MUHAMEDI

një biografi e profetit

- Karen Armstrong -
 “Një hulumtim me shumë kujdes i historisë së Profetit Muhamed. Kjo biografi
tërheqëse dhe dashamirëse portretizon Profetin Muhamed si një qënie njerëzore të dashur,
komplekse dhe që mund të gabojë – një udhëheqës i hirshëm që zotëronte dhunti
shpirtërore si dhe politike. Një profet që vizioni dhe intuita e tij monoteiste iu përgjigj
nevojave dhe dëshirave më të thella të popullit të tij.”
- Publishers Weekly

“Plot respekt pa bërë lajka, me vlera njohëse dhe jo shabllone, dhe mbi të gjitha
tërheqës per t‟u lexuar. Ajo (Armstrong) ka arritur të ketë sukses sepse e sjell Profetin
Muhamed në jetë si një qënie plotësisht me tipare njerëzore”
- The Economist

“Ky përshkrim i Profetit të Islamit dhe mjedisi prej nga ai filloi e magjepsin dhe e
çlirojnë nga paragjykimet lexuesin e thjeshtë, duke i dhënë një kuptim të ri ngjarjeve të
sotme në Lindjen e Mesme.”
- Library Journal

“Një vlerësim i ri, i shkruar bukur dhe plot forcë depërtuese, dhjetë kapitujt e të cilit
i kushtojne vëmendje të veçantë burimit fetar, eksperiencës dhe forcës shtytëse të
Muhamedit.”
- CHOICE
 Karen Armstrong ka qenë një nga komentatoret më të shquara në vendet
anglofone, mbi problemet fetare. Ajo kaloi shtatë vjetë si murgeshë katolike. Pasi e la
urdhërin në vitin 1969, mbaroi Universitetin e Oksfordit, ku lekturoi lëndën e letërsisë
moderne në Universitetin e Londrës, ndërsa më pas ka qenë shefe e departamentit të
anglishtes në një shkolle publike për vajza.

Në vitin 1982, Armstrong bëhet shkrimtare dhe gazetare e pavarur televizioni. Ne vitin
1983 ajo punon në Lindjen e Mesme për një dokumentar serial televiziv mbi jetën dhe
veprën e Shën Palit. Mori pjesë në seritë e Bill Mojerit “Gjeneza: bisedë direkte në
studio.” Kontributi i saj ne televizion përfshin edhe “Llojet e përjetimit fetar” dhe
“Gjuhët e Zjarrit”, që i përmblodhi në një antologji me të njëjtin emër. Ajo tashmë
lekturon lëndët: Studim mbi Judaizmin dhe Trainim i Rabinëve dhe Mësuesve, në
Shkollën Leo Baeck. Gjithashtu ajo është anëtare e Shoqatës së Shkencave Shoqërore
Islame.

Kjo autore gjithashtu ka botuar:

- “Gjuhët e Zjarrit: një antologji e përjetimit fetar dhe poetik”

- “Përmes portës së ngushtë”
- “Fillimi i botës”
- “I krishteri i parë: ndikimi i Sh.Palit mbi krishtërimin”
- “Gjuhët e zjarrit: një antologji e eksperiencës fetare dhe poetike”
- “Ungjilli për gruan: Krijimi kristian i luftës së seksit në perëndim”
- “Lufta e Shenjtë: Kryqëzatat dhe ndikimi i tyre në botën e sotme”
- ”Mistikët anglezë të shek. të katërmbëdhjetë”
- ”Nje histori e Zotit: Çështja 4000 vjeçare e Judaizmit, Krishtërimit
dhe Islamit” (bestseller ndërkombëtar, botuar në 16 gjuhë)
- ”Jeruzalemi: një qytet, tre besime”
- ”Përfytyrimet e Zotit”

Ajo është gjithashtu botuese e rregullt recensionesh dhe artikujsh në gazeta dhe revista të
ndryshme.
 Parathënie

Këtë përkthim ia kushtoj

nanës sime Fatime,
që pak gëzoi në këtë jetë;
i Xhennetit qoftë shpirti i saj!

Karen Armstrong është një shkrimtare angleze që jeton në Amerikë, e mirënjohur

për librat e saj me temë nga feja dhe historia e fesë. Ajo çfarë bie në sy në shkrimet e saj
është se ajo beson se tri fetë monoteiste bartin mesazhin e dashurisë, drejtësisë dhe
lumturisë së njeriut në tokë. Megjithatë, shumë luftëra dhe konflikte të përgjakshme mesa
duket kanë patur nxitës fetar. Kjo shkrimtare i është kushtuar studimeve të paanshme,
kërkimeve, udhëtimeve dhe të dëgjuarit të opinioneve të kundërta në menyrë që të arrijë
te rrënjët e fenomenit. Libri i saj i fundit “Muhamedi, një biografi e Profetit” botuar në
Amerikë, është cilësuar si një biografi e gjallë, e paanshme e themeluesit të Islamit, feja
që vazhdon të ketë efekte të ndjeshme në ngjarjet e botës së sotme.
Pikënisja për këtë libër u bënë protestat e myslimaneve kundër botimit të librit të
Selman Rushdiut, „Vargjet Satanike‟ dhe mirëpritja e tepruar e perëndimit për këtë libër
duke shpërfillur kështu ndjenjat e myslimanëve. Subjekt i shkrimit të këtij libri të
Armstrong janë shumë ngjarje reale, trajtimi i të cilave nga perëndimi i krishterë
pasqyron një vizion të shtrembëruar, zanafillën e të cilave autorja e sheh në paragjykimet
dhe mitet e trashëguara nga Mesjeta.
Armstrong me një stil të rrjedhshëm dhe tërheqës, përshkruan jetën e Profetit
Muhamedit (a.s.) bazuar në bibliografinë e pasur që ekziston mbi jetën dhe veprën e tij.
Pasi përmend se Muhamedi dhe Islami janë profeti dhe feja e vetme, dokumentimi
historik i të cilave është bërë herët, ajo analizon stilin dhe metodën e historianëve, të cilët
udhëtonin nga një vend në tjetrin në kerkim të transmetimeve gojore, që më pas i
seleksiononin duke përmendur vetëm ato për të cilat bindeshin se ishin të vërteta. Ky
libër nuk jep informacion të ri për jetën e Profetit Muhamed, sepse autorja mbështetet
kryesisht në informacionet e zgjedhura nga përkthimet e mëparshme dhe i drejtohet në
radhë të parë lexuesit perëndimor, që ka ende përfytyrime armiqësore kundrejt Islamit
dhe Profetit të tij. Për këtë arsye shkrimtarja vë në fokus të përshkrimeve e komenteve të
saj psikologjinë e lexuesit dhe mënyrën e tij të të menduarit. Ajo argumenton tezën se
shkrimtari përpara se të bindë të tjerët në fillim duhet të bindet vetë, e njeriu nuk bindet
dhe as nuk do të ketë mundësinë t‟i shohë gjërat me sy objektiv deri sa ta çlirojë veten e
tij nga paragjykimet që i janë formuar nga edukata që ka marre si dhe nga subkoshienca
vetiake apo e shoqërisë. Prandaj lexuesi perëndimor në të shumtën e rasteve e ndan botën,
në botë të qytetëruar e të përparuar dhe në të prapambetur, në krye të së cilës radhit botën
islame.
Nëpërmjet paraqitjes së jetës së Muhamedit, shkrimtarja sqaron opinionin se
urrejtja dhe armiqësia e tyre ndaj Islamit, duke i barazuar myslimanët me dhunën,
egërsinë dhe prapambetjen bie ndesh me pretendimet e perëndimit për racionalizëm dhe
tolerancë mendimi e tolerancë fetare.
Në kapitullin e parë, të titulluar „Armiku Muhamed‟ autorja trajton shkaqet e
armiqësisë midis perëndimit dhe Islamit të perfaqësuar me Profetin e tij. Ajo sqaron se
origjina e kësaj armiqësie i ka rrënjët në akuzat e papërgjegjshme drejtuar ndaj
Muhamedit dhe Islamit si fe e shpatës, të cilat më pas u shndërruan në mite e u pranuan si
të vërteta historike, ndërkohë që shkaqet e vërteta të kësaj armiqësie ishin padituria dhe
frika.
Është për të ardhur keq që shumë nga këto paragjykime kanë gjetur strehë edhe në
vendin tonë dhe përhapen sot për konsum mediatik me fobi te shfrenuar ndaj Islamit, e
cila mund të themi se arriti kulmin me fjalimin e Presidentit të Republikës, Alfred
Moisiu, në Oksford, ku historia e përhapjes së kësaj feje të Abrahamit u shtrembërua në
mënyrë groteske. Mendoj se të flasësh në Oksford me një gjuhë të tillë jo vetëm shprehet
injoranca për faktet historike të njohura rreth të cilave ka një kontribut sinjifikativ vetë
Universiteti i Oksfordit duke botuar shumë libra e studime për Islamin, por edhe bihet
ndesh ndaj parimeve të tolerancës dhe dialogut për të cilat aspiron vetë Europa. Moisiu
kështu ka dashur t‟i ‟tregojë arat‟ këtij Universiteti të famshëm dhe ka shtrembëruar
realitetin fetar ashtu siç i shkon përshtat shumë individëve islamofobë dhe antikombëtarë
që vegjetojnë në realitetin shqiptar. Një tendencë e tillë vihet re herë pas here te
pushtetarët tanë, të cilët me këto qëndrime kanë qëllimin e vetëm të bëhen ‟të besueshëm‟
në sytë e Perëndimit, për të zgjatur sa më shumë qëndrimin në kolltuqet e piramidës
shtetërore, por që në fakt nuk bëjnë gjë tjetër veçse shfaqin haptaz servilizmin e pështirë,
për të cilin janë për t‟u mëshiruar ata edhe vetë populli ynë, të cilit po i imponojnë
kalvarin e pafund të një tranzicioni të mbrapshtë. Butaforinë e fjalimit të Moisiut në
Oksford dhe të politikës shqiptare si dhe faktin që për popullin shqiptar feja islame është
një avantazh në konjukturat e sotme të politikës botërore, e tregoi më së miri edhe
kërkesa që i bëri ministri spanjoll i punëve të jashtme politikanëve tanë gjatë vizitës në
Shqipëri, për të ndihmuar në zgjidhjen e krizës, të provokuar së fundi nga shtypi danez.
Idetë e stisura dhe të rrezikshme islamofobe, që kompromentojnë tolerancën fetare
janë përgënjështruar me fakte disa vite më parë nga K. Armstrong, në këtë libër që po
japim në dorë lexuesit tonë:

”Fakti është se Islami dhe Perëndimi kanë një traditë të përbashkët. Që nga koha
e Profetit Muhamed myslimanët e kanë ditur, kurse perëndimi nuk do që ta
pranojë këtë. Nëqoftëse myslimanët kanë nevojë t’i kuptojnë më imtësisht traditat
dhe institucionet tona perëndimore, ne në perëndim kemi nevojë të shplajmë veten
tonë nga paragjykimet e vjetra.”

Armstrong shpjegon qartë se Zoti për të cilin Muhamedi thirri të adhurohej është
Zoti që adhuroi Abrahami (Ibrahimi), Moisiu (Musai) dhe Jezusi (Isai), dmth që Allahu
nuk është emër i sajuar nga Muhamedi, por kuptimi i kësaj fjale është “Zoti i vetëm”. Ajo
gjithashtu i kushton vemendje cilësive personale të Muhamedit përpara se t‟i zbriste
profecia si sinqeriteti, drejtesia, sjellja shembullore e spikatur dhe ndjenja e dhëmshurisë
për jetimet, të varfërit, skllevërit dhe gratë.
Interesant është paralelja e goditur që heq shkrimtarja për fillimet e të tri feve
monotoiste Hebraizmit, Krishtërimit dhe Islamit, ku të gjitha kanë kaluar përmes fazave
të ngjashme përpara se të lulëzonin plotësisht. Profeti ose i dërguari i Zotit që deklamon
shkrimin e shenjtë është njera nga shumë ngjashmëritë e tyre.
Për të afruar konceptin e shpalljes në mendjen e lexuesit perëndimor, ajo bën një
krahasim midis shpalljes së Muhamedit dhe asaj të profetëve të mëparshem, sidomos
Moisiut. Pastaj sqaron se shpallja e Muhamedit ishte mishërim i mesazhit të Allahut në
gjuhën e njeriut, ashtu siç ishte shtatëzania e Marisë, mishërim i fjales së Allahut në
formën e njeriut.
Ajo ndalet në rolin e Kur‟anit në pranimin e Islamit nga shumë mekas për shkak të
spiritualitetit dhe bukurisë së tij të veçantë, sidomos në rastin e Omer ibn Khatabit; cilësi
të cilat luajnë të njëjtin rol edhe sot, por që lexuesi perëndimor e ka të vështirë ta kuptojë
Kur‟anin vetëm nëpërmjet përkthimeve.
Duke folur për jetën e Profetit në Medine dhe përpjekjet e tij për ndërtimin e një
shoqërie të drejtë për të gjithë, Armstrong shfaq mendimin se në thelbin e saj kjo shoqëri
ishte realizim i vullnetit hyjnor. Nëpërmjet përshkrimit të betejave të Profetit, autorja na
afron me një kuptim të ri për xhihadin, i cili ndryshon nga kuptimi i helmuar që
mbizotëron sot në media. Kështu ndryshe nga Jezusi, i cili e kaloi jetën duke i ftuar
njerëzit paqësisht me mesazhin hyjnor, Muhamedi ndërmori beteja dhe “u ndesh” me
realitetin për të luftuar padrejtësinë dhe për t‟u vetëpërmbajtur. Pra, Profeti ka dhënë
shembullin e veprimit aktiv, të cilin sot bota po e përdor për të luftuar padrejtësitë në
shumë zona të nxehta të globit.
Është me vlerë të ndalemi te trajtimi që i bën kësaj teme kaq të ndjeshme në ditët
tona, mendimtari dhe kritiku suedez Dr. S. Menzur në artikullin filozofik ”Xhihadi,
Perandoria, Etika e Luftës dhe e Paqes”. Ai shkruan se teoritë e xhihadit, megjithëse të
bazuara mbi burime të mirëfillta të Islamit, Kuranit dhe Sunetit, u zhvilluan në një kohë
kur muslimanët ishin fuqi perandorake. Ishte në „periudhën e Perandorive‟ që „ideologjia‟
klasike e xhihadit arriti „statusin kanonik‟ edhe nëse asnjëherë nuk ishte pranuar
universalisht dhe protagonistët e tij nuk patën sukses në ligjërimin e tij, si „shtyllën e
gjashtë të fesë‟. Jo vetëm disa prej kushteve të tij janë me prirje perandorake dhe me
vizion triumfalist, por premisat themelore të strukturës së tij konceptuale - ndarja e botës
në dar-el-islam dhe dar-el harb  dhe gjendja e një konflikti të përhershëm midis tyre –
janë moralisht problematike dhe politikisht të pa baza. Fatmirësisht, këto skema të mëdha
ideologjike tashmë janë vetëm me interes historik dhe kanë pak rëndësi praktike. Në fakt,
politika perandorake që e parashkroi, ishte harruar shumë më përpara ardhjes së
modernizmit, i cili solli sipas formave të veta kolonializmin. Gjithësesi vetëdija moderne


shtëpia e paqes dhe shtëpia e luftës, ku sipas predikuesve të saj shtëpia e paqes është një rend ekonomiko
– shoqëror i ndërtuar në bazë të parimeve islame i ngjashëm me epokën e katër kalifëve të parë që ishin në
rrugën e drejtë, në të cilin jetojnë në paqë popuj myslimanë dhe popuj të feve të tjera; ndërsa shtëpia e
luftës është pjesa tjetër e botës (të gjitha vendet e tjera: të krishtera, etj.... sidhe vendet myslimane që
drejtohen nga qeveri të korruptuara). Detyra finale e dar – el – islam është të sjellë paqe edhe në dar – el –
harb me të gjitha mjetet e lejuara, duke ndërtuar një rend të përbotshëm ekonomiko – shoqëror të bazuar në
Planin Hyjnor.
myslimane, nuk ka arsye që të përjetësojë fantazitë perandorake të ideologjive abaside
dhe otomane, thjesht sepse ato janë të veshura me gjuhën e fesë.
Duke injoruar atmosferën inkuizitive brenda të cilës ndodhin sot të gjitha debatet
rreth Islamit, praktika moderne e xhihadit e zbatuar nga grupe ekstremiste, është duke e
transformuar doktrinën klasike nga një normë ligjore dhe komunitare në një ideologji
personale të protestuari, pietiste dhe në të vërtetë nihiliste! Për më tepër, konflikti është se
ky shtrembërim i xhihadit, doktrinë e luftës së madhe dhe sakrificës për mbrojtjen e fesë,
në një ideologji politike të dhunës dhe terrorit të përgjithshëm është shfaqja më e madhe e
ndërgjegjes sekulariste të modernizmit - pavarësisht retorikës dhe pretendimeve „islame‟!
Në të vërtetë, tradita e fikh - ut akuzohet ashpër nga grupet e xhihadit, për nxitje të një
etosi të paqes shpirtërore më shumë se të një vlugu revolucionar, ku sipas tyre, leximi
modernist i etosit islam sjell lehtësim.
Ndryshimi i xhihadit nga obligim kolektiv në detyrë personale është shenja më
domethënëse e politizimit të mendjes myslimane, pra edhe në angazhimin ndaj
trashendencës, myslimani po ashtu është fëmijë i historisë. Në vend të të qenurit një
vendim kolektiv, i arritur pas rrahjes së mendimit, debatit dhe deklarimit nga autoriteti
legjitim i ummetit, xhihadi i ekstremistëve degjeneron në një fantazi të pastër subjektive
dhe asgjë më shumë se një tekë e e mendimit të padisiplinuar dhe devocionit fanatik.
Në analizën përfundimtare të Dr. Menzur, vizioni ligjor i Islamit përhap rend pa
imponim, ligj pa detyrim, komunitet politik pa shtetin - komb si parim bazë! Në një rend
botëror parim i kushtetutës është forca, kjo dëshmon këmbënguljen e angazhimit islam
ndaj trashendencës. Për ta kthyer atë në një instrument detyrimi, do të thotë të tradhëtosh
shpirtin e tij.
“Është fakt, - thotë Gustav Le Bon – se bashkësia botërore nuk njeh pushtues më
zemërgjërë se arabët, as fe më tolerante se është feja e tyre”.
Nga ky këndvështrim luftërat e myslimanëve kanë qenë për të vendosur “pax
islamica-n”, nën hijen e së cilës u ndërtua një shoqëri që kishte në bazat e saj vlera të
larta morale. Xhihadi nuk është tjetër veçse një përpjekje e vazhdueshme kundër cilësive
të këqia të vetvetes dhe të tjerëve, për të realizuar vullnetin hyjnor dhe për të lumturuar
njerëzimin. Shpesh thuhet se krishtërimi është një fe e dashurisë dhe se Islami është një fe
e drejtësisë shoqërore.
Nëpërmjet përshkrimit të jetës bashkëshortore të Muhamedit, dashurisë dhe
drejtësisë që ai tregonte ndaj grave të tij, shkrimtarja hedh poshtë akuzat e bëra nga
shumë kalemxhinj perëndimor për një figure egoiste. Ajo shton së të drejtat dhe dinjiteti
që fitoi gruaja në Islam përbëjnë një revolucion në të gjitha aspektet. Ashtu sikurse
martesa me shumë gra u ligjërua për të ndaluar abuzimin trupor dhe social të grave e për
të zgjidhur probleme shoqërore.
Në kapitullin e fundit, shkrimtarja trajton me shumë ndjenjë sëmundjen dhe
vdekjen e Muhamedit. Ajo që na transmeton autorja është se Muhamedi jetoi dhe vdiq si
qënie njerëzore, si të gjithë të tjerët, kështu ai u rrit jetim dhe u largua nga kjo jetë duke
vuajtur sëmundje si edhe duke patur pranë dashurinë dhe ngrohtësinë e gruas së tij më të
dashur, Aishes. Ky theks i shkrimtares në aspektin njerëzor të Muhamedit nuk ka për
qëllim vetëm të largojë paragjykimet e lexuesit perëndimor dhe të krijojë për të ndjenja
dashurie e mirëkuptimi, por edhe të nxjerrë në pah çfarë ka mundësi të arrijë njeriu nëse
ai beson, i përkushtohet me të gjitha forcat dhe ndjek me sinqeritet rrugën e së vërtetës.
 Gjithashtu këtu trajtohen përpjekjet e myslimanëve të parë, të cilët duke ndjekur
rrugën e Muhamedit, arritën të ndërtojnë një shtet të madh e të përparuar në të cilin
mbizotëroi një drejtesi dhe tolerancë fetare që krijuan vlera dhe realizuan mirësi për
njerëzimin. Ajo shton se armiqësia e Europes së krishterë filloi kur perëndimi ndjeu
kërcënim për ekzistencën dhe identitetin e tij. Mbështetur në këtë dhe injorancën e tyre të
plotë rreth Kur‟anit, Muhamedit dhe Islamit, ata shpërndanë helmin e urrejtjes, sajuan
mite e ndërmoren luftëra barbare shkatërruese kundër myslimanëve dhe Islamit, duke i
dhënë kështu ngjyra kristiane frikës, injorancës dhe lakmisë së tyre.
Për ta ilustruar këtë vlen të citohet historiani i shquar De Lacy O‟Leary, i cili në
librin ”Islami në Udhëkryq” shkruan:

”Historia tregon qartë se legjenda mbi fanatikët myslimanë që marshojnë nëpër

botë dhe i imponojnë Islamin kombeve të mundura me forcën e shpatës, është një
ndër mitet më absurde dhe imagjinare, të cilin historianët e kanë përsëritur
vazhdimisht.”

Pas Rilindjes Europiane mitet vazhduan të sundojnë psikologjine e perëndimit dhe

të konfigurojnë qëndrimet e tij që u shoqëruan me shtypjen dhe shfrytëzimin kolonial
shekullor që i la vendet myslimane në një prapambetje të theksuar. Kjo gjë solli
natyrshëm si kundërveprim edhe urrejtjen e myslimanëve që trashëgohet në ditët tona.
Çështja famëkeqe Rushdi që analizohet me përgjegjshmëri e objektivitet në këtë
libër të Armstrong dhe ngjarjet e fundit në botë të provokuara nga karikaturat e botuara
në shtypin danez tregojnë se edhe në perëndimin e përparuar e demokratik të kohës sonë,
herë pas here nxjerrin krye ”si pa të keq” mitet e vjetra, pa u ndalur këtu te zërat ‟e
këqinj‟ se provokacioni ishte i ndërgjegjshëm dhe i mirëmenduar, ku nëpërmjet
denigrimit të figurës së Profetit kërkohet të irritohet masa e myslimanëve, duke e
etiketuar fenë islame si burim të terrorit sot në bote. Aktualisht bie në sy qëndrimi shumë
i matur i politikanëve dhe opinionit amerikan, kjo rrjedh nga ajo se në historinë e shkurtër
të shoqërisë amerikane nuk kemi trashëgimi të një shteti teokratik apo autarkik bazuar në
intolerancën e krishterë, që nxjerr në pah edhe dallimet e mëdha të herëpashershme përsa
i takon interesave politike dhe dallimeve kulturore ndërmjet Amerikës dhe Europës. Me
të drejtë analistë perëndimorë duke marrë shkas nga këto ngjarje kanë theksuar se
‟Perëndimi do të bënte mirë ta zbuste situatën e shkallëzuar, në vend që të përfshihet në
një luftë të rrezikshme kulturash.... Nëqoftëse një parim i ri i partneritetit dhe
bashkëpunimi ekonomik e politik mes Perëndimit dhe shteteve islamike është afatgjatë,
atëherë ky do të jetë investimi më mirë për paqen dhe lirinë, në vend të sigurimit të statu
quo–së me gardhe izolimi dhe njësi antiterror‟ (Gazeta gjermane ‟Berliner Kurier‟).
Gjithashtu këto ngjarje kanë bërë që liderë të rëndësishëm të Europës të dalin
kundër shpërdorimit të lirisë së shprehjes nga shtypi dhe në një farë mënyre edhe të
revizionojnë pikëpamjet e tyre për Islamin, kështu Kryeministri i Italisë S. Berluskoni
duke iu referuar këtyre zhvillimeve deklaroi ndër të tjera se, ne duhet t‟i japim mesazhe
botës islame se nuk kemi paragjykime ndaj fesë së tyre dhe një provë domethënëse është
shpejtimi i antarësimit të Turqisë në B.E. Duhet vënë në dukje fakti se krahasuar me
popullsinë numri i demonstruesve në vendet islamike ka qënë i papërfillshëm (p.sh. në
Indonezi një vend prej 200 milionë banorësh kanë dalë në rrugë për të protestuar rreth
200 vetë, etj.), megjithatë mendimi i përgjithshëm është se kriza të tilla krijojnë terren të
përshtatshëm për manipulim nga fondamentalistët dhe elementët ekstremistë si në Lindje
ashtu edhe në Perëndim, të cilët propogandojnë të ashtuquajturën ”përplasje të
qytetërimeve”.
Shkrimtarja e mbyll librin duke thënë se personi i Muhamedit përfaqëson identitetin
e vetë myslimanëve. Ai e zhvilloi Islamin, që është fe e paqes që nuk ka për t‟u zhdukur
kurrë dhe shpreh bindjen se nëqoftëse ai respektohet, kjo do të jetë në të mirë të
njerëzimit sepse ai fton në vendosjen e parimeve të dashurisë, drejtësisë e të paqes
njerëzore.
Nisur nga skrupuloziteti dhe kompetenca me të cilën Armstrong trajton dhe
analizon ngjarje historike për të cilat publikut shqiptar i ka munguar informacioni,
theksojmë se ky libër ka vlera të veçanta jo vetëm për lexuesit e apasionuar pas historisë,
por edhe për vetë historianët.

Sali Aga
Tiranë, shkurt 2006
Selli Kokbërn-it, që gjithashtu e kupton
dhimbjen dhe fuqinë e shtrembërimit
Profeti MUHAMED

- Hyrje

1. Armiku Muhamed

2. Muhamedi, Njeriu i Allahut

3. Xhahilijeh

4. Shpallja Hyjnore

5. Paralajmëruesi

6. Vargjet Satanike

7. Hixhre, një Drejtim i Ri

8. Lufta e Shenjtë

9. Paqja e Shenjtë

10.Vdekja e Profetit
 Hyrje

Duke iu afruar fundit të shekullit të njëzetë, feja edhe një herë është bërë një forcë
për t‟u marrë në konsideratë. Ne jemi dëshmitarë të një ringjallje të gjërë që shumë
njerzve do t‟ju dukej e paimagjinueshme në vitet 50 dhe 60 kur laikët propogandonin se
feja ishte një supersticion primitiv, prej së cilës njeriu racional dhe i civilizuar ka hequr
dorë. Feja ishte një veprimtari private, që nuk mund të influenconte më në ngjarjet
botërore.
Tashti shohim se kjo ishte nje profeci false. Në ish Bashkimin Sovjetik pas
dekadash të një ateizmi zyrtar, burrat dhe gratë po kërkojnë të drejtën të praktikojnë fenë
e tyre. Në perëndim ku njerëzit të cilët shfaqin pak interes ndaj doktrinave konvencionale
dhe institucioneve fetare kanë treguar se janë bërë të vetëdishëm ndaj jetës shpirtërore
dhe intime. Më dramatik, ndoshta është një radikalizim fetar i shfaqur në shumicën e feve
kryesore, që ne zakonisht e quajmë “fundamentalizm”. Kjo nuk është gjë tjetër veçse një
formë politike e fesë që disa e shohin si një rrezik të madh për boten dhe paqen civile.
Qeveritë e injorojnë këtë rrezik. Ashtu si shpesh ne te kaluaren, një periudhë skepticizmi
është zevendsuar përsëri nga një periudhe e fortë zelli fetar: feja është bërë një nevojë e
rëndësishme humane e cila nuk mund të lihet mënjanë ose të mos merret në konsideratë,
pavarësisht sa e arsimuar apo e sofistikuar është shoqëria jonë. Disa mund ta mirëpresin
këtë epokë të re të besimit fetar, të tjereve mund t‟u vije keq, por asnjeri nuk mund ta
përjashtojë fenë si faktor në problemet kryesore të shekullit tonë. Instinkti fetar është
jashtëzakonisht i fuqishëm dhe mund të përdoret për mirë ose për keq. Prandaj ne duhet
ta kuptojmë atë dhe të analizojme çfaqjet e tij me kujdes jo vetem brenda shoqërise sonë,
por edhe në kulturat e tjera.
Bota jone e zvogëluar në mënyrë dramatike ka nxjerrë në pah lidhjen e
pashmangshme që kemi mes njëri tjetrit. Ne nuk mund ta mendojmë vetveten të ndarë
nga popujt e tjerë të globit në distancë të largët dhe t‟i lemë ata në fatin e tyre. Ne kemi
përgjegjësi ndaj njëri tjetrit dhe përballemi me rreziqe të njëjta. Gjithashtu tani për ne
është bërë e mundur të bëjmë vlerësimin e qytetërimeve të tjera, gjë që ishte e
paimagjinueshme më përpara. Për herë të parë sot, popujt në mbarë botën po fillojnë të
gjejnë frymëzim në më shumë se një fe dhe shumë kanë adaptuar një besim apo kulturë
tjetër. Kështu budizmi po gëzon një përhapje në perëndim, ku kristianizmi mbretëronte në
mënyrë absolute. Bile edhe kur njerëzit i kanë qëndruar besnik fesë së të parëve, jo rrallë
kanë qënë të ndikuar nga traditat e tjera. Z. Rudhakrishnan (1888-1975), shtetari dhe
filozofi i madh hindu p.sh. u edukua në kolegjin e krishterë të Madrasit dhe ndikoi fort në
mendimin fetar si të popujve të lindjes ashtu edhe të perëndimit. Filozofi çifut Martin
Buber (1878 – 1965) që mbrojti titullin doktor me temë mbi misticizmin kristian të
Mesjetës së Nikolës së Kusës dhe Maister Ekhartit, është lexuar me entusiazëm nga të
krishterët dhe ka ndikuar thellë në idetë dhe shpirtin e tyre. Me sa duket çifutët janë më
pak të interesuar për Buberin se të krishterët, por ata lexojne teologun kristian Pal Tilih
(1886 – 1965) dhe mendimtarin modernist Harvej Koks. Barrierat e distancave
gjeografike, armiqësisë dhe frikës, që dikur i mbanin fetë të ndara fort kanë filluar të
bien.
 Ky është një zhvillim shpresëdhënës, megjithëse shumë paragjykime të vjetra kanë
ngelur. Mbas shekujsh të një antisemitizmi vdekjendjellës, është veçanërisht inkurajuese
të shohësh studiuesit e krishterë dhe çifutë duke u përpjekur të arrijne një mirëkuptim në
kushtet e reja. Ky është një perceptim embrional i unitetit të thellë të eksperiencës fetare
të njerëzimit dhe një dukuri se nga traditat qe “ne” dikur i përbuznim, në kushtet tona të
sotme mund të perfitojmë dhe mund të na ringjallin shpirtërisht. Kompleksiteti i kësaj
mund të jetë i thellë: ne nuk do të jemi në gjendje kurrë ta shohim me të njëjtin prizëm si
fenë tonë ashtu edhe atë të popujve të tjerë. Rezultati i mundshëm i kësaj është krahasuar
me revolucionin që shkenca ka realizuar në botëkuptimin e njerzve në mbarë botën.
Shumë mund ta konsiderojnë këtë zhvillim si kërcënim të madh dhe duan të ngrenë
barikada të reja kundrejt “të tjerëve”, por tashmë shumë njerëz kanë filluar të shikojnë në
horizonte më të gjëra dhe konkludojnë se ata kanë fituar ideale të reja fetare, të cilat
paraardhësit e tyre do t‟í mohonin me përçmim.
Një fe kryesore duket se ka mbetur jashtë këtij rrethi të vullnetit të mirë, ose të
paktën në perëndim nuk është përmirësuar imazhi i saj negativ. Njerëzit që kanë filluar të
gjejnë frymëzim te Zeni ose Taoizmi në pergjithesi nuk janë në gjendje të shohin me
dashamirësi Islamin, megjithëse ajo është feja e trete e Abrahamit dhe më në harmoni me
traditën tonë hebreo – kristiane. Ne në perëndim kemi një histori të gjatë të armiqësishë
ndaj Islamit që duket se është rrënjosur njëlloj si antisemitizmi ynë, ringjallja e të cilit
vitet e fundit në Europë shihet si tronditëse. Megjithatë së paku që nga holokausti nazist,
shumë njerëz me të drejtë ndjejnë frikë nga ky paragjykim i lashtë. Por urrejtja e vjetër
ndaj Islamit vazhdon të vringëllojë në të dy anët e Atlantikut dhe njerëzit nuk ngurojnë ta
luftojnë këtë fe, megjithëse ata dinë pak rreth saj.
Armiqësia është e kuptueshme sepse deri me daljen e Bashkimit Sovjetik në
shekullin tonë, asnjë lloj qeverisje apo ideologji nuk i shfaqi perëndimit një sfidë të tillë
të vazhdueshme si Islami. Kur u krijua Perandoria Islame në shekullin e VII-të, Europa
ishte një rajon i prapambetur. Islami shpejt mposhti shumicën e botës se krishterë të
Lindjes së Mesme si dhe Kishën e Madhe të Afrikës së Veriut, e cila ishte e një rëndësie
vendimtare për Kishën e Romës. Ky sukses brilant ishte kërcënues: a i kishte braktisur
Zoti të krishterët dhe i kishte dhuruar privilegjet e tij të pafeve? Bile kur Europa u zgjua
nga Epoka e Errët dhe krijoi qytetërimin e saj të madh, frika e vjetër e zgjerimit të
vazhdueshëm të Perandorisë Myslimane, mbeti. Europa nuk mundi të ndikojë në këtë
kulturë të fuqishme dhe dinamike: projektet e Kryqëzatave të shekullit të 12-të dhe 13-të
dështuan, ndërsa më vonë, Turqit Osmanë e sollën Islamin deri në zemër të Europës. Kjo
frikë e bënte të pamundur që të krishterët e perëndimit të ishin të arsyeshëm ose objektiv
mbi besimin mysliman. Në të njëjtën kohë, duke qenë se ata thurnin fantazi të frikshme
rreth çifutëve, ata sajonin gjithashtu imazhe të shtrembëra mbi Islamin, që reflektonte
ankthet e tyre të fshehta. Studiuesit perëndimorë e paraqitën besimin Islam si një blasfemi
dhe Profetin Muhamed si një Uzurpator të madh, i cili kishte krijuar me shpatë një fe të
dhunshme, me qëllim për të nënshtruar botën. „Mahomet-i‟ u bë një gogol për njerëzit në
Europë, që përdorej nga nënat për të frikësuar fëmijët e pabindur. Në pjesët e
pantonimave ai paraqitej si armik i qytetërimit perëndimor, i cili luftoi Shën Gjergjin tonë
luftëtar.
Ky imazh i pasaktë i Islamit u bë një nga idetë e përgjithshme në Europë dhe
vazhdon të ketë efekt mbi njohuritë tona për botën mylimane. Problemi u ndërlikua edhe
më shumë, kur për herë të parë në historinë islame, myslimanët filluan të kultivojnë një
urrejtje të papërmbajtur ndaj perëndimit.
Është gabim të mendosh siç komentohet shpesh, se Islami është një besim i
dhunshëm ose fanatik që në origjinë. Islami është një fe universale dhe nuk ka te ai asgjë
agresive, orientale apo anti-perëndimore. Në të vërtetë kur myslimanët u ndeshën
fillimisht me kolonializmin perëndimor gjatë shekullit të XVIII-të, shumë veta u
impresionuan nga qytetërimi i tij modern dhe u përpoqen ta rivalizojnë atë. Por këto vitet
e fundit ky entusiazëm fillestar është zëvendësuar me një zemëratë të hidhur.
Ne duhet gjithashtu të kujtojmë se „fundamentalizmi‟ është shfaqur në shumicën e
feve dhe duket se është reagim në shkallë botërore i karakteristikave të veçanta që ka jeta
në këtë fund shekulli. Hindutë radikalë kanë dalë në rrugë për të mbrojtur sistemin e
kastave dhe të luftojnë myslimanët e Indisë; fundamentalistët çifutë kanë ngritur
vendbanime të paligjshme në Bregun Perëndimor dhe Rripin e Gazës dhe bërtasin me të
madhe për t‟í përzënë arabët nga Toka e tyre e Shenjtë, Maxhoranca Morale e Xherri
Falwell-it dhe e Drejta e re Kristiane, të cilët e shihnin Bashkimin Sovjetik si perandori
djallëzore, kanë fituar fuqi të çuditshme në Shtetet e Bashkuara gjatë viteve 80. Pra është
gabim të pranosh se ekstremizmi mysliman është tipar i fesë së tyre. Është i njëjti gabim
sikur ta konsiderosh të ndjerin Ajatollah Khomein si mishërim të Islamit dhe po ashtu të
mohosh traditën e pasur dhe komplekse të hebraizmit për arsye të qëllimeve të
pamoralshme të Rabinit Meir Kahane. Në qoftëse „fundamentalizmi‟ duket veçanërisht i
përhapur në botën myslimane, kjo e ka shpjegimin e vet në eksplozionin e popullsisë.
Këtu mund të japim vetëm një shembull: ndërsa përpara Luftës së II-të Botërore në botë
jetonin vetëm 9 milion iranianë; sot ata janë 57 milionë dhe mosha e tyre mesatare është
17 vjeç. Islami radikal me zgjidhjet e tij ekstreme dhe bardhë-e-zi, është besimi i një të
riu.
Shumica e perëndimorëve nuk dinë shumë rreth Islamit tradicional që të vlerësojnë
këtë dukuri të re dhe për ta vënë atë në perspektiven e duhur. Kur shiitët në Liban morën
pengje në emër të „Islamit‟, publiku në Europë dhe Amerikë u ndje i pakënaqur nga vetë
kjo fe, pa e ditur se kjo sjellje vjen në kundërshtim me legjislacionin e rëndësishëm të
trajtuar në Kur‟an, mbi zënien dhe trajtimin e robërve. Të vjen keq që media dhe shtypi
masiv jogjithnjë na ndihmon lidhur me informacionin që na duhet.
Janë propoganduar me shumë zhurmë aktet e myslimanëve që mbështeten fetva-në
e Ajatollah Khomeinit kundra autorit britanik Selman Rushdi, duke anashkaluar
shumicën që e kundërshtoi atë. Autoritetet fetare të Arabisë Saudite dhe sheikët e
Xhamisë prestigjioze të El-Az‟har në Kairo sëbashku e dënuan fetva-në si të paligjshme
dhe joislame: ligji mysliman nuk lejon që një njeri të dënohet me vdekje pa gjyq dhe nuk
ka shtrirje ligjore jashtë botës islamike.
Në Konferencën Islamike në Mars 1989, dyzet e katër shtete nga dyzet e pesë
pjesëmarrëse, hodhën poshtë me unanimitet urdhërin e Ajatollah-ut. Por këtij fakti ju
kushtua një vemendje e përciptë nga shtypi britanik dhe te shumica e popullsisë la
përshtypjen e keqe se e gjithë bota myslimane kërkonte me zhurmë gjakun e Selman
Rushdisë. Jo në pak raste mediat trazojnë paragjykimet tona të kahershme, gjë që ishte
veçanërisht e dukshme gjatë krizës së naftës me OPEC-un në vitin 1973. Figurat e
përdorura në filmat me kartona, lajmërimet dhe artikujt popullor e kishin burimin në
frikën e vjetër perëndimore të komplotit mysliman për të zaptuar botën.
 Shumë prej nesh marrin shkas nga ndodhitë në botën myslimane për të besuar
stereotipet si psh. se: jeta e njeriut kushton lirë; qeveritë e tyre janë të korruptuara dhe
tiranike; gratë janë të shtypura etj. Dhe si pasojë shumë njerëz e gjejnë për kollaj që për
këtë gjendje të fajësojnë „Islamin‟. Megjithatë studjuesit na paralajmërojnë që të mos e
mbivlerësojmë rolin e një feje mbi një shoqëri të caktuar. Kështu Marshall G.S. Hoxhson,
historiani i njohur i Islamit, thekson se aspektet e dënueshme të botës myslimane në
perëndim janë karakteristika të shoqërive pre-moderne: atje jeta nuk do të ketë qenë
shumë më ndryshe edhe treqind vite më parë. Por shpeshhere duket se mes nesh, ekziston
një dëshirë e paracaktuar për të fajësuar vetë besimin për çdo trazirë në Botën
Myslimane. Kështu feministët dënojnë vazhdimisht „Islamin‟për zakonin e bërjes synet të
femrave. Kjo përveç faktit që është një praktikë afrikane, nuk përmendet në asnjë vend në
Kur‟an, nuk përmendet as në tri shkollat e jurisprudencës islamike dhe është futur vetëm
në shkollën e katërt, atë të Afrikës se Veriut, ku edhe praktikohej ky rit.
Është e pamundur të bësh përgjithësime për Islamin si edhe për Krishtërimin; të
dyja kanë një sferë të gjerë ideshë dhe idealesh. Një shembull i qartë i stereotipizmive
ndaj vlerësimit të botës myslimane është edhe mendimi i shumëbesuar se Islami i
praktikuar në Arabinë Saudite sot, është forma më autentike e besimit. Duke qenë se
perëndimi ka kohë që e konsideron regjimin e Arabisë Saudite të papëlqyeshëm, prirja
për të goditur „Islamin‟ ndërlidhet me të parën. Megjithatë, vahabizmi është vetëm se një
sekt i islamit. Ai u zhvillua në shekullin e XVIII-të dhe ishte i njëjtë me sektin puritan
kristian që lulëzoi gjatë shekullit të XVII-të në Angli, Hollandë dhe Masaçusets. Puritanët
dhe vahabët deklaronin kthimin në besimin origjinal, por që të dyja këto sekte ishin
vetëm se reaksione ndaj zhvillimeve dhe kushteve të veçanta kohore.
Vahabizmi dhe Puritanizmi kanë patur një ndikim me rëndësi respektivisht në
botën myslimane dhe të krishterë, por është gabim të shikosh cilindo sekt si bazë
normative të fese përkatëse. Levizjet reformiste në ndonje besim përpiqen të kthehen në
shpirtin origjinal të themeluesit, por ato, kurrë nuk munden të riprodhohen plotësisht
kushtet e mëparshme.
Unë nuk kam marrë përsipër të vërtetoj se Islami eshte krejtësisht i përkryer. Të
gjitha fetë janë institucione njerëzore dhe herë pas here bëjnë gabime serioze. Të gjitha
nganjëherë e kanë shprehur besimin e tyre në mënyra të pamjaftueshme dhe bile të
padurueshme. Ata gjithashtu kanë qene krijuese, duke aftësuar miliona burra e gra të
kenë besim në fjalën e fundit dhe vlerën e jetës, pavarësisht nga vuajtja që do të bartte
trupi. Ta klasifikosh „Islamin‟ në një kategori jo të shenjtë në vetvete, ose të supozosh se
ndikimi i tij ka qenë plotësisht ose kryesisht negativ për njerëzimin, është gabim dhe i
pabazë.
Të bësh diçka të këtillë do të thotë të tradhëtosh tolerancën dhe mëshirën që
supozohet të karakterizojë shoqërinë perëndimore. Megjithatë, Islami përfaqëson shumë
nga idealet dhe vizionet që kanë frymëzuar, si Hebraizmin ashtu edhe Krishtërimin. Ai ka
kontribuar me vendosmëri që popujt të kultivojnë vlerat që janë të njëjta me kulturën
tonë. Tradita hebreo – kristjane nuk ka monopol si të monoteizmit ashtu edhe përsa i
takon drejtësisë, dinjitetit, mëshirës dhe respektit për njerëzimin.
Interpretimi mysliman mbi besimin monoteist ka arritjet e tija të veçanta, dhe ka
gjëra me shumë rëndësi prej të cilave ne duhet të mësojmë. Që kur fillova të studioj për
Islamin, jam ndërgjegjësuar çdo ditë e më tepër për këtë. Disa vite përpara se të studioja
islamin, unë isha pothuaj krejtësisht injorante rreth kësaj feje. Përfytyrimi im i parë që më
bindi se kjo traditë mund të më zgjonte interes, më erdhi gjatë një pushimi në Samarkand.
Atje ndesha arkitekturën islame që shprehte një spiritualitet që ishte në rezonancë me të
kaluarën time katolike. Pas kësaj, në vitin 1984 m‟u desh të bëja në televizion një
program mbi sufitë, misticikët e Islamit. Vlerësimi i sufizmit për fetë e tjera – një cilësi
që natyrisht nuk e kisha ndeshur te krishtërimi ndonjëherë, ishte jashtëzakonisht
impresionues! Sufizimi sfidoi të gjithave ato që unë kisha marrë për të vërteta mbi
„Islamin‟ në të kaluarën, dhe kjo ishte shtysa që më nxiti të mësoj më tepër rreth tij.
Përfundimisht, gjatë një studimi mbi Kryqëzatat dhe konfliktin aktual në Lindjen e
Mesme, arrita të njihem me jetën e Profetit Muhamed dhe shkrimin e shenjtë që ai
përcolli tek arabët, Kur‟anin. Unë tani nuk jam më, besimtare e krishterë apo praktikuese
e riteve fetare dhe as nuk i përkas ndonjë feje tjetër zyrtare. Në të njëjtën kohë që unë po
korigjoja idetë e mia rreth Islamit, unë gjithashtu po rianalizoja vetë përvojën time fetare.
Në të gjitha fetë e mëdha, parashikuesit dhe profetët kane përftuar vizione të njëjta
magjepëse rreth një realiteti transhendent dhe absolut. Sidoqë të kërkojmë ta
interpretojmë atë, kjo eksperiencë njerëzore mbetet një fakt nga vetë jeta. Edhe pse
budistët e mohojnë se ka ndonjë gjë të mbinatyrshme, eksperienca e realitetit absolut
është një gjendje e pashmangshme e mendjes njerëzore. Dhe besimet monoteiste, këtë
transhendencë e quajnë „Zot‟ apo Allah.
Unë jam e bindur se Profeti Muhamed pati një eksperiencë të këtillë, me anë të së
cilës ai i ka dhënë një kontribut të vlefshëm e të qartë përvojës shpirtërore të njerëzimit.
Nëqoftëse ne duam të tregohemi të drejtë me fqinjët tanë myslimanë, atëherë duhet ta
çmojmë këtë fakt thelbësor. Për këtë arsye unë kam marrë edhe mundimin që të shkruaj
këtë libër.
Pasi fatkeqësisht pak biografi të Profetit Muhamed janë të kuptueshme për lexuesin
e zakonshëm, unë i jam shume mirënjohëse dy volumeve të shkruara nga W. Montgomeri
Watt, Muhamedi në Mekë dhe Muhamedi në Medine. Megjithatw këta dy libra janë për
studentët dhe presupozojnë njohuri bazë që nuk i ka çdokush, mbi jetën e Muhamedit.
Botimi Muhamed: Jeta bazuar në burimet më të hershme i shkruar nga Martin
Lings, jep një gamë të madhe informacioni magjepës nga biografët e shekujve të tetë,
nëntë dhe të dhjetë, të Profetit Muhamed. Lings shkruan për ata që kanë përqafuar fenë
islame. Një i jashtëm mund të ketë shume pyetje kyç, bile të natyrës argumentuese të
cilën Lings e le anash. Por më tërheqëse nga biografitë mbi islamin, është libri
Muhamedi i Maksim Rodinson që aktualisht është duke dalë nga shtypi. Rodinsoni e
mvesh erudicionin e tij të konsiderueshëm me kujdes dhe unë kam mësuar shumë prej
librit të tij. Megjithatë ai shkruan nga baza skeptike dhe laike, duke u përqëndruar në
aspektet politike dhe ushtarake të jetës së Profetit, gjë që nuk na ndihmon të kuptojmë
vizionin shpirtëror të Profetit Muhamed.
Metoda ime ka qenë shumë më e ndryshme. Ne dimë për Profetin Muhamed shumë
më tepër se për ndonjë themelues të ndonjë besimi tjetër kryesor, kështu që një studim i
jetës së tij mund të na japë njohuri të rëndësishme rreth natyrës së përvojës fetare.
Të gjitha fetë paraqesin një dialog midis realitetit të pashprehshëm, absolut dhe
ngjarjeve tokësore. Në karierën profetike të Muhamedit ne mund ta analizojmë këtë
proçes më imtësisht se është e mundur zakonisht. Ne shohim se përvoja shpirtërore e
Profetit Muhamed ka një ngjashmëri që bie shumë në sy me atë të profetëve të Izraelit,
Shën Terezës së Aviles dhe Dam Julianit të Noruiçit. Në libër unë përshkruaj incidente të
ndryshme të jetës së Profetit për të ilustruar theksin e veçantë të studimeve myslimane.
 Edhe pse të gjitha fetë kryesore të njerëzimit trajtojnë të njëjtat tema, secila prej
tyre ka brendinë e saj të veçantë. Duke i studiuar ato në detaj ne do të mund të mësojmë
përse myslimanët e konsiderojnë politikën si një detyrë fetare. Dhe kjo lidhet me suksesin
e jashtëzakonshëm politik të Profetit Muhamed të cilin të krishterët kërkojnë ta shohin si
një çështje hyjnore të dyshimtë. Megjithatë përgjigja në këtë rast do të ishte se a është
Krishti rruga e vetme për të na çuar drejt Zotit?
Unë e vështroj Profetin edhe si një person me parashikime të përpikta rreth Islamit.
Kështu, kur shohim Profetin Muhamed duke luftuar kundër qytetit të Mekës, ne pyesim
veten nëse vërtet ai themeloi një fe duke u bazuar te shpata? Si është e mundur që një
njeri i Zotit të pregatitet të luftojë dhe të vrasë? Kur ne i kushtojmë vemendje lidhjeve të
Muhamedit me gratë dhe vajzat e tij, ne duhet të pyesim nëse ai vërtet ishte një maskilist,
që themeloi një fe misogjiniste?
Lufta e Gjirit e vitit 1991 tregoi se duam apo nuk duam, ne jemi të lidhur
thellësisht me botën myslimane. Pavarësisht nga aleancat e përkohshme është e qartë se
perëndimi e ka humbur shumë konfidencën e popujve në islamikë. Dhe ndërprerja e
lidhjeve me këtë botë nuk ngelet kurrë si faji i njerës palë, dhe nëqoftese perëndimi do që
të rifitojë simpatinë dhe respektin që gëzonte dikur në botën myslimane ai duhet të
analizojë rolin e vet në Lindjen e Mesme dhe të shqyrtojë vështirësitë e tij vis-a-vis me
Islamin. Kjo është arsyeja që kapitulli i parë i këtij libri zbulon gjurmët e urrejtjes
perëndimore për Profetin e Islamit.
Megjithatë tablloja nuk është plotësisht e zezë. Që në ditët e para të islamit, disa
europianë qenë në gjendje të jepnin një pamje më të ekuilibruar ndaj tij. Ata ishin gjithnjë
në minoritet dhe kishin difektet e tyre, por ky grusht njerëzish tentuan të ndreqnin
gabimet e bashkëkohesve të tyre dhe u ngriten mbi opinionin e përgjithshme.

