βλέπει
ὡς προβληματικὴ τὴν ἄγαμη μητρότητα
καὶ δὲν εἶναι ὑπὲρ τῆς νοοτροπίας θεσμο-
ποίησής της.
Φαίνεται ὅτι ἡ οἰκογένεια ἀμφισβη-
τεῖται. Ἐπιδιώκεται ἀπὸ τὰ φεμινιστικὰ
κινήματα τὸ δικαίωμα τῆς ἰσότητας τῶν
δυὸ φύλων ὡς τὸ δικαίωμα τῆς γυναίκας
γιὰ ἐλεύθερη σύλληψη. Ὁ φεμινισμὸς
θέλει νὰ καθιερώσει ὡς τρόπο ζωῆς τὴν
ἄγαμη μητρότητα.
Στὴν Ἑλλάδα εἶναι ἕνα σπάνιο φαι-
νόμενο, ἀλλὰ στὴν Εὐρώπη καὶ στὸν
κόσμο τείνει νὰ λάβει τὴ μορφὴ θεσμοῦ,
τρόπου ζωῆς. Παρὰ ταῦτα δὲν ἔχει κα-
τορθώσει ἀκόμη νὰ γίνει κανόνας οἰκο-
γενειακῆς ζωῆς. Μάλιστα καὶ ἡ ἐπιλογὴ
μητρότητας μὲ ἐξωσωματικὴ γονιμοποί-
ηση χωρὶς γάμο, ἀκόμη καὶ χωρὶς σε-
ξουαλικὴ σχέση, δίνει τὴν ἐντύπωση ὅτι
πεθαίνει ὁ θεσμὸς τῆς οἰκογένειας. Παρὰ
ταῦτα, ἡ οἰκογένεια, ποὺ ἀποτελεῖται
ἀπὸ δυὸ γονεῖς ἑνωμένους μὲ γάμο, συ-
νεχίζει νὰ συνιστᾶ τὸ κυρίαρχο μοντέλο
 43
οἰκογένειας.
Γιὰ τοὺς ἱερεῖς μας οἱ κοινωνικὲς
συνθῆκες, τὰ νέα ἤθη, ἡ ἀλλοτρίωση
θεσμῶν ἀποτελοῦν τὶς ἀποκλειστικὲς
αἰτίες γιὰ τὶς νέες ἐπιλογὲς στὴ μορφὴ
τῆς οἰκογενείας. Ὑπάρχει μία τάση νὰ
ἐγκαταλείπεται ὅ,τι παλαιὸ καὶ νὰ ἐπί-
διώκεται κάτι καινούργιο. Κάθε παρα-
δοσιακὸς θεσμὸς χαρακτηρίζεται ὡς κά-
τεστημένο. Ἀποτέλεσμα αὐτοῦ τοῦ ἄμε-
τρου φιλελευθερισμοῦ, τῆς τάσης γιὰ
Δὲν βλέπουμε τὴν ὁποιαδήποτε αἰτία συλλήψεως
ἐκτὸς γάμου, γιὰ νὰ κρίνουμε, ἀλλὰ αὐτὸ τὸ μεγαλειῶδες
γεγονὸς τῆς κυοφορίας ἑνὸς ἀνθρώπου στὰ σπλάχνα τῆς
εὐγενικῆς ὑπάρξεως τῆς γυναίκας,
ποὺ χρειάζεται ὑποστήριξη, στοργή.
ἀπελευθέρωση ἀπὸ τὴν παραδοσιακὴ
μορφὴ οἰκογένειας, στὴν ὁποία ἡ γυ-
ναίκα καὶ μητέρα ἔνιωθε καταπιεσμένη,
εἶναι ἡ συνειδητὴ ἐπιλογὴ τῆς ἄγαμης
μητρότητας, τῆς μονογονεϊκῆς αὐτῆς
μορφῆς τῆς οἰκογένειας.
Οἱ ἄγαμες μητέρες μέσα στὴ γενικὴ
ἀμφισβήτηση ἀξιῶν καὶ θεσμῶν ἀμφι-
σβητοῦν τὸν διγονεϊκὸ θεσμὸ οἰκογένει-
ας, γιὰ ν’ ἀπαλλαγοῦν ἀπὸ τὸ βάρος τοῦ
ἄνδρα καὶ νὰ χαροῦν τὰ ἀγαθὰ τῆς ἀπόλυ-
της ἐλευθερίας, νὰ αὐτο-προσδιορίζονται
σὲ κάθε ἐνέργεια τῆς ζωῆς τους χωρὶς
κανένα ἔλεγχο καὶ ἐμπόδιο. «Πολλὲς μό-
νες μητέρες ἐκφράζουν πολὺ συχνά…
τὴν ἐπιθυμία νὰ εἶναι μάνα καὶ πατέρας
γιὰ τὸ παιδί. Ἀρνοῦνται κατ’ αὐτὸν τὸν
τρόπο ρόλο γονέα στὸν ἄντρα, θεωρώ-
ντας ὅτι αὐτὸς ὁ ρόλος μπορεῖ νὰ ὑπάρ-
ξει μόνον ὅταν ἡ μητέρα δὲν μπορεῖ «νὰ
τὰ βγάλει πέρα»… ὑποδηλώνοντας ἕνα
εἶδος «παντοδυναμίας» τῆς μόνης μητέ-
ρας σὲ σχέση μὲ τὸ παιδί… Σὲ ὁρισμένες
περιπτώσεις ἡ ἐμπειρία τῆς μητρότητας
προκαλεῖ καὶ ἐνισχύει ἀσυνείδητες νευ-
ρωτικὲς συγκρούσεις, οἱ ὁποῖες ἀκριβῶς
μποροῦν νὰ ὁδηγήσουν σὲ αὐτὴ τὴν
ἐπιθυμία τῆς παντοδυναμίας. Ἔτσι σὲ
ἀρκετὲς περιπτώσεις μονογονεϊκότητας
τὰ βαθύτερα κίνητρα τῆς ρήξης εἶναι ἡ
ἐπιθυμία γιὰ ἀποκλειστικὴ σχέση μητέ-
ρας - παιδιοῦ. Οἱ νέες τεχνικὲς γονιμο-
ποίησης, ποὺ ἐπιτρέπουν σήμερα –δυ-
νητικὰ– τὴν ἱκανοποίηση τῆς ἐπιθυμίας
τῶν μόνων γυναικῶν νὰ ἀποκτήσουν
παιδὶ χωρὶς συμμετοχὴ ἄνδρα… ἐνισχύ-
ουν τὴ συγκεκριμένη ἐπιθυμία τῆς πα-
ντοδυναμίας»1. Γιὰ τοὺς ἱερεῖς μας ἀπο-
τελοῦν «θύματα τοῦ περιβάλλοντος,
ποὺ προσπάθησε νὰ τὶς πείσει ὅτι εἶναι
τόσο μαγευτικὸ νὰ εἶσαι ἐλεύθερος, νὰ
κάνεις ὅ,τι θέλεις, ὅπως θέλεις, ὅποτε
θέλεις, οἱ ἄγαμες μητέρες, ἀρνούμενες
τὸ κοινωνικὸ κατεστημένο, βρίσκονται
ξαφνικὰ μόνες καὶ δυστυχισμένες μὲ
ἕνα παιδὶ στὴν ἀγκαλιά»2. Δὲν ἐπιτρέπε-
ται, ὑποστηρίζουν, ἡ γυναίκα νὰ θέλει
νὰ λειτουργεῖ αὐτόνομα ὡς μητέρα ἄνευ
συζύγου καὶ πατέρα τοῦ παιδιοῦ της. Ἡ
Ὀρθόδοξη Θεολογία καταδικάζει κάθε
αὐτονόμηση τοῦ ἀνθρώπου καὶ τῶν
λειτουργιῶν του καὶ ἀποκοπὴ ἀπὸ τὴν
ὀντολογική, ὑπαρξιακὴ ρίζα, τὸν Θεό.
«Ἡ αὐτονομία εἶναι ἡ πηγὴ καὶ τὸ πε-
ριεχόμενο τῆς ἁμαρτίας, ἐπειδὴ ἀποτελεῖ
παραχάραξη τῆς ἀλήθειας τοῦ ἀνθρώ-
που, ἀκρωτηριασμὸ καὶ ἐγκλωβισμό
 44

του στὴ βιολογικότητα... ἡ αὐτονόμη- τοὺς γονεῖς της. Τρίτον, μὲ τὴν συνει-
ση τοῦ νόμου τῆς σεξουαλικότητας, τῆς δητὴ ἐπιλογὴ τῆς ἄγαμης μητρότητας ἡ
τεχνολογίας, τῆς πολιτικῆς κ.λπ. κινδυ- ἄγαμη μητέρα ἀρνεῖται τὸν θεσμὸ τοῦ
νεύει νὰ ὁδηγήσει τὴν ἀνθρωπότητα σὲ γάμου, διότι τὸν θεωρεῖ ὡς κατεστημένο
μία ἠθική, πολιτιστι- καταπιέσεως ἐφ’ ὅσον
κή, ἀκόμα καὶ βιολο- τὴν ἐμποδίζει στὴν
γικὴ αὐτοκαταστρο- πλήρη ἐλευθερία, τὴν
φή»3. Ἡ φεμινιστικὴ αὐτονόμησή της καὶ
ἀντίδραση κατὰ τοῦ ἀκόμη στὴν δημιουρ-
ἀνδρὸς δὲν μπορεῖ γία πολλαπλῶν ἐρω-
νὰ θυσιάζει καὶ τὸ τικῶν σχέσεων καὶ
παιδί. ἀλλαγῆς ἐραστῶν. Τέ-
Δὲν εἶναι λοιπὸν ταρτον, ἡ ἀπόρριψη
τυχαῖο ποὺ πολ- τοῦ γάμου εἶναι μία
λοὶ ὑπεύθυνοι τῆς ἀκραία φεμινιστικὴ
Ὀρθόδοξης Ἐκκλη- ἀντίδραση πρὸς τὸ
σίας ἀναρωτιοῦνται ἄλλο φύλο, εἶναι τὸ
τί κάνει τὴν ἄγα- σύνδρομο ἀπορρίψε-
μη μητέρα νὰ ἐπιλέ- ως τοῦ ἀνδρικοῦ φύ-
γει συνειδητὰ τὴν λου… Αὐτὴ ἡ τάση
ἄγαμη-ἀνύπανδρη τῆς γυναίκας γιὰ
μορφὴ ζωῆς, τὴ μο- ἐπίδειξη παντοδυ-
νογονεϊκὴ οἰκογέ- ναμίας, ἡ αὐτοηρω-
νεια, νὰ ἔχει ἕνα οποίηση, εἶναι νευ-
παιδὶ καὶ ὅλα τὰ ρωτικὴ καὶ τελικὰ
βάρη καὶ τὰ προβλή- εἶναι ἄρνηση τοῦ
ματα, μέσα στὴ μο- φύλου τοῦ ἀνδρός,
ναξιά, χωρὶς νὰ ἔχει ἀλλὰ καὶ τῆς γυναι-
ἔστω τὴ σκιὰ τοῦ κός, ἀφοῦ ἡ γυναίκα
ἄνδρα-συζύγου καὶ λειτουργεῖ σωστὰ ὡς
πατέρα τοῦ παιδιοῦ γυναίκα καὶ ὄχι ὡς
της; Γιατί, ἐνῷ δύνα- ἀνδρογυναίκα»4.
ται νὰ πραγματοποι- Μικρασιάτες πρόσφυγες, 1922. Διαπιστώνεται
ήσει γάμο μὲ τὸν πα- ἔτσι ὅτι ἡ Ἐκκλησία
τέρα τοῦ παιδιοῦ της, ἀρνεῖται τὸν γάμο; ἐπιθυμεῖ νὰ περιθάλψει τὶς ἄγαμες μη-
Ὁ ἀρχιμανδρίτης Ἐμμανουὴλ Καλύβας τέρες καὶ νὰ συμπαρασταθεῖ στὰ ποικί-
ἀπαντᾶ: «Τὰ βασικὰ αἴτια εἶναι τὰ ἑξῆς: λα προβλήματά τους, ἀλλὰ δὲν θέλει νὰ
Πρῶτον, ἡ τραυματικὴ ἐρωτικὴ ἐμπει- συμβάλει στὴ δημιουργία κανόνος, τρό-
ρία καὶ συμβίωση μὲ τὸ ἄλλο φύλο κάμει που ζωῆς ἄγαμης μητρότητας, ἐπειδὴ μ’
τὶς ἄγαμες μητέρες νὰ πάρουν ἀπόφαση αὐτὸν τὸν τρόπο ζωῆς πιστεύει ὅτι βλά-
νὰ ἀποκτήσουν ἕνα παιδὶ ἀρνούμενες πτεται καὶ ἡ μητέρα καὶ ὁ πατέρας καὶ
τὸν ἄνδρα. Δεύτερον, ἡ δυστυχὴς οἰκο- πρὸ παντὸς τὸ παιδί. «Εἶναι δυνατὸν νὰ
γενειακὴ ἐμπειρία ἀπὸ τὶς διαταραγμέ- γίνει θεσμὸς ἡ ἄγαμη μητρότητα; Εἶναι
νες σχέσεις τῶν γονέων, ποὺ πλήγωσαν ὑγιής, φυσικὴ κατάσταση; Ἀσφαλῶς
τὰ παιδιά. Ἡ ἄγαμη μητέρα ἀπορρίπτει ὄχι, διότι εἶναι ἀνεπαρκὴς ἡ μητέρα νὰ
πλέον τὸν θεσμὸ συζυγίας, ἐκδικούμενη ὑποκαταστήσει τὸν πατέρα καὶ νὰ ἀνα-
 45

λάβει νὰ παίξει τὸ ρόλο πατρότητας καὶ Οἱ ἄγαμες μητέρες δὲν πρέπει νὰ ἀφή-
μητρότητας συγχρόνως. Ἐκ τῆς φύσεώς νονται ἀβοήθητες, ἀνυπεράσπιστες. Ἡ
της πλάσθηκε ἡ γυναίκα νὰ λειτουργεῖ Ἐκκλησία δὲν βλέπει τὴν ἄγαμη μητρό-
στὰ πλαίσια τοῦ φύλου της, ὡς μητέ- τητα ὡς θεσμὸ καὶ τρόπον ζωῆς, ἀλλὰ
ρα… Ἡ περίπτω- ὡς ἕνα ἀτυχὲς ἢ καὶ
ση τῆς μητρότη- τραγικὸ ἐπεισόδιο. Κι
τας χωρὶς γάμο ὅμως. Αὐτὴ καθεαυτὴ
εἶναι σεβαστή, ἡ μητρότητα, ἡ κυ-
ἀλλὰ εἶναι παθο- οφοροῦσα γυναίκα,
λογικὴ καὶ χρειά- εἶναι κάτι τὸ ἱερὸ καὶ
ζεται ν’ ἀντιμετω- μεγάλο. Δὲν βλέπουμε
πιστεῖ μὲ πολλὴ τὴν ὁποιαδήποτε αἰτία
ἀγάπη»5. συλλήψεως ἐκτὸς γά-
Ἡ ἄγαμη μη- μου, γιὰ νὰ κρίνου-
τέρα ἀπειλεῖται με, ἀλλὰ αὐτὸ τὸ με-
μὲ ἀπόγνωση ἀπὸ γαλειῶδες γεγονὸς
τὸν κοινωνικὸ τῆς κυοφορίας ἑνὸς
στιγματισμὸ καὶ ἀνθρώπου στὰ σπλά-
τὴν κατακραυγὴ χνα τῆς εὐγενικῆς
τῶν κριτῶν καὶ ὑπάρξεως τῆς γυναί-
κατακριτῶν καὶ κας, ποὺ χρειάζεται
ὅλα τὰ συναφῆ ὑποστήριξη, στοργή,
προβλήματα δὲν γιὰ νὰ μὴν κινδυνεύ-
χρειάζεται καὶ ἡ σει. Ἡ κυοφοροῦσα
καταδικαστικὴ ἄγαμη μητέρα μέσα
συμπεριφορὰ ἐκ σ’ ὅλα τὰ προβλήματα
μέρους τῶν λει- καὶ τὴν ὀδύνη της θὰ
τουργῶν τῆς ἔπρεπε νὰ μᾶς θυμίζει
Ἐκκλησίας. Εἶναι τὴν κυοφοροῦσα καὶ
ἡρωισμὸς τῆς ἄγα- διωκομένη Θεοτόκο:
μης μητέρας ὄχι «Καὶ ἐν γαστρὶ ἔχου-
μόνο νὰ κρατήσει σα ἔκραζεν ὠδινοῦσα
τὸ παιδί, ἀλλὰ πρὸ καὶ βασανιζομένη τε-
παντὸς νὰ τὸ ἀνα- Παναγία Ἀρακιώτισσα, 1192 κεῖν» (Ἀποκ. 12,2).
θρέψει μόνη της, νὰ Λαγουδερά, Ἱερὰ Μονή Ἡ Ὀρθοδοξία δὲν
Παναγίας τοῦ Ἄρακος, Κύπρος.
παίξει τὸν ρόλο ὄχι κατακρίνει, ἀλλὰ ἐκ-
μόνο τῆς μάνας, ἀλλὰ καὶ τοῦ πατέρα. φράζει καὶ συνεχίζει τὸ ἔργο ἀγάπης τοῦ
Ἡρωισμὸς νὰ γίνει ἀνεξάντλητη πηγὴ Οὐράνιου Πατρός. «Οὕτω γὰρ ἠγάπη-
ἀγάπης καὶ χαρᾶς, ὑπομονῆς, καρτερίας, σεν ὁ Θεὸς τὸν κόσμον, ὥστε τὸν υἱὸν
ἐλπίδας, γιὰ νὰ μὴν πληγώσει τὸ παιδί αὐτοῦ τὸν μονογενῆ ἔδωκεν, ἵνα πᾶς ὁ
της, γιὰ νὰ μὴν κυριευθεῖ ἀπὸ τὸ σύν- πιστεύων εἰς αὐτὸν μὴ ἀπόληται, ἀλλ’
δρομο τῆς ἀποστερήσεως τοῦ πατέρα. ἔχῃ ζωὴν αἰώνιον» (Ἰω. 3,16). Ὁ Χρι-
Δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ κωφεύουμε ἐνώ- στιανὸς πρέπει νὰ μιμεῖται τὴν ἀγάπη
πιον τῆς σιωπηλῆς κραυγῆς καὶ ἀγωνί- τοῦ Χριστοῦ καὶ νὰ μὴν κρίνει φαρι-
ας τῶν ἄγαμων μητέρων. Τὸ πρόβλημα σαϊκὰ ταλαίπωρες ψυχές «οὐ γὰρ ἀπέ-
ὑπάρχει. Δὲν μποροῦμε νὰ τὸ ἀγνοοῦμε. στειλεν ὁ Θεὸς τὸν Υἱὸν Αὐτοῦ εἰς τὸν
 46

κόσμον ἵνα κρίνῃ τὸν κόσμον, ἀλλ’ ἵνα τέρας, ὁ ὁποῖος γίνεται μὲ ἀγάπη στὸ παι-
σωθῆ ὁ κόσμος δι’ Αὐτοῦ» (Ἰω. 3,17). Ὁ δί, συνιστᾶ τὸ ἡρωικὸ στοιχεῖο της καὶ
ἴδιος ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς δίδαξε: «οὐ γὰρ τὴν ἀξιοθαύμαστη μεγαλοψυχία της.
ἦλθον ἵνα κρίνω τὸν κόσμον, ἀλλ’ ἵνα Ἡ ἄγαμη μητέρα πρέπει νὰ ξεπερά-
σώσω τὸν κόσμον» (Ἰω. 12,47). Ποῖος σει κάθε σύμπλεγμα μειονεξίας καὶ ἀπο-
εἶναι ὁ ἀναμάρτητος καὶ ὁ ἅγιος καὶ ὁ στερήσεως. Ἡ ἄγαμη μητρότητα βιώνε-
ἄπταιστος, ὥστε νὰ κατακρίνει τὶς ἄγα- ται συνήθως ὡς μειονέκτημα, μάλιστα,
μες μητέρες, γιατί καὶ πῶς εἶναι ἄγαμες ὅταν «ἡ μόνη μητέρα ὑποχρεώνεται νὰ
βιώσει τὴ μονογονεϊκότη-
τά της σὲ ἕνα κοινωνικὸ
πλαίσιο ὀργανωμένο κατὰ
κανόνα μὲ βάση τὸ διγονε-
ϊκὸ μοντέλο»6.
Γι’ αὐτὸ χρειάζεται
τὴ συμπαράσταση τῆς
Ἐκκλησίας, ὥστε ἡ ἄγα-
μη μητέρα νὰ βρεῖ ἠθι-
κά, κοινωνικά, ὑλικὰ
στηρίγματα.
Χρειάζεται ἡ ἄγαμη μη-
τέρα ἡρωισμὸ καὶ ἀνεξά-
ντλητες δυνάμεις, γιὰ νὰ
ἀντιπαλεύσει μὲ τὰ τόσα
προβλήματα.
Πρέπει νὰ περισώσει
ἑαυτὴν καὶ τὸ παιδί της.
Πρέπει νὰ λύσει προ-
βλήματα στέγης, οἰκονο-
μικά, βιοποριστικά, ἐπαγ-
γελματικά, κοινωνικά,
ὑγειονομικά.
Πρέπει νὰ ξεπεράσει
τὴ μοναξιά, νὰ βρεῖ ἠθικὰ
Εἰσόδια τῆς Θεοτόκου, Πρωτᾶτο 13ος αἰ., ἐρείσματα καὶ ἀγάπη, ν’
Μ. Πανσέληνος, Ἅγιον Ὄρος. ἀπαλλαγεῖ ἀπὸ ἐνοχές. _

μητέρες; Ποῖος δύναται νὰ ρίξει τὸν λίθο

τῆς κατακρίσεως καὶ ἐνοχοποίησης κατὰ
τῶν ἄγαμων μητέρων, ἀφοῦ ὁ Χριστὸς
ἀποδέχεται καὶ συγχωρεῖ ἀκόμη καὶ τὴν
«ἐπ’ αὐτοφώρῳ μοιχευομένη» καὶ μετὰ
παρρησίας ἐλέγχει τοὺς ὑποκριτὲς καὶ
φαρισαίους καὶ λέγει σ’ αὐτοὺς τοὺς κα-
τακριτὲς «ὁ ἀναμάρτητος ὑμῶν πρῶτος
βαλέτω λίθον ἐπ’ αὐτήν» (Λκ. 12,19).
Ὅλος αὐτὸς ὁ ἀγώνας τῆς ἄγαμης μη-
1. Κογκίδου, «Μονογονεϊκὲς οἰκογένειες», σ. 140-141
2. Μαντζιάφου - Κανελλοπούλου, Οἰκογένειες μὲ
ἕνα γονέα, σ. 161
3. Π. Νέλλα, Ζῶον Θεούμενον, Προοπτικὲς γιὰ μία
Ὀρθόδοξη κατανόηση τοῦ ἀνθρώπου, ἐκδ. Ἐποπτεία,
Ἀθήνα 1979, σ. 101
4. Καλύβα, Προοπτικὲς γιὰ μία Ὀρθόδοξη κατανόη-
ση τοῦ ἀνθρώπου, ἐκδ. Ἐποπτεία, Ἀθήνα 1979, σ. 101
5. Καλύβα, Ἀντιμετώπισης τοῦ προβλήματος, σ. 27-
28.
6. Κογκίδου, «Μονογονεϊκὲς οἰκογένειες», σ. 136
 47
ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ,
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
ΚΑΙ Η ΧΑΡΙΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ
Ἀρχιμ. Νικοδήμου Κανσίζογλου
ἱεροκήρυκος Ἱ. Μητρ. Ἐδέσσης, Πέλλης καὶ Ἀλμωπίας
Α. ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ
α. Ἀσκεῖ ἐπάνω σὲ ὅλους μας μία δυ-
νατὴ γοητεία ἡ σκέψη πὼς εἴμαστε ἐλεύ-
θεροι ἤ πὼς ἀγωνιζόμαστε νὰ κάνουμε τὸ
πᾶν γιὰ νὰ εἴμαστε ἐλεύθεροι. Ἄν, ὅμως,
σκεφθοῦμε κάπως βαθύτερα, θὰ δοῦμε
πὼς ἀπὸ τὴ γέννησή μας ἀκόμη, ἀλλὰ
καὶ κατὰ τὴν ἀμέσως ἀρχομένη ψυχο-
σωματική μας ἐξέλιξη φέρουμε ἀκουσί-
ως ἕνα πλῆθος ἀπὸ γενετικὲς καταβολὲς
ποὺ μᾶς προσδιορίζουν καὶ μᾶς περιορί-
ζουν λίγο ἤ πολύ. Τὸ πρῶτο πράγμα ποὺ
κληρονομοῦμε, κατὰ ἀδήριτο καὶ καθο-
ριστικὸ νόμο τῆς φύσεως, εἶναι οἱ καρποί,
τὰ ἀποτελέσματα τοῦ λεγόμενου προπα-
ταρικοῦ ἁμαρτήματος, δηλαδὴ ἡ ἀρρω-
στημένη ἀνθρώπινη φύση καὶ οἱ καρποὶ
αὐτῆς τῆς ἀσθένειας. Ἐπίσης, κληρονο-
μοῦμε καὶ ἄλλα πάθη καὶ ροπὲς μὲ ἀδιά-
βλητο χαρακτήρα, ὅπως εἶναι τὰ διάφορα
ἔνστικτα αὐτοσυντηρήσεως, ἡ ἐρωτικὴ
ἐπιθυμία κ.ἄ. Γιὰ παράδειγμα, νὰ ἀναφέ-
ρουμε αὐτὸ ποὺ λέει ὁ ἅγ. Γρηγόριος ὁ
Παλαμᾶς, πὼς τὶς σαρκικὲς κινήσεις καὶ
ροπὲς μποροῦμε νὰ τὶς διακρίνουμε στὰ
παιδιὰ «ὑπομαζίοις ἔτι οὖσι», δηλ. ὅταν
ἀκόμη θηλάζουν. Τὶς φροϋδικὲς ἀνακα-
λύψεις οἱ ἅγιοι τὶς εἶχαν ἐντοπίσει καὶ
γνωρίσει ἀπὸ πολὺ παλαιότερα.
β. Προσοχὴ ὅμως! Δὲν κληρονομοῦμε
ἐπ΄ οὐδενὶ κάποια ἐνοχή. Κληρονομοῦμε
τὸ ἀσθενὲς σῶμα τοῦ Ἀδάμ, ὄχι ὅμως καὶ
τὴν ἐνοχή του. Φέρουμε μόνον τὴν ἀσθέ-
νεια τῆς φύσεως, ἀφοῦ ἡ φύση μας προ-
έρχεται ἀπὸ τὴ φύση τῶν γεννητόρων
μας. Καὶ γενικὰ ἰσχύει τὸ ὅτι δὲν μπορεῖ
ἄλλος νὰ ἁμαρτάνει καὶ ἄλλος νὰ πληρώ-
νει. Καὶ γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ τὸ φερόμενον
ὡς ἀξίωμα: «Ἁμαρτίαι γονέων παιδεύου-
σι τέκνα» πρέπει νὰ τὸ κατανοοῦμε μὲ
αὐτὴν τὴν προοπτική. Τὰ παιδιὰ παιδεύ-
ονται ὄχι διότι πληρώνουν τὶς ἁμαρτίες
τῶν γονέων τους, ἀλλὰ διότι οἱ καρποὶ
τῆς ἀσθενείας ἢ τῆς ἁμαρτίας τῶν γονέων
κληρονομοῦνται ἀπὸ τὰ παιδιὰ διὰ τῆς
φύσεως ἤ τῆς ἕξεως (συνηθείας).
γ. Διὰ τῆς ἕξεως, δηλαδὴ τῆς συνήθει-
ας, ἀποκτοῦμε ἰδιώματα λόγῳ τοῦ τρό-
που ζωῆς τῶν γονέων (καὶ γενικά τοῦ πε-
ριβάλλοντος) ποὺ ἐπιδρᾶ ἰσχυρῶς ἐπάνω
μας. Ἡ ἐπίδραση αὐτὴ εἶναι τόσο κατα-
λυτικὴ ποὺ στὴν Ἁγία Γραφὴ ἀποδίδεται
μὲ τὴν ἑξῆς παρομοίωση: «Εἰ ἀλλάξεται
Αἰθίοψ τὸ δέρμα αὐτοῦ καὶ πάρδαλις τὰ
ποικίλματα αὐτῆς, καὶ ὑμεῖς δυνήσεσθε
εὖ ποιῆσαι μεμαθηκότες τὰ κακά» (Ἰερεμ.
ιγ΄, 23). Ἡ ἐπίδραση τοῦ περιβάλλοντος
(μεμαθηκότες) μπορεῖ νὰ ἀποβεῖ τόσο
ἰσχυρὴ ὅσο καὶ τῆς φύσεως. Εἶναι αὐτὸ
ποὺ λέει ὁ Μ. Βασίλειος, ὅτι τὰ πάθη μέσα
μας ἀποκτοῦν δύναμη δευτέρας φύσεως
δηλ. μᾶς γίνονται σὰν δεύτερη φύση. Ὁ
ἀρχιμ. Σωφρόνιος Σαχάρωφ λέει πὼς οἱ
 48
γονεῖς γεννοῦν τέκνα ἀναλόγως μὲ τὸν
αὐτοπροσδιορισμό τους, ἐὰν δηλ. εἶναι
μόνον σάρκες, θὰ γεννοῦν τέκνα μόνον
κατὰ σάρκα, ἂν ζοῦν κατὰ τὸ Πνεῦμα τοῦ
Θεοῦ, θὰ γεννοῦν παιδιὰ μὲ τὸ Πνεῦμα
Θεοῦ. Τονίζει πώς, ἐπειδὴ οἱ γονεῖς τῆς
ἐποχῆς μας ἔχασαν τὴν ὑψηλὴ συνείδη-
ση τῆς ἀποστολῆς τους, «ἄρχισαν νὰ γεν-
νοῦν προπαντὸς κατὰ σάρκα». Γι΄ αὐτὸ
τὸ λόγο «τὰ παιδιά μας ἔγιναν ἀνίκανα
γιὰ τὴν πίστη». Ἐμεῖς μὲ ἀβασάνιστη
εὐκολία ἐντοπίζουμε τὴν αἰτία τῆς σημε-
ρινῆς γενικῆς ἀπιστίας καὶ ἀποστασίας
πάντοτε σὲ σκοτεινὲς δυνάμεις καὶ σὲ
ἄθεα συστήματα. Ἴσως, ὅμως, θὰ ἔπρεπε
ὀρθότερα νὰ ἐξηγήσουμε τὴν κατάστα-
ση μὲ τὸ πρίσμα τῆς παραπάνω σκέψεως
τοῦ ἀρχιμ. Σωφρονίου. Δημιουργήσαμε
σαρκικὸ περιβάλλον καὶ τρόπο ζωῆς. Γί-
ναμε σάρκες καὶ γεννοῦμε σάρκες.
Β. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
α. Ὁ Μέγας Βασίλειος ἐξηγεῖ τὴν κα-
τάσταση κάποιου ποὺ ἁμαρτάνει πέφτο-
ντας στὴν ἀνηθικότητα μὲ τὴν ἑξῆς θέση:
«πονηροῖς ἤθεσι τὸ ἐξ ἀρχῆς ἐντεθραμ-
μένος· καὶ γὰρ ὑπὸ γονέων ἀσελγῶν εἰς
τὸν βίον παρήχθη, καὶ συνανεστράφη τῇ
περὶ τὰ φαῦλα συνηθείᾳ, μέθαις καὶ κώ-
μοις καὶ αἰσχροῖς διηγήμασιν» (Εἰς τὸν
Ζ΄ Ψαλμόν, Ε.Π.Ε. 5, 54). Τὸ πρῶτο ποὺ
γεννᾶ μέσα μας ἔντονες ἀρνητικὲς ροπὲς
εἶναι, ὅταν γεννιόμαστε ἀπὸ ἀσελγῶν
γονέων καὶ στὴ συνέχεια, ὅταν μεγα-
λώνουμε ἀρρωστημένα, τὰ περὶ τὰ
φαῦλα συνηθείᾳ δηλ. μὲ φαῦλες
συνήθειες.
β. Τὴν ἰδιοσυγκρασία μας, λοι-
πόν, δηλ. τὸν ἰδιαίτερο τρόπο μὲ
τὸν ὁποῖο ἐκδηλώνει ὁ καθένας
μας τὸν ψυχικό του κόσμο, ἐκτὸς
ἀπὸ τὴν κληρονομικότητα, γιὰ τὴν
ὁποία ἔγινε λόγος παραπάνω, βα-
σικὰ τὴν διαμορφώνουν ὡς δεδο-
μένα τοῦ περιβάλλοντος: πρῶτον
ἡ οἰκογένεια, ἀφοῦ ὅλοι ἀντιλαμ-
βανόμαστε τὶς οἰκογενειακὲς ἐπιρ-
ροὲς στὸν ψυχισμό μας. Δεύτερον
ἡ κοινωνία, μία καὶ σὲ εὐρύτερο
ἐπίπεδο τὰ ἴδια ἰσχύουν καὶ γιὰ
τὴν κοινωνία ὅπου ἐξελισσόμαστε.
Τρίτον ἡ παιδεία καὶ ἡ ἐκπαίδευση
ποὺ παίζουν παρὰ πολὺ σημαντικὸ
ρόλο στὴ διαμόρφωσή μας. Τέταρ-
τον ἡ ἐθνικότητα δηλ. ἡ ἐθνική, πολιτι-
στική καὶ θρησκευτικὴ παράδοση μέσα
στὴν ὁποία κινούμαστε. Τέλος, ἀκόμη
καὶ ἡ φυσιολογία καὶ μετεωρολογία ἐπη-
ρεάζουν τὸν ψυχισμό μας δηλ. τὰ ἄγρια,
ψυχρά, θερμὰ κλίματα κ.ο.κ.
γ. Οἱ παραπάνω παράγοντες, καὶ πολ-
λοὶ ἄλλοι δευτερεύοντες, δημιουργοῦν
διάφορα περικαλύμματα ποὺ ἐπενδύουν
τὸν πυρήνα τῆς προσωπικότητος τοῦ
καθενός μας, τὸν κατ΄ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ
πλασθέντα ἄνθρωπο, καὶ ἄλλοτε τὸν πα-
ραμορφώνουν οἰκτρὰ ἐνῷ ἄλλοτε τοῦ
χαρίζουν μία ἰδιαίτερη καὶ ἀνεπανάλη-
πτη ὀμορφιά. Ὅλοι εἴμαστε εἰκόνες τῆς
ἀρρήτου δόξης τοῦ Θεοῦ (αὐτὸς εἶναι ὁ
πυρήνας μας), «εἰ καὶ στίγματα φέρομεν
 49
πταισμάτων», ἂν καὶ φέρουμε πάνω μας
ρυπαρὲς ἐπενδύσεις τῆς φθορᾶς καὶ τῶν
παθῶν. Ἄν, βεβαίως, μὲ καλὲς γενετικὲς
καταβολὲς καὶ ἐπιρροὲς τοῦ περιβάλ-
λοντος βοηθηθοῦμε, δημιουργοῦμε κα-
λύτερες προϋποθέσεις «ἵνα τὸ φθαρτὸν
τοῦτο ἐνδύσηται ἀφθαρσίαν καὶ τὸ
θνητὸν τοῦτο ἐνδύσηται ἀθανασίαν»
ἀσφαλῶς κατὰ τὴν μετὰ τὴν κρίση δω-
ρεὰ τοῦ Θεοῦ.
Γ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
ΚΑΙ Η ΧΑΡΙΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ
α. Ἡ ἐκτίμηση τῶν παραγόντων ποὺ
διαμορφώνουν τὸ πρόσωπό μας, τὴν
προσωπικότητά μας, ὅπως συνήθως
λέμε, γίνεται μὲ διαφορετικὸ τρόπο ἀπὸ
ἀνθρωπολόγους, φιλοσόφους, ψυχολό-
γους, θεολόγους κ.λπ. Ἔτσι ἔχουμε μο-
νομέρειες καὶ ἀπολυτοποιήσεις. Κάποιοι
ὑποστηρίζουν τὴν ἀποκλειστικὴ ἐπί-
δραση τοῦ περιβάλλοντος στὸν ἄνθρω-
πο καὶ παραθεωροῦν τὴ σπουδαιότη-
τα τῶν γενετικῶν καταβολῶν καὶ τῆς
ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπου. Ἄλλοι θεω-
ροῦν προσδιοριστικὲς μονάχα τὶς κλη-
ρονομικὲς καταβολὲς καὶ λησμονοῦν τὶς
ἐπιδράσεις τοῦ περιβάλλοντος καὶ τὴν
ἐλεύθερη διάθεση τοῦ ἀνθρώπου. Καὶ
ἄλλοι, τέλος, νομίζουν πὼς ἡ ἐλεύθε-
ρη ἐπιλογὴ τοῦ ἀνθρώπου εἶναι τὸ πᾶν
ποὺ ἐκμηδενίζει τὴν κληρονομικότητα
καὶ τὸ περιβάλλον. Ἡ ἀλήθεια, ὅμως,
βρίσκεται μᾶλλον στὸ συνδυασμὸ τῶν
τριῶν αὐτῶν παραγόντων.
β. «Καὶ ἔτι καθ΄ ὑπερβολὴν ὁδὸν ὑμῖν
δείκνυμι»: Θὰ πρέπει μὲ ὥριμη χρήση
τῆς ἐλευθερίας μας νὰ προσκαλέσου-
με τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ γιὰ νὰ θεραπεύ-
σει τὶς ἀρνητικὲς κληρονομικὲς - γενε-
τικὲς καταβολὲς καὶ τὶς κακὲς ἐπιρροὲς
τοῦ περιβάλλοντος καὶ νὰ φωτίσει τὸ
βάθος τῆς ὑπάρξεώς μας μὲ τὸ φῶς τῆς
Θεογνωσίας. Ἔτσι θὰ ἀνακαινισθοῦμε.
Λέει ὁ μακαριστὸς Γέρων Παΐσιος: «Ὁ
κάθε ἄνθρωπος ἔχει κληρονομικὲς κατα-
βολὲς καλὲς καὶ κακές. Πρέπει νὰ ἀγω-
νισθεῖ νὰ ἀπαλλαγεῖ ἀπὸ τὰ ἐλαττώμα-
τά του καὶ νὰ καλλιεργήσει τὰ καλὰ ποὺ
ἔχει, γιὰ νὰ γίνει μία ἀληθινή, χαριτω-
μένη εἰκόνα τοῦ Θεοῦ... Οἱ κακὲς κλη-
ρονομικὲς καταβολὲς δὲν εἶναι ἐμπόδιο
γιὰ τὴν πνευματικὴ πρόοδο. Γιατί, ὅταν
ἀγωνίζεται κανείς, ἔστω καὶ λίγο ἀλλὰ
μὲ πολὺ φιλότιμο, τότε κινεῖται στὸν
πνευματικὸ χῶρο, στὸ θαῦμα, καὶ ὅλα
τὰ ἄσχημα καὶ κληρονομικὰ τὰ διαλύει
ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ».
γ. Ἕνας μύθος τῆς Ἀνατολῆς λέει πὼς
κάποτε ἕνας σκορπιὸς ἤθελε νὰ περάσει
στὴν ἀπέναντι ὄχθη ἑνὸς ποταμοῦ. Βρῆκε
ἕνα βάτραχο καὶ τοῦ ζήτησε νὰ τὸν πε-
ράσει ἀπέναντι πάνω στὴν πλάτη του. Ὁ
βάτραχος ἀρνήθηκε δικαιολογούμενος
πὼς φοβόταν μήπως ὁ σκορπιὸς τὸν τσι-
μπήσει καθὼς θὰ τὸν κουβαλοῦσε στὴν
πλάτη του. Ὁ σκορπιὸς ἀντέτεινε πὼς
ἀποκλείεται νὰ τὸ κάνει αὐτό, διότι ἔτσι
θὰ πνίγονταν καὶ οἱ δυὸ μαζί. Πείσθηκε
ὁ βάτραχος. Στὴ μέση, ὅμως, τοῦ ποτα-
μοῦ ὁ σκορπιὸς τὸν τσίμπησε. Προτοῦ
πεθάνουν μαζί, ὁ ἕνας ἀπὸ τὸ τσίμπη-
μα καὶ ὁ ἄλλος ἀπὸ πνιγμό, ὁ βάτραχος
ρώτησε τὸν σκορπιό: «μὰ γιατὶ τὸ ἔκα-
νες αὐτό;» Καὶ ὁ σκορπιὸς ἀπάντησε:
«δὲν μποροῦσα νὰ κάνω ἀλλιῶς, διότι
εἶμαι σκορπιός». Πολλοὶ ἀπό ἐμᾶς εἴμα-
στε σκορπιοί, εἴτε γιατί γεννηθήκαμε
σκορπιοὶ εἴτε διότι ἔτσι μᾶς διεμόρφωσε
τὸ περιβάλλον μας, καὶ κάποιες στιγμὲς
τὸ καταλαβαίνουμε (μᾶς δίνει ὁ Θεὸς τέ-
τοιες εὐκαιρίες). Τότε πρέπει νὰ παρακα-
λέσουμε Αὐτὸν ποὺ μόνον μπορεῖ νὰ μᾶς
βοηθήσει νὰ μετατρέψουμε τὴν ὕπαρξή
μας, ἀπὸ σκορπιοὶ ποὺ φονεύουμε καὶ ἐν
ταυτῷ φονευόμαστε, νὰ μετατραποῦμε
σὲ ἀνθρώπους ἐλεύθερους ἀπὸ τὰ πάθη
τὰ φυσικὰ ἤ τὰ ἐπίκτητα καὶ τότε νὰ
μποροῦμε ἐλεύθερα μόνο νὰ ἀγαποῦμε
γιὰ νὰ κατασταθοῦμε εἰκόνες γνήσιες
καὶ πρόσωπα ὅμοια μὲ τὸν Χριστό. _
 50

ΕΡΑΝΙΖΟΝΤΑΣ
ΕΥΦΑΝΤΑΣΤΕΣ,
ΕΥΩΔΙΑΣΤΕΣ
ΚΙ ΕΥΓΕΣΤΕΣ
ΛΕΞΕΙΣ …
γλῶσσα Εἰρήνης Κ.,
φιλολόγου

Π
ρὸ τριετίας συνάντησα στὸ Πανεπι-
στήμιο ἕναν ἑλληνιστὴ Βέλγο φοι-
τητὴ ποὺ ἐνθουσιαζόταν κατανοώ-
ντας τὸ βάθος λέξεων ὅπως ἡ ὠτοασπίδα
ἢ ἡ ὀδοντογλυφίδα. Χαμογελοῦσε ὅποτε
ἔβλεπε πυγολαμπίδες ἢ ἄκουγε «ζήτω»
γιὰ χειρουργοὺς καὶ ταξίδια τοῦ μέλιτος.
Γιὰ σκέψου, μοῦ ἔλεγε, πόσο εὔστοχα οἱ
ἴδιες οἱ λέξεις σας ὁρίζουν τὶς ἐποχές: φθι-
νόπωρο, ἔαρ/ἄνοιξη, θέρος/καλοκαίρι…
Κι ὅμως πολλοὶ ἀπὸ ἐμᾶς εἴμαστε ἀνυ-
ποψίαστοι.
Εἶναι γοητευτικὸ νὰ ὑποψιάζεται
κανεὶς γιὰ τὴ διαρκῆ ροὴ τῆς γλώσσας
μας, τὶς ἀέναες ἀλλαγὲς σὲ φωνητικό,
μορφολογικὸ καὶ σημασιολογικὸ ἐπίπε-
δο. Τὰ πρόβατα στὸν Ἀριστοφάνη βέλα-
ζαν «βήβη» (ἀφοῦ τὸ η ἦταν μακρὸ ε,
ὅπως ἀντιστοίχως διέφερε τὸ ω μέγα ἀπὸ
τὸ ο μικρόν), ἡ ἱστορία στὴν ἐποχὴ τοῦ
Περικλῆ κι ἀργότερα γραφόταν ΗΙΣΤΟ-
ΡΙΑ (λόγῳ δασείας, βλ. History), ἐνῷ πε-
ρίπτερο ὀνόμαζαν εὔλογα τὸν ναὸ ποὺ
εἶχε ὁλόγυρα κίονες… Ταυτόχρονα, ὡς
σήμερα μιλᾶμε γιὰ σανδάλια, Θεό, σέλι-
νο, θάλασσα καὶ θὰ προκαλοῦσε ἴλιγγο
 51
ἡ συνειδητοποίηση πὼς αὐτὲς οἱ λέξεις
ἀκούγονται καὶ γράφονται ἤδη ἀπὸ τὴν
ἐποχὴ τῶν Μυκηναίων, τουλάχιστον
ἀπὸ τὸ 1200 π. Χ.
Μπορεῖ, ἔπειτα, ἡ λέξη ναῦς νὰ ἀντι-
καταστάθηκε ἀπὸ τὸ πλοῖο, ἀλλὰ μᾶς
κληροδότησε ναύτη, ναυάγιο, ναύαρ-
χο, Ναύπλιο, Ναυσικᾶ. Ὁμοίως ἡ θύρα
ἔγινε πόρτα, ἀλλὰ ὁ θυρωρὸς καὶ τὸ θυ-
ροτηλέφωνο, ἡ «θύρα 13» δὲν ἄλλαξαν.
Ὁ ὑδροχόος δὲν ἔγινε νεροχύτης, ἐνῷ ἡ
θήρα ἔγινε κυνήγι μὰ ἄφησε τὰ θηρία, τὸ
θήραμα, τοὺς κάθε λογῆς προικοθῆρες,
λεξιθῆρες, λαθροθῆρες, βαθμοθῆρες καὶ
ψηφοθῆρες. Τὸ ἀλέξω ποὺ σήμαινε ἀπο-
κρούω ἀπεβίωσε νωρίς, ὅμως τὸ κουβα-
λοῦν ἀκόμα ὁ Ἀλέξανδρος, τὸ ἀλεξίσφαι-
ρο γιλέκο καὶ τὸ ἀλεξικέραυνο, ὁ μαχη-
τικὸς ἀλέκτωρ καὶ τὸ ἀλεξίπτωτο ἐνῷ
ὁ πρόγονος νοῦς συνυπάρχει μὲ ὅλους
τους κατιόντες συγγενεῖς του, ὀξύνοες
νουνεχεῖς ἀνθρώπους ποὺ παρανοοῦν,
κατανοοῦν, νουθετοῦν καὶ δὲν διανο-
οῦνται τὰ ὑπονοούμενα ποὺ ἐννοοῦνται
στὴ νοημοσύνη ἢ τὴν ἄνοια.
Ἀντίστοιχα, τὴ ρίζα τοῦ τέμνω συ-
ναντοῦμε σὲ λέξεις ποὺ ἐκ πρώτης ὄψε-
ως οὐδόλως συγγενεύουν (διχοτόμος,
ἔντομο, σύντομος, ρυμοτομία). Δὲν ξέρω
πόσο κουβεντιάζοντας ἔχουμε συνείδη-
ση πὼς συζητᾶμε τὴν ἀλήθεια ἢ ὅταν
ἀποκαλοῦμε κάτι ἄψογο τὸ ἐννοοῦμε
καὶ δὲν τοῦ βρίσκουμε ψεγάδι, δὲν μπο-
ρεῖ κανεὶς νὰ τὸ ψέξει. Ὁμοίως, φαντά-
ζομαι, θὰ ἤμασταν πιὸ διστακτικοὶ νὰ
λέμε πὼς συγ-χωροῦμε καὶ μετα-νοοῦμε,
ἂν ἤμαστε εἰλικρινεῖς. Πάντως, σήμερα
ποὺ τὰ παιδιὰ στὸ σχολεῖο κατάλαβαν
ὅτι κόσμος σημαίνει κόσμημα καὶ ἐτυ-
μολογώντας βρῆκαν τὴ σχέση οἰκολογί-
ας καὶ οἴκου, προβληματίστηκαν μήπως
πρέπει νὰ ἀλλάξουμε ὁρολογία.
Πολὺ στενοχωριέμαι ποὺ μελετώ-
ντας τὰ παιδιὰ ἀρχαῖα ἢ μιλώντας οἱ
μεγάλοι νέα ἑλληνικά, δὲν κατανοοῦμε
τὴ συνέχεια τῆς γλώσσας. Κρίμα, γιατί
πολλὰ μαργαριτάρια θὰ ἀποσοβοῦνταν,
πολλὲς λέξεις δὲν θὰ ἠχοῦσαν τόσο ἀνοί-
κειες. Σκεφτεῖτε τὴν τροχοπέδη καὶ
συνδυάστε την μὲ τὶς χειροπέδες, τὸ
χέρι, τὸ ἐγχειρίδιο. Ἂν δὲν καταλαβαί-
νετε τὸ «ἄχθος ἀρούρης», ἀναρωτηθεῖτε
τί κάνει ὁ ἀχθοφόρος καὶ ὁ ἀρουραῖος…
Οἱ τύποι «πληροῖ τοὺς ὅρους», «ἐξόφλη-
ση τοῖς μετρητοῖς», «Θεὸς φυλάξοι» «μή-
νυμα ἐστάλη», «μνήσθητί μου, Κύριε»,
«σεσημασμένος - συνημμένος - κατε-
ψυγμένος» ἀπαντοῦν καὶ σήμερα ὡστό-
σο τὰ εἰς - οω συνηρημένα, ἡ δοτική, ἡ
εὐκτική, οἱ προστακτικὲς καὶ οἱ μετοχὲς
τοῦ παθητικοῦ παρακειμένου εἶναι κινέ-
ζικα - terra incognita γιὰ τοὺς περισσό-
τερους. Ἔπειτα, ἂν εἴχαμε κατανοήσει
τὸν νόμο τῆς ἐκτάσεως ἐν συνθέσει τῶν
 52

φωνηέντων δὲν θὰ μπερδευόμασταν μὲ

τὴν ὀρθογραφία λέξεων ὅπως: κυν-ηγῶ,
ποδ-ήλατο, παν-ηγύρι, συν-ωμότης,
ψευδ-ώνυμο, δι-ώροφο.
Ἂν καταλαβαίναμε τὴ λέξη ἡμί-
φωνο, θὰ ὑποψιαζόμασταν πὼς τὸ ἴδιο
ἰσχύει καὶ γιὰ τὰ σύνθετα μὲ - ρ -, εἴτε
ἀναφερόμαστε σὲ ἀπο-ρρυπαντικά, με-
τα-ρρυθμίσεις, δια-ρροές, ἀνθρώπους
ποὺ αἱμο-ρραγοῦν, καταρ-ρακώνονται
ἢ περνοῦν στὸ Ἀντί-ρριο. Ἔγραψα ἡμί-
φωνο καὶ σκέφτηκα ἐκεῖνα τὰ προθήμα-
τα ὅπως τὸ ἡμί- (=μισό-) ἢ τὸ ἀμφί- (ἀπὸ
τὴ μία κι ἀπὸ τὴν ἄλλη) ἀπὸ κοντὰ καὶ
τὰ ἐπιθήματα τύπου -ιδιον (ὑποκοριστι-
κό) ἢ -θεν (=ἀπό).
σθεν, πανταχόθεν, ἑκατέρωθεν, θύρα-
θεν, ἄγγελος πρωτοστάτης οὐρανόθεν
ἐπέμφθη.  
Ἠχοῦν περιττὰ ὅλα αὐτά; Σίγουρα
εἶναι ἀνούσια ἂν προτιμοῦμε ἁπλῶς νὰ
ἐπιπλέουμε ἀνυποψίαστοι γιὰ τὶς ὑπο-
θαλάσσιες ὀμορφιές, ἂν ἡ φαντασία καὶ
ἡ παρατηρητικότητά μας ἔχουν ἀτονί-
σει καὶ τὸ λεξικὸ σκονίζεται στὸ ράφι. 
Θὰ ἐπανέλθουμε...