Është kjo traditë tolerante dhe dashamirse që ne duhet të kërkojmë dhe inkurajojmë sot.
 1 . Armiku Muhamed

Për njerëzit në perëndim ishte e vështirë ta kuptonin reagimin e dhunshëm të

myslimanëve ndaj portretizimit fiktiv të Muhamedit nga Selman Rushdija në librin
Vargjet Satanike. Është e pabesueshme që një roman të frymëzoje një urrejtje të tillë
vrastare, një reagim i cili u trajtua si provë e intolerancës së pashërueshme të Islamit.
Veçanërisht në Britani, për njerëzit ishte shqetësuese të mësonin se bashkësitë myslimane
që jetonin në bazë të vlerave të ndryshme në dukje dhe të huaja, ishin të gatshëm që këto
vlera t‟i mbronin deri në vdekje. Por gjithashtu pati edhe kujtues të bezdisshem të së
kaluarës së Perëndimit për këtë çështje tragjike. Kur populli britanik pa myslimanët e
Bredfordit duke djegur romanin, ndoshta këtë ndodhi e lidhi me zjarret e mëdhenj të
librave që flakëruan gjatë shekujve në Europën e krishterë? Në v.1242, p.sh., mbreti i
Francës Luigj IX, një shenjt i kanonizuar i Kishës katolike romane, demaskoi Talmudin
çifut si nje sulm të poshtër ndaj vetë Krishtit. Libri u mallkua dhe kopjet e tij u dogjën
publikisht në prani të mbretit. Luigjit nuk i pëlqente të diskutonte divergjencat me
bashkësite çifute të Francës në rrugë paqësore dhe me arsye. Një herë ai deklaroi se rruga
e vetme për të diskutuar me një çifut ishte ta vrisje atë „me një të ngulur të fortë në bark
aq thellë sa mund të futej shpata‟. Ishte Luigji ai që thirri inkuizicionin e parë për të
gjykuar heretikët e krishterë dhe dogji jo vetem librat e tyre, por edhe qindra burra e gra.
Gjithashtu ai qe edhe një urryes i myslimanëve dhe udhëhoqi dy kryqëzata kundër botës
islame. Në epokën e Luigjit nuk ishte Islami, por perëndimi i krishterë ai që e kishte të
pamundur të bashkëjetonte me të tjerët. Vërtetë, historia e hidhur e mardhënieve të
Perëndimit me myslimanët mund të thuhet se ka filluar në Spanjën myslimane me një
sulm ndaj figures së Muhamedit.
Në v. 850 një murg i quajtur Perfektus, shkoi për të bërë pazar në souk-un e
Kordovës, kryeqytetin e shtetit mysliman të Andaluzisë. Këtu atij iu afruan një grup
arabësh, të cilët e pyetën se cili ishte profet më i madh Jezusi apo Muhamedi. Perfektusi e
kuptoi menjëherë se ajo ishte një pyetje me të hedhur, sepse në Perandorinë Islame
zbatohej dënimi kapital për ofendimin e figurës së Profetit, prandaj fillimisht u përgjegj
me maturi. Por papritur kaloi dhe shpërtheu në një lumë të rrëmbyer sharjesh, duke e
quajtur Profetin e Islamit një sharlatan, të zvetnuar seksualisht dhe antikrishtin vetë.
Ky incident ishte i pazakontë për Kordovën, ku mardhëniet myslimano - të
krishtera ishin rregullisht të mira. Ashtu si çifutëve, të krishterëve u ishte lejuar liri e
plotë brenda Perandorisë Islame, prandaj shumë spanjollë ishin krenarë që i përkisnin
kësaj kulture kaq të përparuar, e cila ishte gëzonte shumë vite të shkëlqyera në krahasim
me pjesët e tjetra të Europës. Spanjollët e krishterë njiheshin si „mozarabë‟ ose „të
arabizuar‟.


Xhon i Xhoinvil, Jeta e Shen Luigjit, perktheu Rene Hag dhe botoi Natali de Uelli (Londer
1955), f. 36
 Të krishterët kishin dëshirë të madhe të lexonin poemat dhe historitë kalorësiake
arabe; ata studionin teologët dhe filozofët arabë, jo për t‟i kundërshtuar ata, por për të
mësuar një arabishte të saktë dhe elegante.

Ku janë studiuesit që lexojnë shpjegimet latine të Shkrimeve të Shenjta, ungjillin,

profetët dhe apostujt? Vaj medet! Të gjithë të rinjtë e krishterë dhe të talentuar
lexojnë dhe studiojnë me entusiazëm librat arabë.

Paul Alvaro, një spanjoll laik që shkruajti këtë kritikë mbi mozarabët në këtë
periudhë, e konsideronte murgun Perfektus si një hero kulturor dhe fetar. Akuza publike e
tij për Muhamedin frymëzoi një lëvizje të vogël dhe të pazakonshme në Kordovë ku
burra dhe gra paraqiteshin vetë përpara kadiut, gjykatësit islam të qytetit, për të treguar
besnikërinë e tyre të krishterë, duke sharë Profetin në publik.
Por Perfektusi i cili përfundoi në burg si pasojë e akteve të tij u frikësua shumë për
atë që bëri, dhe për këtë arsye kadiu vendosi të mos e ekzekutojë vendimin me vdekje,
duke menduar se ishte provokuar padrejtësisht nga myslimanet. Por pas disa ditësh
Perfektusi krisi për të dytën herë dhe shau Muhamedin me fjalë të tilla të vrazhda saqë
kadiut nuk i mbeti rrugë tjetër, por të zbatonte dënimin e plotë sipas ligjit. Murgu u
ekzekutua dhe menjëherë një grup të krishterësh që ishin qytetarë të dorës së dytë, morën
pjesë të trupit të tij dhe filluan t‟i nderonin si relike të „martirit‟ të tyre. Pak ditë më vonë
një murg tjetër i quajtur Ishak u shfaq përpara kadiut dhe sulmoi Muhamedin dhe fenë e
tij me kaq pasion saqë kadiu, duke menduar se ai ishte i pirë ose kishte pësuar ndonjë
krizë e goditi me pëllëmbë për ta sjellë në vete. Por Ishaku, mbajti të njëjtin avaz me
sharjet e tij, prandaj kadiu nuk mundi ta lejojë më gjatë këtë dhunim flagrant të ligjit.
Në shekullin e nëntë Kordova nuk ishte si Bredfordi në vitin 1988. Myslimanet
ishin të fuqishëm dhe me besim në vetvete. Ata nuk kishin aspak dëshirë për t‟i
ekzekutuar këta të krishterë fanatikë, nga njëra anë sepse dukej qartë se ata nuk po
kontrollonin vetveten, por gjithashtu edhe se e kuptonin se gjëja e fundit që atyre ju duhej
ishte një kult i martirit. Islami ishte shfaqur në Spanjë me pluralizmin fetar të Lindjes se
Mesme, ku fe të ndryshme kishin bashkëjetuar përgjatë shekujve. Po ashtu Bizanti,
Perandoria e krishterë e Lindjes, kishte lejuar grupe të vogla fetare ta praktikonin besimin
dhe të merreshin me çështjet e tyre fetare. Në Perandorinë Islame nuk kishte ndonjë ligj
kundër propogandës fetare të të krishterëve, po qe se nuk cënonin figurën më të dashur,
atë të Profetit Muhamed. Bile në disa pjesë të perandorisë ishte formuar një traditë
skepticizmi dhe e mendimit të lirë, e cila toleronte aq sa mund të lejohej dikush, brenda
kufive të normave morale. Në Kordovë që të dy si kadiu ashtu edhe Emiri, princi i qytetit,
nguronin të ekzekutonin Perfektusin dhe Ishakun, por nga ana tjetër ata edhe nuk mund të
lejonin këtë shkelje flagrante të ligjit. Pak ditë pas ekzekutimit të Ishakut, në qytet
mbërritën gjashtë murgj të tjerë nga manastiri i të parit të cilët ndërmorën sulme plot vrer
ndaj figurës së Muhamedit. Atë verë rreth pesëdhjetë martirë vdiqën në këtë formë. Këto
akte u dënuan nga peshkopi i Kordovës dhe mozarabët, të cilët u alarmuan pa masë nga
ky kult agresiv i martirizimit. Por martirët patën dy mbrojës të zjarrtë: një prift të quajtur
Euloxhio dhe Paulo Alvaron, të cilët shpallën se martirët ishin „ushtarë të Zotit‟, që po
luftonin trimërisht për fenë e tyre. Ata organizuran një mësymje komplekse morale

Paulo Alvaro, Indiculus Luminosus, marre nga R.U. Southern, Pikepamjet perendimore mbi
Islamin ne periudhen e Mesjetes (Londer, 1962), f. 21
kundër Islamit, që për autoritetet myslimane ishte e vështirë ta menaxhonin, sepse mesa
dukej, ata i vinte në pozita të pafavorshme.
Martirët që sulmonin islamin vinin nga të gjitha nivelet e shoqërisë: ata ishin
burra dhe gra, murgj, priftërinjë, juristë, njerëz të thjeshtë dhe studiues të pregatitur.
Shumë prej tyre mesa duket ishin në kërkim të një identiteti të qartë dhe të veçantë
perëndimor. Disa prej tyre vinin nga familje të përziera me një prind mysliman dhe një të
krishterë; të tjerët ishin nxitur të përvetësonin shumë ngushtë kulturën myslimane - atyre
u ishin dhënë emra arabë ose kishin zënë një vend në shërbimin civil - kështu që
ndjeheshin të çorientuar dhe të hutuar. Humbja e rrënjëve kulturore mund të ishte një
përjetim shqetësues, biles edhe në ditet tona kjo mund të gjenerojë një mentalitet fetar
agresiv, provokues, si mjet mbrojtjeje për të izoluar vetveten. Kështu ne duhet të
kujtojmë martirët e Kordovës kur ndjehemi të shastisur nga armiqësia dhe zemërimi i
disa bashkësive myslimane në Perëndim dhe në pjesë të tjera të botës, ku kultura
perëndimore kërcënon vlerat tradicionale. Lëvizja martire e udhëhequr nga Alvaro dhe
Euloxhio ishte njëlloj e egër si kunder mozarabëve të krishterë ashtu edhe ndaj
myslimanëve dhe i akuzonte ata si dëmtues të kulturës. Euloxhio bëri një vizitë në
Pamplona, në krishtërimin fqinj dhe u kthye me libra të perëndimit: tekse të baballareve
latinë të kishës dhe vepra romane klasike nga Virgjili dhe Juvenali. Ai donte t'i rezistonte
arabizimit të masës spanjolle dhe të krijonte një rilindje latine e cila vështronte me
nostalgji në të kaluarën romane të vendit të tij si një mënyrë për të mënjanuar influencën
e kulturës dominuese myslimane. Megjithatë pas disa kohësh, lëvizja humbi forcë, kur
Euloxhio do të dënohej me vdekje nga kadiu, i cili për t‟i shpëtuar jetën i kërkoi që të
shprehte një shenjë nderimi ndaj Islamit - dhe kurkush nuk do t'ia ndërpriste aktivitetin e
mëvonshëm fetar - pra mos u fut në këtë 'vetshkatrrim të vajtueshëm dhe fatal' si
'budallenjtë dhe idiotët' e tjerë. Por Euloxhio kadiut nuk i kërkoi aspak pardon por i
kërkoi që ta mprehë edhe më shumë shpatën.
Incidenti i çuditshëm ishte i pazakontë në Spanjën myslimane. Për 600 vjet
pjesëtarët e të tri feve monoteiste kishin jetuar sëbashku në paqe dhe harmoni relative:
çifutët, që ishin ndjekur për vdekje në pjesën tjetër të Europës, gëzuan një rilindje
kulturore të pasur. Por historia e martirve të Kordovës na zbulon një qëndrim që do të
bëhej i zakonshëm në Perëndim. Në atë kohe Islami ishte një fuqi e madhe botërore,
ndërsa Europa e rrënuar nga tributë barbare, ishte një moçal kulturor. Në këtë kohë e
gjithë bota dukej sikur të ishte islamike, thuajse si sot perëndimore, prandaj Islami deri në
shekullin e tetëmbëdhjetë ishte një sfidë e vazhdueshme. Dhe në ditët tona kur Lufta e
Ftohtë kundër Bashkimit Sovjetik ka mbaruar, duket se një Luftë e Re e Ftohtë po lind,
dhe këtë radhë kundër Islamit.
Të dy, Euloxhio dhe Alvaro besonin se ngritja e Islamit ishte një pregatitje për
daljen e Antikrishtit, uzurpatorin e madh të përshkruar në Dhjaten e Re, mbretërimi i të
cilit lajmëronte Ditët e Fundit. Autori i Letrës së Dytë drejtuar thesalonikasve shpjegonte
se Jezusi nuk do të rikthehej përderisa të vinte 'Apostasia e Madhe': kundërshtari do të
vendoste sundimin e tij në Tempullin e Jeruzalemit dhe me doktrinën e tij bindëse do t'i

Ka mundësi që Perfektus ishte versioni latin i emrit arab el-Qamil - (një i përkryer); të tjerët
quheshin Servus Dei, që duhet të jetë përkthimi i fjalës Abdullah (Robi i Zotit).

Paolo Alvaro, Vita Eulogi, marrë nga Norman Daniel, Arabët dhe Europa Mesjetare (Londër
dhe Bejrut, 1975), f. 29

femohim (përkth.)
çonte në rrugë të shtrembër shumë të krishterë. Gjithashtu Libri i Shpalljes fliste për një
Bishë të madhe, e cilësuar me numrin misterioz 666, që do të zvarritej jashtë nga
humnera, do të vetëkurorëzohej në Malin Tempull dhe do të sundonte botën.
Islami dukej se i përshtatej plotësisht këtyre profecive të vjetra. Myslimanët e
pushtuan Jeruzalemin në v. 638, kishin ndërtuar aty dy xhami të mrekullueshme në Malin
Tempull dhe me të vërtetë dukej se po sundonin botën. Biles, megjithëse Muhamedi
kishte jetuar pas Krishtit, kur nuk kishte më nevojë për shpallje tjetër, ai e kishte ngritur
veten në një profet dhe shumë të krishterë lanë krishtërimin dhe u bashkuan me fenë e re.
Euloxhio dhe Alvaro zotëronin një biografi të shkurtër të Muhamedit, ku tregohej se ai
kishte vdekur në vitin 666 Era e Spanjës, që ishte tridhjetë e tetë vjet përpara njëhsimit të
zakonshëm. Kjo biografi e vonë perëndimore e shekullit të tetë ishte hartuar në
manastirin e Lijrës afër Pamplonës në brendësi të botës së krishterë, e cila dridhej përpara
gjigandit të fuqishëm Islam. Përveç kërcënimit politik, suksesi i Islamit ngrinte edhe një
pyetje turbulluese teologjike: si kishte lejuar Zoti të lulëzonte ky besim jo i devotshëm? A
mund të vinte kjo ngaqë ai kishte braktisur popullin e vet?
Demaskimi kundër Muhamedit i shprehur nga martirët e Kordovës, u bazua në
këtë biografi apokaliptike. Në këtë fantazi të frikshme të shfrenuar, Muhamedi ishte një i
vetëemëruar dhe një sharlatan, që e hiqte veten si profet për të mashtruar botën; ai ishte
njeri me epshe i zhytur në vese të mbrapshta, kështu që kishte frymëzuar edhe pasuesit e
tij të bënin të njëjtën gjë; ai me anën e shpatës, u kishte imponuar njerëzve të ktheheshin
në fenë e tij. Si rrjedhojë Islami nuk ishte një mesazh i pavarur, por një herezi, një formë
e dështuar e krishtërimit; ishte një fe e dhunshme e shpatës që hymnizonte luftën dhe
vrasjet. Pas shuarjes së lëvizjes së martireve të Kordovës, pak njerëz në pjesët e tjera të
Europës e morën vesh historinë e tyre, megjithëse pati një reaksion të vogël. Më tej, rreth
250 vite më vonë, kur Europa po rihynte në skenën ndërkombëtare, legjendat e krishtera
do ta riprodhonin me besnikëri fanatike këtë portret fiktiv të Muhamedit. Edhe pse disa
studiues seriozë do të bënin përpjekje të krijonin një botëkuptim më objektiv të Profetit
dhe të fesë së tij, ky portretizim i rremë i 'Mahond-it' do të ngulitej si i vërtetë në masat e
gjëra evropjane. Muhamedi do të bëhej armiku më i madh i identitetit perëndimor që po
shfaqej, ndërsa etikohej me të gjitha cilësitë e këqia, që për 'vete' evropjanët mendonin se
nuk i kishin. Gjurmët e fantazisë së vjetër mbijetojnë edhe në ditët tona në perëndim.
Kështu që për njerëzit në perëndim është akoma e natyrshme, që ta marrin për të vërtetë
se Muhamedi thjesht 'përdori' fenë si një mënyrë për të arritur nënshtrimin e botës ose të
shpallin se Islami është një fe dhune dhe e shpatës, megjithëse ka shumë studime
akademike dhe objektive për Islamin dhe Profetin e tij, që e hedhin poshtë këtë mit të
Mahondit.
Nga fundi i shekullit të njëmbëdhjetë nën drejtimin e Papës, Europa po ngrihej
përsëri dhe po i zmbrapste kufijtë e Islamit. Në v. 1061 normanët kishin filluar t'i
sulmonin myslimanët në Italine e jugut dhe Siçili duke e pushtuar këtë rajon në v. 1091;
të krishterët e Spanjës së veriut filluan Luftërat e Ripushtimit kundër myslimanëve të
Andaluzisë dhe pushtuan Toledon në v. 1085; në v. 1095 Papa Urban i II-të me
ekspeditën që do të bëhej e njohur si Kryqëzata e Parë, u bëri thirrje feudalëve të Europës
për çlirimin e varrit të Krishtit në Jeruzalem. Në v. 1099, pas vitesh mundimi të

II Thesalonikasit 1:4-8. Autori nuk ishte Shën Pali. Letra eshte shkruar vite pas vdekjes se Palit.

Shpallja 19:19
pabesueshëm, kryqtarët arritën të pushtonin Jeruzalemin dhe të ngrinin kolonitë e para
perëndimore në Lindjen e Afërme. Ky sukses i ri i perëndimit mori formën e një lufte
totale kundër Islamit, por në fillimin e saj askush në Europe nuk kishte ndonjë urrejtje
specifike për fenë myslimane ose Profetin e saj. Ata më tepër ishin të preokupuar me
ëndrrat e tyre të lavdisë dhe zgjerimit të Europes dhe papatit. Kënga e Rolandit që doli në
kohën e Kryqëzates së Parë, tregon injorancën qesharake mbi thelbin e besimit Islam.
Armiqtë myslimanë të Sharlemanit të Madh dhe Rolandit, janë cilësuar si adhurues-
idhujsh, që përkuleshin deri në tokë para trinisë së 'perëndive' Apollo, Tervagant dhe
Maomet, megjithëse këta njerëz përshkruhen si ushtarë trima me të cilët ishte një
kënaqësi të luftoje. Kur ushtritë e Kryqezatës së Parë u ndeshën me turqit për herë të parë
në Azinë e Vogël, ata patën nderim dhe admirim të lartë për guximin e tyre.

Sot nuk ka asnjë njeri që guxon të harrojë zotësinë, trimërinë dhe guximin e
turqve, të cilët mendonin se do të ngjallnin tmerr edhe në zemrat e frankëve ashtu
siç patën ngjallur më parë mbi arabët, saraçenët, armenët, sirianët dhe grekët
nëpërmjet kërcënimit të shigjetave? Por, të falem ty o Zot, burrat e tyre nuk janë
kurrë më të mirë se tanët. Ata kanë një thënie se janë i njëjti brum me frankët dhe
nga natyra janë të lindur për të qenë kalorës. Kjo është e vërtetë dhe askush nuk
mund ta mohojë, se nëqoftëse do të kishin qëndruar të vendosur në besimin e
krishterë dhe të kishin shprehur vullnetin për të pranuar Një Zot në Tre Persona...
ju nuk do të kishit mundur të gjeni ushtarë më të fortë, më trima ose më të
zhdërvjelltë; megjithatë, me hir të Zotit ata u mundën nga burrat tanë.

Frankët e ndjenë afërsinë me ushtarët myslimanë në betejën e Dorileumit më 1097, por

dy vjet më vonë kur kryqtarët pushtuan Jeruzalemin ata nuk mundën t'i konsideronin
myslimanët qënie njerëzore si veten e tyre. Ata bënë me gjakftohtësi një masakër të tillë
ndaj banorëve të qytetit, e cila shokoi edhe bashkëkohësit e tyre. Pas kësaj myslimanët u
trajtuan si kafshë të dëmshme nga e cila duheshin pastruar vendet e shenjta: fjala zyrtare
për ta në zhargonin e Kryqezatës ishte: 'fëlliqësi'.
Edhe pse përpara vitit 1100 në Europë për figurën e Muhamedit nuk kishte ndonjë
interes të veçantë, pas vitit 1120 gjithëkush e dinte se kush ishte ai. Pothuajse në të
njëjtën kohë kur në perëndim dolën mitet e Sharlit të Madh, Mbretit Artur dhe Robin
Hudit, në imagjinatën perëndimore miti i Mahondit u ngulit fort si figurë e armikut dhe
hija-fantazëm e krishterimit. Siç shpjegon edhe R.W. Southern në monografinë e tij
Pikëpamjet perëndimore mbi Islamin në periudhën e Mesjetës:

Nuk ka aspak dyshim se në kohën e përpilimit të këtyre legjendave dhe fantazive,

ato u prodhuan për të dhënë pak a shume një vlerësim të besueshëm ndaj asaj
çfarë kërkohej që të përshkruanin. Por sapo ato dolën, ato u futën në një rrjedhë
letrare të vetën. Në nivelin e poezisë popullore brez pas brezi, përshkrimi i
Muhamedit dhe saraçenëve të tij ndryshoi fare pak. Ashtu sikurse personazhet
fiktive dhe shumë të dashura, ata duhej të shfaqnin karakteristika specifike,
prandaj autorët i riprodhuan ato me shumë besnikëri për qindra vjet. 

Gesta Francorum ose Bëmat e frankëve dhe pelegrinëve të tjerë në Jeruzalem, përktheu
Rozalind Hill (Londer, 1962) f. 22

Southern, Pikëpamjet perëndimore mbi Islamin, f. 29
Krijimi fiktiv i Mahondit në perëndim e ka bërë edhe më të vështirë për njerëzit ta
vlerësojnë atë si personazh historik, i cili meriton të njëjtin trajtim serioz si Napoleoni ose
Aleksandri i Madh. Portreti i rremë i Mahondit në Vargjet Satanike përkon thellë me këto
fantazi të konsoliduara perëndimore.
Për të shpjeguar suksesin e Muhamedit, legjendat pretendonin se ai kishte qenë një
magjistar që kishte shpikur 'mrekulli' false për të bërë për vete arabët naivë dhe
shkatërruar kishën në Afrikë dhe Lindjen e Mesme. Njëra nga përrallat fliste për një buall
të bardhë i cili kishte terrorizuar popullatën dhe që përfundimisht doli me Ku'ranin,
shkrimin e shenjtë që Muhamedi i kishte sjellë arabëve, duke e bartur mrekullisht midis
brirëve të tij. Thuhej gjithashtu se Muhamedi kishte stërvitur një pëllumb për të çukitur
bizele prej veshëve të tij, kështu që të dukej sikur Shpirti i Shenjtë i pëshpëriste te veshët.
Përjetimet e tij mistike përligjeshin me pretendimin se ai ishte një epileptik, që për atë
kohë ishte njësoj sikur të thuhej se ishe i pushtuar nga demonët. Për jetën e tij seksuale
është folur me hollësi lapërdhare: atij i janë mveshur të gjitha perversitetet që mund të
kishin burrat dhe thuhej se i ka tërhequr njerëzit në fenë e tij duke i inkurajuar në
kënaqjen e instinkteve më të ulta. Në tregimet për Muhamedin nuk kishte asgjë
origjinale: ai ishte një imponues gjakftohtë, që kishte mashtruar gati të gjithë popullin e
tij. Ata prej pasuesve që i kishin kuptuar idetë e tija absurde rrinin të heshtur për arsye të
ambicjeve të tyre të pandershme. E vetmja rrugë me të cilën të krishterët perëndimorë
kishin dëshirë ta shpjegonin vizionin e tij fetar atraktiv dhe të suksesshëm ishte mohimi i
një frymëzimi të pavarur: Islami ishte një deviacion i krishtërimit, herezia e të gjitha
herezive. Në to thuhej se një murg heretik, njëfarë Serxhiusi, i detyruar me të drejtë të
dezertonte nga krishtërimi, kishte takuar Muhamedin në Arabi dhe e kishte mësuar me
versionin e tij të bastarduar të krishtërimit. Pa shpaten 'Muhamedanizmi' nuk do të ishte
përhapur kurrë: akoma në Perandorinë Islame për myslimanët ishte e ndaluar të
diskutonin lirshëm mbi fenë. Por Muhamedi kishte patur një fund që e meritonte: në një
prej konvulsioneve të tij demoniake, ai ishte shqyer copa-copa nga një tufë derrash.
Disa nga detajet e kësaj fantazie pasqyrojnë ankthet e krishtera mbi identitetin e
tyre në rrezik. Gjate Kryqëzatave, Islami u damkos si 'fe e shpatës', një periudhë kur vetë
të krishterët duhet të kenë patur një shqetësim të kobshëm rreth kësaj forme agresive të
besimit të tyre, që nuk kishte fare lidhje me mesazhin pacifist të Jezusit. Në një periudhe
kur kisha detyronte beqarinë mbi klerin që e kundërshtonte, tregimet e çuditshme mbi
jeten seksuale të Muhamedit, më tepër zbulojnë represionet e të krishterëve se sa faktet
mbi jetën e Profetit. Ka një notë të qartë përcaktuese të cmirës së ligë e të fshehtë në këtë
përshkrim të 'Islamit' si fe e vet-kënaqësisë dhe joserioze. Dhe përfundimisht, ishte
perëndimi dhe jo 'Islami', ai që e ndalonte diskutimin e hapur të çështjeve fetare. Në
kohën e Kryqëzatave, Europa ishte në ankth për të kërkuar me ngulm një oportunitet
intelektual, prandaj i dënonte deviatorët me një zell që ka qenë i paprecedent në historinë
e feve. Gjuetia e shtrigave nga inkuizitorët dhe persekutimet e protestantëve nga katolikët
dhe anasjelltas u frymëzuan nga koncepte teologjike të errëta, të cilat si në Judaizëm dhe
në Islam konsideroheshin si çështje dhe zgjedhje private. As në Judaizëm dhe as në Islam
nuk ekziston koncepti i krishterë i herezisë, i cili i ngre idetë njerëzore për hyjnoren në
atë nivel të papranueshëm që pothuaj i kthen në një formë idoltarie. Koha e kryqëzatave
kur ishte trilluar edhe Mahondi fiktiv, ishte gjithashtu një kohë e absolutizmit të madh
dhe nëpërkëmbjes së të drejtave. Kjo shprehet edhe në mënyre grafike në fobinë për
Islamin.
Ishte shumë e qartë se të krishterët perëndimorë nuk po ishin në gjendje të
përshtatnin bashkësitë dhe ideologjitë e ndryshme fetare brenda sistemeve të tyre me aq
sukses sa myslimanet ose bizantinët. Feja e vetme e huaj në tokën europiane ishte
hebraizmi, kështu që kryqtarët e parë e filluan udhëtimin e tyre në Lindjen e Mesme me
progromin e parë masiv në Europë, duke masakruar bashkësitë çifute përgjatë luginës së
Rinit. Antisemitizmi do të bëhej një sëmundje europiane e pashërueshme gjatë periudhës
së kryqëzatave, prandaj në një kohë që të krishterët zhvilluan mitet rreth Mahondit dhe
saraçenëve, ata gjithashtu zhvilluan fantazi tmerruese rreth çifutëve. Në to thuhej se
çifutët vrisnin fëmijët e vegjël dhe gatuanin bukën e pashkëve çifute me gjakun e tyre,
për të përdhosur Eukaristin dhe për t‟u angazhuar në aleancën e nëndheshme
ndërkombëtare për të rrënuar krishtërimin. Këto mite antiçifute që nuk u zhvilluan kurrë
në botën islamike; zbulojnë sëmundjen dhe shqetësimet e liga në psikikën perëndimore.
Por pushtimet në Spanjë, në Italinë e jugut dhe Siçili i ballafaquan europianët me faktin
se brenda kufijve të krishtërimit kishte dhjetra mijëra myslimanë. Rruga e vetme që
shoqëria në pushtet mund të ndiqte për zgjidhjen e problemit me këta të huaj ishte
zbatimi i një politike zyrtare të aparteidit, duke ia ndaluar të krishterëve të mbanin
kontakte me komshinjtë myslimanë dhe çifutë. Legjislacioni special kishtar në Këshillat
Laterane të vitit 1179 dhe 1215 i trajtonte muslimanët dhe çifutët si armiq të perbashkët.
Të krishterët ndëshkoheshin rreptësisht, me çkishërim dhe konfiskimin përkatës të
pasurisë po të shërbenin në shtëpitë e myslimanëve dhe çifutëve, të kujdeseshin për
fëmitë e tyre, të bënin tregti me myslimanët dhe çifutët edhe bile të hanin me ta. Në v.
1227 Papa Gregori IX nxori dy dekrete ku: myslimanëve dhe çifutëve ju kërkohej të
vishnin veshje të veçanta; ata nuk duhej të dilnin në rrugë gjatë festave të krishtera ose të
punonin në zyra publike në vendet e krishtera; ndërsa muezinit i ndalohej të fyente veshët
e të krishterëve duke thirrur myslimanët për falje sipas mënyres tradicionale.
Papa Klement IX (1305 - 14) deklaroi se prania islamike mbi dheun e krishterë
ishte fyerje ndaj Zotit. Tashmë të krishterët kishin filluar ta rivendikonin këtë turp. Në v.
1301 mbreti i Francës Sharli i anzhuinëve i internoi myslimanët e fundit të Siçilise dhe
Italise së jugut në rezervatin e Luçerës, të cilin ai e përshkruante si 'fole e murtajës...
mbytur në pisllëk... murtajë kokëfortë dhe infeksion i ndyrë i Apulias'.  Në vitin 1492
bastioni i fundit mysliman në Europë u shkatërrua, kur Ferdinandi dhe Izabela pushtuan
Granadën: në të gjithe kishat e Europës gjëmuan plot gëzim këmbanat për fitoren e
krishterë mbi të pafetë. Pak vjet më vonë, myslimanëve spanjolle iu dha ultimatumi
deportim ose konvertim. Shumë preferuan të linin Europën, ndërsa disa prej tyre u
konvertuan në Krishtërim, por ata dhe pasardhësit e tyre u persekutuan nga Inkuizicioni
Spanjoll edhe për 300 vjet të tjera. Shpirti i martirëve të Kordovës e zëvendësoi
tolerancen e vjetër, prandaj tani të krishterët spanjollë u perfshinë nga frika e kripto-
myslimanëve, të cilët jetonin midis tyre si armiq të fshehtë të shoqërisë.
Qëndrimi i lig perëndimor ndaj Islamit shpesh shfaqej me një reaksion
skizofrenik. Kështu Perandori i Shenjtë Romak Frederiku i dyte që ishte një islamofil,
dhe në shtëpi ishte më tepër në botën myslimane se në Europën e krishterë, në të njëjtën

Riti i krishterë i Supës së Mbrame ku shërbehet bukë dhe verë si një veprim shenjtërimi në
kujtim të Krishtit. (perkth.)

Marrë nga Daniel, Arabët dhe Europa mesjetare, f.156
kohë vriste dhe deportonte myslimanët sistematikisht prej vendit të tij, Siçilisë. Ndërsa të
krishterët bënin kasaphanë ndaj myslimanëve në Lindjen e Mesme, të tjerë të krishterë në
Spanjë rrinin në këmbët e shkencëtarëve myslimanë. Të krishterët, çifutët dhe studiuesit
mozarabë bashkëpunonin në projekte të mëdha përkthimesh, duke sjellë progresin e botës
islamike në perëndim dhe restauruar në Europë dituritë klasike dhe të antikitetit, të cilat
kishin humbur në Kohët e Errëta. Filozofët myslimanë si Ibn Sina dhe Ibn Ruzhd
respektoheshin thellë si iluministë dhe intelektualë, megjithëse për njerëzit bëhej gjithnjë
e më vështirë të familjarizoheshin me faktin se ata të dy ishin myslimanë. Problemi i
kësaj vështirësie shfaqet i shkruar bardhë e zi në Komedinë Hyjnore të Dantes. Ibn Sina
dhe Ibn Ruzhd (të njohur në Europë si Avicena dhe Averoes), të cilët hodhën bazat e
kulturës intelektuale dhe që ndihmuan perëndimin të kishte në dorë: Euklidin, Ptolemeun,
Sokratin, Platonin dhe Aristotelin, janë në Limbo me paganët virtuoze. Por duke ndjekur
verdiktin e Kishës, Muhamedi vendoset në rrethin e tetë të ferrit. Ai portretizohet duke
kaluar një ndëshkim që shkakton neveritje.
Edhe vetë Dante duket se nuk mund t'i lejonte Muhamedit një vizion fetar të
pavarur. Ai përshkruhet thjesht si një përçarës, i cili kishte thyer besimin mëmë. Imazhi
banal i Dantes, zbulon përçmimin që Islami ngjallte në gjirin e të krishterëve, por ai
gjithashtu shfaqte edhe plasaritjen në psiqikën perëndimore, e cila 'Islamin' e shihte si një
imazh të çdo gjëje që vetë nuk mund ta kapërdinte. Frika dhe urrejtja që janë tërësisht në
kundërshtim me mesazhin e dashurisë së Jezusit, paraqet gjithashtu një plagë të thellë në
integritetin e krishtërimit perëndimor.
Por të tjerë u përpoqën të krijonin një panoramë më objektive. Në një kohë që
myslimanët dhe çifutët ishin injektuar në imagjinatën e të krishterëve si armiqtë e
përbashkët të qytetërimit, është interesante se një nga portretet më pozitive të Muhamedit
në Perëndim vjen nga Peter Alfonsi, një çifut spanjoll i cili ishte konvertuar në krishtërim
në v. 1106 dhe më pas jetoi në Angli si doktor i Henrit I-rë. Ai ishte armiqësor ndaj
Islamit, por e paraqet atë si një zgjedhje të arsyeshme që mund të bëjë ndokush që nuk i
është përkushtuar besimit 'të vërtetë'. Rreth vitit 1120, kur urrejtja antiislamike ishte në
kulmin e saj, Uilliam Melmsbëri ishte europiani i parë që e dalloi Islamin nga paganizmi:
'Si saraçenët edhe turqit adhurojnë një Zot, Krijuesin dhe nderojnë Muhamedin si
Profetin e tyre.'  Te shumë perëndimorë ka patur një koncept mohues për ta pranuar këtë
fakt: edhe sot disa njerëz realisht çuditen kur dëgjojnë se myslimanët adhurojnë të njëjtin
Zot si çifutët dhe të krishterët: ata imagjinojnë se 'Allahu' është një perëndi krejtësisht i
ndryshëm, si p.sh. Jupiteri në panteonin romak. Të tjerë priren të supozojnë se
'Muhamedanët' i bëjnë Profetit të tyre të njëjtin nderim, si të krishterët Krishtit.
Vështirësia e dallimit të së vërtetës nga fiktivja është e dukshme te Historia e
Sharlemanit nga Pseudo-Turpin, që u shkrua para vitit 1150. Ky roman aventurash i
përshkruan saraçenët si adhurues të idhujve, duke iu falur Mahometit përkrah Apollos
dhe Tervagantit, në mënyrën e zakonshme të chansons de gestes. Por në mes të gjithë
kësaj, ka një debat racional midis Rolandit dhe gjigandit mysliman Ferrakutus, ku i pari
pranon që myslimanët adhurojnë një Zot. Pothuaj në këtë periudhë Oto i Fraizing-ut hedh
poshtë mitin mbi idolatrinë myslimane kur thotë:

Sipas teologjisë së krishterë zona në kufi të Ferrit, ku qëndrojnë p.sh. fëmijët që nuk janë
pagëzuar (perkth.)

Komedia Hyjnore e Dante Aligierit, Kantika I: Ferri, Kënga XXVIII 22 - 7.

Gesta Regum, marrë nga Southern, Pikëpamjet perëndimore mbi Islamin, f. 35
 Është e njohur se i gjithe kurmi i saraçenëve i falet nje Zoti dhe pranojnë ligjin e
Dhjatës së Vjetër dhe ritin e synetit. Ata nuk sulmojnë as Krishtin dhe as apostujt.
Vetëm në një gjë ata jane larg shpëtimit - në mohimin e Jezuit si zot ose si Bir i
Zotit, dhe në nderimin e mashtruesit Mahomet si një profet i madh i Zotit të lartë.

Prandaj nga mesi i shekullit të dymbëdhjetë filloi të përhapej një pikëpamje më e saktë
rreth Islamit, por ky objektivitet më i madh nuk ishte aq i fortë sa të shmangte mitet e
armiqësisë. Realiteti dhe fantazia shkonin krah për krah pothuaj në harmoni, bile edhe
kur njerëzit vërtetë përpiqeshin të ishin të ndershëm, urrejtja e vjetër dilte në pah në mjaft
çështje. Muhamedi përsëri ishte një uzurpator dhe renegat, megjithëse Oto kishte një
botëkuptim më të arsyeshëm për fenë e tij.
Ndër këto tentativa të shekullit të dymbëdhjetë, për të krijuar një botëkuptim më
objektiv rreth Islamit më e rëndësishmja u ndërmor nga Peteri i Nderuari, Abati njerëzor i
Klonit. Në v. 1141 ai bëri një vizitë në manastiret benedikte të Spanjës së krishterë dhe
ngarkoi një ekip studiuesish të krishterë dhe myslimanë nën drejtimin e anglezit Robert i
Ketonit, për përkthimin e disa teksteve islamike, një projekt që u përfundua me 1143. Ata
nxorën në dritë përkthimin e parë në latinisht të Ku'ranit, një përmbledhje të legjendave
myslimane, një histori myslimane të botës, një spiegues të mësimeve islame dhe një
vepër polemizuese të emërtuar Apologjia e el-Kindit. Ishte një shenjë domethënëse, për të
parën herë ajo u jepte njerëzve në perëndim mjetet për të bërë një studim serioz të
Islamit. Por rezultati ishte i vogël. Në këtë periudhë të krishterët kishin filluar të pësonin
humbje të mëdha ushtarake në shtetet kryqtare të Lindjes së Afërme. Lindi një valë e re e
ndjenjës antimyslimane të dirigjuar nga Bernard, Abati i Klorvosë. Koha nuk ishte e
përshtatshme për të filluar një studim objektiv të Ku'ranit. Peteri traktatin e vet e shkroi
që ti drejtohej botes myslimane me maturi dhe ndjenjë:

'Une ju afrohem ju, jo me armë siç bëjnë shpesh burrat, por me fjalë; jo me forcë
por me arsye, jo me urrjetje por me dashuri... Unë ju dua ju, duke ju dashur unë
ju shkruaj, duke ju shkruar une ju ftoj në shpëtim.'

Por titulli i këtij traktati ishte Përmbledhje e gjithë herezisë të sektit djallëzor të
saraçenëve. Pak myslimanëve të vërtetë, bile edhe ata që kishin mundësi të lexonin
tekstin latinisht të Abatit të Klonit, do t'ju dukej tundues një afrim i tillë. Edhe Abati
zemërmirë, i cili u tregua opozitar ndaj fanatizmit të kohës së tij në raste të tjera, shfaqi
shenjat e mentalitetit skizofren të Europës vis-a-vis me Islamin. Në v. 1147 kur mbreti
Luigj VII udhëhoqi Kryqëzatën e Dytë në Lindjen e Mesme, Peteri i shkroi atij duke i
thënë se shpresonte që ai të vriste aq myslimanë sa Moisiu (siç) dhe Joshua kishin vrarë
amorite dhe kananitë (popuj që në lashtësi kanë jetuar në Lindjen e Afërme - shën. i
përkthyesit).
Në fillim të shekullit të trembëdhjetë, një tjetër i krishterë i shuguruar bëri një
përpjekje për të mbërritur në botën myslimane në kuadrin e një kryqëzate ushtarake.

Chronicon, idem, f. 36

Marrë nga Beniamin Kedar, Kryqëzata dhe Misioni: Afrimi europian te myslimanët (Prinston
1984), f. 99 .

Idem f. 101
Gjatë një intervali në Kryqëzatën e Pestë (1218 - 19) që u kthye në katastrofë për
kryqtarët, në kampin e krishterë që ishte ngritur në deltën e Nilit erdhi Françesko i Asizit,
i cili kaloi vijat armike dhe kërkoi të dorëzohej te Sulltani el-Kamil. Thuhet se ai kaloi tri
ditë te Sulltani, duke parashtruar mesazhin ungjillor dhe duke e joshur el-Kamilin të
bëhej i krishterë. Meqënëse ai nuk ofendoi kujtimin e Profetit Muhamed, myslimanët u
treguan të gatshëm ta dëgjonin dhe duket se u bëri mjaft përshtypje ky njeri zhelan e i
pistë. Kur ai iku el-Kamil i tha: 'Lutu për mua, që Zoti të mund të denjojë të më tregojë
ligjin dhe besimin të cilët janë më të dashur për të.' Ai e ktheu Françeskon në kampin e
krishterë 'me të gjithë respektin dhe në siguri të plotë'. 
Përpara se Françesko të nisej për në Lindje, ai kishte dërguar një grup të murgjve
të tij asketë, t'u bënin predikime myslimanëve në Spanjë dhe Afrikë, të cilët kontaktuan
me myslimanët me një frymë krejtësisht të ndryshme. Me të arritur në Sevilje, ata
përdorën metodën e martirëve të Kordovës. Fillimisht u përpoqën të futen me forcë në
xhami gjatë faljeve të së Premtes, por kur u nxorrën jashtë filluan të çirreshin para pallatit
të Emirit duke sharë Profetin Muhamed. Në këtë ndërmarrje të madhe të parë misionarësh
drejt Islamit nuk pati afrim me përdëllim dhe dashuri. Françeskanët nuk qenë të
interesuar në konvertimin e myslimanëve, por dëshironin t'i përdornin ata për të fituar
kurorën e martirit. Ata u bënë aq shakllabanë saqë autoritetet, të cilat u vunë në siklet të
madh nga incidenti, u detyruan t'i burgosnin dhe për të shmangur bujën i dërguan nga një
burg në tjetrin. Autoritetet hezitonin të ekzekutonin vendimin me vdekje, por të krishterët
mozarabë vendas u frikësuan se mos këta fanatikë mund të rrezikonin pozitën e tyre,
prandaj i kërkuan atyre t'i hiqnin qafe. Përfundimisht françeskanët u transferuan në Ceuta
të Marokut, ku edhe atje, vajtën drejt e në xhami dhe meqenëse populli ishte mbledhur
për lutjet e së Premtes përsëri ofenduan Muhamedin. Më në fund autoritetet u detyruan t'i
ekzekutojnë. Kur Françesko e dëgjoi këtë histori, thuhet të ketë deklaruar me gëzim:
'Tani e kuptoj që kam pesë vellëzer-murgj asketë.' 
Me sa duket ky qëndrim ka qenë karakteristik për misionet e mëvonshme
françeskane. Në v. 1227 një grup tjetër u ekzekutua në Ceuta; ata i shkruajtën shtëpisë
për t'i treguar se qëllimi kryesor i tyre kishte qenë: 'vdekja dhe mallkimi i të pafeve'.
Të tjerë shkuan ne Tokën e Shenjtë. Peshkopi i Akres, Xhejmsi i Vitrit, i cili nuk i miratoi
metodat e tyre, shpjegonte:

Saraçenët i dëgjojnë me vemendje fretërit françeskanë, kur këta flasin për besimin
e Krishtit dhe mësimet e Ungjillit. Por kur fjalët e tyre kundërshtojnë haptas
Muhamedin, ata i gjuajnë pa pikë respekti dhe po të mos i mbronte Zoti për
mrekulli, gati mund t'i vrisnin dhe t'i përzinin nga qytetet.