Πηγή: http://opaidagogos.blogspot.com

Πόσες λέξεις δὲν συνδέουν μὲ ἀόρατους

δεσμούς ἡμίφως, ἡμίχρονο, ἡμισφαί-
ριο, ἡμιμάθεια, ἡμιανάπαυση, ἡμίθεος,
ἡμίτονο, ἡμιτελὴς καὶ ἡμίπαλτο ἀπὸ τὴ
μία μαζὶ μὲ τὰ ἀμφιλεγόμενος, ἀμφιτα-
λαντεύομαι, ἀμφίπλευρος, ἀμφιδέξιος,
ἀμφίδρομος, ἀμφίβιο, ἀμφιθαλής, ἀμφι-
θυμία, ἀμφιλύκη, ἀμφορέας. Ἀπὸ τὴν
ἄλλη, κατοικίδιο, χοιρίδιο, ἀκτινίδιο,
(ὀ)φρύδι(ο), (ὀ)φίδι(ο), ζώδιο, σωματί-
διο, ὀγκίδιο, ἀλλὰ καὶ ἀνέκαθεν, παλαι-
όθεν, πόθεν ἔσχες, παιδιόθεν, μετόπι-
 53

ΚΕΙΤΑΙ Ἢ ΟΥ ΚΕΙΤΑΙ

Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη
φιλολόγου-θεολόγου

Ὁ
Χριστὸς στὴν περίφημη ἐπὶ τοῦ ολογικὸ νῆμα τῆς λέξης. Ἡ μετοχὴ τοῦ
Ὄρους Ὁμιλία Του διακηρύσσει ρήματος κείμενον ποὺ ἀρχικὰ δήλωνε
στεντορείᾳ τῇ φωνῇ «Ὑμεῖς ἐστε αὐτὸ ποὺ κεῖται, ποὺ εἶναι κατατεθει-
τὸ ἅλας τῆς γῆς· ἐὰν δὲ τὸ ἅλας μωρανθῇ, μένο3, οὐσιαστικοποιήθηκε καὶ προέ-
ἐν τίνι ἁλισθήσεται; εἰς οὐδὲν ἰσχύει ἔτι κυψε τὸ κείμενο, προϊὸν τῆς διαδικασί-
εἰ μὴ βληθῆναι ἔξω καὶ καταπατεῖσθαι ας τῆς γραφῆς, τὸ κομμάτι συνεχοῦς λό-
ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων. Ὑμεῖς ἐστε τὸ
φῶς τοῦ κόσμου. οὐ δύναται πόλις
κρυβῆναι ἐπάνω ὄρους κειμένη1».
Οἱ Χριστιανοὶ εἶναι τὸ πνευ-
ματικὸ ἁλάτι ποὺ συντηρεῖ καὶ
νοστιμίζει τὸν κόσμο. Ἡ ζωὴ τοῦ
Χριστιανοῦ ἀποτελεῖ ἀφ΄ ἑαυτῆς
κήρυγμα ζωῆς, εἶναι φῶς ποὺ δὲν
κρύβεται, ὅπως δὲν εἶναι νὰ κρυ-
φτεῖ μία πόλη «ἐπάνω τοῦ ὄρους
κειμένη», ποὺ βρίσκεται πάνω
στὸ βουνό. Ἡ λέξη κειμένη εἶναι
μετοχὴ ἐνεστώτα τοῦ ὁμηρικοῦ
ρήματος κεῖμαι, ποὺ μᾶς εἶναι
γνωστὸ ἀπὸ τὴν πασίχρηστη φρά-
ση τὰ κακῶς κείμενα καὶ ἀπὸ τὰ
σύνθετα ἐπίκειται καὶ πρόκειται. Ἐπί- γου ποὺ χαρακτηρίζεται ἀπὸ ἑνότητα
σης ἐν χρήσει εἶναι οἱ νομικοὶ ὅροι κεί- νοηματική.
μενες διατάξεις καὶ οἰ ἀριστοφανικοὶ Τὸ κείμενο εἶναι σταθερὸ καὶ ἀμε-
κείμενοι νόμοι2. τάβλητο, κεῖται, εἶναι κατατεθειμένο,
Οἱ πρωτογενεῖς σημασίες τοῦ ρήμα- «ἀναπαύεται» σὲ κάποια πέτρα ἢ πά-
τος εἶναι «βρίσκομαι, εἶμαι θαμμένος» πυρο ἢ περγαμηνή, ἐν ἀντιθέσει μὲ τὰ
καὶ οἱ περιφερειακὲς περισσότερες ἀπὸ ἔπεα πτερόεντα4, τὰ λόγια τὰ φτερωτὰ
εἰκοσι τρεῖς. Στὴ συνέχεια θὰ ἀναζη- ποὺ πετοῦν. Οἱ ἀντίστοιχες λέξεις τῶν
τήσουμε τὸ ἐτυμολογικὸ καὶ σημασι- λατινογενῶν γλωσσῶν ποὺ δηλώνουν
 54

τὴ λέξη κείμενο (ἀγγλ.text, γαλλ.texte, χει9, «κολυμπάει», προφανῶς ἀπὸ τὴν

ἰταλ.testo, γερμ.Texte) ἀνάγονται στὸν ἐντύπωση ποὺ εἶχε δημιουργηθεῖ στοὺς
λατινικὸ ὅρο textus «ὕφανση»5. ναυτικοὺς ὅτι τὰ νησιὰ ἄλλαζαν θέση.
Τὸ κείμενο σὲ αὐτὴν τὴ γλωσσικὴ Οἱ νέοι κατὰ τὴ διάρκεια τῶν εὔθυμων
θεώρηση εἶναι ἕνα κέντημα ποὺ ὑφαίνει διονυσιακῶν ἑορτῶν ἔβγαιναν στοὺς
ὀ συγγραφέας. Ἀπὸ ὅποια ὀπτικὴ γωνία δρόμους στεφανωμένοι καὶ λαμπαδη-
νὰ τὸ δεῖ κανεὶς τὸ κείμενο εἶναι πολύτι-
μο, ὅπως καὶ τὸ κειμήλιο, τὸ ἀντικείμε-
νο ποὺ δινόταν ὡς δῶρο καὶ γι΄ αὐτὸ φυ-
λασσόταν πρὸς ἀνάμνηση τοῦ δωρητῆ
σὲ ἀσφαλὲς σημεῖο6, στὴν κειμηλιοθήκη
ἢ τὸ κειμηλιοφυλάκιο, καθὼς καὶ ὁ θη-
σαυρὸς τίθεται στὸ θησαυροφυλάκιο.
Ἰδιαίτερα συχνὴ στὴν Ἑλληνικὴ
εἶναι ἡ μετάπτωση, μορφοφωνολο-
γικὸ φαινόμενο κατὰ τὸ ὁποῖο σὲ μία
ρίζα ἐμφανίζεται ποιοτικὴ ἢ ποσοτικὴ
ἐναλλαγὴ φωνηέντων, καθὼς ἔτσι μπο-
ροῦσαν νὰ διακρίνονται μεταξύ τους
οἱ διάφορες μορφολογικὲς κατηγορίες
(πτώσεις, φωνές, χρόνοι) μιᾶς λέξης. Τὸ
ρῆμα κεῖμαι ἐμφανίζει τρία θέματα κει-,
κοι-, κω-. Ἀπὸ τὴ μεταπτωτικὴ βαθμί-
δα κοι- σχηματίστηκε ἡ κοίτη7, ἡ κλίνη,
τὸ κρεβάτι, ὅπου κεῖται, πλαγιάζει κα-
νεὶς ἢ κοιμᾶται μέσα στὸν κοιτώνα. Ἂν
κεῖται συνεχῶς πάνω στὴν κοίτη εἶναι
κατάκοιτος· μὴ γένοιτο! Οἱ φρουροὶ
συχνὰ μετέφεραν τὴν κοίτη τους μέσα
στὸ φυλάκιο· ἔτσι ὁ ἕνας κοίταζε8 «κοι-
μόταν» καὶ ὁ ἄλλος κοίταζε ἔστρεφε τὰ
μάτια του, παρατηροῦσε, ἐπόπτευε. Τὸ
κοιτάζω λοιπὸν στὰ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ
σήμαινε «κοιμᾶμαι», ἐνῷ στὴ μεσαιω-
νικὴ καὶ νέα ἑλληνικὴ «παρατηρῶ» ἀπὸ
Κατάλογος λέξεων στὴν ἐλληνικὴ καὶ λατινική,
τὴ συνήθεια τῶν σκοπῶν νὰ ἔχουν μέσα Χειρόγραφο 8ου αἰ., Βρεττανικὴ Βιβλιοθήκη
στὸ φυλάκιο τὴν κοίτη τους. Ὑποκορι-
στικὸ τῆς κοίτης ἡ κοιτίδα, τὸ κρεβατά- δοφοροῦντες, καὶ τραγουδοῦσαν· αὐτὸ
κι, τὸ λίκνο, ἀλλὰ καὶ ἡ πατρίδα, ἡ γενέ- τὸ εἶδος τῆς διασκέδασης ὀνομαζόταν
τειρα, ἡ Ἑλλάδα μας, ἡ κοιτίδα τοῦ πο- κῶμος, παράγωγα τοῦ ὁποίου εἶναι ὁ
λιτισμοῦ. Συγγενὴς λέξη καὶ τὸ κοίτα- κωμικὸς καὶ ἡ κωμωδία.
σμα, ποὺ κεῖται στὰ σπλάχνα τῆς γῆς. Ἄξιο μνείας εἶναι ὅτι λέξεις ποὺ ἔχουν
Ἀπὸ τὸ θέμα κω- προῆλθε ἡ κώμη. σχέση μὲ τὸ γέλιο συνδέονται ἐτυμολο-
Κατὰ τὴ γνώμη μας ἠ κώμη προέρχε- γικὰ μὲ ὅρους ποὺ δηλώνουν τόπο.
ται ἀπὸ τὸ κεῖμαι, διότι εἶναι σταθερὴ Ἀστεῖος εἶναι ἐκεῖνος ποὺ προέρχε-
σὲ ἀντιδιαστολὴ μὲ τὸ νησί, ποὺ νή- ται ἀπὸ τὸ ἄστυ. Ἐπειδὴ οἱ κάτοικοι τῆς
 55
πόλεως θεωροῦνται πιὸ πολιτισμένοι,
ἐν ἀντιθέσει μὲ τοὺς χωριάτες, ἔχουν
τὴ δυνατότητα λόγῳ τῆς καλλιέργειάς
τους νὰ κάνουν ἔξυπνο χιοῦμορ! Ὅσοι
ἐπίσης προέρχονται ἀπὸ τὴ χώρα, τὴν
πρωτεύουσα μιᾶς περιοχῆς, ὡς πρωτευ-
ουσιάνοι μὲ λεπτὴ αἴσθηση χιοῦμορ
χωρατεύουν, λένε δηλαδὴ χωρατά. Ἂς
μὴν ξεχνοῦν ὅμως ὅτι ὁ χωριάτης μὲ
τὸ χωρατὸ ἔχουν τὴν ἴδια ἐτυμολογικὴ
ἀφετηρία. Ἂς γρηγοροῦν γιὰ νὰ μὴν
πέσουν σὲ πνευματικὸ κῶμα10.
Ἡ ρίζα τοῦ κεῖμαι χάρισε στὴν
Ἀγγλικὴ μέσῳ τοῦ λατινικοῦ civis «πο-
λίτης» τὶς λέξεις citizen «πολίτης», civil
«πολτικός», civilizet «πολιτισμένος»,
civilization «πολιτισμός», city «πόλη».
Ἂς τελειώσουμε μὲ τὸν Κειτούκειτο.
«Μετὰ καὶ τῶν ἄλλων ὅσοι τι ἐφθέγγο-
ντο Οὐλπιανὸς ὁ Τύριος, ὃς διὰ τὰς συ-
νεχεῖς ζητήσεις, ἃς ἀνὰ πᾶσαν ὥραν
ποιεῖται ἐν ταῖς ἀγυιαῖς, περιπάτοις, βι-
βλιοπωλείοις, βαλανείοις, ἔσχεν ὄνομα
τοῦ κυρίου διασημότερον Κειτούκει-
τος. οὗτος ὁ ἀνὴρ νόμον εἶχεν ἴδιον μη-
δενὸς ἀποτρώγειν πρὶν εἰπεῖν ‘κεῖται ἢ
οὐ κεῖται;’ οἷον εἰ κεῖται ὥρα ἐπὶ τοῦ τῆς
ἡμέρας μορίου, εἰ ὁ μέθυσος ἐπὶ ἀνδρός,
εἰ ἡ μήτρα κεῖται ἐπὶ τοῦ ἐδωδίμου
βρώματος, εἰ σύαγρος κεῖται τὸ σύνθε-
τον ἐπὶ τοῦ συός». Ὁ Ρωμαῖος νομοδι-
δάσκαλος Οὐλπιανὸς ὁ Τύριος εἶχε τὴ
γλωσσικὴ διαστροφὴ πρὶν φάει ὁτιδή-
ποτε νὰ ρωτάει ἂν μιὰ λέξη κεῖται ἢ οὐ
κεῖται. Ἀποτέλεσμα νὰ τοῦ προσδώσουν
τὸ προσωνύμιο Κειτούκειτος. _
1. Ματθ.ε΄,13-14.
2. Ἀριστοφάνους Πλοῦτος 914.
3. Δήλωνε ἐπίσης τὸ «δεδομένο» (Ἀριστοτέ-
λους, Μετὰ τὰ Φυσικὰ 3,4,38) καὶ αὐτὸ ποὺ
βρίσκεται σὲ κάποια κατάσταση «εὖ κειμέ-
νων τῶν πραγμάτων» (Ἡροδότου Ἱστορίαι
8,102).
4. Ὁμ. Ἰλ., Α 201, Γ 155.
5. Γ. Μπαμπινιώτη, Ἐτυμολογικὸ Λεξικὸ
τῆς Νέας Ἑλληνικῆς Γλώσσας, , ἐκδ. Κέ-
ντρο Λεξικολογίας 2009, σελ.664.
6. «Δῶρον, ὅ σοι κειμήλιον ἔσται»
Ὀδ.α΄312.
7. Κοίτη εἶναι ἐπίσης ἡ συζυγικὴ κλίνη, ἐξ
οὗ καὶ ὁ νομικὸς ὅρος «χωρισμὸς ἀπὸ κλί-
νης καὶ τραπέζης».
8. «Ἀνὰ βωμῷ θεᾶς κοιτάξατο νύκτα» Πιν-
δάρου, Ὀλυμπιονῖκαι 13,107.
9. Ὁμόρριζες μὲ τὴ νῆσον εἶναι οἱ λέξεις
ναῦς καὶ νῆσσα (πάπια).
10. Κῶμα (<κεῖμαι) «βαθὺς ὕπνος,
λήθαργος».
11. Ἀθηναίου Δειπνοσοφισταὶ 1,2,25.
 56
Η ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΑ
ΤΗΣ «ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ»
τ. πρυτάνεως τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
Ἡ
ἀνάγκη ἐπικοινωνίας τοῦ
ἀνθρώπου μὲ τὸν Θεὸ (ὅποιον
θεὸ πιστεύει), ἡ ἀνάγκη τῆς
προσευχῆς, εἶναι ἀπὸ πολὺ παλιὰ γνωστὴ
στὸν ἄνθρωπο καὶ ἐμφανίζεται στὶς
γλῶσσες τῶν περισσοτέρων λαῶν. Στὴν
Ἑλληνικὴ ἡ λέξη προσεύχομαι (ἀπευθύ-
νω εὐχή, αἴτημα ἢ παράκληση πρὸς τοὺς
θεούς) πρωτοαπαντᾶ στὸν Αἰσχύλο, ἐνῷ
ὡς τεχνικὸς ὅρος ἡ λέξη προσευχὴ μαρ-
τυρεῖται πολὺ ἀργότερα στὴν Ἁγία Γρα-
φή, στὸ κείμενο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης
καὶ ­ μὲ ἰδιαίτερο βάρος καὶ βάθος ­ στὸ
κείμενο τῆς Καινῆς Διαθήκης. Δὲν ἔχω,
δυστυχῶς, τὸν ἐπιστημονικὸ θεολογικὸ
ὁπλισμό, γιὰ νὰ ἑρμηνεύσω τὸ βαθύτερο
περιεχόμενο, τὸ δογματικὸ νόημα καὶ τὴ
σημασία ποὺ ἔχει στὴν ὀρθόδοξη, ἰδίως,
παράδοση ἡ ἔννοια τῆς προσευχῆς. Αὐτὸ
ποὺ ἀκροθιγῶς ἐπιχειρῶ νὰ δείξω ἐδῶ,
στὸ θεωρητικὸ πλαίσιο μίας κειμενο-
γλωσσικῆς ἀνάλυσης ποὺ ἀνάγεται στὸν
Roman Jakobson, εἶναι ἡ γλωσσικὴ δομὴ
τῆς Κυριακῆς Προσευχῆς, ὅπως μᾶς παρα-
δίδεται ἀπὸ τὸ Εὐαγγέλιο (Ματθ. 6, 9-13
καὶ Λουκ. 11, 2-4), τὴν ὁποία θεωρῶ ὡς
ἰδανικὸ κείμενο. Κατὰ τὸ κείμενο τοῦ
Εὐαγγελίου, τὴν παραδίδει ὁ ἴδιος ὁ Κύ-
ριος στοὺς ἀνθρώπους (ἐξ οὗ καὶ «Κυ-
ριακή» προσευχή), λέγοντας «οὕτως οὖν
προσεύχεσθε ὑμεῖς» καὶ συνοδεύοντάς
τη μ΄ ἕνα πολὺ διδακτικὸ ἠθικὸ ἀλλὰ
Γεωργίου Μπαμπινιώτη
καθηγητῆ Γλωσσολογίας,
καὶ γλωσσικὸ σχόλιο: «Προσευχόμενοι
δὲ μὴ βαττολογήσητε, ὥσπερ οἱ ἐθνικοί.
Δοκοῦσι γὰρ ὅτι ἐν τῇ πολυλογίᾳ αὐτῶν
εἰσακουσθήσονται. Μὴ οὖν ὁμοιωθῆτε
αὐτοῖς. Οἶδε γὰρ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὧν χρεί-
αν ἔχετε πρὸ τοῦ ὑμᾶς αἰτῆσαι αὐτόν»
(Ματθ. 6, 7-9).
Ἐξ ὁρισμοῦ ὡς προσευχή, ὡς κεί-
μενο εὐχῶν καὶ αἰτημάτων / παρακλή-
σεων, τὸ κείμενο τῆς Κυριακῆς Προ-
σευχῆς (γνωστὸ καὶ ὡς «Πάτερ ἡμῶν»)
λειτουργεῖ μ΄ ἕναν κεντρικὸ μηχανισμὸ
τῆς γλώσσας, τὴν τροπικότητα. Εἶναι
ὁ μηχανισμὸς τῆς γλώσσας πού, ἄλλο-
τε γραμματικοποιημένος (μὲ τὴ μορφὴ
τῶν ἐγκλίσεων τῆς Προστακτικῆς, τῆς
Ὑποτακτικῆς καὶ τῆς Εὐκτικῆς, ὅπως
συμβαίνει στὴν ἀρχαία ἑλληνικὴ γλώσ-
σα) καὶ ἄλλοτε λεξικοποιημένος (μὲ
«δεῖκτες τροπικότητας», ὅπως τὰ ἄς, νὰ
καὶ θὰ στὴ Νέα Ἑλληνική), χρησιμοποι-
εῖται ἀπὸ τὸν ὁμιλητὴ τῆς Ἑλληνικῆς
γιὰ ἐπικοινωνιακὲς ἀνάγκες, ὅπως ἡ
ἔκφραση ἐπιθυμίας, εὐχῆς, παράκλησης,
προτροπῆς, προσταγῆς, ἀπαγόρευσης,
ἀπειλῆς κ.τ.ὅ.
Τὸ κείμενο τῆς Κυριακῆς Προσευχῆς
εἶναι ὑπόδειγμα λιτότητας, περιεκτικό-
τητας καὶ εὐθυβολίας. Περιλαμβάνει: α)
μία ἐπίκληση πρὸς τὸν Θεό, ἐκφρασμέ-
νη μὲ τὴν πτώση τῆς ἐπίκλησης, τὴν
κλητική, μὲ τὴν ὁποία καὶ ἀρχίζει: Πά-
 57
τερ ἡμῶν... β) τρεῖς εὐχὲς / ἐπιθυμίες,
ἐκφρασμένες μὲ τριτοπρόσωπους μονο-
λεκτικοὺς τύπους τῆς κατεξοχὴν τρο-
πικῆς ἔγκλισης, τῆς Προστακτικῆς: ἁγια-
σθήτω - ἐλθέτω - γενηθήτω... καὶ γ) τρία
αἰτήματα / παρακλήσεις, ἐκφρασμένα μὲ
τοὺς κατεξοχὴν τύπους Προστακτικῆς,
τοὺς τύπους τοῦ β΄ προσώπου: δὸς - ἄφες
- μὴ εἰσενέγκῃς, ἀλλὰ ρῦσαι...
Κάθε εὐχὴ καὶ κάθε αἴτημα ἐξειδι-
κεύεται (ἡ ἐξειδίκευση ἀποτελεῖ ἕναν
ἄλλο κεντρικὸ μηχανισμὸ τῆς γλώσσας)
μὲ τὰ πιὸ ἄμεσα καὶ ἀπαραίτητα στοι-
χεῖα. Οἱ τρεῖς εὐχὲς μ' ἕνα ὁμοιόμορφο
ὀνοματικὸ ὑποκείμενο: ἁγιασθήτω τὸ
ὄνομά σου, ἐλθέτω ­ ἡ βασιλεία σου, γε-
νηθήτω ­ τὸ θέλημά σου. Τὰ τρία αἰτή-
ματα μὲ δυὸ συμπληρώματα (προσώπου
καὶ πράγματος) στὸ κάθε ρῆμα τους: δὸς­
ἡμῖν τὸν ἄρτον, ἄφες ­ ἡμῖν τὰ ὀφειλή-
ματα ἡμῶν, μὴ εἰσενέγκῃς ­ἡμᾶς εἰς πει-
ρασμὸν καὶ ρῦσαι ­ ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ πονη-
ροῦ (εἰς πειρασμὸν καὶ ἀπὸ τοῦ πονη-
ροῦ εἶναι ἐμπρόθετα συμπληρώματα/
ἀντικείμενα).
Περαιτέρω, λιτὴ πάντοτε, ἐξειδίκευ-
ση γίνεται μὲ ἐλάχιστες ἀναφορὲς τό-
που, χρόνου καὶ τρόπου: Πάτερ ἡμῶν
ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς (ἐξειδίκευση τόπου),
γενηθήτω τὸ θέλημά σου ὡς ἐν οὐρανῷ
καὶ ἐπὶ τῆς γῆς (ἐξειδίκευση τόπου), δὸς
ἡμῖν σήμερον τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπι-
ούσιον (ἐξειδίκευση χρόνου), ἄφες ἡμῖν
τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφί-
εμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν (ἐξειδίκευση
τρόπου).
Τὸ περιεχόμενο τοῦ κειμένου κλι-
μακώνεται νοηματικά: προηγοῦνται οἱ
εὐχὲς καὶ ἀκολουθοῦν τὰ αἰτήματα. Ξε-
κινάει μὲ ὅ,τι ἀναφέρεται στὸν ἴδιο τὸν
Θεό, γιὰ νὰ περάσει μετὰ στὰ αἰτήματα.
Κι ἐδῶ κλιμάκωση, ἀπὸ τὰ ὑλικὰ στὰ
πνευματικὰ αἰτήματα: τὰ πρὸς τὸ ζῆν­
ἄφεση ἁμαρτιῶν ­προστασία ἀπὸ τὸν πει-
ρασμό. Γλωσσικὰ σὲ ὅλο τὸ κείμενο κυ-
ριαρχεῖ καὶ προβάλλεται τὸ ρῆμα: ἁγια-
σθήτω, ­ἐλθέτω, γενηθήτω, δὸς,­ἄφες,­μὴ
εἰσενέγκῃς,­ρῦσαι. Κυριαρχοῦν καὶ προ-
τάσσονται οἱ εὐχὲς καὶ τὰ αἰτήματα. Ἡ
ἐξειδίκευσή τους ἐπιτάσσεται, τὰ ὑπο-
κείμενα δηλαδὴ καὶ τὰ ἀντικείμενά τους
(μὲ ἐξαίρεση τὸ ἀντικείμενο τοῦ δός).
Συμπέρασμα. Τὸ κείμενο τῆς Κυ-
ριακῆς Προσευχῆς εἶναι ἕνα κείμενο
ποὺ θὰ μποροῦσε, μὲ ἐπικοινωνιακὰ -
γλωσσικὰ κριτήρια, νὰ χαρακτηρισθεῖ
ὡς «ἰδανικό». Εἶναι λιτό, γιατί περιορί-
ζεται σὲ βασικὲς πληροφοριακὲς δομὲς
(ἐπίκληση ­ εὐχὲς ­ αἰτήματα), σὲ ἐξί-
σου βασικὲς ἐξειδικευτικὲς πληροφορί-
ες (ὀνοματικὰ ὑποκείμενα στὶς εὐχὲς­
διπλὰ ὀνοματικὰ συμπληρώματα στὰ
αἰτήματα) καὶ σὲ ἐλάχιστες ἐξειδικεύ-
σεις χρόνου, τόπου καὶ τρόπου. Μὲ μία
ἐντυπωσιακὴ οἰκονομία γλωσσικῶν μέ-
σων ­ στὸ κείμενο χρησιμοποιεῖται μόνο
Προστακτική, μὲ ἐξαίρεση τὴ μοναδικὴ
διαπιστωτικὴ ρηματικὴ δήλωση, τὴν
Ὁριστικὴ ἀφίεμεν ­ ἐπιτυγχάνεται μία
οὐσιαστική, καίρια καὶ γνήσια μορφὴ
ἐπικοινωνίας, χωρὶς ρητορεῖες, ἐπιτη-
δεύσεις καὶ περιττὸ λεκτικὸ φόρτο. Ἡ
συμμετρία καὶ ἡ ἔντονα αἰσθητὴ ἐπανά-
ληψη τῶν ἴδιων συντακτικῶν καὶ μορ-
φολογικῶν δομῶν (τὸ γνωστὸ φαινόμε-
νο τοῦ «παραλληλισμοῦ»), ποὺ φάνηκε
ἐλπίζω ἔστω καὶ ἀμυδρὰ στὴ σύντομη
ἀνάλυσή μας, ἐξασφαλίζει στὸ κείμενο
τῆς Κυριακῆς Προσευχῆς αἴσθηση ρυθ-
μοῦ καὶ μέτρου (ποὺ δὲν θίξαμε ἐδῶ),
γεγονὸς ποὺ ὁδηγεῖ στὴν εὔκολη πρό-
σληψη καὶ μνημονικὴ ἀνάκληση τοῦ
κειμένου. Πρόκειται γιὰ ἕνα θαυμαστό,
τέλειο στὴν ἁπλότητα καὶ τὴ βαθύτητά
του κείμενο, ποὺ δείχνει ἀνάγλυφα τὴν
ἐκφραστικὴ δύναμη, στὴν ὁποία μπο-
ρεῖ νὰ φθάσει ἡ γλώσσα τοῦ ἀνθρώπου,
ἀπόρροια τῆς ἰδιότητας ποὺ μοιράζεται
«κατὰ χάριν» ὁ ἄνθρωπος μὲ τὸν Θεό,
ἀπόρροια τοῦ πνεύματος. _
http://www.tovima.gr
 58

ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

Δρ. Ἐρατῶς Ζέλλιου–Μαστοροκώστα

φιλολόγου-ἱστορικοῦ-
ἐπ. προϊσταμένη Δ.Ε.
ἱστορία

Μ
ετὰ τὴν ἅλωση τῆς Κωνσταντι-
νουπόλεως ὁ πρῶτος Οἰκουμε-
νικὸς Πατριάρχης Γεννάδιος
Σχολάριος ἐπαναλειτουργεῖ τὴν πατριαρ-
χικὴ Σχολὴ Κων/πόλεως ἣ Μεγάλη τοῦ
Γένους Σχολὴ, ὅπως ὀνομάζεται μετὰ τὴν
ἅλωση, ἡ ὁποία εἶναι τὸ φυτώριο τῶν ἀξι-
ωματούχων κυρίως τῆς Ἐκκλησίας. Καὶ
οἱ ἐλάχιστοι λόγιοι1 ποὺ ἔμειναν στὴν
Κων/πολη, τὴ Θεσ/νίκη καὶ σὲ ἄλλες πό-
λεις συγκεντρώνουν γύρω τους μικρὸ
ἀριθμὸ μαθητῶν. «Τούτων οἱ μαθηταὶ
περιβληθέντες τὸ ἱερατικὸν σχῆμα –διό-
τι οἱ Τοῦρκοι ἐσέβοντο πῶς μόνον τοὺς
κληρικοὺς καὶ τοὺς ἰατροὺς- ἐδίδασκον
τὰ γράμματα εἰς περιωρισμένον κύκλον
μαθητῶν ἐν μοναῖς ἢ ναοῖς. Ἡ παιδεία
τότε ἤρχιζε διὰ τῶν ἱερῶν γραμμάτων
τῆς Ὀκτωήχου, τοῦ Ψαλτηρίου καὶ τῶν
λοιπῶν ἐκκλησιαστικῶν βιβλίων»2.
Τὸ 1593 μία συνοδικὴ πράξη -ἔγι-
νε ἐπὶ Ἱερεμία Β΄ τοῦ Τρανοῦ, ὁ ὁποῖος
ἔγινε Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης ἐπα-
νειλημμένως τὰ ἔτη 1572-1595- ὁρίζει
στοὺς κατὰ τόπους ἐπισκόπους νὰ μερι-
μνοῦν γιὰ τὴ σύσταση καὶ συντήρηση
σχολείων «ὥστε τὰ θεῖα καὶ ἱερὰ γράμ-
ματα δύνασθαι διδάσκεσθαι, βοηθεῖν δὲ
κατὰ δύναμιν τοῖς ἐθέλουσι διδάσκειν
καὶ τοῖς μαθεῖν προαιρουμένοις, ἐὰν
τῶν ἐπιτηδείων χρείαν ἔχωσιν»3. Μὲ τὴν
 59
προστασία λοιπὸν τοῦ κλήρου ἐνισχύε-
ται ἡ παιδεία στὸν ὑπόδουλο Ἐλληνι-
σμό, ἀφοῦ ἱδρύονται καὶ συντηροῦνται
μικρὰ ἔστω καὶ ταπεινὰ σχολεῖα πλη-
σίον τῶν ἐπισκόπων, τὰ ὁποῖα στεγάζο-
νται κυρίως στὰ κελλιὰ πού εὑρίσκονται
ἐντὸς τοῦ περιβόλου τῶν ναῶν καὶ τῶν
μονῶν, τὰ γνωστὰ μετέπειτα «κοινὰ ἣ
γραμματοδιδασχολεῖα». Συνήθως, ὅπου
ὑπῆρχαν κοινὰ σχολεῖα δημιουργοῦνται
ἀνώτερα, τὰ ὁποῖα συντηροῦνται καὶ μὲ
δωρεὲς καὶ κληροδοτήματα πλουσίων
Ἑλλήνων, ὅπως τὰ Ζωγράφεια Διδασκα-
λεῖα (ἀρρένων καὶ θηλέων) στὸ Κεστο-
ράτι τῆς Β. Ἠπείρου 1873-1892.
Ὅπου ὅμως οἱ τοπικὲς τουρκικὲς
ἀρχὲς εἶναι ἰδιαιτέρως αὐστηρὲς τὰ σχο-
λεῖα δὲν ἔχουν συνεχῆ καὶ ἀπρόσκοπτη
σχολικὴ δράση-ζωὴ καὶ τότε λειτουρ-
γοῦν κρυφὰ. Κρυφὰ σχολειά πρέπει
νὰ λειτουργοῦσαν μετὰ τὴν ἅλωση σὲ
πολλὲς περιοχὲς τῆς σημερινῆς Ἑλλά-
δος, τῆς Β. Βαλκανικῆς, τῆς Ἀν. Θράκης
καὶ τῆς Μ. Ἀσίας, διότι εἶχαν ἀνάγκη
ἀπό ἱερεῖς καὶ ψάλτες ἀλλὰ καὶ ἐπειδὴ οἱ
Ἕλληνες ἤθελαν τὰ παιδιὰ τους νὰ μά-
θουν γράμματα, γι’ αὐτὸ καὶ ὁ Τοῦρκος
περιηγητὴς Χατζὴ Κάλφα μᾶς πληροφο-
ρεῖ ὅτι οἱ Ἕλληνες στέλνουν τὰ παιδιὰ
τους στὸ Ἅγιον Ὄρος ʺμὲ τὸ σωρὸʺ γιὰ
νὰ μάθουν γράμματα. Ἀλλὰ, ἐπειδὴ λει-
τουργοῦσαν κρυφά, δὲν τὰ ἀναφέρουν οἱ
τῶν σκοτεινῶν αἰώνων συγγραφεῖς, διό-
τι ἡ ἀναφορὰ θὰ ἦταν μοιραία γιὰ τοὺς
διδασκάλους καὶ τὸν Ἑλληνισμὸ4. Ἀπό-
δειξη ὅτι καὶ τὸ τυπογραφεῖο, πού ἔκανε
ὁ πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρις στὴν
Κων/πολη, τὸ ἔκλεισαν οἱ Τοῦρκοι μετὰ
ἀπὸ ὀλίγους μῆνες καὶ τὸν Κοσμᾶ τὸν
Αἰτωλό (1714-1779), ἐπειδὴ ἵδρυσε σχο-
λεῖα καὶ ἐπειδὴ προέτρεπε τοὺς Ἕλλη-
νες νὰ στέλνουν τὰ παιδιὰ τους στὸ σχο-
λεῖο, τὸν κρέμασαν στὸ χωριὸ Κολικό-
ντασι τῆς Β. Ἠπείρου.
Ὁ Στέφανος Κανέλλος ὅμως -ποὺ
γεννήθηκε τὸ 1792, σπούδασε ἰατρικὴ
στὴ Δύση -ἔλαβε διδακτορικὸ δίπλωμα
ἰατρικῆς- λογοτέχνης καὶ μουσικὸς ποὺ
ἔγραψε καὶ μελοποίησε φλογερὰ πα-
τριωτικὰ θούρια καὶ ἔσπευσε ἀπὸ τοὺς
πρώτους ἀπὸ τὸ Βουκουρέστι, ὅπου δί-
δασκε, στὴν ἀγωνιζόμενη Ἑλλάδα καὶ
σκοτώθηκε στὴν Κρήτη το 1823- γράφει
σὲ ἐπιστολή του τὸ 1822 στὸν φιλέλλη-
να γερμανὸ συγγραφέα Ἴκεν ὅτι τὰ παι-
διὰ πήγαιναν κρυφὰ στὸ σχολεῖο. Ὁ δὲ
Φῶτος Χρυσανθακόπουλος (Φωτᾶκος),
ὁ ὁποῖος γεννήθηκε τὸ 1798, φιλικὸς καὶ
ὑπασπιστὴς τοῦ Θ. Κολοκοτρώνη, γρά-
φει τὸ 1829 στὰ Ἀπομνημονεύματά του,
ποὺ ἐκδόθηκαν τὸ 1858: ʺΜόνοι των οἱ
Ἕλληνες ἐφρόντιζον διὰ τὴν Παιδείαν,
ἡ ὁποία συνίστατο εἰς τὸ νὰ μανθάνουν
τὰ κοινὰ γράμματα καὶ ὀλίγην ἀριθμη-
τικὴν ἀκανόνιστον. Ἐν ἐλλείψει δὲ δι-
δασκάλου ὁ ἱερεὺς ἐφρόντιζεν περὶ τού-
του. Ὅλα αὐτὰ ἐγίνοντο ἐν τῷ σκότει
καὶ προφυλακτὰ ἀπὸ τοὺς Τούρκουςʺ5.
Ἀλλὰ καὶ ὁ Θεόδωρος Κολοκοτρώνης δι-
ηγεῖται στὸν ἀπομνηματογράφο του Γε-
ώργιο Τερτσέτη: ʺΕἰς τὸν καιρὸ τῆς νε-
ότητος, ὅταν ἠμποροῦσα νὰ μάθω κάτι
τι, σχολεῖα, ἀκαδημίαι δὲν ὑπῆρχαν…
Τὸ ψαλτήρι, τὸ κτωήχι6, ὁ μηναῖος7,
ἄλλαι προφητεῖαι ἦσαν τὰ βιβλία, ὅπου
ἀνέγνωσαʺ8. Ἀφοῦ δὲν ὑπῆρχαν σχολεῖα,
ποὺ ἔμαθε ὁ Κολοκοτρώνης νὰ διαβάζει;
Δίπλα σὲ κάποιον ἱερέα, σὲ κάποιο κρυφὸ
σχολειό, ὅπου δίδασκε ἕνας Ἕλληνας,
πού γνώριζε ἀνάγνωση καὶ γραφὴ.
Ὅτι ὑπῆρχαν κρυφὰ σχολειὰ κατὰ
τὴν Τουρκοκρατία τὸ ἐπιβεβαιώνουν
καὶ ὁ πίνακας τοῦ Ν. Γύζη, ὁ ὁποῖος γεν-
νήθηκε τὸ 1842 στὴν Τῆνο καὶ θὰ εἶχε
πληροφορίες ἀπὸ τοὺς παλαιοτέρους
ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τοὺς ὑπόδουλους στὴν
ἐποχή του Ἕλληνες, καθώς καὶ το ποί-
ημα ʺΚρυφὸ Σχολεῖοʺ τοῦ Ἰ. Πολέμη, ὁ
ὁποῖος γεννήθηκε τὸ 1862 στὴν Ἀθήνα
καὶ εἶχε ἐπίσης πληροφορίες γιὰ τὰ πα-
λαιότερα ἀλλὰ καὶ τῆς ἐποχῆς του κρυφὰ
σχολειὰ στὴ Μακεδονία, Θράκη κ.λπ.
 60
ΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟ9
Ἀπ’ ἔξω μαυροφορ’ ἀπελπισιὰ,
Πικρῆς σκλαβιᾶς χειροπιαστὸ σκοτάδι,
Καὶ μέσα στὴ θολόχτιστη ἐκκλησιὰ
(στὴν ἐκκλησία πού παίρνει κάθε βράδυ
τὴν ὄψη τοῦ σχολείου),
Τὸ φοβισμένο φῶς τοῦ καντηλιοῦ
Τρεμάμενο τὰ ὀνείρατα ἀναδεύει
Καὶ γύρω τὰ σκλαβόπουλα μαζεύει
Ἐκεῖ καταδιωγμένη κατοικεῖ
Τοῦ σκλάβου ἡ ἀλυσόδετη πατρίδα
Βραχνὰ ὁ παπὰς ὁ δάσκαλος ἐκεῖ
Θεριεύει τὴν ἀποσταμένη ἐλπίδα
Μὲ λόγια μαγικὰ
Ἐκεῖ ἡ ψυχὴ πικρότερο ἀγροικᾶ
Τὸν πόνο τῆς σκλαβιᾶς της, ἐκεῖ βλέπει
Τί ἔχασε, τί ἔχει, τί τῆς πρέπει.
Κι ἀπ’ τὴν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ ψηλά,
Ποὺ ἐβούβανε τὰ στόματα τῶν πλάνων
Καὶ ρίχνει καὶ συντρίβει καὶ κυλᾶ
Στὴν ἄβυσσο τοὺς θρόνους
τῶν τυράννων,
Κι ἀπὸ τὴ σιγαλιὰ
Ποὺ δένει στὸ λαιμὸ πνιγμοῦ θηλιὰ,
Κι ἀπ’ τῶν προγόνων
τὰ ἄφθαρτα βιβλία,
Ποὺ δείχνουν τὰ πανάρχαια μεγαλεῖα,
Ἕνας ψαλμὸς ἀκούγεται βαθὺς
Σὰν μελωδίες ἑνὸς κόσμου ἄλλου
Κι ἀνατριχιάζει ἀκούοντας καθεὶς
Προφητικὰ τὰ λόγια τοῦ δασκάλου
Μὲ μιὰ φωνὴ βαριὰ:
ʺΜὴ σκιάζεστε στὰ σκότη. Ἡ λευτεριὰ,
Σὰν τῆς αὐγῆς τὸ φεγγοβόλο ἀστέρι,
Τῆς νύχτας τὸ ξημέρωμα θὰ φέρειʺ.
Καὶ ὁρισμένα ὅμως σχολεῖα, τὰ ὁποῖα
ἐπέτρεπαν οἱ τουρκικὲς ἀρχὲς νὰ λει-
τουργοῦν, λειτουργοῦσαν σὰν κρυφὰ
π.χ. στὸ χωριὸ Ταξιάρχης Χαλκιδικῆς
τὸν 19ο αἰῶνα τὸ σχολεῖο, τὸ ὁποῖο στε-
γαζόταν σὲ μικρὴ αἴθουσα τοῦ αὐλείου
χώρου τοῦ ναοῦ τοῦ Ἀρχαγγέλου Μι-
χαὴλ, στὴν ὁποία σήμερα στεγάζεται τὸ
ἐκκλησιαστικὸ μουσεῖο, λειτουργοῦσε
μόνο τὸ βράδυ, ὅπως ἔλεγαν ὁ Δημήτρης
Παπαϊωάννου, πού ἀποφοίτησε πρὶν
ἀπὸ τὸ 1880 καὶ μετὰ ὑπηρέτησε ὡς δά-
σκαλος στὸ σχολεῖο αὐτό, ὁ Γεώργιος
Ζέλλιος, πού ἀποφοίτησε πρὶν ἀπὸ το
1890 καὶ πολλοὶ ἄλλοι παλαιοὶ κάτοικοι
τοῦ χωριοῦ, διότι οἱ Τοῦρκοι ἀστυνομι-
κοὶ καὶ ὑπάλληλοι, πού πήγαιναν ἀπὸ
τὸν Πολύγυρο καὶ ἀπὸ ἄλλα μέρη τῆς
Χαλκιδικῆς –στὸν Ταξιάρχη10 δὲν πήγαι-
ναν τουρκικὲς ἀρχές- ἔφευγαν ἐνωρὶς
τὸ ἀπόγευμα καὶ δὲν ὑπῆρχε κίνδυνος
νὰ συλλάβουν τοὺς μαθητές καὶ νὰ τοὺς
κάνουν γενιτσάρους. Λειτουργοῦσε τὸ
βράδυ καὶ γιὰ νὰ διδάσκουν οἱ δάσκαλοι
τὰ ἐπιτεύγματα τῶν προγόνων μας, τὴν
ἔνδοξη ἑλληνικὴ ἱστορία.
Καὶ ξένοι γράφουν γιὰ τὸ κρυφὸ σχο-
λειό, ὅπως ὁ Γάλλος René Puayx στὸ
βιβλίο του «The Sorrows of Ἐρίτης»:
«…κουβεντιάζω μὲ τοὺς ἐκπαιδευτι-
κούς. Ἡ περιγραφὴ τῶν προσπαθειῶν
τους νὰ συντηρήσουν τὴν ἑλληνικὴ
ἱδέα κάτω ἀπὸ τὴν τουρκικὴ ἐξουσία,
προσπάθειες πού τὶς περιέγραφαν ἁπλά,
σὰν νὰ ἦταν γιὰ κάτι τελείως φυσικό,
ἀποκάλυπταν χαρακτηριστικὰ ἀξιοθαύ-
μαστα. Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ ἀφιερώ-
σει ἕνα ὡραῖο κεφάλαιο στὸ σῶμα τῶν
Ἑλλήνων δασκάλων τῆς Ἠπείρου, πού
ἀντιμετωπίζοντας τόσες ἀντιξοότητες
καὶ ταπεινώσεις, δὲν ἔπαυαν ἕνεκα τού-
του νὰ προχωροῦν τὸ πατριωτικό τους
ἔργο. Κανένα ἑλληνικὸ βιβλίο δὲν γινό-
ταν δεκτό, ἄν εἶχε τυπωθεῖ στὴν Ἀθήνα.
Ἔπρεπε ὅλα νὰ ἔρθουν ἀπὸ τὴν Κων/
πολη. Ἡ ἑλληνικὴ ἱστορία ἦταν ἀπαγο-
ρευμένη. Ἔτσι, ἔκαναν συμπληρωμα-
τικὲς μυστικὲς παραδόσεις, ὅπου χωρὶς
βιβλίο, χωρὶς τετράδιο, ὁ μικρὸς Ἠπει-
ρώτης ἐμάνθανε νὰ γνωρίζει τὴν μητέ-
ρα πατρίδα του, τὸν ἐθνικὸ του ὕμνο,
τὰ ποιήματα καὶ τοὺς ἥρωές του. Οἱ μα-
θητὲς κρατοῦσαν στὰ χέρια τους τὴν
ζωὴ τῶν δασκάλων τους. Ἕνας λόγος
ἀστόχαστος ἢ μιὰ καταγγελία θὰ ἦταν
 61
μοιραία…».
Καὶ ἡ δημοτική μας ποίηση ἐπι-
βεβαιώνει τὴ λειτουργία τοῦ κρυφοῦ
σχολείου:
ΤΟ ΦΕΓΓΑΡΑΚΙ
Φεγγαράκι μου λαμπρὸ
Φέγγε με νὰ περπατῶ,
Νὰ πηγαίνω στὸ σχολειό,
Νὰ μαθαίνω γράμματα,
Γράμματα, σπουδάγματα,
Τοῦ Θεοῦ τὰ πράγματα.
Τὸ Κρυφὸ σχολειό, Ν. Γύζης.
Νομίζω τὰ ἱστορικὰ ἀπομνημονεύ-
ματα, γραφέντα ἀπὸ αὐτόπτες καὶ εἰδή-
μονες τῶν προσώπων καὶ πραγμάτων
ἄνδρες, ἔχουν μεγάλη ἀξία ὡς ἱστορικὴ
πηγή, ἀλλὰ καὶ ἡ ἄγραφη παράδοση,
ποὺ κράτησε στοὺς σκοτεινοὺς αἰῶνες
ἀναμμένη σὲ ὅλο τὸν ὑπόδουλο ἑλλη-
νισμὸ τὴ σπίθα τῆς Ἑλλάδος καὶ τὸ κε-
ράκι τῆς Ὀρθοδοξίας, δὲν ὑστερεῖ ὡς
ἱστορικὴ πηγὴ, καὶ ἐπιβεβαιώνουν καὶ
ἀποδεικνύουν τὴν ὕπαρξη τῶν κρυφῶν
σχολείων κατὰ τὴν Τουρκοκρατία. _
1. Ἐρ. Ζέλλιου Μακροκώστα, Ἡ παιδεία κατὰ τὴν
περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας, Θεσσαλονίκη, Μαί-
ανδρος, 1998, 6,7-10.
2. Παπὰς Π.Ν., Ἐκπαίδευσις, Μεγάλη Ἑλληνικὴ
Ἐγκυκλοπαίδεια(Δρανδάκη), τ. 1, 6. 628.
3. Ἐρ. Ζέλλιου Μακροκώστα, Ἡ παιδεία κατὰ τὴν
περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας, Θεσσαλονίκη, Μαί-
ανδρος, 1998, σημ. 1, 6. 19.
4. Ἐρ. Ζέλλιου Μακροκώστα, Ἡ παιδεία κατὰ
τὴν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας, Θεσσαλονίκη,
Μαίανδρος, 1998, σημ. 1, 6. 11. Στὸ Ἅγιον Ὄρος,
τὸ ὁποῖο εἶχε κάποια προνόμια, πρέπει οἱ μονα-
χοὶ νὰ δίδασκαν τὰ ἀναγκαῖα γράμματα γιὰ τὴν
Θεία Λειτουργία ἀπὸ τοὺς πρώτους αἰῶνες τῆς
Τουρκοκρατίας.
5. Φ. Χρυσανθακόπουλος, Ἀπομνημονεύματα
περὶ τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως, Ἀθῆναι,
Ἑταιρ. Πελποννησιακῶν σπουδῶν, 1974, τ. 1, 6.
36.
6. Ὀκτάηχος.
7. Μηνολόγιο.
8. Γ. Τερτσέτης, Ὁ γέρων Κολοκοτρώνης. Διή-
γησις συμβάντων τῆς ἑλληνικῆς φυλῆς ἀπὸ τὸ
1770-1836. Ὑπαγόρευσε Θ. Κ. Κολοκοτρώνης,
Ἀθῆναι 1846.
9. Ἀπὸ τὴν ποιητικὴ συλλογὴ ʺἈλάβαστρα 1900ʺ.
10. Τὸ χωριὸ Ταξιάρχης βρίσκεται στὸ κέντρο τοῦ
Χολομῶντα καὶ πολλοὶ νέοι ἀπὸ τὴν Χαλκιδικὴ,
ἐπειδὴ δὲν ἀνέχονταν τὸν τουρκικὸ ζυγό, γίνο-
νταν κλέφτες καὶ ζοῦσαν ἐλεύθεροι στὸ δάσος
τοῦ Χολομῶντα. Αὐτοὺς φοβόνταν οἱ Τοῦρκοι καὶ
ἔφευγαν ἐνωρὶς ἀπὸ τὸ χωριὸ αὐτὸ.
 62
ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Β΄ Ο ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ
Μητροπολίτης Λαρίσης- Τρίκκης 1541-1611
Μὲ τὴ συμπλήρωση 400 χρόνων
ἀπὸ τὴ μαρτυρικὴ θυσία του
τ. σχολ. συμβούλου Α/θμιας Ἐκπ/σης
Τ
ὸ γένος τῶν Ρωμηῶν ποτὲ δὲν ἀπο-
δέχθηκε τὴν ὀθωμανικὴ δουλεία
καὶ δὲν ἔπαυσε ποτὲ νὰ πιστεύει
στὴ δυνατότητα ἀποκατάστασής του. Ἡ
διαρκὴς ἀντίσταση φέρει τὴν ὑπογραφὴ
τοῦ μόνου νόμιμου ἐκπροσώπου του,
τοῦ Αὐτοκράτορα Κωσταντίνου Παλαι-
ολόγου, γραμμένη μὲ τὸ τίμιο αἷμα του.
«Κοινῇ γὰρ γνώμῃ πάντες αὐτοπροαιρέ-
τως ἀποθανοῦμεν καὶ οὐ φεισόμεθα τῆς
ζωῆς ἡμῶν».
Τὸν πόθο γιὰ τὴν ἐλευθερία ἔκανε
λάβαρο καὶ σημαία του σύσσωμο τὸ Γέ-
νος, ὅπως αὐτὸ ἐκφράζεται ὡς προσδοκία
μέσα ἀπὸ τοὺς θρήνους γιὰ τὴν Ἅλωση
τῆς Πόλης, ὅπου «…πάλι μὲ χρόνους, μὲ
καιρούς, πάλι δικά μας θἆναι». Οἱ Ρω-
μηοὶ μὲ τὴ βοήθεια τῆς Παναγίας τῆς Δέ-
σποινας , τὴ συνδρομὴ ἢ ὄχι τῶν ὁμοδό-
ξων κρατῶν τοῦ Βορρᾶ ἢ τῆς Δύσης καὶ
πρὸ πάντων τὸ δικό τους μέχρις ἐσχά-
των ἀγώνα, θὰ φέρουν τὸ ποθούμενο.
Τὴ φλόγα γιὰ τὴ λευτεριὰ κράτησε
διαρκῶς ἀναμμένη μὲ ποικίλους τρό-
πους ὁ ὀρθόδοξος κλῆρος τῶν Ρωμηῶν.
Πατριάρχες, μητροπολίτες, ἱερομόναχοι,
ἱερεῖς καὶ μοναχοὶ ἐργάστηκαν μὲ ἀνύ-
στακτο ζῆλο γιὰ νὰ κρατήσουν ἀκμαία
Γεωργίου Β. Παπαβασιλείου
τὴν ὀρθόδοξη πίστη, τὸ ἐθνικὸ φρόνημα,
τὴν ἑλληνικὴ γλώσσα, τὶς ἀναλοίωτες
ἄχρονες ἀξίες, τὴν πορεία καὶ συνέχεια
τοῦ Γένους μέσα ἀπὸ τὶς ποκίλες ἐκδη-
λώσεις καὶ δράσεις τοῦ δημοσίου καὶ ἰδι-
ωτικοῦ βίου. Τὰ ἀσκητήρια καὶ τὰ μο-
ναστήρια ἔγιναν προμαχῶνες μπροστὰ
στὸ ἀδυσώπητο κύμα τοῦ μουσουλμα-
νισμοῦ. Δὲν καλλιέργησαν ὅμως μόνο
τὴν πίστη, τὴν παιδεία καὶ τὴν παράδο-
ση. Πρωτοστάτησαν στὶς περισσότερες
ἐξεργέσεις, τὰ κινήματα καὶ τὶς ἐπανα-
στάσεις, στὶς ὁποῖες πολλὲς φορὲς εἶχαν
ἡγετικὸ ρόλο καὶ ἔφθασαν χωρὶς ἰδιοτέ-
λεια στὴ θυσία καὶ τὸ φρικτὸ μαρτύριο.
Ἀδιάψευστη ἀπόδειξη ἀποτελεῖ ὁ μακρὺς
κατάλογος τῶν ἱερωμένων ὅλων τῶν
βαθμίδων, ποὺ θυσιάστηκαν καὶ μαρτύ-
ρησαν γιὰ τὴν ἐλευθερία τῆς παρτίδας.
Μία τέτοια τραγικὴ καὶ μαρτυρικὴ μορ-
φή, πολύπλευρη καὶ πολυτάλαντη, εἶναι
ὁ πατριώτης ἱεράρχης, ὁ μητροπολίτης
Λαρίσης- Τρίκκης, Διονύσιος Β΄, ὁ φι-
λόσοφος. Ὁ μητροπολίτης Διονύσιος Β΄
ὁ φιλόσοφος ἦταν μία ἐξέχουσα φυσιο-
γνωμία, ἕνας διαπρεπὴς καὶ μορφωμέ-
νος ἱεράρχης, ὁ ὁποῖος δὲν περιορίστηκε
μόνο στὸ ἐκκλησιαστικό του ἔργο, ἀλλὰ
 63
φλεγόμενος ἀπὸ τὸν πόθο τῆς ἐλευθερίας
τῶν Ρωμηῶν, ἀγωνίσθηκε καὶ μαρτύρη-
σε φριχτά.
Ὁ ἴδιος δηλώνει ὅτι εἶναι βλαστὸς τῆς
Θεσσαλίας καὶ σεμνύνεται γιὰ αὐτήν.
Γεννήθηκε πιθανὸν τὸ 1541, ἔγινε μο-
ναχὸς στὴ μονὴ τοῦ Ἁγίου Δημητρίου
τοῦ Διχούνη, στὴν ἐπαρχία Παραμυ-
θιᾶς «οὐ πάνυ νέος».
Φύση ἀνήσυχη καὶ τολμηρή, φρό-
ντισε νὰ λάβει εὐρύτερη μόρφωση. Με-
τέβη στὴ Βενετία καὶ τὸ Πατάβιον. Ἐκεῖ
Στὴν ἐρώτηση γιατί τὸ ἔκανε, ἀπάντησε ἀγέροχα:
«Γιὰ νὰ σώσει τὸν λαὸ του ἀπὸ τὴν τυρρανία τους».
Οἱ Τοῦρκοι τὸν βασάνισαν, τὸν ἔγδαραν ζωντανὸ
καὶ τὸ κεφάλι του μαζὶ μὲ ἄλλα 250 τὸ ἔστειλαν στὴν Πόλη.
σπούδασε φιλολογία, θεολογία, φιλοσο-
φία, ἰατρικὴ καὶ φυσικὲς ἐπιστῆμες. Σὲ
αὐτὴν τὴν εὐρεία μόρφωσή του ὀφείλε-
ται προφανῶς καὶ ἡ ἐπωνυμία του ὡς
φιλοσόφου, «φιλόσοφος παρὰ πάντων
ὀνομαζόμενος». Ἀπὸ ἀντιζηλία καὶ μόνο
ὁ μοναχὸς Μάξιμος τὸν χαρακτήρισε
«Σκυλόσοφο» .
Συνέχισε τὶς σπουδές του στὴν Κων-
σταντινούπολη· ἐκεῖ σπούδασε Γραμ-
ματική, Ποίηση καὶ Λογική. Παρέμει-
νε στὴν Πόλη ὅπου ὑπηρέτησε ὡς ἱε-
ροδιάκονος καὶ στενὸς συνεργάτης τοῦ
Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη Ἱερεμίου τοῦ
Τρανοῦ. Ὁ Πατριάρχης ἐκτίμησε ἰδιαί-
τερα τὴ σημαντικὴ προσφορά του καὶ
τὸ 1553 ἡ Πατριαρχικὴ σύνοδος τὸν ἐξέ-
λεξε καὶ τὸν χειροτόνησε μητροπολίτη
Λαρίσης μὲ ἕδρα τὰ Τρίκαλα. Ἔφερε συ-
νήθως τὸν τίτλο «Τρίκκης» ἢ «Λαρίσης
καὶ Τρίκκης», ἀφοῦ ἡ Λάρισα ἦταν ἔρη-
μη ἀπὸ χριστιανούς, λόγῳ τῆς θηριωδί-
ας, τῶν λεηλασιῶν καὶ τῶν σφαγῶν τῶν
Τούρκων.
Μὲ ἔνθερμο ζῆλο ἄσκησε γιὰ ὀχτὼ
ὁλόκληρα χρόνια (1593- 1599) τὸ ἀρχι-
ερατικὸ καὶ ποιμαντικό του ἔργο. Πο-
νοῦσε ἡ ψυχή του γιὰ τὸ τυραννικὸ κα-
θεστώς, τὴ βαριὰ φορολογία, τὴ σκληρὴ
καταπίεση, τοὺς ἐξευτελισμοὺς καὶ τὶς
ἀδικίες κατὰ τοῦ ποιμνίου του. Ὁ πόθος
γιὰ ξεσηκωμὸ κατὰ τῶν τυράννων φού-
ντωνε μέσα του. Πρὸς τὴν κατεύθυνση
αὐτὴν ἐνισχυόταν καὶ ἀπὸ τὴν εὐρέως
διαδεδομένη τότε προφητεία «Τρίκκη
Βυζάντιον ἀνακτήσει» καὶ τὴν αὐξα-
νόμενη ἰσχὺ καὶ ἐπιρροὴ τῆς Ὀρθόδο-
ξης Ρωσίας, ποὺ πολλοὶ πίστευαν ὅτι θὰ
ἐρχόταν στὸ ὑπόδουλο γένος.
Πεπεισμένος ὅτι καμμία ἐξέγερση δὲν
μπορεῖ νὰ ἐπιτύχει ἀπὸ μόνη της, χωρίς
τὴ συνδρομή καὶ τὴ βοήθεια τῶν μεγά-
λων κρατῶν, ἄρχισε ἐπαφὲς καὶ ἐπικοι-
νωνία μὲ τὸν αὐτοκράτορα τῆς Αὐστρί-
ας Ροδόλφο Β΄, τὸν πάπα Κλήμη Γ΄, τὸν
Ἡγεμόνα τῆς Βλαχίας Μιχαὴλ τὸν Γεν-
ναῖο. Ἀπευθύνει ἐπιστολὲς, ὑπομνήμα-
τα, ἐκκλήσεις καὶ στέλνει ἐκπροσώπους.
Λαμβάνει βέβαια γενικὲς καὶ ἀόριστες
ὑποσχέσεις ἢ ὑποσχέσεις πού δὲν πραγ-
ματοποιήθηκαν ποτὲ. Παράλληλα συ-
νεργάζεται μὲ ὅμορους μητροπολίτες
γιὰ τὸν κοινὸ σκοπό.
Μὲ τὶς ἐνέργειές του αὐτὲς ἀποδει-
κνύεται ὅτι ὁ μητροπολίτης Διονύσιος
ἦταν ἀξιόλογη προσωπικότητα με εὐρύ-
τητα γνώσεων, ἰσχυρή παρρησία στοὺς
ἄρχοντες τῆς Δύσης καὶ ἀταλάντευτη
 64
θέληση γιὰ τὸν ἀγώνα μέχρι τέλους.
Ἐκεῖνοι, βέβαια, προέτασσαν τὸ δικό
τους συμφέρον καὶ κατὰ τὴν περίστα-
ση ἐνίσχυαν ἢ ἀγνοοῦσαν τὸ δίκαιο τῶν
Ρωμηῶν.
Μὲ ἀκράδαντη πίστη ὅτι ὁ Θεὸς θὰ
εἰσακούσει τὸ θέλημά του, ὁ ἐνθουσιώ-
δης ἱεράρχης ξεσήκωσε τοὺς δυτικοθεσ-
σαλοὺς σὲ ἐπανάσταση κατὰ τῶν Τούρ-
κων τὸν Νοέμβριο τοῦ 1600. Ἔγιναν
σκληρὲς μάχες στὰ Τρίκαλα καὶ στὰ
Ἄγραφα. Οἱ ὑπέρτερες καὶ καλὰ ὀργα-
νωμένες τουρκικὲς δυνάμεις ὑπερτε-
ροῦσαν τῶν ἀτάκτων καὶ πρόχειρα ἐξο-
πλισμένων Θεσσαλῶν, μὲ ἀποτέλεσμα
τὴν πλήρη ἀποτυχία τῆς ἐπανάστασης.
«Τότε ἡ Ὀθωμανικὴ αὐλή, ἰσχυρὰ οὖσα,
ἐμεταχειρίσθη ὅλας της τὰς δυνάμεις
της κατὰ τῶν ἐπαναστατῶν, ἐτιμώρησε
τοὺς Θετταλοὺς καὶ ἐθανάτωσε πολλοὺς
ἀρχιερεῖς, ἐκ τῶν ὁποίων εἶναι καὶ ὁ εἰς
ὅλην τὴν Θετταλίαν καὶ Ἐλλάδα ἑορτα-
ζόμενος τὴν 4η Δεκεμβρίου ἱερομάρτυς
Σεραφείμ, ἀρχιεπίσκοπος Φαναρίου καὶ
Νεοχωρίου».
ʺΤοῦ Φαναριοῦ τὸν ’πίσκοπο
τὸν Γέρο Σεραφείμη
στὴν ἀβανιὰ τὸν ἔρριξαν
οἱ Τοῦρκοι τῶν Φαρσάλων˙
στὸ κούτσουρο τὸν ἔβαλαν
καὶ στὰ βασανιστήρια
Καὶ τὸ κεφάλι τό ΄κοψαν
σιμὰ σὲ κυπαρίσσι…».
Ὁ ἴδιος ὁ Διονύσιος κατόρθωσε νὰ δι-
ασωθεῖ καὶ νὰ καταφύγει στὴν Ἰταλία
και χωρὶς νὰ χάσει τὴν πίστη του ʺοὐκ
ἐφησυχάζων ἦνʺ. Ὀργώνει ὁλόκληρη
τὴ δυτικὴ Εὐρώπη καὶ ἀγωνίζεται γιὰ
οὐσιαστικὴ βοήθεια. Εἶναι πλέον μονα-
χός, ἀφοῦ ἡ Πατριαρχικὴ Σύνοδος τὸν
ἐκήρυξε ἔκπτωτο. Ἔγινε δεκτὸς ἀπό
τὸν Ἰσπανὸ Ἀντιβασιλέα Herera, ἀπό
τὸν ὁποῖο ζήτησε εὐθέως οἰκονομικὴ
καὶ στρατιωτικὴ βοήθεια. Συναντήθηκε
μὲ τὸν πάπα, χωρὶς βέβαια νὰ ὁμολογή-
σει πίστη στὸν ἴδιο. Ἀπὸ τὴν συνάντη-
σή του μὲ τὸν Ἰσπανὸ Βασιλέα, Φίλιππο
τὸν Β΄, ἀπεκόμισε ὑποσχέσεις γιὰ οἰκο-
νομικὴ καὶ στρατιωτικὴ βοήθεια.
 65
Μὲ τὶς ὑποσχέσεις γιὰ βοήθεια ἐπέ-
στρεψε στὴν Ἤπειρο καὶ ἔχοντας ὡς
ὁρμητήριο τὴ Μονὴ Διχούνης προετοί-
μαζε μιὰ νέα ἐξέγερση. Τὸ σχἐδιό του
ἦταν, μόλις κυριεύσει κάποιο φρούριο,
νὰ εἰδοποιήσει τοὺς Ἰσπανοὺς τῆς Νεά-
πολης νὰ σπεύσουν σὲ ἐνίσχυση, σύμ-
φωνα μὲ τὴν ὑπόσχεση ποὺ τοῦ ἔδωσαν.
Ἄν καὶ γέροντας 70 ἐτῶν περίπου, περι-
όδευε τὴν ὕπαιθρο καὶ μὲ φλογερὰ λόγια
ξεσήκωνε τοὺς χωρικούς. «Ἀγνώριστος,
πότε σὰν ζητιάνος, πότε σὰν τσοπάνης,
πότε σὰν γιατρός, πότε σὰν καλόγηρος,
γύριζε τὴν Ἤπειρο ἐπὶ δύο χρόνια, ἀπὸ
τὸ 1609 μέχρι τὸ 1611». Ὅμως ὁ σκοπός
του μαθεύθηκε ἀπό τοὺς Τούρκους καὶ
ἔτσι ἀναγκάσθηκε νὰ ἐπισπεύσει τὸν νέο
ξεσηκωμό.
Ἐπικεφαλῆς φάλαγγας 700-800 χω-
ρικῶν μὲ ἀνεπαρκῆ ὁπλισμὸ ἐπιτέθηκε
ἐναντίον τῶν Ἰωαννίνων στὶς 10 πρὸς
11 Σεπτεμβρίου τοῦ 1611, κατέλαβε τὸ
Διοικητήριο καὶ τὸ ἔκαψε. Ὁ Τοῦρκος
διοικητὴς Ὀσμὰν πασὰς μὲ τὴ σύζυγό
του μόλις πού πρόλαβαν νὰ σωθοῦν.
Τὴν ἑπομένη οἱ Τοῦρκοι ἀνασυντά-
χθηκαν καὶ ἔχοντας καὶ καλύτερο ἐξο-
πλισμὸ κατανίκησαν τοὺς ἀτάκτους καὶ
σχεδὸν ἀόπλους χωρικούς. Ὁ Διονύσιος
κατέφυγε σὲ ἕνα σπήλαιο τοῦ ναοῦ τοῦ
Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου, ὅπου
κρυβόταν ἐπὶ τριήμερο, ἀλλὰ προδόθη-
κε ἀπό τοὺς Ἑβραίους καὶ συνελήφθη.
Στὴν ἐρώτηση γιατί τὸ ἔκανε, ἀπάντησε
ἀγέροχα: «Γιὰ νὰ σώσει τὸν λαὸ του ἀπὸ
τὴν τυραννία τους». Οἱ Τοῦρκοι τὸν βα-
σάνισαν, τὸν ἔγδαραν ζωντανὸ καὶ τὸ
κεφάλι του μαζὶ μὲ ἄλλα 250 τὸ ἔστει-
λαν στὴν Πόλη. Τὸ δέρμα του τὸ γέμι-
σαν μὲ ἄχυρο καὶ τὸ περιέφεραν στὶς πό-
λεις μέχρι καὶ τὴν Κωνσταντινούπολη.
Ὅσοι συνελήφθησαν, θανατώθηκαν μὲ
μαρτυρικὸ θάνατο, κρεμάστηκαν ἢ κά-
ηκαν ἢ σουβλίστηκαν.
«Μεῖναν τὰ σπίτια ἀδειανά,
γεμίσαν τὰ χανδάκια
κι ὁ Τοῦρκος δὲν ἀπόσωσε
νὰ κόβει καὶ νὰ καίει.
Ἐδῶ ἁρπάζουν κόρακες
κι ἐκεῖ οἱ Γιαουντζῆδες,
Δεν ἔχ’ ἡ μάνα πιὰ παιδιὰ
καὶ τὰ παιδιὰ γονέους.
Κι ἐσένα τὸ τομάρι σου
τὸ στείλανε στὴν Πόλη
Νὰ τρῶν’ οἱ κότες πίτουρα,
νὰ νταβουλᾶν οἱ Γύφτοι
Γιὰ νὰ ξυπνάει ἡ Τουρκιὰ
νὰ κάνει ραμαζάνι».
Παρὰ τὴ διπλὴ ἀποτυχία, ὁ ἀπε-
λευθερωτικός ἀγώνας πού ξεκίνησε ὁ
γενναῖος ἱεράρχης Διονύσιος Β΄ ἄναψε
τὴ φλόγα στὶς καρδιὲς τῶν Ρωμηῶν καὶ
εἶχε μετέπειτα συνέχεια, μέχρι πού τὸ
1821 ἔφερε τὴν ἐλευθερία. Οἱ κατήγοροί
του ἐντὸς καὶ ἐκτὸς τῆς χώρας, παρὰ τὸν
ἰσχυρὸ πόλεμο, δὲν κατάφεραν νὰ μει-
ώσουν τὸ μέγεθος τοῦ μεγάλου ἀνδρός,
τὴν ἀγάπη του γιὰ τὴν πατρίδα καὶ τὴν
ὀρθόδοξη πίστη. Ὁ Διονύσιος ἦταν φλο-
γερὸς πατριώτης, ἀνδρεῖος μαχητὴς,
ἀγωνιστὴς μέχρι θυσίας. Δὲν ὑπάρχει
ἱεράρχης ἄλλος ποὺ γιὰ τὸ δίκαιο τῶν
Ρωμηῶν νὰ εἶχε τέτοιο φριχτὸ τέλος.
Ὁ ἴδιος, ἐθνομάρτυρας, ἀποτελεῖ γιὰ
τοὺς μετέπειτα ἱερωμένους καὶ ὅλους
τοὺς Ρωμηοὺς λαμπρὸ παράδειγμα. _
Σημείωση:
Τὸ κείμενο στηρίζεται στὰ Πρακτικὰ
τοῦ Παιδαγωγικοῦ-Ἱστορικοῦ Συνεδρί-
ου μὲ θέμα: «Διονύσιος ὁ Φιλόσοφος καὶ
ἡ ἐποχή του», ποὺ ἔγινε στὰ Τρίκαλα
12-13 Μαΐου 2006. (Εισηγητὲς: π. Γ. Με-
ταλληνὸς, Χρ. Κρικώνης, Δημ. Σακκής -
Ἀντ. Ἀντωνίου, Γ. Παπαβασιλείου - Ἀλ.
Μπεκιάρη, Δ. Σοφιανὸς, Γ. Φαράντος).
 66
ΟΙ ΚΥΠΡΙΟΙ ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ
ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
ΤΟΥ 1821
Σ
τὴ νοτιοανατολικότερη ἐσχατιὰ
τῆς Φυλῆς, τὴ μαρτυρικὴ σκλά-
βα Κύπρο, ἕνας ἀντίλαλος ἀντη-
χεῖ ἐπὶ τρεῖς Ἑλληνικὲς χιλιετίες: «Εἷς
οἰωνὸς ἄριστος, ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης»·
χρησμὸς προπατορικῆς νουθεσίας. Με-
ταδίδεται σὰν ἐμβατηριακὴ παρότρυνση
ἀπὸ γενιὰ σὲ γενιά, μὲ τοὺς ὁμηρικοὺς
δακτυλικοὺς ἑξάμετρους στίχους, ποὺ
μαρτυροῦν τὸ δῶρο τοῦ Κινύρα στὸν
Ἀγαμέμνονα, θώρακα, σὰν ἄρρηκτο συμ-
βολικὸ συνεκτικὸ δεσμό, τῶν ἀπὸ τῶν
ἀπωτάτων αἰώνων ἀδελφικῶν αἰσθημά-
των τῶν Ἑλλήνων τῆς Μεγαλονήσου μὲ
τοὺς Ἕλληνες τῆς ἠπειρωτικῆς μητρὸς
πατρίδος καὶ τῆς νησιωτικῆς Ἑλλάδας.
Τὸ σύνολο τοῦ ἔθνους. Καὶ ὁ ἐπικὸς
στίχος, μὲ τὸν ἐλεγειακὸ τοῦ Τυρταίου:
«τεθνάμεναι γὰρ καλόν, ἑνὶ προμάχοισι
πεσόντι», τὸν δραματικό τοῦ Εὐριπίδη:
«τί γὰρ πατρώας ἀνδρὶ φίλτερον χθό-
νος», τὸν λυρικό τοῦ Καλλίνου: «Τιμὴ
ἔν τε γὰρ καὶ ἀγλαὸν ἀνδρὶ μάχεσθαι γῆς
πέρι», συνθέτουν τὴ συγκλονιστικὴ με-
λωδία τῆς ἑλληνικῆς ζωῆς τῆς Κύπρου,
ποὺ δόνησε τὰ στήθη τοῦ Ὀνήσιλου,
μαγνήτισε τὸν Κίμωνα καὶ τὸν Παυσα-
νία, προσέλκυσε τοὺς Ἴωνες, στὶς θρυ-
λικὲς ναυμαχίες ἐναντίον τῶν Περσῶν,
τὸν ναύαρχο τοῦ μεγάλου Ἀλεξάνδρου,
τὸν Νέαρχο, νὰ θαυμάσει τοὺς συμπλέ-
οντες ναυμάχους τοῦ Νησιοῦ, καὶ τὸν
Ἰσοκράτη νὰ ἐπιδιώκει ἀνάθεση τῆς ἡγε-
Γιάννη Σπανοῦ
ἐρευνητῆ
σίας τῶν Ἑλλήνων στὸν Εὐαγόρα τῆς
Σαλαμίνας καὶ τὸν Νικοκλέα. Τέτοιο τὸ
τραγούδι ποὺ φλόγισε τὸν Διγενὴ Ἀκρί-
τα τῆς Κύπρου γιὰ νὰ νικήσει τὸν Χάρο,
σὲ μία μοναδικὴ πάλη στὸν Ἑλληνισμό,
ποὺ μελώδισε τὸν ὕμνο τῶν καιομένων
13 μοναχῶν τῆς Καντάρας τὸ 1231,τὴν
Ἑλένη Παλαιολογίνα, κόρη τοῦ δεσπότη
τοῦ Μωρέως, νὰ ἐπιβάλει τὴν ἑλληνικὴ
γλώσσα στὴ φραγκοκρατούμενη Κύπρο,
νὰ προβάλει τὴν ἐθνικὴ συνείδηση στὰ
μέσα του 15ου αἰώνα καὶ νὰ συναρπάσει
τοὺς ἐπαναστάτες, τὸν Ρὲ Ἀλέξη τὸ 1427
καὶ τὸν Ἰάκωβο Διασσωρρινὸ τὸ 1563, μὲ
προεξάρχον τὸ ἐθνικὸ στοιχεῖο, σὰν δύνα-
μη τῶν ἀντιστάσεων, ὅταν, κατὰ Γεώργιο
Ζώρα, ἡ Κύπρος ἦταν «ἡ πρωτοποριακὴ
σκοπιὰ τοῦ Ἑλληνισμοῦ» ποὺ ἐνίκησε
τὸν φραγκισμὸ μὲ τὸ ἐθνικό της φρόνη-
μα, ἀργότερα δὲ νὰ ἐμπνεύσει ἀντιστάσεις
τῶν ἐτῶν 1571, 1578, 1600, 1606, 1608,
1764, 1798, 1821. Ἀπὸ τὸ 1797 ἡ ἐθνικὴ
ἀγωνιστικὴ συνείδηση τῶν Κυπρίων ὁρι-
οθετεῖται ἀπὸ τὸν Ἰωάννη Καρατζᾶ, ἕναν
ἀπὸ τοὺς 7 συντρόφους τοῦ Ρήγα τοῦ Βε-
λεστινλῆ ποὺ μαρτύρησαν μὲ τὸν μεγάλο
ὁραματιστή. Τ’ ἀδέλφια, ὁ Ἄγγελος καὶ
ὁ Ζήνων σπεύδουν στὸν Ἱερὸ Λόχο τοῦ
Ἀλεξάνδρου Ὑψηλάντη, πολεμοῦν στὶς
μάχες τοῦ Δραγατσανίου καὶ τῆς Μονῆς
Σέκου. Μαζί τους κι ὁ Ἀγγελὴς Μιχαὴλ
Κύπριος. Ἦταν προδρομικὲς παρουσί-
ες στὴν Ἐπανάσταση, ποὺ ἄνοιξαν τὴν
 67

πύλη τῶν θυσιῶν ἑκατοντάδων Κυπρί- «Εἶπαν μου πὼς ἐφύασιν ποτζιεῖ
ων. Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κυπριανός, μυημέ- ποὺ τὸ Καρπάσιν
νος στὴ Φιλικὴ Ἑταιρεία ἀπὸ τὸ 1818, Μία κοπὴ παίδκιοι τοπιανοὶ
εἶχε ἀλληλογραφία μὲ τὸν Ἀλέξανδρο τζιαὶ πὼς ἐπῆαν πέρα».
Ὑψηλάντη. Στὸ Δοκίμιο τοῦ Φιλήμονος Ἐπαναστατική, ματωμένη ἔκφραση
Α5354 μαρτυροῦνται ἡ συνεργασία καὶ τῆς ἑτοιμότητας τῆς μάχιμης αὐτοθυσί-
οἱ σύνδεσμοι, ὁ Δημήτριος Ἵππατρος, ὁ ας, στὸν βωμὸ τῆς ἱερότερης τῶν διαιώ-
Ἀντώνιος Πελοπίδας, ὁ Θεόφιλος Θησέας. νιων διεκδικήσεων, τοῦ λυτρωμοῦ τῆς
Στὸ ΙΕ΄ ἄρθρο τοῦ Γενικοῦ Σχεδίου τῆς καρδιᾶς τοῦ Ἔθνους, τῆς πρωτεύουσας,
Φιλικῆς διατυπώνονται οἱ ὅροι τῆς Κυ- βασιλίδος τῶν πόλεων, τῆς κολυμβή-
πριακῆς συμμετοχῆς στὴν
Ἐπανάσταση, μὲ τὴν ὑπο-
γραφὴ τοῦ «Καλοῦ», δηλ.
τοῦ Ὑψηλάντη. «Ἀντὰν
ἐφάνην ἡ σταπὴ εἰς τὸν
Μωριὰ τὰ μέρη», κατὰ
τὸ ἔπος τοῦ Βασίλη Μιχα-
ηλίδη, οἱ Κύπριοι ἐπανα-
στάτες ἄρχισαν κατὰ κύ-
ματα νὰ συρρέουν στὴν
Ἑλλάδα. Στὶς 19 Ἰουνίου
1821 γέμισαν τὰ καρά-
βια τοῦ Κανάρη, στὴν
Ἀσπρόβρυση τῆς Λαπή-
θου. Παράλληλη ποιητικὴ
μαρτυρία γιὰ ἀπόπλουν
ἐπαναστατῶν ἀπὸ τὴν
Καρπασία. Οἱ σφαγὲς τοῦ
Ἰουλίου 1821, 480-2000
προκρίτων καὶ κληρικῶν,
οἱ δεσμεύσεις περουσιῶν,
ὁ ἀποκεφαλισμὸς τῆς ἡγε-
σίας, δὲν τρομοκράτησαν
τὸν Κυπριακὸ Ἑλληνισμό.
Οἱ νέοι ἔσπευδαν στὴν
ἐπαναστατημένη Ἑλλάδα
καὶ πολεμοῦσαν ἡρωϊκά.
Στὰ ἑλληνικὰ ἀρχεῖα κα-
ταγράφονται πέραν τῶν 580. Μάλιστα, θρας τῆς ἑλληνικῆς ψυχῆς, τῆς Κωστα-
οἱ Κύπριοι ἐπαναστάτες, κατὰ τὸν ἐπικὸ ντινούπολης, τοῦ μαγνητικοῦ πόλου
ποιητή, ἀρμένιζαν μὲ τὸ ὅραμα τῆς Μεγά- τῆς ὁραματιζόμενης τὴν ἐλευθερία τῆς
λης Ἑλλάδας καὶ τὸ ἰδεολογικὸ στοιχεῖο Ρωμηοσύνης.
εἶναι βροντόλαλο: Πήγαιναν νὰ πολεμή- Ἡ σκλάβα Πόλη ἦταν ὁ ἀπώτερος
σουν μὲ προορισμὸ τὴν Κωσταντινού- σταθερὸς σκοπὸς τῶν Κυπρίων ἐπανα-
πολη. Κατὰ τὴν ἱστορική μαρτυρία τοῦ στατῶν τοῦ ’21 καὶ τὰ νικητήρια εὐχα-
Βασίλη Μιχαηλίδη: ριστήρια στὴν Ὑπέρμαχο Στρατηγό, ἡ
 68
μεγάλη προσδοκία τῆς ἱστορικῆς κατα-
ξίωσης. Χαρακτηριστικὰ τῆς ὁλόψυχης
συμμετοχῆς τῶν Κυπρίων στὴν Ἐπανά-
σταση καὶ οἱ ἐκποιήσεις τῶν περουσιῶν
καὶ ἡ μεταφορὰ χρημάτων στὴν ἐπανα-
στατημένη Ἑλλάδα. Παραδείγματα οἱ
ἀδελφοὶ Θησεῖς, Θεόφιλος, Νικόλαος,
Κυπριανὸς καὶ ἄλλοι ποὺ συντηροῦσαν
ἰδίαις δαπάναις σώματα ἐπαναστατῶν.
Ἔδωσαν τὰ πά-
ντα, καὶ μερικοὶ
ἀπὸ τοὺς ἐπιζή-
σαντες πέθαναν
ἐπὶ τῆς ψάθης,
ὅπως μαρτυ-
ροῦν οἱ θυγατέ-
ρες τοῦ Χαράλα-
μπου Μάλη καὶ
οἱ κόρες τῶν Θη-
σέων σὲ ἐπιστο-
λές τους. Ἐνδει-
κτικὸ τὸ μήνυμα
τῆς 25ης Ἀπριλί-
ου 1825 πρὸς τὸ
Ἐκτελεστικόν:
«Σεβαστὴ Δι-
οίκησις! Ἡμεῖς
ἐχάσαμεν μαζὶ μὲ Ὁ Κύπριος ἀγωνιστής τοῦ 1821,
τὴν πατρίδα καὶ Ἀρχιμανδρίτης Θεόφιλος Θησέας
τὰς οἰκίας μας.
Εἴδομεν τοὺς συγγενεῖς μας ἐσφαγμέ-
νους καὶ ἐνταῦθα, ἀπ’ ἀρχῆς τοῦ Ἱεροῦ
Ἀγῶνος, ἀγωνιζόμενοι, τρέφομεν αὐτὰς
τὰς ἐλπίδας, τοῦ ν’ ἀνακτήσωμεν τὴν πα-
τρίδα ἐλευθέραν».
Συναρπαστικὴ καὶ ἡ ἰδέα τοῦ πατρι-
ωτισμοῦ τῶν Κυπρίων καὶ ἡ πίστη στὴν
αἰωνιότητα τῆς Φυλῆς, ἀπὸ τὴν ποιη-
τικὴ διακήρυξη τοῦ Κυπριανοῦ:
«Ἡ Ρωμηοσύνη ἐν Φυλῇ συνότζιαιρη
τοῦ κόσμου! Κανένας δὲν εὑρέθηκεν
γιὰ νὰ τὴν ἐξιλείψει, Ἡ Ρωμηοσύνη ἐν
νὰ χαθεῖ ὄντας ὁ κόσμος λείψει».
Ἐθνικὴ βεβαιότητα, ποὺ ὁ Βασίλης
Μιχαηλίδης ἀκούει ἀπὸ τὸν τηλεβόα τῆς
διαλαλούμενης πίστης τοῦ ἐθνομάρτυ-
ρα Ἀρχιεπίσκοπου, γιὰ τὴν ἄρρηκτη δι-
άρκεια τῆς Φυλῆς ὣς τὴ συντέλεια τοῦ
κόσμου. Ἡ ὑπαρξιακὴ φιλοσοφία καὶ ἡ
βιοτικὴ πεποίθηση τῶν Κυπρίων ποὺ
ἔκτοτε σπεύδουν σ’ ὅλους τοὺς ἐθνικοὺς
ξεσηκωμοὺς καὶ τοὺς πολέμους στὴ μη-
τέρα πατρίδα, γιὰ νὰ ὁριοθετήσουν μὲ
τὰ λευκά τους κόκκαλα τοὺς δρόμους
τῶν πεπρωμένων κάθε γενιᾶς ποὺ ἔρχε-
ται στὸν κόσμο
μὲ τὸ προπατο-
ρικὸ χρέος τοῦ
αὐτοσεβασμοῦ
καὶ τῆς αὐτο-
θυσίας γιὰ τὴν
ἀπόκτηση ἢ τὴ
διατήρηση τῆς
ἐλευθερίας.
Ἡ συμβολὴ
τῶν Κυπρίων
εἶναι ἀενάως
ἐκπληκτική. Οἱ
πόθοι συνταρα-
κτικοί. Ἐνδει-
κτικὲς οἱ δυὸ
ἐπιστολὲς πρὸς
Καποδίστριαν,
ἐκ μητρὸς Κυ-
πρίου, τῆς 19ης
Αὐγούστου καὶ
τῆς 17ης Νοεμβρίου 1828. Ἀλλὰ συ-
γκλονιστικὲς καὶ οἱ μαρτυρίες προσω-
πικοτήτων τῆς ἐπανάστασης: Ὁ Κολο-
κοτρώνης, ὁ Μαυροκορδάτος, ὁ Σταμα-
τελόπουλος, ὁ Γρίβας, ὁ Χατζηχρίστος,
ὁ Γιατράκος, ὁ Πετιμεζᾶς, ὁ Λόντος, ὁ
Παπαδιαμαντόπουλος, ὁ Κριεζώτης καὶ
πλῆθος ἄλλων κορυφαίων ἡγετῶν καὶ
ὁπλαρχηγῶν ὑμνοῦν μὲ ἔγγραφά τους
τοὺς Κυπρίους ἐπαναστάτες ποὺ πολέ-
μησαν παντοῦ, σπέρνοντας τὴ ματωμέ-
νη γῆ μὲ τὰ ἱερὰ ὀστὰ τῶν ἐθνικῶν τους
ἀξιώσεων. Στὸν Μωριά, στὴ Ρούμελη,
στὸ Αἰγαῖο, στὴν Τριπολιτσά, στὸ Ναύ-
πλιο, στὴν Κόρινθο, στὸ Μεσολόγγι, στὸ
Φάληρο, στὴν Πάτρα, στὰ Δερβενάκια,
 69
στὸ Ἄργος, στὴν Κάρυστο, στὴ Λειβαδιά,
στὴν Αθήνα, στὴ Θήβα, στὶς Σπέτσες,
στὴ Σάμο, στὸ Πέτα, στὸ Ναυαρίνο, στὸ
Νεόκαστρο, στὸ Χαϊδάρι, στὴ Χίο, στὴν
Κρήτη, ὅπου σκάψεις σ’ αἱματόβρεκτα
χώματα καὶ νεκροταφεῖα θὰ βρεῖς λεί-
ψανα Κυπρίων. Ἀπὸ τὴν Ἤπειρο καὶ τὴ
Μακεδονία ὣς τὸ Σαγγάριο. Ὁ Κανάρης
μνημονεύει τὸν Κωσταντῖνο Κυπριώ-
τη. Πολέμησε σ’ ὅλες τὶς μάχες καὶ σκο-
τώθηκε. Τὸν γιό του Γεώργιο, ποὺ ἔπε-
σε πολεμώντας, συνειδητὸς συνεχιστὴς
τοῦ ἡρωϊσμοῦ τοῦ πατέρα του. Στὸ Με-
σολόγγι καὶ στὸ Φάληρο ἑκατόμβες οἱ
Κύπριοι ἐθελοντές. Ὁ Χατζηαργυροῦ
βεβαιώνει τὴν παλληκαριὰ τοῦ Ἰωάννη
Κυπρίου. Ὁ Πετρόμπεης, ὁ Μακρυγιάν-
νης ὑμνοῦν «τὸν ἀνδρειότερο καὶ γεννό-
τερον» Ἀγγελὴ Κύπριο, ὁ Κολλοκοτρώ-
νης τὸν Ἰωάννη Γεωργίου, ὁ Μαυροκορ-
δάτος τὸν Κύπριο ποὺ ἐπ’ ἰδίῳ κινδύνῳ
τὸν ἔσωσε ἀπὸ κακοποιούς. Ὁ Μακρυ-
γιάννης πλέκει τὸ ἐγκώμιο τοῦ Μιχάλη
τοῦ Κύπριου, τοῦ μόνου ἐθελοντῆ ἀγγε-
λιαφόρου, ποὺ κολύμπησε ἐπὶ ὧρες με-
ταφέροντας σὲ ἀγγλικὸ πλοῖο τὸ μήνυμα
τοῦ κινδύνου τῶν πολιορκουμένων ἐπα-
ναστατῶν στὸ Νιόκαστρο.
Κρίνεται ἀναγκαία ἡ ἀναφορά, ἐν γε-
νικαῖς γραμμαῖς, καὶ τῆς συνέχειας: Οἱ
Κύπριοι τοῦ ’21, συγκρότησαν τὴ «Φά-
λαγγα τῶν Κυπρίων» μετά τὴν Ἐπανά-
σταση. Ὁ Ἰωαννίκιος κήρυξε τὴν ἐπα-
νάσταση τῆς Καρπασίας καὶ ὁ Νικόλαος
Θησέας τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, τὸν Ἰούλιο
τοῦ 1833.
Ὁ στρατηγὸς Χατζηπέτρος δείχνο-
ντας τὰ παράσημά του ἔλεγε: «Αὐτὰ
μοῦ τὰ ἔδωσεν ἡ παλληκαριὰ τῶν
Κυπρίων»!
Τὸ 1854 οἱ Κύπριοι προέλασαν στὴν
Ἤπειρο καὶ τὴ Θεσσαλία.
Τὸ 1866 ἔτρεξαν στὴν Κρήτη.
Τὸ 1880 στὴ Θεσσαλία καὶ στὴν
Ἤπειρο.
Τὸ 1897, 7.000 πῆγαν στὸν πόλεμο
ἐθελοντές. Κατὰ πληθυσμικὴ ἀναλογία
περισσότεροι ἀπὸ κάθε ἄλλο τμῆμα τοῦ
Ἑλληνισμοῦ.
Τὸ 1910 συγκρότησαν τὴν κυπριακὴ
πυροβολαρχία.
Τὸ 1912, 2500 Κυπρίων πολέμησαν
στοὺς Βαλκανικοὺς Πολέμους. Ἐπὶ κε-
φαλῆς ὁ Δήμαρχος Λεμεσοῦ Χριστόδου-
λος Σῶζος ποὺ ἔπεσε στὸ Μπιζάνι, στὴν
κορφὴ τοῦ Ἁγίου Ἠλία, στὶς 6 Δεκεμ-
βρίου 1912. Ἐπιστολὴ στὴ σύζυγό του,
ἐνδεικτικὴ τοῦ ἐθνικοῦ πάθους ποὺ
ἐνέπνεε τὸν ἄνδρα. Ὁ ἥρωας, μὲ τὸ Μη-
τροπολίτη Κιτίου 1910-1918, Μελέτιο
Μεταξάκη, τὸν Μακάριο Μυριανθέα,
μετέπειτα Κυρηνείας καὶ Ἀρχιεπίσκο-
πο Μακάριο Β΄, ἀξίωσαν ἀπὸ τὸν Ἐλευ-
θέριο Βενιζέλο κατάταξη στὴν πρώτη
γραμμὴ τοῦ μετώπου! Στοὺς Βαλκανι-
κοὺς καὶ οἱ Εὐάγγελος Χατζηιωάννου,
βουλευτὴς Λάρνακας, ὁ Πάφιος φοι-
τητὴς Πέτρος Χατζηαργυροῦ ποὺ ἔπεσε
σὲ μάχη, ὁ Κωσταντῖνος Χαρικλέους, ὁ
Προκόπης Χατζημιλτὴς (Ἐπισημάνσεις
τοῦ Πανεπιστημιακοῦ Πέτρου Παπα-
πολυβίου). Στὸν Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
κατατάχτηκαν 11 χιλιάδες καὶ πολέμη-
σαν στὴ Μακεδονία. Τὸ 1919 ἔσπευσαν
στὴ Μικρασία. Ὁ ἰωνικὸς τύπος ὕμνησε
τὴν παλληκαριά τους, (ἐφ. «Τηλεγράφος
Σμύρνης»). Χαρακτηριστικὴ ἡ διαδήλω-
ση δυὸ χιλιάδων στὴ Λευκωσία, ἔξω ἀπὸ
τὴν ἑλληνικὴ πρεσβεία, ποὺ ζητοῦσαν
πλοῖο νὰ πᾶνε πολεμιστὲς στὴ Σμύρνη!...
(8 Ἰουνίου 1920). Οἱ ἐθελοντὲς στὴ Μι-
κρασία ἀνέρχονται σὲ 5.972. (Ἀπὸ Λευ-
κωσία 2158. Ἀμμόχωστο 974, Λεμεσὸ
850, Λάρνακα 600, Κερύνεια 390, Πάφο
1000).
Στὸ Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο 20.000 πο-
λέμησαν στὴν Ἑλλάδα, ἐπὶ συνόλου 35
χιλιάδων ἐθελοντῶν ποὺ κατατάχτηκαν
στὸν συμμαχικὸ στρατὸ κι ἔβαψαν μὲ
τὸ αἷμα τους τὴν Πίνδο καὶ τὴ Βόρεια
Ἤπειρο. Βέβαια δὲν ἦταν μόνο ὅσοι
μποροῦσαν νὰ πάρουν ὅπλο καὶ νὰ πο-
 70
λεμήσουν γιὰ τὴν Ἑλλάδα. Ἦταν καὶ ὁ
ἄμαχος πληθυσμὸς ποὺ σὲ παγκύπριους
ἐράνους ἔστελλε στὴν Ἑλλάδα σὲ χρυ-
σάφι, τὶς βέρες, τὰ βραχιόλια, τὰ ἐνώτια,
τὰ πολύτιμα στολίδια. Τὸ 1914 γιὰ παρά-
δειγμα ἡ προσφορὰ στὸ Ἔθνος ἀνερχό-
ταν σὲ 16 χιλιάδες χρυσὲς λίρες!
Τὸ 1940 διενεργήθηκαν ἔρανοι μὲ
προσφορὰ χρυσοῦ γιὰ τὴν Ἑλλάδα
(Ἐφημερίδα «ΧΡΟΝΟΣ» 21.11.40). Τὸ
1951, μισὸ ἑκατομμύριο λιρῶν γιὰ τὴν
Ἑλλάδα («ΕΘΝΟΣ» 16.1.1951) γιὰ τὴν
ἐπούλωση τῶν πληγῶν ἀπὸ τὴν κατοχὴ
καὶ τὸν ἐμφύλιο. Τὸ Νοέμβριο τοῦ 1920
ἀναχώρησαν γιὰ τὴν Ἑλλάδα δάσκαλοι
γιὰ ὑπηρεσία. Στὶς 3 Ἀπριλίου 1921,
ἐν μέσῳ πανηγυρισμῶν προκηρύχθηκε
ἔρανος μὲ τίτλο «Τὸν ὀβολόν σας πρὸς
προέκτασιν τῶν ἐθνικῶν συνόρων»,
(«Κῆρυξ», 3 Ἀπριλίου 1921). Στὶς 21
Ἰουνίου 1922, ὁ Μητροπολίτης Πάφου
Ἰάκωβος ἀποπλέει γιὰ τὴ Σμύρνη ἐπὶ
κεφαλῆς ἐθελοντῶν καλογήρων!
Στὶς 5/18 Μαΐου 1922 ἡ «ΕΝΩΣΙΣ»
καλεῖ τὸν λαὸ νὰ συνεισφέρει σὲ ἔρανο
γιὰ τὴ Μικρασιατικὴ ἐκστρατεία. Γρά-
φει: «Ἡ κλαγγὴ τῶν ἑλληνικῶν ὅπλων
ἀντηχεῖ ἐπὶ τῶν δυσβάτων κορυφο-
γραμμῶν τῶν Μικρασιατικῶν ὀρέων
καὶ ὁ Ἕλλην στρατιώτης σκορπίζει ἐκ
νέου τὴν ἐλπίδα καὶ τὴν ζωὴν εἰς τοὺς
ἀπὸ 4 αἰώνων καταδυναστευομένους
Ἑλληνισμοὺς τῆς περικαλλοῦς τῆς Ἰωνί-
ας Νύμφης…».
Ἦταν καὶ ἡ ἀρθογραφία τῶν ἐφη-
μερίδων τῆς Κύπρου ἀπὸ τὸ 1878 καὶ
ἐντεῦθεν. Ἔχω καταθέσει τοὺς τίτλους
ὅλων τῶν ἐφημερίδων καὶ τῶν ἄρθρων
ποὺ τεκμηριώνουν καὶ εἰδησεογρα-
φικὰ τὴν ἀφοσίωση στοὺς ἀγῶνες τοῦ
Ἔθνους καὶ στὸν προαιώνιο πόθο τῆς
Ἕνωσης μὲ τὴ μάνα Ἑλλάδα. Κλίνω μὲ
τὴν ἀποκάλυψη ὅτι μετὰ τὸν ἀγώνα τῆς
ΕΟΚΑ, ὁμάδα Κυπρίων ἀγωνιστῶν φοι-
τητῶν στὴν Ἀθήνα καὶ στὴ Θεσσαλονί-
κη ἄρχισαν προπαρασκευὴ γιὰ ἀπελευ-
θερωτικὸ ἀνταρτικὸ στὴ Βόρεια Ἤπει-
ρο. Ζητήσαμε ἀπὸ τὸν Διγενὴ νὰ ἡγηθεῖ
τοῦ Ἀγώνα, ἀλλὰ οἱ ἐξελίξεις μᾶς ὁδήγη-
σαν στὴν Κύπρο γιὰ τὴν ἀντίσταση στὰ
τουρκικὰ σχέδια… Ἦταν ἡ τελευταία
ὣς τώρα ἀπόφαση ἀγωνιστικῆς συμμε-
τοχῆς στὴν ἐθνικὴ ἀνάγκη ποὺ θέριευε
τοὺς ἀγωνιστὲς τοῦ ἀπελευθερωτικοῦ
ἀγώνα κατὰ τὴν τετράχρονη ἐποποιΐα
τῶν θυσιῶν γιὰ τὴν Ἑλλάδα, στὶς κρε-
μάλες τῶν Ἄγγλων, στὰ Στρατόπεδα Συ-
γκεντρώσεων, στὶς Κεντρικὲς Φυλακές,
στοὺς θαλάμους βασανιστηρίων καὶ στὰ
ὁρμητήρια τῶν ἀδούλωτων βουνῶν τῆς
Μεγαλονήσου. Ἡ ἴδια ἄχρονη καὶ ἀμέ-
τρητη ἀγάπη γιὰ τὴν Ἑλλάδα ὑγραίνει
μὲ τὸ δάκρυ τῆς ὑπέρτατης συγκίνησης,
τὴν ἀταλάντευτη, προαιώνια συμφωνία
τῶν ἐγκλωβισμένων τῆς Ἁγίας Καρπασί-
ας, τῶν ἀπομενόντων Προμηθέων τοῦ
Ἑλληνισμοῦ. Ἐκείνων ποὺ ἐπαναλαμ-
βάνουν τὴν ἄχρονη ἀξία τοῦ Συμωνί-
δειου ἐπιγράμματος γιὰ τοὺς Λακεδαι-
μονίους τῶν Θερμοπυλῶν δυὸ χιλιάδες
τετρακόσια ὀγδόντα ἑφτὰ χρόνια πρίν!
Ἐκείνων ποὺ μένουν θέλοντας ἁλυσο-
δεμένοι στὸν ἱερὸ βράχο τῆς χερσονήσου
τῶν ἁγίων, τῆς ἀνατολικότερης ἐσχατιᾶς
τοῦ Ἑλληνισμοῦ, στὴν Ἁγία Τριάδα τῆς
Ἰωνικῆς Αἰγαλούσης, κοιτίδας δεκάδων
παρασημοφορημένων ἐθελοντῶν τοὺς
ἐθνικοὺς πολέμους καὶ προπυργίου ἑνω-
τικῶν συλλαλητηρίων (ἐφ. «Ἕνωσις»,
Μάιος 1912) καὶ τῶν ἑλληνικῶν ἀγώ-
νων καὶ στὸ Ριζοκάρπασο, πιστοὶ στοὺς
ὑπέρτατους ἄγραφους νόμους τῆς πα-
τρίδας. Στὸν προμαχώνα, ὅπου οἱ γέρο-
ντες καὶ τὰ παιδιὰ τοῦ παρατεινόμενου
μαρτυρίου τῆς δεύτερης τουρκοκρατίας
τῶν 33 χρόνων, σὰν νὰ μιλοῦν γιὰ τὴν
Ἑλλάδα δακρύζουν. Καὶ τὸ δάκρυ τῆς
ἀγάπης, προσκλητήριος λυγμὸς πρὸς τὸ
χρέος τῆς μεγάλης ἀναμονῆς, ἐλεύθεροι
Ἕλληνες ἀδελφοί». _
 71

ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΟ ΗΠΕΙΡΟ

Νικολάου Παπαδόπουλου
ἀποστράτου Ἀξ/κοῦ

Ἱ
κανοποιώντας ἕνα παιδικὸ ὄνειρο ρου, ποὺ εἶχε καταλάβει εὐθὺς μετὰ τὴν
πρὶν ἀπὸ λίγους μῆνες ἐπισκέφτηκα πτώση τῶν Ἰωαννίνων καὶ ἡ Ἑλλὰς δέ-
τὴ Βόρειο Ἤπειρο καὶ στὴ συνέχεια χθηκε τὴν ἀπόφαση ὄχι δίχως ἀντίσταση
τὴν ὑπόλοιπη Ἀλβανία, βασικὰ γιὰ δυὸ τῶν Βορειοηπειρωτῶν ποὺ στὶς 17 Φε-
λόγους: βρουαρίου 1914 ἀνακήρυξαν κατὰ τὴν
Πρῶτον νὰ πατήσω καὶ νὰ προσκυ- ἐπαναστατικὴ συνέλευση τοῦ Ἀργυρο-
νήσω τὰ ἅγια χώματα τῆς Βορείου Ἠπεί- κάστρου τὴν «Αὐτόνομον Πολιτεία» τῆς
ρου στὰ ὁποῖα ἔζησαν ἐπὶ χιλιάδες χρό- Βορείου Ἠπείρου, μὲ προσωρινὴ κυβέρ-
νια χιλιάδες ἑλληνικὲς ψυχὲς
καὶ δεύτερον νὰ γνωρίσω τὴ
σημερινὴ Ἀλβανία μετὰ τὴν
εἰκοσαετῆ καὶ πλέον ἀπε-
λευθέρωσή της ἀπὸ τὸ πιὸ
στυγνὸ καὶ φρικτὸ κομ-
μουνιστικὸ καθεστὼς τῶν
Ἐμβὲρ Χότζα καὶ Ραμὶζ Ἀλία
τῶν ὁποίων τὰ «κατορθώ-
ματα» γνώριζα καὶ παρακο-
λουθοῦσα στενά. Ἡ Βόρειος
Ἤπειρος, ὅπως εἶναι γνωστό,
ἀπελευθερώθηκε τρεῖς φορὲς
ἀπὸ τὸν ἑλληνικὸ στρατό.
Τὴν πρώτη φορὰ ὁ ἑλλη-
νικὸς στρατὸς ἀπελευθέρω-
σε τὴ Βόρειο Ἤπειρο τὸν Φεβρουάριο νηση ὑπὸ τὸν πρωθυπουργὸ τὸν Γεώρ-
τοῦ 1913, ἐνῷ ἤδη ἀπὸ τὸν Ὀκτώβριο τῆς γιο Ζωγράφο.
προηγούμενης χρονιᾶς εἶχε ἐπαναστατή- Λίγους μῆνες ἀργότερα, τὸν Ὀκτώ-
σει ἡ Χειμάρρα, ὑπὸ τὸν Σπηρομήλιο βριο τοῦ 1914, ὁ ἑλληνικὸς στρατὸς ἀνα-
καὶ εἶχε ὑψώσει τὴν ἑλληνικὴ σημαία. κατέλαβε γιὰ δεύτερη φορὰ τὴ Βόρεια
Ἕνα χρόνο ἀργότερα, στὶς 13 Φεβρουα- Ἤπειρο, κληθεὶς ἀπὸ τὶς Μεγάλες Δυ-
ρίου 1914, μὲ τὸ πρωτόκολλο τῆς Φλωρε- νάμεις προκειμένου νὰ ἐξασφαλίσει τὴν
ντίας, παραχωροῦνταν στὴν Ἀλβανία ἡ τάξη. Ἀλλὰ ἡ πολιτικὴ οὐδετερότητα ποὺ
Κορυτσά, ἡ Χειμάρρα, οἱ Ἅγιοι Σαράντα, ἀκολούθησε ἡ Ἑλλὰς τὸ 1915 καὶ 1916
τὸ Βουθρωτό, τὸ Ἀργυρόκαστρο, τὸ Δελ- χρησίμευσε ὡς ἀφορμὴ στὴν Ἰταλία νὰ
βίνο καὶ ἡ νῆσος Σάσων. προωθήσει τὰ στρατεύματά της ἀπὸ τὴν
Ὁ ἑλληνικὸς στρατὸς ἐκλήθη νὰ Αὐλώνα πρὸς τὸν νότο. Τὸ ἀποτέλεσμα
ἐκκενώσει τὰ ἐδάφη τῆς Βορείου Ἠπεί- ἦταν ὅτι ἡ ἑλληνικὴ στρατιωτικὴ παρου-
 72
σία στὴ Βόρειο Ἤπειρο ἀντικαταστήθη-
κε ἀπὸ τὴν ἰταλικὴ στρατιωτικὴ κατοχή,
ἰδίως στὴν περιφέρεια τοῦ Ἀργυρόκα-
στρου, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν Κορυτσά, ἡ ὁποία
κατελήφθη στρατιωτικῶς ἀπὸ τὴ Γαλ-
λία. Μετὰ ἀπὸ τὶς ἀμφιταλαντεύσεις τῶν
ξένων δυνάμεων καὶ παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι
στὶς ἀρχὲς τοῦ 1920 τὸ θέμα τῆς Βορείου
Ἠπείρου εἶχε κριθεῖ καὶ διπλωματικῶς
ὑπὲρ τῆς Ἑλλάδος, ἕναν χρόνο ἀργότε-
ρα, τὸ 1921, ἡ Κοινωνία τῶν Ἐθνῶν ἀπε-
φάνθη ὑπὲρ τῆς
προσαρτήσεως τῆς
Βορείου Ἠπείρου,
ἡ Κοινωνία τῶν
Ἐθνῶν ἀπεφάνθη
ὑπὲρ τῆς προσαρ-
τήσεως τῆς Βορεί-
ου Ἠπείρου στὴν
Ἀλβανία. Ἡ Τρί-
τη φορὰ ποὺ ἑλλη-
νικὸς στρατὸς
εἰσῆλθε ἀπελευθε-
ρωτὴς στὴ Βόρειο
Ἤπειρο ἦταν στὸν
πόλεμο τοῦ ’40. Στὶς 22 Νοεμβρίου 1940,
ἡμέρα Παρασκευή, στὶς 12:45 τὸ μεση-
μέρι, ὁ ἑλληνικὸς στρατὸς ἀπελευθέρω-
νε τὴν Κορυτσὰ ὅπου πλήθη κόσμου μὲ
δάκρυα στὰ μάτια «ἐξῆλθον τῆς πόλεως
πρὸς προϋπάντησιν τῶν ἐνδόξων στρατι-
ωτῶν μας τοὺς ὁποίους ἔρρανον μὲ ἄνθη
καὶ ὑποδέχοντο μὲ ἀλλάφρονας ἐκδη-
λώσεις τὰς ἑλληνικὰς σημαίας αἱ ὁποῖαι
εἶχον κρυβεῖ ἀπὸ ἐτῶν καὶ ἡ πόλις ἔζη-
σεν ὥρας ἐξάλλου ἑορτασμοῦ» (ἐφημερί-
δες τῆς ἐποχῆς).
Ἕξι χρόνια ἀργότερα, τὸ 1946, στὴ
Διάσκεψη τῶν Παρισίων, ὅπου καθορί-
στηκαν τὰ νέα σύνορα τῶν εὐρωπαϊκῶν
χωρῶν μετὰ τὸν δεύτερο Παγκόσμιο πό-
λεμο, ἡ Ἑλλὰς ὑπέβαλε τὶς ἀξιώσεις της
γιὰ τὴ Βόρειο Ἤπειρο, ἀλλὰ τὸ θέμα
ἔμεινε στὸ ἔλεος τοῦ Συμβουλίου τῶν
ὑπουργῶν Ἐξωτερικῶν τῶν Τεσσάρων
Μεγάλων Δυνάμεων καὶ οὐσιαστικῶς
ἀποτελματώθηκε. Τὸ ψήφισμα τῆς
Βουλῆς τῶν Ἑλλήνων τῆς 15ης Ὀκτω-
βρίου 1947 ἀντικατροπτίζει τὴν πικρία
καὶ τὴν ἀποκαρδίωση ἑνὸς ἔθνους. «Ἡ
Ἑλλὰς σφίγγουσα τὴν καρδιά της», ἀνα-
φέρει τὸ ψήφισμα «θὰ κυρώσει μὲν τὰς
Συνθήκας, ἀλλὰ διατηρεῖ ἀκεραίας τὰς
δικαίας ἀξιώσεις της, ἐν τῇ πεποιθήσει
ὅτι δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ μὴν ἐπιβληθεῖ
μίαν ἡμέραν δικαιότερα περὶ αὐτῶν κρί-
σις». Ἦταν τὸ εὐχαριστῶ τῶν Μεγάλων
Δυνάμεων γιὰ
τὸν ἀγώνα τῶν
Ἑλλήνωνἐναντί-
ον τοῦ Ἄξονος.
Εἰσερχόμε-
νοι ἀπὸ τὰ σύνο-
ρα τῆς Κακαβιᾶς
ἀντικρίζουμε τὸ
ὁμώνυμο χωριὸ
τὸ ὁποῖο εἶχε τὴν
ἀτυχία νὰ βρί-
σκεται στὸ «συρ-
ματόπλεγμα» καὶ
γιὰ λίγα μέτρα νὰ
ἀποσκοπεῖ ἀπὸ τὴ μητέρα Ἑλλάδα. Εἶναι
τὸ χωριὸ ποὺ οἱ κάτοικοί του ζοῦσαν πά-
ντα μὲ αὐτὸ τὸ παράπονο. Εἶναι τὸ χωριὸ
ποὺ πρῶτο ἄκουγε τὸ «ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣ-
ΤΗ» ἀπὸ τὸν μακαριστὸ μητροπολίτη
Σιατίστης καὶ Δριυνουπόλεως Σεβα-
στιανό, ὅταν ὁ τελευταῖος τοποθετοῦσε
μεγαφωνικὲς συσκευὲς στὰ σύνορα γιὰ
νὰ ἀκούει τὸ Μ. Σάββατο ἡ κοιλάδα τῆς
Δρυινουπόλεως μὲ τὰ ἑλληνικὰ χωριὰ τὸ
χαρμόσυνο γεγονὸς καὶ ἔτσι νὰ γιορτά-
σει ὁ καθένας κρυφὰ μέσα στὸ σπίτι του
στὸ ἄθεο καὶ ἄθλιο καθεστὼς τοῦ Χότζα.
Γιὰ παράδειγμα, ἡ δασκάλα, ὄργανο τῆς
Sigurimi (κρατικὴ ἀσφάλεια), ρώταγε τὸ
παιδάκι: «Περάσατε καλὰ στὸ σπίτι; Βά-
ψατε κόκκινα ἀβγά; Τσουγκρίσατε; Κά-
νατε «Χριστὸς Ἀνέστη;» Τὸ παιδάκι τῶν
5-6-7 ἐτῶν ἀπαντοῦσε θετικὰ καὶ ἡ ἀσφά-
λεια συνελάμβανε τοὺς οἰκείους μὲ σο-
βαρὲς συνέπειες (φυλακίσεις, ἐκτοπίσεις
 73
κ.ἄ). Τέτοια παραδείγματα ὑπάρχουν χι-
λιάδες καὶ εἶναι καταγεγραμμένα.
Διασχίζοντας τὴν κοιλάδα Δριυνου-
πόλεως (Δρόπολης: παραφραστικὰ λέγε-
ται σήμερα) παίρνοντας τὸ ὄνομα ἀπὸ τὸν
ποταμὸ Δρύνο ποὺ τὴ διασχίζει μὲ τὴν
πληθώρα τῶν καθαρόαιμων ἑλληνικῶν
χωριῶν, φθάνουμε στὸ ἱστορικὸ χωριὸ
Βουλιαράτες ὅπου ὑπάρχει καὶ τὸ νεκρο-
ταφεῖο τῶν ἡρώων τοῦ ’40. Μέσα στὸν
περίβολο τοῦ κοιμητηρίου τὸ ἐκκλησά-
κι τῆς Ἁγίας Σκέπης, τὸ ὁποῖο ἐπὶ Χότζα
φυσικὰ δὲν λειτουργοῦσε, τὸ Ἡρῶο καὶ
οἱ τάφοι τῶν ἡρώων Ἀξιωματικῶν καὶ
ὁπλιτῶν. Ὁ ἱερέας πατὴρ Νικόλαος ἀπὸ
τὸ Βοδινὸ (διπλανὸ χωριό) μὲ τὴ λεβέ-
ντικη ἠπειρώτικη ἐμφάνισή του καὶ τὸ
ἡλιοκαμένο του πρόσωπο στὸ ὁποῖο εἶναι
ζωγραφισμένη ἡ ταλαιπωρία τῆς δύσκο-
λης ζωῆς του, μὰ στὰ μάτια του μέσα ἡ
ἔκφραση ΕΛΛΑΔΑ μᾶς ὑποδέχεται στὴν
εἴσοδο, μαζὶ μὲ τὸν γνωστὸ πλέον καὶ
ἀπὸ σχετικὲς ἐκπομπὲς τῆς τηλεόρασης
συμπαθέστατο κύριο Μπάκο Γεώργιο,
τὸν γνωστὸ «μπαμπα-Γιῶργο».
Στὴν προσπάθειά μου νὰ ἀσπασθῶ τὸ
χέρι τοῦ παπα-Νικόλα τὸ τραβάει μὲ δύ-
ναμη πρὸς τὰ κάτω λέγοντάς μου αὐστη-
ρά, ἀλλὰ καὶ μὲ ἀγάπη: «Ὄχι σὲ αὐτὸν
τὸν ἱερὸ χῶρο μπροστὰ στοὺς ἥρωες!
Ποιὸς εἶμαι ἐγώ; (!)». Ἀκολουθεῖ τρισά-
γιο, κατάθεση στεφάνου καὶ ὁ Ἐθνικὸς
Ὕμνος. Ἡ συγκίνηση μεγάλη, ἐνῷ ἡ
ἑλληνικὴ σημαία κυματίζει πάνω ἀπὸ
τὸ Ἡρῶο. Πρὶν ἀναχωρήσουμε ὁ «μπαρ-
μπα-Γιῶργος» μᾶς μιλάει γιὰ τὴν ἱστορία
τονίζοντας ὅτι μέχρι νὰ πεθάνει θὰ πα-
ραμείνει ἐκεῖ φύλακας καὶ μᾶς δημιουρ-
γεῖ ρίγη συγκινήσεως. Στὴ συνέχεια στὰ
χωριὰ Δούβιανη καὶ Γεωργουτσιάτες,
χωριὰ καταγωγῆς τῶν νῦν καὶ τέως προ-
έδρων Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας κ. Πα-
πούλια καὶ Στεφανόπουλου ἀντίστοιχα,
ἐπισκεπτόμαστε τὸ Τεπενέλι καὶ τὸ ἱστο-
ρικὸ Ἀργυρόκαστρο, πρωτεύουσα τοῦ
ὁμώνυμου νομοῦ. Μὲ τὸ βυζαντινό του
κάστρο νὰ δεσπόζει ἀπὸ ψηλὰ καὶ τὰ πα-
νέμορφα ἀρχοντικά του καὶ τὶς ἐκκλησί-
ες του, ὅλα πέτρινα ἀποτελεῖ μνημεῖο πο-
λιτιστικῆς κληρονομιᾶς τῆς ΟΥΝΕΣΚΟ,
ἐνῷ ἡ παρουσία τοῦ ἑλληνικοῦ προξε-
νείου μᾶς ἀφήνει ἀδιάφορους. Ἑπόμενη
ἐπίσκεψή μας ἡ κωμόπολη Δερβιτσάνη
μὲ ἔντονη τὴν παρουσία τοῦ ἑλληνικοῦ
στοιχείου, μὲ πινακίδες ἑλληνικὲς στὰ
καταστήματα, μὲ πολλὰ ἑλληνικὰ προϊ-
όντα μὲ τὴν πινακίδα τὴν κεντρικὴ εἴσο-
δο τοῦ χωριοῦ καὶ στὰ ἑλληνικὰ ἐκτὸς
ἀπὸ Ἀλβανικὰ καὶ τὸν ὑπέροχο ἀνακαι-
νισμένο ναὸ ἀφιερωμένο στὴν κοίμηση
τῆς Θεοτόκου μεγαλοπρεπῆ καὶ ἀντάξιο
τοῦ χώρου, ὁ ὁποῖος ἐπὶ Χότζα ἦταν ἀπο-
θήκη. Ἐκεῖνο ποὺ ἐντυπωσιάζει στὴ συ-
γκεκριμένη κοιλάδα εἶναι τὰ ἑκατοντά-
δες πυροβολεῖα- πυροβολεῖα διάσπαρτα
μὲ μέτωπο πρὸς τὴν Ἑλλάδα κατασκευ-
ασμένα στὴν ἐποχὴ τοῦ Χόντζα καὶ ἐρει-
πωμένα μισοκατεστραμένα ἢ χρησιμο-
ποιούμενα ὡς στάβλοι, ἀχυρῶνες κ.λπ.,
τὰ τελευταῖα 20 καὶ πλέον χρόνια. Τέ-
τοια ἔργα κατ’ ἐκτίμηση εἶχαν κατα-
σκευαστεῖ σὲ ὁλόκληρη τὴν Ἀλβανία
περὶ 300.000 ἐνῷ ἄλλα τόσα ἦταν στὰ
σχέδια νὰ κατασκευαστοῦν. Ὁ Χότζα,
ὅπως καὶ τὸ κόμμα του, ἂν καὶ γνώριζαν
ὅτι ἡ μορφὴ αὐτὴ τοῦ στατικοῦ ἀγώνα
δὲν ἀνταποκρίνεται στὸ σύγχρονο πεδίο
τῆς μάχης καὶ μάλιστα μὲ σχεδίαση βα-
σιζόμενη στὴν προέλαση τοῦ Ἑλληνικοῦ
Στρατοῦ τὸ ’40 προτίμησε νὰ σπαταλή-
σει ἑκατοντάδες χιλιάδες δολάρια γιὰ τὴν
κατασκευή τους, προκειμένου νὰ ἀπα-
σχολεῖ τὸ ἐξαθλιωμένο ἀπὸ φτώχεια λαὸ
στὰ τάγματα ἐργασίας γιὰ νὰ μὴ κάθεται
καὶ …σκέπτεται.
Στὴ συνέχεια ἀκολουθώντας ἕνα σχε-
τικὰ δύσκολο δρομολόγιο φθάσαμε στὴ
γνωστὴ πόλη τῶν Ἁγίων Σαράντα. Τὸ
βράδυ σὲ παραλιακὸ κέντρο εἶχε πλού-
σιο πρόγραμμα μὲ ἑλληνικὰ ἠπειρωτικὰ
τραγούδια, μὲ ζητωκραυγὲς ὑπὲρ τῆς
Ἑλλάδος ἀπὸ τοὺς ντόπιους καὶ τραγού-
 74
δια ἀναφερόμενα στὴν ἀπελευθέρωση
πόλεων τῆς Βορείου Ἠπείρου! Τὴν ἑπό-
μενη μέρα 21 Μαΐου, ἑορτὴ Ἁγίων Κων-
σταντίνου καὶ Ἑλένης, ἐπισκεφτήκαμε
καὶ προσκυνήσαμε τὸν νεόδμητο ναὸ τῆς
πόλεως ἀπ’ ὄπου ἡ θέα εἶναι πανοραμικὴ
ἐνῷ πεντακάθαρα φαίνεται ἡ Κέρκυρα.
Στὸ κάστρο ὑπάρχουν ἐρείπια ὀρθοδόξου
ναοῦ, ἐνῷ στὸν ἀπέναντι λόφο διακρίνα-
με τὰ ἐρείπια τῆς παλαιᾶς Μονῆς τῶν Ἁγί-
ων Σαράντα ἡ ὁποία ἐπισκευάζεται καὶ
ἀνακαινίζεται μὲ ἐνέργειες τοῦ Ἀρχιεπι-
σκόπου Ἀλβανίας κ. Ἀναστασίου Γιαν-
νουλάτου. Ἐδῶ θὰ ἤθελα νὰ σημειώσω
ὅτι μὲ τὶς ἐνέργειες τοῦ ἀρχιεπισκόπου
Ἀμαστασίου ἔχουν ἀνακαινισθεῖ περὶ τὶς
3000 μικρὲς καὶ μεγάλες ἐκκλησίες καὶ
μονὲς ποὺ ἦταν ἐρείπια ἢ εἶχαν μετατρα-
πεῖ σὲ πολιτιστικὰ κέντρα, ἀθλητικὲς
αἴθουσες, ἀποθῆκες, στάβλους κ.λπ.
Ἀμέσως μετά, ἀναχωρήσαμε γιὰ τὴν
ἱστορική πόλη τῆς Χειμάρρας, ὅπου ἐδῶ
εἶναι πολὺ ἔντονη ἡ παρουσία τοῦ ἑλλη-
νικοῦ στοιχείου. Ἀφοῦ ἤπιαμε ἕναν καφὲ
στὴν ὑπέροχη παραλία της καὶ συζητή-
σαμε μὲ τοὺς ντόπιους φιλόξενους κατοί-
κους της οἱ ὁποῖοι μᾶς ἔδειξαν καὶ τὸ σπί-
τι τοῦ ὀλυμπιονίκη Πύρρου Δήμα, ἀνα-
χωρήσαμε γιὰ Αὐλώνα. Ἀκολουθώντας
ἕνα δύσκολο καὶ ἐπικίνδυνο δρομολόγιο
μὲ στροφές, ἀνηφόρες, στενοὺς δρόμους
θυμίζοντας τὰ δρομολόγια τῶν δεκαε-
τιῶν ’50 καὶ ’60 φτάσαμε στὴν Αὐλώνα,
μία σύγχρονη πόλη, καὶ μέσῳ Φιέρι φτά-
σαμε στὸ Δυρράχιο, τὸ κεντρικὸ λιμάνι
τῆς Ἀλβανίας, τὴν πανάρχαια ἀποικία
τῶν Κορινθίων, τὴν Ἐπίδαμνο. Χωρὶς
νὰ παρουσιάζει ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον ἡ
συγκεκριμένη πόλη, τὴν ἑπομένη ἀνα-
χωρήσαμε γιὰ Τίρανα καὶ μεταβήκαμε
κατ’εὐθεῖαν στὴν Ἀρχιεπισκοπὴ ὅπου
ὑπάρχει ὁ ναὸς τοῦ Εὐαγγελισμοῦ. Ἐκεῖ
παρακολουθήσαμε τὴ Θεία Λειτουργία
ποὺ ἦταν σὲ ἐξέλιξη (Κυριακὴ πρωί) σὲ
ἕναν ναὸ γεμάτο ἀπὸ κόσμο μὲ μία μεγά-
λη χορωδία ψαλτῶν ἀπὸ ἄντρες καὶ γυ-
ναῖκες, ντυμένους ὁμοιόμορφα μὲ κου-
στούμια βυσσινὶ οἱ γυναῖκες καὶ μαῦρα
οἱ ἄντρες, ἀποδίδοντας θαυμάσια τοὺς
ψαλμούς, τὰ τροπάρια καὶ ὅλα ὅσα πλαι-
σιώνουν τὴν τέλεση τῆς Θείας Λειτουρ-
γίας. Βλέποντας αὐτὴν τὴν εἰκόνα ἀκού-
γοντας τὶς ὑπέροχες φωνές, ὅπως καὶ
κατὰ ἄψογο τρόπο τέλεση ἀπὸ τὸν ἱερέα,
συγκινήθηκα καὶ μοῦ ἦρθαν μπροστά
μου οἱ εἰκόνες τοῦ ἱερέα ἀπὸ τοὺς Βου-
λιαράτες, τοῦ ἱερέα ἀπὸ τὸν ναὸ τῶν Ἁγί-
ων Σαράντα, τοὺς δώδεκα νέους ναοὺς
ποὺ εἴδαμε, τὸ πλήρωμα τῆς ἐκκλησίας
σήμερα ποὺ ἦταν ὅλοι Ἀλβανοὶ καὶ σκέ-
φτηκα ὅτι οἱ περισσότεροι ἀπὸ αὐτοὺς
τοὺς ἀνθρώπους, ποὺ σήμερα προσεύχο-
νται ὅπως ἐμεῖς, γεννήθηκαν σὲ ἕνα πε-
ριβάλλον ποὺ δὲν τοὺς μίλησαν ὄχι γιὰ
ὀρθοδοξία, ἀλλὰ οὔτε γιὰ θρησκεία, οἱ δὲ
μεγαλύτεροι ἔχοντας ζήσει σὲ ἕνα λυσ-
σαλέο ἐχθρικὸ ἀπέναντι σὲ θρησκεία πε-
ριβάλλον. Γι’ αὐτὸ οἱ ἄνθρωποι ἀξίζουν
τὸν σεβασμὸ καὶ τὸν θαυμασμό μας γιὰ
τὴν προσπάθειά τους ἐπειδὴ συγκρίνο-
νται σήμερα μὲ ἐμᾶς, ὅταν ἐμεῖς γεννη-
θήκαμε, βαπτιστήκαμε, γαλουχηθήκα-
με ἀπὸ τοὺς γονεῖς μας, μεγαλώσαμε σὲ
ὀρθόδοξο περιβάλλον, διδαχθήκαμε θρη-
σκευτικὰ σὲ ὅλη τὴ σχολικὴ διαδρομή
μας.
Βέβαια γενικὰ ἀκόμη ἡ θρησκευτικὴ
συνείδηση στὴ χώρα εἶναι χαλαρή, ἀλλὰ
λαμβανόμενου ὑπ’ ὄψιν τοῦ γεγονότος
ὅτι ξεκίνησαν ἀπὸ τὸ μηδὲν μερικὰ χρό-
νια πρίν, συμπεραίνουμε ὅτι ἡ νέα γε-
νιὰ ὅπως καὶ οἱ ἑπόμενες θὰ βελτιωθοῦν
πολύ. Καὶ αὐτὸ τὸ ἐπίτευγμα κατὰ τὸ
μεγαλύτερο μέρος ὀφείλεται στὸν σημε-
ρινὸ ἀρχιεπίσκοπο πρὸς δόξαν Χριστοῦ!
Ὁ ἀρχιεπίσκοπος δυστυχῶς ἀπουσία-
ζε στὴν Ἑλλάδα καὶ δὲν εἴχαμε τὴ χαρὰ
νὰ πάρουμε τὴν εὐλογία του, πήραμε
ὅμως τὴν εὐλογία τοῦ ἐκπροσώπου του
ἐπισκόπου ὁ ὁποῖος καὶ χοροστάτησε
στὴ Θεία Λειτουργία. Ὁ ναὸς αὐτὸς τοῦ
Εὐαγγελισμοῦ ἐπὶ κομμουνιστικοῦ κα-
 75
θεστῶτος Χότζα εἶχε μετατραπεῖ σὲ Γυ-
μναστήριο. Στὴ συνέχεια, ἐπισκεφθήκα-
με τὴν κεντρικὴ πλατεία τῶν Τιράνων
ὅπου τὰ νέα κτήρια, οἱ δρόμοι καὶ τὸ πάρ-
κο δείχνουν εἰκόνα σύγχρονης πόλης. Ὁ
νέος ἱ. ναὸς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου, ὁ
ὁποῖος ἀκόμη δὲν ἔχει τελειώσει γιὰ νὰ
λειτουργήσει, δεσπόζει στὴν κεντρικὴ
πλατεία. Πρόκειται γιὰ ἕναν πραγματικὰ
ἐντυπωσιακὸ ἐπιβλητικὸ καὶ σὲ μοντέρ-
νο σχέδιο ναό, ποὺ δὲν ἄφηνε κανέναν
ἀδιάφορο. Ἔργο
καὶ αὐτὸ τοῦ
ἀρχιεπισκόπου.
Ποιὸς φανταζό-
ταν πρὶν ἀπὸ με-
ρικὰ χρόνια ὅτι
στὴν κεντρικὴ
πλατεία τῶν Τυ-
ράνων θὰ ἀνεγή-
ρετο ἐπιβλητικὸς
Ὀρθόδοξος χρι-
στιανικὸς ναός!
Στὴ συνέχεια ἀναχωρήσαμε ἀπὸ Τί-
ρανα καί, ἀφοῦ κάναμε μία στάση στὸ
Ἐλμπασάν, τὸ ὁποῖο ἐκτὸς ἀπὸ τὰ παλιὰ
μεταλλεῖα, ἐγκαταλελειμμένα σήμερα
κατὰ τὸ μεγαλύτερο μέρος, δὲν παρουσι-
άζει κανένα ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον.
Ἡ ἑπόμενη στάση ἔγινε ἔξω ἀπὸ
τὸ Πόγραδετς, σὲ παραλίμνιο ἑστιατό-
ριο, ὅπου γευματίσαμε μὲ τὸ τοπικὸ
ψάρι «κουρὰν» ἕνα ὑβρίδιο πέστροφας-
σολομοῦ, γι’αὐτὸ καὶ τὸ λένε κόκκινη
πέστροφα, φημισμένο καὶ χαρακτηριστι-
κό τῆς περιοχῆς, ἀφοῦ μόνο ἐκεῖ στὴ λί-
μνη Ἀχρίδος ἐπιζεῖ.
Τελευταία στάση ἡ γνωστή μας Κο-
ρυτσά. Στὴν κεντρική της πλατεία, καὶ
ἐδῶ μεγαλοπρεπὴς νεόδμητος ὀρθόδοξος
ναὸς τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου! Καὶ
ἐδῶ στὴν κεντρικὴ πλατεία! Καὶ ἐδῶ
τὸ χέρι τοῦ ἀρχιεπισκόπου κ. Ἀναστα-
σίου! Ὁ κόσμος φιλόξενος. Φίλοι ἑλλη-
νικῆς καταγωγῆς, ντόπιοι ἔτρεξαν, ὅταν
ἔμαθαν ὅτι εἴμαστε ἐκεῖ θέλοντας νὰ μᾶς
φιλοξενήσουν.
Λίγα χιλιόμετρα δυτικῶς τῆς Κο-
ρυτσᾶς βρίσκεται ἡ περίλαμπρη κωμό-
πολη Μοσχόπολις ἢ Βοσκόπολις (Βοσκο-
πόγια κατὰ παράφραση στὰ ἀλβανικά).
Σύμφωνα μὲ ἐπίσημα γαλλικὰ στοιχεῖα
τοῦ 1919 ὁ πληθυσμός της ἦταν 100%
ἑλληνικός.
Στὴ Μοσχόπολη τὸν 18ο αἰώνα ἱδρύ-
θηκε τὸ «Ἑλληνικὸν Φροντηστήριον»
τὸ ὁποῖο μετονομάστηκε σὲ «Νέα Ἀκαδη-
μία» ἀπὸ τὴν ὁποία
ἀπεφοίτησαν δια-
κεκριμένοι κλη-
ρικοί, συγγραφεῖς
καὶ διδάσκαλοι.
Ξακουστὸ ἦταν τὸ
τυπογραφεῖο τῆς
Μοσχοπόλεως, τὸ
δεύτερο στὸν ἑλλη-
νικὸ χῶρο μετὰ ἀπὸ
αὐτὸ τῆς Κωνστα-
ντινουπόλεως, ἐνῷ
χαρακτηριζόταν ἡ πόλη μὲ τὶς πολλὲς
ἐκκλησίες.
Οἱ Μοσχοπολίτες διαδραμάτισαν ση-
μαντικὸ ρόλο στὸν ἀγώνα τῆς ἐξεγέρσε-
ως κατὰ τῶν Ὀθωμανῶν στὰ τέλη τοῦ
18ου αἰώνα, ὅπως καὶ κατὰ τὴ διάρκεια
τῶν Βαλκανικῶν Πολέμων στὴν προ-
σπάθειά τους γιὰ αὐτονομία τῆς Βορεί-
ου Ἠπείρου. Φτάνοντας στὰ σύνορα τῆς
Κρυσταλοπηγῆς συνειδητοποίησα ὅτι
ὁ κύκλος τοῦ ταξιδιοῦ-προσκυνήματος
εἶχε κλείσει. Ἀτενίζοντας τὴν Καστοριὰ
ἔμεινε ἡ ἀνάμνηση πλήρης συναισθημά-
των ὅπως: ἱκανοποίηση, συγκίνηση, νο-
σταλγία, χαρά, προσδοκία, αἰσιοδοξία. Οἱ
Ἕλληνες Βορειοηπειρῶτες, οἱ περήφα-
νοι καὶ γνήσιοι, ὅπως ὅλοι οἱ ἠπειρῶτες.
Καὶ ὅπως ἔκλεισα τὸ ἄρθρο μου «Ψά-
χνοντας τὸ χωριό» στὸ 1ο τεῦχος τοῦ
«ΕΡΩ» μὲ τὶς ἴδιες λέξεις θὰ τελειώσω
καὶ τώρα: «Αὐτοὶ εἶναι οἱ Ἕλληνες !
Δόξα τῷ Θεῷ!». _
 76

ΙΣΤΟΡΙΑ, ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ, ΠΑΡΑΔΟΣΗ,

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΩΝ

Νίκου Γ. Ζυγογιάννη
καθηγητοῦ
πρ. προέδρου Πανελλ. Συλλ. Σαρακατσαναίων

Ο
ἱ Σαρακατσαναῖοι εἶναι ἕνα πα-
νάρχαιο πρωτοελληνικὸ φύλο, μὲ
ἀρχικὴ κοιτίδα τὴ κεντρικὴ καὶ
νότια ὁροσειρὰ τῆς Πίνδου μὲ ἐπίκεντρο
τ’ Ἄγραφα καὶ διασκορπίστηκαν τὸν
18ο αἰώνα σὲ ὅλη τὴν Ἑλλάδα. Νομάδες
κτηνοτρόφοι (σκηνίτες) μετακινοῦνταν
διαρκῶς, τὸ καλοκαίρι στὰ βουνά, στοὺς
κάμπους τὸν χειμώνα (χειμαδιά-στράτα-
βουνά). Ἡ ἐπικρατέστερη ἐτυμολογία
τοῦ ὀνόματός τους δηλώνει τὸν ἀνυπό-
τακτο χαρακτήρα τους κατὰ τὴν περίοδο
τῆς Τουρκοκρατίας, ἀπὸ τὴν τουρκικὴ
λέξη καρὰ= μαυροντυμένος..., ἢ ἀπὸ τὸ
σαράι (κατοικία ,σπίτι) καὶ τὴν τουρ-
κικὴ μετοχὴ κατσιάν =φεύγων (φυγάς,
ἀνυπότακτος...).
Ἡ γλώσσα τους, ἑλληνικὴ (ἀρχαιο-
ελληνική), ἀπαλλαγμένη ἀπὸ ξένα στοι-
χεῖα, παράλληλα μὲ τὴ δι-
ατήρηση τῆς αὐθεντικό-
τητας τῶν ἐθίμων, κανό-
νων συμπεριφορᾶς καὶ
διαβίωσης ἀποδεικνύει
τὴν πανάρχαια ἑλληνι-
κότητά τους. Σὲ αὐτὰ
καὶ ἄλλα πολλὰ στοιχεῖα
στηρίζεται ἡ διάκρισή
τους ἀπὸ τοὺς Βλάχους
(Βλαχόφωνους Ἕλλη-
νες), ποὺ μιλοῦσαν
ἐκτὸς ἀπὸ τὰ ἑλληνικὰ
καὶ τὰ Βλάχικα καὶ τὸ
μόνο κοινὸ στοιχεῖο,
ἦταν τὸ κτηνοτροφικὸ
ἐπάγγελμα.
Ἡ οἰκονομικὴ καὶ κοινωνικὴ ζωὴ
τῶν Σαρακατσιάνων ἦταν ὀργανωμένη
μὲ ἕνα εἶδος συνεταιρισμοῦ τὸ «Τσελι-
γκάτο», γιὰ τὴν καλύτερη παραγωγικὴ
συνεργασία καὶ διάθεση τῶν κτηνοτρο-
φικῶν τους προϊόντων. Ὁ τσέλιγκας
(ἀρχιποιμένας) -πλούσιος κτηνοτρόφος
μὲ πολλὰ πρόβατα- ἦταν ὁ ἀρχηγός, ἐπι-
φορτισμένος μὲ ὑποχρεώσεις ποὺ ἀφο-
ροῦσαν τὰ οἰκονομικὰ ἀλλὰ καὶ τὰ κοι-
νωνικὰ προβλήματα τοῦ τσελιγκάτου.
Ἡ διαβίωσή τους ἐξασφαλίζονταν στὸ
 77

«κονάκι», ἕνα καλύβι φτιαγμένο μὲ σά- στὴν ἐπανάσταση τοῦ 1821 ἦταν ἀπο-
λωμα. Ἡ σαρακατσάνικη οἰκογένεια φασιστικῆς σημασίας. Πολλὰ εἶναι τὰ
ἦταν πατριαρχική. Αὐστηρὴ πειθαρχία ὀνόματα Σαρακατσάνων ἀρματολῶν καὶ
καὶ ἄγραφοι, ἀπαρασάλευτοι νόμοι ὅρι- κλεφτῶν (Κατσαντώνης, Καραϊσκάκης,
ζαν τὴ συμπεριφορὰ τοῦ κάθε μέλους Δίπλας κ.ἄ.) Ἀλλὰ καὶ κατὰ τὸ Μακεδο-
της. νικὸ Ἀγώνα ἡ συμμετοχή τους ὑπῆρξε
Ἡ ἐκπαίδευσή τους ἦταν στοιχειώ- ἀμέριστη καὶ ἐπίσης ἀντιστάθηκαν σὲ
δης, λόγῳ τῶν συνεχῶν μετακινήσεών ὅλους τοὺς κατακτητές.
τους. Ἀλλὰ ἡ πίστη τους στὰ θρησκευ- Ἀπὸ τὰ μέσα τοῦ 20ου αἰώνα (1950-
τικὰ καὶ λατρευτικὰ ἔθιμα καθὼς καὶ 60) καὶ μετὰ οἱ Σαρακατσάνοι ἄρχισαν
στὶς παραδόσεις ἦταν μεγάλη. Ἡ χαρὰ νὰ ἐγκαταλείπουν τὰ βουνά, ἐγκατα-
καὶ ἡ λύπη ἦταν συνυφασμένη μὲ ἕνα στάθηκαν σὲ πόλεις καὶ χωριὰ καὶ ἀσχο-
μεγάλο κύκλο ἐκδηλώσεων καὶ ἱεροτε- λοῦνται μὲ κάθε εἴδους ἐπαγγέλματα.
λεστιῶν ποὺ τηροῦσαν μὲ εὐλάβεια. Ὁ Ὅμως οἱ ἀρχές τους καὶ οἱ ἀξίες τῆς ζωῆς
γάμος ἦταν ἕνα πολυδιάστατο κοινω- δὲν ἄλλαξαν. Πολιτιστικοὶ σύλλογοι, λα-
νικὸ φαινόμενο μὲ ἕναν
κύκλο πράξεων καὶ συμ-
βόλων. Τὰ τραγούδιά
τους ἀποτελοῦν παρα-
καταθήκη γιὰ τοὺς νεό-
τερους στὴν προσπάθεια
γιὰ τὴ διατήρηση τῆς
ἐθνικῆς καὶ πολιτιστικῆς
ταυτότητας τοῦ λαοῦ
μας. Οἱ χοροί τους, λεβέ-
ντικοι, ἔχουν τὴν κατα-
γωγή τους στὸν ἀρχαῖο
ἑλληνικὸ ρυθμό. Ἡ φλο-
γέρα ἦταν τὸ κατεξοχὴν
μουσικὸ ὄργανο τοῦ Σα-
ρακατσάνου τσοπάνη.
Τὰ ἔργα τῆς λαϊκῆς τέ-
χνης εἶναι ἐμπνευσμέ-
να ἀπὸ τὴ καθημερινὴ ζωή τους καὶ ογραφικὰ μουσεῖα, ἔντυπο ὑλικὸ (βιβλία,
ἔχουν πρακτικὴ ἀξία: ὑπέροχα ξυλόγλυ- ἐφημερίδες καὶ περιοδικά), συνέδρια καὶ
πτα καὶ ὄμορφα ὑφαντά. Ἡ χαρακτηρι- ἡμερίδες, τὸ πανελλήνιο ἀντάμωμα (στὸ
στικὴ σοβαρότητα τῶν σκούρων χρω- Περτούλι Τρικάλων τὴν τελευταία Κυ-
μάτων στὶς φορεσιές, τὰ ὑπέροχα χρώ- ριακὴ τοῦ Ἰουνίου) καὶ ἄλλα τοπικὰ σὲ
ματα καὶ σχέδια στὶς μικρὲς ποδιὲς ἀπὸ διάφορα μέρη τῆς χώρας ποὺ ἀναβιώ-
χοντρὸ μάλλινο ὕφασμα, ὁ ὁλοκέντητος νουν σκηνὲς ἀπὸ τὴν καθημερινὴ ζωὴ
κόκκινος φλάμπουρας τοῦ γάμου μὲ θέ- τῶν Σαρακατσαναίων διατηροῦν ζω-
ματα αὐστηρῆς συμμετρίας ἀνάμεσα καὶ ντανὴ τὴν ἐθνικὴ καὶ πολιτιστικὴ μνή-
γύρω ἀπὸ τὶς τέσσερις γωνίες τοῦ σταυ- μη τῶν συγχρόνων Σαρακατσάνων, γιὰ
ροῦ εἶναι μερικὰ ἀπὸ τὰ στοιχεῖα τῆς σα- νὰ ἀντισταθοῦν στὴν ἀφομοιωτικὴ καὶ
ρακατσιάνικης τέχνης. ἰσοπεδωτικὴ τάση τῆς ἐποχῆς μας. _
Ἡ συμβολὴ τῶν Σαρακατσαναίων
 78
21η  Φεβρουαρίου 1913
Ἀπελευθέρωση  τῶν Ἰωαννίνων
Κωνσταντίνας Φασούλη-Τσαμπαλᾶ
 «Σ’ ὅλο τὸν κόσμο ξαστεριὰ
Σ’ ὅλο τὸν κόσμο ἥλιος
Καὶ στὰ  καημένα Γιάννενα
Μαῦρο βαθὺ σκοτάδι».
Μαῦρο βαθὺ σκοτάδι  σκέπασε  τὰ
Γιάννενα ἐπί πέντε  ὁλόκληρους αἰῶνες,
ἀπό τις 9 Ὀκτωβρίου  τοῦ 1430, ἀπὸ τότε
δηλαδὴ ποὺ  ὁ  Τοῦρκος  κατακτητὴς
εἰσῆλθε  στὴν πόλη καὶ  ἐξαπλώθηκε σ’
ὅλη τὴν περιοχή.
Ὅμως  ἀπὸ   τὴ στιγμὴ ποὺ  ἔπε-
σε  ἡ  Βυζαντινὴ  Αὐτοκρατορία, κανέ-
νας δὲν πίστεψε πὼς ὅλα ἀνῆκαν στὸ πυ-
ρωμένο ἀπὸ  τὴ βία τοῦ τυράννου παρόν.
Ὅλοι νωρὶς συνειδητοποίησαν τὴ διάρ-
κεια τῆς φυλῆς κι ἡ πίστη στὸν Θεὸ καὶ
στὰ ἰδανικά, τοὺς γέννησαν τὴν ἐλπίδα
φιλολόγου
πὼς «πάλι μὲ χρόνους μὲ καιροὺς πάλι
δικά μας θἆναι».
Ὁ κατακτητὴς βέβαια ἦταν
σκληρὸς  καὶ  ἀδυσώπητος. Ἔσφαζε, τυ-
ραννοῦσε, ἅρπαζε τὰ παλληκαρόπουλα
γιὰ νὰ τὰ κάνει Γενίτσαρους, ἐχθροὺς τοῦ
ἔθνους καὶ τῆς πίστης. Μὰ οἱ Ἕλληνες
κρατοῦσαν κι οἱ Γιαννιῶτες κρατοῦσαν.
Κάποτε μάλιστα σήκωναν ἀποφασιστικὰ
τὸ κεφάλι, ὅπως τὸ 1611 μὲ τὸν Διονύσιο
Φιλόσοφο, γιὰ ν’ ἀποτινάξουν τὸ ζυγό, νὰ
διώξουν τὸν κατακτητή. Χωρὶς ἀποτέλε-
σμα βέβαια. Μάλιστα οἱ κάτοικοι τότε τὸ
πλήρωσαν ἀκριβά. Διώχτηκαν μέσα ἀπὸ
τὸ κάστρο, ὅπου κατοικοῦσαν, καὶ πετά-
χτηκαν ἔξω ἀπροστάτευτοι κι ἐκτεθειμέ-
νοι στὶς ἄγριες διαθέσεις τῶν Τούρκων.
Κι ὅμως δὲν λύγισαν.
Ἄρχισαν μιᾶς ἄλλης  μορφῆς ἀγώνα.
Ἀγώνα  τοῦ  πνεύματος. Στὰ  πιὸ  σκο-
τεινὰ χρόνια τῆς   πορείας  τοῦ ἔθνους
στὰ Γιάννενα καλλιεργήθηκαν τὰ ἑλλη-
νικὰ γράμματα ἀπὸ σοφοὺς διδασκάλους
καὶ λειτούργησαν ἀξιόλογες σχολές, ποὺ
ἀποτέλεσαν τὸ θεμέλιο γιὰ τὴν πνευμα-
τικὴ ἀναγέννηση καὶ τὸν σημαιοφόρο
γιὰ τὴν ἐθνικὴ ἐπανάσταση. Ἀναπτύ-
χθηκε τὸ ἐμπόριο καὶ ἡ τέχνη· διασώθη-
κε ἡ παράδοση.
Ἔτσι ὁ ζυγός τῆς  δουλείας ἔγινε  ἐλα-
φρύτερος  καὶ  σιγά-σιγὰ τὰ Γιάννενα
ὅσο  οἱ αἰῶνες κυλοῦσαν ἔγιναν ἡ  πα-
 79

τρίδα  ὅλων ἐκείνων  ποὺ  πίστευαν

στὸ  ὑπέρτατο ἀγαθὸ  τῆς   ἐλευθερίας,
τῆς  πνευματικῆς ἐλευθερίας.
Κι  ὅταν ξημέρωσε ἡ  ἀναστάσι-
μη ἡμέρα  τῆς 25ης Μαρτίου 1821 κι
ὅλη  ἡ  Ἑλλαδα ξεσηκώθηκε γιὰ  νὰ
ἐλευθερωθεῖ, ἀναπτερώθηκαν κι οἱ
ἐλπίδες τῶν Γιαννιωτῶν. Ὅμως, ἀπο-
μακρυσμένοι ἀπὸ τὸν ὑπόλοιπο ἑλλη-
νισμὸ καὶ χωρὶς ἐνισχύσεις, ἔχοντας
πάνω ἀπ’ τὸ κεφάλι τους τὸ φοβερὸ
Ἀλή-πασὰ ὡς τὸ 1822, ὅταν ὁ σουλτα- νάληψιν τῆς   ὡραίας καὶ  συγκινητικῆς
νικὸς στρατὸς τὸν ἐξουδετέρωσε, τὰ εὐχῆς…», γράφει ἱστορικὸς τῆς  ἐποχῆς.
Γιάννενα δὲν ἀξιώθηκαν νὰ δοῦν τὸ φῶς Ἔτσι  ἄρχισε ἐκείνη ἡ  ἐποποιία τοῦ
τῆς λευτεριᾶς. 1912-13. Πολεμοῦσε  ὁλάκερη  ἡ  φυλή.

Καὶ πῶς  νὰ παραλείψουμε τὸν γλυκὺ καὶ εὐγενῆ

κερκυραῖο ποιητὴ Λορέντζο Μαβίλη πού,
ξεψυχώντας στὴ λυσσαλέα μάχη τοῦ  Δρίσκου,
πρόφερε τὴν ὑπέροχη φράση:
«Δὲν τὴν ἤλπιζα τέτοια τιμή,
νὰ δώσω τὴ ζωή μου γιὰ τὴν Ἑλλάδα».