 Marrë nga Rexhine Pernod, Kryqtarët, përktheu Enid Grant (Edinburg dhe Londer, 1963), f.
221
 Idem
 Kedar, Kryqëzata dhe Misioni, f. 125 - 6.
 Marrë nga Pernod, Kryqtarët, f. 222 - 3.
 Kështu gjatë periudhës së Mesjetës, bile edhe kur përpiqeshin të ishin të drejtë dhe
objektivë ose i drejtoheshin botës myslimane me mesazhin kristian, armiqësia ngrinte
krye, disa herë në një formë të veçantë dhune. Në fund të shekullit të trembëdhjetë
dijetari domenikan Rikoldo da Monte Kroçe udhëtoi në vendet myslimane dhe i bëri
shumë përshtypje cilësia e përkushtimit që pa: myslimanët i bëjnë me turp të krishterët,
shkruante ai. Por kur u kthye në shtëpi ku shkroi Disputatio contra Saracenos et
Alchoranum, thjesht përsëriti mitet e vjetra. Imazhi perëndimor mbi Islamin kishte fituar
një autoritet që ishte më i fortë se kontakti pozitiv me myslimanët e vërtetë. Gjatë
periudhës së Kryqëzatave, Perëndimi gjeti shpirtin e vet. Shumica e pasioneve dhe
entusiazmeve tona karakteristike e kanë burimin në këtë periudhë. Siç thekson Umberto
Eko në esenë e tij 'Duke përfytyruar Kohërat e Mesjetës':

Në fakt si amerikanët dhe europianët janë trashëguesit e legjitimitetit perëndimor

dhe të gjitha problemet e botës perëndimore e kanë zanafillën në Periudhën e
Mesjetës: gjuhët moderne, qytetet tregtare, ekonomia kapitaliste (sëbashku me
bankat, çeqet dhe çmimin fillestar) janë shpikje të shoqërisë mesjetare. Jemi
dëshmitare se në Periudhën e mesjetës u ngritën ushtritë moderne, koncepti
modern i shtetit komb, si dhe ideja e një federate mbikombëtare (nën flamurin e
një Perandori Gjerman të zgjedhur nga një Diet që funksionon si një kuvend
elektoral); lufta midis të varfërve dhe të pasurve, koncepti i herezise dhe devijimit
ideologjik, bile edhe nocioni ynë i dashurisë si një lumturi fatkeqe shkatërruese.
Mund të shtojmë këtu edhe konfliktin midis kishës dhe shtetit, sindikatave
(megjithëse në formën e korporateve), dhe transformimin teknologjik të punës.

Ai gjithashtu mund të kishte shtuar: edhe problemi me Islamin. Pas periudhës së

Mesjetës perëndimi vazhdoi të ruante shumë nga mitologjitë mesjetare. Shumë përpjekje
të tjera u bënë për të patur një vizion më pozitiv dhe më objektiv, por përkrah me rritjen e
konsensusit midis studiuesve se 'Islami' dhe Profeti i tij nuk ishin dukuri monstruoze që
njerëzit fantazonin, paragjykimi tradicional ngeli.
Pikëpamja apokaliptike mbi Islamin që inkurajuan martirët e Kordovës vazhdoi
edhe gjatë periudhës së kryqëzatave, megjithëse nuk ishte temë kryesore. Në v. 1191 kur
Riçard Zemërluani po udhëtonte në Tokën e Shenjtë me Kryqezatën e Tretë, ai takoi në
Mesina të Siçilise, mistikun e dëgjuar italian Joakimi i Fiorit. Joakimi i tha Riçardit se me
siguri do ta mundte Saladinin. Ai gaboi, por bëri edhe disa komente të tjera interesante.
Ai besonte se fundi i botes kishte ardhur dhe se Islami në përtëritje ishte një nga mjetet
kryesore të Antikrishtit, por shtoi se Antikrishti vetë ishte gjallë në Romë dhe ishte
paracaktuar të bëhej Papë. Ndërsa njerëzit në Europë bëheshin më kritikë të shoqërisë së
tyre, Islami bashkëlidhej me armikun përbrenda. Reformatorët bënin të njëjtin përcaktim
ndërmjet papatit të pabesë (armiku i tyre i betuar) dhe Islamit. Kështu në shkrimet e
fundit të reformatorit anglez të shekullit të katërmbedhjetë Xhon Uiklif, të metat kryesore
të Islamit ishin po ata të Kishës Perëndimore në atë kohe: fodullëku, lakmia, dhuna dhe
etja për pushtet e pasuri. 'Në Mahometët perëndimorë,' ai shkruante, duke iu referuar
Kishës Perëndimorë si një të tërë, 'megjithëse jemi fare pak në të tërën e trupit të Kishës,
mendojmë se e gjithë bota duhet të rregullohet nga gjykimet tona dhe të dridhet nën

Umberto Eko, 'Duke përfytyruar Kohërat e Mesjetës', në Udhëtimet ne Hiper-realitet, përktheu
Uilliam Uiver (Londer, 1987), f. 64.
komandën tonë.'  Derisa Kisha të kthehej në frymën e vërtetë të Ungjillit dhe të varfërisë
evangjeliste, ky shpirt 'islamik' do të rritej si në Perëndim ashtu edhe në Lindje. Ky ishte
një transformim finok i zakonit të vjetër për t'ia veshur 'Islamit' dhe Profetit të tij të
kundërtën e çdo gjëje qe 'ne' shpresonim (ose druanim) se e kishim.
Uiklif bazohej mbi shumë informacione të pabesueshme, por ai kishte lexuar
Kur‟anin e përkthyer dhe mendonte se kishte gjetur pika të rëndësishme krahasimi
ndërmjet Muhamedit dhe Kishës së Romës. Sikurse Kisha, ai argumentonte se Muhamedi
kishte qenë shumë i çkujdesur me Biblën, duke mbledhur çfarë i përshtatej atij dhe duke
hedhur pjesën tjetër. Ashtu si urdhërat fetare, Muhamedi kishte bërë rinovime të cilat
fusnin në besim ngarkesë ekstra. Mbi të gjitha, ashtu si Kisha, Muhamedi kishte ndaluar
diskutimet e lira rreth fesë. Uiklif kishte lexuar paragjykimet e vjetra mesjetare në
fragmente të shkeputura, që nuk ndalonin diskutimin fetar të Kur‟anit per se (ne vetvete -
perkth.), por theksojnë se disa lloj debatesh teologjike kishin qenë përçarëse në të dy fetë
e vjetra të një Zoti dhe i kishin ndarë ata në sekte kundërshtare. Disa ide mbi Zotin mund
të ishin vetëm hamendje spekulative: askush për shembull, nuk mund të provojë
doktrinën e Inkarnacionit që Muhamedi thekson se është shtuar nga disa të krishterë në
mesazhin origjinal të Profetit Jezu. Sidoqoftë Uiklif krahasoi këtë të ashtuquajtur
intolerancë islamike me qëndrimin e Kishës rreth doktrinave problematike si atë të
Eukaristit, duke i urdhëruar të krishterët të besonin verbërisht gjërat që nuk mund t'i
kuptonin.
Luteri dhe reformatorët e tjerë protestanë e vazhduan këtë traditë. Në fund të jetës
së tij, i ballafaquar me kërcënimin e frikshëm të turqve osmanë në Europë, ai u pushtua
nga makthi i martirve të Kordovës, prandaj besonte se bota e krishterë mund të
gllabërohej plotësisht nga Islami. Ne v. 1542 ai botoi përkthimin prej tij të Disputatio-s
të Ricoldo da Monte Kroçes. Në parathënie përmend se e kishte lexuar vite më parë, por e
konsideronte të pamundur që njerëzit mund të besonin këtë përmbledhje të dukshme
gënjeshtrash. Ai kishte dëshiruar ta lexonte Kur‟anin, por nuk kishte gjetur një përkthim
në latinisht - siç thekson edhe R.W. Sauthern, ky është një tregues i qartë i shkallës së
ulët të studimeve islamike në Europën e shekullit të gjashtëmbëdhjetë - por më në fund
një kopje kishte rënë në duart e tij dhe ai arriti të kuptonte se Rikoldo kishte thënë të
vërtetën. Ai pyeste nëse Muhamedi dhe myslimanet ishin Antikrishti dhe përgjigjej se
'Islami' ishte shumë primitiv për të plotësuar këtë paracaktim të tmerrshëm. Armiku real
ishte Papa dhe Kisha Katolike dhe për aq sa Europa do të mbështetej pas këtij armiku të
brendshëm, ajo do të ishte e zbuluar ndaj rrezikut të shpartallimit nga duart e
'muhamedanëve'. Ide të ngjashme i zhvilluan me tej Zvingli dhe disa reformatorë të tjerë,
duke e konsideruar Romën 'koka' e Antikrishtit dhe 'Muhamedanizmin' trupi i tij. Ky
zhvillim protestan tregon se nga shumë njerëz në Europë 'Islami' ishte personifikuar dhe
ishte bërë simboli i djallit të vërtetë në peisazhin e tyre emocional. Siç shpjegon Norman
Daniel në studimin e tij Arabët dhe Europa mesjetare, nuk kishte asnjë realitet tjetër të
jashtëm historik që mund të ishte trajtuar me kaq kriticizëm. Reformatorët kanë
'prezantuar idenë e Islamit si një gjendje e brendshme me të cilën mund të njollosen
armiqtë e doktrinës së pastër. Duke vepruar kështu në fakt ata kanë pranuar
personifikimin e Islamit si 'armiku' (i pandryshueshëm) që ka jetuar kaq gjatë në
përfytyrimin europian.' Daniel jep shembuj të katolikëve dhe protestantëve duke i

Marrë nga Sauthern, Pikëpamjet perëndimore mbi Islamin, f. 79 - 80
 Daniel, Arabët dhe Europa mesjetare, f. 302
krahasuar kundërshtaret e tyre të krishterë me 'Islamin', por pa i dhënë kuptim se çfarë
mbartte realisht ky krahasim. Misionari katolik i shekullit të shtatëmbëdhjetë M.
Lefebver i përkufizonte myslimanët si 'protestanë muhamedanë' që besojnë në faljen nga
besimi: 'ata shpresojnë në faljen e mëkateve, me kusht që të besojnë te Mahometi'.
Ndërsa shkrimtari udhëtar protestan i shekullit të tetëmbëdhjete L. Rauvolf i konsideronte
myslimanët 'katolikë muhamedanë': 'ata ndjekin përkushtimin e sajuar nga vetë ata, ndaj
punëve të mira, lëmoshave, lutjeve, agjërimit, lirimit të robëve, etj. për të fituar
kënaqësinë e Zotit'. Në Mesjete të krishterët mundën ta vlerësonin Islamin vetëm si një
version të gabuar të Krishtërimit, prandaj dhe krijuan mite për të treguar se Muhamedi
ishte instruktuar nga një heretik. Më vonë, në dritën e ndarjeve të tjera të brendshme në
botën e krishterë, perëndimorët vazhduan ta vlerësojnë Muhamedin dhe fenë e tij sipas
termave esenciale të krishtera; ata nuk interesoheshin për të vërtetën historike objektive
dhe as iu binte ndër mend se myslimanët kishin frymën e tyre të pavarur që nuk mund të
përkufizohej drejt duke iu referuar praktikës së krishterë.
Gjatë Rilindjes të tjerë njerëz nga bota perëndimore u përpoqën të krijonin një
botëkuptim më objektiv të botës islamike. Ata bartnin traditën dhe aspiratën e Peterit të
Nderuar, që vazhdoi në shekullin e pesëmbëdhjetë nga dijetarë si Xhoni i Segovias dhe
Nikola i Kuzës. Në v. 1453, pikërisht pasi turqit pushtuan perandorinë e krishterë të
Bizantit dhe sollën Islamin përtej pragut të Europes, Xhoni i Segovias theksonte se duhet
të gjendej një mënyrë e re për t‟u përballuar me kërcënimin islamik. Ai nuk mund të
mposhtej kurrë nëpërmjet luftës apo veprimtarisë së njohur misionare. Ai filloi punën për
një përkthim të ri të Kur‟anit, duke bashkëpunuar me një jurist mysliman nga Salamanka.
Gjithashtu ai propozoi idenë e një konference ndërkombëtare, ku të mund të bëhej një
shkëmbim pikëpamjesh ndërmjet myslimanëve dhe të krishterëve. Xhoni vdiq me 1458,
përpara se ndonjë prej projekteve të tij të realizohej, por shoku i tij Nikola i Kuzës ishte
entuziast për këtë metodë të re. Në vitin 1460 ai shkroi Cribratio Alchoran (Sita e
Kur‟anit), i cili nuk është orientuar drejt linjave të zakonshme të polemikës, por tenton
një shqyrtim sistematik letrar, historik dhe filologjik të tekstit që Xhon i Segovias e kishte
konsideruar thelbësor. Gjate Rilindjes, studimet arabe u institucionalizuan dhe kjo
metodë kozmopolite e enciklopedike i çoi disa studiues drejt një vlerësimi më realist të
botës myslimane dhe drejt një braktisjeje të qëndrimeve të pagdhendura kryqtare. Por
meqënëse jemi në Mesjetë, vlerësimi në rritje i fakteve nuk mjaftonte për të neutralizuar
përfytyrimet e vjetra të urrejtjes, të cilat kishin një pushtet aq të fuqishëm në imagjinatën
perëndimore.
Kjo bëhet më e qartë në vitin 1697, kur në fillim të iluminizmit u botuan dy
punime me vlera. I pari ishte Bibliothèque orientale e Barthélmy d'Herbelot, që deri në
fillim të shekullit të nëndëmbëdhjetë mbeti burimi më i rëndësishëm dhe autoritar i
referencës për studimet orientale dhe islamike në Angli dhe Europë. Ai është përshkruar
si e para Enciklopedi e Islamit. D' Herbelot përdori burimet arabe, turke dhe persiane si
dhe bëri një përpjekje reale për të thyer metodën vicioze të krishterë: për shembull ai na
ka dhënë tregime alternative të miteve që qarkullonin në Lindje. Kjo metodë ishte
pozitive dhe ishte shenjë e një fryme më të shëndoshë. Por nën titullin 'Mahomet' është
për të ardhur keq që gjejmë këtë hyrje shabllone:


Norman Daniel, Islami dhe Perëndimi:Krijimi i një Imazhi (Edinburg,1960) f. 284 - 5
 Ky është uzurpatori i famshëm Mahomet, Autori dhe Themeluesi i një herezie, që
e ka përvetësuar në emër të fese dhe që ne e quajmë Muhamedane. Shihni hyrjen
nën titullin Islam. Interpretuesit e Kur’anit dhe doktorë të tjerë të Ligjit Mysliman
ose Muhamedan kanë derdhur për këtë profet fals të gjitha lavdërimet që arianet,
paulicianët ose paulinistët dhe heretikët e tjerë i kanë atribuar Jezu Krishtit,
ndërsa e xhveshin atë nga Hyjnia e tij.

Megjithëse d'Herbelot ishte i vetwdishëm për emrin e saktë të fesë, ai vazhdonte ta

quante atë 'Muhamedane' sepse ky është emri që 'ne' përdorim; për ngjashmëri bota e
krishterë akoma mund ta shohë Profetin vetëm me mënyrën e vet të shtrembër si një
version inferior i 'joni'.
Po në këtë vit orientalisti anglez Hemfri Praidouks botoi veprën e tij të
rëndësishme Mahomet: natyra e vërtetë e mashtrimit. Vetëm nga titulli merret me mend
se ai ka gëlltitur paragjykimet e vjetra mesjetare – dhe vërtetë, ai citon Rikoldo da Monte
Kroçe si referencën e tij kryesore - megjithëse deklaron se ka arritur një pikëpamje më
racionale dhe më të qartë të fese se sa ka qenë e mundur në periudhën e errët dhe
supersticioze të Mesjetës. Si njeri i arsyes, Praidouks argumenton se jo vetëm që Islami
ishte një imitim i thjeshtë i Krishterimit, por ishte shembull i qartë i idiotësisë ku mund të
zhyten të gjitha fetë duke përfshirë edhe Krishtërimin, nëqoftëse nuk mbështeten fort mbi
shkëmbin e arsyes. Thuhet se Koha e Arsyes i çliroi njerëzit nga paragjykimi gjymtues
fetar i periudhës kryqtare, por Praidouks përsërit të gjitha bindjet e vjetra iracionale të së
kaluarës. Ai shkroi për Muhamedin:

Në Pjesën e parë të jetës së tij ai ndoqi një Rrugë shumë të djallëzuar dhe të
çthurur, duke gjetur shumë kënaqësi në Grabitje, Plaçkitje dhe Gjakderdhje, sipas
Zakonit të Arabëve, shumica e të cilëve ndiqnin këtë lloj Jete, duke qenë pothuaj
gjithnjë në Luftë njëra Tribu me tjetrën, për të plaçkitur dhe marrë nga njeri
tjetri gjithçka çfarë mundnin ...
Dy Pasionet e tij dominuese ishin Ambicja dhe Epshi.. Rruga që ndoqi për
të fituar Perandori, shfaq me tepri të parën; dhe numri i madh i grave që kishte,
provon të dytën. Dhe vërtetë këto të dyja shkojnë përmes të tërë Sistemit të Fesë
së tij, rrallë gjen një Kapitull në Alkoranin e tij që nuk dikton disa Ligje të Luftës
ose të Gjakderdhjes për të nxitur individin; ose nga ana tjetër jep disa liri për
Gratë këtu, ose Premtim për t’u kënaqur me to këtej e tutje, për të përmbushur
dëshirat e një tjetri.

Por gjatë shekullit të tetëmbëdhjetë njerëzit po përpiqeshin të nxisnin një kuptim më të

saktë mbi Islamin. Kështu në v. 1708 Simon Okli nxori volumin e parë të veprës Histori e
Saraçenëve, që revoltoi shumë nga lexuesit për arsye se ai nuk e paraqiste Islamin si
shembëllimi i një feje të shpatës, por përpiqej ta vlerësonte xhihad-in e shekullit të shtatë
nga këndvështrimi mysliman. Në v. 1734 Xhorxh Seil botoi një përkthim të njohur të
Kur‟anit në anglisht, që ende cilësohet si i saktë, megjithëse është një vogëlimë e turbullt.


Marre nga Eduard W. Seid, Orientalizmi: konceptet perendimore mbi Orientin (Nju Jork dhe
Londer, botim i 1985), f. 66

Hamfri Praidouks, Natyra e vertete e mashtrimit, e çfaqur plotesisht ne jeten e Mahometit
(bot.7, Londer 1708) f. 80
Fransua Volter me 1751 botoi Les Moeurs et l'esprit des nations në të cilin ai mbrojti
Muhamedin si një mendimtar i thellë politik dhe si themeluesi i një feje racionale; ai
vinte në dukje se politika myslimane gjithnjë kishte qenë më tolerante se tradita e
krishterë. Orientalisti hollandez Johan Jakob Reiske (vdiq ne v. 1774) ishte një njohës i
pakrahasueshëm i arabishtes, që mundi të shihte cilësinë e hyjnisë në jetën e Muhamedit
dhe krijimin e Islamit (por që u persekutua nga disa nga kolegët e tij për këtë dobësi).
Gjate shekullit të tetëmbëdhjetë, një mit që e paraqiste Muhamedin si një ligjvënës të urtë
dhe të arsyeshëm të Iluminizmit po zhvillohej. Henri, Konti i Bulenvillit, botoi Vie de
Mahomed (Paris 1730; Londër 1731), që e protretizoi Profetin si një pararendës i Kohës
së Arsyes. Boulainvilli ishte dakord me mesjetarët se Muhamedi shpiku fenë tij me
qëllim që të bëhej zotërues i botës, por që me mend shfrytëzoi të gjithë trashgiminë për
doktrinën e tij. Ndryshe nga Krishtërimi, Islami ishte një traditë tokësore jo e zbritur dhe
prandaj ishte kaq e admirueshme. Muhamedi ishte nje hero i madh ushtarak si Julius
Çezari dhe Aleksandri i Madh. Kjo ishte një tjetër fantazi, sepse natyrisht që Muhamedi
nuk ishte një deist, por kjo së paku ishte një tentativw për ta vlerësuar Profetin në një
dritë pozitive. Në fund të shekullit, në kapitullin e pesëdhjetë te Perëndimi dhe Rënia e
Perandorisë Romake Eduard Gibon lavdëroi monoteizmin e lartë të Islamit dhe tregoi se
inisiativa myslimane meritonte një vend në historinë e qytetërimit botëror.
Por aq i betonuar ishte paragjykimi i vjetër saqë shumë nga këta shkrimtarë nuk
mund t‟i rezistonin tundimit për t‟i dhënë Profetit nganjëherë goditje të pavend. Kështu
Simon Okli e përshkruante Muhamedin si 'një njeri shumë mendjemprehtë dhe dinak, i
cili nxorri në pah vetëm cilësitë e mira, ndërsa parimet e shpirtit të tij ishin ambicia dhe
zvetënimi'. Xhorxh Seil pranonte në hyrjen e përkthimit të tij se 'Natyrisht që është nje
nga provat më bindëse se Mohamedanizmi nuk ishte gjë tjetër veçse një qëllim njerwzor,
që pothuajse ia detyron progresin dhe stabilitetin e tij krejtësisht shpatës.' Volteri në fund
të esesë Les Moeurs, e mbyll përshkrimin e tij pozitiv mbi Islamin me vwrejtjen se
Muhamedi ka qenë ' konsideruar si njeri i madh dhe i nderuar si profet për të gjithë të
tjerët, bilea edhe nga ata që e njihnin se ishte një mashtrues'. Në v. 1741 në dramën e tij
Mahomet ose fanatizëm, Volteri shfrytëzoi paragjykimet e përhapura duke e cilësuar
Muhamedin si një shembull të të gjithe sharlatanëve që kishin skllaveruar popujt e tyre në
fe nëpërmjet përdorimit të dredhisë dhe genjështrave: duke i cilësuar disa nga legjendat e
vjetra të pamjaftueshme e banale, ai me qejf të madh trilloi disa të tjera nga vetja e tij.
Edhe Giboni gjeti pak kohë për vetë Muhamedin, duke argumentuar se ai i kishte joshur
arabët që ta ndiqnin, me karremin e presë dhe të seksit. Ndërsa për besimin mysliman te
frymëzimi hyjnor i Kur‟anit, Giboni deklaronte me të madhe si një pozicion të pamundur
për njeriun vërtet të qytetëruar:

Ky argument është shumë i plotfuqishëm kur i drejtohet një arabi të devotshëm,

mendja e të cilit është sinkronizuar me besimin dhe entusiazmin, veshi i të cilit

 Daniel, Islami dhe Perëndimi, f. 297

 Idem f. 300
 Idem f. 290
 Perëndimi dhe rënia e Perandorisë Romake, botoi Dero E. Saunders, përmbledhur në një
vëllim (Londer, 1980) f. 657 – 8
 kënaqet nga muzika e tingujve dhe padituria e të cilit nuk është e aftë të krahasojë
veprat e gjenisë njerëzore. Harmonia dhe larmia e stilit nuk arrin te europiani i
pafe; ai nuk ka durim të lexojë me vemendje rapsodinë e pafund inkoherente të
fabulës dhe porosinë morale e deklamimin, që rralle nxit një sentiment apo ide, që
nganjëherë lëviz ngadalë në rrëmujë dhe nganjëherë ka humbur në re. 

Kjo tregon një besim të ri perëndimor. Tanimë europianët nuk ishin më të frikësuar nga
rreziku islamik; në vend të tij ata e vlerësojnë fenë myslimane me një përfillje groteske,
duke pretenduar se nëqoftëse 'ne' nuk e kuptojmë Kur‟anin, dmth se nuk ka asgjë brenda
tij. Gjithashtu në v. 1841 në një leksion mbi Muhamedin, 'Heroi si Profet', Tomas Kalajl
do ta çvlerësonte Kur‟anin me përçmim. Sidoqoftë ky ishte një apel i dëshiruar për
figurën e Muhamedit dhe një mohim i fantazisë së vjetër mesjetare. Pothuaj për të parën
herë dikush në Europë po përpiqej ta vlerësonte Muhamedin si një njeri fetar të vërtetë.
Por Kur‟ani u dënua si libri më i mërzitshëm në botë: 'i lodhshëm, përzierje e ngatërruar,
i rëndë, i pambarim; përsëritje të pafund, shtjellime të stërzgjatura, koklavitje; shumë i
papërpunuar, i pambaruar, shkurt një trashësi e papërtypshme.' 
Në prag të shekullit të nëntëmbëdhjetë një incident kuptimplotë tregoi drejtimin në
të cilin po shkonte mirëbesimi i ri europian. Në v. 1798 Napoleoni lundroi për në Egjypt i
shoqëruar nga një duzinë orientalistësh të Institut d'Égypte. Ai synonte t'i vinte në
përdorim të gjitha këto njohuri dhe dituri të reja për nënshtrimin e botës islamike dhe të
sfidonte hegjemonine britanike në Indi. Sapo zbarkuan, Napoleoni dërgoi studiuesit për
atë çfarë e quajti nje mision për zbulimin e fakteve, duke i instruktuar oficerët e tij, që të
ndiqnin këshillat e tyre. Duket se ata i kishin bërë mirë detyrat e shtëpisë. Napoleoni iu
drejtua me cinizëm turmës së egjyptianëve në Aleksandri me shprehjen: 'Nous sommes
les vrais musulmans' . Pastaj solli në kuarterin e tij me të gjitha nderimet ushtarake,
gjashtëdhjetë sheikët e xhamisë se madhe të Kajros el-Az'har. Me maturi, Napoleoni
lavdëroi Profetin, diskutoi me ta Mahometin e Volterit dhe me sa duket u paraqit mirë
para ulema-së së mësuar. Askush nuk e mori Napoleonin për një mysliman, por komentet
e tij dashamirëse për Islamin e zbutën në një farë mase armiqësinë e popullatës.
Ekspedita e Napoleonit përfundoi në një hiç; ai u mund nga ushtritë britanike dhe turke
kështu që u kthye mbrapsht në Europë.
Shekulli i nëntëmbedhjetë u karakterizua nga fryma kolonialiste, që po i jepte
europianëve vetëbesimin e dëmshëm se ata ishin superiorë ndaj racave të tjera: ishte
detyrë e tyre të realizonin një mission civilisatrice në botën barbare të Azisë dhe të
Afrikës. Kjo në mënyrë të pashmangshme u ndikua nga pikëpamjet perëndimore mbi
Islamin, meqenëse si francezët edhe britanikët po prisnin me lakmi rënien e Perandorisë
Otomane. Te apologjisti i krishterë francez Fransua Rene de Shatobrian për shembull,
hasim një ringjallje të idealit të kryqëzatës, të adaptuar për t'iu pershtatur kushteve të reja.
Ai u impresionua nga ekspedita e Napoleonit dhe e konsideronte atë si një pelegrin -
kryqtar. Kryqtaret u përpoqën ta çojne krishterimin në lindje, pohonte ai. Nga të gjitha
fetë, krishtërimi ishte 'më i favorshmi për lirinë', por gjatë kryqëzatave ai u ndesh me
'Islamin': kult ky që ishte armiku i qytetërimit, favorit sistematik i injorancës, i

 Ne jemi myslimane të vërtetë – përkth.

despotizmit dhe skllavërisë'.  Në ditët e vrullshme të revolucionit francez, 'Islami' edhe
njëherë përsëri u bë kundërshtari 'ynë'. Gjatë Mesjetës së prirë drejt hierarkisë, disa
kritikë të Islamit e fajësuan Muhamedin se i kishte dhënë shumë pushtet shtresës së ulët,
si skllevërve dhe grave. Tani ky shabllon u kthye anasjelltas, jo vetëm pse njerëzit
doemos kishin më shumë njohuri mbi 'Islamin', por se ky i përshtatej egos 'sonë' dhe që si
gjithnjë ishte një objektiv ndaj të cilit ne mund të matnim arritjet tona.
Në bestsellerin e tij Udhëtim nga Parisi në Jeruzalem dhe nga Jeruzalemi në Paris
(1810 - 11), Shatobriani zbatoi fantazinë e tij të Kryqëzatës me situatën në Palestinë.
Arabët shkruan ai, 'janë ajka e ushtarëve pa një udhëheqës, qytetarët pa ligjvënës dhe një
familje pa baba.' Ata ishin një shembull i 'njeriut të qytetëruar të rënë rishtaz nën një
shtet primitiv'. Prandaj ata kërkonin me të madhe kontrollin nga ana e Perëndimit, sepse
për ta ishte e pamundur të merrnin përsipër drejtimin e punëve të tyre. Në Kur‟an nuk ka
'asnjë parim për qytetërim dhe asnjë mandat që mund ta lartësojë karakterin'. Ndryshe
nga krishtërimi, 'Islami' nuk predikon 'as urrejtjen për tiranine dhe as dashurinë për liri'.
Filologjisti francez me influencë Ernest Renan, u përpoq të jepte shpjegim
shkencor lidhur me këto mite të reja raciste dhe imperialiste. Ai pohonte se gjuhët
hebraike dhe arabe ishin gjuhë të degraduara, devijime nga tradita ariane, të cilat ishin
plasaritur në mënyrë të pariparueshme. Këto gjuhë semite mund të studioheshin vetëm si
një shembull i zhvillimit të ndalur dhe të cilave u mungonte karakteri përparimtar i
sistemeve 'tona' linguistike. Kjo ishte pra, përse sëbashku popujt çifute dhe arabe ishin
'une combinaison inférieure de la nature humaine'.

Kushdo e sheh se në të gjitha gjërat na del se raca semite është nje racë e mangët
në sajë të foshnjërisë së saj. Kjo racë - nëqoftëse guxoj të përdor analogjinë - i
përket familjes indoeuropiane aq sa një laps për skica bën për pikturë; asaj i
mungon ajo larmi, ajo gjërësi, ajo pasuri e jetës, e cila është kusht i përsosmërisë.
Porsi ata individë që zotërojnë pak aftësi fekondimi, që pas një fëmijërie të
këndshme, ata arrijnë vetëm potencën mesatare si kulmin e saj, kombet semite
jetuan lulëzimin e tyre më të plotë në periudhën e parë dhe kurrë nuk kanë qenë
në gjendje të mbërrijnë pjekurinë e vërtetë. 

Përsëri çifutët dhe arabët u shkrinë në një përfytyrim, që përmbante një përshkrim
lajkatues rreth cilësive 'tona' superiore. Natyrisht që racizmi i ri pati pasoja tragjike për
çifutët në Europë. Hitleri u bazua në modelet e vjetra të krishtera në kryqëzatën e tij laike
kundër çifutëve, duke mos qenë në gjendje të duronte praninë e një race të huaj në dheun
e pastër europian dhe arian.
Megjithëse nuk kishte myslimanë në Europë, gjatë shekullit të nëntëmbëdhjetë
Britania dhe Franca filluan pushtimin e tokave të tjera. Në v. 1830 Franca kolonizoi
Algjerinë dhe më 1839 britanikët kolonizuan Adenin; ndërmjet tyre ata ndanë Tunizinë
(1881), Egjyptin (1882), Sudanin (1898) dhe Libine e Marokun (1912). Në v. 1920,
megjithëse u ishin zotuar vendeve arabe se pas kapitullimit të Perandorisë Turke ata do të

 Marrë nga Seid, Orientalizmi, f. 172

 Histoire générale, marrë idem, f. 149

Marrë nga Seid, Orientalizmi, f. 171

Idem f. 149
merrnin pavarësinë, Britania dhe Franca e gjymtuan ndërmjet tyre Lindjen e Mesme në
mandate dhe protektorate. Sot myslimanët lidhin imperializmin perëndimor dhe punën
misionere të krishterë me Kryqëzatat. Dhe ata nuk e kanë gabim që mendojnë kështu. Kur
gjeneral Allenbi pushtoi Jeruzalemin me 1917, lajmëroi se Kryqezatat u realizuan dhe kur
francezët morën Damaskun, komandanti i tyre marshoi deri në varrin e Saladinit te
Xhamia e Madhe dhe thirri: 'Nous revenons, Saladin!'
Misionet e krishtera i mbështetën kolonialistët, duke u përpjekur të minojnë
kulturën tradicionale myslimane në vendet e pushtuara, ndërsa në qeverisjen e
protektoratit, grupeve vendase të krishtera si maronitëve në Liban, iu dhanë një rol shumë
më të madh sesa u takonte. Kolonialistët mund të kenë pretenduar se po sillnin progres
dhe rilindje, por orvatja u shoqërua me dhunë dhe denigrim. Arritjes së paqes në Agjeri,
për shembull, iu deshën shumë vjet, dhe çdo rezistencë u shtyp brutalisht me anë të
inkursioneve represive. Historiani francez bashkëkohas M. Budrikur, na jep një ide çfarë
ishte një nga këto inkursione:

Ushtarëve tanë të kthyer nga ekspedita u vinte turp nga vetvetja...rreth 18 000
pemë ishin djegur; ishin vrarë gra, fëmijë dhe pleq. Veçanërisht gra fatkeqe
ngjallën lakmi nga zakoni i mbajtjes së unazave në veshë, këmbë dhe krahë. Këto
unaza nuk ishin kapur si bylyzyket franceze. Të mbërthyera në gjymtyrët e vajzave
qëkur ishin të vogla, ato nuk mund të hiqeshin kur rriteshin. Për t'ja marrë
ushtarët tanë ia prisnin gjymtyrën duke i lënë gjallë të sakatosura. 

Kolonialistet zbuluan përbuzjen e tyre fundamentale për Islamin. Lordi Kromer në

Egjypt, dekretoi orvatjen e intelektualit liberal Muhamed Abduh (v. 1905) për t'i
rishikuar disa ide tradicionale të Islamit duke deklaruar se, Islami nuk mund të
reformohej dhe arabët nuk ishin në gjendje të ripërtërinin shoqërinë e tyre. Ashtu siç e
shpjegon në veprën e tij juridike Egjypti modern, 'orienti' është fëminor, i pandreqshëm
dhe diametralisht i kundërt me 'ne':

Sër Alfred Lajel njëherë më tha: 'Përpikmëria është e neveritshme për mendjen e
Orientit. Çdo anglo-indian duhet ta kujtojë gjithnjë këtë maksimë.' Mungesa e
saktësisë, që lehtësisht degjeneron në pavërtetësi, është në fakt karakteristikë
kryesore e mendimit oriental.
Europiani është arsyetues i fortë; faktet e deklaruara prej tij janë pa ndonjë
dykuptimësi; ai është logjikues i natyrshëm, megjithëse mund të mos ketë studiuar
shkencën e logjikës; ai nga natyra është skeptik dhe kërkon prova përpara se të
pranojë të vërtetën e ndonjë çështje; inteligjenca e tij e stërvitur punon si një
mekanizëm. Nga ana tjetër mendimi i orientit, ashtu si rrugët e tij të gjalla është
në mënyrë të dallueshme pa simetri. Arsyetimi i tij është një përshkrim shumë i
çrregullt. Megjithëse arabët e lashtë e përvetësuan paksa në një shkallë më të
lartë shkencën e dialektikës, pasardhësit e tyre janë jashtëzakonisht të mangët në


Ne erdhëm përsëri Saledin – përkth.
 M. Budricur, La guerre et le gouvernement de l'Algerie (Paris 1853), f. 160
 Marre nga Seid, Orientalizmi, f. 38
 K. Armstrong Lufta e Shenjte: Kryqezatat dhe ndikimi i tyre ne Boten e sotme (Londer 1988)
 aftësinë logjike. Shpesh janë të pazotë të japin konkluzionet më të kuptueshme nga
ndonjë premis i thjeshtë me anë të së cilit ata mund të pranojnë të vërtetën.

Megjithëse studiuesit perëndimorë vazhduan orvajtjet për të dhënë një vlerësim më

objektiv të botës arabe dhe myslimane, superioriteti kolonialist ka bërë që shumë njerëz
të besojnë se 'Islami' ishte shumë përposht për të tërhequr seriozisht vemendjen.
Sigurisht ky qëndrim agresiv perëndimor ka qenë i suksesshëm në largimin e botës
myslimane. Sot Islami duket i fryrë nga ndjenjat antiperëndimore, por ky është krejtësisht
një zhvillim i ri. Perëndimi mund t'i ketë ankoruar fantazitë për Muhamedin si armiku i
tij, por faktikisht jo më larg se dyqind vjet më parë, shumica e myslimanëve nuk e dinin
ç'ishte Perëndimi. Kryqëzatat qenë vendimtare në historinë e Europës dhe siç e kam
argumentuar gjithnjë, patën një ndikim formues në identitetin perëndimor.
Por megjithëse ata patën një efekt shumë të thellë në jetën e myslimanëve të
Lindjes se Afërme, kryqëzatat patën një ndikim të vogël në pjesën tjetër të botës islamike,
ku ata vetëm u kufizuan në incidente sporadike. Territoret në zemër të Perandorisë
Islamike në Irak dhe Iran mbetën plotësisht të paprekura nga ky sulm mesjetar
perëndimor. Prandaj ata nuk zhvilluan ndaj perëndimit konceptin e armikut. Kur
përmendnin botën e krishterë, myslimanët nuk e kishin fjalën për perëndimin, por për
Bizantin; në atë periudhë Europa Perëndimore shihej si një vend i egër, barbar e pagan, e
cila ishte vërtetë shumë prapa nga pjesa tjetër e botës së qytetëruar.
Por Europa u kap dhe bota myslimane e zënë me hallet e veta, nuk mundi të vinte re
çfarë po ndodhte. Ekspedita e Napoleonit në Egjypt ishte një paralajmërim për shumë
njerëz të zgjuar në Lindjen e Afërme, të cilëve u bënë shumë përshtypje lidhjet e forta të
ushtarëve francezë në këtë ushtri post-revolucionare. Myslimanët gjithnjë u janë
përgjigjur ideve të kulturave të tjera dhe shumë prej tyre i përqafuan idetë radikale dhe
moderne të perëndimit. Në agim të shekullit të XX-të, pothuaj çdo intelektual me zë në
botën islamike ishte një liberal dhe dishepull perëndimor. Këta liberale mund ta kenë
urryer imperializmin perëndimor, por mendonin se liberalët europiane ishin në anën e
tyre dhe në opozitë me njerëz si Lordi Kromer. Ata e admironin mënyrën perëndimore të
jetesës, që dukej se kultivonte mjaft ideale që ishin në boshtin e traditës islamike.
Megjithatë në këto pesëdhjetë vitet e fundit ne e kemi humbur këtë dashamirësi. Një
arsye për largimin e botës myslimane ka qenë edhe zbulimi dalngadalë i armiqësisë dhe
përçmimit tonë për Profetin dhe fenë e tyre, që janë rrënjosur aq thellë në kulturën
perëndimore dhe të cilat, mendojnë ata, ndikojnë akoma në politikën e Perëndimit ndaj
vendeve myslimane edhe në periudhën post-koloniale.
Siç shkrimtarja siriane Rana Kabani thekson në librin e saj Letër Krishtërimit:

A është ndërgjegja perëndimore joselektuese? Perëndimi ndjen simpati për

muxhahidinët afganë të mbështetur nga shërbimi sekret amerikan, ashtu si edhe
lëvizja nikaraguane Kontras, por nuk simpatizon militantet islamikë që nuk
luftojnë në frontet e Luftës së Ftohtë, por që kanë qëllimet e veta politike. Ndërsa
shkruaj këtë palestinezët po vdesin çdo ditë në Territoret e Pushtuara - sipas
raporteve të fundit afërsisht 600 janë të vdekur, mbi 30 000 të plagosur dhe
20000 mbahen të arrestuar pa gjyq ... dhe prapëseprapë Izraeli është demokraci
 për sytë e Perëndimit, një avanpost i qytetërimit perëndimor. Si shpjegohen
standarde të tilla të dyfishta? 

Perëndimi duhet të ndjejë një masë përgjegjësie për zhvillimin e rrymës së re radikale të
Islamit, që në njëfarë kuptimi të frikshëm është i afërt me fantazitë tona të vjetra. Shumë
njerëz sot në botën islamike nuk e duan Perëndimin duke e cilësuar si jobesimtar, të
padrejtë dhe dekadent. Disa mendimtarë perëndimore si Maksim Rodinson, Roj
Motehidi, Niki R. Kidi dhe Xhills Kepel po përpiqen ta kuptojnë domethënien e kësaj
gjendje shpirtërore islamike. Por si zakonisht këto orvatje për të dhënë një panoramë më
objektive dhe miqësore të krizës së tanishme në boten islamike i takojnë një pakice. Zëra
të tjerë më agresivë shfaqin pak dëshirë për mirëkuptim dhe nxisin trashëgiminë e vjetër
të urrejtjes.
Sidoqoftë Islami i ri radikal nuk frymëzohet vetëm nga urrejtja e Perëndimit. Në
çdo këndvështrim kjo nuk është as një lëvizje kompakte. Myslimanët radikalë, së pari
janë të interesuar për të vënë rregull në shtëpinë e tyre dhe të ndreqin çrregullimet
kulturore që kanë pësuar shumë prej tyre në kohët moderne. Vërtetë është e pamundur të
bësh përgjithsime rreth ngritjes së kësaj rryme ekstreme në fe. Ajo jo vetëm ndryshon nga
një vend në tjetrin, por edhe nga një qytet në tjetrin dhe nga fshati në fshat. Njerëzit e
ndjejnë sikur u janë prerë rrënjët: kultura perëndimore ka invaduar hapësirat e jetës së
tyre. Bile edhe orenditë e shtëpive të tyre kanë pësuar ndryshime të mëdha dhe janë bërë
një shenjë e bezdisshme e mbizotërimit dhe humbjes kulturore. Duke u kthyer nga feja,
shumë myslimanë tentojnë të rikapen te rrënjët e tyre dhe të rikuperojnë një identitet që
është thellësisht i kërcënuar. Por sipas rajonit, veçoritë e Islamit janë shumë të ndryshme
e të veçanta si dhe i prekur thellësisht nga zakone dhe kushte që nuk janë specifike fetare.
Në librin e tij klasik Duke njohur Islamin, Fenë dhe Shoqërinë në Lindjen e Mesme,
Majkëll Gilsenen argumenton se dallimet janë kaq të mëdha nga një distrikt në tjetrin
saqë termi 'Islam' ose 'fundamentalizem' është tërësisht i pasaktë në përcaktimin e
përpjekjes aktuale për të emërtuar gjendjen e njerzve në Lindjen e Mesme gjatë periudhës
post-koloniale. Natyrisht që fenomeni është shumë më kompleks se sa media përpiqet të
na e pasqyrojë.
Për të shprehur urrejtjen tonë evidente të rrenjosur ndaj 'Islamit' ne herë pas here
nxjerrim në skenë shabllone të reja. Në vitet shtatëdhjetë na u fanit fantazma e sheikut
super të pasur të naftës; në tetëdhjetat fanatiku ajatollah; ndërsa qysh nga afera Selman
Rushdi, 'Islami' u bë një fe që shkruan vdekje për lirinë krijuese dhe artistike. Por asnjë
nga këto përfytyrime nuk pasqyron realitetin, i cili është pafundësisht më kompleks.
Njerëzit akoma nuk kanë të ndalur në dhënien e gjykimeve të përgjithshme dhe të
padrejta. Rana Kabani citon dy shënime armiqësore nga Fej Ueldon dhe Konor Kruiz O'
Braiën. Te Lopët e shenjta, ku përfshihet në debatin Rushdi, Ueldon shkruan:

Korani është ushqim për jomendimin. Ai nuk është një poemë ku një shoqëri mund
të bazohet e sigurtë ose me vetëdije. Ai i jep armë mendim- politikës dhe mendim-
politika vihet lehtësisht në marshim, prandaj të futin frikën ... Unë e cilësoj atë
tekst të kufizuar edhe kur vjen në kuptimin e asaj çfarë Unë e përkufizoj si Zot. 

Rana Kabani, Letër Krishtërimit, (Londër 1989), f. 54

Fej Ueldon, Lopët e shenjta (Londër 1989), f. 6, 12
Vetëm mund të them se ky shënim nuk është në koherencë me përvojën time në studimin
e Kur‟anit dhe të historisë së Islamit. Ndërsa Konor Kruiz O' Braiën duke u kthyer në
traditën që çdo shfaqje respekti ndaj Islamit është një e metë kulturore, do të më quante
mua hipokrite. Shoqëria myslimane, shkruan ai,

Duket thellësisht e pështirë ... Ajo ngjan e pështirë sepse është e pështirë ... Një
perëndimor që deklaron se admiron shoqërinë myslimane, ndërsa vazhdon të
pranojë vlerat perëndimore, është ose një hipokrit ose një i pacipë ose ka pak nga
të dyja.

Ai e mbyll:

'Shoqëria arabe është e sëmurë dhe ka qenë e sëmurë për një kohë të gjatë. Në
shekullin e kaluar, mendimtari arab [siç] Xhemal el-Afgani shkruante "Çdo
mysliman është i sëmurë dhe shërimi i vetëm i tij është në Kuran." Fatkeqësisht
sëmundja keqësohet sa më shumë ilaçe merren.' 

Por jo të gjithë kritikët ndjekin linjën e Kryqëzatës. Në shekullin tonë shumë

studiues janë përpjekur të zgjerojnë botkuptimin perëndimor mbi Islamin: Luis Masinjo,
H. A. R. Gib, Henri Korbin, Anemari Shimel, Marshall G. S. Hoxhson dhe Uilfrid
Kantuell Smith. Ata kanë ndjekur gjurmët e njerëzve të tillë si Peter i Nderuari dhe Xhoni
i Segovias si dhe kanë përdorur diturinë për të kapërcyer paragjykimin e kohës së tyre.
Në shekuj feja i ka aftësuar antarët e një shoqërie të caktuar për të formuar botëkuptime
serioze. Njerëzit mund të mos kenë patur sukses në shprehjen e idealeve të tyre fetare
ashtu siç duhet, por kjo ka ndihmuar në konceptet e drejtësisë, dashamirësisë, respektit
dhe mëshirës për të tjerët për të ngritur një standard përkundrejt të cilit ne mund të
vlerësojmë sjelljen tonë. Një studim me seriozitet i Islamit tregon që idealet e Kur‟anit
për 1400 vjet kanë kontribuar në një masë shumë të madhe në mbarëvajtjen shpirtërore të
myslimanëve. Disa studiues, si dijetari i shquar kanadez Uilfrid Kantuell Smith, do të
shkonin deri aty sa të thonin se 'masa myslimane e shoqërise njerëzore mund të lulëzojë
vetëm nëqoftëse Islami është i fortë dhe vital, është origjinal, krijues dhe i shëndetshëm.'
Pjesë e problemit perëndimor është se për shekuj Muhamedi është konsideruar si antiteza
e frymës fetare dhe armiku i qytetërimit të denjë. Përkundrazi mbase ne do të përpiqemi
ta vlerësojmë atë si një njeri i shpirtit, që arriti të sillte paqe dhe qytetërim te populli i tij.

 Konor Kruiz O' Braien, The Times, 11 Maj 1989 .


Wilfrid Kentuell Smith, Islami në historinë moderne (Prinston dhe Londër, 1957), f. 32
 2 . Muhamedi, Njeriu i Allahut

Gjatë muajit të Ramazanit në Hixhaz rreth vitit 610, nje tregtar arab i qytetit të
Mekës, pati një përjetim që do ta ndryshonte historinë e botës. Muhamed Ibn Abdellah
mbyllej çdo vit me gruan dhe familjen e tij në një shpellë në Malin Hira në luginën e
Mekës për të bërë meditime shpirtërore. Për kohën ky ishte një rit shumë i njohur në
Gadishullin Arabik: Muhamedi kalonte muajin me lutje dhe i jepte lëmoshë e ushqime të
varfërve, të cilët vinin për ta vizituar gjatë kësaj periudhe të shenjtë. Nga maja e thepisur
e malit ne pllajen poshtë, qyteti në lulëzim i Mekës ishte plotësisht i dukshëm. Si të gjithë
banorët e Mekës, Muhamedi ishte shumë krenar për qytetin e tij, që ishte bërë qendër
financiare dhe qendra më e populluar dhe më e fuqishme në Arabi. Tregtarët e Mekës më
të pasurit në Hixhaz, gëzonin një siguri që ishte e paimagjinueshme dy breza më parë, kur
ata bënin një jetë të ashpër nomade në stepat e Arabisë. Mbi të gjitha mekasit ishin tepër
krenar per Ka‟aban, tempullin e lashtë në formë kubeje, që siç besonin shumë, ishte
vërtet Tempulli i Allahut, Zotit të Lartë të arabëve.
Ai ishte tempulli më i rëndësishem ne Arabi dhe çdo vit pelegrinët vinin nga të
gjitha anët e Gadishullit për të kryer pelegrinazhin e haxh-it.
Fisi Kurejsh, fisi i Muhamedit, ishte përgjegjës per suksesin e tregtisë së Mekës
dhe ata e dinin se prestigji më sinjifikativ i tyre midis fiseve të tjera arabe, vinte nga fakti
se ata kishin privilegjin fisnik të ruanin altarin e madh prej graniti dhe të siguronin
mbrojtjen e shenjtërisë së tij.
Disa arabë besonin se Allahu, që thjesht do të thotë ‟Zoti‟, ishte perëndia të cilit i
faleshin edhe çifutët dhe kristianët. Në dallim nga „popujt e shkrimeve‟, siç i quanin
arabët popujt e këtyre dy besimeve të moçme, arabët me keqardhje ishin të vetëdishëm se
Ai nuk u kishte dërguar një mesazh ose libër të tyrin, megjithese ata e kishin tempullin e
tij mes tyre që nga kohë që s‟mbaheshin mend. Ata arabë që binin në kontakt me çifutët
dhe të krishterët kishin një ndjenjë të thellë inferioriteti: dukej sikur Zoti i kishte lënë
arabët jashtë bekimit të Tij hyjnor.
Kjo gjendje ndryshoi në të shtattëmbëdhjetën natë të Ramazanit, kur Muhamedi
befas u zgjua nga gjumi në shpellën e tij dhe e ndjeu veten të përfshirë nga një prezencë
hyjnore marramendëse. Me vonë ai e shpjegoi këtë përjetim të pashprehshëm duke thënë
se një ëngjëll e mbështolli atë me një përqafim dërmues saqë iu duk sikur i iku fryma.
Ëngjëlli i dha atij urdhërin e prerë: „ikre!’’lexo!‟
Muhamedi më kot kundërshtoi se nuk dinte të lexonte; ai nuk ishte një kahin, një
nga profetët e rremë dhe të dalldisur të Arabisë. Ai tregoi, se ëngjëlli e përqafoi atë
përsëri, pikërisht kur po mendonte se i kishin shterrur fuqitë, ai e pa veten se fjalë me
frymëzim hyjnor po delnin nga goja e tij. Fjala e Zotit po flitej për herë të parë në Arabi


Krahina që gjendet pranë Detit të Kuq, në perëndim të Gadishullit Arabik (shënim i perkth.)
 Në të folmen e përditshme në gjuhen shqipe njihet me emrin Qabe (shënim i perkth.)
dhe Zoti më në fund ishte shfaqur te arabët në gjuhën e tyre. Libri i shenjtë do të quhej
Kur‟an: leximi.
Pasojat e këtij përjetimi të jashtëzakonshëm ishin të shkëlqyera. Kur Muhamedi
filloi të predikojë Fjalën në Mekë, e gjithë Arabia ishte në përçarje të vazhdueshme.
Secila prej tribuve të shumta beduine të Gadishullit kishte një ligj më vete dhe ishte në
një statukuo të luftës se vazhdueshme me grupet e tjera fisnore. Dukej e pamundur që
arabët të bashkoheshin dhe kjo do të thoshte se ishin të paaftë të themelonin një qytetërim
dhe qeverisje, të cilat do t‟i lejonin të zinin vendin e tyre në botë. Hixhazi dukej se ishte
dënuar nga barbarizmi i eger dhe gjendej jashtë cakut të qytetërimit. Njëzet e tre vjet më
vonë, kur Profeti Muhamed vdiq me 8 qershor 632, ai kishte grumbulluar pothuajse të
gjitha tributë në një bashkësi myslimane. Vërtetë, kjo ishte një gjendje shumë e pasigurt.
Shumë nga beduinët, sikurse e dinte edhe Muhamedi, mbanin në mënyrë sekrete lidhje
me paganizmin e vjetër. Por në kundërshtim me të gjitha parashikimet (në mënyrë të
çuditshme) uniteti arab u ruajt. Muhamedi kishte dhuntite politike të një cilësie të lartë: ai
i kishte transformuar krejtësisht kushtet e popullit të tij, i shpëtoi ata nga dhuna e kotë e
shpërbërja dhe i dhuroi atyre një identitet të ri madhështor. Tani ata ishin gati të krijonin
kulturën e tyre origjinale, nisur nga mësimet e Muhamedit që kishin çliruar rezerva të
tilla energjie të cilat brenda 100 vjetësh, Perandorinë Arabe e shtrinë nga Gjibraltari në
Himalaje.
Nëqoftëse kjo vepër politike do të kishte qenë arritja e vetme e Profetit Muhamed,
ai nuk do te ishte dakord me admirimin tonë. Suksesi i tij është i lidhur me vizionin fetar
që ai i transmetoi arabëve dhe që u adaptua me zell nga popujt përbërës të perandorisë,
duke përmbushur kështu plotësisht një nevojë të thellë shpirtërore. Muhamedi dhe
myslimanët e pare, nuk e arritën këtë triumf me lehtësi, siç supozohet shpesh. Ata u
angazhuan në një luftë të egër dhe përtej fuqive të tyre, kështu që po të mos kishte qenë
feja parësore, Profeti dhe shokët e tij më të ngushtë nuk do të kishin mbijetuar.
Përgjatë këtyre viteve të rrezikshme, Muhamedi besoi se ai kishte një frymëzim të
drejtpërdrejtë nga Zoti, por ai gjithashtu vuri në veprim çdo talent që zotëronte nga
natyra.
Myslimanët ishin të vetëdishëm për zotësinë e jashtëzakonshme të Profetit dhe
ishin të ndërgjegjshëm se ai e kishte ndryshuar rrugën e historisë. Në periudhën klasike
islamike, katër historianë kryesorë shkruajtën mbi jetën e tij. Muhamed ibn Ishak (v.767),
Muhamed ibn Sa‟d (v.845), Ebu Xhafar et-Tabari (v.923) dhe Muhamed Omer el- Uekidi
(v.820), të cilët u përqëndruan në fushatat ushtarake të Profetit. Këto janë burime vitale
për jetën e Muhamedit dhe une vazhdimisht do t‟i referohem atyre. Këto historianë
thjesht nuk hedhin vetëm idetë e tyre, por janë përpjekur të bëjnë një rivlersim serioz
historik. Ata përfshijnë dokumenta të hershme në hulumtimin e tyre, i kthehen historive,
thënieve gojore (hadithet- përkth.) në burimin e tyre origjinal dhe megjithëse e nderojnë
Profetin Muhamed si njeri të Zotit, ata nuk kanë shkruar një hagiografi pa të meta.
Kështu Tabari tregon çështjen e sotme famëkeqe të Vargjeve Satanike, që mesa duket
paraqet Muhamedin duke bërë një gabim. Të dy, Ibn Sa‟d dhe Ibn Ishak përfshijnë
episodet dhe historitë që nuk janë vetëm lavdërime: veçanërisht gruaja e Muhamedit,
Aisha, ishte një grua e çiltër dhe komentet e saj të mprehta rreth burrit të saj janë ruajtur
me kujdes të madh. Nga këto biografi të cilat janë mjaft të besueshme, rreth cilësisë së


hagiografi - jetëshkrim për një njeri të shenjtë (shënim i përkth.)
përmbajtjes së tyre dhe jo për t‟i bere qejfin me zbukurime, ne kemi një portret që të
ngjall admirim dhe realist të këtij njeriu të jashtëzakonshëm.
Sigurisht që këto historianë të hershëm nuk kanë shkruar në të njëjtën mënyrë si
historianët modernë perëndimore. Ata ishin njerëz të kohës së tyre dhe shpesh japin
ndonjë histori të natyrës së mrekullisë, të cilat sot mund t‟i interpretojmë ndryshe. Ata
janë të ndërgjegjshëm për kompleksitetin e materialit të tyre dhe për natyrën bishtnuese të
së vërtetës. Do të shohim se shpirti mysliman është thellësisht egalitar. Në artin islamik,
arabeskat, me motivet e tyre që përsëriten vazhdimisht, nuk nxjerrin me mjetet e
perspektivës në pah ose në plan të parë ndonjë tematikë të veçantë me tepër se ndonjë
tjetër. Efekti krijohet nga shembëlltyra si një e tërë dhe nga lidhjet komplekse që
ekzistojnë midis pjesëve të barabarta.
Të njëjten frymë e gjejmë së tepërmi te këta katër historianë. Ata zakonisht nuk i
japin përparësi një teorie apo komenti të ngjarjeve në dëm të të tjerave. Shpesh ata për një
episod japin dy versione të ndryshme njeri pas tjetrit dhe nuk përpiqen të shmangin
ndonjë mospërputhje, p.sh. Tabari na jep dy tabllo krejt të veçanta të Vargjeve Satanike
dhe Ibn Ishak ve perkrah njeri tjetrit dy versione reciprokisht ekskluzive mbi përqafimin
e fesë Islame nga Omer ibn el-Khatab, bile pa komentuar kontradiktën e qartë mes këtyre
versioneve. Në çdo rast historianët rendisin me vetdije burimet e tyre edhe pse ky
„zinxhir‟ burimesh të besueshme (silsilah) nuk plotëson kërkesat moderne. Ata bëjnë
çmos për t‟i dhënë të njëjtën rëndësi secilit vlerësim të ngjarjeve. Ata nuk janë gjithnjë
dakord me të gjitha episodet që përfshijnë. Kjo në vetevete tregon se pavarësisht nga
nderimi i tyre i dukshëm për Profetin, këta historianë të parë janë përpjekur ta paraqesin
historinë e tij në mënyrë sa më të ndershme dhe të besueshme që ata kanë mundur.
Ka hapësira në përshkrimet e tyre. Praktikisht nuk dimë asgjë rreth fillimeve të
jetës së Muhamedit, para se ai të fillonte të merrte mesazhin në moshen rreth të dyzetave.
Legjenda plot përkushtim, të cilat janë të paevitueshme, dolën rreth lindjes, fëmijërisë
dhe rinisë së Muhamedit dhe të cilat janë ruajtur mirë, por nuk ka shumë të dhëna të
plota. Përsëri ka shumë pak material rreth karierës së hershme profetike të Muhamedit në
Mekë. Në atë kohë kur ai ishte një figurë deri diku e panjohur, askush nuk mendonte se ia
vlente të shkruante për misionin e tij. Gjatë dhjetë viteve të fundit të jetës së tij, pas
emigrimit në Medine, myslimanët ishin të ndërgjegjshëm se historia po zhvillohej para
syve të tyre dhe episodet janë ruajtur në mënyrë shumë më të hollësishme.
Historianët kanë shkruar episodet (hadithet) gojore të cilat janë transmetuar nga
shokët e parë të Profetit te brezat më të vonshëm. Në shekullin e nëndtë, studiues të tillë
si Muhamed ibn Ismail el-Bukhari dhe Myslim ibn el-Hixha el-Kushejri me shumë
kujdes shqyrtuan prejardhjen e secilit hadith për t‟u siguruar që ishte plotësisht i
vërtetuar. Ndonjë tregim për të cilin zanafilla ishte e pabesueshme si për arsye të
boshlleqeve shqetësuese ose për arsye se burimi kishte reputacion të dyshimtë fetar, është
flakur pa hezitim nga koleksioni i madh i episodeve gojore (ahadith) si i papërshtatshëm,
pa marrë parasysh sa lartësues ose lajkatues mund të ishte për Profetin dhe myslimanët e
parë. Siç do ta shohim, ahadith u bënë burimi kryesor i Sheriatit, Ligjit të Shenjtë Islamik
dhe botimi i haditheve tregon se myslimanët ishin në gjendje të mbajnë një qëndrim kritik
për historinë e tyre të hershme. Ky objektivitet është gjithashtu i dukshëm në punën e
historianve të parë dhe as ata as brezat e mevonshëm të myslimanëve nuk i kanë
konsideruar hadithet e ruajtura, si njëlloj të vlefshme dhe autoritative.
 Burimi yne kryesor është vetë Kur‟ani. Ai natyrisht nuk është përshkrim i jetës se
Muhamedit: ai bën të njohur Krijuesin më shumë se të Dërguarin e Tij. Por ai indirekt na
jep ne, informacion me vlerë rreth historisë së hershme të bashkësisë islame. Perëndimit i
duket Kur‟ani një libër i veshtirë. Une do të flas për te më me hollesi në kapitujt
pasardhës, por ndoshta është me rëndësi në fillim të spiegojmë se çfarë është ky shkrim i
zbritur dhe si duhet ta vlerësojme atë. Muhamedi predikoi se për 23 vjet ai mori mesazhe
direkt nga Zoti, të cilët u mblodhën në libër të quajtur Kur‟an. Kur‟ani nuk zbriti nga
qielli pernjëherë, sikurse Tora ose Ligji, të cilat bazuar në rrëfimin biblik i zbritën
Moisiut në një séancë në Malin Sinai. Kur‟ani i erdhi Muhamedit rresht pas rreshti, varg
pas vargu, kapitull pas kapitulli. Shpesh mesazhet trajtojnë situata të veçanta në Mekë ose
Medine. Në Kur‟an, zoti i përgjigjet shqetësimeve të Muhamedit; Ai shpjegon
domethënien e thellë të një betejë apo konflikti brenda bashkësise myslimane. Sapo një
mesazh i ri i zbriste Muhamedit (që si shumë arabë të Hixhazit, thuhej se ishte analfabet),
ai e deklamonte me zë të lartë, myslimanët e mësonin atë përmendësh dhe ata që dinin
shkrim e këndim e shkruanin. Kur‟ani iu bëri shumë përshtypje arabëve: ai nuk ishte si
letërsia tjetër që kishin ndeshur më përpara. Siç do të shofim, disa e përqafuan menjëherë
fenë myslimane, duke besuar se kjo gjuhë e jashtezakonshme mund të spiegohej vetëm
nga frymëzimi hyjnor. Ata qe nuk besuan ishin te çoroditur dhe nuk dinin si t‟ia bënin me
këtë mesazh turbullues.
Myslimanët ende e konsiderojnë Kur‟anin thellësisht prekës. Ata shprehen se
kur dëgjojne Kur‟anin, ndjejnë sikur janë pushtuar nga dimensioni hyjnor i fjalës, deri
diku si Muhamedi në Malin Hira kur ai ndeshi përqafimin e ëngjëllit ose kur më vonë, ai
pa këtë qënie të mbinatyrshme të përhapej në të gjithë qiellin, kudo që ai vështronte.
Njerëzve në perendim, kjo ju duket shumë e vështirë ta kuptojnë. Ne kemi parë
se edhe njerëz të tillë si Gibon apo Kalaili, të cilët janë simpatizant objektiv të Islamit,
jane hutuar me Kur‟anin. Kjo padyshim që nuk është befasuese. Është gjithnjë e veshtirë
të vlerësosh librat e shenjtë të kulturave të tjera. Është shumë e njohur një histori e disa
turistëve japonezë të cilët vizituan për të parën herë perëndimin. Anglishtja e tyre ishte
mjaft e mirë dhe meqenëse atyre iu pëlqente të dinin rreth fesë në vendet ku vizitonin, ata
me respekt u ulën dhe filluan të lexojnë Biblën. Ata u trullosën krejtsisht prej saj dhe kur
shkuan në Shtetet e Bashkuara ia spieguan paqartësitë një studiuesi të njohur. Ata
tregonin se vërtet ishin përpjekur me këmbëngulje, por nuk kishin mundur të gjenin fe, ne
të! Studiuesi, i zbavitur pa masë, pranoi se në rast se ndokush i vlerëson këto shkrime nga
një këndvështrim i veçantë, është me të vërtetë e vështirë të gjesh ndonjë gjë fetare apo të
jashtëzakonshme në rrëfimet e saj mbi historinë e popullit të lashte çifut.
Në rastin e Kur‟anit është gjithashtu problem edhe përkthimi. Vargjet më të
bukura nga Shekspiri shpesh tingëllojnë banale në gjuhë tjetër sepse pak poezi mund të
bartet në shprehjet e gjuhës së huaj; dhe arabishtja veçanërisht është një gjuhë e vështirë
për t‟u përkthyer. Arabët theksojnë se përkthimet e poemave ose historive që ata i kanë
pëlqyer në origjinalin arabisht i duken të huaja në gjuhë tjetër. Ka diçka nga arabishtja që
është jo e komunikueshme në gjuhë tjetër: bile fjalimet e politikanëve arabe të përkthyera
në anglisht tingëllojne të fryra, artificiale dhe të huaja. Nëqoftëse kjo është e vërtetë për
arabishten e zakonshme, të të folmes së përditshme ose letërsisë tradicionale, është dyfish
e vërtetë për Kur‟anin që është shkruar me një gjuhë tepër komplekse, të ngjeshur dhe me
nënkuptime. Bile edhe arabët që flasin rrjedhshëm anglisht thonë se kur lexojnë
përkthimin anglisht të Kur‟anit, iu duket sikur po lexojnë një libër krejt tjetër. Unë
vazhdimisht do të citoj nga Kur‟ani, por lexuesi nuk duhet të presë të magjepset nga fjalët
siç u magjepsën myslimanët e parë.
Kjo nuk dmth se ne duhet ta largojmë Kur‟anin me mospërfillje. Nuk është e
thënë as që të lexohet si librat e zakonshëm. Siç deklarojnë besimtarët, nëqoftëse çmohet
siç duhet, ai të krijon një ndjenjë të prezencës hyjnore. Kjo është e vështirë për dikë që ka
jetuar me traditën e krishterë ta kuptojë, sepse të krishterët nuk kanë një gjuhë të shenjtë,
sikurse sanskrishtja, hebraishtja dhe arabishtja jane të shenjta për: hindutë, çifutët dhe
myslimanët. Është Jezui vetë që perben mesazhin kristian dhe jo tekstet e shkruajtura. Po
kështu nuk ka asgjë të shenjtë në Dhiatën e Re greke. Çifutët e kuptojnë spiritualitetin
mysliman më kollaj, sepse ata adhurojnë Toran (i pari nga pesë librat që të krishterët e
quajnë „Dhiata e vjetër‟) në të njëjtën mënyrë. Kur studiojnë Toran, çifutët nuk bëjnë një
kalim të thjeshtë nga njera faqe në tjetrën për të marrë mësim. Ata i flasin fjalët me zë të
lartë, duke shijuar gjuhën që Zoti përdori kur Ai ia zbriti Moisiut, derisa ta kenë mësuar
përmendësh (një frazë hyjnore). Gjithnjë ata përkunden para e prapa ndërsa recitojnë,
thuaj se janë hukatur nga fryma e shpirtit të Zotit. Prandaj, kuptohet se kur çifutët lexojnë
Toran në këtë mënyrë ata kanë përpara një libër krejt të ndryshëm nga ai i të krishterëve,
të cilëve shpesh pjesa më e madhe e Pentateukut iu duket një përmbledhje ligjesh tejmase
të paqarta dhe të mërzitshme.
Myslimanët gjithashtu kanë ndjenjën e barakah (bekimit) me fjalët e shenjta të
Zotit në Kur‟an. Sikurse Eukaristi, që përfaqëson një Prezencë Reale të Botës hyjnore në
mesin tonë; te ai Zoti ka shprehur Veten në forme njerëzore.
Fuqinë e Kur‟anit mund ta shohim nga fakti që shumë popuj të Perandorisë Islame
lanë gjuhën e tyre amtare për të adaptuar gjuhën e shenjtë të librit të shenjtë.
Ashtu siç është sot, Kur‟ani nuk jep suret e ndryshme sipas radhës së shprehur nga
Muhamedi. Kur u bë përmbledhja e parë zyrtare e Kur‟anit në vitin 650, rreth njëzet vjet
pas vdekjes së Profetit Muhamed, botuesit renditen suret më të gjata në fillim dhe më të
shkurtat në fund, të cilat përfaqësojnë ato që i zbritën Profetit në fillim. Kjo nuk është siç
mund të duket arbitrare, sepse Kur‟ani nuk paraqet një tregim ose argument të cilit i
duhet renditja e vijushme. Përkundrazi kemi shpallje dhe pasqyrime të temave të
ndryshme, si prezenca e zotit në natyrë, jeta e profetëve dhe Gjyqi i Fundit. Lexuesit në
perëndim priren ta shohin Kur‟anin si përsëritje të lodhshme, sepse duket sikur trajton të
njejtin subjekt herë pas herë, por ky libër nuk është paracaktuar për lexim vetiak, por për
lexim liturgjik.
Kur Myslimanët dëgjojnë një sure në xhami, në një lexim të vetëm ata kanë çuar
mendjen në parimet bazë të besimit të tyre. Megjithatë edhe jomyslimanët gjejnë te
Kur‟ani një burim të çmueshëm njohurie rreth Muhamedit. Pavarsisht se Kur‟ani u botua
zyrtarisht pas vdekjes së Muhamedit, ai duhet konsideruar si autentik. Studiuesit
modernë, të cilët kanë qenë në gjendje t‟i datojnë suret e ndryshme me saktësi të
pranueshme, theksojnë se p.sh. kapitujt më të hershëm të Kur‟anit i referohen problemeve
të veçanta që Muhamedi ndeshi kur feja e tij ishte ende një sekt i vogël në rritje dhe që
këto probleme mund të jenë lënë në harresë më vonë, kur Islami ishte një fe e stabilizuar
dhe ngadhnjyese. Kështu në Kur‟an ne kemi komente bashkëkohore të karieres së Profetit
Muhamed, gjë që është unike në historinë e fesë : kjo na bën ne që të njohim vështirësitë
e posaçme me të cilat është ndeshur dhe si vizioni i tij evoloi duke u bërë më i thellë dhe
më universal.
 Në dallim me këtë ne dimë shumë pak rreth Jezuit. Shkrimtari më i hershëm ishte
Shën Pali, që shpërndau letrën e tij të parë rreth njëzet vjet pas vdekjes së Jezuit. Pali nuk
kishte interes për jetën tokësore të Krishtit, por u përqëndrua gati tërësisht në kuptimin
shpirtëror mbi vdekjen dhe ringjalljen e tij. Më vonë, në ungjill, evangjelistët shkruan
tregime gojore, ku tregonin më tepër se ai mbi jetën e Jezuit në Palestinë dhe fjalët e tij.
Marku shkruajti i pari në vitet 70 rreth 40 vjet pas vdekjes së Jezuit; Mateu dhe Luka
shkruan gjatë tetëdhjetave dhe Gjoni rreth vitit 100. Por këto rrëfime ungjillore janë krejt
të ndryshme prej biografive të para të historianve arabë për Muhamedin. Në rrëfimet për
Jezuin, ata janë përqëndruar më tepër në kuptimin fetar të jetës së tij se sa te faktet
historike dhe herë pas here shprehin më tepër nevojat, shqetësimet e dogmat e kishave të
para sesa ngjarjet origjinale. Studiuesit e Dhiatës së Re p.sh. theksojnë se rrëfimet e
ungjillit mbi pasionin dhe vdekjen e Jezuit fatkeqësisht janë kontradiktore; faktet janë
ndryshuar. Të krishterët në këtë periudhë ishin në ankth të veçoheshin prej çifutëve,
prandaj fajësonin ata dhe jo romakët për vdekjen e Jezuit. Fare pak fjalë nga fjalët e
tanishme të Krishtit janë të dokumentuara. Sidoqoftë, kjo nuk dmth se ungjilli nuk është i
vërtetë. Ai shpreh një besim fetar të rëndësishëm. Jezui premtoi se dishepujt e tij do të
sjellin shpirtin e tij, kështu që frymëzimi i tyre në një farë mënyre është i tij.
Muhamedi vjen krejt ndryshe, krahasuar me personin e idealizuar të Krishtit në
ungjill. Myslimanët kanë zhvilluar një përkushtim simbolik ndaj Muhamedit, siç do ta
spiegoj ne Kapitullin 10, por ata kurrë nuk kanë deklaruar se ai është hyjnor. Vërtetë, ai
është një figurë shumë njerëzore në historitë e hershme. Ai bile nuk bart shembëllimin e
një shenjti kristian – megjithëse, sapo dikush futet në biografinë e këtyre shenjtave, vetë
të gjithë këta bëhen njerëzor. Profeti Muhamed ngjason me shumë me figurat plot jetë të
shkrimeve hebreje – Moisiu, Davidi, Solomoni, Elia ose Isaia – të cilët ishin burra të
dhëmshur fetar, por jo të pacën.
Është një përpjekje e dhimbshme të mishërosh realitetin e mrekullueshëm, të
paperceptueshëm që shumë e quajmë „Zot‟, në kushtet banale dhe tragjike të jetës
njerëzore.
Profeti Muhamed nuk ishte një shenjt prej allçie. Ai jetoi në një shoqëri të
dhunshme e të rrezikshme dhe disa herë përshtati metoda, të cilat çdokush prej nesh që
jemi mjaft të lumtur se jetojmë në një botë më të sigurtë, do t‟i quante befasuese. Por
nëqoftëse lemë mënjane paragjykimet tona të krishtera të shenjtërisë, ne do shofim një
qënie njerëzore të dashur dhe komplekse. Muhamedi kishte dhunti të mëdha shpirtërore
sidhe politike – të dyja këto jo gjithnjë shkojnë bashkë – dhe ishte i bindur se të gjithë
njerëzit fetare kanë përgjegjësinë të ndërtojnë një shoqëri të mirë dhe të drejtë. Ai mund
të bëhet shumë i zemëruar dhe i paepur, por ai mund të bëhet gjithashtu i butë, i
mëshirshëm, i dobët dhe jashtezakonisht dashamirës. Ne kurrë nuk kemi lexuar që Jezui
të ketë qeshur, por shpesh e gjejmë Muhamedin të buzëqeshur dhe duke bërë shaka me
njerëzit me të afërt të tij. Ne do ta shohim atë duke luajtur me fëmijët, i shqetësuar nga
gratë e tij, duke qarë me dënesë kur vdiste një shok dhe duke u mburrur me birin e tij të
porsalindur si një baba i emocionuar.
Nëqoftëse ne do ta vlerësojmë Muhamedin siç bëjmë me ndonjë figurë tjetër të
rëndësishme historike, ne patjetër duhet të arrijmë në përfundimin se ai është një nga
gjenitë më të mëdhenj që ka njohur bota. Të krijosh një kryevepër letrare, të themelosh
një fe të madhe dhe një fuqi të madhe botërore, këto nuk janë arritje të zakonshme. Por që
ta çmojmë gjeninë e tij plotësisht, ne duhet të analizojmë shoqërinë në të cilën u lind dhe
forcat me të cilat ai u përball. Kur ai zbriti nga Mali Hira t‟ju transmetonte arabëve Fjalën
e Zotit, Muhamedi u përball me të pamundurën. Fare pak arabë të Gadishullit po lëviznin
drejt monoteizmit, por edhe ata nuk kishin zbuluar plotësisht kompleksitetin e këtij
besimi vetem në një Zot. Kjo është shumë e habitshme. Çifutëve iu është dashur shekuj
që të besojnë se Jehva ishte Zot i vetëm. Israelitët e lashtë ka mundësi që praktikonin
monolatrinë : që dmth, ata kishin pranuar se mund t‟i luteshin vetëm Jehvas, por që
besonin se ekzistonin edhe zotër të tjerë. Bile edhe Moisiu mund të mos ketë qenë një
monoteist i vendosur. Dhjetë Urdhresat që i solli popullit të tij marrin ekzistencën e
zotave të tjerë si të vërtetë : „Ti nuk duhet të vesh zota të panjohur para meje‟. Gati 700
vjet kaluan prej eksodit nga Egjyptit nën udhëheqjen e Moisiut (1250 p.k.) deri në
monoteizmin e qartë të profetit të njohur si Isaiah i dyte, i cili jetoi në Babiloni në
emigrim me çifutet rreth 550 (p.k). Prapseprapë Muhamedi ia arriti t‟í bënte arabet ta
bëjnë këtë ndryshim të madh vetëm në 23 vjet! Do të shohim se disa arabë i kërkuan atij
të miratoje një zgjidhje monolatriste dhe të pranonte kultin e zotave të tjerë, ndërsa ai dhe
pasuesit e tij t‟i luteshin vetëm Allahut; por Muhamedi refuzoi kategorikisht të bënte
kompromis.
Të pohosh besimin vetëm në një Zot nuk ishte thjesht një nocion, pëlqim mendor.
Kjo kërkonte një ndryshim në ndërgjegje. Bibla na tregon se izraelitët e lashtë e shihnin
joshjen nga paganizmi të parezistueshme, prandaj do të shohim se arabeve iu dukej tej
mase e dhimbshme perspektiva e lënies se perëndive dhe perëndeshave të lashta.
Nuk është edhe aq i habitshëm fakti se çifutët përfundimisht hoqën dorë nga
paganizmi gjatë kohës së emigrimit të tyre në perandorinë babilonase. Ashtu si fetë e
tjera të mëdha të botës, monoteizmi në një farë mënyre është produkt i civilizimit. Në një
perandori botërore, njerëzit fitojnë një perspektive më të madhe dhe një këndvështrin
krejt të ri për botën, gjë që i bën perëndite lokale të duken të parëndësishme dhe të
pamjaftueshme. Perandoritë antike mbajtën rendin publik dhe sigurinë e duhur për
përhapjen e qytetërimit, kështu që njerëzit filluan të mendonin se vetë universi ishte një
vend i rregulluar dhe mund të ishte nën një komandë unike. Në qytetet e mëdha
ndryshimet kulturale u shpejtuan dhe lindi ndërgjegja individuale pasi njerëzit u bënë të
vetdishem se veprimet e veta mund të ndikonin në fatin e brezave te ardhshem. Në një
shoqëri me primitive si Arabia e shekullit të shtattë, një perspektivë e tillë ishte pothuajse
e pamundur. Ishte gati e pamundur të besoje në një perëndi të gjithëfuqishme dhe
mirëdashëse, kur jeta ishte e rrezikshme dhe fati dukej kapriçioz, kur në vend të
individualizmit sundonte komunalizmi dhe ku kishte pak siguri sociale aq të dëshiruar.
Në një botë primitive, pagane, idhujt e shumtë perfaqësonin burimet e forcës e të
pushtetit dhe dukej shume e mbrapshtë t‟i kthehej shpina një burimi të fuqishëm ndihme,
për të zgjedhur vetëm një zot. Është e vërtetë se disa arabë si populli i Mekës, jetonin në
qytete, por shkretëtira ishte një kujtesë shumë e freskët dhe normat morale të tribuve
mbeteshin mbisunduese.
Një nga aspektet më sinjifikative të arritjeve të Profetit Muhamed ishte veçimi i
tij. Ai dinte diçka për hebraizmin dhe krishtërimin, por njohuritë e tij ishin shumë të
kufizuara. Në ndryshim me profetët e Izraelit, profeti nuk po punonte drejt një rruge
monoteiste të veshtirë me mbështetjen e një tradite ekzistuese, që kishte ecurinë dhe
teorine e saj, e cila ishte konsoliduar gjatë shekujve dhe që mund të jepte keshilla morale.
Jezui dhe Shën Pali të dy ishin të edukuar nga hebraizmi, prandaj dhe të krishterët e parë
dolën nga çifutët dhe përkrahësit e tyre, që i frikësoheshin Zotit në sinagoga. Krishtërimi
zuri rrënjë në Perandorinë Romake ku bashkësite çifute kishin shtruar rrugën dhe kishin
parapregatitur mendjet e paganëve. Muhamedi duhet të fillonte fare nga zeroja dhe të
punonte me forcat e veta, në rrugen e tij drejt një spiritualiteti radikal monoteist. Kur ai e
filloi misionin një analist objektiv nuk do t‟í kishte premtuar asnjë shans. Ai do t‟i kishte
sugjeruar se arabët nuk ishin të gatshëm për monoteizëm : ata nuk ishin aq të zhvilluar sa
ta pranonin këtë vizion të sofistikuar. Në fakt të përpiqeshe ta paraqisje ate në një shkallë
të gjërë, në këtë shoqëri të tmerrshme, të dhunshme, ishte jashtëzakonisht e rrezikshme
dhe Muhamedi duhet të ishte me fat po të mbeste gjallë.
Vërtetë, Muhamedi ishte vazhdimisht në rrezik per vdekje dhe mbijetimi i tij ishte
gati mrekulli. Por ai arriti sukses të plotë. Nga fundi i jetës së tij ai i kishte prerë rrënjët
ciklit kronik të dhunës fisnore që kishte turbulluar rajonin dhe paganizmi nuk kishte më
jetë. Arabët ishin gati për të nisur një faze të re të historise së tyre. Për ta çmuar këtë
arritje unikale, ne duhet të kuptojme kushtet në të cilat ishte Arabia para Islamit –
periudhë të cilën myslimanët e quajnë xhahilijeh, koha e injorancës.
 3 . Xhahilijeh

Sot Arabia është një nga rajonet më të pasura të botës dhe fuqitë e medha janë të
shqetësuara të mbrojnë interesat e tyre të naftës atje. Kur lindi Muhamedi në qytetin e
Mekes rreth vitit 570, asnjë nga fuqitë e rajonit për kohën nuk i kushtonte vemendje
Arabisë. Persia dhe Bizanti ishin futur në një luftë cfilitëse me njëra tjetrën, e cila
përfundoi përkohësisht para vdekjes së Muhamedit. Të dyja ishin të preokupuara që të
kishin nën influencë arabët në jug të Gadishullit, që tani njihet si Jemeni. Mbretëria e
Arabise së Jugut ishte krejt e ndryshme nga pjesa tjetër e rajonit: ajo përfitonte nga dobitë
që sillnin rreshjet munsonike, kështu që ishte e pasur, pjellore dhe trashëgonte një kulturë
të vjetër dhe të sofistikuar. Stepat e zorshme të Arabisë ishin tmerrësisht të egra, të
banuara nga një racë burrash të cilëve grekët i kishin dhënë emrin ‘sarakenoi’, popull që
banon në tenda. As Persia as Bizanti nuk e shihnin të arsyeshme të invadonin këtë rajon
të izoluar e të shkretë dhe askush as që do ta kishte pa në ëndërr se aty po lindte një fe e
re botërore, e cila së shpejti do të bëhej edhe fuqia më e madhe boterore.
Në të vërtetë Arabia konsiderohej një rajon i pafe dhe asnjë nga fetë më të
përparuara, që ishin shoqëruar me modernizim dhe progres, nuk kishin aspiruar për t‟u
futur në këtë zone. Është e vërtetë se kishte disa fise çifute me prejardhje të dyshimtë në
ngulimet bujqësore të Jathribit (i cili më vonë u bë qyteti i Medinës), fiset Khajber dhe
Fadek, por këta çifute në sensin praktik nuk dalloheshin nga fqinjët e tyre paganë arabë
dhe feja e tyre ishte e një lloji të pazhvilluar. Në zonat e qytetëruara, shumë prej arabëve
ishin konvertuar në kristianizem dhe në shekullin e katërt kishin formuar kishën e tyre të
veçantë siriake  . Në përgjithësi arabët beduine në Arabia Deserta, Shkretëtirën Arabe, e
shikonin me dyshim si judaizmin dhe krishtërimin, bile megjithëse e kuptonin se këto fe
ishin më të sofistikuara se feja e tyre. Ata e dinin se fuqitë e mëdha si Persia dhe Bizanti
ishin gati të përdornin fetë e tyre si mjete të kontrollit perandorak. Në mënyrë tragjike kjo
ishte bërë e dukshme në Mbretërinë e Arabisë së Jugut, e cila e kishte humbur përgjithnjë
pavarësinë me 570, vitin e lindjes së Profetit Muhamed. Perandoria e krishterë e Bizantit,
kishte bërë Abisininë, Etiopinë e sotme, një shtet vasal, e cila u konvertua në një fomë
heretike të kristianizmit të njohur si monofisitizëm, që ruante pikëpamjen se Krishti
kishte vetëm një natyrë, atë hyjnore. Bizanti i persekutonte heretikët brenda perandorisë,
por ishte i kënaqur t‟i përdorte ata jashtë saj, për zgjerimin e ambicieve perandorake.
Duke u futur ne Abisini, Bizanti inkurajoi sunduesin e saj Negusin, të infiltronte në
Jemen që ta fuste atë nën sovranitetin e Konstandinopojës. Në vend që të luftonin me
forcat e veta arabët e jugut i kërkuan Persisë, që t‟i ndihmonte kundër këtij kërcënimi
abisinas dhe persianët sasanidë me shumë kënaqësi e morën përsipër këtë detyrim.
Persianët gjithashtu e përdornin fenë e tyre si një mjet ideologjik në këtë luftë për
zgjerimin e perandorisë, duke favorizuar në këtë luftë të tyren hebraizmin kundër
krishtërimit të Bizantit.


Siriake, është gjuha e vjetër arameike e folur në një pjesë të Sirisë (shen.i perkthyesit)
 Në vitin 510 Jusuf As‟ai, mbreti i Arabisë së Jugut, u kthye në fenë çifute duke u
thirrur me emrin Dhu Nuvas, Ai Cullufelëshuari. Kjo orvatje e patronazhit persian
dështoi, kur mbetëria çifute ra nën Abisininë në vitin 525: mbreti i ri bandill, thuhet se
ngau me dëshpërim kalin ne det, derisa kalorësi dhe kali u zhdukën thellë nën valët e tij.
Arabia e Jugut u bë një provincë thjesht abisinase dhe populli i saj kërkonte gjithnjë
ndihmë nga Persia. Përfundimisht në vitin 570 Mbreti Khusrua pushtoi rajonin dhe
mbretëria krenare e Jugut u bë koloni thjesht e Persisë. Në këtë kohë herezia e krishterë e
nestorianizmit (e cila supozon se Krishti ka dy natyra, njerëzore dhe hyjnore dhe e cila
gjithashtu përkrahej nga Persia) u bë feja zyrtare. Beduinët arabe të rajoneve të Hixhazit
dhe Nexhdit kishin qenë gjithnjë krenarë për fqinjët e tyre jugore arabë dhe rënien e tyre
e shihnin si një katastrofë. Kështu në mënyrë të pashmangshme hebraizmi dhe krishtërimi
u tingëllonin të dyshimta.
Mosbesimi i tyre për dy fetë e avancuara u përforcua me ngjarjet në veri, ku të dy
fuqitë e mëdha ishin në siklet që të siguronin kufijtë e tyre kundra njera tjetrës dhe kundra
saraçenëve të egër, të cilët kohë pas kohe i suleshin vendbanimeve të tyre, sidomos në
vitet me thatësira të mëdha. Të dyja manipulonin fiset arabe në veri, që ishin kthyer në
formën heretike të krishtërimit. Bizanti inkurajoi arabët në zonat kufitare që të
konvertoheshin në fenë e vërtetë duke ndërtuar atje manastire dhe qendra kulti. Më në
fund fisi Ghasan, të cilet dimronin në kufirin e Bizantit, u kthye në krishtërimin monofizit
dhe u bë vasal i Bizantit. Ata ndërtuan kampin e tyre jugor të dimrit jashtë Ruzafes në
Serxhiopolis, i cili për kryetarin e tyre kishte një pallat të mrekullueshëm në stilin
bizantin, mbeturinat e të cilit mund të shifen ende sot. Ghasanidet formuan një shtet
bizantin tampon, i cili ovatej të mbronte perandorinë e krishterë nga perandoria zoroastre
e Persisë. Por Persia qe e afte ta merrte revanshin. Arabet lakmidë të Sirisë lindore u bënë
nestorianë, një besim që në perandorinë persiane përkrahej gjithashtu nga arabët e rajonit
të Mesopotamisë. Nisur nga kjo sasanidët i caktuan sunduesve lakmidë arabë nje shtet
tampon me kryeqytet Hiran, që të mbronte kufijtë e tyre. Si Persia edhe Bizanti më vonë
u tërhoqën nga këto shtete arabe; perandori bizantin Heraklius ndërpreu subvencionet që i
jepeshin gasanidëve, si një mjet ekonomik gjatë luftës kundra Persisë rreth vitit 584 dhe
mbreti Khusrua i dha fund regjimit lakmid rreth vitit 602, ku në vend të arabeve vuri
sundues persianë. Gati tridhjete më vonë kur ushtria myslimane invadoi këto rajone, pas
vdekjes së Profetit Muhamed, ata i gjetën arabët tejmase të zemeruar nga fuqitë e mëdha
dhe plotësisht të gatshëm të bëheshin me Islamin.
Por kjo ndodhi më vonë. Në fillim të shekullit të shtattë, arabët e Arabisë Qëndrore
ishin të rrethuar nga format devijuese të krishtërimit: kisha e krishterë madhështore në
Nexhran në jug ishte një burim habije për beduinët arabe, por ata ruanin mosbesimin ndaj
këtyre sistemeve fetare dhe ishin të vendosur të mbeteshin të pavarur nga fuqitë e mëdha.
Në të njëjtën kohë kishin edhe një ndjenjë pakënaqësie. Arabët ndiheshin inferiore në të
dyja, si në fe ashtu edhe në politike. Derisa ata të mund të krijonin një shtet të bashkuar
beduin dhe të merrnin fatin në duart e tyre, ata ende do të ishin të pambrojtur ndaj
shfrytëzimit dhe bile mund të humbnin pavarësinë, si arabët e jugut. Dukeshin pak shanse


Zoroastrianizmi predikohej nga profeti Zarathustra ne Iran ne shek.e shtatte dhe gjashte p.k.pothuaj ne te
njejten kohe kur Jeremiah dhe Isaiah predikonin ne Jerusalem. Ajo eshte nje fe dualiste nje lufte e
perjetshme ndermejt dy fuqive supreme, ne parim te nje Zoti dhe nje djalli.
për një shtet të bashkuar të beduinve. Për shekuj arabët e Hixhazit dhe Nexhdit kishin
jetuar si nomadë në grupe fisnore, të cilat gjendeshin vazhdimisht në luftë.
Gjatë viteve ata kishin evoluar një mënyrë jetese shumë të veçantë që ishte bërë
normë në gadishull që nga shekulli i gjashtë. Bile edhe arabët që jetonin në qytete dhe
qendra të banuara e organizonin jetën e tyre duke u bazuar te zakonet e vjetra të jetës si
blegtorë : ata vazhdonin të mbanin deve dhe e thërrisnin veten si bijtë e shtetëtirës. Etika
fisnore kërkonte aftësi teknike dhe shoqërore të caktuara sidhe cilësi vetiake të cilat ishin
kultivuar me shumë kujdes. Arabët e Gadishullit nuk kishin qenë gjithnjë nomade.
Deveja, që mundësonte jetesën e tyre, mundi të bëhet kafshë shtëpiake vetëm dymije vjet
para epokës sonë. Kjo kafshë me kapacitetin e saj të pashoq për të ruajtur ujin, ka aftësi të
udhtojë në shkretëtire, në distanca të gjata me shpejtësi të veçantë. Në origjinë arabët,
kanë qenë bujq në zona më të civilizuara, të Fertile Crescent. Pas një experience të gjatë
të rritjes së kafshëve për transport, gjatë periudhave të thatësirave të mëdha, disa prej tyre
me shpirt më guximtar, u futën në stepat shterpë dhe aspak mikprit1se. Në këto rrethana
të vështira, në perpjekje për të rrëmbyer mjetet e jetesës, ky ka qenë një xhest
mosperfillje dhe rebelimi ndaj një fati mizor, duke demonstruar ndoshta një vendosmëri
për të provuar se arabët mund të mbijetonin në këto rrethana pothuaj të pamundura.
Gradualisht ata mund të kenë lëvizur më tutje në rajone edhe më të shkreta, duke patur
njëfarë largësie mes tyre dhe qendrave të civilizuara. Në verë ata kullosnin devetë përtej
oazeve që secila tribu kishte përcaktuar për veten e saj dhe gjatë dimrit shtegtonin në
stepa, të cilat mbuloheshin me një bimësi të pasur dhe që pas reshjeve ishin parajsë për
kafshët e tyre. Ata jetonin me qumshtin e deveve dhe mishin e kafshëve të egra të vrara
nga gjahtarët. Por nomadët nuk mund të mbijetonin vetëm : atyre u nevojitej mbështetja e
bujqëve, të cilët mund t‟i furnizonin ata me drithë dhe palma që kishin rëndësi esenciale
për dietën e tyre të varfer. Pasi nomadet gradualisht depërtuan në rajonet shkretinore të
Fertil Kreshentit të Gadishullit Arabik, ata duhet të jenë ndjekur hap pas hapi nga bujqit
pionere, të cilët zinin vend në oaze, ujisnin zonën përreth dhe në njëfarë mase e bënë
shkretëtiren të lulëzuar. Nga ana tjetër bujqit vareshin nga aftësia e madhe e nomadëve
për të lëvizur, të cilët i furnizonin bujqit me mallra dhe materiale të blera nga jashtë.
Meqenëse nomadët zakonisht ishin luftëtare shumë më të zotë, ata mund t‟i ofronin
mbrojtje arabëve të qendrave të banuara në kompensim të një pjesë të të korrave.
Jeta në stepa ishte e pasigurt deri në dëshpërim. Nomadët ishin thuajse gjithnjë të
uritur dhe vuanin nga të ushqyerit e keq; ata ishin gjithashtu në konkurencë të egër njeri
me tjetrin për të mirat materiale. Rruga e vetme për të mbijetuar ishte bashkimi i ngushtë
në grup. Si pasojë nomadët formonin në vetvete grupe autonome mbi baza të gjakut dhe
farefisnisë. Ata ishin bashkuar nga një prejardhje e përbashkët reale e mitike dhe quanin
veten p.sh. Beni Kalb ose Beni Asad (bijtë e Kalbit ose Asadit). Këta grupe e lidhnin
veten me të tjere në grupime më të mëdha dhe më të rralla; ne në Perëndim zakonisht i
quajmë grupet e vogla „klane‟dhe grupet më të mëdha „fise‟. Megjithatë arabët nuk e
bënin këtë dallim dhe përdornin fjalën keum (popull) për të dy grupet : e mëdha dhe ata
më të vogla. Për të shmangur atë që fiset të bëheshin shumë të mëdha dhe të