Τὰ  σύνορα τοῦ  ἑλληνικοῦ  κράτους  Τὶς τάξεις τοῦ  στρατοῦ πύκνωναν ἐθε-

μετὰ τὴν ἐπανάσταση σταμάτησαν στὴν
Ἄρτα καὶ ἡ  υπόλοιπη Ἤπειρος  εξακο-
λούθησε νὰ εἶναι τούρκικη.
Γιὰ τὴν  Ἤπειρο ἡ μεγάλη ὥρα ἔφτα-
σε στὶς 6 Ὀκτωβρίου 1912, ἀρχὴ τῶν
βαλκανικῶν πολέμων, ὅταν στὰ ἑλλη-
νοτουρκικὰ σύνορα τῆς Ἄρτας ἔπεσε ἡ
πρώτη κανονιὰ καὶ ἀκούστηκε μὲ δω-
ρικὴ λιτότητα ἡ διαταγὴ τοῦ ἀρχηγοῦ
τῆς στρατιᾶς ποὺ προορίζονταν γιὰ τὴν
Ἤπειρο, στρατηγοῦ Σαπουντζάκη:
-Εἰσβάλατε διὰ τῆς γεφύρας τῆς Ἄρτης
εἰς τὸ ἠπειρωτικὸν ἔδαφος.
«Ἐμπρὸς καὶ στὰ Γιάννενα, ἀκούεται
μιὰ  κραυγὴ καὶ ὅλος ὁ κόσμος ποὺ κα-
μαρώνει  τοὺς εὐζώνους καὶ  δακρύζει
εἰς τὸ πέρασμά των, σείεται ἀπὸ τὴν  ἐπα-
λοντικὲς ὁμάδες ἀπ’ τὸν ὑπόδουλο ἑλλη-
νισμὸ  καὶ ἀπὸ  τοὺς Ἕλληνες ἀπὸ κάθε
ἄκρη τῆς γῆς. Ὅλοι πολεμοῦσαν γιὰ τ’
ἀναλλοίωτα καὶ ἀπαράγραπτα δίκαια
τοῦ ἔθνους καὶ ἡ ἱερὴ τοῦ Γένους παρά-
δοση συνεχιζόταν.
«Ἡ  μισὴ Αἴγυπτος ἦταν σκορπισμέ-
νη στὴν Ἤπειρο», ἀναφέρει ἡ ζωγράφος-
λογία  Φλωρά-Καραβία.
Ἁπὸ τὴν  Ἀμερικὴ ἔφτασαν οἱ νέοι Ἱε-
ρολοχίτες  πού, προσκολλημένοι στὸ ἀνε-
ξάρτητο Σύνταγμα Κρητῶν, πρόσφεραν
τὸν ἑαυτό τους θυσία στὸν ἀδυσώπητο
θεὸ τοῦ πολέμου γιὰ τὴν ἐλευθερία τῆς
Ἠπείρου. Καὶ πῶς  νὰ παραλείψουμε
τὸν  γλυκὺ  καὶ εὐγενῆ Κερκυραῖο  ποι-
ητὴ Λορέντζο Μαβίλη πού, ξεψυχώ-
 80

ντας στὴ λυσσαλέα μάχη τοῦ  Δρίσκου, «Στὰ  Πεστὰ καὶ στὸ Μπιζάνι, Μάνα
πρόφερε τὴν ὑπέροχη φράση: «Δὲν τὴν μου τί κρύο κάνει.»
ἤλπιζα τέτοια τιμή, νὰ δώσω τὴ ζωή μου Τὰ  ἐχθρικά  λοιπὸν πυροβόλα βάλ-
γιὰ τὴν Ἑλλάδα». λουν ἀλύπητα καὶ τὸ Μπιζάνι παραμέ-
Ὅσο ὅμως πρόθυμη  καὶ ἂν ἦταν νει ἀπόρθητο. Στὶς 10 Ἰανουαρίου, ὅταν
ἡ προσέλευση τῶν  ἐθελοντῶν ποὺ προ- ὁ νέος ἀρχηγός  τῶν  ἐπιχειρήσεων, διά-
στέθηκαν  στὶς τάξεις τοῦ ἑλληνικοῦ τα- δοχος Κωνσταντῖνος ἔφτασε στὸ μέτω-
κτικοῦ στρατοῦ, ἡ  δύναμη τοῦ  ἀντιπά- πο ὁ ἀγώνας πῆρε μίαν ἄλλη ἔκφραση.
λου, ὅπως πάντα ἄλλωστε στοὺς ἀγῶνες Ἀπ’ τὸ Χάνι τοῦ Ἐμίν-Ἀγὰ ὅπου εἶχε τὸ
τῶν   Ἑλλήνων, ἦταν στρατηγεῖο του ἔστειλε
σαφώς ἀνώτερη. μήνυμα στὸν συμμαθη-
Καὶ  ἡ  ἀριθμητικὴ τή του στὴν Ἀκαδημία
ὑπεροχὴ τῶν Τούρκων τοῦ Βερολίνου, Ἐσσὰτ
συμπληρωνόταν μὲ τὰ πασά, νὰ τοῦ παραδώσει
ὀχυρωματικὰ ἔργα ποὺ τὴν πόλη.
εἶχαν ὑψώσει οἱ κα- «Ἔχω  διαταγὴ νὰ
τακτητὲς γύρω ἀπ’ τὰ ἀμυνθῶ ὅσον δύναμαι,
Γιάννενα μὲ πρῶτο καὶ θὰ ἀμυνθῶ»: ἀπή-
καὶ σημαντικότερο τὸ ντησεν ἐκεῖνος.
ἀπόρθητο ὀχυρὸ τοῦ Ἔτσι  ὁ ἀγώνας συνε-
Μπιζανίου, τοῦ ὁποί- χίστηκε. Τὸ ἀδύνατο τῆς
ου τὰ σχέδια ἔθεσε ὁ κατάληψης  τοῦ  Μπιζα-
Γερμανὸς στρατάρχης νίου ὁδηγεῖ τὸ ἐπιτελεῖο
Γκὸλτς ἀπὸ τὸ 1909. Τὰ στὴν ἀπόφαση νὰ ἐπιτε-
ὀχυρὰ αὐτὰ ἦταν σὲ τέ- θεῖ ἀπὸ τὸ ἀριστερὸ τοῦ
τοια θέση ὥστε νὰ ἐλέγ- μετώπου, δηλαδὴ ἀπὸ
χουν ὅλα τὰ Γιάννε- Μανωλιάσα καὶ περι-
να ἀλλὰ καὶ τὸν δρόμο οχὴ Δωδώνης. Ἐνισχύ-
πρὸς τὴν Πρέβεζα, μο- εται τὸ δεξιὸ μὲ πυρο-
ναδικὴ ἔξοδο τῶν Ἰωαν- βολικὸ γιὰ παραπλάνη-
νίνων πρὸς τὴ Νότια Ἑλλάδα. ση τοῦ ἐχθροῦ καὶ στὸ ἀριστερὸ μετα-
Κι  ὅσο  ὁ  καιρὸς περνοῦσε κι ἦταν φέρονται νύχτα στρατεύματα. Ἡ κατά-
φανερὸ πλέον πὼς ἦταν κοντὰ ἡ τελικὴ στρωση τοῦ  σχεδίου  αὐτοῦ  ἀποδίδεται
ἀναμέτρηση τῆς   ἑτοιμόρροπης ὀθωμα- στὸν Ἰωάννη Μεταξὰ καὶ  στὴν ἐκτέλε-
νικῆς αὐτοκρατορίας  μὲ τοὺς ὑπόδου- σή του ἀποφασιστικὴ ὑπῆρξε ἡ βοήθεια 
λους ἀκόμα  σ’ αὐτὴν  βαλκανικοὺς  λα- τοῦ Νικολάκη ἐφέντη, γενναίου Ἕλλη-
οὺς τόσο καὶ ὁ κλοιὸς ἄρχισε νὰ σφίγγει  να, ὑπασπιστῆ τοῦ Βεχήτ-μπέη, μὲ τὶς
γύρω ἀπὸ τὰ Γιάννενα. Οἱ Τούρκοι  ὁλο- πληροφορίες ποὺ ἔδινε γιὰ τὶς κινήσεις
κλήρωσαν  περιμετρικὰ τὴν ὀχύρωση. τῶν Τούρκων.
Τὰ Γιάννενα ἀποκλεισμένα ἀπὸ παντοῦ.   Ἀπὸ τὴ χαραυγὴ τῆς 19ης Φεβρου-
Πῶς θὰ μπορέσει νὰ εἰσχωρήσει ὁ ἑλλη- αρίου  ἄρχισε ὁ  σφοδρὸς  βομβαρδισμὸς
νικὸς στρατός; τοῦ Μπιζανίου καὶ Καστρίτσας καὶ στὶς
Στὸν κεντρικὸ δρόμο ἀπὸ Πρέβε- 20 Φεβρουαρίου κυριεύονται ἀπὸ τὸν
ζα γιὰ Γιάννενα ὁ στρατός μας βρίσκε- ἑλληνικὸ στρατὸ τὰ περισσότερα ὀχυρά,
ται καθηλωμένος πολὺν καιρό. Χιόνια, ἐνῷ γιὰ πρώτη φορὰ ἀπ’ τὸν ψηλότερο
κρύο, βροχές… αὐχένα τῆς Ὀλύτσικας ἠχοῦν αἰφνιδια-
 81
στικὰ τὰ πυρὰ τῶν δύο ὀρειβατικῶν πυ-
ροβόλων ποὺ ὅλη τὴ νύχτα τ’ ἀνέβασαν
γυναῖκες τῶν γύρω χωριῶν. Τὰ  τουρ-
κικὰ στρατεύματα μπροστὰ  στὴν ὁρμὴ
τοῦ  στρατοῦ  μας  ἔφευγαν  φοβισμέ-
να γιὰ τὰ Γιάννενα. Μαζί τους παρέσυ-
ραν καὶ τοὺς ἄντρες τοῦ Ἐσὰτ πασᾶ, ποὺ
βρίσκονταν στὸν Ἄϊ Γιάννη (σημερινὴ
Ἀνατολή). Ἐκεῖ ἔφτασαν ἄντρες τῆς 2ης
ἑλληνικῆς φάλαγγας ὅπου κατέλαβαν
τὸ ἐχθρικὸ στρατόπεδο πυροβολικοῦ
καὶ ἀπέκοψαν τὰ τηλεφωνικὰ καλώδια
Ἰωαννίνων-Μπιζανίου.
Σ’  αὐτὲς  τὶς  ἐνέργειες  πρωτα-
γωνιστοῦν ὁ ἥρωας Βελισσαρίου μὲ
τὸν  ταγματάρχη Ἰατρίδη.
Τὸ  βράδυ τῆς 20ης Φεβρουαρί-
ου  τὰ ὑπόλοιπα εὐζωνικὰ τάγμα-
τα βρισκονται ἔξω ἀπὸ τὰ Γιάννενα
στὸ  χωριὸ  Ραψιστά. Τὰ Γιάννενα
ζοῦσαν τὴ στερνὴ νύχτα τῆς σκλα-
βιᾶς τους. Οἱ τελευταῖες ἀναλαμπές
της, φώτιζαν τρομακτικὰ ἐρείπια.
Βουνὰ ὀργωμένα ἀπ’ τὰ κανόνια.
Χώματα ποτισμένα, βαμμένα στὸ
κόκκινο. Κάμποι ματωμένοι. Ὅλα
βουτηγμένα στὸ αἷμα. Χιλιάδες κο-
ράκια πετοῦν, σωροὶ τὰ πτώματα.
Στὶς χαράδρες, στοὺς λόφους, στοὺς κά-
μπους περπατᾶ ἡ φρίκη. Στὴν πολιτεία
περπατᾶ ἡ ἐρήμωση.
Στὶς  πέτρινες πλατεῖες καὶ στὰ καλ-
ντερίμια  ἠχοῦν  τὰ γοργὰ  βήματα τῶν
τυράννων. Κινοῦνται σπασμωδικά. Νιώ-
θουν τὴ μοιραία στιγμή. Εἶναι ἡ τελευ-
ταία τους νύχτα. Ὕστερα ἀπὸ τόσα χρό-
νια…  ἀπό πεντε αἰῶνες…
Κατὰ τὶς δύο, ξημερώνοντας ἡ 21η Φε-
βρουαρίου 1913, ἐπιτροπὴ ἀπὸ δύο Τούρ-
κους ἀξιωματικοὺς μὲ τον επίσκοπο Δω-
δώνης ποὺ τοὺς συνοδεύει ὁ Βελισσαρί-
ου, μεταφέρουν στὸ  ἑλληνικὸ στρατη-
γεῖο τοῦ Ἐμὶν ἀγᾶ ἐπιστολὴ τῶν προξέ-
νων Ἰωαννίνων, οἱ ὁποῖοι ζητοῦν κατὰ
παράκληση τοῦ ἀρχιστρατήγου Ἐσὰτ
πασᾶ τὴ σύναψη ἀνακωχῆς.
Ὁ Ἕλληνας  ἀρχιστράτηγος  Κων-
σταντῖνος ζητᾶ τὴν  παράδοση τῆς   πό-
λης ἄνευ ὅρων. Ἡ συμφωνία ὑπογράφε-
ται  στὶς τέσσερις  τὸ πρωί. Ἦταν ἡ  με-
γάλη ὥρα. Ἡ παράδοση τοῦ  τουρκι-
κοῦ  στρατοῦ  καὶ  ἡ  πτώση  τῶν ὀχυρῶν
ἦταν πράξη δικαιοσύνης καὶ ὄχι ὑλικῆς
ὑπεροπλίας. Ἦταν τὸ ἠθικὸ  αἴτημα
τῶν  αἰώνων.
Ἔτσι  ξημέρωσε ἡ ἁγιασμένη μέρα
τῆς 21ης Φεβρουαρίου ποὺ στάθηκε ὁ
σταθμὸς καὶ ἡ ἀρχὴ τῆς νεώτερης ἱστο-
ρίας τοῦ ἠπειρωτικοῦ χώρου.
 Ἡ πολιτεία τινάχτηκε λεύτερη μὲ θε-
ϊκὴ ὀμορφιά! Ὁ ελληνικός στρατὸς εἰσέρ-
χεται μὲ τὸν διάδοχο  Κωνσταντῖνο  καὶ 
τὸν  πρωτεργάτη τῆς   ἀπελευθέρωσης 
στρατηγὸ Βελισσαρίου, θριαμβευτὴς 
στὰ Γιάννενα. Πάνω  τους κυμάτιζαν οἱ
γαλανόλευκες ποὺ  ξεδιπλώθηκαν ἀπ’ τὰ
μπαούλα  ὅπου ἦταν κρυμμένες  χρόνια
ὁλόκληρα. Οἱ ἀναστάσιμες καμπάνες
ἠχοῦσαν μελωδικά. Ἀπ’ τὸ Μιτσικέλι, τὸ
Δρίσκο καὶ τὴν Ὀλύτσικα τὸ ἀγέρι μυ-
ρωδικὸ καὶ δροσερὸ ἔφερνε στοὺς εὐερ-
γέτες καὶ στοὺς διδασκάλους τοῦ Γένους
τὸ χαρούμενο μήνυμα πὼς ὁ σπόρος τους
καρποφόρησε.
Τα  Γιάννενα ἦταν πιὰ ἐλεύτερα! _
 82
«ΤΟ  ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΒΑΘΟΣ»
ΤΟΥ Κ. ΑΧΜΕΤ ΝΤΑΒΟΥΤΟΓΛΟΥ
ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
ΜΑ Διεθνεῖς Σχέσεις καὶ Στρατηγικὲς  Σπουδὲς
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Τὸ άρθρο  ἔχει ὡς σκοπό νὰ ἐξηγήσει
στὸν ἁπλό, ἀλλὰ σκεπτόμενο ἄνθρωπο,
ποὺ δὲν  ἔχει ἰδιαίτερες γνώσεις ἐπί τῶν  εἶναι  φυσικό, δὲν  εἶναι  δυνατὸν  νὰ γί-
Διεθνῶν  Σχέσεων, τί σημαίνει γιὰ τὴ
χώρα μας τὸ ὅραμα τοῦ Ὑπουργοῦ Ἐξω-
τερικῶν(ΥΠΕΞ) τῆς Τουρκίας καθηγη-
τοῦ κ. Ἀχμὲτ Νταβούτογλου, ὅπως αὐτὸ
περιγράφεται στὸ βιβλίο του «Τὸ Στρα-
τηγικὸ Βάθος».
Στὴν  ἀρχὴ τοῦ  ἄρθρου δίδονται με-
ρικὰ στοιχεῖα γιὰ τὸ στρατηγικὸ βάθος.
Στὴ συνέχεια ἐξηγοῦνται οἱ ἐπιπτώσεις
 Ἀνδρέα  Ματζάκου
ἀποστράτου  ἀξ/κοῦ ΣΞ
γιὰ Ἑλλάδα καὶ Κύπρο, ἡ άποψη τοῦ κ.
Νταβούτογλου γιὰ  πιθανὴ ἀλλαγὴ συ-
νόρων  στὴν περιοχή  μας  καὶ  τέλος,
ἀναφέρονται τὰ συμπεράσματα. Ὅπως
νει ἐνδελεχὴς ἀνάλυση ὅλων τῶν σημεί-
ων  ἑνὸς βιβλίου 840 σελίδων, ποὺ  πα-
ρουσιάζουν ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον γιὰ 
τὴν ἑλληνικὴ ἐξωτερικὴ πολιτική.
ΤΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΒΑΘΟΣ
Ὁ  σημερινὸς  ΥΠΕΞ τῆς Τουρκίας
χωρίζει τὴ λέξη «βάθος» σὲ δύο  πεδία:
στὸ  πρῶτο  πεδίο  τοποθετεῖ  τὸ ἱστορικὸ
καὶ  γεωγραφικὸ βάθος  τῆς Τουρκίας,
ἐνῷ στὸ δεύτερο πεδίο ἀναλύει τὶς κινή-
σεις τῆς ἐξωτερικής πολιτικῆς  τῆς Τουρ-
κίας σὲ στρατηγικὸ ἐπίπεδο σὲ συνάρ-
τηση μὲ αὐτὸ τὸ βάθος. Ὁ κ. Νταβούτο-
γλου δηλ. δὲν ἀρκεῖται στὴ γεωγραφικὴ
ἔννοια τοῦ  βάθους, ἀλλὰ προχωρᾶ τὴ
σκέψη του ἕως τὸ σημεῖο τοῦ ποιὲς πε-
ριοχὲς μπορεῖ νὰ ἐπηρεάζει  ἡ  Τουρ-
κία μὲ τὶς  ἀποφάσεις  της. Ἀπό  ἱστο-
 83
ρικῆς  πλευρᾶς θεωρεῖ ὅτι  ἡ  Τουρκία  χρόνως  στὴν Εὐρώπη, τὰ Βαλκάνια,
εἶναι ἕνα σύγχρονο ἐθνοκράτος ποὺ συ-
στάθηκε  τὸν 20ο αἰῶνα, ὡς μία ἐκ τῶν
κληρονόμων τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρα-
τορίας. Ὁ προσδιορισμὸς τῆς ἐννοίας τοῦ
βάθους ἐπιτρέπει μία ἐσωτερικὴ συνοχὴ
στὶς κινήσεις τῆς ἐξωτερικῆς πολιτικῆς.
Ὁ Νταβούτογλου θεωρεῖ ὅτι ἡ Τουρκία
ἔχει δικαιώματα, τὰ ὁποῖα προκύπτουν
ἀπὸ ἱστορικούς λόγους. Γιὰ νὰ έχουν
λοιπὸν συγκεκριμένα ἀποτελέσματα
αὐτὲς οἱ κινήσεις στὸ παρὸν καὶ στὸ
μέλλον, πρέπει νὰ στηρίζονται στὸ πα-
ρελθὸν. Ἡ κατανόηση τοῦ γεωγραφικοῦ
βάθους τῆς Τουρκίας ἐπιτρέπει στὴν
ἐλὶτ τῆς χώρας, -θεωρῶ ὅτι ὑπονοεῖ καὶ
ὅτι τὴν ὁδηγεῖ στὴν οὐσία, στὶς κινήσεις
ποὺ πρέπει νὰ κάνει- μεταξὺ ἄλλων καὶ
στὸν οἰκονομικὸ τομέα.
 
ΒΑΛΚΑΝΙΑ-ΕΛΛΑΔΑ-ΚΥΠΡΟΣ
Ὁ κ. Νταβούτογλου θεωρεῖ
τὴν  Τουρκία  ὡς ἀνήκουσα ταυτο-
τὸν  Καύκασο, τὴν  Ἀσία, τὴ  Μ. Ἀνατο-
λή καὶ τὴ Μεσόγειο. Πιστεύει ὅτι ἡ ἀπω-
λεια  τοῦ ἄξονα Βαλκάνια-Μέση Ἀνατο-
λή, στέρησε ἀπὸ τὴν Ὀθωμανικὴ  Αὐτο-
κρατορία περιφερειακὴ ἰσχὺ καὶ  προ-
λείανε  τὴν  τελική της  συρρίκνωση.
Γιὰ τὶς ἡμέρες μας σημειώνει  ὅτι «κάθε
τέμενος  ποὺ  γκρεμίζεται  στὰ  Βαλκά-
νια, κάθε ἰσλαμικός  θεσμὸς ποὺ  ἐκλεί-
πει, κάθε ἐθιμικὸ  στοιχεῖο ποὺ  ἐξαφα-
νίζεται ἀπὸ πολιτισμικὴ  ἄποψη ἀποτε-
λεῖ καὶ ἕναν θεμέλιο  λίθο ὁ ὁποῖος ἀφαι-
ρεῖται ἀπὸ τὴν  ἐπιρροὴ ποὺ μπορεῖ νὰ
ἀσκήσει  ἡ Τουρκία σὲ περιοχὲς ἐκτὸς συ-
νόρων  της». Δηλαδὴ ἐπηρεάζει ἀμέσως
τὸ βάθος  τῆς   Τουρκίας. Δὲν  χρειάζε-
ται λοιπὸν νὰ εἶσαι  εἰδικὸς  γιὰ  νὰ κα-
ταλάβεις ὅτι  ἡ  προσπάθεια τῆς  Τουρ-
κίας θὰ ἐπικεντρωθεῖ ὄχι  μόνο στὸ  νὰ
διατηρηθοῦν  τὰ ὅποια  ἰσλαμικὰ στοι-
χεῖα διασώζονται  στὰ  Βαλκανια, ἀλλὰ
θὰ ἀναληφθοῦν ἐπιπλέον προσπάθει-
ες ὥστε νὰ δημιουργηθοῦν καὶ νέα «πα-
 84

τήματα» γιὰ  ἐμπλοκή  της  στὶς ἐσωτε-
ρικὲς ὑποθέσεις  κυρίαρχων  κρατῶν.
Ἡ βάση ὅλων αὐτῶν τῶν προσπαθειῶν
θὰ εἶναι  κυρίως ἡ  ἰσλαμικὴ θρησκεία,
ἡ ὁποία καὶ ἀποτελεῖ τὸν συνδετικὸ κρί-
κο  ὅλων αὐτῶν  τῶν  διάσπαρτων στοι-
χείων  στὰ  Βαλκανια. Ἡ  Τουρκία  θὰ
προσπαθήσει  σὲ πρῶτο  χρόνο νὰ γί-
νει  ὁ  προστάτης  τῶν  μουσουλμανικῶν
πληθυσμῶν τῆς  περιφέρειάς της, -ἄσχε-
πτυξη οἰκονομικῶν σχέσεων μὲ Ἀλβανία
καὶ Βοσνία. Στὸ σημεῖο αὐτὸ ἀποκαλύ-
πτεται ὁ μεγαλοϊδεατισμὸς τοῦ κ. Ντα-
βούτογλου. Σημειώνω ὅτι μετὰ τὴν τόσο
διαδεδομένη στὶς ἡμέρες μας οἰκονομικὴ
ἀλληλεξάρτηση μεταξὺ κρατῶν ἀκολου-
θεῖ ἡ πολιτικὴ χειραγώγηση. Ὁ ἰσχυρό-
τερος μετατρέπει τοὺς ἀσθενέστερους σὲ
δορυφόρους του. Καὶ αὐτός, κατὰ τὴν
ἄποψή μου, πρέπει νὰ εἶναι ὁ συγκκα-

Συμμαχία μὲ κράτος τὸ ὁποῖο ὄχι μόνο ἔχει,

ἀλλὰ καὶ ἐκφράζει ἀνοικτὰ ἐχθρικὲς βλέψεις
ἐναντίον σου (Casus Belli), παρὰ τὸ ὅτι καὶ οἱ δυὸ χῶρες
ἀνήκουν στὸ ΝΑΤΟ καὶ παρὰ τὴν κατὰ καιροὺς
ἐφαρμογὴ Μέτρων Οἰκοδομήσεως Ἐμπιστοσύνης (ΜΟΕ),
δὲν ἔχει νόημα.

τα μὲ τὸν τόπο  καταγωγῆς  τους- μὲ λυμμένος τελικὸς στόχος τῆς Τουρκίας

ὅπλα γιὰ  τὶς  χῶρες-στόχους  τὸν  ἰσλα-
μισμὸ  καὶ  τὸ «δημοκρατικό  της  πολί-
τευμα», ἂν καὶ ἡ ἴδια προσδιορίζεται
ἀπὸ τὴ διεθνῆ κοινότητα ὡς χώρα μου-
σουλμανική. Αὐτός ὁ συνδυασμὸς ἰσλα-
μισμοῦ καὶ δημοκρατίας  εἶναι ποὺ κά-
νει τὴν Τουρκία  ἀποδεκτὴ στὸν δυτικὸ
πολιτισμό.
Ἀπὸ τὴν  ἐπιρροὴ  ποὺ  θα
εἶναι  ἱκανὴ  νὰ ἀσκεῖ  στὰ  Βαλκάνια
ἡ Τουρκία -στὸ θέμα τῆς ἐπιρροῆς ἀντι-
γράφει ἀμερικανοὺς  κυρίως στρατηγι-
στές, ὅπως ὁ Mahan- ἐξαρτᾶ ἀκόμη καὶ
τὴν ἄμυνα τῆς ἀνατολικῆς Θράκης καὶ
τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἀφοῦ, ὅπως
λέει, ἡ ἄμυνα ξεκινᾶ ἀπὸ τὴν Ἀδριατικὴ
καὶ τὴ Βοσνία. Εἶναι ἐμφανὴς ἡ προσπά-
θεια ποὺ κάνει νὰ ὑπερτονίσει τὴ χρησι-
μότητα τῶν διπλωματῶν, ἐφόσον αὐτοὶ
δροῦν κυρίως ἐκτὸς τῶν συνόρων μιᾶς
χώρας, καθὼς καὶ τὴν ἀνάγκη γιὰ ἀνά-
γιὰ Ἀλβανία-Βοσνία.
Γιὰ τοὺς χερσαίους  γείτονες τῆς
Τουρκίας πιστεύει ὅτι πρέπει νὰ πά-
ψουν νὰ δημιουργοῦνται προβλήμα-
τα ἀσφάλειας,  διότι  αὐτὸ δὲν  ἐπιτρέ-
πει  στὴν Τουρκία  νὰ παράγει  περιφε-
ρειακὲς  καὶ  παγκόσμιες πολιτικὲς  πέ-
ραν τῶν συνόρων της. Δὲν θέλει δηλαδὴ
τὴν Τουρκία νὰ εἶναι μονίμως ἀπασχο-
λημένη μὲ τοπικὰ προβλήματα. Αὐτὸ
θὰ ἐπιτευχθεῖ μὲ τὴν  ανάπτυξη σχέσε-
ων  μὲ τὰ κράτη ὄχι  μόνο τῶν Βαλκα-
νίων, ἀλλὰ καὶ τῆς Μ. Ἀνατολῆς καὶ τοῦ
Καυκάσου, ὥστε νὰ ἐπέλθει ἀλληλεξάρ-
τηση  στοὺς  τομεῖς τῆς  οικονομίας καὶ 
τοῦ πολιτισμοῦ. Ὁ γενικὸς αὐτὸς κανό-
νας ἰσχύει γιὰ ὅλες τὶς χῶρες, πλὴν τῆς
Ἑλλάδος  καὶ  τῆς Συρίας,  μὲ τὶς  ὁποῖες
προβλέπει  ὅτι θα συνεχίσουν νὰ ὑπάρ-
χουν κρίσεις, οἱ ὁποῖες ὅμως θὰ εἶναι δι-
αχειρίσιμες  ἀπὸ  τὴν  Τουρκία, διό-
 85
τι εἶναι  μεγαλύτερη καὶ ἰσχυρότερη καὶ  ρίζοντας ζωτικὰ ἐθνικὰ συμφέροντα τῆς
ἀπό τὶς δύο. Ἡ ἐπίσκεψή του  στὴ Συ-
ρία, στὶς 9 Αὐγούστου του 2011 καὶ ἡ δι-
άρκειας ἕξι ὡρῶν συνάντηση μὲ τὸν ἡγέ-
τη τῆς Συρίας Ἄσαντ, προκειμένου -κατὰ
τὴν  ἐκτίμησή μου- μέχρι  τὴν  ἡμέ-
ρα  ποὺ  ἐγράφη τὸ ἄρθρο  δὲν  εἶχε ἀνα-
κοινωθεῖ  στὰ  ΜΜΕ  τὸ περιεχόμενο  χει γραπτῶς σὲ διεθνῆ συνθήκη ἡ ἀνα-
τῶν  συζητήσεων- νὰ τὸν πείσει νὰ προ-
χωρήσει σὲ «δημοκρατικὲς» μεταρρυθμί-
σεις μὲ προφανῆ σκοπό, μεταξὺ  ἄλλων,
νὰ ἀναχαιτιστεῖ τὸ ρεῦμα τῶν  προσφύ-
γων  πρὸς Τουρκία, ἀλλὰ καὶ νὰ ἀποφευ-
χθεῖ ἐμφύλιος πόλεμος καὶ διαμελισμὸς  γιὰ τὴν ἐπιβίωση τῆς  ἠπειρωτικῆς Τουρ-
τῆς  Συρίας, κάτι ποὺ θὰ ἔφερνε στὸ προ-
σκήνιο  τὸ «Κουρδικὸ ζήτημα», ἀποδει-
κνύει τὴν ἐφαρμογὴ τοῦ  ὁράματος.
Εἶναι λοιπὸν σαφὲς  ὅτι  τὰ προβλή-
ματα μὲ τὴν Τουρκία δὲν θὰ πάψουν νὰ
ὑπάρχουν. Τὸ θέμα εἶναι,  πὼς  ἡ  χώρα
μας  προετοιμάζεται καὶ  σχεδιάζει  νὰ
ἀνατρέψει  τὰ σχέδια  τοῦ  ἀντιπάλου.
Ἄλλωστε καὶ ἀπὸ προσωπικὴ πείρα, ἔχο-
ντας  ζήσει  τὶς  κρίσεις  τῆς ἀνακηρύξε-
ως  τοῦ ψευδοκράτους στὴν Κύπρο, τοῦ
1987 μὲ τὸ Πίρι Ρέις καὶ τῶν  Ἰμίων τὸ
1996 ὡς στρατιώτης τοῦ ἑλληνικοῦ στρα-
τοῦ, μπορῶ  νὰ πῶ ὅτι  ἡ  Ἑλλάδα καὶ  ἡ  λασσίων  συγκοινωνιῶν. Κατὰ τὸν  κ.
Τουρκία ἔχουν μία θάλασσα ποὺ τὶς χω-
ρίζει· τὸ Αἰγαῖο. Στὸν θαλάσσιο αὐτὸ
χῶρο ἐντὸς τοῦ ὁποίου χτυπᾶ ἡ καρδιὰ
τοῦ  Ἑλληνισμοῦ μὲ τὰ νησιά  μας, συ-
γκρούονται τὰ ἐθνικά μας  συμφέροντα
καὶ  οἱ τουρκικὲς  παράνομες  βλέψεις,
δύο  δεδομένα ποὺ  προκαλούν  ἐντάσεις
οἱ ὁποῖες δὲν  αποκλείεται  νὰ καταλή-
ξουν ἀκόμη καὶ σὲ περιορισμένης ἔκτα-
σης σύγκρουση. Καὶ  γιὰ  μὲν  τὴν  Ελ-
λάδα, τὰ συμφέροντα ἀποδεικνύονται
ἀπό  τὴν  ἱστορία, τὴν  ὁποία  τόσο ἐπι-
καλεῖται  ὁ κ. Νταβούτογλου σὲ ὅλο  τὸ
βιβλίο του, γιὰ  τὴ δὲ Τουρκία, πολὺ
ἁπλὰ δὲν ὑπαρχουν ἐθνικὰ συμφέροντα
μὲ βάση τὸ διεθνές  δίκαιο. Τὰ ἐπινόη-
σαν οἱ Τούρκοι καὶ ἐμεῖς ἁπλῶς συναι-
νέσαμε  στὴ  Μαδρίτη τὸ 1997 ἀναγνω-
Τουρκίας στὸ Αἰγαῖο. Σύμφωνα δὲ μὲ
τὰ ἰσχύοντα στὶς διεθνεῖς σχέσεις, ἕνα
κράτος, ὅταν κρίνει ὅτι ἀπειλοῦνται τὰ
ἐθνικά του συμφέροντα, μπορεῖ νὰ χρη-
σιμοποιήσει βία γιὰ νὰ τὰ ὑπερασπιστεῖ.
Γι’ αὐτὸ καὶ ἡ Τουρκία ἐπέμενε νὰ ὑπάρ-
γνώριση ἐθνικῶν της συμφερόντων στὸ
Αἰγαῖο.
Ἡ κυριαρχία  στὶς θάλασσες τοῦ  Αι-
γαίου, τῆς  Μεσογείου  καὶ  τοῦ  Εὐξεί-
νου Πόντου θεωρεῖται  ἀπαραίτητη
κίας. Ἡ  ὑποχώρηση  τῆς Ὀθωμα-
νικῆς Αὐτοκρατορίας  ξεκίνησε πρωτί-
στως ἀπὸ τὴν ἀπώλεια ἐλέγχου τῶν θα-
Νταβούτογλου ἡ  παραχώρηση τῆς  Δω-
δεκανήσου  στὴν Ἑλλάδα, ἀποτελεῖ
ἀπειλὴ γιὰ τὴν ἀσφάλεια τῆς Τουρκίας.
Θὰ περίμενε κανεὶς μιὰ  πιὸ  πειστικὴ
ἐπιστημονικὰ σκέψη  ἀπὸ  ἕναν  σοβαρὸ
καθηγητή. Πῶς εἶναι δυνατὸν διάσπαρ-
τα  μικρὰ νησιὰ σὲ ἀπόσταση ἀναπνοῆς
ἀπὸ  τὴν ἠπειρωτικὴ Τουρκία, τὰ ὁποῖα
ἀφενὸς μὲν  μποροῦν νὰ προσβληθοῦν 
καὶ μὲ ἁπλὲς βολὲς πυροβολικοῦ καὶ νὰ
ἀπομονωθοῦν, ἀφετέρου ἔχουν  τελεί-
ως  περιορισμενες  δυνατότητες  στρα-
τωνισμοῦ καὶ  συντηρήσεως  μεγάλου 
ἀριθμοῦ  στρατιωτικῶν μονάδων, νὰ
ἀπειλοῦν ἕναν  τεράστιο χερσαῖο  χῶρο;
Μόνον ἴσως ὁ κ. Νταβούτογλου μπορεῖ
νὰ ἐξηγήσει κάτι τέτοιο. Ἡ προβολὴ τέ-
τοιων σκέψεων καὶ ἀξιώσεων, ἄν καὶ
 86
ἀπὸ  στρατιωτικὴ πλευρὰ δὲν στέκει,
μόνο τυχαία δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι. Χρειά-
ζεται νὰ ἐφευρίσκονται προβλήματα μὲ
τὴν Ἑλλάδα ὥστε νὰ ὑπάρχουν ἀντικεί-
μενα  διαπραγματεύσεως χωρὶς  νὰ δια-
κυβεύονται  τουρκικὰ συμφέροντα. Για-
τί  σὲ μία  διαπραγμάτευση, λογικὰ κάτι
δίνεις καὶ κάτι παίρνεις. Ἄρα πρέπει νὰ
δημιουργηθοῦν ἀρκετὰ θέματα ὥστε σὲ
κάποια νὰ κάνεις πίσω καὶ νὰ δείξεις δι-
Καστανιὲς Ἔβρου
αλλακτικὸς καὶ  σὲ κάποια ἄλλα νὰ
φανεῖς ἀδιάλλακτος. Τὸ θέμα εἶναι  ὅτι,
ὅταν ἡ  χώρα μας  σύρεται  σὲ διαπραγ-
ματεύσεις, τί μπορεῖ νὰ δώσει  ὅταν σὲ
ὅλα τὰ διαπραγματευτικά της χαρτιά πε-
ριλαμβάνονται  ἐθνικὰ συμφέροντα καὶ
ὅταν ὁ ἀντίπαλος στὰ χαρτιὰ ποὺ κρατᾶ
δὲν ἔχει τίποτα ἀπολύτως νὰ χάσει;   μένη, ἀλλὰ δὲν  ἔχουν  ἄλλο στήριγμα,
Ἡ Κύπρος, γιὰ  τὴν  Τουρκία  ἀπο-
τελεῖ ἕνα  νησὶ ποὺ  ἐκ τῆς  θέσεώς
του  ἐπηρεάζει  τοὺς στρατηγικοὺς σχε-
διασμούς  Ἀσίας  καὶ  Ἀφρικῆς, Εὐρώ-
πης  καὶ  Ἀφρικῆς  καὶ  Εὐρώπης-Ἀσίας.
Μὲ ἄλλα λόγια  ἀποτελεῖ τὸν  θεμέ-
λιο  λὶθο τῶν  στρατηγικῶν  ἰσορροπιῶν
τῆς  Ἀνατολικῆς Μεσογείου, τῶν  Βαλ-
κανίων καὶ τῆς Βορείου Ἀφρικῆς. Ἡ μὴ
ἀποτελεσματικὴ προστασία  τῶν  Τουρ-
κοκυπρίων ποὺ κατὰ τὸν κ. Νταβούτο-
γλου ἀποτελοῦν  τὴν  τουρκικὴ κοινό-
τητα  τῆς  Κύπρου, ἐμπεριέχει τὸν  κίν-
δυνο  νὰ διαδοθεῖ ἕνας ἀέρας  ἀδυναμί-
ας γιὰ  τὴν προστασία καὶ ἄλλων τουρ-
κικῶν  κοινοτήτων στὴ Βουλγαρία, τὸ
Ἀζερμπαϊτζάν, τὴ Βοσνία καὶ τὴ Δυτικὴ
Θράκη.
Σημειῶστε  ὅτι  στὴν Δυτικὴ Θρά-
κη, χωρίς  προσχήματα, δὲν  σέβε-
ται  τὰ καθορισθέντα μὲ τὴ  Συνθή-
κη  τῆς  Λωζάννης γιὰ  τοὺς
Ἕλληνες μουσουλμάνους.
Σὲ  ὅ,τι  ἀφορᾶ  τὴν  Ἀλβα-
νία  καί  τὴ Βοσνία, αὐτές
εἶναι  δὺο  χῶρες  τὶς  ὁποῖες
ὁ  κ. Νταβούτογλου θεωρεῖ
ὑπὸ τὴν προστασία τῆς Τουρ-
κίας ὥστε νὰ ἀπολαμβά-
νουν σταθερότητα  καιὶ ἐπιρ-
ροὴ  στὰ  Βαλκάνια. «Μό-
νον  ἔτσι», λέει, «θὰ μπορεῖ
καὶ  ἡ  Τουρκία νὰ αἰσθάνεται
ἄνετα  στὴν Ἀνατολικὴ  Θρά-
κη καὶ τὴ Μ. Ἀσία».
Μάλιστα θεωρεῖ τὴ Βοσνία
ὡς τὸ προκεχωρημένο πολιτι-
σμικὸ, οἰκονομικὸ  καὶ  πολι-
τικὸφυλάκιοτῆς Τουρκίαςστὴνκεντρικὴ
Εὐρώπη. Οἱ λόγοι, νομιζω, εἶναι προφα-
νεῖς· στὴ μὲν Βοσνία ὑπάρχουν μουσουλ-
μάνοι, οἱ ὁποῖοι ἀσφυκτιοῦν, ὅπως καὶ οἱ
Σερβοβόσνιοι, κάτω ἀπό  τὴν  ἀμερικα-
νικῆς ἐμπνεύσεως συμφωνία τοῦ  Ντέι-
τον τοῦ 1995 ποὺ κρατᾶ τὴ Βοσνία ἑνω-
ἡ δὲ Ἀλβανία  ἀφενὸς μὲν συνορεύει μὲ
τὴν Ἑλλάδα καὶ ἔχει διεκδικήσεις κατὰ
τῆς  Ἑλλάδος,  ὁπότε  συμφέρει νὰ πρό-
σκειται στὴ σφαίρα ἐπιρροῆς της, ἀφετέ-
ρου τῆς  παρέχει  τὴ δυνατότητα ἐξόδου
στὴν Ἀδριατικὴ καὶ στὸ Ἰόνιο πέλαγος.
Πιθανὸν γι’  αὐτὸ ἡ  Ἀλβανία, συμ-
μεριζόμενη  τὶς  ἀπόψεις  τοῦ  κ. Ντα-
βούτογλου,  νὰ ἀκύρωσε  τὴ συμφω-
νία μὲ τὴν Ἑλλάδα γιὰ τὴν ὁριοθέτηση
τῆς ὑφαλοκρηπίδας  καὶ τῆς ΑΟΖ.
 87
ΣΥΝΟΡΑ ΚΑΙ  ΠΙΘΑΝΗ
ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥΣ
Εἶναι ἀδύνατον γιὰ  τὴν  Τουρ-
κία, ἡ  ὁποία  δημιουργήθηκε  στὴ  βάση
τοῦ ἱστορικοῦ καὶ γεωπολιτικοῦ παρελ-
θόντος  τῆς  Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορί-
ας καὶ ὑπεισῆλθε στὴν κληρονομιά της,
νὰ διανοηθεῖ  νὰ σχεδιάσει  τὴν  ἄμυ-
νά  της  ἀποκλειστικὰ στὸ  πλαίσιο  τῶν  λαδὴ τοῦ status quo καὶ δὲν ἐπιδεικνύ-
σημερινῶν  συνόρων της, ὅπως γρά-
φει στὸ  βιβλίο του.
Καὶ  αὐτό, διότι ἡ 
ἱστορική της  κλη-
ρονομιὰ μπορεῖ νὰ
τὴν  αναγκάσει  σὲ de
facto καταστάσεις
ποὺ ἐμφανίστηκαν
πέραν τῶν συνόρων
της, ὅπως στὴ Βο-
σνία-Ἐρζεγοβίνη καὶ
στὸ Κόσοβο.
Μὲ λίγα λόγια,
ὅπου ὑπάρχουν ἀπο-
μεινάρια τῆς Ὀθω-
μανικῆς Αὐτοκρα-
τορίας, ἡ Τουρκία
μπορεῖ νὰ ἐπεμβαί-
νει. Μὲ τὴν ἴδια λογική, ἡ Θράκη ἀλλὰ
καὶ κάθε ἄλλο μέρος τῆς Ἑλλάδος, ὅπου
ὑπάρχουν ἢ θὰ ἐμφανίζονται μουσουλ-
μάνοι, οἱ ὁποῖοι πιθανὸν καὶ νὰ ζητοῦν
ἢ ὄχι αὐτονομία, μπορεῖ νὰ ἀποτελέσουν
τέτοιες de facto καταστάσεις γιὰ ἐπέμβα-
σή της. Ἀπὸ αὐτὴν τὴ σκέψη καὶ μόνο,
ἀντιλαμβάνεται κανεὶς τὶς συνέπειες ἀπὸ
τὴν ἀλόγιστη συσσώρευση λαθρομετα-
ναστῶν στὴ χώρα μας. Καὶ βεβαίως δὲν
πρέπει νὰ ξεχνᾶμε ὅτι στὴ σύγχρονη δι-
πλωματία ὅπου κυριαρχεῖ ἡ ὑποκρισία,
γιὰ ὅλες τὶς κακὲς προθέσεις ἐφευρίσκο-
νται ὄμορφα περιτυλίγματα. Ἔτσι, ὅλες
οἱ ἐπιθετικὲς ἐνέργειες καλύπτονται
πίσω ἀπὸ τὴν «ἄμυνα». Ὅλοι οἱ ἐξοπλι-
σμοὶ ἀνεξαρτήτως σκοποῦ εἶναι δαπά-
νες ὁμοίως γιὰ τὴν «ἄμυνα». Στὸ λογικὸ
αἴτημα γιὰ αὐτοδιάθεση τῶν λαῶν κρύ-
βεται ἡ ἀπόσχιση, στὶς ἀνθρωπιστικὲς
ἐπιχειρήσεις καὶ στὴ διάδοση τῆς «δημο-
κρατίας» τὸ ἄνοιγμα νέων ἀγορῶν σὲ πο-
λυεθνικές κ.λπ.
Σὲ  κάθε περίπτωση  ὁ  κ. Νταβού-
τογλου εἶναι  σαφής· ἡ  ἐξωτερική  πο-
λιτικὴ ποὺ  έχει ὡς στόχο  τὴ  διατήρη-
ση  τῆς  ὑφισταμένης  καταστάσεως, δη-
ει δυναμισμὸ ἔχοντας κατὰ νοῦν ἀκόμη
Ψέριμος
καὶ τὴν ἀλλαγὴ τῶν ὑπαρχόντων συνό-
ρων, ἀσχέτως τῶν προβλέψεων τοῦ δι-
εθνοῦς δικαίου, δὲν θὰ μπορέσει νὰ δι-
ατηρήσει οὔτε τὰ ὑφιστάμενα σύνορά
της. Ὁ κ. Νταβούτογλου ἔχει πλήρως
κατανοήσει ὅτι ἡ γεωπολιτικὴ θέση μίας
χώρας, ἀπὸ μόνη της δὲν ἀποτελεῖ καμ-
μία ἀξία. Εἶναι ἁπλῶς ἕνα πλεονέκτη-
μα τὸ ὁποῖον ἀναμένει νὰ χρησιμοποι-
ηθεῖ. Ἂν δὲν χρησιμοποιηθεῖ ἐγκαίρως,
ἀχρηστεύεται.
Ἡ σκέψη αὐτὴ δὲν πρέπει νὰ μᾶς
προκαλεῖ ἀπορία καθόσον, ὅπως τονί-
ζει ὁ Morgenthau τόσο ἡ ἐφαρμοζόμενη
ἐσωτερικὴ ὅσο καὶ ἡ ἐξωτερικὴ πολιτι-
κή, ἔχουν ὡς στόχο εἴτε τὴ διατήρηση
τῆς ἰσχύος ἑνὸς κράτους, εἴτε τὴν αὔξη-
σή της ἢ τὴν ἐπίδειξη ἰσχύος.
 88
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Ὅπως  γίνεται,  νομίζω, ἀντιληπτὸ
ἡ  Τουρκία  θὰ ἐκμεταλλευτεῖ  πλή-
ρως τὴ γεωπολιτική  της  θέση ἀπαι-
τώντας τήν  ἱκανοποίηση  τῶν αἰτημά-
των  της  καὶ  παζαρεύοντας τὶς  θέσεις
της στὸ διεθνές σύστημα. Ἡ στάση αὐτὴ
ἀπέχει πολὺ ἀπὸ τὸ «δὲν διεκδικοῦμε τί-
ποτα καὶ  δὲν  παραχωροῦμε  τίποτα»,
ποὺ ἔθεσε σὲ μόνιμη χειμερία νάρκη τὰ
ἀντανακλαστικὰ τοῦ  ἑλληνικοῦ ΥΠΕΞ
καὶ  κοίμισε  τὴν  ἑλληνικὴ κοινωνία
σὲ ὅλα  τὰ ἐθνικὰ
θέματα.
Δὲν ὑπάρχει
ἀμφιβολία  ὅτι ὁ  κ.
Νταβούτογλου ὡς
ἄριστος  γνώστης
τῶν  διαφόρων θεω-
ριῶν  τῶν  Διεθνῶν
Σχέσεων, ὄχι  μόνο
γνωρίζει, ἀλλὰ
καὶ  θὰ ὁδηγήσει
τὴν  Τουρκία  νὰ
ἐφαρμόσει  στὴν
πράξη  αὺτὸ ποὺ
ἐδῶ καὶ πολλὰ  χρό-
νια ἰσχύει στὸ  Δι-
εθνὲς  Σύστημα: ἡ
ἰσχὺς ἑνὸς κράτους
-στὴν ἰσχὺ περιλαμ-
βάνονται μεταξὺ ἄλλων, ἡ γεωγραφική
του θέση, ὁ πληθυσμός του, ἡ ἱκανό-
τητα τῆς ἡγεσίας του, ἡ ποιότητα καὶ ὁ
ἀριθμὸς τῶν Ἐνόπλων Δυνάμεων, ἡ τε-
χνολογική του πρόοδος καὶ οἱ φυσικοὶ
πόροι του- διαμορφώνει τὶς ἐπιλογές του
καὶ τὴν πολιτικὴ πραγματικότητα στὸν
περίγυρό του. Καὶ ὅσο αὐτὴ ἡ ἰσχὺς τῆς
Τουρκίας αὐξάνεται, τόσο θὰ αὐξάνο-
νται οἱ ἐπιδιώξεις καὶ οἱ ἐπεκτατικές της
βλέψεις εἰς βάρος τῶν γειτόνων της καὶ
ἰδίως αὐτῶν ποὺ δὲν ἔχουν νὰ ἐπιδεί-
ξουν συνεπῆ ἐξωτερικὴ πολιτική. Ἐδῶ
θὰ ἤθελα νὰ σημειώσω ὅτι ἡ ἐπέκταση
ἑνὸς κράτους στὸν σύγχρονο κόσμο δὲν
γίνεται πλέον μόνο μὲ κατάληψη ἐθνι-
κοῦ ἐδάφους ἀντιπάλου κράτους, συνε-
πείᾳ πολεμικῶν ἐπιχειρήσεων, ἀλλὰ κυ-
ρίως μὲ πολιτικὰ καὶ οἰκονομικὰ μέσα.
Τὸ  Αἰγαῖο θὰ ἀποτελεῖ ἔνα  συ-
νεχὲς  πεδίο  ἀντιπαραθέσεως Ἑλλάδος-
Τουρκίας, ἀφοῦ ὁ  ΥΠΕΞ τῆς  Τουρκί-
ας θεωρεῖ ὅτι τὰ νησιά  του  ἐγκαταλεί-
φτηκαν  ἀπό τὴν τουρκικὴ διπλωματία
στὴν Ἑλλάδα. Δὲν σκέπτεται ὅτι τὰ νη-
σιὰ  αὐτὰ ἦταν ἑλληνικὰ καὶ  ὅτι,  κατὰ
τὴν  ὑπογραφὴ τῆς  συνθήκης τῆς  Λω-
ζάννης τὸ 1923, ἡ
Ἑλλάδα ὑποχω-
ροῦσε ἀπὸ τὶς πα-
τρογονικὲς ἑστίες
στὴ Μ. Ἀσία, ὄχι ἡ
Τουρκία. Γι’ αὐτὸ
καὶ ἡ πρόβλεψη ὅτι,
ὅλα τὰ νησιὰ ποὺ
ἀπέχουν 3 νμ ἀπὸ
τὴν τουρκικὴ ἀκτο-
γραμμὴ ἀνήκουν
στὴν Τουρκία. Τὰ
ὑπόλοιπα περιῆλθαν
αὐτοδικαίως, θὰ λέ-
γαμε, στὴ μητέρα
πατρίδα. Συμμαχία
μὲ κράτος τὸ ὁποῖο
ὄχι μόνο ἔχει, ἀλλὰ
καὶ ἐκφράζει ἀνοικτὰ
ἐχθρικὲς βλέψεις ἐναντίον σου (Casus
Belli), παρὰ τὸ ὅτι καὶ οἱ δυὸ χῶρες ἀνή-
κουν στὸ ΝΑΤΟ καὶ παρὰ τὴν κατὰ και-
ροὺς ἐφαρμογὴ Μέτρων Οἰκοδομήσεως
Ἐμπιστοσύνης (ΜΟΕ), δὲν ἔχει νόημα.
Ἡ Κύπρος θὰ συνεχίσει  νὰ ἐνδι-
αφέρει τὴν  Τουρκία γιὰ  δύο  λόγους·
γιὰ  τὴν  προστασία  τῶν  Τουρκοκυπρί-
ων  καὶ  γιὰ  τὴ  γεωστρατηγική  της  ση-
μασία. Ἔχοντας  δικαιώματα στὸ  νησὶ
ἔχει λόγο καὶ  στὶς ἐξελίξεις  στὴν Ἀνα-
τολικὴ  Μεσόγειο, τὴ Βόρειο Ἀφρικὴ
καὶ τὴν Μ. Ἀνατολή. Καὶ ἂν δὲν έχει λόγο
στὴ  διοίκηση τοῦ  πληθυσμοῦ, δὲν  θὰ
 89
ἔχει λόγο καὶ στὸ νησί. Συνεπῶς δίκαιη
καὶ  βιώσιμη  λύση στὸ  Κυπριακὸ ζήτη-
μα, ὅπως ἀκοῦμε κατὰ κόρον νὰ ἐπανα-
λαμβάνεται, δὲν ὑπάρχει στὸν ὁρίζοντα
ὑπὸ  τὶς παροῦσες συνθῆκες.
Τὸ  φιλόδοξο ὅραμα  τοῦ  κ. Ντα-
βούτογλου ἐμπεριέχει, κατὰ τὴν  άπο-
ψή μου καὶ ἕναν κίνδυνο κατὰ τὴν ἐφαρ-
μογή του· νὰ ὁδηγήσει τὴν Τουρκία στὴν
ἀλαζονεία μὲ συνέπεια νὰ ξεχάσει τὰ ὅριά
της καὶ νὰ προβεῖ σὲ ἐσφαλμένες ἐκτιμή-
σεις. Καὶ τὰ ὅρια τῆς Τουρκίας στὰ Βαλ-
κάνια καὶ τὴ Μ. Ἀνατολή νομίζω ὅτι κα-
θορίζονται πρῶτα  ἀπ’  ὅλα, ἀπό  τὰ ἀμε-
ρικανικὰ  συμφέροντα καὶ  στὴ  συνέ-
χεια ἀπὸ  τὰ συμφέροντα τοῦ  Ἰσραήλ,
ἐνῷ  στὸν χῶρο τοῦ  Καυκάσου ἀπὸ  τὰ
συμφέροντα τῆς Ρωσίας. Σὲ ὅλες τὶς κι-
νήσεις της δηλαδὴ θὰ πρέπει νὰ συνυπο-
λογίζει τὶς πιθανές ἀντιδράσεις τῶν με-
γάλων κυρίως δυνάμεων. Πλέον αὐτοῦ,
ἡ  αὔξηση τῆς  ἰσχύος τῆς  Τουρκίας,
ἔχω τὴν ἄποψη ὅτι θὰ ἀνησυχήσει ἄλλα
κράτη, κυρίως στὴ Μ. Ἀνατολή, τὰ
ὁποῖα  πιθανὸν  νὰ ἐκλάβουν τὴν  Τουρ-
κία  ὡς ἀπειλὴ καὶ  νὰ συνασπισθοῦν
γιὰ  τὴν  ἀντιμετώπισή της  ἐφαρμόζο-
ντας τὴ θεωρία τῆς  «ἐξισορροπήσεως»
μιᾶς ἀπειλῆς (Balancing) ποὺ κυριαρχεῖ
στὸν σχηματισμὸ συμμαχιῶν. Αὐτὸ θὰ
ἀνάγκαζε τὴν Τουρκία νὰ ἀναθεωρήσει
τὴν πολιτικὴ ποὺ εἶναι ἀποφασισμένη
νὰ ἀκολουθήσει προκειμένου νὰ κατα-
στεῖ μεγάλη περιφερειακὴ δύναμη. _
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 
ΒΙΒΛΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
Robert Gilpin, Πόλεμος καὶ Ἀλλαγὴ στὴ Δι-
εθνῆ Πολιτική, Ἐκδόσεις Ποιότητα.
Ἀχμὲτ Νταβούτογλου, Τὸ Στρατηγικὸ Βά-
θος, ἡ Διεθνής  Θέση τῆς Τουρκίας, Ἐκδόσεις
Ποιότητα, 2010. 
ΑΓΓΛΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ
Alfred Mahan, The Influence of Sea Pow-
er Upon History 1660-1783, Boston: Little
Brown, 1897. 
Hans Morgenthau, Politics Among Nations,
McGraw-Hill, 1992. 
R.Snyder, Ἡ. Bruck & B. Sapin, Foreign Pol-
icy Decision-Making, New York: The Free
Press, 1963.
Stephen Walt, The Origins of Alliances, Cor-
nell University Press, 1987. 
ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
http://antibaro.gr 10 Αὐγ 2011
http://www.defencenet.gr 10 Αὐγ 2011
http://infognomonpolitics.blogspot.com14
Αὐγ 2011
 90

ΟΙ ΑΝΤΙΣΕΙΣΜΙΚΕΣ
ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ
ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
ΜΕΧΡΙ ΤΑ
παράδοση ΝΕΩΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ

Λεωνίδα Κουρῆ & Ἐμμανουὴλ Κουρῆ

πολιτικῶν μηχανικῶν

Ὁ
σεισμὸς εἶναι ἡ φυσικὴ κατα-
στροφὴ γιὰ τὴν ὁποία δὲν ὑπάρ-
χει ἀσφαλὴς καὶ ἔγκαιρη προει-
δοποίηση, οὔτε τρόπος καταστολῆς, ἀλλὰ
ἡ μόνη δυνατὴ προστασία μπορεῖ νὰ ἐπι-
τευχθεῖ μὲ τὴν ἐκ τῶν προτέρων λήψη
μέτρων προστασίας.
Εἶναι γεγονὸς ὅτι πολλὰ παραδοσι-
ακὰ κτήρια ἐγκαταλείπονται λόγῳ τῆς
διαδεδομένης ἀντιλήψεως ὅτι δὲν ἔχουν
ἐπαρκῆ ἀντοχὴ ἢ λόγῳ τῆς πολυδάπανης
ἐνισχύσεώς τους. Ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριὰ ἡ
ἐνίσχυσή τους μὲ τὴ χρήση σύγχρονων
ὑλικῶν, ὅπως τὸ ὁπλισμένο σκυρόδεμα
καὶ ὁ χάλυβας δὲν ἐγγυῶνται πάντοτε
ὅτι ἕνα παλαιὸ κτήριο θὰ ἀντέξει σ' ἕνα
σεισμό (Εἰκ. 1).
 91

ικὴ Κρήτη (Driessen,

1987), στὶς Μυκῆνες
(Schaar, 1974) καὶ στὴ
Θήρα (Παλυβού, 1999)
ὑπάρχουν κτήρια στὰ
ὁποῖα τὰ ὑπολείμμα-
τα καρβουνιασμένου
ξύλου ἐντὸς ὀπῶν
ἀποτελοῦν τὸν ἀδιά-
ψευστο μάρτυρα τῆς
ἄλλοτε παρουσίας τοῦ
ξύλου μέσα στὸ σῶμα
τῆς τειχοποιίας. Χαρα-
κτηριστικὸ τῶν τριῶν
αὐτῶν περιοχῶν εἶναι
ἡ ὑψηλὴ σεισμικότη-
τά τους. Ἀφετέρου τὸ
νησὶ τῆς Θήρας ἦταν
ἐκείνη τὴν ἐποχὴ
ἐνεργὸ ἡφαίστειο. Γε-
νικῶς στὰ κτήρια
αὐτὰ ἡ ξυλόπηκτη τει-
χοποιία δὲν ἐφαρμόζε-
ται σὲ ὅλο τὸ κτήριο,
ἀλλὰ σὲ κρίσιμες περι-
οχὲς ὁριζόντιες δοκοὶ
ἐνσωματώνονται μέσα
σὲ διασταυρούμενους
τοίχους, ὥστε νὰ ἀπο-
τρέψουν τὸν ἀποχωρι-
Εἰκόνα 1. Κτήριο ποὺ κατέρρευσε στὸν σμό τους κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ σεισμοῦ.
σεισμὸ τῆς L'Aquila τὸ 2009. Οἱ τεχνικὲς ποὺ χρησιμοποιοῦνται
γιὰ τὴν κατασκευὴ εἶναι ἁπλές, ἀλλὰ
Ἡ ἀνάγκη γιὰ ἐνίσχυση τῶν κτηρί- ἀποτελεσματικές· λίγες ὁριζόντιες καὶ
ων ἀπὸ ἄοπλη φέρουσα τειχοποιία, δη- κατακόρυφες δοκοὶ τοποθετοῦνται σὲ
λαδὴ ἀπὸ τὴν παραδοσιακὴ λιθοδομὴ ἢ κάθε μία ἀπὸ τὶς δυὸ ὄψεις τοῦ τοίχου.
ὀπτοπλινθοδομή, ἔναντι σεισμικῶν δρά- Μεγάλης σημασίας εἶναι τὸ κτήριο
σεων εἶναι ἕνα πρόβλημα ποὺ ἀπασχόλη- «Ξεστὴ ΙΙ» ποὺ βρέθηκε στὸ Ἀκρωτή-
σε ἰδιαίτερα τοὺς Εὐρωπαίους ἐδῶ καὶ ρι στὴν Θήρα καὶ ἀποτελεῖται ἀποκλει-
πολλοὺς αἰῶνες. Μία ἀπὸ τὶς λύσεις ποὺ στικὰ ἀπὸ ξύλοπηκτη τειχοποιία.
ἐφαρμόστηκαν ἐπιτυχῶς ἦταν ἡ ξυλόπη- Γενικὰ οἱ σύγχρονοι ἐρευνητὲς συ-
κτη τειχοποιία, πού, ὡς ἰδέα, γεννήθηκε γκλίνουν στὸ συμπέρασμα ὅτι ἡ χρήση
στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα καὶ τελειοποιήθηκε τῆς ξυλόπηκτης τειχοποιίας σὲ ἐκείνη
στὴ νεώτερη. Ἐρείπια ξυλόπηκτης τειχο- τὴν ἐποχὴ εἶναι ἀμιγῶς μέτρο ἀντισει-
ποιίας σώζονται στὸν ἑλληνικὸ χῶρο ἤδη σμικῆς προστασίας.
ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ Χαλκοῦ. Στὴ μινω-
 92

Εἰκόνα 2. (α) Ἀναπαράσταση τοῦ μινωικοῦ παλατιοῦ (17αι. π.Χ.) καὶ (β) φωτογραφία
στὴν ὁποία διακρίνονται τὰ ξύλα τῶν ἐγκαρσίως διασταυρούμενων τοίχων (Παλυβοῦ,
1999).

Ἄλλη μία τέτοια ἰσχυρὴ μαρτυρία χαρακτηρίζεται ἀπὸ ὑψηλὴ σεισμικότη-

προέρχεται ἀπὸ τὴν πόλη Ἡράκλεια
(σημερινὸ Herculaneum) ποὺ βρίσκεται
στὴν Ἰταλία στὴν περιοχὴ τοῦ Βεζουβί-
ου καὶ ἦταν πιθανότατα ἑλληνικὴ ἀποι-
κία, ὅπως καὶ ἡ γειτονικὴ Νεάπολις (ση-
μερινὴ Napoli). Ἡ πόλη καταστράφηκε
ἀπὸ τὴν ἔκρηξη τοῦ ἡφαιστείου τὸ 79
μ.Χ. μαζὶ μὲ τὴν Πομπηία καὶ μερικὲς
μικρότερες ποὺ βρίσκονταν στοὺς πρό-
ποδές του. Ἡ πυροπλαστικὴ λάβα καὶ
ἡ στάχτη ἔθαψαν τὰ κτήρια σὲ βάθος
20μ. περίπου. Τὸ 62 μ.Χ. εἶχε προηγηθεῖ
ἰσχυρὸς σεισμὸς καὶ γενικῶς ἡ περιοχὴ
τα. Οἱ ἀρχαιολογικὲς ἀνασκαφὲς ἔφεραν
στὸ φῶς πολλὰ κτήρια ἀπὸ ξυλόπηκτη
τειχοποιία ἡ ὁποία μάλιστα ἀναφέρεται
ἀπὸ τὸν Βιτρούβιο ὡς opus craticium.
Σημαντικὰ κτήρια μὲ ξυλόπηκτη τει-
χοποιία εἶναι τὸ «Hall of the Augustals»
(Αἴθουσα τῶν Αὐγούστων) μία ἐπιβλη-
τικὴ κατασκευὴ ποὺ χρησίμευε γιὰ πο-
λιτικές, θρησκευτικὲς καὶ ἐμπορικὲς
συζητήσεις καθὼς καὶ τὸ οἰκοτροφεῖο
«Trellis House» ἐπὶ τῆς ὁδοῦ Cardo IV
ποὺ εἶναι κατασκευασμένο ἀποκλει-
στικὰ ἀπὸ ξυλόπηκτη τειχοποιία.

Εἰκόνα 3. Ἀπὸ τὶς ἀρχαιολογικὲς ἀνασκαφὲς στὴ Θήρα: τὸ κτήριο «Ξεστὴ ΙΙ» μὲ τὰ ὁρι-
ζόντια καὶ κατακόρυφα ξύλα (17αι. π.Χ.) (Παλυβοῦ, 1999).
 93

τα μέσα στὴν τειχοποιία ἐπιβλητικῶν

Εἰκόνα 4. Τὸ οἰκοτροφεῖο «Trellis
House» στὴν Ἡράκλεια (1αι. μ.Χ).
ἐκκλησιῶν καὶ μοναστηριῶν δημιουρ-
γοῦν εὔλογες ἐνδείξεις γιὰ τὴν εὐρύ-
τατη χρήση της καὶ κατὰ τὴν ἐποχὴ
αὐτή. Ἰδιαίτερα χαρακτηριστικὴ εἶναι
ἡ ζώνη ἀπὸ ἐρυθρὸ τοῦβλο ποὺ κρύβει
ἀπὸ μέσα ὁριζόντιες δοκοὺς γιὰ τὴν ἐνί-
σχυση τῆς τειχοποιίας ἔναντι σεισμικῶν
δονήσεων.
Τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ μηχανικοὶ τῆς
ἐποχῆς εἶχαν κατανοήσει τὴν συμπερι-
φορὰ τῆς ξυλόπηκτης τειχοποιίας εἶναι
πολὺ ἐμφανὲς ἀπὸ τὸ ἑξῆς παράδειγμα:
στὰ πλαίσια σύγχρονης ἀναστηλωτικῆς
προσπάθειας τῶν Θεοδοσιανῶν τειχῶν
τῆς Κωνσταντινούπολεως ἔγινε ἀνακα-
τασκευὴ παραβλέποντας ὅμως τὴν πα-
ρουσία τοῦ ξύλου καὶ τοποθετήθηκαν
ζῶνες μὲ ἐρυθρὸ τοῦβλο μόνο γιὰ διακο-
σμητικοὺς λόγους. Τὸ ἀποτέλεσμα ἦταν,
στὸν πρόσφατο σεισμὸ τὸ 1999, τὸ ἑτοι-
μόρροπο τμῆμα τοῦ τείχους νὰ μὴν ὑπο-
στεῖ ζημιὲς ἐνῷ τὸ «ἀναστηλωμένο» νὰ
καταρρεύσει.
Στὰ νεώτερα χρόνια ἡ ξυλόπηκτη
τειχοποιία ἐμφανίζεται σὲ ὅλες τὶς σει-

Ἡ χρήση τῆς ξυ-

λόπηκτης τειχοποιίας
ἐξαπλώνεται τοὺς ἑπο-
μένους αἰῶνες καὶ τὴ
συναντᾶμε πλέον σὲ
ὁλόκληρη τὴν Εὐρώπη
καὶ σὲ περιοχὲς ποὺ δὲν
ἔχουν σεισμούς, ἀλλὰ
ἡ ἀφθονία τοῦ ξύλου
τὴν καθιστοῦν ἕναν
οἰκονομικὸ καὶ συνάμα
ἀνθεκτικὸ τύπο κατα-
σκευῆς. Στὸν ἑλληνικὸ
χῶρο δὲν σώζονται ἰδι-
ωτικὰ κτήρια ἀπὸ τὴν
βυζαντινὴ περίοδο.
Ἡ παρουσία ὅμως
ξύλινων δοκῶν ποὺ Εἰκόνα 5. Τὰ Θεοδοσιανὰ τείχη (408-413μ.Χ) στὴν Κωνστα-
δημιουργοῦν διαζώμα- ντινούπολη μὲ τὸ χαρακτηριστικὸ ἐρυθρὸ διάζωμα.
 94

σμογενεῖς περιοχὲς τῆς Εὐρώπης. Στὴν

Λισσαβώνα τῆς Πορτογαλίας μετὰ τὸν
καταστροφικὸ σεισμὸ τοῦ 1755 κατα-
σκευάζονται πολυώροφα κτήρια ἀπὸ ξυ-
λόπηκτη τειχοποιία γνωστὰ μὲ τὸ ὄνομα
«Πομπαλίνο».
Ἀντίστοιχα, στὴν Καλαβρία, νότια
της Ἰταλίας, καταστροφικοὶ σεισμοὶ τὸ
1783 ὠθοῦν τὶς τοπικὲς κυβερνήσεις νὰ
καθιερώσουν τὴν κατασκευὴ τῶν νέων
κτηρίων ἀπὸ ξυλόπηκτη τοιχοποιία στὰ
ὁποῖα δίδουν τὸ ὄνομα «κτήρια Μπαρα-
κάτα» (Casa Baraccata) (Tobriner, 1983).
Στὴ Λευκάδα οἱ σεισμοὶ εἶναι ἀπὸ μέτρι-
οι ἕως ἰσχυροὶ καὶ συμβαίνουν συχνά.
Τὰ ξυλόπηκτα κτήρια ἀνθίστανται
ἱκανοποιητικὰ στὸν ἰσχυρὸ σεισμὸ τοῦ
1821 καὶ στὴ συνέχεια ἡ βρετανικὴ
ἐξουσία τὰ ἐπιβάλλει διὰ νόμου (Τουλιά-
τος, Π. 2006, Porphyrios, 1971).
Τὸ σύστημα ποὺ ἔχει ἀναπτυχθεῖ στὴ
Λευκάδα εἶναι ἀπὸ τὰ πλέον ἐξελιγμένα
σὲ βαθμὸ ποὺ ἡ UNESCO τὸ ἔχει χαρα-
κτηρίσει μνημεῖο παγκόσμιας κληρονο-
μιᾶς γιὰ τὸν ἰδιαίτερα εὐφυῆ καὶ ἀποτε-
λεσματικὸ τρόπο κατασκευῆς (United
Nations, 1993).

Εἶναι πραγματικὰ ἐνδιαφέρον, ἀλλὰ

καὶ θλιβερὸ νὰ βλέπει κανεὶς σύγχρονες
κατασκευὲς ὁπλισμένου σκυροδέματος
νὰ καταρρέουν σὲ πρόσφατους σεισμούς,
ὅπως στὴν Duzce τὸ 1999, ὅταν οἱ γειτο-
νικὲς ἀπὸ ξυλόπηκτη τειχοποιία πολλὲς
φορὲς κακοδιατηρημένες ἢ ἀκόμη καὶ
ἐρειπωμένες νὰ ἀνθίστανται γενναῖα μὲ
ἀσήμαντες βλάβες. Συνεπῶς, πρέπει νὰ
στραφοῦμε μὲ περισσότερο ἐνδιαφέρον
στὴν κληρονομιά μας καὶ νὰ διδαχθοῦμε
ἀπ' αὐτὴν ὥστε νὰ βελτιώσουμε τὶς κα-
τασκευές μας στὸ μέλλον. _ Εἰκόνα 6. Ὁ ξύλινος σκελετὸς ξυλόπη-
κτου κτηρίου ἀπὸ τὴν
α. Πορτογαλία (Πομπαλίνο),
β. Νότιο Ἰταλία (Μπαρακάτα)
(Tobriner, 1983) καὶ
γ. Λευκάδα (Τουλιάτος, 2006).
 95
Εἰκόνα 7. Ἀπὸ τὸν σεισμὸ τῆς Duzce (1999): τὸ πρῶτο κτήριο ἀπὸ ξυλόπη-
κτη τειχοποιία δὲν ἔχει ὑποστεῖ βλάβες σὲ ἀντίθεση μὲ τὸ δεύτερο, ὁπλι-
σμένου σκυροδέματος ποὺ κατέρρευσε.
Ἀναφορὲς
Driessen J.M., Earthquake-Resist-
ant Construction and the Wrath of the
«Earth-Shaker», The Journal of the
Society of Architectural Historians. 46
(1987) 171-178.
Παλυβοῦ Κ., Ἀκρωτήρι Θήρας: Ἡ
οἰκοδομικὴ τέχνη, Ἀρχαιολογικὴ Ἑται-
ρεία, Ἀθήνα 1999.
Porphyrios D.T.G., Traditional
Earthquake-Resistant Construction on a
Greek Island, The Journal of the Socie-
ty of Architectural Historians. 30 (1971)
31-39.
Schaar K.W., Traditional Earth-
quake-Resistant Construction: The Myc-
enaean Aspect, The Journal of the Socie-
ty of Architectural Historians. 33 (1974)
80-81.
Tobriner S., La Casa Baraccata:
Earthquake-Resistant Construction in
18th-Century Calabria, The Journal of
the Society of Architectural Historians.
42 (1983) 131-138.
Τουλιάτος, Π., Βιντζηλαίου, Ε. (2006)
Σεισμικὴ συμπεριφορὰ τοῦ δομικοῦ συ-
στήματος στὸν ἱστορικὸ οἰκισμὸ τῆς πό-
λης τῆς Λευκάδας. 15ο Συνέδριο Σκυρο-
δέματος, Ἀλεξανδρούπολη, Β, 642-653.
United Nations (1993), “The tradi-
tional aseismic techniques and the ev-
erlasting principles they reveal”, News-
letter — Stop disasters: international
decade for natural disasters reduction
“Seismic Vulnerability Reduction”, pp.
4–5.
 96

Η ΘΕΟΤΟΚΟΣ
ΣΤΗ
ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ

Τρύφωνος Τσομπάνη
λέκτορος Θεολογικῆς Σχολῆς ΑΠΘ
τέχνη

Ε
ἶναι ἀνθρωπίνως ἀδύνατον νὰ προσπα-
θήσει κανείς, σὲ ἕνα σύντομο κείμενο
ἑνὸς περιοδικοῦ, νὰ ἀσχοληθεῖ μὲ τὸ
πρόσωπο τῆς Κυρίας Θεοτόκου, γιὰ τὴν
ὁποία ἐγράφησαν πάμπολλα καὶ σοφά, ἀπὸ
ἀνθρώπους μεγάλου πνευματικοῦ διαμε-
τρήματος καὶ ἁγίους Πατέρες τῆς Ἐκκλη-
σίας. Ἐδῶ πολλὲς φορὲς σταματοῦν καὶ τὰ
λόγια τῶν ποιητῶν : «ὢ Ἐσὺ τῶν οὐρανῶν
ἡ Πλατυτέρα, ποὺ ἀγκάλιασες τὰ ἔθνη καὶ
τοὺς λαοὺς τῶν λαῶν καὶ τῶν ἐθνῶν ἡ
θεία Μητέρα, π΄ ὅλους τῆς γῆς ξεχείλισες
τοὺς ναούς». (Σικελιανός)
Τὸ ζήτημα τῆς εἰκονογραφικῆς ἀπό-
δοσης τῆς Θεοτόκου στὴ βυζαντινὴ ζω-
γραφικὴ ἀναμφίβολα σημάδεψε τὴν
ἐπιστημονικὴ σκέψη καὶ ζωὴ πολλῶν
εἰδικῶν· ὑπάρχει πλουσιότατη βιβλιο-
γραφία γιὰ τὸ θέμα, γιὰ ὅσους θὰ ἤθελαν
νὰ ἐγκύψουν περισσότερο. Ἐδῶ ἁπλῶς
θὰ ἀναφέρουμε τοὺς εἰκονογραφικοὺς
τύπους ποὺ διαμόρφωσε ἡ ἁγιογραφική-
καλλιτεχνικὴ παράδοση στὸν χῶρο τῆς
ὀρθόδοξης Ἀνατολῆς. Ἡ παράδοση καὶ ἡ
ὑμνογραφία τῆς Ἐκκλησίας μᾶς παραδί-
δει ὅτι τὴν πρώτη εἰκόνα τῆς Παναγίας
ζωγράφισε ὁ εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς καὶ
πολλὲς περιοχὲς καυχῶνται γιὰ εἰκόνες
ποὺ κατέχουν καὶ εἶναι ἔργα τοῦ ἁγίου
Λουκᾶ. Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι ἀπὸ τὶς σω-
ζόμενες σήμερα εἰκόνες οἱ περισσότερες
ἀνάγονται στὴν ἐποχὴ τοῦ Ἰουστινιανοῦ
καὶ ἐλάχιστες στὸν 3ον αἰώνα. Ἡ εἰκόνα
τῆς Μητέρας μὲ τὸ βρέφος στὴν ἀγκάλη
ἢ τῆς καθισμένης σὲ θρόνο ἢ τὴν ὄρθια
 97
ἀπεικόνιση τῆς Μητέρας μὲ τὸ βρέφος
εἶναι θέματα ποὺ ἀπαντῶνται στὴν κα-
τακόμβη τῆς Πρίσκιλλας στὴ Ρώμη. Μία
ἄλλη παράσταση ποὺ ἀπεικονί-
ζει τὴν Παναγία σὲ μετωπικὴ
στάση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ στῆθος,
κατὰ τὸν γνωστὸ τύπο τῆς Βλα-
χερνίτισσας, σώζεται στὴν κα-
τακόμβη Coemeterium Majus.
Εἶναι λοιπὸν γενικότερα ἀπο-
δεκτὸ σήμερα ὅτι ἡ μορφὴ τῆς
Παναγίας κόσμησε τοὺς λατρευ-
τικοὺς χώρους τῶν πρώτων χρι-
στιανῶν, πρὶν ἀκόμη ἡ Σύνοδος
τῆς Ἐφέσου (431) δώσει τὶς ἀπα-
ντήσεις της στὴν Νεστοριανὴ κακοδοξία.
Αὐτὸ δεικνύει, βέβαια, πίστη καὶ μεγά-
λη ἀγάπη στὸ πρόσωπο τῆς Κυρίας Θε-
οτόκου. Ἔτσι μετὰ τὴ Σύνοδο
τῆς Ἐφέσου, οἱ ἀπεικονίσεις τῆς
μορφῆς τῆς Θεοτόκου θὰ κατα-
κλύσουν ναούς, βιβλία, σκεύη,
καὶ θὰ πάρει τὴ θέση Της στὸ
τεταρτοσφαίριο τῆς κόγχης ὡς
ἡ «γέφυρα ἡ μετάγουσα τοὺς ἐκ
γῆς πρὸς οὐρανόν», θὰ εἶναι πλέ-
ον ἡ Πλατυτέρα τῶν οὐρανῶν, ἡ
Μητέρα τοῦ Θεοῦ, ἡ τιμιωτέρα
τῶν Χερουβίμ, ἡ Βλαχερνίτισ-
σα, ἡ Νικοποιός, ἡ Παράκληση,
ἡ Ἐλεοῦσα, ἡ Γλυκοφιλοῦσα, ἡ Κυρία
τῶν ἀγγέλων, ἡ Χώρα τοῦ ἀχωρήτου, ἡ
Γαλακτοτροφοῦσα, ἡ Φοβερὰ Προστασία,
ἡ Ὁδηγήτρια, ἡ Βρεφοκρατούσα, ἡ ρίζα
τοῦ Ἰεσσαί, ἡ Ζωοδόχος Πηγή,
ἡ Ἀμίαντος, ἡ Ἀμόλυντος, ἡ
Ἀγγελόκτιστη, ἡ Παναγία τοῦ
Πάθους καὶ πέρα ἀπὸ τὰ καθιε-
ρωμένα ὀνόματα ποὺ ἡ ἁγιογρα-
φικὴ παράδοσή μας κατέλειπε, ὁ
κάθε τόπος ἤθελε μία δική του
Παναγιά, μία δική του Μάν-
να, ποὺ νὰ προστρέχει σὲ καλὲς
ἢ δύσκολες ὧρες. Ἡ Παναγιὰ
τῆς Τήνου, ἡ Εἰκοσιφοίνισσα,
ἡ τῶν Ἰβήρων, ἡ Καταπολιανή,
τῶν Βλαχερνῶν, ἡ Σουμελᾶ, ἡ Παρηγο-
ρήτισσα τῆς Ἄρτας, ἡ Λαμπηνή, καὶ τόσες
ἄλλες ποὺ συνέδεσαν τὸ ὄνομά Της, μὲ τὸ
ὄνομα τῆς πόλεως ποὺ προστατεύει καὶ
μεσιτεύει γιὰ τὸν λαό της. Ὅμως παράλ-
ληλα διαμορφώθηκαν καὶ κάποια εἰκονο-
γραφικὰ θέματα ποὺ ἔμειναν νὰ
δηλώνουν τὸν τύπο τῆς εἰκόνας
τῆς Παναγίας ποὺ ἱστορεῖται. Ὁ
τύπος τῆς Βλαχερνίτισσας π.χ.
καθιερώθηκε στὴν Κωνσταντι-
νούπολη καὶ παρουσιάζει τὴν
Παναγία δεομένη, μὲ ἢ χωρὶς
τὸν Χριστό, ἡ «τὰς ἀχράντους
χεῖρας ὑπὲρ ὑμῶν ἐξαπλοῦσα».
Θέμα γνωστὸ ἤδη ἀπὸ τὶς κατα-
κόμβες, ποὺ ἱστορεῖ τὴν Πανα-
γία μὲ τὰ χέρια ἀνοιχτὰ σὲ θέση
δεήσεως, τὸ σῶμα Της μὲ τὰ ἀνοιχτὰ χέ-
ρια σχηματίζουν τὸ σχῆμα τοῦ σταυροῦ,
τὸ σύμβολο ποὺ καὶ στὴν Παλαιὰ Διαθή-
κη (Μωυσῆς, Ἰησοῦς τοῦ Ναυῆ)
συμβόλιζε τὴ νίκη καὶ τὴν ἐλευ-
θερία τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ Πανα-
γία μὲ τὴ σταυρόσχημη στάση
Της δηλώνει τὴν πλήρη παρά-
δοσή Της στὸ σχέδιο τῆς οἰκονο-
μίας τοῦ Θεοῦ καὶ πὼς «διὰ τοῦ
σταυροῦ, θὰ ἔλθει χαρὰ ἐν ὅλῳ
τῷ κόσμῳ». Ὁ κύριος εἰκονο-
γραφικὸς τύπος τῆς ἔνθρονης
Παναγίας μὲ τὸν Χριστὸ στὴ
μητρικὴ ἀγκαλιά Της, νὰ τὸν
κρατεῖ τρυφερὰ ἢ καθισμένο στὰ πόδια
Της καὶ εὐλογοῦντα, ἐνῷ στὸ ἀριστερὸ
χέρι κρατεῖ εἰλητάριο, γνωρίζουμε πὼς
εἶναι θέμα ἀπὸ τὰ ψηφιδωτὰ τῶν πιὸ ὑπέ-
ροχων μνημείων τῆς Ὀρθοδοξίας,
τὴν Ἁγία Σοφία τῆς Κωνσταντι-
νούπολης καὶ τῆς Νίκαιας (προ-
εικονομαχικὰ) καθὼς καὶ τῆς
Θεσσαλονίκης, ποὺ μπῆκε ἀμέ-
σως μετὰ τὴν Εἰκονομαχία. Θὰ
λέγαμε πὼς μὲ πρότυπα αὐτά, τὰ
ὑπέροχα δείγματα τέχνης, πλά-
στηκε ὁ τύπος τῆς Παναγίας ποὺ
στόλισε ἔκτοτε ὅλες τὶς ἁψίδες
τοῦ ἁγίου βήματος, ὅπου συνα-
ντοῦμε αὐτὸ τὸ θέμα. Ὁ χῶρος
αὐτὸς θὰ μείνει γιὰ πάντα ὁ χῶρος τῆς Πα-
ναγίας ὅπου θὰ σημαίνεται ἡ μετοχή Της
στὸ μυστήριο τῆς σωτηρίας τοῦ κόσμου,
 98
ἡ Παναγία τῆς κόγχης θὰ συμβολίζει πά-
ντοτε τὴ γέφυρα τὴ μετάγουσα «τοὺς ἐκ
γῆς πρὸς οὐρανόν», ἡ «Πλατυτέ-
ρα τῶν οὐρανῶν», ποὺ «ἡ κοι-
λία Της γέγονεν ἁγία τράπεζα,
ἔχουσα τὸν οὐράνιον ἄρτον, ἐξ
οὗ πᾶς ὁ τρώγων οὐ θνῄσκει, ὡς
ἔφησεν ἡ τοῦ παντὸς θεογεννή-
τωρ τροφεύς», ὅπως τὴν ὑμνεῖ ὁ
ἅγ. Ἀνδρέας Κρήτης. Ἡ Δεομέ-
νη, χωρὶς τὸν Χριστό, Παναγία,
ποὺ πιθανῶς εἰκονιζόταν στὴν
κόγχη τῶν Βλαχερνῶν, γι’ αὐτὸ
καὶ Βλαχερνίτισσα, συμβολί-
ζει τὴν Ἐκκλησία, γι’ αὐτὸ καὶ
ὁ ἅγιος Κύριλλος Ἀλεξανδρείας
γράφει πὼς «ὑμνοῦμεν τὴν Ἀειπάρθενον
Μαρίαν, δηλονότι τὴν Ἁγίαν Ἐκκλησί-
αν». Ἀναμφίβολα μὲ τὸν καιρὸ
τὸ θέμα θὰ διαφοροποιηθεῖ καὶ
σήμερα ὡς τύπος τῆς Βλαχερ-
νίτισσας, θεωρεῖται ἡ Πανα-
γία ὄρθια ἡ σὲ προτομὴ μὲ τὸν
Χριστὸ σὲ μετάλλιο στὸ στῆθος
Της, ποὺ ἀρκετὲς φορὲς δορυ-
φορεῖται ἀπὸ δυὸ ἀγγέλους τῶν
ὁποίων τὰ εἰλητάρια γράφουν
«παρίστανται δουλοπρεπῶς τῷ
τόκῳ σου αἱ τάξεις αἱ οὐράνιαι
ἐκπληττόμεναι ἀξίως τὸ τῆς σῆς
ἀσπόρου λοχείας ἀειπάρθενε»
καὶ «τῇ ἀειπαρθένῳ μητρὶ τοῦ Βασιλέως
τῶν ἄνω δυνάμεων καὶ καθαρωτάτη καὶ
ἁγία, πιστοὶ πνευματικῶς βοή-
σωμεν», συνήθως δὲ ἡ ἐπιγραφὴ
ποὺ συνοδεύει τὴν παράστα-
ση γράφει: «Ἡ Πλατυτέρα τῶν
οὐρανῶν».
Ὁ εἰκονογραφικὸς τύπος
τῆς Ὁδηγήτριας δημιουργή-
θηκε μετὰ τὴν Εἰκονομαχία,
ὅμως ἡ ὑμνογραφικὴ πληρο-
φορία θέλει τὴν παράσταση νὰ
δημιουργεῖται ἀπὸ τὸν εὐαγγε-
λιστὴ Λουκᾶ καθὼς ψάλλουμε:
«ἄλαλα τὰ χείλη τῶν ἀσεβῶν
τῶν μὴ προσκυνούντων τὴν
εἰκόνα σου τὴν σεπτὴν τὴν ἱστορηθεῖσαν
ὑπὸ τοῦ ἀποστόλου, Λουκᾶ ἱερωτάτου
τὴν Ὁδηγήτριαν». Ἡ μεταβυζαντινὴ τέ-
χνη εἰκονίζει τὸν εὐαγγελιστὴ Λουκᾶ νὰ
ζωγραφίζει τὴν εἰκόνα τῆς Θεο-
τόκου τῆς Ὁδηγήτριας, ἡ ὁποία
βέβαια πῆρε τὸ ὄνομά της ἀπὸ
τὸ γεγονὸς ὅτι βρισκόταν ἡ
θαυματουργὴ εἰκόνα Της στὴ
Μονὴ τῶν Ὁδηγῶν στὴν Κων-
σταντινούπολη καὶ κυρίως γιὰ
νὰ δηλώσει τὸν καθοδηγητικὸ
ρόλο τῆς Παναγίας στὴ ζωὴ
τῶν πιστῶν, καθὼς δείχνει μὲ
τὸ δεξὶ χέρι τὸν Χριστό, ὡς τὴ
μοναδικὴ σωτηρία. Ὁ Φώτης
Κόντογλου, περιγράφοντας
τὴν εἰκόνα λέει: «παριστάνε-
ται γυρισμένη ἐλαφρῶς πρὸς τὰ ἀριστερά,
μὲ κεφαλὴν ὀρθίαν. Μὲ τὸ ἀριστερὸ χέρι
Της κρατεῖ τὸν Χριστὸν καὶ
τὸ δεξιὸν τὸ ἔχει ἀκουμβισμέ-
νον σεμνῶς ἐπὶ τοῦ στήθους.
Εἰς τὰς ἀρχαιοτέρας εἰκόνας τὸ
δεξιὸν χέρι εἶναι περισσότερον
ὄρθιον. Ὁ Χριστὸς ζωγραφίζε-
ται ὡς παιδίον τριετές, πλὴν μὲ
ἔκφρασιν ὡρίμου ἀνδρός, κατὰ
τὸν λόγον τοῦ Παύλου ποὺ λέ-
γει: «εἰς ἄνδραν τέλειον, εἰς μέ-
τρον ἡλικίας τοῦ πληρώματος
τοῦ Χριστού», συμπληρώνει δὲ
ὁ Κόντογλου πὼς ὁ χαρακτὴρ
τῆς Θεοτόκου τῆς Ὁδηγητρίας εἶναι αὐστη-
ρός, δογματικός, καὶ ἱερατικός. Μία ἔρευ-
να θὰ ἐπιβεβαιώσει τὴ θέση τοῦ
Κόντογλου, ὅπου πράγματι θὰ
βροῦμε τὴν Παναγία νὰ ἱστο-
ρεῖται σοβαρή, ἐπίσημη, κα-
ταδεχτικὴ καὶ καλωσυνάτη,
τὸ χέρι Της σὲ στάση δεήσεως
ἀλλὰ καὶ δείξεως συγχρόνως,
τυλιγμένη στὸ μαφόριό Της μὲ
τὰ χρυσὰ κρόσια ὡς: «βασίλισ-
σα, ἐν ἱματισμῷ διαχρύσῳ, πε-
ριβεβλημένη, πεπικοιλμένη, ἐν
κροσσωτοῖς χρυσοῖς περιβεβλη-
μένη» κατὰ τὸν ψαλμωδό. Χα-
ρακτηριστικό τοῦ εἰκονογρα-
φικοῦ αὐτοῦ τύπου εἶναι ὁ μνημειακὸς
χαρακτήρας, ἡ κατανομὴ τῶν ὄγκων, ἡ
 99
ἐξισορροπημένη σύνθεση τῶν μορφῶν, ἡ
ἐπίσημη στάση ποὺ ἐναρμονίζεται μὲ τὴν
ἠρεμία ποὺ ἐκπέμπει ἡ μορφὴ
τῆς Παναγίας, στοιχεῖα ποὺ κα-
θιερώνονται σὲ ὅλες σχεδὸν τῆς
εἰκόνες τοῦ ἰδίου τύπου. Πρέ-
πει δὲ νὰ τονίσουμε πὼς ὁ εἰκο-
νογραφικὸς αὐτὸς τύπος καθιε-
ρώθηκε καὶ ἔγινε ἀγαπητὸς ἀπὸ
πολλὰ ἁγιογραφικὰ ἐργαστήρια
σὲ ὅλον τὸν ὀρθόδοξο κόσμο.
Ἡ παλαιότερη ἀπὸ τὶς ρω-
σικὲς ἀπεικονίσεις τῆς Ὁδηγή-
τριας ἱστορεῖται τὸν 12ο μ.Χ.
αἰώνα στὸ Νόβγκοροντ, κατὰ
τὸν 14ο δὲ αἰώνα διαδόθηκε
εὐρύτατα σὲ ὅλα τὰ Βαλκάνια. Στὴ ρω-
σικὴ εὐσέβεια ἡ Ὁδηγήτρια ἔχει μία ἰδι-
αίτερη θέση στὴν ἐκκλησια-
στικὴ καὶ ἐθνικὴ ζωή, καθὼς
ἐθεωρεῖτο ἡ προστάτις τῶν βα-
σιλέων κατὰ τὶς δύσκολες πο-
λεμικὲς ἀναμετρήσεις, ἡ εἰκόνα
ποὺ συνένωσε τὶς δυὸ βασιλικὲς
οἰκογένειες τῶν Μονομάχων
τῆς Κωνσταντινουπόλεως καὶ
τοῦ Γιαροσλὰβ καὶ ἡ εἰκόνα
ποὺ ἕνωσε δύο παραδόσεις, τὴ
βυζαντινὴ μὲ τὴ ρωσική. Μετὰ
τὴν πτώση τῆς βασιλεύουσας
οἱ Ρῶσοι θεωροῦσαν τὴν εἰκό-
να τῆς Ὁδηγήτριας ὡς «ἀποκλει-
στικὴ» προστάτιδα τοῦ ρωσικοῦ λαοῦ. Τὰ
ἀντίγραφα τῆς Παναγίας τῆς Ὁδηγήτριας
κατέκλυσαν τοὺς ναοὺς καὶ τὶς
μονὲς τῶν Βαλκανίων. Ἕνας
ἀκόμα βασικὸς λόγος ποὺ ἡ εἰκό-
να τῆς Ὁδηγήτριας ἀγαπήθηκε
ἀπὸ τὸν λαὸ εἶναι τὸ περιεχόμε-
νο τῆς εἰκόνας, διότι συγκεφα-
λαιώνει τὴν τελεία κοινωνία τῆς
ἀνθρώπινης (Μητέρα) μὲ τὴ θεία
φύση (Χριστός-Λόγος), καὶ ὑπο-
γραμμίζει τὴν τρυφερότητα καὶ
τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ γιὰ τὸν κό-
σμο. Δηλώνεται ἔτσι ὁ πόθος τοῦ
Θεοῦ νὰ γίνει ἄνθρωπος, γιὰ νὰ
κάνει τὸν ἄνθρωπο Θεό.
Ἡ Παναγία ἡ Γλυκοφιλούσα εἶναι ἕνας
ἄλλος εἰκονογραφικὸς τύπος, ἰδιαίτερα
ἀγαπητός, ποὺ ἀπαντᾶται σὲ τοιχογραφί-
ες καὶ φορητὲς εἰκόνες. Ἡ Πα-
ναγία εἶναι ντυμένη, ὅπως στὴν
Ὁδηγήτρια, τὸ ἴδιο καὶ ὁ Χριστὸς
ὁ ὁποῖος κάθεται στὸ δεξὶ ἢ ἀρι-
στερὸ χέρι τῆς Μητέρας Του καὶ
μὲ μία κίνηση ὅλο τρυφερότητα
προσπαθεῖ νὰ ἀγκαλιάσει καὶ νὰ
χαϊδέψει τὴ Μητέρα Του. Τὰ με-
γάλα ἐκφραστικὰ μάτια τῆς Πα-
ναγίας κοιτοῦν πρὸς τὸν Χριστὸ
μὲ βλέμμα στοργῆς, ἀλλὰ καὶ γε-
μάτα σκέψεις γιὰ τὸ μελλούμενο
πάθος τοῦ Υἱοῦ Της, βυθισμένο
σὲ μύχιους καημούς. Στὸ σφι-
χταγκάλιασμα τῶν δύο μορφῶν συνυφαί-
νεται ἡ οὐσία τῆς Σάρκωσης καὶ τοῦ Πά-
θους ποὺ μεγαλύνουν τὴν Θε-
οτόκο. Παρόμοιο θέμα μὲ τὸν
Χριστὸ καθήμενο στὴν ἀγκα-
λιὰ τῆς Παναγίας, κρατώντας
τὸ χέρι Της καὶ δύο ἄγγελοι
στὸ πάνω μέρος τῆς εἰκόνας, οἱ
ὁποῖοι κρατοῦν τὰ σύμβολα τοῦ
πάθους, ἱστοροῦν τὸν τύπο τῆς
Παναγίας τοῦ Πάθους. Ὁ τύπος
αὐτὸς ἐμφανίζεται ἀπὸ τὸν 12ο
αἰώνα καὶ ὁλοκληρώνεται εἰκα-
στικὰ κατὰ τὸν 15ο αἰώνα, ἀπὸ
τοὺς Κρητικοὺς ζωγράφους τῆς
ἐποχῆς. Ἡ δημιουργία του ἀπο-
δίδεται στὸν Ἀνδρέα Ρίτζο ποὺ ζωγραφί-
ζει συχνὰ τὸ θέμα. Προδρομική, θὰ λέγαμε
μορφὴ τοῦ θέματος θὰ μποροῦσε
νὰ θεωρηθεῖ ἡ Παναγία ἡ Ἀρα-
κιώτισσα στὰ Λαγουδερὰ τῆς Κύ-
πρου. Χαρακτηριστικὸ τῆς παρά-
στασης ἡ στροφὴ τῆς κεφαλῆς τοῦ
Χριστοῦ πρὸς τὸν ἄγγελο ποὺ φέ-
ρει τὰ σύμβολα τοῦ πάθους Του.
Ὁ τύπος τῆς Παναγίας τῆς Ἐλεού-
σης ἀντιγράφει -θὰ λέγαμε- τὸν
προηγούμενο τύπο, μὲ σχετικὴ
διαφοροποίηση στὴ στάση τοῦ
σώματος τοῦ Χριστοῦ, ποὺ ἐδῶ
εἶναι στραμμένος πρὸς τὴ Μητέ-
ρα Του. Γιὰ τὸ ἐπίθετο Ἐλεοῦσα, πιθανο-
λογεῖται πὼς προέρχεται ἀπὸ λατρευτικὴ
 100
εἰκόνα τοῦ ναοῦ τῆς Παναγίας τῆς Ἐλεού-
σης, ποὺ ἵδρυσε στὴν Κωνσταντινούπολη
ὁ Ἰωάννης Κομνηνός. Ἡ Παναγία ἡ Βρε-
φοκρατούσα εἶναι τύπος εὐρύτατα διαδε-
δομένος, ἔχει ὅλα τὰ εἰκονιστικὰ στοιχεῖα
τῆς Ἐλεούσης, ἡ θέση τοῦ Χριστοῦ ποι-
κίλλει ἀπὸ εἰκόνα σὲ εἰκόνα· ἄλλοτε τὸν
κρατεῖ ἡ Παναγία στ΄ ἀριστερά Της καὶ
ἄλλοτε στὰ δεξιά. Στὸ θέμα ὑπάρχει μία
ὀπτικὴ ἐπικοινωνία μεταξὺ Παναγίας καὶ
Χριστοῦ, σὰν νὰ ἀναπτύσσεται ἕνας ἐσω-
τερικὸς διάλογος. Σὲ πολλὲς περιπτώσεις
ποὺ ὁ Χριστὸς φέρεται στὸ δεξὶ
χέρι τῆς Θεοτόκου ὁ λαὸς ἀπο-
καλεῖ τὴν εἰκόνα Παναγία ἡ
Δεξιὰ ἢ Δεξιοκρατοῦσα. Στὸν
τύπο τῆς Βρεφοκρατούσης θὰ
δοῦμε πολλὲς φορὲς τὴν Πανα-
γία Ἔνθρονη, χαρακτηριστικὴ
ἡ εἰκόνα τοῦ Ἐμμ. Τζάνε (1664).
Ἔνθρονη ἐπίσης ἱστορεῖται καὶ
Παναγία ἡ Ἀγγελόκτιστος, ἡ
Κυρία τῶν Ἀγγέλων, σὲ στάση
μετωπική, ὁ Χριστὸς κάθεται
στὰ γόνατά Της, ἡ δὲ Παναγία
μὲ στοργικότητα τὸν κρατεῖ
στὴν ἀγκάλη Της, ἐνῷ τὸ δεξί
Της χέρι ἀκουμπᾶ στὸν ὦμο τοῦ
Χριστοῦ. Στὴν εἰκόνα ὑπάρχει
καὶ ἡ παρουσία δύο ἀγγέλων,
στὸ ἄνω μέρος τῆς εἰκόνος. Ἡ
παράσταση τῆς ἔνθρονης Πα-
ναγίας ἦταν γνωστὴ ἀπὸ τὶς
πρῶτες εἰκονιστικὲς μαρτυρί-
ες, ἀλλὰ βέβαια κατὰ τὸν 15ο καὶ
16ο αἰώνα, χάρη στοὺς Κρητικοὺς ζωγρά-
φους, ἔγινε εὐρύτατα γνωστή. Οἱ περισσό-
τερες γνωστὲς κρητικὲς εἰκόνες στὸν τύπο
αὐτὸ προέρχονται ἀπὸ τὸ ἐργαστήριο τοῦ
Ἀν. Ρίτζου. Στὰ γνωστὰ εἰκονογραφικὰ
πρότυπα μὲ ἐλάχιστες διαφορές, κινοῦνται
καὶ τὰ ἄλλα εἰκονογραφικὰ ἔργα, ποὺ
ἔχουν ὡς θέμα τους τὴν Κυρία Θεοτόκο.
Αὐτὲς εἶναι οἱ παραστάσεις τῆς Ζωοδόχου
Πηγῆς, τῆς Φλεγομένης Βάτου, τῆς Ρίζης
τοῦ Ἰεσσαί, τῆς Δεήσεως, ὅπου παριστά-
νεται ἡ Παναγία, μὲ τὸν Τίμιο Πρόδρομο
νὰ παραστέκουν τὸν Χριστό (τὸ λεγόμενο
τρίμορφο), στὸν τύπο ἐπίσης τῆς Ἐλεού-
σης ἀπαντῶνται οἱ εἰκόνες Παναγία ἡ Ἀμί-
αντος ἢ Ἀμόλυντος, ἡ Γαλακτοτροφοῦσα,
τὸ Ρόδον τὸ Ἀμάραντον καὶ πάμπολ-
λες ἄλλες εἰκόνες ποὺ εἶναι ταυτισμένες
μὲ κάποιες ἰδιαίτερες περιοχές, ἀπ’ ὅπου
παίρνουν καὶ τὸ ὄνομά τους. Ἐνδιαφέρον
παρουσιάζουν οἱ παραστάσεις ποὺ ἔχουν
νὰ κάνουν μὲ τὴ ζωὴ τῆς Παναγίας καὶ
μὲ τὴ δράση Της.
Ἀναφέρουμε ἐνδεικτικά, κάποιες πα-
ραστάσεις διότι ἡ κάθε μία ἀπὸ μόνη της
ἀποτελεῖ ἕνα ὁλόκληρο κεφάλαιο μελέ-
της, ὅπως Ἑπταβηματίζουσα,
ἡ Γέννηση τῆς Θεοτόκου, Τὰ
Εἰσόδια, ὁ Εὐαγγελισμός, ἡ
Ἀνάληψη, ὁ Ἀσπασμὸς μὲ τὴν
Ἐλισάβετ, ἡ παρουσία Της
στὴ Γέννηση τοῦ Χριστοῦ,
στὴν Ὑπαπαντή, στὸ Θεῖο
Πάθος, στὰ Θαύματα τοῦ Χρι-
στοῦ (γάμος ἐν Κανᾷ κ.λπ.)
καὶ βεβαίως ἡ μεγαλειώδης
παράσταση τῆς Κοιμήσεως τῆς
Θεοτόκου.
Ἡ λατρεία, ἡ ἀγάπη καὶ ὁ
θαυμασμὸς πρὸς τὴν Παναγία
ἔδωσε ὄχι μόνο πλῆθος ὀνο-
μάτων, ἀλλὰ καὶ πλῆθος θε-
μάτων εἰκονογραφικῶν, ποὺ
δημιούργησε ὁ σεβασμός, ἡ
εὐσέβεια, καὶ ἡ πίστη, τοῦ
λαοῦ μας. Ὅσα καὶ νὰ γράψει
κανεὶς θὰ εἶναι πολὺ φτωχὰ
γιὰ νὰ ὑμνήσουν τὴν Πανα-
γιά μας, τὴ γλυκύτατη μητέρα
τοῦ κόσμου. Οἱ ποιητές μας ἀφιέρωσαν
ἀρκετοὺς ὕμνους καὶ οἱ ὑμνογράφοι μας
κατέγραψαν τὸ δόγμα, δηλαδὴ τὴν ἐμπει-
ρία τῆς Ἐκκλησίας γιὰ τὴ Θεοτόκο, καὶ
ἀκόμα δὲν εἴμαστε βέβαιοι ἂν κατάφεραν
νὰ περιγράψουν τὴ μορφή Της.
Ἐμεῖς ἁπλῶς ψελλίσαμε κάποιες λέ-
ξεις περιγράφοντας τὴ μορφὴ τῆς Θεοτό-
κου στὴ βυζαντινὴ τέχνη καὶ ὡς ἐπίλογος
ἔρχεται ἡ φράση τοῦ ποιητῆ τοῦ εἱρμοῦ
τῆς θ΄ ὠδῆς τῶν Χριστουγέννων: «Ὢ ξέ-
νον θαῦμα, καινουργῶν τοὺς φθαρέντας
καὶ πρὸς φῶς ἐπανάγον τὸ ἀνέσπερον
Κόρη». _
 101

ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΑΓΙΟΓΡΑΦΟΙ
ΟΙ ΑΔΕΛΦΟΙ ΛΕΠΟΥΡΑ