Fertil Kreshent (gjysmëhëna pjellore) - quhej zona që sot përfshin Egjyptin në krahun e djathtë të Nilit,
Izraelin, Libanin, Jordaninë, Sirinë dhe një pjese të Irakut (Egjypti dhe Mesopotamia e lashtë – shën. i
përkth.).
paadministrueshme, grupet ridimensionoheshin vazhdimisht. Ishte thelbësore të ushqehej
një besnikëri e rreptë dhe absolute ndaj keum-it dhe të gjithë aleatëve të lidhur me të.
Vetëm fisi mund të siguronte mbijetesën vetiake të antarve të tij, por kjo do të
thoshte se aty nuk kishte vend për individualizëm dhe as për të drejtat dhe detyrat që
lidhen me të, në kuptimin që i japim ne kësaj fjale. Çdo gjë duhet t‟i nënshtrohej
interesave te grupit. Per te ushqyer shpirtin e bashkesise, arabet perpunuan nje ideologji
të quajtur muruueh, të cilën studiusit perëndimorë gjithnjë e përkthejnë „burreri‟, por që
ka një kuptim shumë më të gjërë dhe kompleks. Muruueh dmth trimëri në betejë, durim
e qëndresë në vuajtje, përkushtim në detyrat kalorsiake të hakmarrjes për dëmet që i janë
shkaktuar fisit dhe mbrojtja e antarve më të dobet e mospërfillja ndaj të fortit. Secili fis
mbahej krenar për emrin e vet të veçantë të muruueh, që besohej se trashëgohej nga
gjaku. Për të ruajtur muruueh-në e grupit, çdo antar duhet të ishte i gatshëm të hidhej në
mbrojtje të pjestarëve më të rinj të fisit dhe t‟i bindej kryetarit të tij pa e bërë fjalën dy.
Në këtë etapë të zhvillimit të Arabisë jashtë fisit, detyrimi shuhej dhe nuk ekzistonin
nocione të ndonjë ligji të përgjithshëm, natyror.
Muruueh plotësonte shumë funksione të fesë, duke i dhënë arabëve një ideologji
dhe një vizion që i bënte ata të ishin në gjendje t‟i jepnin një kuptim kësaj jetese të
rrezikshme. Sidoqoftë ajo ishte një fe, plotësisht e drejtuar nga toka. Fisi kishte vlerën e
tij të shenjtë; arabët nuk kishin ndonjë nocion mbi jetën e përtejme dhe individi nuk
kishte fat të veçantë ose të përjetshëm. E vetmja pavdekësi që një burrë apo grua mund të
gjente, ishte në fis dhe në vazhdimësine e shpirtit të fisit. Çdonjeri e kishte për detyrë të
ushqente muruueh-në që të mundësonte mbijetesën e fisit. Kështu, fisi shihte përtej vetes
së vet. Kryetari i tij duhet të kujdesej për pjestarët më të dobët të grupit të tij dhe të
shpërndante pasurinë dhe të mirat materiale me barazi. Zemërgjerësia ishte një virtyt i
rëndësishëm: një kryetar duhet të demonstronte fuqinë dhe besimin (dhe të fuqizonte
fisin) me mjetet e mikpritjes së pakursyer e të njerëzishme për burrat e fisit dhe ndaj
aleatëve miq të grupeve të tjera fisnore. Mikpritja dhe bujaria janë ende virtyte të larta të
arabve. Ky natyrisht ishte një aspekt pragmatist. Një fis që ishte i pasur sot, nesër mund
të bëhej i varfër dhe nëqoftëse ju keni qene koprac kur ju ndihmonte fati, kush do t‟ju
ndihmonte kur të kishit nevojë ? Por kultivimi i bujarisë gjithashtu i ndihmonte arabët të
ngriheshin mbi përpjekjet e dëshpëruara për ekzistencë pa i kushtuar kujdes së nesërmes.
Kjo ushqente një indiferencë ndaj të mirave materiale, e cila ishte thelbësore në një rajon
ku produktet e domosdoshme bazë të jetesës nuk mjaftonin. Ky koncept shpjegon
fatalizmin e thellë të muruuah: dehr (koha ose fati) ishte një fakt i ashpër i jetës dhe
duhet të pranohej me dinjitet. Jeta do të ishte e pamundur nëqoftëse njerëzit nuk i shifnin
disa fatkeqësi si të paevitueshme. Prandaj arabët besonin me vendosmëri se nuk kishte
asgjë që mund ta zgjaste fundin (exhel) e jetës së një njeriu ose të siguronte një
„furnizim‟(rizk) të mjaftueshëm me ushqime dhe mjete të tjera jetese.
Për të mbrojtur fisin dhe antarët e tij, kryetari duhet të ishte i pregatitur për të
shpaguar çdo dhe secilën padrejtësi. Ku nuk kishte një ligj të përbashkët që të mund të
imponohej nga një autoritet qendror, rruga e vetme për të ruajtur një pak sigurinë sociale
ishin mënyrat e hakmarrjes. Jeta ishte e lirë dhe vrasja nuk kishte asgjë të pamoralshme,
per se: ishte keq vetëm të vrisje brenda fisit dhe aleatëve të tij. Çdo fis duhet të merrte
hak për vdekjen e një prej antarve të tij duke vrarë dikë nga fisi i vrasësit. Kjo ishte e
vetmja rrugë që një kryetar mund t‟i siguronte mbrojtje njerzve të fisit të tij: nëqoftëse ai
dështonte në shpagim, askush nuk do ta respektonte keum-in e tij dhe do të ndjehej i lirë
të vriste antaret e atij fisi pa u ndëshkuar. Përderisa ishte kaq e lehtë për një individ të
zhdukej pa lënë gjurmë në Arabi nuk kishte asnjë normë të dënohej vetë vrasësi. Prandaj,
fisi fajtor duhet të dobësohej me humbjen e një numri të barabartë të burrave të tij. Këtu
ne e shohim shumë më qartë mentalitetin e bashkësisë: për këtë qëllim një antar i fisit nuk
kishte as më shumë as me pak vlerë se një tjetër. Duke qenë se është një kohë e gjatë që
ne e kemi kaluar këtë formë të organizimit shoqëror, tani hakmarrja ne na duket një parim
i papranueshëm, por në kushtet e mungesës së një force policore moderne ajo ishte e
vetmja rrugë për të siguruar një minimum të rendit publik. Ky sistem gjithashtu siguronte
një ekuilibër të arsyeshëm të fuqise përderisa një humbje për një individ, bënte që fisi
fajtor të dobësohej po aq në numër. Nga ana tjetër kjo do të thoshte se asnjë grup nuk
mund të fitonte me lehtësi përparësi mbi të tjerët, kjo gjithashtu bënte të pamundur që
arabët të bashkoheshin. Në vend që të përdornin bashkarisht burimet e tyre të pakta, mesa
dukej arabët ishin mbërthyer në një rreth vicioz dhune, ku një hakmarrje sillte një tjetër,
nëqoftëse fisi e gjykonte se shpagimi nuk kishte qenë në përpjestim të drejtë.
Një mënyrë tjetër e rrënjosur nga koha, për ruajtjen e ekuilibrit të forcave ishte
ghazu ose inkursionet, që ishin një angazhim i vazhdueshëm dhe thuajse një sport
kombëtar. Në kohë të vështira, antarët e një fisi sulmonin territorin e një prej armiqve të
tyre me shpresën për të grabitur deve, dhi ose të mira të tjera materiale. Gjakderdhja
duhet të shmangej sa më shumë të ishte e mundur, sepse kjo do të çonte në hakmarrje.
Përsëri, vjedhja nuk konsiderohej amorale përderisa nuk vidheshin sende të pjestarëve të
fisit ose të aleatëve të tij. Ghazu siguronte kështu një qarkullim të pranueshëm të pasurisë
dhe do të thoshte se ushqimet dhe sendet që ekzistonin, në një mënyrë të dhunshme dhe
të shpejtë, ndaheshin ndërmejt grupeve të cilët rivalizonin për to.
Padyshim brutale ashtu siç ishte, muruueh kishte shumë pushtet, prandaj disa
pjesë të të cilit u bënë vlera të rëndësishme në Islam. Duke mos njohur mënyra të tjera
organizimi shoqëror, Muhamedi do ta organizonte bashkësine myslimane në linjat e
fiseve. Përveç individualizmit të ri, që Islami i ndihmoi myslimanët të kultivonin, ideali i
bashkësisë dhe vllaznisë mbetën esenciale. Gjithashtu vitale në vizionin mysliman ishte
barazia, përderisa në sistemin fisnor nuk kishte vend për një elitë të zgjedhur. Nuk kishte
gjëra të tilla si aristokraci apo tituj të trashëguar. Kryetari nuk mund t‟ía dorëzonte postin
e tij të birit, sepse fisi kishte nevojë për njeriun më të aftë për punën, pavarësisht nga
atësia ose privilegji. Barazitarizmi i thellë dhe i fortë do ta karakerizonte shpirtin islam
dhe do të futej në institucionet e tij fetare, politike dhe bile artistike e fetare.
Ajo mbeti një etikë barbare. Vetëm i forti mund të mbijetonte dhe kjo do të
thoshte se të dobtit eliminoheshin dhe mund të shfrytëzoheshin rëndë. Mbytja e foshnjave
ishte një mënyrë normale e kontrollit të popullsisë : foshnjet vajza e kalonin më kollaj
foshnjërinë sesa djemtë dhe meqense fisi nuk mund të mbante më shumë se një numër të
caktuar grash, bebet vajza vriteshin pa keqardhje. Vërtetë gratë ashtu si skllevrit, nuk
kishin të drejta njerëzore ose ligjore, por konsideroheshin plaçke e thjeshte. Ata
trajtoheshin kafshërisht dhe nuk pritej përmirësim i fatit të tyre. Burrat mund të merrnin
aq gra sa ata dëshironin. Meqense origjina shpesh njihej nga linja femrore, prona
zyrtarisht trashëgohej nga gratë, por kjo nuk i jepte atyre as fuqi as influencë. Burrat
nganjëherë martoheshin me gratë, thjesht për të përvetësuar të drejtën e trashgimisë.
Nuk është për t‟u habitur (më shumë në kuptimin tradicional të fjalës) që arabët
kishin pak kohë për fenë. Ata nuk mund të përballonin mbajtjen e një kaste priftash ose

Në periudhën para Islamit (perkth.)
shamanesh (prift indian - përkth.) të ngarkuar për përpunimin e zakoneve mitologjike të
fisit. Në vend të kësaj, poetët i këndonin lavdisë së fisit, vlerës më të lartë te arabët dhe e
bënin atë të pavdekshme në vargje. Më tepër se tregimi i historive të zotave dhe ndeshjes
së tyre kozmike ose eksplorimit të rrugëve të ndërlikuara të shpirtit, në legjendat dhe
rrëfimet e tyre poetët përshkruanin betejat dhe fitoret e fisit, duke vajtuar fatkeqsitë e tyre
dhe duke ndihmuar antarët e saj të vlerësojnë cilësitë e veçanta të muruueh-së. Poezia
ishte një cilësi tepër e veçantë, e cila vlerësohej shumë prej arabve. Meqenëse
analfabetizmi ishte i zakonshëm në gadishull, poetët i recitonin vargjet e tyre me zë të
lartë. Ata e ndjenin veten të pushtuar nga një xhinni (xhind-përkth.), një nga fantazmat e
cila mendohej se fanitej në tokë dhe vërtet, poezia jo vetëm konsiderohej mbinjerëzore,
por besohej gjithashtu se posedonte atribute magjike. Mallkimi i një poeti të frymëzuar
mund të kishte efekt shkatrrimtar mbi armikun. Ndjenja e të qënit nën kontroll nga një
fuqi e huaj është e njohur në eksperiencën e frymëzimit dhe në Arabi poetët plotësonin
shumë nga funksionet që kryente një prift ose profet në komunitetet e tjera. Ai i
dorëzohej dëshirave dhe shpresave të pavetëdishme të fisit të tij dhe kur njerëzit dëgjonin
fjalët e tij ata mandej i kujtonin këto si fjalë plotësisht të tyret. Kështu që poetët kishin
rëndësi shumë të madhe në jetën politike dhe shoqërore të Arabisë. Thuhet se ata kanë
realizuar funksionin që ka shtypi i përgjegjshëm në shoqërinë tonë, shpërndanin
informacion dhe i furnizonin fiset e tjera me interpretimin e fakteve që mund të kishin
ndikim të fuqishëm në propogandimin e luftës.
Megjithatë kishte edhe individë të tjere të frymëzuar në kohën e Profetit Muhamed
që nuk ishin edhe aq të respektuar. Kahin-ët ose profetët e dalldisur ishin njelloj si
parashikuesit shëtitës në librat e parë të Biblës. Ata nuk ishin profetë në kuptimin e plotë
të fjalës, por më tepër si falltor, këshillonin ndokend kur i humbte ndonjë deve ose
dëshironte të dinte për fatin e tij. Kahin-i shpesh duhej të maskonte injorancën e tij me
dykuptimësinë, kështu që orakujt e tij shpreheshin në poezi të çala, palidhje ose të
paqarta. Siç do të shohim, Profeti Muhamed nuk i kushtoi vemendje kahin-ëve, duke i
cilësuar „profecitë‟e tyre të rëndomta, të dëmshme dhe të pakuptimta.
Arabët kishin një jetë shpirtërore, e cila kishte shumë kuptim për ta. Vende të
ndryshme i kishin të shenjta, të cilat ishin vendndodhje të tempujve, me ritet e tyre të
lashta, që kishin në qendër një perëndi të veçantë. Më i rëndësishmi nga të gjithë këto
tempuj ishte Ka‟aba, që gjendej pranë burimit të shenjtë Zemzem në Mekë. Tempulli prej
graniti në formë kutie, dukej se ishte jashtëzakonisht i lashtë dhe i njëjtë me tempuj dhe
vende të tjera të shenjta që nuk kishin mbijetuar. Në këndin e tij lindor ishte ngulitur Guri
i Shenjtë i Zi, i cili mund të ketë qenë një meteorit që dikur ishte lëshuar me shkëlqim
nga qielli, duke krijuar një lidhje të qiellit me tokën. Në kohën e Profetit Muhamed,
Ka‟aba zyrtarisht i ishte kushtuar zotit Hubal, një perëndi që ishte importuar në Arabi
prej Mbretërisë së Nabateanve, ku tani eshte Jordania. Por spikatja e tempullit sidhe
bindja e perbashkët në Mekë duket se tregon se ai mund t‟i jetë kushtuar al-Llahut, Zotit
të Lartë të arabëve. Rreth Ka‟abas ishte nje shesh i rrumbullakët ku pelegrinët
mblidheshin për të kryer ceremoninë e tavaf-it, shtatë rrotullime rreth tempullit duke
ndjekur drejtimin e diellit. Tempulli gjithashtu, ishte i rrethuar nga 360 idhuj, ose
përfytyrime të zotave, që mund të kenë qenë emblema të fiseve të ndryshme që vinin të
luteshin atje gjatë muajit të caktuar.
Vendi i Mekës (me një rreze prej 20 miljesh me Ka‟aban në qendër të saj) ishte një
zonë e shenjtë, një faltore ku dhuna dhe lufta ishin të ndaluara.
 Kjo ju tingëllon e çuditshme njerzve që jetojnë në një shoqëri më tepër laike, por
tempuj si Ka‟aba dhe ritet e kryera për të, mesa duket i janë përgjigjur një nevoje të
rëndësishme shpirtërore dhe psikologjike në Arabi. Ne do të shofim se Muhamedi e ndjeu
joshjen misterioze të Ka‟abas gjatë gjithë jetës se tij dhe që rrethrrotullimet rituale, që i
tingëllojnë një të jashtmi kaq tekanjoze dhe të lodhshme, kishin një rëndësi të madhe në
jetën e popullit të Mekës. Nuk ishte një detyrë e mërzitshme që njerëzit e kryenin me
pahir dhe formalisht. Mesa duket ata kënaqeshin duke e kryer atë rit, gjë që ishte bërë
pjesë e jetës së tyre të përditshme. Ata kënaqeshin ta mbyllnin një ditë të mbarë gjuetie
duke bërë rrotullimin para se të ktheheshin në shtëpitë e tyre; ata edhe mund të shkonin
deri te lokali më i afërt për të pirë verë me shokë gazmore dhe pastaj vendosnin të
kalonin mbrëmjen duke bërë rrotullimin ritual në vend, ndërsa shokët e dehur ngelnin ne
shesh. Çfarë kishte aq detyruese ky rit për njerëzit dhe çfarë donin të fitonin ata me të ?
Mesa duket vetë tempulli ishte i zakonshëm në botën semite. Rrethi, katër këndet
(që përfaqësonin katër qoshet e botës) dhe 360 simbolet mund të kenë rrjedhur nga feja e
vjetër sumeriane. Viti sumerian përbëhej nga 360 ditë dhe pesë ditë të tjera të shenjta, të
cilat kaloheshin si „kohë shtesë‟, duke kryer ceremoni që lidhnin qiellin me tokën. Në
termat arabe, këto pesë dite mund të jenë përfaqësuar nga pelegrinazhi i haxh-it, i cili
bëhej një herë ne vit dhe ndiqej nga të gjithë arabët e Gadishullit. Haxh-i fillonte nga
Ka‟aba dhe vazhdonte te tempujt e ndryshëm jashtë Mekës, të cilët duhet t‟i jenë
kushtuar zotave të tjerë. Haxh-i fillimisht është bërë gjatë vjeshtës dhe mendohet se
ceremonitë e ndryshme mund të kenë qenë një rrugë e përndjekjes së diellit të thatë me
qëllim prurjen e reshjeve dimrore. Pelegrinët nxitonin drejt një statuje të luginës së
Muzdelifes, banesë e Perëndisë Vetëtimë; duke qendruar një natë të tërë roje në fushën
përreth Malit Arafat, që gjendej 16 milje larg Mekës; hidhnin gurë në tri shtyllat e shenjta
të Minas dhe në fund flijonin një kafshë. Askush sot nuk e di tamam çfarë do të thoshin
këto rite dhe qysh në kohën e Profetit Muhamed arabët vetë duhet ta kishin harruar
domethënien e tyre origjinale, por ata kishin mbetur të lidhur fort me Ka‟aba-n dhe
vendet e tjera të shenjta të Arabisë dhe zbatonin me përkushtim ritin e tyre.
Gjatë jetës, ne të gjithë kemi nevojë për një vend intim ku mund të meditojmë : kjo
na ndihmon ta përqëndrojmë vetveten dhe të bëhemi më tepër krijues. Në Arabi, ku e
gjithë jeta ishte plot luftë, vendet e shenjta duhet të kenë qenë një nevojë e
domosdoshme. Atje arabët mund të takoheshin në kushte pushimi, duke kuptuar se
hakmarrja fisnore ishte e pakuptimtë për ta vazhduar. Në kuptimin praktik do të thoshte
se ata mund të bënin tregti me njeri tjetrin, pa patur frikë nga ndonjë fis armik dhe vendet
e shenjta si Meka ishin gjithnjë tregje të rëndësishme ku organizoheshin panaire vjetore.
Ka mundësi që tempulli dhe ritet e tij jepnin një lehtësim esencial shpirtëror. Tavaf-i
mesa duket ka qenë rigjenerues, duke i ndihmuar arabët të përqëndrojne vetveten dhe të
zbulojnë në mënyre simbolike një dimension të përjetshëm të jetës së tyre.
Vetë tempulli me katër këndet e tij që përhapeshin nga një pike qendrore, mund të
përfaqësonte botën. Rrethi ka qenë një shembull, që gjendet te të gjitha kulturat si një
simbol i përjetësisë, të botës dhe të psikikes. Ai mishëron, në kuptimin kohor dhe
hapsinor të fjalës, një përgjithësim : duke ndjekur një rreth ose rrethrrotullim – një
praktikë e përbashkët fetare në shumë popuj – dmth se ju po ktheheni gjithnjë aty ku
filluat: ju zbuloni se në fundin tuaj është fillimi juaj. Në qendër të rrethit, qetësia, pika e
vogël e fillimit të botës, është përjetsia, kuptimi final i pashprehshëm dhe duke u
rrotulluar rreth e rreth tij pelegrini mëson të riorientojë vetveten dhe sheh veten e tij ballë
për ballë me botën. Rrethrrotullimi do të jetë bërë një formë meditimi: duket se është
kryer një lloj „nxemje‟, ndoshta jo aq e ndryshme nga pas gymnastique. Ai kërkon
përqëndrim fizik i cili ndoshta ishte i mërzitshëm, por që pastaj i jepte mundësi mendjes
të pushonte. Shumica e vendeve të shenjta në të gjitha kulturat besohet se qëndrojnë disi
në qendër të botës dhe se është vendi i parë i krijuar nga zotat. Për pelegrinin ata janë
mbushur me bukurinë e fillimeve dhe ai ndjen në një farë mënyrë se është duke iu afruar
qendrës së fuqisë.
Ne të gjithë kemi nevojë për ritet në jetë, të na ndihmojnë të krijojmë një sjellje të
brendshme : ritet e kortezisë p.sh. na ndihmojnë ne të kultivojmë zakonin e respektit ndaj
të tjerëve. Në shoqërinë tonë më shumë laike shumë njerëz nuk marrin pjesë në këtë tip të
veprimtarisë simbolike, kështu ajo duket e kotë ose bile edhe e çmendur. Në botën tonë
është artisti ai që krijon simbolet shprehëse për ne, për të na ndihmuar të zbulojmë
dimensione të tjera të jetës. Në rite të tilla si tavaf ose ritet e haxh-it, arabët ishin duke
krijuar një lloj aktiviteti artistik praktik përmes të cilit ata zbulonin një kuptim ose rëndësi
që nuk mund ta shprehnin kollaj me fjalë. Ka mundësi që ata ishin të vetëdishëm, në një
nivel të thellë megjithëse të paqartë, të karakterit simbolik, figurativ të asaj çfarë po bënin
– një gjendje e mendjes të cilën shumë prej nesh në perëndim e kanë humbur. Ndoshta
është edhe më e vështirë ta çmojnë këtë njerëzit e botës protestane, sepse disa forma të
protestanizmit ritet i shikojnë me një dyshim dhe armiqësi të thellë – pothuaj
supersticioze.
Ka‟aba ishte tempulli më i rëndësishëm, por kishte edhe tempuj të tjerë.
Rrethrrotullimi dhe lloji i lutjes në këmbë të praktikuar gjatë haxh-it paraislamik në
Malin Arafat ishin elemente thelbësore të kultit në të gjithë Gadishullin. Kështu ishte
gjithashtu një grusht dhé (hima) e mënjanuar nga përdorimi përdhosës me të drejtën e
strehës për të gjitha qëniet e gjalla. Asnjë nga tempujt e tjerë nuk ka mbijetuar, por dimë
për tempuj të tjerë si Ka‟aba e Naxhranit në Jemen dhe në el-Abalat, në jug të Mekës. Të
një rëndësie të veçantë për studimin tonë ishin tre tempujt afër Mekës që i dedikoheshin
tri bijave të al-Llah-ut (banat al-Llah). Në qytetin e fortifikuar të Taifit ishte tempulli i el-
Latit, emri i të cilit thjesht do të thoshte „Perëndesha‟, i cili ruhej nga tribuja Thakif.
Atyre iu pëlqente ta quanin gjithashtu el-Rabba, Sovrani. Në Nakleh ishte tempulli i el-
Uzah, më popullori nga të tre, emri i të cilit do të thoshte „Një i Plotfuqishmi‟ dhe në
bregdetin e Kudejdit tempulli i Manatit, perëndia i fatit. Këto perëndi nuk ishin si
perënditë e panteonit greko-romak. Ata nuk kishin cilësitë si Juno ose të Pallas së
Athinës, me historinë e tyre, mitologji dhe personalitet, sidhe nuk kishin ndonjë fushë të
veçantë veprimtarie si dashuria apo lufta. Arabët nuk kishin përpunuar mitologji për të
spieguar rëndësinë mitologjike të këtyre qënieve hyjnore dhe bile megjithëse i quanin
„vajza të Zotit‟ kjo nuk do të thoshte se ishin pjesë e një panteoni të ndërtuar plotësisht.
Arabët shpesh përdornin fjalë të përafërta për të treguar një mardhënie abstrakte, kështu
p.sh., banat el-dehr (fjalë për fjalë „bijat e fatit/kohës‟) thjesht kishte kuptimin e fatit të
keq ose peripecive. Banat el-Llah mund të kenë qenë vetëm thjesht „qënie hyjnore‟. Ata
ishin paraqitur në tempujt e tyre jo nga një statujë njeriu ose portret, por nga gurë të
mëdhenj, deri diku si simbolet e pjellorisë të përdorura nga kananitet, të cilat përshkruhen
here pas here në bibël. Kur arabët i nderonin këto gurë ata nuk i luteshin atyre në ndonjë
mënyrë primitive, të thjeshtë, por i sodisnin ata si një vatër e hyjnisë. Mendohej
gjithashtu se këto tri perëndi kishin lidhje me perëndeshat semite të pjellorisë Anat dhe
Ishtar, kështu që kulti i tyre mund të ketë filluar përpara se arabët të adaptonin jetën
nomade, kur ishin akoma bujq dhe punonin token.
Arabët duket se nuk i janë lutur el-Latit, el-Uzas dhe Manatit në një mënyrë
personifikuese, por do të shohim se ndjeheshin shumë të apasionuar pas tyre. Kulti i tyre
mbetej në tempujt e tyre, kështu që njerëzit nuk i luteshin atyre në shtëpi, sikurse grekët
dhe romakët i faleshin perëndive dhe perëndeshave të tyre. Por ata ishin pjesë thelbësore
e terrenit shpirtëror të beduineve të Hixhazit, të cilët të gjithë i konsideronin Naklehin,
Taifin dhe Kudejdin si vende të shenjta dhe tempuj ku arabët mund të gjenin vatrën e
tyre. Lashtësia e perëndeshave ishte një tjetër arsye për kultin ndaj tyre. Kur i faleshin
atyre në tempuj. arabët e ndjenin sikur lidheshin me stërgjyshët e tyre, të cilët gjithashtu
nderonin banat el-Llah atje dhe kjo iu krijonte ndjenjën e një vazhdimësie shpëtimtare.
Vendet e tyre nuk konsideroheshin të një rëndësie si Ka‟aba, por ashtu si vendet e tjera të
shenjta të Arabisë ishin një mënyrë imagjinatë për të sfiduar vendin dhe për t‟i dhënë
stepave të vrazhda të Arabisë një identitet shpirtëror. Ata ishin ndërtuar brenda identitetit
fundamental të shumë arabëve dhe e konsideronin shumë armiqësor çdo poshtërim të
këtij kulti antik.
Arabë të tjerë po bëheshin të pakënaqur nga kjo fe e vjetër dhe gjatë fazës së fundit
të xhahilijeh-s dukej se po krijohej një trazirë dhe shqetësim shpirtëror në Arabi. Sistemi
fisnor dhe paganizmi i kishte shërbyer mirë beduinëve gjatë shekujve, por në shekullin e
gjashtë jeta kishte ndryshuar. Megjithëse pjesa dërmuese e Gadishullit Arabik ishte jashtë
rrymës së qytetërimit, arabët kishin filluar të bëheshin të ndërgjegjshëm mbi disa nga
idetë dhe motivet e tij. Disa kishin filluar të dëgjonin p.sh. mbi idenë fetare të jetës së
përtejme, e cila për një individ e bënte përjetësinë një vlerë supreme. Si mund të
harmonizohej kjo me idealin e vjetër të bashkësisë fisnore? Arabët që kishin filluar të
merreshin me tregti me vendet e civilizuara sollën me vete tregime impresionuese,
prandaj poetët përshkruanin mrekullitë e Sirisë dhe të Persisë. Ishte e qartë se arabët nuk
mund të shpresonin për një fuqi dhe shkëlqim të tillë. Ata ishin fare pak të vetëdishëm se
sistemi fisnor e bënte të pamundur përdorimin bashkarisht të burimeve të tyre të pakta
natyrore dhe të ballafaqoheshin me botën si një popull i bashkuar. Fiset ishin futur në një
rreth të pambarim luftrash dhe hakmarrjesh: një gjakderdhje çonte pashmangësisht në një
tjetër, ndërkohë shenjat e para të individualizmit po i minonin fshehtas zakonet e
bashkësisë.
Më të çorientuar ishin arabët të cilët ishin ngulur në qendrat e banuara. Gjatë
shekullit të gjashtë, një fis kishte emigruar nga një rajon me trazira të Arabisë së Jugut në
oazin e Jathribit dhe ishte ngulur pranë fisit çifut atje. Ata arriten sukses në këtë aventurë
të guximshme bujqësore, pa e kuptuar akoma se sistemi thjesht fisnor nuk funksiononte
kur arabët nuk ishin me endacake të territoreve të paanë, por jetonin sëbashku në fqinjësi
të ngushtë. Nga fillimi i shekullit të shtatte i tërë oazi ishte mbërthyer në një rreth kronik
të dhunës dhe të luftës. Në Meke fisi Kurejsh, ku edhe lindi Profeti Muhamed rreth vitit
570, që ishte bërë tribuja më e fuqishme në Arabi, po kalonte një formë më të turbullt
shqetësimi meqenëse edhe ata e kuptuan se ideologjia e vjetër nuk i kishte pregatitur për
jetën qytetare.
Kurejshët ishin ngulur në Mekë aty nga fundi i shekullit të pestë. I pari i tyre
Kuzej, vëllai i tij Zuhr dhe xhaxhai i tij Taim zunë vend në Luginën e Mekës, përbri
tempullit. Djali i vëllait tjeter, Mahzumi dhe kushërinjte e tij Xhuma dhe Sehm u ngulën
atje me Kuzejn, kështu ata edhe klanet pas tyre u bënë të njohur me emrin Kurejshët e
Luginës. Të afërmit më të largët të Kuzejt u ngulën në zonat përreth dhe njiheshin si
Kurejshët e Periferisë. Legjenda tregon se Kuzej kishte udhëtuar për në Siri dhe kishte
sjellë tre perendite el-Lat, el-Uza dhe Manat në Hixhaz dhe fronësoi perëndinë nabatiane
Hubal ne Ka‟aba. Në një fushatë ku përdorën intrigën dhe forcën, kurejshët arritën të
marrin kontrollin e Mekës dhe përzunë Khuza‟ah, fisin kujdestar, i cili thuhej se e kishte
humbur besimin e shenjtë. Pas vdekjes së Kuzejt, djemtë e tij Abd-ed Der dhe Abd
Menaf u grindën haptas dhe efektet e këtij konflikti vazhduan te pasardhësit e tyre dhe
influencuan në politiken e Mekës deri në kohën e Profetit Muhamed. Abd ed-Der kishte
qenë djali më i favorizuar dhe ai ishte mbështetur nga Mahzum, Sehm, Xhuma, xhaxhai i
tyre Adi dhe familjet e tyre. Ata u bënë të njohur si Ehlaf, Aleanca. Abd Manaf, djali me i
ri i Kuzejt, e kundërshtoi përjashtimin nga trashëgimia dhe u mbështet nga nipat e tij
Asad, Zuhrah, Taim dhe i nderuari al-Harith ibn Fihr. Ata e vulosën marveshjen e tyre në
Ka‟aba, duke futur duart në një kupë me lëng parfumi dhe u bënë të njohur si Mutajebun,
të Parfumuarit. Asnjera palë nuk dëshironte një konflikt në shkallë të gjerë dhe u arrit një
kompromis nga i cili Abd ud-Dari dhe Aleanca ruanin privilegjet formale kurse pushteti
real i takonte Abd Manafit dhe të Parfumuarve. Pinjollët që rodhen pas tyre sipas klaneve
u përpoqen ta mbajnë këtë aleancë të vjetër.
Kurejshët filluan të merreshin me shitblerje, duke kombinuar këtë veprimtari
tregtare me blegtorinë tradicionale. Meka gjendej në një vend ideal për ndërmarrje
biznesi me afat të gjatë. Prestigji i Ka‟aba-s sillte në qytet çdo vit shumë arabë në haxh
dhe Altari krijonte një klimë që ishte e favorshme për tregtinë. Meka ishte në kryqëzimin
e dy rrugëve të mëdha tregtare të Arabise: Rruges se Hixhazit, e cila kalonte përgjatë
bregut lindor të Detit të Kuq dhe lidhte Jemenin me Sirinë, Palestinën dhe Transjordaninë
dhe rrugën e Nexhdit, që lidhte Jemenin me Irakun. Kurejshët u bënë shumë të
suksesshëm. Ata garantuan sigurinë e qytetit duke krijuar aleanca me beduinët e zonës.
Nomadët ishin luftëtarë më të aftë se kurejshët dhe si kompensim për ndihmën ushtarake,
ata kishin pjesë në shoqëritë e ndryshme mekase. Duke kultivuar një art finok qeverisje, i
njohur me emrin hilm, gjatë shekullit të gjashtë kurejshët u bënë fuqia më e madhe në
Arabi.
Ata u bindën se nuk duhet të lejonin të shfrytëzoheshin nga fuqitë e medha, kështu
që per të shmangur fatin e Mbretërisë së Jugut ata qëndruan fort në pozita neutrale gjatë
luftës midis Persisë dhe Bizantit. Mardhëniet me Bizantin u prishën keq rreth vitit 560,
kur Arabia e Jugut ishte ende provincë e Abisinisë, shtet vasal i Bizantit. Ebreha,
sunduesi abisinas i Arabisë së Jugut mesa duket ishte bërë xheloz nga suksesi tregtar i
Mekës dhe tentoi të pushtojë qytetin. Kjo ndodhi është zbukuruar nga legjenda, por kjo
tregon se Ebreha e kishte kuptuar se Ka‟aba ishte vitale në suksesin tregtar të Kurejshëve.
Për të tërhequr pelegrinët për në Arabinë e Jugut dhe si rrjedhojë për të nxitur më shumë
tregtinë, ai kishte ndërtuar një tempull të krishterë të mrekullueshëm në Sana‟a të veshur
me shirita prej mermeri dhe prandaj thuhet se kur nguli kampin e ushtrisë së tij jashtë
Mekës qëllimi i deklaruar tij ka qenë të shkatërronte Ka‟ába-n. Para se të vinte te portat e
qytetit mesa duket ushtria e tij u prek nga një epidemi murtaje dhe u detyrua të
ndërmerrte një tërheqje të turpshme. Ky çlirim dramatik iu ngjau kurejshëve si mrekulli.
Abisinasit kishin sjellë një elefant me vete dhe mekasit ishin magjepsur nga kjo kafshe
gjigante, e panjohur. Më vonë u tha se kur elefanti arriti në zonën e shenjtë jashtë qytetit,
ai kishte rënë në gjunjë dhe kundërshtoi të luante vendit; mandej Zoti kishte dërguar një
tufë zogjsh nga bregu, të cilët hodhën gurë të helmuar mbi abisinasit, duke i hedhur ata
jashtë të infektuar nga lunga të lemerishme. Viti i Elefantit u bë jashtëzakonisht i
rëndësishëm për kurejshët. Siç e shpjegon Muhamed ibn Ishak (v.767), biografi i parë i
Profetit Muhamed, pas kësaj mrekullie beduinët kishin respekt shumë më të madh për
kurejshët. „Ata janë njerëz të Zotit; Zoti luftoi për ta dhe pengoi sulmet e armikut.‟
Profetit Muhamed vetë, i bëri përshtypje ngjarja e elefantit, gjë që është shfaqur në Suren
105 të Kur‟anit.
Pas kësaj kurejshët u bënë shumë të kujdesshëm për të ruajtur pavarësinë e tyre dhe
në fillim të shekullit të shtattë u bënë aq të pasur sa nuk mund ta kishin ëndërruar në ditët
e shkuara të jetës së egër nomade. Natyrisht ata e shifnin pasurinë dhe kapitalin si
shpëtimin e tyre, i cili i kishte nxjerrë nga varfëria dhe rreziqet sidhe u kishte dhënë një
siguri gati si hyjnitë. Ata nuk ishin më, të uritur, nuk ishin më, të kërcënuar nga fiset
armike. Siç do ta shofim, paratë filluan të kishin një vlerë deri diku fetare. Kapitalizmi
agresiv nuk ishte në pajtushmëri me etikën e vjetër fisnore të bashkësisë. Ai natyrisht
nxiste një lakmi dhe individualizëm të tërbuar. Klanet e ndryshme ishin në një
konkurencë të fortë dhe që nga koha kur Muhamedi ishte një djalë i ri, ishin ndarë në tri
parti kryesore. Disa prej klaneve më të dobta, duke përfshirë edhe fisin Hashim ku edhe
lindi Muhamedi, nuk kishin patur sukses si të tjerët dhe e kuptonin se kishin dështuar
keq. Në vend që ta ndanin pasurinë në mënyrë të barabartë, sipas etikës së vjetër fisnore,
individët po krijonin begatinë e tyre personale. Ata po shfrytëzonin të drejtat e jetimëve
dhe grave të veja, duke futur trashëgiminë e tyre në pasurinë e vet dhe nuk kujdeseshin
më për antaret më të dobët, më të varfër të fisit, siç kërkonte ethosi i vjetër. Pasuria e tyre
e re i kishte këputur lidhjet e tyre me vlerat tradicionale dhe shumë prej kurejshëve të
pasuksesshëm ndiheshin thellësisht të çorientuar dhe të humbur. Kuptohet që tregtarët,
fajdexhinjtë dhe spekulatorët më të suksesshëm ishin entusiaztë për sistemin e ri. Ata
agresivisht, me zell gati fetar mblodhën më shumë kapital. Vetëm dy breza larg varfërisë
së jetës nomadike, ata besonin se paraja dhe të mirat materiale mund t‟i shpëtonin,
prandaj kishin si qëllim të grumbullonin prej tyre sa më tepër që të ishte e mundur.
Shumë nga brezi i ri po rriteshin të zhgënjyer, prandaj duket se ishin në kërkim të një
zgjidhje të re shpirtërore dhe politike, të turbullirës dhe shqetësimit në qytet.
Është thënë shpesh se Islami është një fe e shkretëtirës, por kjo nuk është e vërtetë.
Etika e vjetër fisnore ndikoi në mesazhin kuranor, por feja e re është përqafuar së pari
nga arabët e Mekës në kushtet e një kapitalizmi të pamëshirshëm dhe të ardhurash të
mëdha. Si të gjitha fetë e mëdha të të rrëfyerit dhe racionalizmi filozofik i Greqisë, Islami
ishte produkt i qytetit. Ne që jemi mësuar ta pranojmë në mënyrë kategorike Jezuin e
Nazaretit si personifikim të shpirtit fetar, na duket e çuditshme. Ne nuk do të prisnim që
të ngrihet një profet në Londër ose në Uoll Strit. Hinduizmi, budizmi, jainizmi dhe
konfucianizmi të gjithë dolën nga qendrat e tregjeve. Filozofët grekë dhanë mësim në
agora dhe profetët e mëdhenj të Izraelit predikuan në qytetet e kohës kur izraelitët po e
linin jetën nomade pas tyre. Të gjitha këto fe botërore u zhvilluan në atmosferen
komerciale të jetës qytetare, në një kohë që tregtarët kishin filluar të rrëmbenin pushtet, i
cili njeherë e një kohë kishte qenë vetëm në duart e mbretërve dhe të kastave aristokratike
e priftërore. Pasuria e re tërhoqi vemendjen e masës mbi pabarazinë midis të pasurve e të
varfërve dhe i bëri ata të bëhen më të vetëdishëm për problemet e drejtësise shoqërore. Të
gjithë profetët dhe udhëheqësit e mëdhenj fetare kanë predikuar rreth këtyre problemeve
dhe kanë dhënë zgjidhjet e tyre specifike. Në fillim të shekullit të shtattë, kur kurejshët
dhe arabë të tjerë po e linin jetën nomade dhe po ndërgjegjësoheshin për problemet
sociale të jetës në qytete, Profeti i Islamit i solli një mesazh të ri fetar arabëve.
Njerëzit tashmë po ecnin me tahmin drejt një feje monoteiste dhe disa ishin gati të
dëgjonin mesazhin e Muhamedit se kishte vetëm një Zot. Në kohën që ai filloi të
predikonte në Mekë, të gjithë e kishin të qartë se Ka‟aba i ishte dedikuar Allahut, Zoti i
Lartë i arabëve paganë, pavarsisht nga shembëlltyra kryesuese e Hubalit. Nga fillimi i
shekullit të shtattë, në jetën fetare të shumë arabve, Allahu u bë më i rëndësishëm se më
parë. Shumë fe primitive zhvillojnë një besim në një Zot të Lartë, i cili shpesh thirret me
emrin Zot i Qiellit. Ai besohet se ka krijuar qiejt dhe tokën dhe pastaj thuhet se ka
pushuar, meqense ishte kapitur nga mundimi. Njerëzit e humbën interesin te kjo qënie
abstrakte, që iu zhduk nga pamja dhe vendin e tij e zunë perëndi me joshse dhe më të
pranueshme. Në veçanti perënditë e pjellorisë ndikuan në jetën e burrave dhe të grave,
menjëherë pasi ata ngritën vendbanime dhe filluan të punojnë tokën. Këtë ne e ndeshim
te shkrimet e shenjta çifute. Izraelitët e lashtë kur u ngulën në Kanaan filluan t‟i luteshin
Baalit, Anatit dhe Ashtarothit, përkrah Zotit të tyre të Lartë Jehvah. Dukej budallallëk të
neglizhojë këto perëndi të lashta, të cilët dinin për tokën më shumë se ata. Në kohët e
pasigurta ata përsëri iu lutën më tepër Jehvait.
Gjatë viteve të jetës nomade, funksionet e vjetra të hyjnive arabe të pjellorisë
pothuajse u harruan, kështu që Allahu, Zoti i Lartë, u bë më i rëndësishëm. Kur‟ani e bën
të qartë se të gjithë kurejshët besonin se Allahu kishte krijuar qiejt dhe tokën. Ai ishte një
fakt që pranohej si i vërtetë :

Nëqoftëse ju i pyesni ata (pra, kurejshet)

„Kush i krijoi qiejt dhe tokën
dhe nënshtroi diellin dhe hënën‟
ata natyrisht që thonë Allahu… 

Ata i luteshin gjithashtu zotave të tjerë, të cilët kishin ngelur shumë të rëndësishëm
për ta. Ashtu si izraelitët e lashtë, në kohra pa telashe arabët ktheheshin te el-Lat, el-Uza
dhe Manat, por në periudha krize instinktivisht riktheheshin te Allahu, sepse vetëm ai
kishte fuqi t‟i ndihmonte ata në kohë rreziqesh të mëdha. Kur‟ani tregon se kur ata janë
në një udhëtim detar, të cilin me sa duket arabët e konsideronin një aventurë të
rrezikshme, ata gjithnjë i luteshin Allahut derisa rreziku kalonte, por kur ata ishin të
sigurtë në tokë, përsëri i ktheheshin perëndive të tjera.
Mesa dukej disa ishin pregatitur të shkonin më tutje se kaq. Nga fillimi i shekullit
të shtattë, shumica e arabëve filluan të besonin se Allahu, Zoti i tyre i Lartë, ishte i njëjtë
si Zoti të cilit i luteshin çifutët dhe të krishterët. Arabët e konvertuar në të krishterë e
quanin Zotin e tyre „Állah‟ dhe mesa duket kryenin haxh-in në tempullin e tij përkrah
paganëve. Por arabët ndërgjegjësoheshin përditë e më tepër se Allahu nuk i kishte dhënë
atyre shkrime të shenjta. Arabët ndjenin respekt të madh për „popullin e shkrimeve‟, të
cilët kishin njohuri për çfarë ata nuk dinin. Disa prej tyre vendosën të kërkonin një fe
autentike që nuk ishte e lidhur me fuqitë e mëdha ose të panjollosur nga lidhjet e saj me
imperializmin ose kontrollin e jashtëm. Që herët në shekullin e pestë, Sozomenus, një

Sure 29 : 61 – 3
historian i krishterë palestinez, na tregon se disa arabë kishin rizbuluar fenë e vjetër të
Abrahamit dhe kishin filluar ta praktikonin. Me të vertetë, Abrahami nuk ka qenë as çifut
as i krishterë. Ai ka jetuar para se Moisiu t‟i sillte Toran popullit të Izraelit. Në kohën që
Profetit Muhamed po i zbriste mesazhi, do të shohim se disa arabë orvateshin të
praktikonin fenë e Abrahamit.
Në biografine e tij, Ibn Ishak na tregon se shumë pak kohë përpara se Muhamedi
të fillonte misionin e tij, katër veta nga kurejshët vendosën të linin lutjet pagane në
Ka‟aba dhe të kërkonin për një fe të vërtetë. Ata lidhën një marveshje të fshehtë dhe i
treguan rinisë së fisit se ata:

Kishin prishur fenë e babait të tyre, Abrahamit dhe se guri që ata i silleshin
rrotull nuk kishte rëndësi; ai nuk mund të dëgjonte, nuk shihte, nuk lëndohej, nuk
ndihmonte: ‘Gjejini vetes suaj një fe’ thoshin ata ’përveç Zotit, nuk keni tjetër.’
Kështu që ata u nisen rrugëve të dheut, duke kërkuar Hanifijjeh, fenë e
Abrahamit.