Σπυρίδωνος Μαρίνη
συντηρητῆ εἰκόνων

Π
ῶς μπορεῖς νὰ μιλήσεις γιὰ δύο ἀπὸ τὴ νῆσο Κέα. Ὁ Βασίλειος γεννήθη-
ἐκκλησιαστικὲς προσωπικότητες κε τὸ 1930 καὶ ὁ Νικάγγελος τὸ 1932.
τόσο σημαντικὲς καὶ συγχρόνως Πρῶτα ὁ Βασίλειος καὶ στὴν συνέχεια
τόσο ἀγνοημένες ἀπὸ τὸν ὁ ἀδελφός του δοκιμά-
ἱστορικό τους περίγυρο; στηκαν ἀπὸ τὴν παιδική
Ὅσες πληροφορίες κι ἄν τους ἡλικία μὲ ἀσθένεια
πάρεις ἀπὸ τοὺς οἰκείους, τῶν μυῶν ποὺ τοὺς ὁδή-
ἀπὸ τοὺς φίλους, ἀπὸ τοὺς γησε σὺν τῷ χρόνῳ στὴν
μαθητές, ἀπὸ τοὺς πνευ- ἀκινησία. (Ὁ πρῶτος θὰ
ματικοὺς πατέρες ποὺ δοκιμαστεῖ σκληρότερα
τοὺς ἔζησαν θὰ εἶναι ἕνα καὶ θὰ κοιμηθεῖ ἐν Κυ-
μικρό, προσωπικὸ βίωμα ρίῳ μετὰ ἀπὸ δεκαπέ-
τοῦ καθενὸς ἀπὸ τὰ πρό- ντε μαρτυρικὰ χρόνια
σωπα αὐτὰ καὶ θ’ ἀντι- τὸν Μάιο τοῦ 1999, ἐνῷ
στοιχεῖ σὲ μία πτυχή, σ’ ὁ δεύτερος μέσα σὲ διά-
ἕνα συμβεβηκὸς τῆς ζωῆς στημα ἑνὸς μηνός ἀφό-
καὶ τῆς προσωπικότητάς του ἔσπασε τὸ πόδι του,
τους. Πολὺ περισσότερο, θὰ κοιμηθεῖ ἐν Κυρίῳ
πῶς μπορεῖ νὰ μιλήσει ὁ τὸν Αὔγουστο τοῦ 1995.)
καθένας μας γιὰ τὶς προ- Ἡ δοκιμασία ὅμως αὐτὴ
σωπικότητες αὐτές, ὅταν δὲν ὑπῆρξε ἄκαρπη γιὰ
γιὰ ἐμᾶς μία κίνηση τοῦ τοὺς δύο ἀδελφούς. Ὁ
χεριοῦ μας γίνεται τόσο εὔκολα χωρὶς νὰ Βασίλειος ἐγκατέλειψε ἀπὸ μικρὸς τὸ
τὸ σκεφτοῦμε, ἐνῷ γιὰ κάποιους ἄλλους σχολεῖο καὶ ἀφοσιώθηκε στὸ σχολεῖο τῆς
μπορεῖ νὰ εἶναι ἕνας τιτάνιος ἀγώνας, μία πίστης. Ἀγάπησε μὲ πάθος τοὺς ἁγίους
ἐπίπονη προσπάθεια ν’ ἁπλώσουν τὸ χέρι κι ἄρχισε νὰ συλλέγει βίους καὶ ἀκολου-
καὶ νὰ πάρουν ἕνα ἀντικείμενο. Ὁ λόγος θίες τους ἀπὸ κάθε δυνατὴ πηγή. Σὰν
ἀφορᾶ στοὺς δύο ἀδελφοὺς ἁγιογράφους: τὸ διψασμένο ἐλάφι ξεδιψοῦσε ἀπὸ τὰ
στὸν Βασίλειο καὶ στὸ Νικάγγελο Λέπου- νάματα τῆς πίστης τῶν μαρτύρων, τῶν
ρα. ὁσίων, τῶν ὁμολογητῶν, τῶν ἀσκητῶν.
Ἡ καταγωγὴ τῶν γονέων τους ἦταν Μελετώντας τοὺς βίους καὶ κοιτάζοντας
 102
τὶς εἰκόνες τους ἄρχισε δειλὰ νὰ σκιτσά-
ρει τὰ ἅγια πρόσωπά τους. Νὰ δημιουρ-
γεῖ μία εἰκονογραφικὴ σχέση μαζί τους
καὶ νὰ συνομιλεῖ. Αὐτὰ τὰ σχέδια καὶ
τὶς πρωτόλειες εἰκόνες εἶδε ὁ ἀείμνηστος
Κωνσταντῖνος Ξυνόπουλος, ὁ μαθητὴς
τοῦ Κόντογλου καὶ καθηγητὴς στὴ συ-
νέχεια τῆς τεχνικῆς τῆς ἁγιογραφίας στὴ
Σχολὴ Καλῶν Τεχνῶν τῆς Ἀθήνας καὶ
ἀποφάσισε νὰ τὶς δείξει στὸν δάσκαλό
του. Μὲ τὶς ὑποδείξεις τοῦ Κόντογλου ὁ
νεαρὸς Βασίλειος ἄρχισε νὰ ἁγιογραφεῖ.
Νυχθημερὸν εἶχε τὸ ἀναλόγιο μπροστά
του ἀνοιχτὸ σὲ κάποια ἀκολουθία ἁγίου.
Μοναδικὴ τροφὴ τῆς ψυχῆς του οἱ βίοι
τῶν ἁγίων καὶ τῶν ὀφθαλμῶν του τὰ
ἁγιασμένα τους πρόσωπα.
Πῶς ἦταν δυνατὸν τὸ θεοφιλὲς πάθος
τοῦ Βασιλείου ν΄ ἀφήσει ἀδιάφορη τὴν
ψυχὴ τοῦ συμπάσχοντος ἀδελφοῦ του;
Λίγο ἀργότερα θὰ μυηθεῖ καὶ ὁ Νικάγ-
γελος στὴν ἱερὴ τέχνη τῆς ἁγιογραφίας,
ἀφοῦ ὁλοκληρώσει τὶς ἐγκύκλιες σπου-
δές του. Πάνω στὰ τραπέζια τῶν δύο
ἀδελφῶν θὰ στρώνεται στὸ ἑξῆς καθη-
μερινὸ συμπόσιο μὲ προσκαλεσμένους,
πατριάρχες, ἀρχιεπισκόπους, ἱερεῖς, μο-
ναχούς, στρατιωτικοὺς ἀλλὰ καὶ ἁπλοὺς
ὁσίους. Στὴν κεφαλὴ τοῦ Συμποσίου ὁ
Σωτήρας Χριστός, ὁ Φωτοδότης, ὁ Ἐλε-
ήμων καὶ πλάι του ἡ Γλυκοφιλούσα Θε-
οτόκος. Ἡ ἀναπηρικὴ καρέκλα τους γί-
νεται θρόνος ἀναγωγῆς τῆς ψυχῆς τους
πρὸς τὸν Θεό· ὁδὸς ταχείας συνάντησης
τοῦ νοῦ καὶ τῆς καρδιᾶς τους μὲ τοὺς
ἁγίους. Ἡ τέχνη τους κοινὴ ὄχι ὅμως καὶ
ὁ χαρακτήρας τους. Ὁ Βασίλειος, ὅπως
ἀντανακλᾶται καὶ μέσα ἀπὸ τὶς εἰκόνες
του, εἶναι πιὸ σταθερὸς καὶ ἀμετακίνη-
τος στὸν πόθο τῆς καρδιᾶς του. Κάθε
λόγος του καὶ σκέψη του ἔχει ἀπόλυτη
ἀναφορὰ στὸ πρόσωπο τῶν ἁγίων. Ἔξω
ἀπὸ τὸ ἁγιολογικὸ πλαίσιο ὅλα χάνουν
τὴν αὐθεντικότητά τους καὶ τὸ ἐνδιαφέ-
ρον γιὰ ἐκεῖνον. Ἀντίθετα ὁ Νικάγγελος
δὲν ἔχει ὡς ἀποκλειστικὸ ἐνδιαφέρον
μόνο τὴν ἁγιολογία· ἐνδιαφέρεται καὶ
γιὰ τὴν κοινωνικὴ ζωή, γιὰ τὰ ἐκκλη-
σιαστικὰ ζητήματα καὶ ἰδιαίτερα τὸ πρό-
βλημα τοῦ παλαιοῦ ἡμερολογίου ποὺ
ταλαιπωροῦσε τὴν Ἐκκλησία στὰ χρό-
νια τοῦ 1950. Οἱ φωτεινὲς εἰκόνες του
ἀντανακλοῦν αὐτὴ τὴν συγκρατημένη
ἐξωστρέφεια χωρὶς ὅμως νὰ χάνουν τί-
ποτα ἀπὸ τὸ λιτό, ἁγιοπνευματικό τους
βάθος. Οἱ εἰκόνες τοῦ Βασιλείου ἀντί-
 103
στοιχα σοῦ ἐπιβάλλονται μὲ τὴν πνευ-
ματική τους δύναμη, τὴ λιτὴ αὐστηρό-
τητα ἀλλὰ συγχρόνως καὶ τὴ μυστικὴ
ζωή τους.
Οἱ ἀδελφοὶ Λέπουρα μετέδιδαν τὸν
πλοῦτο τῆς καρδιᾶς τους σὲ ὅσους τοὺς
πλησίαζαν. Ἄδειαζαν ἀνιδιοτελῶς τὸ
ὑπερπλῆρες δοχεῖο τῆς ψυχῆς τους πρὸς
ὅλους ὅσους πήγαιναν μὲ ἄδεια ψυχὴ
ποὺ ζητοῦσε νὰ γεμίσει ἀπὸ τὴ χάρη τῆς
ἁγιογραφίας. Κι ἦταν πολλοὶ ἐκεῖνοι ποὺ
σύχναζαν στοὺς ἀδελφοὺς Λέπουρα καὶ
τοὺς ἀποκαλοῦσαν στὴ συνέχεια «δα-
σκάλους». Ὁ ὀρθόδοξος ἁγιογράφος δὲν
κρύβει τὴ δουλειά του, δὲν θεωρεῖ πὼς
κατέχει μυστικὰ μιᾶς ἀτομικὰ δικῆς του
τέχνης, ἀλλὰ ζητᾶ νὰ τὴν κοινωνήσει
μὲ ὅλους τοὺς ἀδελφούς του. Ἡ εἰκόνα
δὲν εἶναι γιὰ ἐκεῖνον ἕνα μέσον καταξίω-
σης, ἀλλὰ μία ὁμολογία πίστης. Πρῶτοι
ἀπ’ ὅλους οἱ Λέπουρα στὴν ἐποχή τους
τύπωσαν εἰκόνες τους στὴ Βοστώνη, τὸ
1968 προσφέροντας πρότυπα ὀρθόδο-
ξης εἰκονογραφίας. Μεταδίδουν κάθε τι
σχετικὰ μὲ τὴν τέχνη τους σὲ πολλοὺς
ποὺ ἔρχονται καὶ μαθητεύουν κοντά
τους. Ἀντίθετα, οἱ πολλοὶ ποὺ εὐεργετή-
θηκαν ἀπὸ τοὺς ἀδελφοὺς Λέπουρα δὲν
τοὺς ἀφιέρωσαν, ὡς δεῖγμα εὐγνωμοσύ-
νης οὔτε ἕνα μικρὸ ἄρθρο γιὰ τὴν τέχνη
τους. Κι ἂς ἒγραφαν σὲ περιοδικὰ καὶ βι-
βλία τὶς εἰκονολογικές τους θεωρίες.
Ὁ Βασίλειος καὶ ὁ Νικάγγελος Λέ-
πουρας μέσα ἀπὸ τὴ ζωὴ καὶ τὸ ἔργο
τους μᾶς διδάσκουν τὸ ἦθος τοῦ ἁγιο-
γράφου, τὸν τρόπο διὰ τοῦ ὁποίου δια-
μορφώνεται ὁ αὐθεντικὸς τεχνίτης τῆς
Ἐκκλησίας. Ἡ τέχνη τους ἀπαιτεῖ πνευ-
ματικὰ κριτήρια γιὰ νὰ «διαβαστεῖ» κι
ὄχι αἰσθητικὰ ἢ καλλιτεχνικά, ὅπως τῆς
σύγχρονης, «ἁγιογραφικῆς» μας «ἀνανέ-
ωσης». Τὰ κριτήρια αὐτὰ διαμορφώνο-
νται μέσα στὴν προσευχή, ὅπου ἡ ψυχὴ
ἔρχεται σὲ κοινωνία μὲ τοὺς ἁγίους καὶ
ἑνώνεται ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι μαζί τους.
Ἡ εἰκόνα ὀφείλει νὰ βοηθᾶ τὸ ἔργο τῆς
προσευχῆς κι ὄχι νὰ τὸ διασπᾶ, γιατὶ
«ἡ εἰκόνα εἶναι ἕνα λειτουργικὸ σκεῦος
μέσα στὸ ὁποῖο ἀναπαύεται ἡ θεία Χάρις
καὶ συμμετέχει ὁλόκληρο στὴ λειτουρ-
γία.»1 Καὶ εἶναι ἀλήθεια, πὼς ἡ διαυγὴς
τέχνη τῶν ἀδελφῶν Λέπουρα, παραμέ-
νει σταθερὴ καὶ ἀκλόνητη στὴν πατρο-
παράδοτη αὐτὴ πίστη. Ἂς εἶναι ἐλαφρὺ
τὸ χῶμα ποὺ τοὺς σκεπάζει. _
1. Ἡ εἰκόνα στὸ φῶς τῆς ὀρθόδοξης ἑρμη-
νείας, Ἀνάλεκτα Λεωνίδα Οὐσπένσκυ, ἐκδ.
Νεκτ. Παναγόπουλος, σ.27.
 104

Τὸ περιοδικὸ μας,
σὲ κάθε τεῦχος, σὲ αὐτὴ τὴν ἑνότητα,
θὰ ἀφιερώνει αὐτὲς τὶς σελίδες
σὲ διάφορες συλλογικές, καλές, ἐθνωφελεῖς
καὶ πνευματικὲς προσπάθειες
ειδησεισ καθὼς καὶ σὲ πρόσωπα
ποὺ εἶχαν ἤ ἔχουν ἀνάλογη προσφορά.
Ἀπὸ τὴν
παγκόσμια Ὀρθοδοξία
καὶ τὸν
Οἰκουμενικό Ἑλληνισμό

MΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ
Ν. ΠΕΛΛΑΣ
Ημερολόγιο του 2012

Μαυροκεφαλίδου Ελένης
Προέδρου

Ἡ Μικρασιατικὴ Ἑστία Ν. Πέλ-

λας μὲ ἀφορμὴ τὴ συμπλήρωση ἑκατὸ
χρόνων ἀπὸ τὴ Μάχη τῶν Γιαν-
νιτσῶν, ποὺ ἔθεσε τέλος στὴν Ὀθω-
μανικὴ περίοδο, ἐξέδωσε τὸ Ἡμερο-
λόγιο τοῦ 2012 μὲ τίτλο Γιαννιτσὰ
1912, τέλος μιᾶς ἐποχῆς. Στόχος μας
εἶναι νὰ συμβάλουμε στὴν ἱστορική
μνήμη, στὴν προβολὴ τῆς ἱστορίας
τοῦ τόπου μας, στὶς ἐπετειακὲς ἐκδη-
λώσεις. Στὶς σελίδες ἑνὸς ἡμερολογί-
ου δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ γίνει ὁλοκλη-
ρωμένη καταγραφὴ τόσο σημαντικῶν
γεγονότων, ἱστορικὲς νύξεις γίνονται
διανθισμένες μὲ λογοτεχνία. Οἱ περιο-
ρισμοὶ εἶναι πολλοὶ καὶ δὲν μπορεῖ νὰ
καταχωρηθεῖ ὅλο τὸ ἱστορικὸ ὑλικό.
Ἡ ἑστίαση ἔγινε στὸν ἄνθρωπο, για-
τί αὐτὸς εἶναι ὁ πρωταγωνιστὴς καὶ ὁ
ἀποδέκτης τῶν γεγονότων, τὶς περισ-
σότερες ὅμως φορὲς περνᾶ ἀπαρατή-
 105

ρητος ἢ καταγράφεται σὰν ὄνομα ἀπὸ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ

τὴν ἐπίσημη ἱστορία, ποὺ αὐστηρὰ κα-
ταγράφει τὰ γεγονότα. ΕΜΠΙΣΤΕΥΟΝΤΑΙ
Ἡ πρώτη δεκαετία τοῦ 20ου αἰώνα ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ
ΤΟΝ ΣΤΡΑΤΟ
ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ

Κυκλοφόρησε ἡ τετραμηνιαία
συνδρομητικὴ ποσοτικὴ ἔρευνα τῆς
METRON ANALYSIS μὲ δεῖγμα 2.204
ἀτόμων ἡλικίας 18 ἐτῶν καὶ ἄνω.
Ἡ ἔρευνα διεξήχθη ἀπὸ 15/11 ἕως
05/12/2011.
Ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον παρουσιάζουν
τὰ εὑρήματα τῆς ἔρευνας γιὰ τὸ ποιοὺς
θεσμοὺς ἐμπιστεύονται περισσότερο οἱ
Ἕλληνες καὶ γιὰ τὴν συχνότητα χρή-
σης καὶ τὴν ἀξιοπιστία τῶν Μ.Μ.Ε.

ἦταν καθοριστικὴ γιὰ τὴν ἀπελευθέρω- Δεῖτε τὰ σχετικὰ γραφήματα καὶ τὴν
ση τῆς Μακεδονίας. ἀνάλυσή τους.
Στὴ συνείδηση τῶν ἀνθρώπων ὡρί-
μασε ἡ ἰδέα τῆς ἐλευθερίας καὶ ἡ συμ-
βολὴ τῶν κατοίκων τῆς περιοχῆς ἦταν
σημαντικότατη στὸ Μακεδονικὸ Ἀγώ-
να, ποὺ διεξήχθη στὰ ἑλώδη νερὰ τῆς
λίμνης. Στὸ πρῶτο μέρος ὑπογραμμί-
ζεται ἡ συμβολὴ τοπικῶν ἡρώων, τῶν
παιδιῶν καὶ τῶν δασκάλων στὸ Μακε-
δονικὸ Ἀγώνα, ἐνῷ στὸ δεύτερο μέρος
ὁ ἄνεμος τῆς ἐλευθερίας φύσηξε σ’ ὅλα
τὰ Βαλκάνια καὶ τὸ 1912 οἱ Ἕλληνες
ἦταν σύμμαχοι μὲ τοὺς Σέρβους, τοὺς
Βούλγαρους καὶ τοὺς Μαυροβούνιους
ἐνάντια στὸ μεγάλο ἀσθενῆ, ποὺ ἦταν οἱ
Τοῦρκοι. Ἡ ἑστίαση γίνεται στὴ Μάχη
τῶν Γιαννιτσῶν, στὶς ἀσύλληπτα δύ-
σκολες συνθῆκες κάτω ἀπὸ τὶς ὁποῖες
πολέμησε ὁ ἑλληνικὸς στρατός (βροχή,
λάσπες, πείνα, πεζοπορία, τραυματισμοί,
ἀσθένειες), στὴ σπουδαιότητα τῆς Μά-
χης γιὰ τὴν παράδοση τῆς Θεσσαλονί-
κης, στὸ πρόσωπο τοῦ Ταχσὶν Πασὰ καὶ
στὸ δράμα τῶν Τούρκων προσφύγων.
 106
Πόσο ἐμπιστεύεστε κάθε ἕναν ἀπὸ
τοὺς παρακάτω θεσμούς;
(Μέση τιμή: Κλίμακα 0-10, ὅπου 0 ση-
μαίνει Καμμία ἐμπιστοσύνη καὶ 10 Ἀπό-
λυτη Ἐμπιστοσύνη)
Ἄνοδο καταγράφουν οἱ δεῖκτες ἐμπι-
στοσύνης τῶν περισσότερων μὴ διαιρε-
τικῶν (μὴ πολιτικῶν) θεσμῶν. Ἡ ἐμπι-
στοσύνη στὸν Στρατὸ αὐξάνει σημαντικὰ
στὸ 6.3 ἀπὸ 5.8 καὶ συνεχίζει νὰ τὸν κα-
τατάσσει στὴν πρώτη θέση. Στὴ δεύτερη
θέση βρίσκεται ἡ ἐμπιστοσύνη πρὸς τὴν
Ἐκκλησία μὲ μέση τιμὴ 5.1 ἀπὸ 5.0. Ἀκο-
λουθεῖ ἡ Ἀστυνομία μὲ 4.9 ἀπὸ 4.7 (ἄνο-
δος μετὰ τὴν πτώση τοῦ Ἰουλίου). Ἰδιαί-
τερα ἡ ἐμπιστοσύνη στὸ Κοινοβούλιο, ἡ
ὁποία εἶναι καὶ τὸ μέτρο μὲ τὸ ὁποῖο κα-
ταγράφεται συνήθως ἡ πολιτικὴ ἐμπιστο-
σύνη κινεῖται στὸ 2.8 ἀπὸ 3.0 τὸν Ἰούλιο
ἀντανακλώντας τὴν κρίση ἐμπιστοσύνης
ποὺ γιγαντώθηκε κατὰ τὸ τετράμηνο ποὺ
πέρασε. Ἐπισημαίνουμε τέλος καὶ τὴν
ἐμπιστοσύνη πρὸς τὸ Διεθνὲς Νομισμα-
τικὸ Ταμεῖο τὸ ὁποῖο βρίσκεται στὴν τε-
λευταία θέση μὲ ἄνοδο ὅμως (2.3 ἀπὸ 1.9).
Ἄνοδο παρουσίασαν καὶ οἱ Συνδικαλι-
στικὲς ἑνώσεις μὲ 2.8 ἀπὸ 2.4 τὸν Ἰούλιο.
Πόσο συχνὰ χρησιμοποιεῖτε τὰ μέσα
μαζικῆς ἐνημέρωσης;
Αὐξημένη ἐμφανίζεται ἡ καθημερινὴ
χρήση τηλεόρασης (87,8% ἀπὸ 84,2% τὸν
Ἰούλιο) ἐνῷ ἡ καθημερινὴ χρήση τοῦ
ἐνημερωτικοῦ ραδιοφώνου παρουσιάζει
πτώση (34,9% ἀπὸ 38,1% στὸ προηγού-
μενο ἐρευνητικὸ κύμα). Τὸ διαδίκτυο
βρίσκεται στὴν τρίτη θέση τῆς ἐνημέρω-
σης μὲ καθημερινὴ χρήση ποὺ ἀγγίζει τὸ
32,6% ἀπὸ 32,7% τὸν Ἰούλιο. Πτώση ση-
μειώνεται στὴν καθημερινὴ χρήση ἐφη-
μερίδων, ποὺ βρίσκεται σήμερα στὸ 7,1%
ἀπὸ 10,3% τὸν Ἰούλιο.
Κατὰ τὴ γνώμη σας τὰ πράγματα συμ-
βαίνουν ἀκριβῶς, περίπου, ἀρκετὰ διαφο-
ρετικά, ἢ ἐντελῶς διαφορετικὰ ἀπὸ ὅτι τὰ
παρουσιάζουν τὰ ΜΜΕ;
Ἡ ἀντιλαμβανόμενη ἀξιοπιστία τοῦ
ραδιοφώνου κινεῖται στὸ 57,5% ἀπὸ 53,2%
πρὶν ἀπὸ τρεῖς μῆνες, σημειώνοντας ἄνοδο.
Τὸ ραδιόφωνο ἐξακολουθεῖ νὰ θεωρεῖται
τὸ πιὸ ἀξιόπιστο μέσο ἐνημέρωσης. Σημα-
ντικὴ ἄνοδο σημειώνει ἡ ἀντιλαμβανόμε-
νη ἀξιοπιστία τῆς τηλεόρασης, ἡ ὁποία βρί-
σκεται στὸ 44,3% ἀπὸ 38,9% τὸν Ἰούλιο
καθὼς καὶ ἡ ἀντιλαμβανόμενη ἀξιοπιστία
τῶν ἐφημερίδων, μὲ ποσοστὸ 43,9% ἀπὸ
37,7% στὸ προηγούμενο ἐρευνητικὸ κύμα.
Τέλος ἡ ἀντιλαμβανόμενη ἀξιοπιστία τοῦ
διαδικτύου ἐμφανίζει μικρὴ ἄνοδο (41,9%
ἀπὸ 40,8%) καὶ κατατάσσεται στὴν τελευ-
ταία θέση τῆς ἀντιλαμβανόμενης ἀξιοπι-
στίας τῶν ΜΜΕ.
 107
ΟΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΕΣ
ΠΟΥ ΑΓΩΝΙΣΤΗΚΑΝ
ΓΙΑ ΤΗ ΜΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ
ΤΟΥΣ ΣΕ ΕΚΤΡΩΣΕΙΣ!
Μία νίκη γιὰ τοὺς ὑποστηρικτὲς
«Ὑπὲρ τῆς Ζωῆς». Ἕνα νοσοκομεῖο στὸ
Νιοὺ Τζέρσεϊ ἀποφάσισε νὰ μὴν ἀνα-
γκάζει τοὺς νοσηλευτὲς νὰ βοηθοῦν
στὶς περιπτώσεις ἔκτρωσης.
Δώδεκα νοσηλεύτριες κατέθεσαν
ἀγωγὴ ἐναντίον τοῦ Πανεπιστημίου
Ἰατρικῆς καὶ Ὀδοντιατρικῆς τοῦ Νιοὺ
Τζέρσεϊ, ἐφόσον τὸ νοσοκομεῖο ἀπαί-
τησε ἀπὸ τὶς νοσοκόμες νὰ βοηθήσουν
σὲ περιπτώσεις ἐκτρώσεων, παραβιάζο-
ντας τὸν ὁμοσπονδιακὸ καὶ τὸν κρατικὸ
νόμο.
«Κανένας ἀπὸ τὸ ἰατρικὸ προσωπικὸ
δὲν θὰ πρέπει νὰ ὑποχρεωθεῖ νὰ βοηθή-
σει ἢ νὰ ἐκπαιδευτεῖ σὲ ὑπηρεσίες ποὺ
σχετίζονται μὲ τὶς ἀμβλώσεις….»: δή-
λωσε ὁ νομικὸς σύμβουλος τοῦ ADF
Matt Bowman, ποὺ ἐκπροσώπησε τοὺς
νοσηλευτὲς ἐνώπιον τοῦ δικαστηρίου
τὴν Πέμπτη, ὁ ὁποῖος ἐπίσης τόνισε:
«Τὸ νοσοκομεῖο συμφώνησε νὰ μὴν ἐπι-
βάλει κυρώσεις στοὺς πελάτες μας μὲ
κανέναν τρόπο, ἐπειδὴ ἐπιλέγουν νὰ μὴ
συμμετέχουν σὲ ἄμβλωση, σύμφωνα μὲ
τὰ νόμιμα δικαιώματά τους».
Ἡ Ὁμοσπονδιακὴ νομοθεσία ἀπαγο-
ρεύει νοσοκομεῖα ποὺ λαμβάνουν ὁρι-
σμένα ὁμοσπονδιακὰ κεφάλαια νὰ ἐξα-
ναγκάσουν τοὺς ἐργαζόμενους νὰ συμ-
μετέχουν στὶς ἀμβλώσεις.
Ἐπιπλέον, στὸ Νιοὺ Τζέρσεϊ ὁ νόμος
ὁρίζει: «Κανένα πρόσωπο δὲν ὑποχρε-
οῦται νὰ ἐκτελέσει ἢ νὰ βοηθήσει στὴν
ἐκτέλεση μίας ἔκτρωσης ἢ στείρωσης».
ΠΗΓΗ: http://www.pentapostagma.gr
ΔΩΡΕΑΝ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ
ΓΙΑ ΑΝΑΣΦΑΛΙΣΤΟΥΣ
ΚΑΙ ΑΣΤΕΓΟΥΣ
Tὸ πρῶτο Ἰατρεῖο Κοινωνικῆς Ἀπο-
στολῆς γιὰ ἀνασφάλιστους καὶ οἰκονο-
μικὰ ἀδύναμους πολίτες ἐγκαινίασαν ὁ
Ἰατρικὸς Σύλλογος Ἀθηνῶν καὶ ἡ φι-
λανθρωπικὴ ἑταιρεία «Ἀποστολή» τῆς Ἱ.
Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν.
«Ἡ Ἱερὰ Ἀρχιεπισκοπὴ Ἀθηνῶν καὶ
ὁ Ἰατρικὸς Σύλλογος τῆς Ἀθήνας ἕνωσαν
τὶς δυνάμεις τους γιὰ νὰ στηρίξουν πο-
λίτες ἀποκλεισμένους ἀπὸ τὶς ὑπηρεσίες
τοῦ Συστήματος Δημόσιας Ὑγείας», δια-
βεβαίωσαν σὲ κοινὴ συνέντευξη Τύπου ὁ
Πρόεδρος τοῦ Ι.Σ.Α. κ. Γεώργιος Πατού-
λης καὶ ὁ Γενικὸς Διευθυντὴς τῆς Μ.Κ.Ο.
«Ἀποστολὴ» κ. Κωνσταντῖνος Δήμτσας.
Ὁ κ. Πατούλης χαρακτήρισε ὡς «βόμ-
βα» στὰ θεμέλια τοῦ κοινωνικοῦ κρά-
τους τοὺς  χιλιάδες ἀνασφάλιστους καὶ
ἄστεγους πολίτες ποὺ δὲν ἔχουν καμμία
πρόσβαση στὶς ὑπηρεσίες ὑγείας». Ἐπι-
σήμανε πὼς ἀπαιτοῦνται ἰσχυρὲς συμμα-
χίες γιὰ νὰ ἀντιμετωπιστοῦν  τὰ μεγάλα  
κοινωνικὰ προβλήματα στὸν τομέα τῆς
ὑγείας. Ὁ κ. Κ. Δήμτσας σημείωσε ὅτι τὸ
πρῶτο Ἰατρεῖο Κοινωνικῆς Ἀποστολῆς, τὸ
ὁποῖο θὰ στεγαστεῖ στὰ γραφεῖα τοῦ ΙΣΑ 
(Σεβαστουπόλεως 113), θὰ λειτουργεῖ
μὲ ἐθελοντὲς ἰατρούς, διαφόρων εἰδικο-
τήτων μέλη τοῦ ΙΣΑ, παρέχοντας Πρω-
τοβάθμια Φροντίδα Ὑγείας, στίς λιγό-
τερο εὐνοούμενες κοινωνικές  ὁμάδες
καὶ στοὺς ἀνασφάλιστους πολίτες. Ὁ κ.
Πατούλης σὲ δηλώσεις του σὲ ἐκπροσώ-
πους τῶν ΜΜΕ ἐπεσήμανε ὅτι στὴ ση-
μερινὴ δύσκολη οἰκονομικὴ συγκυρία
οἱ γιατροὶ τῆς Ἀθήνας, στέκονται δίπλα
στοὺς πολίτες ποὺ ὑποφέρουν προσφέ-
ροντας τὶς ὑπηρεσίες τους στὶς λιγότερο
εὐνοούμενες κοινωνικὲς ὁμάδες, ἐνῷ χα-
ρακτήρισε «συγκινητικὴ τὴν προσφορὰ
τῶν ἰατρῶν». Ἀπὸ τὴν πλευρά του, ὁ
 108
κ. Δήμτσας ὑπογράμμισε ὅτι μπροστὰ
στὴν κρίση ἡ «Ἀποστολή», μὲ ἐντολὴ
τοῦ Ἀρχιεπισκόπου, ἐπιχειρεῖ νὰ ἁπλώ-
σει ἕνα κοινωνικὸ δίχτυ γιὰ τοὺς ἀδύνα-
τους μὲ στόχο νὰ μὴν μείνει, στὸ πλαίσιο
τοῦ δυνατοῦ, κανένας ἄνθρωπος χωρὶς
φαγητό, γιατρὸ καὶ φάρμακο. Καὶ πρό-
σθεσε: «Σκοπός μας εἶναι νὰ δημιουργή-
σουμε ἕνα κοινωνικὸ δίχτυ γιὰ νὰ ὑπάρ-
ξει περισσότερη ἀνακούφιση σήμερα
στοὺς ἀνθρώπους  ποὺ ὑποφέρουν.
http://agioritikovima.gr/2011-07-14-22-
28-56/4816-nt%CE%BFrean-perithalpsi-gia-
anafalitou-kai-a
ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ ΔΑΣΚΑΛΟΙ
ΚΑΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ ΤΟΥ
ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟΥ ΤΗΣ ΕΝΟΡΙΑΣ
ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ
ΣΤΗ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΕΔΕΣΣΗΣ,
ΠΕΛΛΗΣ ΚΑΙ ΑΛΜΩΠΙΑΣ.
Τὸ Σαββάτο 14 Ἰανουαρίου ὁ Μητρο-
πολίτης Ἐδέσσης, Πέλλης καὶ Ἀλμωπί-
ας δέχθηκε στὴν Ἱερὰ Μητρόπολη τοὺς
ἐθελοντὲς καθηγητὲς καὶ δασκάλους τοῦ
Φροντιστηρίου τῆς ἐνορίας Ἁγ. Γεωργί-
ου Γιαννιτσῶν.
Ὁ Σεβασμιώτατος ξενάγησε ὁ ἴδιος
τοὺς ἐκπαιδευτικοὺς στοὺς χώρους τῆς
Ἱερᾶς Μητροπόλεως καὶ στὴ συνέχεια
τοὺς παρέθεσε γεῦμα. Στὸ τέλος τοῦ
γεύματος ἔγινε ἡ κοπὴ τῆς βασιλόπιτας.
Τὸ Φροντιστήριο τῆς ἐνορίας Ἁγ. Γε-
ωργίου Γιαννιτσῶν διανύει τὸν τέταρτο
χρόνο λειτουργίας του. Σὲ αὐτὸ προσφέ-
ρουν δωρεὰν τὶς ὑπηρεσίες τους 60 κα-
θηγητὲς διαφόρων εἰδικοτήτων καὶ δά-
σκαλοι. Συνολικὰ πραγματοποιοῦνται
150 ὧρες δωρεὰν φροντιστηριακῆς δι-
δασκαλίας ἑβδομαδιαίως σὲ 260 παιδιὰ
οἰκογενειῶν μὲ οἰκονομικὴ ἀδυναμία.
Ὑπεύθυνος καὶ συντονιστὴς αὐτῆς τῆς
ἐξαιρετικὰ ἐπιτυχημένης προσπάθειας
εἶναι ὁ ἀρχιερατικὸς ἐπίτροπος Γιαν-
νιτσῶν καὶ Προϊστάμενος τοῦ Ἱ. Ναοῦ
Πρωτοπρ. Ἰωάννης Σπυρίδης.
Περισσότερες πληροφοριὲς στὸν δικτυ-
ακὸ τόπο τῆς ἐνορίας:  http://www.inag.gr/
frontistiria.html
ΚΑΙ ΟΜΩΣ, ΠΑΡΑΓΕΙ!
Τοῦ Δημήτρη Καμπουράκη
Ἡ σκέψη μας εἶναι πολὺ ἁπλή. Ἂν
κάθε Ἕλληνας καταφέρει μέσα στὸ 2012
νὰ ἀγοράσει ἑλληνικὰ προϊόντα ἀξίας
1.000 εὐρὼ στὴ θέση ξένων προϊόντων
ποὺ ἀγόρασε πέρυσι, τότε θὰ προστεθεῖ
στὴν προβληματικὴ ἑλληνικὴ οἰκονομία
τὸ ἀστρονομικὸ ποσὸ τῶν 12 δισεκατομ-
μυρίων εὐρώ. Ὁλόκληρο τὸ περιβόητο
ΕΣΠΑ, ποὺ ὑποτίθεται ὅτι θὰ ἀναζωογο-
νοῦσε τὴ χώρα, εἶναι 18 δισεκατομμύρια
γιὰ τέσσερα χρόνια. Ἀντιλαμβανόμαστε
τί σημαίνει ἡ εἴσοδος 12 δὶς εὐρὼ τὸν
χρόνο στὴν κατάσταση ποὺ βρισκόμα-
στε σήμερα; Τί σημαίνει σὲ ἐπενδύσεις,
σὲ νέες θέσεις ἐργασίας; Σὲ πολύπλοκα
προβλήματα λοιπόν, χρειάζονται ἁπλὲς
λύσεις. Στροφὴ στὸ ἑλληνικὸ τρόφιμο,
στὸ ἑλληνικὸ ποτό, στροφὴ στὸν Ἕλλη-
να παραγωγό. Καὶ σιγά-σιγά, στροφὴ στὸ
ἑλληνικὸ ροῦχο καὶ τὸ ἑλληνικὸ παπού-
τσι. Μὴν ψαρώνετε ἀπὸ τὰ πολυδιαφημι-
σμένα ξένα προϊόντα, μὴ θεωρεῖτε μόδα
τὴν κατανάλωσή τους. Οἱ πολυεθνικὲς
τοῦ τροφίμου, τοῦ ποτοῦ, τοῦ ρούχου,
τῆς συσκευῆς, μᾶς ἔκαναν νὰ τρῶμε
πλαστικὰ σὰν Ἀμερικάνοι, νὰ ντυνόμα-
στε σὰν Βρεττανοὶ ἢ Ἰταλοί, νὰ πίνουμε
σὰν Γάλλοι, νὰ γίνουμε γκατζετάκηδες
σὰν Γιαπωνέζοι. Ἡ ματιά μας πρέπει νὰ
εἶναι ἀνοικτὴ στὸν κόσμο, ἀλλὰ ὄχι ὡς
 109
τὸ σημεῖο νὰ περιφρονήσουμε τοὺς ἑαυ-
τούς μας καὶ νὰ υἱοθετήσουμε συμπερι-
φορὲς συλλογικῆς καταστροφῆς μας. γελίες. «Μέχρι στιγμῆς ἔχουν ἐκδηλώσει
Ὡς ἐδῶ! Ἀξίζουμε πολὺ περισσότερα καὶ
ὡς παραγωγοὶ καὶ ὡς καταναλωτὲς καὶ
ὡς αὐτεξούσιοι πολίτες.
www.protagon.gr
ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΤΗΣ
ΟΜΑΔΑΣ ΔΡΑΣΗΣ
ΠΙΕΡΙΑΣ ΓΙΑ ΑΠΕΥΘΕΙΑΣ
ΑΓΟΡΑ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ
Ἄμεση ἀνταπόκριση εἶχε ἡ πρωτοβου-
λία τῆς Ἐθελοντικῆς Ὁμάδας Δράσης Ν.
Πιερίας (ΕΟΔνΠ) γιὰ ἀπευθείας ἀγορὰ
ἀπὸ παραγωγούς, πατατῶν στὴν τιμὴ τῶν
2,5 εὐρὼ ἀνὰ δεκάκιλο. Τὰ μέλη τῆς ὁμά-
δας ἦρθαν σὲ ἐπαφὴ μὲ παραγωγοὺς ἀπὸ
τὴ Δράμα καὶ κατάφεραν νὰ ἐξασφαλί-
σουν συμφωνία γιὰ ἀγορὰ πατατῶν Νευ-
ροκοπίου σὲ συσκευασίες τῶν 10 κιλῶν,
μὲ τὴν τιμὴ τῶν 2,5 εὐρώ. Κάλεσαν στὴ
συνέχεια τοὺς ἐνδιαφερόμενους νὰ ἐπικοι-
νωνήσουν μαζί τους γιὰ νὰ προχωρήσουν
σὲ παραγγελίες. Ἡ κίνηση αὐτὴ ὅμως, εἶχε
ὡς ἀποτέλεσμα νὰ τοὺς καλέσουν δεκάδες
γεωργοὶ τῆς Κρήτης, τῆς Μυτιλήνης, τῆς
Ἀλεξάνδρειας, τῆς Δράμας γιὰ νὰ διαθέ-
σουν καὶ ἄλλα προϊόντα, ὅπως ρύζι, λάδι,
ὄσπρια, ἀλεύρι καὶ σιτάρι. Ἐπίσης ἀρκε-
τοὶ ἦταν ἐκεῖνοι ποὺ τηλεφώνησαν γιὰ νὰ
μάθουν λεπτομέρειες σχετικὰ μὲ τὸ πῶς
μποροῦν νὰ ὀργανώσουν τὴν ἴδια δράση
στὴν πόλη τους. «Ὁ κόσμος ἀντιλήφθηκε
τὴ δύναμή του», ἀνέφερε μιλώντας στὸ
ΑΜΠΕ, ὁ ἐκπρόσωπος τῆς ΕΟΔνΠ Ἠλίας
Τσολακίδης· «Μάλιστα ἤδη στὴν Κατερί-
νη γνωστὴ ἁλυσίδα σοῦπερ μάρκετ ἔβγα-
λε σὲ προσφορὰ πατάτες Νευροκοπίου μὲ
34 λεπτὰ τὸ κιλό, πράγμα ποὺ δείχνει ὅτι
ὑπάρχουν ἀντιδράσεις πρὸς ὄφελος τῶν
καταναλωτών». Ἡ ἱστοσελίδα τῆς ὁμά-
δας ἀπὸ σήμερα τὰ μεσάνυχτα θὰ ἔχει σὲ
λειτουργία τὴν ἐφαρμογὴ γιὰ τὶς παραγ-
ἐνδιαφέρον γιὰ παραγγελίες 4–5 τόνων»:
ἀναφέρει ὁ κ. Τσολακίδης. Μόλις συμπλη-
ρωθεῖ μία ἱκανοποιητικὴ ποσότητα παραγ-
γελιῶν, οἱ ἐνδιαφερόμενοι θὰ συγκεντρω-
θοῦν σὲ κάποιο χῶρο καὶ θὰ συναντηθοῦν
μὲ τοὺς παραγωγοὺς γιὰ νὰ ἀγοράσουν τὰ
προϊόντα τους.
http://paidis.wordpress.com
ΣΥΡΡΙΚΝΩΝΕΤΑΙ
Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΣ
ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ
ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
Ὁ χριστιανικὸς πληθυσμὸς συρρικνώ-
νεται στὴν Εὐρώπη, (κυρίως στὴν δυτική),
ἐνῷ αὐξάνεται ἀλματωδῶς στὴν Ἀφρικὴ
καὶ σὲ ἄλλα μέρη τοῦ πλανήτη, ἀναφέρει
νέα ἔρευνα ποὺ δημοσιοποιήθηκε σήμερα
(Δευτέρα), ἀπὸ τὸ Φόρουμ Pew Research
Center γιὰ τὴ Θρησκεία & Δημόσια Ζωή.
Σύμφωνα μὲ τὴν ἔρευνα, ἡ Εὐρώπη ἀποτε-
λεῖ τὸ «σπίτι» γιὰ τό...ἕνα τέταρτο τῶν Χρι-
στιανῶν τοῦ κόσμου, σὲ σύγκριση μὲ τὰ δυὸ
τρίτα πρὶν ἀπὸ ἕναν αἰώνα. Περίπου τὸ ἕνα
τέταρτο τοῦ χριστιανικοῦ πληθυσμοῦ βρί-
σκεται τώρα στὴν ὑποσαχάρια Ἀφρική, ἐνῷ
πάνω ἀπὸ τὸ ἕνα τρίτο εἶναι στὴν Ἀμερική.
Συνολικά, οἱ Χριστιανοὶ παραμένουν ἡ με-
γαλύτερη θρησκευτικὴ ὁμάδα στὸν κόσμο,
μὲ σχεδὸν 2,2 δισεκατομμύρια ἄνθρωποι.
Ἀκολουθοῦν οἱ Μουσουλμάνοι, μὲ περίπου
1,5 δισ. ὀπαδούς. Ἡ μικρότερη συγκέντρω-
ση τῶν Χριστιανῶν βρίσκεται στὴν περιοχὴ
ὅπου ξεκίνησε ἡ χριστιανικὴ πίστη, δηλαδὴ
τὴ Μέση Ἀνατολὴ καὶ τὴ Βόρεια Ἀφρική,
ὅπου οἱ Χριστιανοὶ ἀποτελοῦν μόνο τὸ 4%
τοῦ πληθυσμοῦ.
Eurostat 11/2011
 110

Η ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑ
επικαιρα ΤΩΝ
ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ

Ἄλλη μία ἱστορικὴ ἀπόδειξη γιὰ τὴν

ἑλληνικότητα τῶν Μακεδόνων ἔρχεται
στὸ φῶς τῆς δημοσιότητας ἀπὸ ἕνα βι-
βλίο ντοκουμέντο ποὺ εἶχε τυπωθεῖ τὸ
1631 ἀπὸ τὸν Ἰωάννη Ἀντωνίω τῷ Ἰου-
λιανῷ. Στὸ βιβλίο αὐτὸ ποὺ θεωρεῖται
ὡς ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ σπάνια διασωζόμενα
ἱστορικὰ βιβλία τοῦ 17ου αἰώνα ἀποδει-
κνύεται ὅτι οἱ Μακεδόνες, θεωροῦσαν
τοὺς ἑαυτούς τους Ἕλληνες, ὁμιλοῦσαν
καὶ ἔγραφαν μία γλώσσα ποὺ τὴν ὀνό-
μαζαν ἑλληνικὴ καὶ θεωροῦσαν τὰ βασί-
λειά τους ἑλληνικά.
Τὸ βιβλίο στηρίχθηκε σὲ ἕνα χειρό-
γραφό του «Ἀπόστολου Τζηγαρᾶ ἐξ Ἰω-
αννίνων» καὶ σώζεται στὸ πανεπιστήμιο
Κρήτης. Στὴ σελίδα 145 (ρμέ΄), ὁ Ἰωάν-
νης κάνει ἀναφορὰ καὶ στὴ βασιλεία
τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου γιὰ τὴν ὁποία
ἀναφέρει χαρακτηριστικὰ ὅτι «μετὰ τὸ
τέλος τῆς Βασιλείας τῶν Περσῶν ἔχουμε
τὴν ἔναρξη τῆς ἐποχῆς κατὰ τὴν ὁποίαν
ἐβασίλευσαν ἐφ’ ἑξῆς οἱ Ἕλληνες», (δη-
λαδὴ τὸ βασίλειο τῶν Μακεδόνων ἦταν
ἑλληνικό). Σὲ ἕνα ἄλλο πολὺ χαρακτηρι-
στικὸ ἀπόσπασμα, ἀναφέρεται στὸν διά-
δοχό τοῦ Μ. Ἀλεξάνδρου, τὸν Πτολεμαῖο
καὶ στὶς διαπραγματεύσεις του μὲ τοὺς
 111

Ἑβραίους σοφούς, ἀπὸ τοὺς ὁποίους ζη- ἀνθρωπίνου πολιτισμοῦ, στὸν ναὸ τῆς
τοῦσε νὰ τοῦ παραδώσουν τὰ πέντε ἱερὰ Ἁγίας Σοφίας τῆς Κωνσταντινούπο-
βιβλία τοῦ Μωυσῆ. λης, φέρνει στὸ φῶς τῆς δημοσιότητας
Ἐδῶ τονίζεται ὅτι ὁ Πτολεμαῖος ὁ τουρκικὸς τύπος, (ἐφημερίδα Radikal
ἄκουσε καὶ ἔμαθε ὅτι οἱ Ἑβραῖοι εἶναι 30.11.2011), καταμαρτυρώντας ἄλλο
«γένος πολὺ εὐσεβὲς καὶ ἅγιο» καὶ θὰ ἕνα σημάδι παρουσίας τῆς Ὀρθοδοξίας
ἤθελε νὰ ἔχει τὰ βιβλία γιὰ νὰ ἐπωφελη- στὴ γειτονικὴ χώρα.
θεῖ ἀπὸ αὐτὰ τὸ δικὸ του γένος τὸ ὅποιο,
ὅπως ἀναφέρει ἐνδεικτικά, «τὸ γένος
μου τῶν Ἑλλήνων», δηλαδὴ στὸ ἑλλη-
νικό του γένος.
Μάλιστα παρακάτω ἀναφέρει ὅτι, «Ὁ
βασιλεύς, (Πτολεμαῖος), ἐχάρη καὶ προ-
τείνει νὰ τοῦ στείλουν μεταφραστὲς γιὰ
νὰ ἐξηγήσουν τὰ κείμενα εἰς τὴν ἑλλη-
νικὴν γλώσσαν», «κι ἐγὼ νὰ βάλω εἰδι-
κούς μας ἀνθρώπους Ἕλληνας νὰ τὰ
γράψουν...»

taxalia.blogspot.com

ΕΠΙ 55 ΧΡΟΝΙΑ
ΤΗΝ… «ΚΥΝΗΓΟΥΣΑΝ»
ΟΙ ΤΥΨΕΙΣ
ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ
Νίκου Χειλαδάκη
τουρκολόγου-δημοσιογράφου
Μία καταπληκτικὴ ἱστορία ποὺ δεί-
χνει τὸ μέγεθος τῆς ὀρθόδοξης ἁγιοσύ-
νης στὸ μεγαλύτερο ἀρχιτεκτονικό της
δημιούργημα ποὺ χαρακτηρίστηκε σὰν
ἕνα ἀπὸ τὰ μεγαλύτερα θαύματα τοῦ
Ἡ ἱστορία ἀναφέρεται στὴν κλοπὴ
ἕνδεκα πολύτιμων χριστιανικῶν εἰκό-
νων ἐπενδυμένες μὲ χρυσὸ ἀπὸ τὸν ναὸ
τῆς Ἁγίας Σοφίας πρὶν ἀπὸ πενήντα πέ-
ντε χρόνια καὶ ἡ ἐπιστροφὴ τους, μετὰ
ἀπὸ ἕναν μεγάλο συνειδησιακὸ πόλεμο
στὸν πραγματικό τους κάτοχο, δηλαδὴ
στὸν μεγαλύτερο σύμβολο τῆς Ὀρθοδο-
ξίας ποὺ καὶ σήμερα δεσπόζει στὴν Βα-
σιλίδα τῶν πόλεων.
Ὁ πρωταγωνιστὴς τῆς ἱστορίας εἶναι
μία Ἀμερικανίδα, ἡ Eliza B. Chrystie, ἡ
 112
ὁποία βρέθηκε ὡς ἐπισκέπτρια πρὶν ἀπὸ
πενήντα πέντε χρόνια καὶ συγκεκριμέ-
να τὸ 1956 στὸν ναὸ τῆς Ἁγίας Σοφίας.
Τὴν περίοδο ἐκείνη γίνονταν μεγάλες
ἐργασίες ἀνακαίνισης τοῦ ναοῦ καὶ κά-
ποιες εἰκόνες βρίσκονταν στὸ δάπεδο
γιὰ καταγραφὴ καὶ ἐπεξεργασία ἀπὸ
τοὺς ὑπεύθυνους τῆς ἀνακαίνισης.
Ἡ Eliza B. Chrystie βρῆκε τότε τὴν
εὐκαιρία νὰ κλέψει κάποιες εἰκόνες ἀπὸ
τοὺς ἀνυποψίαστους ἐργάτες τῆς ἀνα-
καίνισης τοῦ ναοῦ.
Περιχαρὴς ἡ Ἀμερικανίδα τουρί-
στρια μόλις ἐπέστρεψε στὶς Ἡνωμένες
Πολιτεῖες παρουσίασε στοὺς φίλους
της τὸ μεγάλο της «λάφυρο» ἀπὸ τὸν
ἱστορικὸ ναὸ τῆς Κωνσταντινούπολης.
Καθὼς ὅμως περνοῦσαν τὰ χρόνια, ἡ
Eliza B. Chrystie ἄρχισε νὰ αἰσθάνεται
ὅτι οἱ εἰκόνες σὰν νὰ εἶχαν φωνή, τῆς
μιλοῦσαν καὶ τῆς τόνιζαν πὼς δὲν τῆς
ἀνήκουν καὶ πὼς πρέπει νὰ τὶς ἐπιστρέ-
ψει στὸν φυσικό του χῶρο, δηλαδὴ στὴν
Ἁγία Σοφία.
Σταδιακὰ οἱ φωνὲς αὐτὲς αὐξήθη-
καν καὶ ἡ παρουσία αὐτῶν τῶν χριστια-
νικῶν εἰκόνων μετατράπηκε σὲ ἐφιάλτη
γιὰ τὴν Ἀμερικανίδα τουρίστρια ἡ ὁποία
τώρα μετανοιωμένη ὅλο καὶ περισσότε-
ρο ἄρχισε νὰ σκέπεται πῶς θὰ μποροῦσε
νὰ τὶς ἐπιστρέψει πίσω στὸν ἱερὸ ναό.
Ἐπειδὴ ὅμως εἶχε ἤδη γεράσει καὶ
δὲν μποροῦσε νὰ πάει μόνη της στὴν
Κωνσταντινούπολη, ζήτησε τὴ βοήθεια
τῆς νεότερης ἀδελφῆς της καὶ ἔτσι μετὰ
ἀπὸ 55 χρόνια μαζὶ μὲ τὰ ἱερὰ κλοπιμαῖα
ξαναβρέθηκε στὴν Κωνσταντινούπολη.
Ἐκεῖ ὅμως προβληματίστηκε μὲ ποιὸ
τρόπο θὰ γινόταν ἡ παράδοση τῶν εἰκό-
νων χωρὶς νὰ δημιουργηθεῖ πρόβλημα
καὶ παράλληλα νὰ ἠρεμήσει ψυχικὰ
ἀπὸ ὅλη αὐτὴν τὴν ἱστορία.
Οἱ δύο ἀδελφὲς ἐπισκέφτηκαν τότε
ἕναν Τοῦρκο χρυσοχόο, τὸν Adil Birsen,
δῆθεν γιὰ νὰ ἀγοράσουν κοσμήματα.
Στὸν Τοῦρκο τοῦ ἔκανε ἐντύπωση ὅτι
ἔδειχναν πὼς κάτι τοὺς ἀπασχολοῦσε,
ἀλλὰ δὲν τὸ φανέρωναν.
Τὴν ἑπομένη μέρα ξαναῆρθαν στὸ
μαγαζί του καὶ ἡ Ἀμερικανίδα τοῦ ζή-
τησε νὰ τὴν ἐξυπηρετήσει σὲ κάτι τὸ
πολὺ σοβαρὸ ἐνῷ καθὼς μιλοῦσε, ὅπως
διηγεῖται ὁ Τοῦρκος χρυσοχόος, ἄρχισε
νὰ κλαίει ἀφήνοντας ἄναυδο τὸν Adil
Birsen ὁ ὁποῖος δὲν εἶχε καταλάβει τὸ τί
ἀκριβῶς ἤθελε.
Τελικὰ ἡ Eliza B. Chrystie τοῦ φα-
νέρωσε τὸν λόγο τῆς ἐπίσκεψής της
καὶ τοῦ ζήτησε τὴ βοήθειά του νὰ ἐπι-
στρέψει στὴν Ἁγία Σοφία τὶς κλεμμένες
εἰκόνες τονίζοντας πὼς αὐτὸ εἶναι μία
συνειδησιακὴ ὁμολογία ὡς μία ἐξομολό-
γηση γιὰ τὴ μεγάλη της ἁμαρτία.
Φυσικὰ ὁ Τοῦρκος χρυσοχόος δέχτη-
κε νὰ βοηθήσει τὶς δυὸ Ἀμερικανίδες
καὶ τότε ἡ Eliza B Chrystie, ἀφοῦ τοῦ
παρέδωσε τὶς εἰκόνες εἶπε μὲ μεγάλη συ-
γκίνηση ὅτι: «Ἐπιτέλους τώρα θὰ ἡσυ-
χάσω καὶ θὰ μπορέσω νὰ πεθάνω ἥσυ-
χα, ἀφοῦ ἐπιτέλεσα τὸ καθῆκον μου νὰ
ἐξομολογηθῶ τὴ μεγάλη μου ἁμαρτία
καὶ νὰ τὴν ἐπανορθώσω μὲ αὐτὸν τὸν
τρόπο».
Τὸ νέο ἔγινε γνωστὸ ἀπὸ τὸν τουρ-
κικὸ τύπο ἐνῷ ὁ διευθυντὴς τοῦ Μου-
σείου τῆς Ἁγίας Σοφίας, Hayrullah
Cengiz, ἐπαίνεσε δημόσια τὴν ἐνέργεια
τῆς Ἀμερικανίδας τονίζοντας πὼς ἀπο-
τελεῖ μία κίνηση ὁμολογίας καὶ κάθαρ-
σης μιᾶς πράξης ποὺ ἔγινε πρὶν ἀπὸ 55
χρόνια, ἐνῷ τόνισε πὼς μὲ τὸν ἴδιο τρό-
πο θὰ πρέπει νὰ ἀποδοθοῦν στὴν Ἁγία
Σοφία καὶ ἄλλα πολύτιμα ἀντικείμενα
ποὺ κατὰ καιροὺς ἔχουν ἀφαιρεθεῖ πα-
ράνομα ἀπὸ τὸ μεγάλο αὐτὸ χριστιανικὸ
θρησκευτικὸ σύμβολο.
 113