Disa studiues në perëndim kanë argumentuar se sekti i vogel Hanifijjeh ishte një
legjendë fetare, që simbolizonte trazirën shpirtërore që karakterizoi fazën e fundit të
xhahilijeh-s, dhe jo aq një fakt historik. Ajo duhet të jetë bazuar në disa fakte. Tre nga
katër antarët figurojnë në jetën e Profetit Muhamed dhe shokëve të tij të parë dhe i katërti
Othman ibn al-Huuejrith, ka qenë një person i rëndësishëm në Mekë, kur Muhamedi ishte
djalë i ri në të njëzetat. Duke qenë një tregtar i madh kurejsh i konvertuar në i krishtere,
ishte përpjekur të bindte të rinjtë e tribuse se tij ta pranonin si mbretin e tyre. Ai i premtoi
atyre se do t‟ju siguronte kushte më të mira tregtie me Bizantin, që ndoshta dëshironte ta
bënte Mekën një shtet vasal. Propozimi i tij ishte refuzuar kategorikisht: si të gjithë
arabët, kurejshët ishin krejtësisht kundra idesë së mbretërisë.
Tre hanif-ët e tjerë ishin të mirënjohur në bashkësinë e hershme myslimane.
Ubejdallah ibn Xhehsh ishte kushëri i Profetit Muhamed. Ai u bë mysliman, por në fund
u konvertua në i krishterë. Në kapitullin tjetër do të gjejme Uaraka Ibn Naufal, i cili
gjithashtu u bë i krishterë, ishte kushëri i gruas së parë të Muhamedit dhe i dha atij
inkurajim me vlerë, kur ai filloi të merrte mesazhet të cilat besoi se i erdhën nga Zoti.
Antari i fundit i këtij sekti të mundshëm legjendar mbeti kërkues gjithë jetën e tij dhe
kurrë nuk u konvertua në ndonjë fe të stabilizuar zyrtare. Zeid ibn Ámr jo vetëm hoqi
dorë nga lutja në Ka‟aba, por thuhej se ka qenë një kritikues i hapur i fesë pagane në
rajon. Vëllai i tij (nga njeri prind) Khatab ibn Nufeil ishte një pagan i devotshëm dhe u
skandalizua nga apostazia e mungesës së respektit ndaj hyjnive dhe e dëboi atë
përgjithnjë nga qyteti. Thuhej se ai organizoi një bandë të rinjsh paganë të zellshëm, për
të patrulluar kodrat jashtë Mekës ku Zeidi fshihej, për ta penguar të hynte në vendin e
shenjtë. Kështu që Zeidi e la Hixhazin dhe u nis drejt vendeve të qytetëruara në kërkim të
besimit të vërtetë. Ai shkoi deri në Mosul të Irakut dhe pastaj udhëtoi drejt Sirisë, duke
pyetur ndonjë murg ose rabin që takonte, mbi fenë e pastër të Abrahamit. Më në fund
takoi një murg që i tregoi atij se një profet po dilte në Mekë, i cili do të predikonte fenë
për të cilën ai po kërkonte, kështu që Zeidi u nis për në shtëpi, por u sulmua dhe u vra në
kufirin jugor të Sirisë dhe kurrë nuk pati kontakt me Muhamedin. Sidoqoftë djali i tij
Seid, u bë një ndër shokët më të besuar të Muhamedit.
 Ndodhia është sinjifikative. Ajo shpreh qartë dilemën spirituale të shumë arabëve të
asaj kohe. Ajo tregon gjithashtu armiqësinë me të cilën do të ballafaqohej cilido që
kërcënonte fenë pagane. Kishte shumë prej kurejshëve si Khatab ibn Nufeil që ishin të
përkushtuar ndaj fesë së baballarëve të tyre dhe nuk mund të duronin një fjalë kundër
perëndive dhe perëndeshave të vjetra. Ata nuk e ndjenin se kishte nevojë për ndonjë
ndryshim : feja e Ka‟aba-s e kryente për mrekulli rolin dhe ishte vatër për bashkimin e
kurejshëve në qytetin e tyre. Ne do të shohim se Omeri, djali i Khatabit, e ndoqi me
pasion rrugën e babait të tij në përkushtimin ndaj besimit të vjetër. Dëshira e fortë për një
fe alternative mbeti. Sipas një tregimi, një dite para se të detyrohej të linte Mekën, Zeidi
kishte qëndruar në Ka‟aba, mbështetur kundruall altarit duke i folur kurejshëve që
kryenin rrethrrotullime: „O kurejsh, për Atë në dorën e të cilit është shpirti i Zeidit, asnjë
nga ju nuk ndjek fenë e Abrahamit përveç meje.‟ Më pas ai shtoi: „O Zot, nëqoftëse do ta
dija se si Ju doni që të adhuroheni, unë ashtu do t‟Ju falesha; por unë nuk e di.‟
Megjithatë, lutja e arabit së shpejti do të merrte përgjigje.
 4 . Shpallja Hyjnore

Ne dimë shume pak rreth jetës së hershme të Muhamedit. Kur‟ani na jep

informacionin më të besueshëm rreth përvojës së tij, para se ai të merrte dëtyrën profetike
kur ishte në moshën 40 vjeç:

A nuk ishe ti jetim dhe të dha strehë?

A nuk ishe ti me mëkate dhe të udhëzoi?
A nuk ishe ti nevojtar dhe t‟i mbuloi nevojat ? 

Hadithet e mëvonshme myslimane i zbukurojnë këto fakte të pakta me hollësi

legjendash, deri diku si Ungjilli i Mateut dhe i Lukës që shtuan histori legjendare rreth
lindjes, foshnjërisë dhe fëmijërisë së Jezuit, të cilat janë variante poetike të të vërtetave
teologjike: ata pasqyrojnë natyrën e misionit të Krishtit dhe tregojne se ai ka qenë i
paracaktuar për madhështi që në barkun e nënës.
Të dy, Jezui dhe Muhamedi pothuaj në kuptimin klasik të fjalës, u bënë heronj. Të
dy depërtuan në botë të reja të përjetimit, përballuan situata të një rreziku të madh dhe i
sollën popujve të vet një dhuratë e cila e transformoi jetën e tyre, sikurse Prometeu që u
vodhi zjarrin perëndive dhe e solli poshtë në tokë të ndriçonte jetët e njerzve. Historitë
mbi fëmijërinë e këtyre heronjve shpesh tregojnë se ata kanë qenë të pregatitur për fatin e
tyre të veçantë nga forca që shtrihen jashtë dijes sonë. Jezui u bë një shërues karizmatik
dhe mrekullia ishte elementi specifik i jetës së tij. Nga ana tjetër Muhamedi, nuk bëri
mrekullira : ai gjithnjë deklaronte se zbritja e Kur‟anit ishte mrekulli në vetvete dhe një
tregues i mjaftueshëm i origjinës së tij hyjnore. Ai insistonte se ishte „një njeri si njerëzit
e tjer1‟ dhe Kur‟ani e konfirmonte këtë : në strofën që sapo cituam theksohet se
Muhamedi bënte „gabime‟ kur Zoti i shfaqi Vetveten. Historitë e jashtëzakonshme të
shtatzanisë së nënës së tij dhe fëmijerisë nuk janë karakteristike për pjesën tjetër të jetës
së tij, prandaj ato janë pasqyrim poetik i natyrës së tij profetike dhe pasqyrojnë bindjen e
mëvonshme të myslimanëve se ai ishte „i shumëdëshiruari i popujve‟: bile çifutët dhe të
krishterët prisnin me padurim ardhjen e tij.
Thuhet se një murg i krishterë i shprehu hanif-it Zeid ibn Amr profecinë për
ardhjen e profetit arab. Ky është një motiv i vazhdueshëm në jetën e hershme të


Sure 93: 6 - 8
Muhamedit dhe bashkësisë myslimane. Në fakt arabët e Hixhazit kishin shumë pak
kontakt me të krishterët dhe pothuajse nuk dinin asgjë rreth krishtërimit. Deri pas vdekjes
se Profetit Muhamed, myslimanët nuk ishin kundër përhapjes dhe funksionimit të plotë të
kishave në Siri dhe Palestinë; Kur‟ani shpreh njohuri të kufizuara rreth besimit të
krishterë, por nuk është armiqësor me fenë e Jezuit. Islami e shihte mesazhin që i zbriti
Muhamedit si një vazhdimësi dhe konfirmim të besimit të mëparshëm. Disa arabe të
krishterë të kishës siriake kishin përkthyer një pasazh të ungjillit në një mënyrë të tillë ku
dëshmohej se ata po e prisnin mesazhin e Muhamedit. Jezui kishte thënë se pas vdekjes,
ai do t‟u dergonte pasuesve të tij një Ngushellues (Parakliti), i cili do t‟ju rikujtonte çdo
gjë që ai u kishte mësuar atyre dhe do t‟i ndihmonte t‟i kuptonin këto mësime. Në fjalorin
siriak, „Parakliti‟është përkthyer me fjalën munahhema, që gjithsesi është shumë e afërt
me fjalën „Muhamed‟. Të tjerë arabë të krishterë lexonin periklitos në vend të „Parakliti‟,
që në arabisht përkthehet „Ahmed‟. Ky ishte një emër shumë i njohur në Arabi dhe ashtu
si emri „Muhamed‟, do të thotë „ai i lavdëruari‟. Mesa duket Muhamedi afërmendsh ka
qenë në dijeni të këtij përkthimi, sepse Kur‟ani i referohet besimit se Jezusi ka parathënë
se një profet tjetër me emrin „Ahmed‟, do te vinte pas tij dhe do të vërtetonte mesazhin e
tij.
Çifutët e Arabisë në vendbanimet bujqësore në veri besonin gjithashtu se një profet
pritej të vinte në Gadishull. Kjo mund të shpjegohet me faktin se kishte një ngritje të
besimit te Mesia, që shpjegonte me termat tradicionale çifute turbullirën në Arabi në
fund të xhahilijeh-s. Një fetar i madh rabin sapo kishte emigruar nga Siria në Jathrib. Kur
njerëzit e pyesnin, pse e kishte lënë atë vend të kendshem, pjellor për „një tokë të vuajtjes
dhe urisë‟, ai ishte përgjigjur se dëshironte të ishte në Hixhaz kur të vinte „Profeti‟. „Koha
e tij ka ardhë‟ i thoshte tribuve çifute të Jathribit, „dhe mos lejoni askënd ta marrë para
jush o çifutë, sepse ai do të dërgohet për të hequr qafe dhe për të marre rob gratë dhe
fëmijët e atyre që e kundërshtojnë. Mos u largoni prej tij.‟ Kjo nxitje mesianike bëri
përshtypje të madhe te arabët paganë të Jathribit, të cilët e ndjenë se feja e tyre ishte
inferiore dhe e mangët krahasuar me mesazhin që çifutët zotëronin në shkrimet e tyre. Më
vonë njeri nga ata kujton tensionin që ekzistonte ndërmjet tribuve çifute dhe arabe në oaz:

Ne ishim politeiste që i luteshim idhujve, ndërsa ata (çifutët) ishin popull i

shkrimeve me dijeni që ne nuk i kishim. Ekzistonte një armiqësi e vazhdueshme
mes nesh dhe kur ne u kapëm më mire se ata dhe ngjallëm urrejtjen e tyre, ata
thoshin: ‘Koha e një profeti që do të dërgohet, tani ka ardhë. Ne do t’ju vrasim
me ndihmën e tij ashtu si u shkatërruan Adi dhe Irami.’ Ne e dëgjonim shpesh
këtë shprehje të tyre. 

Në Kapitullin 7 do të shohim se kjo i përgatiti arabët e Jathribit për Muhamedin dhe kur
ata u takuan, ata menjëherë e njohën atë, si ai qe pritej të vinte. Ungjilli gjithashtu flet për
një shpresë të fortë në Palestinë, ku duket të ketë patur një gjendje shpirtërore të
ngjashme mesianike. Profeti që flet në emër të Zotit është gjithashtu në një kuptim më të
gjërë zëdhënës i popullit të tij, duke shprehur shpresat dhe hallet e tyre. Ai jo vetëm duhet

* shpëtimtari – shënim i përkthyesit


Adi dhe Irami ishin popuj të lashtë arabë, shkatërrimi i të cilëve përmendet në Kur‟an.
Ibn Ishak, Sire 134, f.93
të ndajë me ta shqetësimet dhe ankthet e kohës së tij, por duhet të jetë në gjendje t‟i
transmetojë ato në një nivel më të lartë. Historitë e shpresës çifute dhe të krishterë
pasqyrojnë sëmundjen shpirtërore në Arabi në fillim të shekullit të shtattë, por gjithashtu
ato tregojnë ndikimin e fuqishëm që një hero profetik si Jezusi ose Muhamedi kishte në
brezin e tij dhe ata të mëvonshem: çfarë arritën ata ishte kaq sinjifikative dhe e
harmonizuar në mënyrë perfekte me nevojat e kohës saqë duket se ishte paracaktuar në
mënyra të mistershme për të plotësuar aspiratat fetare të së kaluarës.
Muhamedi ishte plotësisht i vetëdishëm për sëmundjen e shoqërise mekase,
pavarësisht nga suksesi i saj spektakular. Ai lindi rreth vitit 570 në fisin Hashim, që
kishte rënë nga vakti dhe ishte në pozitë të dobët. Hashim ibn Abd Menaf, djali i madh i
Kuzejt, gjatë jetës së tij kishte qenë një figurë me rëndësi në Mekë. Ai ishte i pari që
kishte paisur dy karvane dhe shkonte çdo vit nga Meka në Siri dhe Jemen dhe thuhej se
ka qenë i pari që ka pasë lehtësira nga Negusi i Abisinisë dhe Perandori i Bizantit. Në
fillim klani që ai krijoi ishte i suksesshëm. Djali i Hashimit, Abd el-Mutalib, ishte një
figurë karizmatike që besohej se kishte rizbuluar burimin e shenjtë Zemzem, i cili kishte
pasë qenë mbuluar nga paraardhesit e kurejshëve në Mekë. Kështu që klani Hashim
kishte privilegjin t‟u jepte ujë nga Zemzemi pelegrineve kur vinin të kryenin haxh-in.
Abd el-Mutalib ishte njëkohësisht edhe një tregtar i pasur, kopeja e madhe e deveve e të
cilit tregonte se ai vazhdonte disa nga veprimtaritë e vjetra nomade. Ai kishte dhjetë djem
dhe gjashtë vajza, secili me i hijshëm dhe me i bukur se tjetri. Historiani Muhamed ibn
Sa‟d, tregon përshtypjen që bënin djemtë e Abd el-Mutalibit te njerëzit e Mekës: „Në mes
të arabëve nuk kishte burra që të spikasnin më tepër e më krenar dhe as me pamje më
hijerëndë. Ata mbaheshin aq rëndë sa hunda e tyre pinte para buzëve.‟ Djali më i vogël
Abdullah ishte më i dashuri për Abd el-Mutalibin dhe flitej se ka qenë edhe më i pashmi
ndër vëllezërit e tij: Abdullahu ishte babai i Profetit Muhamed.
Këto ishin vitet më të rëndësishme për kurejshët sepse mbarësia e klaneve të tyre
kishte një ecuri të qëndrueshme. Në fëmijërinë e Muhamedit një incident sinjifikativ
ringjalli konfliktin e vjetër në mes të ahlaf-ve (Aleanca) dhe mutejebun-ve (të
Parfumuarit), gjë që tregon se si befas pësoi rënie fati i fisit Hashim, kur Abd el-Mutalib
u plak. Një tregtar nga Jemeni i kishte shitur ca mallra njerit prej njerzve më me rëndësi
të fisit Sahm, i cili kishte qenë pjestar i Aleancës. Ky i fundit refuzoi të paguante dhe për
të vendosur drejtësinë jemenasi u ankua te i gjithë fisi Kurejsh. Kryetari i klanit Taim,
pjestar i të Parfumuarve, thirri një mbledhje në të cilën ai ftoi të gjithë ata që tregonin
kujdes për drejtësinë dhe marveshje të ndershme. Klanet Hashim, el-Mutalib, Asad dhe
Zuhrah – të cilët ishin të gjithë në partinë e të parfumuarve – u përgjigjën dhe lidhën një
pakt i cili më vonë u quajt si Hilf el-Fudul, Lidhja e të Drejtëve. Të gjithë shkuan në
Ka‟abe dhe u betuan se gjithmonë do të jenë në anën e të dëmtuarve dhe të shtypurve.
Thuhet se i riu Muhamed ka qenë prezent në këtë ceremoni dhe ka folur me pathos në
përkrahje të kësaj shoqate kalorsiake. Ka mundsi që Hilf të ketë pasur edhe objektiva
tregtare. Klanet që u bashkuan në këtë lidhje tani ishin në një pozitë me të dobët se klanet
e Aleancës, të cilët po grumbullonin monopolin e tregtisë në Mekë dhe po i shmangnin të
tjerët. Hilf më së miri mund të jenë bashkuar për të luftuar monopolistët, me qëllim
mbrojtjen e pozitave të tyre.
Konditat e fëmijërisë së Muhamedit tregojnë se për familjen e tij kishin ardhë kohë
të vështira. Kur i erdhi koha për martesë të riut Abdullah, Abd el-Mutalib vendosi të
merrte një grua tjetër për të lidhur aleancë me klanin Zuhrah. Ai vete u martua me Hala
bint Uheib, ndërsa djalin e martoi me Emina bint Uahb, nënën e Profetit Muhamed, të
dyja këto ishin të afërmet e një tregtari më në zë të fisit Zuhrah. Një legjendë për ngjizjen
e tij është në kontrast të hapet me ngjizjen e Jezusit, referuar Mateut dhe Lukës. Islami e
ka shpërfillur beqarinë dhe nuk bëhet fjalë për lindje nga virgjëria për Profetin e tij. Abd
el-Mutalib dhe djali i tij Abdullah po ecnin rrugëve të Mekes sëbashku për t‟i bërë një
vizitë grave të tyre, kur një grua erdhi me nxitim dhe e ftoi Abdullahun për në krevatin e
saj. Në periudhën paraislamike arabët mund të merrnin një numër të pakufizuar grash,
kështu që megjithëse po shkonte të bashkëshortja e tij, Abdullah duket se nuk e
konsideroi këtë propozim të papranueshëm. Ai vetëm u pergjigj se i duhej të shkonte me
të atin, me mendjen top që të shkonte me këtë femër, në mëngjez kur të kthehej për në
shtëpi. Në mëngjezin tjetër kur ai takoi gruan që e kishte joshur, ajo nuk ishte e interesuar
më, për propozimin e djeshëm. Dje ai kishte pasur një yll të ndritshëm midis syve të tij, i
tha ajo, që tregonte se prej tij do të lindte Profeti i këtij populli. Sot kjo dritë është
zhdukur dhe një tjetër grua eshtë shtatzanë me të Dërguarin e Zotit.
Abdullah vdiq kur Emina ishte shtatzanë dhe e la familjen në kushte shumë të
vështira, ai mundi t‟i linte asaj vetëm pesë deve dhe një vajzë të re robinë, të quajtur
Behira. Thuhet se Emina nuk pati shqetësime kur ishte shtatzanë me Profetin Muhamed.
Përveç se dëgjoi një zë që i tregoi se mbante udhëheqësin e arabëve dhe pa një dritë që
dilte nga barku ku dukeshin kështjellat e Basras në Siri, që më vonë u bënë absorbuese të
dritës së Islamit. Muhamedi lindi me 12 të Rabi‟ul el-euval dhe Emina menjëherë dërgoi
të thërrasin Abd el-Mutalibin dhe i tregoi atij se foshnja një ditë do të bëhej njeri i madh.
Me gëzim dhe me lutje falnderimi burri i moshuar e çoi nipin e tij të vogël në Ka‟abe.
Thuhej se edhe atij i kishin treguar për të ardhmen e madhërishme që e priste
Muhamedin: një kahin kishte profetizuar se një nga pasardhësit e tij do të sundonte
botën, ndërsa një natë ai pa një enderr ku iu çfaq një pemë mbi kurrizin e fëmijës; maja e
së cilës kishte arritur qiellin dhe degët e saj ishin shtrirë në lindje dhe perëndim. Prej
kësaj pemë vinte një dritë, së cilës i faleshin arabët dhe persianët të cilët më vonë pranuan
Islamin.
Fëmijët shpesh i jepeshin familjeve te shkretëtirës për t‟i rritur, sepse besohej se
rriteshin më të shëndetshëm se në qytet. Gratë beduine ishin të gatshme të merrnin një
fëmijë kurejsh për t‟i rritur sepse merrnin dhurata dhe ndihmë prej familjes, por
meqenëse Emina dukej që ishte e varfër, askush nuk ishte e interesuar për Muhamedin.
Ishte një vit jashtëzakonisht i thatë në Arabi dhe shumë fise vuanin së tepërmi nga uria.
Fisi Beni Sa‟d ishte pa shpresë, prandaj Halime bint Ebu Dhuejb, një antare e një prej
familjeve të tij më të varfëra, gjithsesi vendosi ta merrte Muhamedin meqenëse ajo nuk
kishte mundur të gjente foshnje tjetër gjiri. Halime ishte vetë aq e varfër saqë nuk kishte
qumësht për foshnjen e saj, devesë së saj i kishte shterrë qumështi dhe bile edhe gomari
me të cilin udhëtonte në Mekë po ngordhte. Sapo mori foshnjën Muhamed ndodhi
mrekullia:

Unë e mora në bagazhin tim dhe sapo e vura në kraharor, gjijtë e mi vërshyen me
qumësht të cilin ai e piu derisa u ngop, po kështu edhe vëllai i tij i gjirit. Pastaj të
dy fjetën, kurse më përpara nuk mund të flinim me të. Burri u ngrit dhe shkoi te
deveja plakë dhe ja, sisat e saj ishin plot; ai e mjeli atë dhe ai e une pimë nga ky
qumësht derisa u ngopëm plotësisht, prandaj dhe kaluam një natë të lumtur. Në
mëngjez burri më tha: ‘A e di Halime, ti ke marrë një krijesë të bekuar!’ Unë u
 përgjigja ’ Për Allah besoj se po.’ Dola jashtë, mora atë me vete dhe po ngisja
gomarin, por ai eci aq shpejt sa gomerët e tjerë nuk mund ta arrinin kështu që
bashkëfshatarët më thanë, ‘Qofsh e lipsur! Ndalu dhe na prit. A nuk është ky
gomari me të cilin u nise?’ ‘Natyrisht që ky është,’ iu përgjigja. Ata më thanë,
‘Për Allah, diçka e jashtëzakonshme ka ndodhur.’ Pastaj u kthyem në çadrat tona
në fshatin Beni Sa’d, unë nuk di ndonjë fshat më të shkretë se atë.
Kur e kishim atë me vete bagëtitë jepnin qumësht me bollëk. Ne i milnim
dhe pinim ndërsa të tjerët nuk kishin një pikë, nuk mund të nxirrnin asgjë nga
gjinjtë e deveve, kështu fshatarët i thonin barinjve të vet,’ Të shkretët ju! çoni
bagëtite në kullotën ku i çon bariu i vajzës së Ebu Dhuajbit.’ Prapëseprapë
bagëtitë e tyre ktheheshin të uritura, nuk nxirrnin asnjë pikë qumësht, ndërsa të
miat kishin qumësht me bollëk. 

Nuk është për t‟u habitur që Halimeja nuk donte ta lëshonte Muhamedin dhe i
kërkoi Emines ta linte të qendronte te ata më gjatë. Më pas një incident i frikshëm dhe i
habitshëm e bëri atë të ndrronte mendje.
Një ditë vëllezërit e gjirit të Muhamedit u turren me vrap te prindët, duke bërtitur
të tmerruar se dy burra të veshur me të bardha kishin kapur Muhamedin dhe dukej se i
kishin hapur barkun. Halima kishte dalë me vrap dhe e kishte gjetur djalin e vogël të
shtrirë në tokë pa fuqi : me vonë ai shpjegoi se burrat ia kishin nxjerrë zemrën nga trupi
dhe ia kishin larë me dëborë; pastaj e kishin hipur në një palë shkallë dhe i kishin thënë se
ai ishte më i rëndë se të gjithë arabët e tjerë të marrë sëbashku. Në fund njeri nga burrat e
kishte puthur në ballë, duke i thënë butësisht: „O i dashuri i Zotit, ti kurrë nuk duhet të
frikësohesh dhe nëse do ta dije se çfarë mirësie është pregatitur për ty, ti do të ishe shumë
i lumtur.‟ Kjo histori është e njëjtë me legjendat e kulturave të tjera ku përshkruhet një
fillim: ajo simbolizon pastërtinë, e cila është e nevojshme që nga pikënisja njeriu i Zotit
të marrë perjetimin hyjnor pa njollosur mesazhin e shenjtë. Disa shkrimtarë myslimanë e
vendosin këtë ndodhi pikërisht përpara Udhëtimit Natën (përjetimi mistik suprem i jetës
së Profetit Muhamed, te cilën do ta shtjellojmë në Kapitullin 7), që tregon se ata ishin
plotësisht të ndërgjegjshëm për domethënien e mirfilltë të saj.
E shkreta Halime dhe burri i saj el-Harith, ata nuk dinin asgjë përsa kishte
ndodhur dhe është i kuptueshëm tmerri që i zuri ata. Të frikësuar se mos Muhamedi
kishte pësuar ndonjë gjë, ata e kthyen menjëherë në Mekë, përpara se zarari të bëhej i
dukshëm. Emina i uli dhe i qetësoi, i tha t‟ia tregonin të gjithë historinë dhe në fund i
lehtësoi ata : ai ishte një fëmijë i jashtëzakonshëm prandaj një e ardhme e madhe ishte e
parathënë për të. Ajo vendosi ta mbante Muhamedin me vete në Mekë, por kur ai ishte 6
vjeç Emina vdiq dhe Muhamedi mbeti krejt jetim. Ai shkoi të jetonte në shtëpinë e
gjyshit të tij Abd el-Mutalib dhe mesa duket ka qënë i përkëledhuri i tij. Ai kishte patur
dy djem nga martesa e tij e fundit dhe Muhamedi ishte në një moshë me dy xhaxhallarët e
tij, Abazin dhe të hareshmin Hamza. Abd el-Mutalib tani ishte shumë i thyer në moshe
dhe në prag të vdekjes. Atij i pëlqente ta vinte shtrojen e tij në Ka‟abe, ku mund të
shtrihej në hije të tempullit, i rrethuar prej të gjithë djemve të tij të rritur. Muhamedi
kërcente pa druajtje përbri tij mbi krevat ndërsa gjyshi e vështronte me ngazëllim, duke i
përkëledhur shpinën. Ai vdiq kur Muhamedi ishte rreth tetë vjeç, kështu djali shkoi të


Ibn Ishak, Sira 104 – 5, nga Guillame, Jeta e Muhamedit, f. 81
jetonte në familjen e xhaxhait të tij Ebu Talib, i cili ishte bërë kryetari i Hashimëve dhe
aty pati shoqërinë e kushërinjve të tij Talib e Akil.
Ebu Talibi ishte njeri i mirë, shumë i respektuar në Mekë pavarësisht nga fakti se
klani i tij kishte rënë nga vakti. Ai ishte gjithnjë i dashur me nipin e tij jetim, megjithëse
gjendja e tij financiare sa vinte bëhej më e vështirë. Një vit ai vendosi ta merrte
Muhamedin me vete në një udhëtim tregtie në Siri dhe për habinë e kurejshëve, kur
mbrritën në Basra, murgu i vendit Bahira doli me vrap nga qela e tij që t‟i ftonte ata per te
ngrene. Ai zakonisht nuk i priste karvanet, por këtë radhë ai kishte vënë re një re të
ndritshme sipër tij, gjë që do të thoshte se Profeti që pritej prej një kohë të gjatë duhet të
ishte aty. Kjo histori është e ngjashme me tregimin në ungjill, ku Jezusi fëmijë humbi në
tempull, këto tregime të hershme dëftojnë se sa pak njohuri kishin mbi krishtërimin këto
burime të para : Bahira, emri i murgut, ngatërrohet me fjalën siriake bhira, epiteti „i
nderuar‟. Të krishterët do të thonin se ishte Bahira ai që e kishte mësuar Muhamedin në
herezinë që ata e quanin „Muhamedanizëm‟.
Meqenëse Muhamedi ishte më i riu, ai ishte lënë jashtë të ruante mallrat kur
kurejshët iu përgjigjën ftesës së Bahiras. Gjatë ngrënies murgu i shqyrtoi tregtarët me
kujdes, por asnjeri prej tyre nuk i përgjigjej përshkrimeve që ai kishte ndeshur në librat e
tij mbi Profetin. A ishte ndokush tjetër me ta? Kurejshët befas u ndjenë të turpëruar që
kishin lënë nipin e Abd el-Mutalibit të rrinte jashte si një rob, kështu që ata e futën atë
brenda dhe murgu e vështroi me vemendje. Pas ushqimit, Bahira e mori Muhamedin
mënjanë dhe i kërkoi të betohej për perënditë e popullit të tij el-Lat dhe el-Uza, se do t‟i
thoshte të vërtetën. „Mos më kërko mua të betohem për el-Lat dhe el-Uza‟ kundërshtoi
Muhamedi „pasha Allahun për mua nuk ka asgjë më të urryer se ata te dy.‟ Në vend të
tyre ai u betua vetëm për Allahun dhe iu përgjigj pyetjeve të Bahiras mbi jetën e vet.
Pastaj murgu e kontrolloi në trup dhe i gjeti shenjën e veçantë të profecisë midis
shpatullave. „Kthejeni nipin tuaj në vendin e tij dhe ruajeni me shumë kujdes prej
çifutëve‟ e këshilloi Ebu Talibin, „Pasha Allahun! Po ta shohin atë dhe të dinë për të çfarë
di unë, ata do t‟i bëjnë keq atij; një e ardhme e madhe shtrihet para nipit tuaj, prandaj
kthejeni në shtëpi menjëherë.‟
Derisa sa u bë 25 vjeç Muhamedi kishte pak shenja të kësaj madhështie,
megjithëse kur u rrit ishte një i ri shumë i zoti. Në Mekë ai njihej si el-Emin, besniku :
gjatë gjithë jetës së tij kishte veti t‟i frymëzonte besim të tjerëve. Ai ishte i pashëm, me
një trup të lidhur e të fortë dhe me një gjatësi mesatare. Flokët e mjekrën i kishte të
dendura dhe të dredhura sidhe kishte një nur që ishte veçanërisht atraktiv, gjë që
përmendet në të gjitha burimet. Kishte një karakter të vendosur dhe të përzemërt, që e
bënte të përqëndrohej në çfare ishte duke bërë dhe kjo shprehej gjithashtu në qëndrimin e
tij fizik. Kështu ai kurrë nuk vështronte nga prapa supeve, bile edhe kur manteli i tij ishte
kapur pas ndonjë kaçubeje me gjëmba; në vitet e mëpastajme pasuesit e tij mund të
flisnin dhe qeshnin lirshëm prapa tij të sigurtë se ai nuk do rrotullohej dhe t‟i shihte ata.
Kur do t‟i fliste ndokujt, ai kurrë nuk anohej pjesërisht drejt tij, por do t‟i kthente të gjithë
trupin dhe fytyrën. Kur tokte duart, ai kurrë nuk do t‟i hiqte i pari. Xhaxhallarët e tij ishin
të bindur se ai kishte një pregatitje të mirë ushtarake dhe u bë një shigjetar i zoti,
shpatëtar e mundës i aftë. Por ai nuk do të ishte një luftëtar spektakolar në betejë, sikurse
xhaxhai i tij i riu Hamza, i cili kishte një trup prej gjigandi dhe një forcë fizike të
jashtëzakonshme. Xhaxhai i tij Abazi u bë huadhënës dhe Muhamedi u bë tregtar, puna e
tij ishte të udhehiqte karvanet për në Siri dhe Mesopotami. Në perëndim ai shpesh është
quajtur kalorës devesh, një përkufizim nënvleftësues për një detyrë të tillë me përgjegjësi
menaxhuese (tregtar-përkth.). Disa studiues perëndimore sot e kanë vënë në pikëpyetje
profesionin e tij, duke argumentuar se ai nuk kishte njohuri të plota për Sirinë dhe vendet
e tjera të civilizuara dhe se Kur‟ani nuk i referohet kurrë procesioneve e riteve
spektakolare dhe atraktive të krishtërimit siriak, që frymëzoi poetët kontemporanë të
Gadishullit.  Më shumë duket perverse, vënia në pikëpyetje e mendimit të përgjithshëm
mbi karierën e hershme të Muhamedit si tregtar dhe vështirë të kuptohet pse dikush duhet
ta trillonte atë.
Pavarësisht nga zotësia e tij, të qënit jetim e la prapa. Kjo duhet të ketë qenë e
dhimbshme, prandaj do të shohim se gjatë gjithë jetës së tij ai ishte i preokupuar për
hallet e trajtimin e jetimeve. Nisur nga pozita e tij e ulët, e pati të veshtirë të gjente një
grua. Sipas një versioni, ai deshi të merrte Fahitën, njerën nga vajzat e Ebu Talibit që
ishte pothuaj në të njëjtën moshë me të. Ebu Talibi i vuri në dukje se ai nuk ishte akoma
në gjendje të martohej dhe bëri një lidhje më të favorshme për të bijën duke ia dhënë një
djali nga klani aristokrat i Makhzumit. Sado i dashur dhe me takt që ishte Ebu Talibi, kjo
duhet të ketë qenë tepër stresuese. Muhamedi ishte një burrë që i donte dhe e pëlqente
shoqërinë e grave. Në këtë drejtim ai ndryshonte shumë prej bashkëmoshatarve të tij. Më
vonë disa nga shokët e tij më të ngushtë, të cilët mendonin haptazi se gratë duhet të kishin
vendin e tyre në shoqëri, përmendin se në periudhën paraislamike shumica e mekasve
mendonin pak rreth seksit femër. E pamë se gratë nuk kishin status në xhahilijeh dhe bile
shumica e myslimanëve më në zë i trajtonin gratë dhe vajzat e tyre me brutalitet. Duket
se Muhamedi sinqerisht ndjehej mirë në shoqërinë e grave dhe se kishte nevojë për
dhëmshurinë dhe intimitetin e tyre. Në vitet e mëvonshme, xhentilesa dhe butësia e tij e
dukshme me gratë i hutonte disa prej shokëve të tij të ngushtë. Muhamedi nuk ishte
pervers siç trajtohet në legjendat e perëndimit : ai e donte një grua si shokun më të
shtrenjtë sidhe si një të dashur.
Megjithatë në vitin 595 befas fati i tij ndryshoi. Një farefis i tij i largët, Hadixhe
bint Huuejlid i kërkoi të shkonte në Siri për të bërë tregti për llogari të saj. Jeta e qytetit
shpesh i jepte shansin disa grave që të futeshin në biznes dhe tregti : gjatë shekullit të XII
në Europë një numër i konsiderueshëm grash : bankiere, tregtare dhe shitëse u bënë
shumë të suksesshme dhe me sa duket kjo gjë ndodhi edhe në Mekë. Hadixha ishte
martuar dy herë dhe kishte disa fëmijë; ajo bënte pjesë në klanin Asad, i cili që nga fillimi
i shekullit të shtattë ishte më i fuqishëm se hashimët, prandaj si tregtare jetonte shumë
mirë. Muhamedi ra dakord për ngarkesën që do të merrte dhe u nis për një udhëtim
vendimtar. Rrugës një Mejsara që e shoqëronte, pa gjëra shumë të habitshme, të cilat ia
raportoi Hadixhes kur u kthye. Një murg, tregoi ai, e kishte marrë atë mënjanë dhe i
kishte thënë se Muhamedi ishte Profeti, ardhja e të cilit kishte kohë që mezi pritej në
Arabi. Më vonë dhe për habinë e tij, tha ai, kishte parë dy ëngjëj që me hijen e tyre e
mbronin Muhamedin, nga dielli i fortë. Kur i dëgjoi Hadixhe këto histori, shkoi drejt e te
kushëriri i saj hanif, Uaraka ibn Neufal, i cili ishte bërë i krishterë dhe kishte studiuar
shkrimet e shenjta. Uaraka gjithashtu po priste me padurim profetin arab dhe kur dëgjoi
të rejat që i tregoi Hadixha, ai tha : „Nëqoftëse kjo është e vërtetë, Hadixhe, pikërisht
Muhamedi është profeti i këtij populli!‟
Hadixhe i propozoi Muhamedit për martesë. Ajo nuk shtyhej vetëm nga
entusiazmi i Uarakas, por i kishin bërë përshtypje edhe virtytet e të riut, me të cilin kishte

marre nga Andre, Muhamedi, f. 50 - 1
lidhje të largët farefisnie. Pavarsisht nga diferenca në moshe, asaj i nevojitej një burrë dhe
Muhamedi ishte një zgjedhje e përshtatshme. „Unë të pëlqej nisur nga lidhjet tona,‟ i tha
atij, „dhe nga opinioni i lartë që kanë njerëzit për ty, besnikërinë dhe karakterin e mirë e
sinqeritetin tënd.‟ Shkruhet se Hadixhe ishte dyzet vjeçe ne ate kohë, por duke patur
parasysh se me Muhamedin ajo pati të paktën gjashtë fëmijë, duhet të ishte diçka më e re,
por gjithsesi dukshëm më e vjetër se burri i saj i ri. Në Perëndim ka patur një sens të
përbashkët që ta përqeshin këtë martesë me një vejushë të pasur e në moshë. Është
abuzuar se gjoja Muhamedi pranoi të martohej për arsye cinike. Bile Maksim Rodison, në
biografinë e tij dashamirëse, mendon se për Muhamedin kjo martesë duhet të ketë qenë
deziluzionuese si nga ana emocionale ashtu edhe seksuale. E vërteta duket se është krejt
ndryshe. Në vitet e para të misionit të tij profetik, ai do ta kishte të vështirë pa
mbështetjen dhe këshillat e saj shpirtërore. Hadixhe ishte një grua e lartë. Ajo ishte,
tregon Ibn Ishaq, „e prerë, fisnike dhe inteligjente.‟ Kurdo që Muhamedi luftohej nga
armiqtë e tij ose pushtohej nga fuqia e përvojës mistike, ai gjithnjë shkonte drejt e te
Hadixha për t‟u qetësuar dhe derisa vdiq, si njeriu i parë që njohu aftesinë e
jashtëzakonshme të burrit të saj, „e inkurajoi atë, ia lehtësoi barrën, proklamoi besimin e
tij.‟ Muhamedi ishte një burrë plot temperament, por ai kurrë nuk mori grua tjetër më të
re kur ishte i martuar me Hadixhen – një fakt që duhet përmenduar nga ata të cilët e
kritikojnë për poligami në vitet e fundit të jetës. Vërtetë, pas vdekjes së saj, ai i mërziti
gratë me të cilat u martua nga lutjet e gjata që ai këndonte për Hadixhen bile njëherë ai u
kthye i zverdhur nga brenga duke kujtuar se kishte dëgjuar zërin e saj. Kjo nuk ishte një
martesë për interes: Muhamedi jepte një pjesë të madhe të të ardhurave të familjes të
varfërve, ndërsa familja e tij jetonte në mënyrë shumë të përkorë.
Pavarsisht nga thjeshtësia, duket se ka qenë një familje e lumtur. Hadixhe lindi të
paktën gjashtë fëmijë. Dy djemtë e tyre – el-Qazim dhe Abdullah – vdiqën që foshnjë,
por ata patën dhe katër vajza : Zejneb, Rukijeh, Um Kulthum dhe Fatime. Muhamedi i
donte kalamajtë : gjatë gjithë jetës së tij ai do t‟í perqafonte, puthte dhe bashkohej në
lodrat e tyre. Ai ishte gjithnjë i përkushtuar ndaj vajzave të tij. Te arabët ishte si zakon që
të merrnin një titull nderi pas lindjes së djalit të tyre të parë, të njohur si kunia, kështu që
Muhamedi shpesh quhej me emrin Ebu-Qazim (babai i Qazimit), një emër që atij i jepte
një kënaqësi të veçantë. Hadixha duhet të jetë quajtur Um el-Qazim, nëna e Qazimit.
Deri diku Muhamedi qe në gjendje ta kompensonte humbjen e djemve të tij. Në ditën e
martesës, Hadixha e prezantoi atë me një djalë të ri rob, prej fisit arab të veriut Kalb. Zeid
ibn Harith u lidh kaq shumë me zotninë e tij saqë kur familja ra në gjurmët e tij dhe erdhi
në Mekë me para që ta lironte atë, ai kërkoi të qëndronte me Muhamedin. Për këtë
Muhamedi i dha lirinë dhe Zeidi u bë djali i tij i adaptuar. Pak vjet më vonë kur vajza më
e vogël Fatime ishte katër vjeçe, dikush tjetër iu shtua familjes. Në këtë kohë Ebu Talibi
ishte në vështirësi financiare dhe veçanërisht në atë vit të një urie masive, gjendja e tij u
keqësua edhe më tepër. Për t‟ia lehtësuar barrën, Abazi mori në shtëpi vëllain e tij më të
vogël Xhafer dhe Muhamedi mori djalin e vogël të Ebu Talibit, Aliun pesëvjeçar.
Muhamedi duke qenë vetë jetim, mbante mardhënie korrekte me të birësuarit. Kurdoherë
që prindërit beduinë të të birësuarit vinin ta vizitonin atë, ai i jepte atyre dhurata në


Ibn Ishak, Sira 120, nga Guillaume, Jeta e Muhamedit, f.82

Disa prej arabëve në këtë biografi pothuajse gjithnjë përmenden me titujt (kunia) e tyre, si : Ebu Talib,
Ebu Sufian dhe Um Selameh.
ushqime ose ndonjë dele. Të dy Zeidi dhe Aliu patën mbarësi nën kujdesin e tij; ata u
bënë udheheqës të dëgjuar në bashkësinë e hershme myslimane dhe Aliu në veçanti,
duket se zotëronte fuqinë, të frymëzonte te shokët e tij një devocion të thellë.
Në këto vite pa trazira, para se Muhamedi të merrte mesazhin, pozita e tij në Meke
ishte në ngritje. Ai ishte i njohur veçanërisht për mirësinë e tij për të varfërit dhe robtë.
Një episod na tregon se ai do të ishte një profet. Në vitin 605, Muhamedi ishte rreth
tridhjetë e pesë vjeç, kurejshët vendosën ta rindërtonin Ka‟aben: disa gurë kishin humbur,
nevojitej një çati e re meqenëse para pak kohe ishte dëmtuar nga vjedhesit. Shenjtëria e
godinës e bënte këtë një punë të rrezikshme dhe delikate. Në më të shumtën e popujve
gjërat e shenjta janë tabu dhe duhet të preken me shumë kujdes. Kurejshët duhet të kenë
qenë tej mase të emocionuar për të zbuluar këtë tempull të madh; pavarësisht se punonin
sipas një projekti. Uelid ibn el-Mughira, kryetari i Makhzumve, i cili ishte një ndër burrat
më me influence në Mekë, i avitej me kujdes me kazëm duke thënë „O Zot mos u zemëro,
qëllimi ynë është për më mire.‟ U ra dakord që puna të fillohej dhe çdo klan mori
përgjegjësinë për një pjesë të veçantë duke treguar kështu se ishte një kontribut i
përbashkët i të gjithë fisit. Megjithatë kur ata mbrriten te themelet, thuhet se i gjithë
qyteti u trondit, kështu që kurejshët vendosën t‟i linin ato të paprekura.
Muret e reja u ngritën, por një debat i nxehtë u zhvillua kur erdhi momenti për të
vënë Gurin e Zi në vendin e vet, sepse secili klan e dëshironte këtë nder për vete. Pesë
ditë më pas debati akoma ishte i furishëm, një shenjë kjo që tregonte rivalitetin e ashpër
që po shkatërronte unitetin fisnor në Mekë. Përfundimisht, pa mundur të arrinin një
kompromis të kënaqshëm, klanet vendosën të pranonin gjykimin e njeriut të parë që do të
kalonte andej. Qëlloi që ky njeri të ishte Muhamedi, i cili sapo ishte kthyer nga një
udhëtim tregtie dhe si zakonisht po shkonte në Ka‟abe për të kryer ritin e mbrritjes. Ata e
ndalën të lehtësuar „Ky është el-Emin‟ (besniku – përkth.) thirrën të gjithë „jemi të
kënaqur‟. Muhamedi iu kërkoi atyre të sillnin një mantel, për të shtrirë gurin e shenjtë në
qendër të tij dhe tha që cepat e rrobës t‟i kapte nga një përfaqësus për secilin klan, kështu
që ata munden ta çonin në vendin e vet sëbashku. Muhamedi do ta ndërtonte Ka‟aben në
mënyrë më të plotë kur e bëri atë qendrën e botës myslimane; ishte e thënë gjithashtu që
përreth tempullit të shenjtë të Allahut ai të mëkëmbte unitetin e kurejshëve.
Siç e kemi parë, kur ishte dyzet vjeç, Muhamedi kishte filluar të bënte një
meditim të rregullt shpirtëror. Gruaja e tij e mëvonshme Aisha thotë se ai filloi të kalonte
më shumë kohë në vetmi, duke e përkushtuar veten në adhurimin e Zotit. Atij filluan t‟i
paraqiteshin pamje që rrezatonin premtim dhe shpresë, „si agimi në mëngjez‟. Gjatë kësaj
periudhe vetmie ai praktikonte meditime shpirtërore, të cilat arabët i quanin tahanuth dhe
i shpërndante ushqime të varfërve : lutja dhe dhënia e lëmoshave u bënë rite esenciale në
fenë e tij të Allahut. Ka mundësi që ai kalonte shumë kohë në një turbullirë shpirtërore.
Nga kariera e tij e mëvonshme kuptojmë se ai e kishte diagnostikuar këtë trazirë në Mekë
në mënyrë shumë të saktë. Ai duhet të jetë ndjerë thellësisht i zhgënjyer : askush në Mekë
nuk duhet t‟i ketë marrë seriozisht idetë e tij sidhe pozita e dobët e klanit të tij e
mënjanonte atë nga arritja e një pozitë drejtuese në jetën e qytetit. Për më shumë ai duhet
të ketë qenë instinktivisht i vetëdishëm për dhuntitë e tij të veçanta që nuk ishin venë në
jetë. Kur‟ani në shumë vende pasqyron faktin që Zoti asnjëherë nuk kishte dërguar profet
te kurejshët, megjithëse kishte dërguar profetë te çdo popull tjetër i rruzullit toksor.
Muhamedi ndoshta besonte se vetëm një i dërguar prej Zotit mund të zgjidhte problemet

Ibn Ishak, Sira 124 - 5, nga Guillaume, Jeta e Muhamedit, f. 85 - 6
e qytetit të tij, por ne do të mësojmë nga Kur‟ani se Ai kurrë, për asnjë moment, nuk e
kishte menduar se ai do të ishte Profeti. Sidoqoftë ashtu si Moisiu, ai u ngjit në mal dhe
takoi Zotin në majë të tij në të shtatëmbedhjetën natë të Ramazanit, viti 610.
Ne nuk dimë shumë mbi tahanuthin, por ai ndoshta konsiston në praktika strikte që
ushtrohen në shumicën e traditave fetare, për të ndihmuar devotshmit për të kapërcyer
kufijtë e eksperiencës së tyre të përditshme. Më vonë Muhamedi do ta përshkruante këtë
përjetim të parrëfyeshëm duke thënë se i kishte bërë vizitë një ëngjëll, i cili i ishte shfaqur
pranë në shpellë dhe e kishte urdhëruar „Thuaj!‟ Ashtu si disa profetë hebrej, të cilët
gjithashtu stepeshin në shqiptimin e Fjalës së Zotit, Muhamedi kundërshtoi. „unë nuk jam
recitues!‟ ngulmoi ai, duke menduar se ëngjëlli e kishte ngatërruar atë me ndonjë prej
famëkëqinjve kahin, falltorve të Arabisë. Ëngjëlli menjëherë „më mposhti duke më
shtrënguar në krahë derisa nuk munda të duroj më,‟ dhe përfundimisht Muhamedi e pa
veten duke shqiptuar fjalët e para të Kur‟anit:

Thuaj në emër të Zotit, që krijoi!

Ai krijoi njeriun nga një pikë gjaku.
Thuaj: Zoti është më Zemërgjëri
Ai që mësoi njeriun të shkruajë,
i mësoi njeriut çfarë ai nuk e dinte.

Muhamedi erdhi në vete në një gjendje frike dhe ndryshimi të papritur. Idea që pati, se
jashtë dëshirës së tij, mund të ishte bërë një kahin i pushtuar nga xhinni e dëshpëroi aq
shumë, thotë historiani Tabari, saqë nuk donte të jetonte më. Duke dalë me nxitim nga
shpella, ai filloi të kacavirej drejt majës së malit për t‟u hedhur në krahet e vdekjes. Mbi
shpatin e malit ai pati një vizion të një qënie tjetër, që ishte Gabrieli:

Kur arrita në gjysmë të shpatit, dëgjova një zë nga qielli duke thënë : ‘O Muhamed! Ti je
i dërguar i Zotit dhe unë jam Gabrieli.’ Ngrita kokën drejt qiellit për të vështruar kush po
fliste dhe ja, Gabrieli në formën e një njeriu me këmbët të shtrira në horizont… Qëndrova
duke e kundruar, pa lëvizur as para as prapa; pastaj largova shikimin prej tij, por në çdo
pjesë të qiellit që shihja, më delte ai si më përpara. 

Ky ëngjëll nuk ishte i bukur, por një qënie po aq natyrore siç paraqitet shpesh në artin e
krishterë. Në Islam, Gabrieli është Shpirti i Besimit, mënyra me të cilën Zoti zbulon
Veten te njeriu. Ky ishte përjetim tronditës, sublim, i një Prezence që mbushi të gjithë
horizontin dhe prej të cilit shpëtimi ishte i pamundur. Profeti Muhamed pati atë perceptim
të mbifuqisë së realitetit hyjnor që kishte tronditur profetet dhe parashikuesit në më të
shumtën e traditave fetare. Në krishtërim ajo është përshkruar si mysterium terribile et
fascinans dhe në hebraizëm është quajtur kaddosh,‟shenjtëri‟, tjetërsimi i frikshëm nga
Zoti.
Tregime të ndryshme gojore e paraqesin jo në pajtim me njeri tjetrin vizionin
origjinal të Muhamedit; disa flasin vetëm për vizionin në shpellë; të tjerët përmendin
vetëm vizionin e ëngjëllit në horizont. Të gjithë theksojnë frikën dhe tmerrin e


Muhamed ibn Ismail el – Bukhari, cituar nga Martin Lings, Muhamedi: Jeta e tij bazuar në burimet e
hershme (Londer 1983), f. 43 - 4
 Ibn Ishak, Sira 153, nga Guillaume, Jeta e Muhamedit, f. 106
Muhamedit. Profetët e çifutëve gjithashtu kanë uluritur kur kanë parë vizionin e shenjtë,
duke patur frikë mos u erdhi vdekja: „Në ç‟gjendje të mjeruar rashë!‟ bërtiti Isaiah kur i
doli vizioni i Zotit në Tempull, „Jam i mbaruar!‟ Edhe ëngjëjt janë mbuluar me krahët e
tyre ndaj çfaqjes së pamjes hyjnore, por ai e vështroi Zotin e Qiejve me sytë e tij të
turbulluar. Jeremia e përjetoi Zotin si një dhëmbje cfilitëse që i hyri në çdo gjymtyrë;
ashtu si Profeti Muhamed në përqafimin e ëngjëllit, ai përjetoi zbritjen e mesazhit hyjnor
si një lloj rrëmbimi qiellor. Ky përjetim e pushtoi qënien e tij me një fuqi të frikshme,
duke e rrënuar qënien e tij tokësore që nuk ishte ndërtuar për një efekt të tillë hyjnor. Ajo
çfarë të gjithë këta profetë kanë përjetuar është transhendenca, një realitet që del jashtë
përfytyrimeve dhe që besimet monoteiste e quajnë „Zot‟. Përjetimi ishte terribile sepse e
ka futur secilin profet në një botë të panjohur ku çdo gjë ishte një shok i thellë, larg nga
realiteti normal. Ajo ishte edhe fascinans, që imponononte një joshje të
pakundërshtueshme, sepse deri diku ishte përkujtuese e një diçkaje tashmë të njohur, e
lidhur ngushtë me një personifikim shumë të thellë. Në ndryshim nga Isaiah dhe
Jeremiah, Muhamedi nuk kishte asgjë nga inkurajimi i një feje të konsoliduar për ta
mbështetur dhe ndihmuar të interpretonte përjetimin e tij. Kuptohet te ai erdhi vetvetiu
dhe e la atë ta ndjente veten të vetvrarë dhe të dëshpëruar. Ai ishte hedhur në një fushë që
ai kurrë nuk e kishte imagjinuar dhe gjithsesi duhet të këshillohej me vetveten. Në këtë
vetmi dhe frikë, ai shkoi instinktivisht te gruaja e tij.
Duke u hequr rrëshqanthi me duar dhe gjunjë, sepse e gjithe pjesa e sipërme e
trupit të tij dridhej nga konvulsionet, Muhamedi u hodh në prehrin e saj. „Më mbulo! Më
mbulo!‟ thirri ai, duke i kërkuar që ta mbronte nga kjo prezencë e frikshme. Megjithë
përbuzjen për kahin-ët, të cilët gjithnjë mbuloheshin me një mantel kur rrëfenin një
orakull, Muhamedi instinktivisht mori të njëjtin pozicion. Duke u dridhur, ai priste t‟i
lehtësohej ky tmerr dhe Hadixhe e mbajti në krahët e saj, duke e qetësuar dhe duke u
përpjekur t‟ia largonte frikën. Të gjitha shkrimet theksojnë besimin e madh të Muhamedit
te Hadixhe gjatë këtyre krizave. Më vonë ai do të kishte të tjera përfytyrime në mal dhe
çdo herë do të shkonte drejt e te Hadixhe dhe t‟i kërkonte ta ngushllonte dhe ta mbulonte
me mantelin e tij. Hadixha nuk ishte vetëm figura e një nënë që jepte zemër; ajo ishte
gjithashtu këshilltarja shpirtërore e Muhamedit. Ishte ajo e cila qe e zonja t‟i jepte
mbështetjen që profetët dhe parashikuesit e tjerë kishin gjetur në fete e konsoliduara. Kur
iu largua frika në rastin e pare, Muhamedi e pyeti atë se mos ai ishte bërë një kahin; ajo
ishte forma e vetme e frymëzimit që ai dinte, prandaj përveç shenjtërise sublime të këtij
frymëzimi ngjante edhe si përjetimi turbullues i njerëzve të Arabisë të pushtuar nga
xhinn-et. Kështu Hasan Ibn Thabit, poeti i Jathribit, i cili më vonë u bë mysliman, thotë
se kur mori prirjen e tij poetike, i doli xhinni i tij, e hodhi përtokë dhe ia nxori me zor
fjalët me të cilat u frymëzua. Muhamedi kishte pak respekt për xhinn-et, që mund të
ishin tekanjoze dhe bënin gabime. Nëqoftëse në këtë mënyrë Allahu e kishte shpërblyer
për përkushtimin e tij, ai nuk e donte me jetën. Kur‟ani na tregon se sa i ndjeshëm ishte
gjatë gjithë jetës së tij ndaj ndonjë mendimi se ai mund të ishte thjesht majnun, i zotëruar
nga xhinni dhe me kujdes i diferenconte vargjet e Kur‟anit nga poezia klasike arabe.

 Isaiah 6 : 1 – 9
 Jeremiah 20 : 7 – 9

mrekulluese, e magjishme – perkth.
 Andre, Muhamedi, f. 59
 Hadixha nuk reshtte së qetësuari atë. Zoti nuk vepronte në një mënyrë të tillë
arbitrare dhe mizore. Muhamedi ishte përpjekur me ndershmëri të jetonte në mënyrën që
kërkonte Zoti dhe si shpërblim Zoti nuk do të lejonte që ai të deshtonte: „Ti je dashamirës
dhe respekton farefisin. Ndihmon të varfërit dhe të braktisurit dhe lehtëson brengat e tyre.
Përpiqesh të ringresh cilësite e larta morale që populli yne i ka humbur. Nderon miqtë
dhe i shkon në ndihmë atyre që kanë fatkeqësi. Kjo nuk mund të ndodhë, i dashuri im.‟
Për ta bindur më tej, ajo sugjeroi që të këshilloheshin me kushëririn e saj Uaraka, i cili i
njihte shkrimet e shenjta dhe mund t‟i jepte mendim prej dijetari. Uaraka nuk pati aspak
dyshim. „I shenjtë, i shenjtë!‟ thirri ai menjëherë : „Nëqoftëse më keni treguar të vërtetën,
Hadixhe, atij i ka ardhë më i madhi namus që i zbriti Moisiut kohë më përpara dhe ja, ai
është profeti i popullit te tij.‟
Herën tjetër ai e takoi Muhamedin në Ka‟abe, i krishteri nxitoi për te profeti i ri i
Zotit një dhe e puthi atë në ballë.
Duhet të shkëputemi për një moment për të analizuar natyrën e këtij përjetimi. Ne
tanimë nuk e hedhim poshtë këtë vizion ose intuitë si një histeri ose besim të keq. Në të
gjitha kulturat, frymëzimi është konsideruar si një lloj force pozitive, në kuptimin artistik
dhe fetar të fjalës. Frymëzimi poetik ose mesazhi të krijon përshtypjen se i flet krijuesit të
vet me forcë urdhëruese dhe njëkohësisht çfaq vetveten. Shpesh një mendimtar i vërtetë
krijues e kupton se ai ishte frymëzuar në këtë mënyrë : në një farë kuptimi ai ka prekur
ose ka zbuluar një realitet të ri që ka një ekzistencë të pavarur. Shembulli më i famshëm
është ai i Arkimedit që brofi nga banja kur zbuloi parimin e tij të famshëm, duke thirrur
„Eureka! E gjeta!‟ ndërsa po pushonte, ai ishte në një moment perceptues të mendjes dhe
zgjidhja duket se i erdhi vetë sikur të ishte një çështje e pavarur nga mendja e tij. Të
gjitha idetë vërtetë krijuese janë në një farë mënyre intuitive; ato kërkojnë një brofje
përpara në botën e errët të realitetit të panjohur. Parë në këtë prizëm, intuita nuk është një
tërheqje e arsyes, por më tepër përshpejtim i arsyes të bllokuar për një moment, kështu që
zgjidhja duket sikur çfaqet pa pregatitjet e duhura logjike dhe të lodhshme. Një gjeni
krijues kthehet nga ky vend i paeksploruar, si nje hero i antikitetit, që i rrëmbente diçka
perëndive dhe ia sillte njerëzimit. Është e mundur pra, që ta kuptojmë frymëzimin fetar
në të njëjtën mënyrë.
Poeti që „dëgjon‟ poemën që i duket sikur është jashtë vetes së tij, natyrisht që
dëgjon të pandërgjegjshmen. Ai bëhet bartës i një mesazhi ose dhuntie të cilen e quajmë
muzë. Në një shoqëri të vogël si të Mekës, mendimet e pavetëdishme të njerzve ishin
shumë të përhapura. Në nocionin e pastër laik, Muhamedi kishte mbrritur në një nivel më
të thellë të problemit me të cilin ballafaqoheshin bashkëkohësit dhe u solli atyre diçka që
pakkush prej tyre ishte gati ta dëgjonte. Do të shofim se ai e solli Kur‟anin, verset pas
verseti, sure pas sureje dhe ua deklamoi njerzve, shumë prej tyre e mësuan atë në një
nivel të lartë. Kur‟ani ishte në gjendje të thyente paragjykimet, ankthet dhe kundërshtimet
ideologjike nëpërmjet një zgjidhje më përfytyruese, shpirtërore dhe sociale që kurrkush
nuk e kishte menduar më parë dhe që iu përgjigj ashkut dhe aspiratave të tyre më të
thella. Në çdo fe, idea e Zotit ose Realitetit të Fundit kushtëzohet nga kultura. Arabët e
Hixhazit siç duket kishin kërkuar një fe të re si zgjidhje. Ata p.sh. nuk e pëlqenin idenë e


Ibn Ishak, Sira 153 - 4, nga Guillaume, Jeta e Muhamedit, f. 106 – 7. Namus ishte emri grek nomos,
Ligji, që është Ligji i Moisiut ose Tora që i ka zbritur popullit të Izraelit. Kjo fjalë e përdorur nga Uaraka
ishte e re për arabët. Myslimanët e njësonin atë me Gabrielin. Uaraka tha se kjo ishte një ndër shpalljet e
mëdha hyjnore që Zoti i zbriste herë pas here njerzve.
krishterë të Zotit, e cila ishte ngjyrosur me filozofinë racionale dhe idealet e Greqisë së
lashtë. Muhamedi instinktivisht u ndikua nga përvoja fetare semite e profetëve të
mëdhenj hebrej, e cila i përshtatej me tepër popujve të Lindjes se Mesme. Ka tendence
për ta vlerësuar popullaritetin e Islamit midis popujve të Sirise, Mesopotamise, Iranit dhe
Afrikës Veriore si një mohim të idese greke për zotin, e cila ishte e huaj për kërkesat e
tyre dhe kthim në një vizion më shumë semit.
Muhamedi nuk e pati kurrë mendimin se po themelonte një fe të re me përmasa
botërore. Ajo kishte për të qenë fe e arabve, të cilët mendohej se ishin lënë jashtë
parashikimeve hyjnore. Zoti u kishte dërguar çifutëve dhe të krishterëve një shkrim, – në
Kur‟an ata quhen ehl el-kitab, Populli i Librit – por jo ndonjë mesazh të veçantë për
arabët. Mesazhi që Profeti Muhamed filloi të deklamonte nëpërmjet frymëzimit hyjnor në
Malin Hira ishte Kur‟an në arabisht. Ai ishte një mesazh që i përgjigjej thellësisht
kërkesave të arabëve: Muhamedi deri diku ishte ngritur në një nivel më të lartë të
ndërgjegjes, duke njohur kështu çfarë nuk shkonte në shoqërine e tij dhe pak nga pak i
jepte arabëve zgjidhjen e tyre të veçantë.
Shpesh përdorim fjalën „revelatë‟ për të përshkruar një mendim ose vizion tërësisht
origjinal. Etimologjia e kësaj fjale dmth se diçkaje i është „hequr mbulesa‟, është
‟zbuluar‟. Nga natyra e vet asnjë vizion ose koncept fetar s‟mund të jetë origjinal, sepse
paraqet pikën më themelore, realitetin para-ekzistent, të përjetshëm. Profeti Muhamed e
kuptoi dhe e shprehu këtë të vërtetë shumë më qartë se fetë e tjera te medha. Nuk kishte
asgjë të re në mesazhin mbi Malin Hira. Kjo ishte thjesht feja e vjetër e Zotit, që kishte
zbritur vazhdimisht, por e cila i ishte besuar Profetit Muhamed t‟ia percillte arabeve. Feja
e Allah-ut që së shpejti Profeti Muhamed do të fillonte të predikonte në Mekë kishte
filluar jo në Malin Hira, por në ditën e Krijimit. Zoti e kishte bërë Adamin kalif-in ose
mëkëmbësin e tij mbi tokë dhe pas kësaj Ai kishte dërguar njërin profet pas tjetrit te secili
popull në rruzullin tokësor. Mesazhi gjithnjë ka qenë i njëjtë, kështu që të gjitha fetë
ishin në thelb një. Kur‟ani kurrë nuk deklaron fshirjen e zbritjeve të mëparshme, bile në
parim një kult, një traditë, një shkrim është i dobishëm si edhe tjetri. Çfarë kishte rëndësi
ishte cilësia e të dorëzuarit të besimtarit te Zoti, jo thjesht te ndonjë shprehje njerëzore e
vullnetit të Tij. Çështja ishte se njerëzit nuk duhet të „kërkonin fe tjetër përveç asaj të
Zotit‟. Të gjithë profetët kishin konfirmuar dhe vazhduar shpalosjen e mesazhit të Zotit.
Kështu duke u bazuar në besimin që Jezusi profetizoi ardhjen e një „Parakliti‟ (të cilin siç
e pamë arabët e përkthyen Ahmed, një variant i emrit të vetë Muhamedit), Kur‟ani thotë :

Jezusi biri i
Marisë tha, „Bij te
Izraelit, unë jam vërtetë
i dërguari i Zotit te ju
për të vërtetuar Toran
para meje, dhe për të dhënë
lajme të reja për një
të Dërguar që do të vijë
pas meje, emri


Sure 55 : 22 .
 Shif p.sh. Suren 6 : 160.
 i të cilit do të jetë Ahmed.‟ 

Gjëja e vetme që e bëri mesazhin e Profetit Muhamed të ndryshëm ishte se për herë të
parë Zoti dërgoi një profet te kurejshët dhe një shkrim të shenjtë në gjuhën e tyre.
Prandaj edhe hasim një qëndrim rastësor ndaj formave historike të shpalljes
hyjnore. Është me vlerë ta theksojmë këtë pikë, sepse sot në Perëndim njerzve nuk iu
pëlqen ta pranojne se toleranca është diçka që e shoqëron Islamin. Siç dëshmohet në
kapitullin tjetër, intoleranca në Islam nuk vjen nga shkaku i divergjencave rreth doktrinës
që i ka ndarë të krishteret nga njeri tjetri, por krejtësisht nga një arsye tjetër. Pas vdekjes
së Profetit Muhamed, çifutëve dhe të krishterëve nuk iu kërkua kurrë të ktheheshin në
fenë myslimane, por u lejuan të praktikonin lirshëm fenë e tyre në Perandorine Islame.
Me vonë zoroastrët, hindutë, budistët dhe sikhët gjithashtu u trajtuan si Popujt e Librit.
Kurrë nuk ka qenë problem për myslimanët të bashkeekzistojnë me popujt e feve të tjera.
Perandoria Islame për shekuj qe e aftë të strehonte të krishterët dhe çifutët; ndërsa Europa
Perëndimore e ka patur të pamundur të toleronte myslimanët dhe çifutët në vendet e
krishtera.
Mesazhi hyjnor në Malin Hira në vitin 610 ishte në mënyrë të padiskutueshme një
ngjarje e rëndësishme në historinë islamike, por ai ishte vetëm një fillim. Sipas shumë
myslimanëve sot, Mrekullia e Kur‟anit, nuk ishte mënyra origjinale e shpalljes së tij në
Malin Hira në Mekë dhe më vonë në Medine, por potenciali i tij në vazhdimësi për t‟i
dhënë miliona burra dhe grave në të gjithë botën besimin në kuptimin final dhe vlerën e
jetës. Feja e Islamit ka treguar se është vazhdimisht largpamëse dhe krijuese në zbatimin
e vizionit të saj origjinal të botës që ndryshon : për çdo brez i është përgjigjur kohës jo
më pak se çdo besim tjetër.
Në Kur‟an, Muhamedi shpesh quhet Profeti ummî, profeti i paarsimuar dhe
doktrina e të qënit analfabet, nxjerr në pah natyrën e mrekullueshme të frymëzimit të tij.
Megjithatë disa studiues perëndimore, kanë spieguar se epiteti ummî nuk duhet
interpretuar si i analfabet sepse si tregtar ekziston mundësia që Muhamedi të dinte pak
shkrim. Ata mendojnë se ai deklaroi të qënit profet për popullin „e pamësuar‟, të cilit nuk
i kishte zbritur shkrim i shenjtë nga Zoti. Në një kuptim tjetër ummî do të thotë Profet i
paganëve. Shkrimtarë të tjerë e kanë komentuar si thënie të gabuar, duke spieguar se
ummî lidhet me fjalën umme-t, bashkësi, kështu që përcaktimi i mësipërm do të thotë
„profet i popullit‟. Në fakt fjalët ummî dhe umme-t nuk kanë lidhje me njera tjetrën dhe
muslimanëve ky interpretim iu duket fyes. Dihet se për gati njëmijë vjet, perëndimorët
nuk kanë dashur të besojnë se Muhamedi kishte një dhunti më të vërtetë profetike. Kjo
është një përpjekje tjetër për ta anashkaluar thelbin e problemit. Në fakt është perverse të
sfidosh interpretimin tradicional mysliman. Në asnjë nga dokumentet e hershme nuk
përmendet se Muhamedi dinte të lexonte dhe të shkruante. Kur donte të dërgonte një letër
ai ia diktonte dikujt tjetër si p.sh. Aliut, që dinte shkrim e këndim. Ta fshihte aftësinë për
të shkruar dhe lexuar gjatë gjithë jetës së tij do të kishte qenë një gabim i madh. Përveç se
do të ishte e pazakontë, do të ishte shumë e vështirë që ky mashtrim të zgjaste shumë,
duke patur parasysh sa afër jetonte me popullin e vet. Interpretimi i ummî si analfabet,


Sure 61 : 6.
është vërtetë shumë i hershëm : por që gjithashtu është shumë i rëndësishëm për
myslimanët. Ai ka gati të njëjtën rëndësi simbolike me nocionin e Lindjes nga Virgjëria
te të krishterët, duke theksuar kështu pastërtinë që kërkohet për një burrë ose grua që i
përcjell Fjalën e Zotit njerëzimit : shpallja hyjnore nuk duhet vlerësuar nga tregues
thjesht njerëzor.
Megjithatë do të ishte gabim të mendohej se Muhamedi veproi në mënyrë pasive si
një lloj telefoni midis Zotit dhe njeriut. Ashtu si profetët e tjerë, shpesh i duhej të
mundohej për të marrë kuptimin e mesazhit, që jo gjithnjë i vinte në një formë të qartë,
verbale. Nganjëherë më shumë i vinte si vizion se si fjalë. Siç edhe e kemi thënë, Aisha,
gruaja e mëvonshme e Muhamedit tregonte se mesazhet e para të Profetit Muhamed ishin
vizuale. Ata konsistonin në një shpallje më të mjegullt, por më të pasur të një kuptimi të
zorshëm dhe transfigurues: „Shenja e parë e transmetimit të profecisë për apostullin ishte
vizioni i vërtetë, i ngjashëm me shkëlqimin e agimit [felek es subh] .‟ Fjalia tregon
transformimin e papritur të botës, kur lind dielli në këto vende të orientit ku nuk ka muzg.
Ajo çfarë përjetoi Muhamedi ishte më tepër një shkëndijë shprese vizuale se sa një
mesazh i shprehur qartë.
Hadithet myslimane tregojnë se nuk është kurrë e lehtë ta shprehësh me fjalë këtë
mesazh. Një herë Profeti Muhamed tha: „Asnje herë nuk mora një mesazh pa kujtuar se
shpirti u shkul prej meje.‟ Ai ishte një proces krijimi me mundim. Nganjëherë tha ai,
përmbajtja verbale ishte mjaft e qartë : ai e shihte ëngjëllin ne formë njeriu dhe dëgjonte
fjalët e tij. Në raste të tjera ishte më i lodhshëm dhe i palidhur: „Disa herë më vjen si një
jehonë zileje dhe kjo është më e rënda për mua; kumbimet zbuten kur unë bëhem i
vetëdishëm për mesazhin e tyre.‟ Do ta shohim të kthehet në vetvete dhe të kërkojë nga
shpirti i tij një zgjidhje të problemit, deri diku si një poet që dëgjon poemën të cilën
gradualisht po e nxjerr në dritë. Kur‟ani e paralajmëron atë, të dëgjojë me kujdes
kuptimin e pashprehur dhe ashtu si do ta quante Fjalevlefshmi me një „mënçuri të
shtruar‟. Ai nuk duhet të nxitonte për të formuar fjalët, më parë se ato të dilnin në kohën e
duhur :

Mos e lëviz gjuhën tënde

për ta shpejtuar atë;
Ne ta përcjellim për ta mbledhur.
Kështu që, kur Ne ta themi, ti ndiqe leximin.
Më pas është detyra Jone të ta shpjegojmë. 

Zëri Hyjnor nuk ishte gjëmim i një mesazhi prej qielli; Zoti nuk ishte një realitet i
përcaktuar qartë „atje tej‟. Ai ishte për t‟u dëgjuar duke vështruar me kujdes. Më vone

 Sura 81 : 19 – 24.

Ibn-Ishak, Sira 151, nga Gulliame, Jeta e Muhamedit, f. 105

Xhelal el-Din Sujuti, el-itkan fi‟ulum el-ak‟ran, marrë nga Maksim Rodinson,
Muhamedi, përkthyer nga Eni Karter (Londër 1971), f.74

Bukhari, Hadith 1.3, cituar nga Ling, Muhamedi, f. 44-5

Sure 75 : 17 – 19.
sufitë, mistikët e Islamit, do ta zhvillonin këtë koncept për Zotin, si bazën e qënies sonë.
Disa do ta dëgjonin zërin hyjnor duke u thënë : „Nuk është Zoti, por ti.‟
Përsëri nuk e dimë sa mesazhe mori Profeti Muhamed në ato ditë të fillimit. Por
dimë mirë se Muhamedi, Hadixha dhe Uaraka qëndruan të heshtur. Ai nuk ishte vet-
publikuesi i etshëm siç përshkruhet nga armiqtë e tij perëndimorë. Mbas disa mesazheve
të para, Muhamedi përjetoi një periudhë qetësie prej dy vjetësh. Ishte një periudhë e
braktisjes së madhe, prandaj disa shkrimtarë myslimanë ia kanë veshur kësaj kohe,
dëshpërimin e tij deri në vetvrasje. Në fund të fundit mos ishte zhgënjyer ? Apo Zoti e
gjeti të mangët për të luajtur rolin e bartësit të mesazhit dhe e la ? Heshtja dukej
katastrofike, por me pas erdhi sure 93 – Sure e Agimit – me një shpërthim ringjalljeje të
besimit dritëdhënës :

Për paraditen e bardhë

dhe natën mbizotëruese!
Zoti as të ka braktisur ty as të urren ty
dhe Fundi do të jetë më i mirë për ty se Fillimi.
Zoti do të të japë ty dhe ti do të jesh i kënaqur.

Ai, a nuk të gjeti ty jetim dhe të mbrojti ty?

Ai, a nuk të gjeti ty mëkatar dhe të udhëzoi ty?
Ai, a nuk të takoi ty nevojtar dhe të kënaqi ty?

Pra edhe jetimin, mos e shtyp,,

si edhe lypësin, mos e përzen;
dhe meqenëse ty Zoti po të bekon, thuri lavdi Atij.

Profeti Muhamed tani ishte duke filluar misionin e tij. Ai mësoi të kishte besim në
përjetimet e tij dhe tani ai u bind se i vinin drejtpërdrejt nga Zoti. Ai nuk ishte një kahin
ne rrugë të gabuar. Kjo vepër besimi kërkonte guxim, por tanimë ai kishte vendosur të
ndërmerrte një hap, i cili do të kërkonte më tepër vendosmëri. Ai vendosi të pranonte
interpretimin e Uarakas mbi përjetimin e tij : ishte shkruar, që ai të ishte Profeti i
kurejshëve. Tashti i duhej ta çfaqte veten para popullit të tij. Uaraka e paralajmëroi se kjo
nuk do të ishte e lehtë. Ai i tha Muhamedit, se ishte i vjetër dhe se nuk do të jetonte gjatë,
por ai uronte të jetonte edhe ca per ta ndihmuar Muhamedin, kur populli i tij ta dëbonte.
Muhamedi u tmerrua nga këto fjale. Me të vërtetë do ta dëbonin ata, pyeti ai i tronditur.
Uaraka me dëshpërim i tregoi atij se një profet asnjëherë nuk nderohet në vendin e tij. Siç
do ta shofim, Muhamedi ishte shumë i matur kur filloi të shperndante fjalën. Ai e dinte se
gjithnjë do të ishin gati për ta përqeshur fjalën e tij. Njerëzit mund të mendonin se ai ishte
një agjent i Bizantit si hanif-i i krishterë Othman Ibn el- Huvejrith ose mund ta akuzonin
për tradhëti dhe pabesi ndaj fesë tradicionale. Pavarësisht nga kjo, Muhamedi ishte gati
për ta pranuar misionin e tij të rrezikshëm. Kjo do ta çonte atë në një rrugë, të cilën ai
kurrë nuk e kishte imagjinuar.
 5. Paralajmëruesi

Muhamedi ishte mbërthyer nga një përjetim tmerrues në Malin Hira, por
absolutisht të qartë, pothuaj si Jakobi i kapur nga ëngjëlli i tij. Tani ai duhet t‟i sillte
popullit të tij mesazhin që kishte rrëmbyer nga mbretëria hyjnore. Sure e Agimit lëshon
një urdhër të qartë shoqëror : burrat dhe gratë duhet të hidhnin vështrimin nga njerëzit me
pozitë të dobët të fisit. Në këtë nuk kishte asgjë të re. Ajo kishte qenë fundamentale në
idealin e vjetër të muruueh, por duket se kurejshët e kishin humbur ndjenjën e saj.
Kur‟ani thotë se ky mesazh ka qenë qendra e të gjithë revelatave të çdo njerit prej
profetëve të mëparshëm kudo në botë. Tradita myslimane bën fjalë për 124 mijë profetë
të tillë, një numër simbolik ky për të treguar pafundësinë. Zoti nuk e ka lënë njerëzimin
pa dituri mbi rrugën e drejtë të jetës, bile edhe kur njerëzit me kryneçsi e kanë injoruar
mesazhin qiellor. Tani përfundimisht Zoti iu dërgoi një profet kurejshëve, të cilët nuk
kishin patur të tillë të dërguar më parë. Në vitin 612 në fillim të misionit të tij, Muhamedi
kishte një mendim modest për rolin e tij. Ai nuk ishte shpëtimtari apo mesia; ai nuk
kishte mision universal – në këtë kohë ai nuk e ndjente se duhet t‟u predikonte arabëve të
tjerë të Gadishullit. Ai ishte thjeshtë për të dhënë një mesazh për Mekën dhe rrethinat, si
më i fundmi në linjën e gjatë të profetëve. Ai nuk duhet të kishte funksion politik. Ai
ishte vetëm nadhir, paralajmëruesi. Konceptimi i Muhamedit për shpalljen e tij do të
ndryshonte, kur ai thjesht filloi besonte se ishte dërguar t‟i paralajmëronte kurejshët mbi
rreziqet e udhës që ata ndiqnin:

O ti i mbështjellë në mantel
Ngrihu dhe paralajmëro!
Zotin tënd madhëro
Rrobat pastroji
dhe flliqësirën zhduke! 

Kjo nuk do të thotë se Muhamedi e filloi me një mesazh për Gjyqin e Fundit. Gjyqi
i Fundit përmendet vetëm shkurtimisht në suret ose kapitujt e parë të Kur‟anit, kështu
mesazhet e para ishin në thelb entusiazte. Ai dëshironte që çdo burrë dhe grua e Mekës të
bëhej i vetëdishëm për mirësinë e Zotit, gjë të cilën mund ta shihnin në botën natyrore. Ai
i kishte krijuar ata, drejtuar ata dhe kishte ruajtur të gjithë rregullin e universit per te
miren e tyre. Nëpërmjet soditjes të shenjave (ajet) të veprimtarisë së Allahut mbi botën,
të cilat diheshin nga kurejshët se i Ai i kishte krijuar, ata do të fillonin ta kuptonin
zemërgjërësinë e Tij të madhe:

I mjeri Njeri! Sa mosmirënjohës është!

Se prej çfarë e krijoi Ai?

 Sure 74:1-5, 8-10

 Nga një pike-spermë,
Ai e krijoi atë, dhe e caktoi atë,
mandej e lehtësoi rrugën për të,
mandej e bëri të vdiste dhe e varrosi,
Vërtetë jo! Njeriu nuk i zbatoi urdhërat e Tij.

Le ta respektojë njeriu ushqimin e tij.

Ne hodhëm shiun me bollëk,
dhe ndamë tokën në pjesë
dhe bëmë atje drithrat të rriten
dhe vernat dhe kallamat
dhe ullinjtë dhe palmat,
dhe kopshtet plot pemë,
dhe frutat e kullotat,
gëzim për ju dhe kopetë tuaja. 

Megjithate prapë njeriu refuzoi të jetonte në mënyrën që kërkonte Zoti.

Sidoqoftë, Muhamedi nuk paraqiti një listë të gjatë kërkesash. Kryesisht ai ishte i
kënaqur të reformonte kodin e vjetër arab mbi nderin, me të cilin ishin mësuar kurejshët.
Gjithë çfarë kërkon Kur‟ani është që burrat dhe gratë të luftojnë për të krijuar një shoqëri
të drejtë, ku të dobtit trajtohen me dinjitet. Ky ishte themeli i mesazhit kuranor.
Nëqoftëse mylimanët na duken jotolerant sot, ne duhet të kemi parasysh se ata nuk janë
gjithnjë intolerant ndaj pikëpamjeve kundërshtare mbi realitetin, siç ka qenë krishtërimi
perëndimor. Përkundrazi ata janë intolerante ndaj padrejtësisë edhe nëse kjo është
realizuar nga një prej sunduesve të tyre, si Shahu Muhamed Riza Pahlavi i Iranit dhe
Presidenti Anuer el-Sadat i Egjyptit, apo nga vendet e fuqishme perëndimore. Mesazhi i
hershëm i Kur‟anit është i thjeshtë : është keq të grumbullosh pasuri vetëm për të
ndërtuar fatin vetiak, por është mirë të japësh lëmoshë dhe ta shpërndash pasurinë në
shoqëri.
Studiusit perëndimore shprehen se është gabim ta konsiderosh Muhamedin si një
socialist. Ata theksojnë se ai kurrë nuk e kritikoi kapitalizmin, që në fund të fundit, kishte
bërë gjëra të mëdha për kurejshët sidhe nuk u përpoq të zhdukte varfërinë plotësisht,
detyrë e cila duhet të ketë qenë e pamundur në Arabine e shek. të shtatte. Muhamedi
mund të mos jete në unison me të gjitha konceptet e socializmit të sotëm, siç është
zhvilluar në perëndim, por në një kuptim më të gjërë natyrisht ai ishte socialist dhe kjo ka
lënë një përshtypje të pashlyeshme në normat morale të Islamit. Vërtetë, ai nuk dënoi
pasurinë dhe pronat, siç bëri Jezusi: myslimanët nuk u urdhëruan të jepnin çdo gjë që
kishin. Në vend të kësaj ata duhet të ishin bujare me pasurinë e tyre dhe t‟i jepnin të
varfërve një përpjestim të caktuar të të ardhurave të tyre.
Dhënia e lëmoshës (zeqat) do të bëhej një ndër „shtyllat‟(rukn) themelore të
Islamit. Disa lloj lëmoshash u kërkuan që në etikën më të hershme islamike. Myslimanët


Sure 80:24 – 32.

gabimisht autorja e ka komentuar zeqatin si dhënie e lëmoshes, ndërsa sipas mësimeve të fesë Islame
është detyrim për çdo besimtar për „të pastruar‟ (hallall) pasurinë që ka, duke ia dhënë 1/40 e të ardhurave
të saj, njerzve në nevojë; pra nuk është gjë tjetër veçse një taksë për reduktimin e varfërisë. Në disa vende
nuk duhet të grumbullonin para ose të zhvillonin një konkurencë të rreptë për të fituar më
shumë se çdokush tjetër. Ata duhet të hidhnin sytë te të varfërit dhe nuk duhet të
mashtronin jetimët në trashëgimi kur administronin pasurinë e tyre, siç vepronin shumë
prej kurejshëve. Kjo normë morale mbizotëroi bile edhe kur myslimanët u bënë fuqia më
e madhe e botës dhe ishin tepër të pasur. Egalitarizmi i Islamit do të paracaktonte që Ligji
i Shenjtë gradualisht t‟i hiqte Kalifit fuqinë reale politike duke e bërë më tepër një simbol
të unitetit. Gjykatësit mund të ishin të pasur, por myslimanët e devotshëm në të gjitha
sferat e jetës fetare në Perandorinë Islame – juristët sidhe mistiket – treguan se një pasuri
e tillë prrallore ishte joislamike. Kur një sundues provincial donte të fitonte besimin e
qytetarëve të tij myslimanë, një nga gjërat e para që bënte ishte të tregonte se ai ishte i
përkorë në të jetuar dhe në përputhje me idealin e barazisë. Kështu në kohën e
kryqëzatave, Nur ed-Din dhe Saledin, të cilët riorganizuan ushtrinë myslimane, të dy i
dhanë shumicën e posteve të varfërve dhe atyre që bënin jetë të thjeshtë e të ashpër,
njësoj si shokëve të tyre. Në këtë mënyrë ata i bënë thirrje popullit, duke vërtetuar se janë
myslimanë më të mirë se ndonjë sundues tjetër në Lindjen e Afërme. Ata ndërtuan
perandori mbi bazën e kësaj aspiratë popullore dhe populli i konsideroi ata si autentike,
se jeta e tyre ishte e thjeshtë sikurse e Profetit.
Vetë Muhamedi gjithmonë bënte një jetë të thjeshtë dhe të përkorë, bile edhe kur u
bë sejjid-i më i fuqishëm në Arabi. Ai e urrente luksin dhe shpesh në shtëpinë e tij nuk
gjeje për të ngrënë. Ai asnjëherë nuk pati më shumë se një palë rroba dhe kur disa nga
shokët e tij e nxisnin të vishte një veshje ceremoniale më të shtrenjtë, ai gjithnjë refuzoi,
duke preferuar një veshje me pëlhurë të dendur e të trashë që vishej prej shumicës së
popullit. Kur i jepnin dhurata ose plaçkë lufte ia jepte të varfërve dhe ashtu si Jezusi, i
tregonte myslimanëve se të varfërit do të hynin në Mbretërinë e Qiellit para të pasurve.
Nuk është rastësi që shumë nga ata që perqafuan të parët fenë islame ishin nga njerëzit e
paprivilegjuar të Mekës : skllevërit dhe gratë e kuptuan se kjo fe u jepte atyre një mesazh
shprese. Siç do të shohim, ai joshi edhe pjestarë të klaneve të pasura, por shumica e
kurejshëve të fuqishëm dhe aristokratë qëndruan mënjanë : kur myslimanët mblidheshin
sëbashku në Ka‟aba, ata talleshin për fundrrinat me të cilat nipi i Abd el-Mutalibit kishte
kënaqësi të shoqërohej. Kur Islami u bë më i fuqishëm, nuk ishin muslimanët më të pasur
të klasës së lartë shokët e tij më të ngushtë, por plebejtë që vinin prej klaneve më të
varfëra të kurejshëve.
Asnjëra prej tyre nuk ishte thjeshtë çështje preference personale. Muhamedi e
dinte se ai duhet t‟u jepte shembull myslimanëve të parë dhe se Allahu e urrente
padrejtësinë e shfrytëzimin. Një shoqëri e denjë që pasqyronte dëshirën e Zotit, duhej të
ushqente një mënyrë strikte jetese të barabartë. Kështu, një laik modern mund të pyesë,
pse ai e bezdisi Zotin për këtë ? Në vend që të kalonte përmes përjetimit të mundimshëm
në Malin Hira, pse Muhamedi nuk filloi thjeshtë një fushatë për reformë sociale ? Ai e
dinte se problemi kishte rrënjë më të thella dhe reforma të tilla mund të ishin thjeshtë
kozmetike. Ato do të mbeteshin pa efektivitet në rast se kurejshët nuk vinin në qendër të
jetës së tyre një vlerë absolute. Ai e kishte kuptuar në një nivel më të thellë se ndonjë nga
njerëzit e tij; në rrënjët e së keqes mekase ishte një qëndrim i dobët dhe jorealist :
vetbesimi (jatka) dhe vetkënaqsie (istaka). Kur kishte ardhë fisi në ditët e para, arabët e

islamike kjo taksë është vendosur me ligj dhe ka institucione të posaçme që merren me administrimin e saj.
(shënim i përkthyesit)
kishin kuptuar se kishin nevojë të mbështeteshin te njeri tjetri. Në stepat arabe gjithnjë
ballafaqoheshin me mundësinë e zhdukjes, suksesi i tyre i kishte larguar prej rreziqeve që
ishin normale në jetën arabe. Si pasojë, gjë që është mjaft e kuptueshme, ata kishin
krijuar fenë e re, atë të parave. Ata besonin se kishin në dorë fatin e tyre. Kur‟ani prek
shkarazi se disa bile besonin se paratë mund t‟u jepnin njëfarë përjetësie, që në kohët e
vjetra garantohej vetëm nga fisi. Sidoqoftë, shoqëria e tyre ishte bazuar në idealin e
bashkësisë. Tashti disa klane luftonin kundër të tjerëve dhe ndonjë prej tyre si Hashim, e
ndjenin se mbijetesa e tyre ishte e kercenuar. Uniteti i vjetër i fisit po shkatërrohej dhe
kjo do të thoshte se ai ishte në cakun e shpërbërjes. Kariera e vetë Muhamedit e vërteton
këtë. Si përfundim, rreth njëzet vjet më vonë ai do t‟i mundte kurejshët jo vetëm për arsye
të aftësive të veta individuale – të cilat ishin të mëdha – por sepse ata kishin qenë të
paaftë ta kundërshtonin në një front të bashkuar. Kur Muhamedi filloi misionin e tij, një
individualizëm i egër po pushtonte etikën e vjetër të bashkësisë : Kur‟ani e pasqyron këtë
me një shembull të ftohtë për një njeri i cili do të ishte gati të sakrifikonte të gjithë
njerëzit e tij më të afërt për të shpëtuar veten në Gjyqin e Fundit – një dukuri që do të
ishte e paimagjinueshme dikur kur lidhjet e gjakut konsideroheshin të shenjta.
Në mënyrë që të eliminonin këto gabime kurejshët duhet të krijonin një shpirt të ri
brenda vetvetes. Shumica e zgjidhjeve të reja politike të kësaj kohe ishin fetare. Kur
Muhamedi i kërkoi kurejshëve të reflektonin për shpifjet e fesë së tyre për Allahun,
Krijuesin e qiejve dhe të tokës, ai nuk i propozoi diçka të re. Ateizmi në kuptimin tonë
modern duket se ka qenë i pamundur nga ana psikologjike përpara shekullit të
tetëmbëdhjetë dhe ky u çfaq vetëm në perëndim. Të gjithë kurejshët padyshim, duhet të
kenë besuar në ekzistencën e Zotit. Shumë prej tyre kishin arritur në konkluzionin se
Allahu ishte Zoti që i luteshin çifutët dhe të krishterët. Tashti Muhamedi po i bënte të
mendonin për pasojat e këtij besimi të tyrin.
Atij nuk i duhej të vërtetonte ekzistencën e Allahut, por të theksonte se nëqoftëse
kurejshët i besonin realisht ato që thonin, ata duhet të reflektonin. Çifutët dhe të krishterët
besonin se Zoti do t‟i ngrinte njerëzit në Ditën e Fundit – një ide të cilën fatalizmi i vjetër
arab e kishte mohuar, por që kishte pasoja të forta për shpirtin e çdo individi : bile edhe
pjestarët më të dobët të tribusë së tyre kishin një fat të përjetshëm dhe që këtu një rëndësi
të shenjtë. Nëqoftëse kurejshët ishin serioze në besimin e tyre për Allahun që kishte
krijuar botën, mbase ata duhet të vështronin veprën e Tij me tjetër sy.
Në vitet e para të misionit të tij, kur Muhamedi i predikonte vetëm njerzve të
zgjedhur me kujdes, ai u kujtoi kurejshëve shumë prej historive të vyera dhe i kërkoi
atyre t‟u ktheheshin përsëri e t‟i zbatonin në gjendjen aktuale. Si mundet që kulti i ri i
vetbesimit të vinte në unison me kujtimet e tyre krenare të Vitit të Elefantit, kur Zoti i
kishte shpëtuar nga shkatërrimi nëpërmjet një mrekullie dramatike dhe rriti tejmase
prestigjin e tyre ? Kjo ishte një „shenjë‟ tjetër që ata duhet ta mendonin me kujdes :

A e ke parë ti se si Zoti yt veproi me Njerëzit e Elefantit ?

A nuk bëri Ai që dredhia e tyre të humbte ?
Dhe Ai lëshoi mbi ta zogjtë në fluturim,
duke flakur kundër tyre gurë prej balte të pjekur
Ai i bëri ata si fije të njoma të përpira.
 Kurejshët rrëfenin vete me mburrje për këtë ngjarje se nuk e kishin arritur fuqinë
dhe suksesin e tyre thjesht me mjetet e forcës së vet.
Kur‟ani nuk zbulonte ndonjë gjë të re : ai tregonte se ishte një „Kujtues‟ i gjërave
që çdo njeri pothuajse i dinte. Ai vetëm po i bënte faktet e vjetra të qarta, duke i hedhur
ata në një reliev më të ndritshëm. Vazhdimisht Kur‟ani e paraqet një çështje të re me
fjalët si „A nuk e ke parë ti ?‟ ose „A nuk keni menduar ju ?‟ Fjala e Zotit nuk kishte
gjëmuar arbitrarisht prej lart, por ishte duke i ftuar kurejshët të pranonin një dialog, po i
hidhte një sfidë, e cila nuk shkatërronte të kaluarën, por ndërtonte mbi njohuritë dhe
traditat e vjetra arabe. Për shembull Kur‟ani i kujtonte kurejshëve se Ka‟aba, për të cilën
ata ishin aq fort krenarë, ishte shtëpia e Allahut dhe një nga arsyet kryesore të suksesit të
tyre. Kjo kishte qënë shkaku i invazionit abisinas gjatë Vitit të Elefantit. Pa Shenjtërinë,
të cilën e kishte dhuruar Allahu, ata nuk do të kishin qënë në gjendje të krijonin një treg
të tillë të suksesshëm, qyteti i tyre vazhdimisht do të ishte i kërcënuar nga sulmet e fiseve
të tjera dhe ata nuk do të ishin të përjashtuar nga sëmundja arabe e urrejtjes :

Për rregullin e kurejshëve,

për pregatitjet e tyre për karvanin e dimrit dhe të verës!
Pra le t‟i shërbejnë ata Zotit të kësaj Shtëpie
I Cili i ushqeu ata përkundër urisë
dhe i siguroi ata prej frikës. 