ΠΑΡΑΒΙΑΣΑΝ τη καὶ μάλιστα ἐπικρατέστερο αὐτοῦ,

ΤΟ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΤΟ
ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ
Γεωργίου Δ. Μαρτζέλου
Καθηγητοῦ Πανεπιστημίου
τέως Διοικητοῦ τοῦ Ἁγίου Ὄρους
ὅπως ὁρίζεται ἤδη ρητὰ στὸ ἄρθρο 1.
Καὶ ἐξηγοῦμαι: Σύμφωνα μὲ τὸ
ἄρθρο 76 τοῦ Καταστατικοῦ Χάρτη «Αἱ
ἀποφάσεις τῶν δικαστηρίων πέμπονται
εἰς τὴν πολιτικὴν τοῦ τόπου ἀρχήν, ἐν
περιπτώσει ἀρνήσεως τοῦ καταδικα-
σθέντος νὰ συμμορφωθῆ πρὸς τὰ διὰ
τῆς ἀποφάσεως διατασσόμενα, ἥτις καὶ
διατάσσει τὴν κοινοποίησιν καὶ ἐκτέ-
λεσιν αὐτῶν». Ἀντ’ αὐτοῦ, ἀντὶ οἱ δι-
καστικὲς ἀρχὲς νὰ ἀπευθυνθοῦν στὴν
«πολιτικὴν τοῦ τόπου ἀρχήν», δηλαδὴ

Ὡς τέως Διοικητὴς τοῦ Ἁγίου

Ὄρους ἐκφράζω τὴν ἔκπληξή μου δια-
μαρτυρόμενος ἔντονα γιὰ τὴν παραβία-
ση τοῦ ἰδιάζοντος νομικοῦ καθεστῶτος
τοῦ Ἁγίου Ὄρους ἐκ μέρους τῶν δικα-
στικῶν ἀρχῶν ποὺ στρατεύτηκαν κυ-
ριολεκτικὰ στὴν ἄδικη καὶ προκλη-
τικὴ δίωξη τοῦ Καθηγουμένου τῆς
Ἱερᾶς Μονῆς Βατοπαιδίου π. Ἐφραίμ.
Ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ ἡγού-
μενος Ἐφραὶμ δὲν βαρύνεται μὲ κατα-
δικαστικὴ ἀπόφαση σχετικὴ μὲ τὸ λε-
γόμενο «σκάνδαλο τοῦ Βατοπαιδίου»,
στὴν ὁποία ἐνδεχομένως θὰ μποροῦσαν
νὰ στηριχθοῦν βάσιμες ὑποψίες ὅτι
εἶναι ἐπικίνδυνος γιὰ τὴν τέλεση καὶ
ἄλλων ἀξιόποινων πράξεων, ὥστε νὰ
δικαιολογεῖται σύμφωνα μὲ τὸ ἐκδοθὲν
βούλευμα τοῦ ἐφετείου ἡ προφυλάκισή
του, λυποῦμαι βαθύτατα ποὺ σὺν τοῖς
ἄλλοις διαπιστώνω δυστυχῶς ὅτι αὐτοὶ
ποὺ ἐκ καθήκοντος ὀφείλουν νὰ εἶναι
τηρητὲς τοῦ Νόμου καὶ τῆς Δικαιοσύ-
νης, στὴν προσπάθειά τους νὰ ὑλοποι- στὸν Διοικητὴ τοῦ Ἁγίου Ὄρους, γιὰ
ήσουν τὴν ἀπόφαση τοῦ βουλεύματος νὰ φροντίσει γιὰ τὴν ἐκτέλεση τῆς ἀπο-
γιὰ τὴ σύλληψη καὶ τὴν προφυλάκιση φάσεως τοῦ βουλεύματος μέσῳ τῶν
τοῦ ἡγουμένου Ἐφραὶμ διέπραξαν κα- ὀργάνων του, ἀγνοώντας τελείως τὸν
τάφωρη παρανομία, παραβιάζοντας ὄχι Διοικητὴ τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ἀπευθύν-
μόνο τὸν Καταστατικὸ Χάρτη τοῦ Ἁγί- θηκαν στὸν Ἀστυνομικὸ Διευθυντὴ
ου Ὄρους, ἀλλὰ καὶ τὸ Κυρωτικὸ Διά- τοῦ Πολυγύρου καὶ τοῦ ζήτησαν νὰ
ταγμα τοῦ 1926, ποὺ ἀποτελεῖ ἀναπό- ἐκτελέσει αὐτὸς παρουσίᾳ μάλιστα καὶ
σπαστο τμῆμα τοῦ Καταστατικοῦ Χάρ- εἰσαγγελέως τὴν ἀπόφαση τοῦ βουλεύ-
 114

ματος, χωρὶς νὰ ἔχει ἀπὸ τὸν Καταστα- πράξεως αὐτοῦ παρὰ πόδας ἐντέλλε-
τικὸ Χάρτη τέτοια ἁρμοδιότητα. ται εἰς τὰ ὑπ’ αὐτὸν ὄργανα τὴν ἐκτέ-
Ὄφειλαν ὅμως ὡς ὑπεύθυνοι λει- λεσιν». Στόχος τῶν διατάξεων αὐτῶν
εἶναι νὰ ἀποκλείεται
μὲ τὴν τήρησή τους
ἡ δι’ οἱασδήποτε ἔξω-
θεν παρεμβάσεως κα-
τάργηση ἐν τῇ πράξει
τοῦ αὐτοδιοίκητού
του Ἁγίου Ὄρους.
Ἐνῷ λοιπὸν οἱ δι-
καστικὲς ἀρχὲς ὡς
τηρητὲς τῆς ἐννόμου
τάξεως ὄφειλαν νὰ
ἀποστείλουν ἔγγρα-
φο στὸν Διοικητὴ
τοῦ Ἁγίου Ὄρους,
μὲ τὸ ὁποῖο νὰ ζη-
τοῦν τὴν ἐκτέλεση
τουργοὶ τῆς δικαιοσύνης νὰ γνωρί- τῆς ἀποφάσεως τοῦ Βουλεύματος τοῦ
ζουν ὅτι ὁ τρόπος ἐκτέλεσης τῶν δι- Ἐφετείου καὶ μάλιστα μὲ τὴ σύμπραξη
καστικῶν ἀποφάσεων στὸ Ἅγιον Ὄρος ἑνὸς τῶν ἐπιστατῶν, δὲν ἔκαναν τίποτε
περιγράφεται μὲ τόσο σαφῆ τρόπο ἀπὸ ἀπὸ ὅσα προβλέπουν οἱ παραπάνω κεί-
τὸ Κυρωτικὸ Διάταγμα τοῦ 1926, ὥστε μενες διατάξεις. Ἀντιθέτως, ἀπευθυνό-
νὰ μὴν ὑπάρχει καμμιὰ ἀμφιβολία γιὰ μενες στὸν Ἀστυνομικὸ Διευθυντὴ Πο-
τὴν ἀκολουθητέα διαδικασία. λυγύρου, ἀδιαφόρησαν τελείως γιὰ τὴν
Ὅπως ὁρίζεται ρητὰ
στὸ ἄρθρο 8 τοῦ Κυρω-
τικοῦ Διατάγματος, «Αἱ
δικαστικαὶ ἀποφάσεις αἱ
κατὰ τὸ προηγούμενον
ἄρθρον ἐκδιδόμεναι (σημ.
πρόκειται γιὰ τὸ ἄρθρο 7
ποὺ ἀναφέρεται σὲ «ἀδι-
κήματα τοῦ κοινοῦ ποινι-
κοῦ νόμου») ἐκτελοῦνται
διὰ διαταγῆς τοῦ ἐν Ἁγίῳ
Ὄρει Διοικητοῦ καὶ διὰ
τῶν ὑπ’ αὐτὸν ὀργάνων,
συμπράττοντος ἑνὸς τῶν
ἐπιστατῶν».
Παρόμοια εἶναι καὶ
ἡ διάταξη τοῦ ἄρθρου 34
τοῦ ἴδιου διατάγματος: «Αἱ δικαστικαὶ ἔννομη τάξη καὶ τὸ ἰδιαίτερο νομικὸ κα-
ἀποφάσεις διαβιβάζονται πρὸς ἐκτέλε- θεστὼς ποὺ διέπει τὸ Ἃγιον Ὄρος καὶ
σιν δι’ ἐγγράφου τῷ Διοικητῇ, ὅστις διὰ συμπεριφέρθηκαν σὰν νὰ ἐπρόκειτο
 115
γιὰ ὁποιοδήποτε ἄλλο μέρος τῆς ἑλλη-
νικῆς Ἐπικράτειας, παραβιάζοντας καὶ
καταπατώντας ἐν τῇ πράξει τὸ αὐτοδι-
οίκητο τοῦ Ἁγίου Ὄρους ποὺ εἶναι μά-
λιστα καὶ συνταγματικὰ κατοχυρωμέ-
νο μὲ τὸ ἄρθρο 105 τοῦ ἰσχύοντος συ-
ντάγματος. Τὸ γεγονὸς αὐτό, πέρα ἀπὸ
τὸ κακὸ προηγούμενο ποὺ δημιουργεῖ
γιὰ ὅσους ἐπιβουλεύονται καὶ ἀμφι-
σβητοῦν τὸ ἰδιάζον νομικὸ καθεστὼς
τοῦ Ἁγ. Ὄρους, συνιστᾶ καὶ ἀκραία
τραγικὴ ἀντίφαση τῶν ἑλληνικῶν δι-
καστικῶν ἀρχῶν ποὺ θέλουν νὰ ἐκτε-
λέσουν ἀποφάσεις τῆς δικαιοσύνης στὸ
Ἅγ. Ὄρος καταπατώντας τοὺς ἰσχύ-
οντες νόμους καὶ τὸ σύνταγμα καὶ γι’
αὐτὸ ἀκριβῶς θὰ ἀποτελέσει, πιστεύου-
με, ἀνεξάλειπτο μελανὸ στίγμα στὴ νε-
ότερη ἱστορία τοῦ Ἁγίου Ὄρους.
Τίθεται ὅμως τὸ ἐρώτημα, μπορεῖ νὰ
λειτουργήσει ἡ δικαιοσύνη σὲ ὁποιαδή-
ποτε εὐνομούμενη χώρα μὲ τὴν κατα-
πάτηση τῶν νόμων καὶ τοῦ ἰσχύοντος
συντάγματος; Βέβαια στὴ σύγχρονη
Ἑλλάδα τῆς παρακμῆς καὶ τῆς πνευμα-
τικῆς χρεωκοπίας ὅλα εἶναι δυνατὸν
νὰ τὰ περιμένει κανείς! Ἂς γνωρίζουν
ὅμως οἱ λειτουργοὶ τῆς δικαιοσύνης
ποὺ συμπεριφέρονται μ’ αὐτὸν τὸν
αὐθαίρετο τρόπο ὅτι ἂν οἱ ἴδιοι δὲν ἐπι-
δεικνύουν τὴ δέουσα εὐαισθησία ἔνα-
ντι τῶν νόμων καὶ τοῦ ἰσχύοντος συ-
ντάγματος, ἂς μὴν περιμένουν νὰ σε-
βαστεῖ τοὺς νόμους καὶ τὸ σύνταγμα ὁ
ἁπλὸς ἑλληνικὸς λαός.
Σὲ ἕνα εὐνομούμενο κράτος κα-
νεὶς δὲν εἶναι πάνω ἀπὸ τοὺς νόμους,
ὥστε νὰ τοὺς ἐφαρμόζει κατ’ ἐπιλογήν,
πολλῷ δὲ μᾶλλον, ὅταν αὐτὸς εἶναι λει-
τουργὸς τῆς δικαιοσύνης.
πηγὴ:http://trelogiannis.blogspot.com/
ΝΑ ΣΤΑΜΑΤΗΣΟΥΜΕ
ΤΗ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ
ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ
ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑΟΥ
Ἡ μείωση τῶν γεννήσεων τοῦ ἑλλη-
νικοῦ λαοῦ εἶναι μεθοδευμένη καὶ συ-
νιστᾶ τὸ μεγαλύτερο ἔγκλημα στὴ πρό-
σφατη ἱστορία τῆς χώρας. Τὴ δημογρα-
φικὴ συρρίκνωση τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ
τὴν ὀργάνωσε τὸ πολὺ μεγάλο συγκε-
ντρωμένο κεφάλαιο καὶ οἱ κυβερνήσεις
του. Γιατί πολὺ ἁπλά, δὲν τοὺς κάνουμε
ὡς λαός. Σύμφωνα μὲ τὰ πρῶτα ἀποτε-
λέσματα τῆς πρόσφατης ἀπογραφῆς πλη-
θυσμοῦ, εἴμαστε σχεδὸν κατὰ 200.000
λιγότεροι ἀπ’ ὅτι στὴν προηγούμενη
ἀπογραφὴ τοῦ 2001. Οἱ γεννήσεις στὴν
Ἑλλάδα εἶναι μόνο 100.000 τὸν χρόνο,
ὅταν ἀκόμα καὶ στὶς γειτονικὲς χῶρες
Ἀλβανία καὶ Βουλγαρία εἶναι 2,5 φορὲς
περισσότερες! Ἂν λάβουμε ὑπ’ ὄψιν
μας τὴν ἐκρηκτικὴ γεννητικότητα τῶν
ἀλλοδαπῶν σὲ σχέση μὲ τὴν ὑπογεννητι-
κότητα τῶν Ἑλλήνων, καταλαβαίνουμε
ὅτι ἀκόμα καὶ ἀπὸ αὐτὲς τὶς 100.000 γεν-
νήσεις, ἕνα πολὺ μεγάλο ποσοστὸ ἀνή-
κει στοὺς ἀλλοδαπούς. Τὰ στοιχεῖα αὐτά,
ἁπλὰ ἐπιβεβαιώνουν τὴν τραγικὴ κα-
τάσταση τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ. Ἐδῶ δὲν
μιλᾶμε γιὰ ὑπογεννητικότητα, ἀλλὰ γιὰ
μία μορφὴ γενοκτονίας! Χωρὶς ἐμφανῆ
ἄσκηση βίας, χωρὶς λεηλασίες καὶ ἁρπα-
γές, ἀλλὰ πολὺ ὕπουλα καὶ ἀθόρυβα.
Στερώντας τὸ βασικὸ δικαίωμα τοῦ κάθε
ἀνθρώπου, τὸ δικαίωμα στὴ δουλειά.
Πῶς θὰ κάνει οἰκογένεια ὁ νέος ἐργαζό-
μενος, ὅταν ὁ ἕνας στοὺς δυὸ εἶναι ἄνερ-
γος; Ὅταν, ἀκόμα κι ἂν δουλεύει, ζεῖ συ-
 116
νεχῶς μὲ τὸν φόβο καὶ τὴν ἀνασφάλεια;
Ὅταν τὸ κόστος ζωῆς ἔχει ἐκτιναχτεῖ στὰ
ὕψη, ὅταν ἡ ἀνατροφὴ τοῦ παιδιοῦ βα-
ρύνει ἀποκλειστικὰ τὴν οἰκογένεια, μιᾶς
καὶ ἡ παιδεία, ἡ ὑγεία, ἡ κοινωνικὴ πρό-
νοια εἶναι ὑπὸ διάλυση; Ποῦ θὰ ἀφήσει
τὸ παιδί της ἡ ἐργαζόμενη Ἑλληνίδα,
ὅταν οἱ περισσότερες θέσεις στοὺς κρα-
τικοὺς παιδικοὺς σταθμοὺς καταλαμβά-
νονται ἀπὸ παιδιὰ ἀλλοδαπῶν, ἐνῷ ἤδη
οἱ σταθμοὶ εἶναι ὑπὸ διάλυση; Ποῦ θὰ
βρεῖ χρόνο τὸ νέο ζευγάρι νὰ ἀφιερώσει
στὰ παιδιά του, ὅταν δὲν ὑπάρχει ὀχτάω-
ρο καὶ τὰ ἐξοντωτικὰ ὡράρια εἶναι πλέον
καθεστώς;
Ἡ πρωτοφανὴς ἐπίθεση ποὺ δεχόμα-
στε δὲν ἀφορᾶ μόνο τὰ ἐργασιακὰ καὶ κοι-
νωνικά μας δικαιώματα. Ὁ κύριος στό-
χος της εἶναι ἡ ἑλληνικὴ ἐργατικὴ τάξη
νὰ μὴν ἀνανεωθεῖ. Γιατί εἶναι ὁ κύριος
ἀντίπαλος αὐτῆς τῆς διεφθαρμένης καὶ
παρασιτικῆς τάξης ποὺ μὲ ἕνα θίασο δου-
λικῶν ὑπαλλήλων της θέλουν νὰ κυβερ-
νοῦν τὶς ζωές μας. Ξέρουν καλὰ ὅτι ἕνας
κουρασμένος καὶ γερασμένος ἀντίπαλος
δὲν θὰ δώσει μεγάλες μάχες. Γι’ αὐτὸ καὶ
κάνουν ὅτι μποροῦν γιὰ νὰ ἐμποδίσουν
τὶς γεννήσεις τῶν παιδιῶν τῶν Ἑλλήνων
ἐργατῶν. Γιατί ξέρουν ὅτι οἱ παραδόσεις
καὶ ἡ στάση ζωῆς περνᾶ στὶς ἑπόμενες
γενιὲς μέσα ἀπὸ τὴν οἰκογένεια. Καὶ ἐκεῖ
χτυπᾶνε! Ἀντίθετα, εὐνοοῦν μὲ κάθε τρό-
πο τὴν εἰσαγωγὴ μεταναστῶν ἀπὸ χῶρες
ποὺ κυριαρχεῖ ὁ θρησκευτικὸς σκοταδι-
σμός, ἡ κοινωνικὴ καθυστέρηση καὶ ἡ
οἰκονομικὴ ἐξαθλίωση. Ἐπιδιώκουν μὲ
κάθε τρόπο τὴν ἀλλοίωση τοῦ πληθυ-
σμοῦ καὶ τὴν ἀντικατάσταση τῆς ἑλλη-
νικῆς ἐργατικῆς τάξης ἀπὸ φτηνοὺς καὶ
ὑποταγμένους ἀλλοδαπούς. Γιὰ νὰ τὸ πε-
τύχουν αὐτό, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν ἀνεξέλεγκτη
εἰσαγωγή τους, ἕνας ἄλλος τρόπος εἶναι
καὶ ἡ μείωση τῶν γεννήσεων Ἑλλήνων.
Διαλύουν τὴν ἑλληνικὴ οἰκογένεια μὲ
τὴν αὐξανόμενη
φτώχεια, τὰ ἐξο-
ντωτικὰ ὡρά-
ρια κ.τ.λ., ἐνῷ
ἔχουν ψηφίσει
νόμο (ἀπὸ τὴν
περίοδο Σημί-
τη) γιὰ τὴ συνέ-
νωση τῶν οἰκο-
γενειῶν (τῶν
ἀλλοδαπῶν φυ-
σικά), μὲ δικαί-
ωμα νὰ κληθεῖ
ἐδῶ ὅλη ἡ ὑπό-
λοιπη οἰκογένειά
του. Ἡ ἐργατικὴ τάξη τῆς χώρας μας δί-
νει αὐτὸ τὸν καιρὸ μία μεγάλη μάχη. Μία
μάχη ποὺ θὰ κριθεῖ ὄχι μόνο στὴν ὑπερά-
σπιση τῶν ἐργασιακῶν καὶ κοινωνικῶν
δικαιωμάτων μας, ἀλλὰ καὶ στὸ πόσο θὰ
ὑπερασπιστοῦμε τὸ ἀναφαίρετο, φυσικὸ
δικαίωμα τῆς συνέχισης τῆς ζωῆς. Γιὰ νὰ
δημιουργήσουμε καὶ νὰ διαπαιδαγωγή-
σουμε τὶς ἑπόμενες γενιές, ποὺ θὰ δώ-
σουν τοὺς δικούς τους ἀγῶνες. Μέχρι νὰ
φτιαχτεῖ ἕνας κόσμος ποὺ τὸ δικαίωμα
τῆς γέννησης ἑνὸς παιδιοῦ δὲν θὰ ὑπα-
κούει σὲ πολιτικὰ καὶ οἰκονομικὰ συμ-
φέροντα, ἀλλὰ στὶς φυσικὲς καὶ ψυχικὲς
ἀνάγκες τοῦ κάθε ἀνθρώπου!
http://resaltomag.blogspot.com
 117
Η ΟΜΟΡΦΙΑ
ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
ΚΑΙ Η ΑΣΧΗΜΙΑ
ΤΟΥ ΔΙΧΑΣΤΙΚΟΥ
ΚΟΜΜΑΤΙΣΜΟΥ...
Ἕνας χαρακτηριστικὸς διάλογος
ποὺ κυκλοφορεῖ στὸ διαδίκτυο δεί-
χνει γιὰ ἄλλη μία φορὰ τὴν ὀμορφιὰ
τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας ἀλλὰ καὶ τὴν
ἀσχήμια τῶν κομματικῶν παιχνι-
διῶν τῶν Ἑλλήνων, ποὺ δυστυχῶς
καὶ σήμερα ἔχουν ὁδηγήσει τὴ χώρα
μας στὸ χεῖλος τοῦ γκρεμοῦ.
Τὴν περίοδο λοιπὸν τοῦ ἐθνικοῦ
διχασμοῦ στὶς ἀρχὲς τοῦ εἰκοστοῦ
αἰώνα στὴν Κρήτη, ἕνας ἐπιθεω-
ρητὴς δημοτικῆς ἐκπαίδευσης ἀνέ-
βαινε, μ’ ἕνα μουλάρι, σ’ ἕνα ὀρεινὸ
καὶ δύσβατο χωριό, γιὰ νὰ ἐπιθεω-
ρήσει τὸν ἐκεῖ δάσκαλο.
Στὸν δρόμο ποὺ «ἐπήγαινε» συ-
ναντᾶ ἕναν ἀγωγιάτη καὶ τὸν ρωτᾶ:
«Δὲν μοῦ λές, πατριώτη, ὁ δάσκαλος
τί εἶναι; Βενιζελικὸς ἢ βασιλικός;».
«Βενιζελικός», ἀπαντᾶ ὁ ἀγωγιά-
της.
«Ἄ, τὸ γαϊδούρι...» σχολίασε ὁ
ἐπιθεωρητής.
Ὁ ἀγωγιάτης ὅμως ἦταν βενιζε-
λικὸς καὶ φίλος τοῦ δασκάλου καὶ
ἔτρεξε νὰ μεταφέρει στὸν δάσκαλο
τὴ στιχομυθία.
«Τὸ καὶ τὸ δάσκαλε. Σὲ εἶπε
γαϊδούρι».
Τὴν ἑπομένη μπαίνει ὁ ἐπιθεω-
ρητὴς στὴν τάξη καὶ ρωτᾶ τὸν δά-
σκαλο γιὰ τὸ ποιὸ εἶναι τὸ μάθημα
τῆς ἡμέρας.
«Τὰ σημεῖα τῆς στίξεως», ἀπαντᾶ ὁ
δάσκαλος.
«Ἂς δοῦμε, λοιπόν, τί ξέρουν τὰ
παιδιά», λέει ὁ ἐπιθεωρητής.
Ὁ δάσκαλος σήκωσε ἕνα μαθητή,
τὸν Σήφη, στὸν πίνακα καὶ τοῦ εἶπε
νὰ γράψει τὴ φράση:
«Ὁ ἐπιθεωρητὴς εἶπε (κόμμα), ὁ δά-
σκαλος εἶναι γαϊδούρι (τελεία)».
Ἀφοῦ, ἔκπληκτος ὁ μαθητής, τὸ
ἔγραψε, τὸν ρωτᾶ ὁ δάσκαλος:
«Ποιὸς εἶναι, παιδί μου, γαϊδούρι;».
«Ὁ δάσκαλος», ψέλλισε ὁ μαθητής.
«Καὶ ποιός τὸ εἶπε;».
«Ὁ ἐπιθεωρητής, κύριε».
«Ὡραῖα», εἶπε ὁ δάσκαλος;
«Σβῆσε τώρα τὸ κόμμα καὶ βαλ’ τὸ
ἀλλιῶς».
«Ὁ ἐπιθεωρητής, (κόμμα) εἶπε ὁ δά-
σκαλος, (κόμμα) εἶναι γαϊδούρι».
Μόλις τελείωσε ὁ μαθητής, τὸν
ρωτᾶ ὁ δάσκαλος:
«Ποιός εἶναι τώρα, παιδί μου, τὸ
γαϊδούρι;».
«Ὁ ἐπιθεωρητής», ἀπαντᾶ δειλὰ ὁ
μαθητής.
«Καὶ ποιὸς τὸ εἶπε;».
«Ὁ δάσκαλος», ἀπαντᾶ ὁ μαθητής.
Ὅποτε στρέφεται ὁ δάσκαλος στὴν
τάξη καὶ λέει:
«Εἴδατε, παιδιά, τί κάνουν τὰ κόμ-
ματα. Πότε βγάζουν γάιδαρο τὸν ἐπι-
θεωρητὴ καὶ πότε τὸν δάσκαλο».
Πηγή: Διαδίκτυο
 118

ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΑ
«ΝΕΚΡΗ» ΓΥΝΑΙΚΑ
ΞΥΠΝΗΣΕ
ΜΟΛΙΣ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
ΤΗΣ ΑΡΝΗΘΗΚΕ
ΤΗ ΔΩΡΕΑ
ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ ΤΗΣ
Διαφορα
Rebecca Millette
DRUMMONDVILLE, ΚΑΝΑΔΑΣ

Ἀπὸ τὸ διαδίκτυο ἔγινε γνωστὴ

ἄλλη μία περίπτωση ποὺ καταδεικνύει
τὸ πόσο ἐπιπόλαια ἀντιμετωπίζεται τὸ
ζήτημα τῆς δωρεᾶς ὀργάνων ποὺ συχνὰ
εἶναι ἀντικείμενο ἑνὸς ἄκρως ἐπικερ-
δοῦς ἐμπορίου σὲ διεθνῆ κλίμακα. Στὶς
5 Ἰουλίου τοῦ 2011, στὸ Κεμπὲκ τοῦ Κα-
ναδᾶ, ἡ κοινὴ γνώμη συγκλονίζεται ἀπὸ
μία πραγματικὰ ἐκπληκτικὴ ὑπόθεση.
Συγκριμένα στὴ Madeleine Gauron, 76
χρονῶν, κλινικὰ νεκρή, ἀφότου οἱ για-
τροὶ τὴν διέγνωσαν «ἐγκεφαλικὰ νε-
κρή», ἀποφασίστηκε νὰ γίνει δωρεὰ τῶν
ὀργάνων της. Ἐνῷ ὅμως ἡ Madeleine
Gauron βρίσκονταν σὲ κῶμα καὶ οἱ για-
τροὶ εἶχαν ἑτοιμαστεῖ γιὰ τὶς ἀπαραίτη-
τες ἐπεμβάσεις, αὐτὴ ἄνοιξε τὰ μάτια
της καὶ κοίταξε τοὺς ἔκπληκτους για-
τροὺς ποὺ εἶχαν ἑτοιμαστεῖ γιὰ νὰ τὴν
καρατομήσουν, δηλαδὴ στὴν οὐσία γιὰ
νὰ τὴ δολοφονήσουν γιὰ νὰ πάρουν τὰ
πολύτιμα ὄργανά της. Μετὰ ἀπὸ αὐτὸ
τὸ πρωτοφανὲς γεγονός, ὁ γιὸς της δή-
λωσε φανερὰ σοκαρισμένος στοὺς δημο-
σιογράφους: «Ἂν εἴχαμε ἀποφασίσει νὰ
δωρίσουμε τὰ ὄργανά της, θὰ τὴν εἴχα-
με σκοτώσει», ἐνῷ ἡ κόρη της ἀγανακτι-
σμένη τόνισε πώς, «Δὲν μπορῶ νὰ κατα-
λάβω πὼς ἀντιμετωπίζουν τοὺς ἀνθρώ-
πους μὲ τέτοιο τρόπο. Ἂν καὶ εἶναι 76
χρονῶν καὶ εἶναι ἄρρωστη, δὲν ἦταν
 119
ἀνάγκη νὰ τὰ ὑποφέρει ὅλα αὐτά».
Τὸ θέμα ἔχει τεράστιες διαστάσεις
καθὼς οἱ περισσότεροι γιατροὶ εἶναι σὲ
σύγχυση σχετικὰ μὲ τὸ πότε θεωροῦν
τοὺς ὑποψηφίους γιὰ δωρεὰ ὀργάνων
κλινικὰ νεκρούς. Εἶναι χαρακτηρι-
στικὸ πὼς σύμφωνα μὲ μία πρόσφατη
ἔρευνα ἀπὸ τὴν Sahlgrenska Academy
τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Gothenburg
τῆς Σουηδίας, περισσότεροι ἀπὸ τοὺς
μισοὺς Σουηδοὺς νοσηλευτὲς ποὺ δου-
λεύουν σὲ ἐντατικὲς μονάδες φροντί-
ζοντας ὑποτιθέμενους ἐγκεφαλικὰ νε-
κροὺς ἀσθενεῖς, ἔχουν ἀμφιβολίες σχε-
τικὰ μὲ τὶς μεθόδους γιὰ τὸν καθορισμὸ
τοῦ ἐγκεφαλικοῦ θανάτου.
www.alopsis.gr
ΚAΜΠΑΝΙΑ
ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ
ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΙΚΗΣ
ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΟΤΗΤΑΣ
ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ
Γενικῆς Γραμματείας Νέας Γενιᾶς
ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΣΤΗΝ ΞΑΝΘΗ ΜΕ ΘΕΜΑ:
«Ἡ σεξουαλικὴ διαφορετικότητα τῶν νέων
& οἱ δυνατότητες προώθησής της» (!)
Τὸ Σάββατο 21 Γενάρη, στὸ Ἵδρυμα
Θρακικῆς Τέχνης καὶ Παράδοσης τῆς
Ξάνθης, σᾶς προσκαλοῦμε σὲ ἀνοιχτὴ
συζήτηση μὲ θέμα: Ἡ σεξουαλικὴ δια-
φορετικότητα τῶν νέων στὴν οἰκογέ-
νεια καὶ τὸ σχολεῖο.
Ἡ ἐκδήλωση ἀποσκοπεῖ στὸ νὰ ἀνα-
δείξει τὰ προβλήματα ποὺ ἀντιμετωπί-
ζουν οἱ ἔφηβοι (κορίτσια καὶ ἀγόρια)
– μὲ ἀφορμὴ τὴν… σεξουαλική τους δι-
αφορετικότητα – στὴν οἰκογένεια καὶ
τὸ σχολεῖο καθὼς καὶ νὰ προβλημα-
τίσει ἀναφορικὰ μὲ τὸ φαινόμενο τῆς
ὁμοφοβίας, ἑστιάζοντας στὴν ἀνεύρεση
τρόπων ἀντιμετώπισης καὶ ἄμβλυνσης
τῶν ἀνωτέρω καταστάσεων.
Ἡ οἰκογενειακὴ καὶ κοινωνικὴ συ-
νοχὴ καὶ ἡ ἁρμονικὴ συμβίωση τῶν
νέων εἶναι ὁ στόχος.
Ὁ φόβος, ἡ περιθωριοποίηση καὶ ἡ
ἐκδήλωση βίαιων συμπεριφορῶν, ποὺ
καταγράφονται κατὰ καιρούς, εἶναι τὰ
ἐμπόδια στὴν ἐπίτευξη αὐτοῦ τοῦ στό-
χου δημιουργώντας προβλήματα στὴν
ἀνάπτυξη τῆς προσωπικότητας τῶν
ἐφήβων.
Πρόκειται γιὰ μία πρωτοβουλία
τῆς Γενικῆς Γραμματείας Νέας Γενιᾶς
μὲ τὴν ὑποστήριξη τῆς μὴ κυβερνητικῆς
ὀργάνωσης Θετικὴ Φωνὴ καὶ τοῦ ΛΟΑΤ
περιοδικοῦ City Uncovered, ὑπὸ τὸ πλαί-
σιο τῆς ἐκστρατείας γιὰ τὴ σεξουαλικὴ
διαφορετικότητα τῶν νέων ποὺ πραγμα-
τοποιοῦν οἱ παραπάνω συνεργαζόμενοι
φορεῖς μὲ τίτλο «Ζοῦμε ὅπως κι ἐσύ».
ΞΥΠΝΗΣΤΕ!!!
ΠΗΓΗ: ksipnistere.blogspot.com
 120

βιβλιοπαρουσιαση

Ο ΟΣΙΟΣ ΙΕΡΩΝΥΜΟΣ
Ο ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΗΣ
ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

Σπυρίδωνος Μαρίνη

ΕΚΔΟΣΗ Α΄. 2011

ΣΧΗΜΑ: 17 : 24.

ΣΕΛ. 320

ΕΚΔ.: ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

 121
Ἔ
χουν περάσει 1600 περίπου
χρόνια ἀπὸ τὴν κοίμηση τοῦ
ὁσίου Ἱερωνύμου καὶ ὁ ὀρθό-
δοξος κόσμος συνεχίζει νὰ ἀγνοεῖ τὰ
οὐσιαστικὰ χαρακτηριστικὰ αὐτῆς τῆς
προσωπικότητας, ποὺ εἶναι ἡ ἀσκητι-
κή του πνευματικότητα, ὁ ἀκάματος
θεολογικός του ζῆλος, ἡ ἀντιαιρετική
του μαχητικότητα, ὁ ἔνθερμος ζῆλος
του γιὰ τὴ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου.
Ἐπιστήθιος φίλος τοῦ μεγάλου ἀντιαι-
ρετικοῦ πατρὸς τῆς Ἐκκλησίας, τοῦ
ἁγίου Ἐπιφανίου, ἐπισκόπου Κων-
σταντίας (Σαλαμίνας τῆς Κύπρου) καὶ
πιστὸς μαθητὴς τοῦ ἁγίου Γρηγορίου
τοῦ Θεολόγου ὁ ὅσιος ἀναδεικνύεται
γνήσια ὀρθόδοξη προσωπικότητα. Ἡ
θυσιαστικὴ ἀγάπη τοῦ Ὁσίου πρὸς τὶς
πνευματικές του κόρες, τὴν ὁσία Παύ-
λα καὶ τὴν κόρη της Εὐστοχία ποὺ
ἀποκαλοῦσε χαϊδευτικὰ Εὐστόχιο, τὸν
κάνει ἐπάξια πρότυπο τῆς ὀρθόδοξης
πνευματικῆς πατρότητας. Μέσα ἀπὸ
τὶς πραγματεῖες του, τὶς μεταφράσεις
του, τὸν βιβλικὸ σχολιασμὸ καὶ τὴν
μετάφραση ἀπὸ τὰ ἑβραϊκὰ τῆς Βίβλου,
ὀφείλουμε νὰ συναριθμήσουμε ἀνεπι-
φύλακτα τὸν ὅσιο Ἱερώνυμο ἀνάμεσα
στοὺς ἀντιαιρετικοὺς συγγραφεῖς-
ἁγίους τῶν τριῶν πρώτων αἰώνων.
Ὡς ἄμεσος κληρονόμος τῆς παράδοσης
αὐτῆς ὁ ὅσιος Ἱερώνυμος χρησιμοποί-
ησε τὰ ἴδια ὅπλα τῶν προηγουμένων
του γιὰ νὰ πολεμήσει τὶς αἱρέσεις τοῦ
καιροῦ του καὶ κυρίως τὸν Ὠριγενισμὸ
καὶ τὸν Πελαγιανισμό. Προκειμένου
νὰ ὑπερασπιστεῖ τὴν ἀλήθεια τῆς ὀρθῆς
πίστης τῆς Ἐκκλησίας ποὺ ἦταν γιὰ
ἐκεῖνον ζήτημα σωτηρίας τοῦ ἀνθρώ-
που, ἀψήφησε φιλίες, σταδιοδρομίες,
ἀκόμα κι αὐτὴ τὴν ἴδια τὴν σωματική
του ἀκεραιότητα καὶ ὕπαρξη τοῦ μονα-
στηριοῦ του. Ὁ ὅσιος Ἱερώνυμος ἀγά-
πησε μὲ ἀπόλυτο τρόπο τὸν σαρκωμένο
Θεό. Ἐκεῖνον ἀναζήτησε στὶς Γραφὲς
καὶ γιὰ Ἐκεῖνον ἐγκαταστάθηκε στὸν
τόπο ὅπου γενήθηκε: στὴ Βηθλεέμ. Νά
γιατί τὰ λόγια τοῦ Ἀποστόλου Παύλου
πρὸς τοὺς Φιλιππησίους σφραγίζουν
καὶ ὑπογραμμίζουν κατὰ τὴν ταπει-
νή μας ἄποψη τὴν ὁσιακὴ μορφὴ τοῦ
ἁγίου μας: «μενοῦνγε καὶ ἡγοῦμαι πά-
ντα ζημίαν εἶναι διὰ τὸ ὑπερέχον τῆς
γνώσεως Χριστοῦ Ἰησοῦ τοῦ Κυρίου
μου, δι’ ὅν τὰ πάντα ἐζημιώθην, καὶ
ἡγοῦμαι σκύβαλα εἶναι ἵνα Χριστὸν
κερδήσω.»
Ἕξι χρόνια μελέτης καὶ σπουδῆς
στὶς πρωτογενεῖς πηγές, στὶς διατριβὲς
καὶ στὰ σημαντικὰ ἐκεῖνα ἄρθρα ποὺ
ἄλλαξαν τὸν ροῦ τῆς ἱερωνυμικῆς
ἔρευνας, ἀποδεικνύονται πολὺ λίγα
γιὰ νὰ συγκροτήσουν τὸν βίο καθὼς
καὶ τὶς πτυχὲς τοῦ χαρακτήρα καὶ
τῆς σπουδαιότητας τοῦ ἱερωνυμικοῦ
ἔργου σ’ ὅλο τους τὸ μεγαλεῖο. Μὲ τὶς
φτωχές μας δυνάμεις δὲν προσπαθή-
σαμε νὰ δώσουμε στὸν ἀναγνώστη
τὴν ἁγιοπνευματικὴ προσωπογρα-
φία ἑνὸς τόσο μεγάλου ὁσίου, ἐνδεεῖς
ὄντες μίας ἀνάλογης πνευματικῆς ἱκα-
νότητας, ὅσο τὸν προσωπικό μας σε-
βασμό, θαυμασμὸ καὶ δοξολόγηση τῆς
δύναμης τοῦ Θεοῦ ποὺ ἐμφανίστηκε
στὸ πρόσωπο τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν
Ἱερωνύμου. Ἡ τεκμηρίωση τῶν 987
παραπομπῶν στὸ βιβλίο αὐτὸ σκοπὸ
ἔχουν νὰ μυήσουν τὸν ἀναγνώστη
ἀφενὸς στὶς πρωτογενεῖς πηγὲς καὶ
ἀφετέρου στὴ μακραίωνη ἐνασχόληση
καὶ στὴν τιμὴ τῶν ἀνθρώπων πρὸς τὸ
πρόσωπο καὶ τὰ ἔργα τοῦ ἁγίου μας.
Ἡ μεσιτεία τοῦ ὁσίου πρὸς τὸν Κύ-
ριό μας Ἰησοῦ Χριστὸ ἂς εἶναι ἐνεργὴ
σὲ κάθε ἀναγνώστη τοῦ ταπεινοῦ
αὐτοῦ πονήματος.
 ημερίδα
Ὁ τομέας νεότητος τῆς ΕΡΩ
σᾶς προσκαλεῖ στὴν ἡμερίδα ποὺ διοργανώνει
στὰ Γιάννενα τὸ Σάββατο 3 Μαρτίου 2012
στὴν Ζωσιμαία Παιδαγωγική Ἀκαδημία, Αἴθουσα Ἀρχιεπισκόπου Σπυρίδωνος

μὲ θέμα «Ἡ Ρωμηοσύνη καὶ οἱ νέοι»

 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ - ΕΝΟΤΗΤΕΣ
 Ἑνότητα 1η Ἑνότητα 2η 

16:25-16:30 ΕΝΑΡΞΗ-ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ 18:00-18:20 Ἀθανάσιος Σωτηρίου

16:30-17:00 π. Γεώργιος Μεταλληνός
Θέμα: Ὁ ὁραματισμός
δύο ρωμηῶν Γερόντων γιὰ τὰ ἐγγόνια τους
17:00-17:30 Νατσιός Δημήτριος
Θέμα: Σμίλεψε δάσκαλε ψυχές..
18:20-18:40 Δημήτριος Μαλάμης
Θέμα: Ἐθνικοί εὐεργέτες
καταγόμενοι ἀπὸ τὴν Ἢπειρο
(προβολή ὀπτικοακουστικού ὑλικοῦ)

Θέμα: Ἡ ρωμέικη παράδοση:

τροφός τοῦ μέλλοντος τῆς πατρίδας 18:40-19:00 Μαρία Λουπίδου
Θέμα: Οἱ νέοι καὶ ἡ Ἑνωμένη Ρωμηοσύνη
(προβολή ὀπτικοακουστικοῦ ὑλικοῦ)

ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ ΛΗΞΗ ΗΜΕΡΙΔΑΣ

 123

ΟΙ EΚΔΟΣΕΙς ΜΑΣ

ΝΕΑ ΕΚΔΟΣΗ
φόρησε
Μόλις κυκλο
ΜΗΟΣΥΝΗΣ"
ς "ΕΝΩΜΕΝΗΣ ΡΩ
ἀπὸ τὶς ἐκδόσεις τῆ

ου
ΙΜΟΥ Ἰβηρίτ
Μοναχοῦ ΜΑΞ
ῆς Φύσεως

υ)
(Νικολοπούλο

Τά Ἁγιορειτικά
Μνημεῖα
τῆς Φύσεως
ικ ά Μ νη μ ε ῖα τ
Τά Ἁγιορειτ ΑΞΙΜΟΥ Ἰβ
Μοναχοῦ Μ οπούλου)
ηρίτου
(Νικολ

ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ
2011

2207
ΕΛΙΩΝ: 2310 55
ΤΗΛ. ΠΑΡΑΓΓ
 124

ΟΙ EΚΔΟΣΕΙς ΜΑΣ

ΟΣΙΟΥ ΕΦΡΑΙΜ ΤΟΥ ΣΥΡΟΥ

Λόγος στὸν Προφήτη Ἰωνᾶ καὶ
γιὰ τὴ μετάνοια τῶν Νινευϊτῶν.

Προσφέρεται ΔΩΡΕΑΝ

Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΜΑΣ

Βιομετρικὰ διαβατήρια, Ἠλεκτρονικὲς
ταυτότητες... (Δεύτερη ἔκδοση)

Τιμή: 7 Εὐρώ

Ο ΓΕΡΟΝΤΑΣ ΠΑΪΣΙΟΣ -
ΩΣ ΝΕΟΣ ΚΑΙ ΒΟΗΘΩΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ

Προσφέρεται ΔΩΡΕΑΝ
 125

ΟΙ EΚΔΟΣΕΙς ΜΑΣ

ΒΙΟΣ ΓΕΡΟΝΤΟΣ ΠΑΪΣΙΟΥ

ΤΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ
Ὀπτικοακουστικὴ ψηφιακὴ κασετίνα
μὲ τὸν βίο τοῦ Γέροντος Παϊσίου.

Προσφέρεται ΔΩΡΕΑΝ

ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ
«Τό Μυστήριο τοῦ Γάμου -
Κοινωνία Ἀγάπης»

Προσφέρεται ΔΩΡΕΑΝ

ΠΑΝΤΕΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗ
(Παντέλ-Ἀγᾶ)
«Μνῆμες τοῦ Ποντιακοῦ Ἔπους 1913-1922»

Τιμή: 7 Εὐρώ
 126

ΟΙ EΚΔΟΣΕΙς ΜΑΣ

ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΑ
ΑΒΒΑ ΙΣΑΑΚ ΤΟΥ ΣΥΡΟΥ

Τιμή: 5 Εὐρώ

ΜΑΡΙΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΜΑΜΑΣΟΥΛΑ

«Ὁ Ἅγιος τῶν Ἑλληνικῶν Σχολείων
Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός»

Προσφέρεται ΔΩΡΕΑΝ
 127

ΤΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ ΜΑΣ

1 1

ΙΟΥΛΙΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2011 / ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ / ΤΕΥΧΟΣ 7 /ΤΙΜΗ: 4 ΕΥΡΩ
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011 / ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ / ΤΕΥΧΟΣ 8 /ΤΙΜΗ: 4 ΕΥΡΩ

ΙΑ
μα ΗΣ
ρω Λ
ιε Κ
φ ΕΚ
α
ην
στ
χριστόφορος παπουλᾶκοσ † 18 - 01 - 1861
150 χρόνια ἀπὸ τὴν κοίμησή του. "Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ Τ ΙΘΗΝΟΣ Τ ΟΥ ΓΕΝΟΥΣ ΜΑΣ"
ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΑΥΤΟ ΓΡΑΦΟΥΝ:
ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΑΥΤΟ ΓΡΑΦΟΥΝ:
ΑΡΧΙΜ. ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΠΕΤΤΑΣ ΜΕΡΟΠΗ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΜΗΤΡ. ΑΙΤΩΛΙΑΣ & ΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ κ. ΚΟΣΜΑΣ, ΜΗΤΡ. ΠΙΣΙΔΙΑΣ κ. ΣΩΤΗΡΙΟΣ, ΑΡΧΙΜ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ
ΚΑΨΑΝΗΣ, ΑΡΧΙΜ. ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΥΡΙΑΖΟΠΟΥΛΟΣ, ΑΡΧΙΜ. ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΚΑΝΣΙΖΟΓΛΟΥ, ΑΡΧΙΜ.
ΜΙΧΑΗΛ ΤΡΙΤΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΟΛΕΒΑΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΑΡΙΝΗΣ
ΑΧΙΛΛΙΟΣ ΤΣΟΥΤΣΟΥΡΑΣ, ΑΡΧΙΜ. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΣ ΚΟΚΛΙΩΤΗΣ, ΠΡΩΤΟΠΡ. ΘΕΟΔΩΡΟΣ
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΚΟΛΛΙΑΣ ΠΕΤΡΟΣ ΤΣΟΔΟΥΛΟΣ ΖΗΣΗΣ, ΠΡΩΤΟΠΡ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΣ, ΠΡΩΤΟΠΡ. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΜΠΑΤΙΣΤΑΤΟΣ,
ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΑΡΠΑΤΖΗ Δρ. Ε. ΖΕΛΛΙΟΥ-ΜΑΣΤΟΡΟΚΩΣΤΑ ΣΤΑΘΗΣ ΠΕΛΑΓΙΔΗΣ ΠΡΩΤΟΠΡ. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΠΑΡΟΥΤΟΓΛΟΥ, π. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΑΛΛΙΑΚΜΑΝΗΣ, ΠΡΩΤΟΠΡ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ
ΑΡΧΙΜ. ΝΙΚΟΔ. ΚΑΝΣΙΖΟΓΛΟΥ IΩΑΝΝΗΣ ΑΡΜΕΝΑΚΗΣ ΕΙΡΗΝΗ ΑΡΤΕΜΗ
ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΣ, ΙΕΡΟΜ. ΛΟΥΚΑΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΤΗΣ, ΜΟΝ. ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΤΗΣ, π. ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ
GEORGI, ΒΟΥΡΛΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ, ΣΚΑΛΤΣΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ΤΣΙΓΚΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, ΚΟΥΚΟΥΣΑΣ
π. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΠΑΡΟΥΤΟΓΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΤΑΠΑΚΗΣ ΝΙΚΟΣ ΧΕΙΛΑΔΑΚΗΣ
ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, ΓΚΑΒΑΡΔΙΝΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΣΙΑΣΙΟΣ ΛΑΜΠΡΟΣ, ΡΕΡΑΚΗΣ ΗΡΑΚΛΗΣ, ΜΠΑΚΑΣ Θ.
ΙΩΑΝΝΗΣ

«Ἐρῶ» Τεύχη 1-8 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2010 - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011

«Ρωμνιός» Τεύχη 1-4 ΜΑΪΟΣ 2011 - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011

 128

ΔΕΛΤΙΟ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ
Πρός: «ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ» ΚΕΝΤΡΟΝ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ
Μοναστηρίου 225, 54628 Μενεμένη-Θεσσαλονίκη, τηλέφωνο.: 2310 552207, τηλεομοιότυπο.: 2310 552209

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗ
(ΠΑΡΑΚΑΛΟΥΜΕ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΤΕ ΟΛΑ ΤΑ ΠΕΔΙΑ)

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ:
Τ. Κ.: ΠΟΛΗ: ΧΩΡΑ:
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ / ΙΔΙΟΤΗΤΑ:
ΤΗΛΕΦΩΝΑ:
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ:

ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ: ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ: 20 ΕΥΡΩ, ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: 40 ΕΥΡΩ

ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΣ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΣ: Eurobank, IBAN: GR4002603220000140200352972, BIC: EFGBGRAA

ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΕΙΤΕ ΤHN
ΑΧΕΛΩΟΣ TV
«ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ»
 Ἀποστέλλεται δωρεάν, τιμῆς ἕνεκεν.

ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ

ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ
«ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ»
Τηλέφωνo: 2310 55 22 07, Email: contact@enromiosini.gr
www.enromiosini.gr