Kur‟ani nuk i joshte të rrinin dhe t‟ia linin çdo gjë Zotit – përkundrazi siç do të shohim iu
mëson krejt të kundërtën. Ai u kërkonte atyre të rishikonin disa prej bestytnive të tyre më
fundamentale në dritën e gjendjes së tyre aktuale. Kurejshët donin të bënin
rrethrrotullime te Shtëpia e Allahut, por kur ata e vinin veten dhe suksesin e tyre material
në epiqendër të botës së tyre, dukej që ata e kishin harruar kuptimin e riteve të vjetra.
„Rreshtimi‟(ilaf), bashkimi i kurejshëve përreth këtij vendi të shenjtë, ishte vënë në
rrezik, sepse ata po i prishnin idealet e vjetra të bashkësisë dhe nuk po i kushtonin
vemendje klaneve më të dobta, jetimëve, të varfërve, të moshuarve dhe të pambrojturve.
Nëqoftëse vazhdonin të vepronin në këtë mënyrë ata do të humbnin të gjitha nocionet e
gjendjes së tyre reale në botë.
Në fazat e para kërkonte t‟i bënte kurejshët mekas të shifnin për sa shumë gjëra ata
akoma i ishin mirënjohës Allahut, përveç suksesit të kohëve të fundit dhe sigurisë së
dukshme. Ata duhet të shifnin shenjat e mirësisë dhe fuqisë së Tij, të cilat ishin evidente
kudo që hidhnin vështrimin në botën natyrore. Nëqoftëse ata dështonin ta riprodhonin
këtë mirënjohje në shoqëri ata do ta vinin veten e tyre jashtë natyrës reale të gjërave :

I Gjithmëshirëshmi të ka mësuar Kur‟anin.

Ai krijoi njeriun
dhe Ai i ka mësuar atij Spiegimin

 Sure 106.
 Diellin e hënën në një caktim
dhe yjet e pemët përshëndesin njeri tjetrin
dhe qiejt – ai i ngriti lart, dhe krijoi
Ekuilibrin.
(Mos e shkel Peshoren,
dhe pesho me drejtësi, dhe mos kurse në Peshore.)
Dhe tokën – Ai e zbriti për të gjitha qëniet,
këtu frutat, dhe pemët e palmave me lëvore,
dhe grurin me kallza, e barin erëmirë,
O cilën nga mirësitë e Zotit, ju pra mohoni ? 

Të gjitha krijesat e tjera e njohin Zotin dhe përulen para Tij, duke e njohur Atë si shkakun
e tyre të parë, burimin e qënies së tyre pa të cilin ata nuk mund të vazhdonin. Zoti është
forca ose energjia thelbësore që rregullon të gjitha gjërat dhe i mban ata në veprim dhe
plot fuqi. Ai ka krijuar ekuilibrin që mban të gjitha gjërat në lidhje të sakta me njera
tjetrën, përderisa kurejshët ta rikrijojne atë ekuiliber në shoqërinë e tyre, duke i dhënë
peshën e duhur dhe masën e përpiktë në të gjitha marveshjet e tyre me njeri tjetrin, ata do
të ishin jashtë rregullit të natyrës së gjërave. Për të ndihmuar ata që e ndoqën në fillim,
për të mbajtur këtë qëndrim të përgjegjësisë së njohjes së Zotit, Muhamedi iu kërkoi atyre
që të përkuleshin karshi Tij me ritin e faljes dy herë në ditë, si yjet dhe pemët. Kjo lutje
(salat) u bë një tjetër nga pesë shtyllat e Islamit. Sjellja e jashtme do t‟i ndihmonte
myslimanët të kultivonin qëndrimin e brendshëm dhe riorientonin jetën e tyre në një nivel
fundamental.
Në fund të fundit feja e Allahut e Muhamedit e njohur si islām, akti i dorëzimit
ekzistencial që çdo besimtar duhet t‟i bëjë Zotit: një mysliman është „ai që i dorëzohet‟ e
gjithë qënia e tij ose e saj te Zoti. Megjithatë në fillim, besimtarët e quajtën fenë e tyre
tazakka. Kjo është një fjalë abstrakte, e cila nuk është e lehtë të përkthehet. Nëpërmjet
ushtrimit të tazakka–s bashkësia e Muhamedit paiste vetveten me cilësitë e dhëmshurisë
dhe bujarise; ata përdornin inteligjencën e tyre për të kultivuar shpirtin e përkujdesjes dhe
të përgjegjësisë, që i bënte t‟i jepnin me dëshirë të gjithë krijesave të Zotit çfarë ata
posedonin. Duke u thelluar në misteret e krijimit me inteligjencë, myslimanët do të
mësonin të silleshin me dashamirësi dhe ky qëndrim bujar tregonte se ata kishin fituar një
pastërti shpirtërore. Allahu ishte shembull i madh. Myslimanët nxiteshin të meditonin
mbi „shenjat‟ e Tij me qëllim që ta vlerësonin dashurinë dhe mëshirën e Tij në të gjithë
botën natyrore. Si pasojë e inteligjencës së Tij madhështore, kishte rregull dhe
produktivitet në vend të kaosit dhe barbarisë egoiste. Nëqoftëse ata i nënshtroheshin
urdhëresave të tij, ata do të arrinin në përfundimin se jeta e tyre duhej të transformohej
me një përsosje në mënyre të ngjashme.
Të gjitha krijesat e tjera nga natyra jane myslimane, që nuk mund të zgjedhin, por
zbatojnë dëshirën dhe i dorëzohen Zotit në planin hyjnor. Njeriu vetëm ka liri të bëjë një
akt vullnetar te islām-it dhe konform jetës së tij te burimi dhe mbështetësi i qënies së tij.
Ai nuk po i nënshtrohej një tirani arbitrar, por ligjeve themelore që komandojnë
universin.


Sure 55: 1 - 12

Sure 36: 33 - 40
 Por si spiegohen shkatërrimet e natyrës, fatkeqësitë e natyrës që ne i quajmë
„vepra të Zotit‟ në gjuhën e folur ? Kur‟ani nuk i injoron këto. Vargjet që citoj më
poshtë, shtjellojnë :

Dhe një shenjë për ata është se Ne bartim farën e tyre

në anijen ngarkuar,
dhe Ne kemi krijuar për ta një gjë të tillë
kudo që ata udhëtojnë;
dhe nëqoftëse se Ne duam, Ne i mbysim ata,
mandej asnjeri nuk mund të bërtasë,
asnjeri prej tyre nuk shpëton,
përveç si një mëshirë prej Nesh, dhe gëzim
për pak. 

Askush nuk e njihte ashpërsinë e natyrës më mirë se sa arabët. Në paganizëm dhe

në traditën fetare orientale, perënditë e ndryshme janë thjesht tregues i një force primare,
rerum natura, që është supreme, e paspiegueshme dhe plotësisht e papërcaktuar. Disa nga
këta idhuj simbolizonin karakteristikat e tyre të mirësisë dhe personifikonin dashurinë,
pjellorinë, ligjin ose diturinë, por të tjerët shprehnin aspektet e errta të jetës që burrat dhe
gratë hasnin në botë. Ata ishin zotat e luftës ose dhunës dhe nganjëherë bartnin
karakteristika të këqija. Tradita hindu hamendson se djalli është një nga format e realitetit
të papërcaktuar të Zotit. Vizioni pagan, me perënditë dhe perëndeshat e tij luftarake,
ishte një shprehje tragjike, por plot vërtetësi e kurajoze që çdonjeri e ndjente në botë dhe
thellë në qënien e tij. Në paganizm konflikti nuk kishte zgjidhje të perfytyrshme. Në
Arabi rëndësia origjinale simbolike e zotave të vjetër kishte humbur gjatë periudhës
nomade dhe feja e arabve nuk kishte zhvilluar mitologji për të shprehur këtë intuitë
pagane. Por është e mundur që të shihen elementet e kesaj intuite ne Kur‟an, ku
„shenjat‟e Zotit në botë shprehin misterin e fshehtë të Zotit, i cili simbolizohej me zotat
në sistemet e tjera.
Në Kur‟an, Allahu është shumë më tepër i papersonifikueshëm se sa Jehve në
shkrimet çifute ose Ati, i cili mishërohet në Jezu Krishtin. Në fenë e hershme fisnore të
çifuteve, Jehva ka lëshuar shkatërrime ose u ka dhënë përfitime burrave dhe grave si një
shprehje – disa herë më shumë arbitrare – e deshirës së Tij të mirë. Por kur Allahu
ndonjëher1 i shkakton njerzve përmbytje, Ai nuk është frymëzuar nga ndonjë dashaligesi
personale. Ai është më afër të dyjave rerum natura-s dhe Zotit të lartë të profetëve çifutë
të mëvonshëm, që i kapërcejnë plotësisht të gjitha konceptet e pastra njerëzore mbi të
mirën dhe djallin, të vërtetën dhe të shtrembërën:

Mendimet e mia nuk janë mendimet tuaja

rrugët e mia nuk janë rrugët tuaja – është Jehova i cili flet.
Po, qiejt janë aq lart mbi tokë
si rrugët e mia janë mbi rrugët tuaja,
mendimet e mia përmbi mendimeve tuaja. 

Sure 36: 41 - 4
Dikush vetëm mund të mrekullohet nga gjenia shpirtërore e Muhamedit, i cili praktikisht
nuk ka patur kontakt me çifutë ose të krishterë që ndiqnin ritet fetare dhe që njohuritë e
atëhershme mbi këto mesazhe të para ishin krejtësisht elementare, por që ishin orientuar
në zemër të përjetimit monoteist. Kur‟ani thekson se Zoti i shmanget mendimeve tona
njerëzore dhe që ne mund të flasim rreth tij vetëm nëpërmjet shenjave dhe simboleve, të
cilat gjysëm e zbulojnë dhe gjysëm e fshehin natyrën e Tij të pashprehshme. E gjithë
mënyra e ligjërates kuranore është simbolike; ku në mënyrë konstante flitet për
„ngjashmëritë‟ e mëdha që iu sugjeron myslimanëve, për t‟i menduar. Aty nuk ka një
doktrinë për Zotin, duke e përkufizuar çfare Ai është, por thjesht „shenjat‟ e një natyre të
shenjtë ku diçka nga Ai mund të përftohet. Në Perëndim shpesh e keqkuptojnë natyrën
metaforike të teologjisë kuranore, sepse në ditët tona ne tentojmë të lexojmë një libër
informativ. Në Mesjetë të krishterët zhvilluan një metodë të tërë simbolike për leximin e
shkrimeve të tyre të shenjta, e cila nuk është e ndryshme nga mënyra se si myslimanët e
studiojnë Kur‟anin. Bile disa nga ngjarjet që përshkruhen në të – mbi jetën e profetëve
ose paraqitjen e Gjyqit të Fundit – janë në esencë paraqitje e të vërtetave hyjnore dhe nuk
duhet të kuptohen si fakte të mirfillta. Ashtu si budistët i shofin perënditë dhe
perëndeshat e ndryshme si aspekte të vetvetes, po ashtu myslimanët kanë folur gjithnjë
për „Moisiun e shpirtit‟ ose „Jozefin e zemrës‟, duke parë konfliktin midis të mirës dhe
djallit, aq shpesh të përshkruar në Kur‟an, si një dramë shpirtërore pa fund që zhvillohet
brenda vetes së tyre. Kur myslimanet lexojnë Kur‟anin ata bëhen të vetëdishëm për
historinë e qënies së tyre, më tepër se një histori objektive e shpëtimit. Ata bëjnë
përpjekje imagjinare për të krijuar përjetimin e vet të brendshëm duke u përpjekur të
kthehen në Burimin e krijimit dhe të luftojnë djallin brenda vetes.
Që në ditët e para, Kur‟ani inkurajoi burrat dhe gratë të fitojnë këtë qëndrim
simbolik me imagjinatë. Veçanërisht kjo është e dukshme në përshkrimet e mëdha që i
bëhen „shenjave„ të natyrës. Shpesh në krishtërim më tepër jepet një pamje pesimiste e
botës natyrore, e cila besohet të ketë rrëshqitur nga përkryerja e vet origjinale për arësye
të mëkatit të njeriut. Ashtu si judaizmi, Islami nuk beson në Rënien e njeriut dhe Mëkatin
e Parë në sensin e krishterë : vdekja, dhimbja dhe hidhërimi nuk janë dënime për një
dështim të kryer hershëm nga njerëzit, por janë gjithnjë pjesë e planit hyjnor të fshehte.
Bota fizike nuk është e rënë, por është një epifani, që zbulon një përjetim të sublimes, të
cilen gjuha ose mënyrat njerëzore normale të mendimit nuk mund t‟i përfshijnë. Të
shikosh përmes kësaj bote fragmentare drejt fuqisë së plotë të qënies fillestare ka qenë
gjithnjë një funksion i imagjinatës, i artit dhe fesë. Kur‟ani do t‟i nxiste myslimanët të
bënin përpjekje me imagjinatë dhe intelekt të vështronin botën përreth tyre në një mënyrë
simbolike :

Sigurisht në krijimin e yjeve dhe të qiellit

dhe në ndrrimin e natës dhe të ditës
dhe anijes që lundron në det për dobi
të njerzve, dhe ujin Zoti e dërgon nga qielli
menjëherë për të ringjallur tokën përsëri pasi ajo ka vdekur –


Isaiah 55: 8-9.
 dhe shpërndarjen prej Tij jashtë në të, të gjitha mënyrat e
sajimit të gjërave, dhe ndryshimin e ernave
dhe retë bindëse midis qiellit dhe tokës –
patjetër këto janë shenja për një popull që ka arsye

Hadithet myslimane kanë theksuar rëndësinë e imagjinatës : filozofi i madh sufi Muid ed-
Din el-Arabi (v.1240) flet per imagjinatën si një mundësi e dhuruar prej Zotit në krijimin
e teofanisë individuale, ose manifestimin e Zotit, në botën rreth nesh. Kjo mundësi e
jashtëzakonshme njerëzore aftëson burrat dhe gratë t‟i mbijetojnë goditjeve dhe
tragjedive që i godasin papritur. Kur‟ani nuk i kërkon myslimanëve ta kapërcejnë arsyen.
Shenjat janë „për një popull që ka arsye‟, „për një popull që di‟: Myslimanët nxiten të
„vështrojnë‟ shenjat në botën natyrore dhe t‟i analizojnë me kujdes. Ky qëndrim i
ndihmoi të kultivojnë zakonin e kureshtjes intelektuale që i aftësoi të zhvillonin një
traditë të shquar për shkencat natyrore dhe matematikën. Asnjëherë nuk ka patur konflikt
midis hulumtimeve të shkencave racionale dhe fesë në traditën islamike, gjë që ishte e
dukshme në shekullin e nëndëmbëdhjetë kur të krishterët e ndjenë se zbulimet e Ljil-it
dhe Darvinit në mënyrë të pakthyeshme minuan besimin. Në fakt disa mistike në sektet
radikalë shiite kanë përdorur shkencën dhe matematikën si prelud të meditimit.
Kështu kur Muhamedi i kërkoi kurejshëve ta pranonin mesazhin e tij si të ardhur
prej Zotit, ai nuk kërkoi të miratonin një bindje ose një tërësi opinionesh teologjike. Në
Islam, ashtu si në judaizm nuk ka një kult dogmatizmi, idetë dhe konceptet rreth Zotit
jane çështje esencialisht private. Në fakt Kur‟ani i ve shumë në dyshim spekulimet
teologjike, të cilat i konsideron vizione dhe plotësim deshirash thjesht njerëzore. Ky
mendim i doktrinës, zbatuar në realitetin transhendent të Allahut, mund të jetë vetëm
„hamendje‟ (zanna): ky zakon i hipotezave të kota rreth çështjeve të pashprehshme e
kishte ndarë Popullin e Librit në sekte që ishin në kundërshtim me njeri tjetrin. Në vend
të stimulimit të dogmatizmit ose të mësimit të vërtetë, Islami dhe judaizmi të dy
insistojnë në ortopraksinë, që është një vëzhgim zakonor i përbashkët. Në Kur‟an një
„besimtar‟ nuk është ai që ka aprovuar një listë premisash, si Bindjet e ndryshme të
besimit ose Tridhjetë e nëndë Nenet. Ai ka fituar një perceptim të menjëhershëm, zemër-
drithëruar të realitetit hyjnor të cilit ai i është dorëzuar, duke shprehur islām-in e tij në dy
ritet e pandashme atë të lutjes (salat) dhe dhënies së lëmoshës :

Besimtarë janë vetëm ata, të cilët kur

përmendet Zoti, zemra e tyre dridhet, dhe
kur u rrëfehen shenjat e Tij, atyre
i shtohet besimi, dhe në Zotin
vënë besimin e tyre,
ata që kryejnë faljen, dhe shpenzojnë
me çfare i kemi furnizuar,
ata në të vërtetën janë besimtarë. 


Sure 8:2 – 4
Për dallim, „jobesimtari‟(kafir bi na‟mat al-Llah) nuk është një njeri i cili mohon
ekzistencën e Allahut ose që ka pranuar teologjinë e gabuar, por „një i cili është
mosmirënjohës ndaj Zotit‟. Kur‟ani e bën të qartë nëpërmjet përdorimit të rrënjës KFR se
ky qëndrim ishte një perversitet i paramenduar : qafirët e Mekës e dinin thellë në zemrat
e tyre çfarë tregonin „shenjat‟, por me arrogancë e kundërshtonin Zotin në vend që të
rirregullonin jetën e tyre.
Megjithëse në vitet e fillimit Muhamedi përkundër mënyrës së tij, nuk bëri thirrje
që të hiqej dorë nga principet bazë të fanatizmit të kurejshëve si Ka‟aban, ai instinktivisht
e ndjente që mesazhi i tij do të ngjallte një antagonizëm të thellë. Ai vërtetë ishte shumë i
kujdesshëm me popullin që takonte. Në tre vitet e para të misionit të tij, ai ushtroi një
shërbesë fetare private strikte dhe fjala përhapej në fshehtësi. Por ai mundi të themelonte
një grup të vogël besimtarësh të zjarrtë, të cilët menjëherë e kuptuan rëndësinë e asaj
çfare ai thoshte. Grupi i vogël takohej për t‟u falur çdo mëngjez dhe mbrëmje dhe dukej
se Salat-i frymëzonte një ndryshim të thellë ndërmjet kurejshëve : ju dukej e tmerrshme
që arabët, me shekujt e pavarësisë së fortë beduine prapa tyre, të ishin gati të hiqeshin
zvarrë mbi tokë si skllevrit. Ky reaksion i menjëhershëm tregonte se Muhamedi pa
gabuar e kishte venë gishtin mbi një pikë të ndjeshme : përkulja e thellë sfidoi krenarinë
dhe vetkënaqësinë kryelartë të kurejshëve të rinj aq fort, sa u bë e pamundur për
myslimanët ta kryenin salat-in në publik, kështu u detyruan të tërhiqeshin në grykat
përreth qytetit. Ata gjithashtu duket se praktikuan një formë të dhënies lëmoshë, që
konsiderohej si pastërti morale dhe ngriheshin gjatë natës për të adhuruar Zotin sidhe
recitonin Kur‟anin.
Kjo praktikë mund të rridhte nga zgjimi që bënin natën murgjit e krishterë të
shkretëtirës siriane, të cilët ngriheshin në orët e para të mëngjezit për të recituar psalmet.
Kjo kishte ndikuar në idenë arabe se çfarë domethënie kishte një shkrim i shenjtë : ai nuk
ishte një libër për lexim të vemendshëm individual, por një tekst për t‟u lexuar me zë të
lartë në lutje liturgjike. Megjithëse vetkuptohet se myslimanët e studiojnë individualisht
sot, ata ende thonë se ndikimi i plotë i tij ndjehet vetëm kur recitohet me zë të lartë me
një këndim të veçantë. Kumbimi ka kuptimin e vet misterioz dhe e bën gjuhën e Kur‟anit
të synojë formën e muzikës, që i jep përjetim më të fuqishëm dhe të plotë transhendencës
më tepër se çdo art tjetër. Ishte Kur‟ani që e ruajti Allahun nga të qënit Zot i largët „diku
atje‟. Biografët e parë shkruajnë vazhdimisht për raste të përqafimit të Islamit nga njerëz
të ndryshëm me thënien se „Islami hyri në zemrën e tij‟. Unë do ta analizoj më në hollësi
rolin e Kur‟anit dhe eksperiencën e myslimanëve të parë që e përqafuan atë, në kapitullin
tjetër. Siç shifet bukuria e jashtëzakonshme e leximit në arabisht preku thellë dhe hyri në
rezonancë me dëshirat, aspiratat dhe subkoshiencën e atyre që e dëgjonin. Ne të gjithë e
kemi patur një përjetim të ngjashëm, kur një poemë ose pak muzikë duket sikur na largon
për një moment nga vetja jone dhe sikur na jep iluzionin e një realiteti më të fuqishëm.
Deklarimi i kësaj Fjale nuk ishte e lehtë për Muhamedin. Mesazhi vazhdonte t‟i zbriste
ndërsa ai ishte në mes të aktivitetit të zakonshem. Ai vilanosej dhe djersitej, bile edhe në
një dite të ftohtë. Të tjerë autorë me zë thonë, se ai ndjente një rëndim të madh, një
emocion në formë pikëllimi dhe ndërsa dëgjonte fjalët hyjnore, ai do të ulte kokën në mes
të gjunjve.
Kush ishin myslimanët e parë ? Hadixha e pranoi vërtetësinë e mesazhit që në fillim
dhe pjesa tjetër e familjes se Muhamedit e ndoqi atë : Ali, Zeid dhe katër vajzat e Profetit.
Për zhgënjimin e Muhamedit xhaxhallarët e tij Ebu Talib, Abaz dhe Hamza nuk çfaqën
interes. Ebu Talibi i tha atij se nuk gjente forcë të largohej nga feja e paraardhësve të tij,
duke shprehur një rezervë të cilën do ta kishin shume kurejsh të tjerë. Muhamedi ishte i
vetëdishëm, se përveç rrënjëve të traditës së vjetër pagane, mesazhi i tij prej Allahut, do
të kërcënonte kurejshët me konservatorë, gjë që ishte arsyeja pse ai nuk ishte shume aktiv
në tre vitet e para të misionit të tij. Personalisht Ebu Talibi kishte respekt të madh për
Muhamedin, bile ai vazhdoi të vepronte si mbrojtës zyrtar i tij edhe kur ishte e vështirë ta
bënte këtë. Si kryetari i hashimëve, mbështetja e Ebu Talibit ishte esenciale për
Muhamedin : ethosi i vjeter fisnor ndoshta ishte duke u çthurur, por akoma për një
individ ishte e pamundur të mbijetonte në rast se nuk mbrohej nga klani i tij.
Megjithatë antarë të tjerë të familjes së Muhamedit e pranuan atë si profetin e tyre,
duke përfshirë Xhaferin djalin tjetër të Ebu Talibit, kushëririn e shokun e tij të ngushtë
Abdullah ibn Xhahsh e vajzën e tij Zejneb sidhe të vëllain e tij Ubejdellah. Ubejdullah
ishte një nga hanif-ët që kishte kërkuar një formë alternative të monoteizmit. Grate e të
dyve, si të Abazit dhe Hamzasë nuk e duronin ngurrimin e burrave të tyre, sidoqoftë :
Umm Fadl dhe Salama, te dyja u bene myslimane, ashtu si edhe Esma gruaja e Xhaferit,
dhe Safija bint Abd el-Mutalib, halla e Muhamedit. Um Ajmen, ish robina e Muhamedit,
gjithashtu iu bashkua sektit : ajo kishte qenë vajza e vogël robinë që Abdullahu, babai i
Muhamedit, i kishte lënë Emines sëbashku me pesë deve. Një herë Muhamedi tha për të :
Ai që do të dëshironte të martohej me një grua të popullit të Parajsës, të martohet me Um
Ajmen.‟ Kur e dëgjoi Zeid këtë shprehje, i beri përshtypje të thellë dhe megjithëse ajo
ishte disa vjet më e madhe se ai, i kërkoi Muhamedit dorën e saj. Um Ajmen pranoi dhe
çifti lindi Osaman, nipin e parë të Muhamedit dhe një nga fëmijët e parë të lindur në
Islam.
Por që në ditët më të para Muhamedi bëri një antar me zë jashtë familjes së tij, kur
shoku i tij Atik ibn Othman, i cili njihej nga kunia-t e tij me emrin Ebu Bekr, hyri në
Islam. Në vitet e mëvonshme Muhamedi besohet të ketë thënë : „Unë kurrë nuk ftova
ndonjë në Islam që të mos çfaqte shenja të kundërshtimit, dyshimit dhe hezitimit, përveç
Ebu Bekrit. Kur i fola atij, ai nuk ngurroi apo hezitoi.‟ Disa myslimanë të tjerë kishin
shumë ndikim në Mekë, por siç thotë Ibn Ishak, Ebu Bekr :

ishte një burrë i cili pëlqehej në shoqëri, shumë i dashur dhe me sjellje të shpenguar. Ai dinte për
gjenealogjinë e kurejshëve dhe mbi dështimet e meritat e tyre, më shumë sesa ndokush tjetër. Ai
ishte një tregtar me karakter të lartë dhe dashamirës. Njerëzit vinin te ai dhe diskutonin me të
shumë çështje për arsye të njohurive të tij të gjëra, përvojës së tij në tregti dhe natyrës së tij
shoqërore. Ai filloi t’i thërriste në Zot dhe Islam të gjithë ata të cilëve i besonte, që vinin te ai dhe
qëndronin me të . 
Ebu Bekri futi shumë nga të rinjtë e Mekës në fenë e Allahut, duke përfshirë disa prej
klaneve më të fuqishme. Ai ishte i njohur për interpretimin me aftësi të ëndrave dhe një
ditë Khalid ibn Se‟id, djali i një huadhënësi të rëndësishëm nga Abd Shems, erdhi te ai i
dëshpëruar. Ai kishte parë në ëndërr sikur po qëndronte në cep të një grope të paanë të
mbushur me zjarr dhe shihte me lemeri se i jati përpiqej ta hidhte në te. Mandej kishte
ndjerë dy duar që e kishin kapur nga beli dhe e kishin vënë në një vend të sigurtë. Në
momentin që po zgjohej ishte kthyer dhe kishte pa se shpëtimtari i tij nuk ishte kush tjetër

 Muhammad ibn Ishak, Sirat Resul Allah 162, nga A.Guillaume (perkthim, Londer 1955) Jeta e
Muhamedit, f.116
 Idem f.115
veçse Muhamedi. Ëndrra, ashtu si ka mbrritur deri në ditët tona, tregon ndjenjën e errët,
të rrezikut individual që përjetonin shumë nga të rinjtë e kohës. Ashpërsia e shkretëtirës
ishte një realitet më i largët për ta dhe ata me sa duket ishin me pak të dhënë pas
kapitalizmit të ri se sa baballarët e tyre, me të cilët ekzistonte një konflikt i thellë, por i
pashprehur. Muhamedi po prekte në kallo vullnetet e ndrydhuna të asaj pjesë të rinisë, që
e ndjente më fort trazirën shpirtërore në Mekë. Khalid u bë mysliman, por aq gjatë sa
mundi e mbajti fenë e tij sekret ndaj të atit.
Një tjetër ëndërr-e kthimit (në fenë Islame) ilustron aspektin më pozitiv të
ndikimit kuranor. Tregtari i ri aristokrat Othman ibn Afan, i cili ishte gjithashtu antar i
Abd Shems, po kthehej nga një udhëtim biznesi nga Siria kur ai dëgjoi si në ëndërr një zë
në shkretëtirë duke thirrur fort: „Zgjohuni gjumashë! Me të vërtetë Ahmedi ka ardhë
përpara jush në Mekë !‟
Othmani ishte impresionuar dhe i shastisur nga ky zë, i cili apelonte diçka brenda
vetes së tij megjithëse ai nuk e dinte kuptimin e këtyre fjalëve : përjetimi islam shpesh i
bëri myslimanët të ndjeheshin sikur ishin zgjuar nga një periudhë e gjatë mpirje. Ditën
tjetër gjatë rrugës, Othmanit iu bashkua një tregtar tjetër i ri, Talheh ibn Ubejdellah nga
Taimi, i cili ishte kushëriri i Ebu Bekrit. Talheh po kthehej nga Siria dhe i tregoi
Othmanit se kishte takuar nje murg, i cili i kishte treguar atij për Profetin Ahmed që së
shpejti do të dilte në Hixhaz, por gjithashtu shtoi lajmin mahnitës se vërtet „Ahmed‟ ishte
Muhamed ibn Abdullah i Hashimve. Burrat e rinj nxituan të ktheheshin në Mekë sa më
shpejt që të mundnin dhe shkuan menjëherë te Ebu Bekri. Historiani nga Meka, Ibn
Shihan el-Zuhri, lindur rreth dyzet vjet pas vdekjes së Muhamedit dhe që ia kushtoi jetën
kërkimeve mbi periudhën e hershme myslimane, tregon se Muhamedi shpejt u bë
plotësisht i suksesshëm

I Dërguari i Zotit (Zoti e bekoftë dhe e ruajttë) bënte thirrje në Islam fshehtas dhe hapur dhe iu
përgjigjen Zotit ata nga të rinjtë të cilët Ai donte [er-dath er-rixhal] dhe njerëzit e thjeshtë
[du‟afar er-nas] kështu që ata që i besonin atij qenë të shumtë dhe kurejshët jobesimtarë nuk
kundërshtonin çfarë ai thoshte. Kur kalonte pranë tyre, kur ata rrinin në grup tregonin drejt tij,
‘Ja djaloshi i klanit të Abd el-Mutalibit që thotë gjëra hyjnore.’ 

Ibn Ishak gjithashtu vërteton këtë sukses të fillimit, por el-Zuhri e bën të qartë se
besimtarët e parë vinin nga dy grupe të veçanta: të rinjtë dhe „të varfërit‟. Në sektin e ri
kishte shumë njerëz pa përkrahje, të cilët patjetër që u joshën nga mësimet sociale të
Islamit dhe të cilët u bënë personazhe të rëndësishme të tij. Këta, duke përfshirë edhe
Abdullah ibn Mesudin, një bari i cili kishte një talent të veçantë për të mbajtur mend
mesazhet që zbrisnin rishtaz prandaj u bë një nga recituesit e parë, më të njohur të
Kur‟anit; Khabib ibn el-Arat, një farkëtar dhe zanatçi shpatash; dy robër që kishin fituar
lirinë Suhejb ibn Sinan dhe Omer ibn Jesir, të cilët ishin futur në Bashkimin ku merrte
pjesë klani i fuqishëm i Mahzumve; dhe një grup robësh – burra dhe gra – më i famshmi
nga të cilët ishte abisinasi Bilal, i cili u bë muezini i parë për thirrjen e besimtarëve në
falje.


Nga Ling Muhammad, f. 47
 Marre nga Watt, Muhamedi ne Meke, f. 87
 Jo të gjithë „të dobtit‟ kishin marrë fund. Ky ishte një perkufizim fisnor teknik që i
referohej statusit të klaneve të ndryshme. Në kohen kur Muhamedi filloi misionin e tij,
klanet e kurejshëve ndaheshin në tre grupe kryesore, të cilat W.Montgomery Watt i
rreshton si më poshtë :

A B C

Hashim Abd Shems Mahzum

El-Mutalib Naufal Sahm
Zuhrah Asad Xhumeh
Teim Emir Abd ed-Dar
El-Harith ibn Fihr
Adi

Të gjitha klanet e grupit A i perkisnin lidhjes së vjetër Hilf el-Fudul dhe ishin klanet më
të dobet në qytet. Përjashtim bënte Adi, pozita e të cilit kishte rënë së fundi dhe Asad
(klani i Hadixhes), që ishte bërë më i fuqishëm. Shumica e atyre që iu përgjigjën në fillim
thirrjes se Muhamedit ishin nga Grupi A. Për shembull Ebu Bekri dhe Talheh ishin që të
dy antarë të Teimit; tregtari i ri me perspektive Abd el Ka‟aba (emri i të cilit u ndrrua në
Abd el-Rahman) ishte antar i Zuhrah. Antarë të këtyre klaneve „të dobët‟ mund të ishin
individe të suksesshëm – Ebu Bekri p.sh.ishte i pasur – por fuqia e kufizuar e klaneve të
tyre u jepte vend anësor në qytet. Siç do të shohim, shumica e armiqve më të vendosur të
Muhamedit ishin nga klanet më të fuqishme të grupeve B dhe C: të cilet ishin më të
kënaqur me këtë status quo. Disa nga pasuesit e Muhamedit prej klaneve të rëndësishëm
– si Khalid dhe Othman – mund ta kishin ndjere se nuk kishte vend për ta në majë të
shoqërisë dhe ishin bërë të vetëdishëm për hendekun që po krijohej ndërmjet më të
suksesshëmve dhe atyre të rangut te dytë. Hierarki, pabarazi dhe ndarje të tilla ishin të
huaja për shpirtin arab dhe ata e mirëpritën mesazhin e Muhamedit. Prandaj në fillim
Islami ishte lëvizje e të rinjve të cilët e ndjenin se po liheshin në një vend të
parëndësishëm në qytetin e Mekës.
Kjo do të thoshte se patjetër po lindte një konflikt dhe së shpejti u bë e qartë se
Islami po i ndante familjet mëdysh. Në vend të eliminimit të përçarjes midis kurejshëve,
punët po shkonin më keq. Kjo u bë evidente në mënyre dramatike sapo Muhamedi filloi
te predikonte hapur dhe në publik. Në v.615, rreth tri vjet pasi ai filloi misionin, ai mori
një mesazh që e urdhëronte ta deklaronte veten haptas në tërë klanit të tij dhe t‟i ftonte ata
të hynin në Islam. Në fillim atij iu duk se kjo detyrë ishte tej fuqisë së tij, por ai vazhdoi
dhe ftoi dyzet prijësit e fisit Hashim në një gosti modeste. Ushqimi i thjeshtë ishte një
mesazh në vetvete: Muhamedi ishte bërë shumë kritik ndaj mikpritjes me bujë që ishte
tradicionale midis arabve si një paraqitje e fuqisë dhe vetbesimit; ai e ndjente se kjo ishte
fyerje e rëndë për mendjemadhsinë e vjetër. Vite më vonë, Aliu që shërbeu në banket, e
bën atë të tingëllojë si mrekullia e pesë të mirave të jetës: megjithëse në të vërtetë kishte
ushqim sa për një person, secilit i doli dhe i teproi ajo çfarë hëngri.


Sure 26: 214
 Në fund Muhamedi shpalosi parimet e mesazhit të tij, gjatë të cilit Ebu Lehebi,
vëllai nga babai i Ebu Talibit e ndërpreu me brutalitet dhe shpërndau të pranishmit.
Muhamedi i ftoi përsëri të gjithë ditën tjetër. Përsëri ai iu shpjegoi Islamin dhe në fund iu
kërkoi të bashkoheshin me të:

O bijtë e Abd el-Mutalibit, unë nuk di ndonjë arab që t‘i ketë transmetuar popullit të tij
mesazh më fisnik se ky. Une ju sjell ju më të mirën e kësaj bote dhe të botës tjetër. Zoti më
ka urdhëruar t’ju bëj thirrje për Të. Kështu kush nga ju do të bashkepunojë me mua në
këtë inisiativë, vëllai im, zbatuesi im dhe pasuesi im është midis jush?

Ra një heshtje e rëndë: bile as Ebu Talibi as Abazi apo Hamza, vërsnikë të Muhamedit
nuk thanë një fjalë. Më në fund Aliu nuk mundi të duronte më gjatë dhe megjithëse ishte
një adoleshent i papjekur, foli para të gjithëve:

Unë, megjithëse më i riu, me më shumë gleq në sy, me më shumë dhjamë në trup dhe më i
hollë ndër këmbë, thashë: ‘O Profet i Zotit, unë do të jem ndihmësi juaj në këtë çështje.’
Ai më vuri dorën në qafë dhe tha, ‘Ky është vëllai im, zbatuesi im dhe pasuesi im midis
jush. Dëgjoni atë dhe bindjuni atij.’

Kjo ishte e tepërt. Burrat u ngritën për të ikur duke i thirrur Ebu Talibit: „Ai të ka
urdhëruar të dëgjosh djalin tënd, bindju pra atij.‟ Edhe pse në përgjithësi, njerëzit kishin
opinion të mirë ndaj Muhamedit, ai po i ndante familjet. Ebu el-Es ibn Rabi, nipi i
Hadixhes, që i përkiste klanit të Abd Shems ishte martuar me Zejneben, vajzën e madhe
të Muhamedit, por që nuk ishte futur në Islam dhe klani i tij përpiqej ta bindte për ta
ndarë atë. Por Ebu el-Es dhe Zejneb e donin njeri tjetrin, kështu që Ebu el-Es iu tha me
vendosmëri pjestarve të klanit të tij se ai nuk kishte ndërmend ta linte të shoqen megjithse
ai nuk mund ta ndiqte në fenë e re. Në familjen e Hadixhes, Islami filloi të bënte ndarje të
tjera të pakëndshme: vëllai i saj nga babai Neufal ibn Khuvejlid dukej se ishte
kundërshtar i rreptë i Islamit, por i biri Asuad u bë mysliman; i nipi Hekim ibn Hizam e
ruajti dashurinë për Hadixhen, por nuk e përqafoi Islamin, ndërsa vëllai i tij Khalid po.
Ebu Bekri pati të njëjtat probleme. Gruaja e tij Um Ruman së bashku me dy fëmijët e tij
Abdullah dhe Esma, e ndoqën në fenë e Allahut, ndërsa djali i tyre Abd el-Ka‟aba ishte
krejt kundra. Si Jezusi, Muhamedi po kthente babain kundra djalit, vëllain kundra vëllait,
po minonte lidhjet esenciale, detyrimet dhe hierarkinë e jetës familjare. Së shpejti ky
problem do të bëhej edhe më i mprehtë.
Çfarë gjetën të kundërshtueshme njerëzit në mesazhin e Muhamedit në këto pesë
vjet? Asnjeri nuk kritikoi mësimet e tij sociale, megjithëse klanet më të sukseshme e
kundërshtuan mesazhin e tij: ishte një gjë të ishe egoist dhe xhvatës-parash, por ishte
tjetër të mbroje egoizmin dhe materializmin. Nga Kur‟ani duket se shumica e kritizerëve
përqëndrohen rreth nocionit të Gjyqit të Fundit, të cilin Muhamedi e ka marrë nga tradita
hebreje-kristiane. Gradualisht pranonte një vend më qendror në zbritjen e mesazhit dhe
theksonte fatin e përjetshëm të individit, veprimet e të cilit kishin një rëndësi vendimtare.
Simbolizmi i Gjykimit e përforcoi nocionin e individit si të kundërt me përgjegjësinë
thjesht të bashkësisë, duke i dhënë arabve një motiv dhe stimul të fitojnë dhe edukojnë

Ebu Xha‟fer at-Tabari, Tarik er-Resul ue‟l-Muluk 1171, perkthim i Guillaime-t, Jeta e Muhamedit, f.
117-18
shpirtin e ri. Kur‟ani paralajmëron kurejshët se në Ditën e Fundit pasuria dhe fuqia e
klanit të tyre në të cilat shumë njerëz besonin, nuk do t‟i ndihmonte ata. Përkundrazi,
secili prej tyre do të pyetej pse ai ose ajo nuk janë kujdesur për jetimët apo pse nuk kanë
ndihmuar nevojtarët. Pse ata me egoizëm kanë grumbulluar pasuri personale dhe nuk e
kanë ndarë atë me antarët më të varfër të fisit? Kjo ishte padyshin një ide kërcënuese për
kurejshët e pasur, që nuk kishin ndërmend ta merrnin seriozisht këtë ideologji egalitare,
megjithëse ata mund të kenë qenë të vetëdishëm e të bezdisur në subkoshiencë se sjellja e
tyre dhunonte traditat e të parëve. Ishte më e lehtë me përqesh plotësisht idenë e
Gjykimit: këto ishin thjesht „gojëdhëna të lashta‟ ose thjesht një magji. Si ka mundësi që
trupat e kalbur dhe të tretur në tokë të vinë në jetë përsëri? Seriozisht Muhamedi tregon
se të parët e tyre të vdekur shumë kohë më parë do të ngriheshin nga varret? Ata
këmbëngulnin në besimin e vjetër arab se nuk kishte jetë të përtejme, por Kur‟ani thekson
se ata nuk mund ta vërtetojnë këtë: ky ishte vetëm një spekulim i njerzve (zanna).
Kur‟ani gjithashtu thekson se këto kundërshtime janë frymëzuar nga mëkatet dhe
materializmi, që i kishin topitur mendjet e njerzve. Njerëzit që mohojnë realitetin e
Gjykimit janë ata që e dinë se qëndrimi i tyre është i gabuar. Duket se shumë nga pjesët
që përshkruajnë „shenjat‟ kishin për qëllim t‟i përgjigjeshin këtyre kundërshtimeve:
nëqoftëse Zoti mundi të krijonte një qënie njerëzore nga një pikë fare – një mrekulli të
cilën Kur‟ani gjithashtu e lavdëron shpesh – dhe të gjitha mrekullitë e tjera të botës, pse
Ai nuk do të mund ta ngrinte një trup të vdekur?

A nuk i ka vënë mend njeriu se si Ne e krijuam atë

nga një pikë-spermë?
Mandej ja, ai është një kundërshtar i qartë
Dhe ai ka gjetur për ne një ngjashmëri
Dhe ka harruar krijimin e tij;
ai thotë, „Kush do t‟i këndellë kockat
kur ato të jenë kalbur?‟
Thuaj: „do t‟i ringjallë Ai, që i krijoi ato
herën e parë; Ai e di të gjithë krijimin,
që ka bërë për ju zjarrin nga pema e gjelbëruar
dhe ja, prej tij ju gjallëroni.‟
A nuk është Ai, që krijoi qiejt dhe tokën,
në gjendje të krijojë si ato? Po, vërtetë;
Ai është Gjithë-krijuesi, i Gjithë-dishmi.
Urdhëri i Tij, kur dëshiron diçka, është t‟i thotë
„Je,‟ dhe ajo është.
Kështu lavdi i qoftë Atij, në duart e të cilit është zotërimi
i çdo gjëje
dhe te i cili ju do të jeni kthyer.

Gjykimi i Fundit në vetvete u bë një imazh i fuqishëm i Kthimit final, të cilin të gjitha
qëniet duhet ta bëjnë në përfundim te Zoti, krijuesi i tyre, jetëdhënsi dhe burimi.

Sure 36:77 - 83
 Përveç këtyre kundërshtimeve, mesa duket Muhamedi ka patur shumë sukses në
vitet e para të misionit të tij. Nga një anë u duk sikur po i bënte për vete të gjithë njerëzit
e fisit të tij mbi fenë e reformuar të Allahut. Por në vitin 616 pati një krizë. Deri në këtë
fazë, Muhamedi nuk i kishte përmendur zyrtarisht idhujt e tjerë arabë. Mundet që shumë
nga kurejshët kujtuan se ata mund t‟i nderonin el-Latin, el-Uzanë dhe Manatin në
mënyren tradicionale. Muhamedi nuk duket se e kishte theksuar elementin monoteist të
mesazhit që po i zbriste atij. Më në fund ai ishte i detyruar të fliste hapur. Kur ai i ndaloi
pasuesit e tij t‟i luteshin banat al-Llah,ai e pa se humbi shumicën e mbështetësve të tij
brenda një nate dhe se Kur‟ani ishte duke e ndarë fisin e kurejshëve.

6 . Vargjet Satanike
 Shenja e parë e stuhisë shpërtheu në qiell të pastër. Disa kurejsh ndoqën një grup
myslimanësh në luginat e Mekës dhe i sulmuan gjatë faljes së salat-it. Myslimanët u
vetëmbrojtën duke derdhur gjakun e parë për Islamin, kur Sa‟d ibn Ebu Uakas, kushëriri i
Muhamedit, plagosi një nga sulmuesit me një kockë nofulle deveje. Mbas gjasave
incidenti i tronditi të gjithë në Mekë. Përgjithsisht kurejshët ishin popull tolerant, por
qëkur Muhamedi mohoi kultin e perëndive të vjetra të Arabisë, një hon dyshimi dhe
urrejtje lindi midis kurejshëve dhe bashkësisë myslimane. Siç thote edhe Ibn Ishak:

Për aq sa kam dëgjuar unë, kur i dërguari e predikoi Islamin hapur siç e urdhëroi Zoti,
populli i tij nuk e izoloi ose nuk u kthye kundër tij, derisa ai nuk foli kundër perëndive të
tyre. Kur e bëri këtë, ata u lënduan tepër dhe vendosën unanimisht ta trajtonin atë si
armik, përveç atyre Zoti i të cilëve i kishte mbrojtur nga Islami prej këtij djalli, por ata
ishin një pakicë e papërfillshme. 

Po përse kurejshët qenë kaq të irrituar? Tashmë disa kishin kaluar në vizionin monoteist
duke i konsideruar judaizmin ose krishtërimin më lart se paganizmi arab. Kulti i Bijave të
Zotit (banat el-Llah) kryesisht ishte kufizuar në tempujt në Taif, Nakhlah dhe Kudejd,
prandaj duhet të ketë qenë i parëndësishëm në jetën fetare të Mekës. Është e vërtetë se
shumë kurejsh ishin të kujdesshëm të mos lëndonin fiset beduine, të cilat për mungesë
besimi i kishin nxjerrë fiset kujdestare të mëparshme të Ka‟abas jashtë Mekës, por
problemi ishte më i komplikuar se kaq. Kur‟ani tregon se të gjithë burrat e parisë të
qytetit u lidhen instiktivisht sëbashku kundër Muhamedit dhe e shpallen atë një armik të
popullit. Idea se kishte vetëm një Zot ishte një risi e jashtëzakonshme, ata thërrisnin:
adhurimi i banat el-Llah ishte një detyrë e shenjtë, borxh i të gjithë njerzve të Arabisë.
Kur Muhamedi ftoi Ebu Talibin të bëhej mysliman, Ebu Talibi iu përgjigj se nuk
mund ta braktiste besimin e baballarëve të tij. Një përkushtim të tillë instinktiv ndaj së
kaluarës është e vështirë ta vleresojmë, sepse ndryshimet në shoqërinë tonë moderne janë
të institucionalizuara, kështu që ne shpresojmë një progres të pandërprerë. Ne çmojmë
origjinalitetin dhe nuk mërzitemi – siç mërzitej Muhamedi – nëqoftëse akuzohemi për
risi. Në një shoqëri me theks tradicional vazhdimësia me të kaluarën është një vlerë e
shenjtë. Ndryshime të caktuara që ne na duken asgjë, kërkojnë një rishikim të përhershëm
të infrastrukturës që asnjë shoqëri para nesh nuk mund ta realizonte. Shpesh herë në
shoqëri të caktuara paramoderne feja ka patur karakterin detyrues të një pakti. Qytetërimi
dhe kultura janë konsideruar si arritje të brishta, të cilat nuk duhet të viheshin në rrezik
kot së koti nëpërmjet fyerjes së hyjnive mbrojtëse. Zakonisht risia kufizohet te një elitë e
vogël, prandaj: fati i Sokratit që u dënua me vdekje në Athinë në vitin 399 p.k., tregon se
mund të jetë e rrezikshme të çlirosh frymën dyshuese midis popullit. Ai u akuzua për
blasfemi dhe prishje të rinisë. Muhamedi do të ballafaqohej me të njëjtat akuza dhe do të
shpëtonte për qime nga vdekja.
Kur kërkoi që populli i Mekës të adhuronte vetëm Allahun dhe të hiqte dorë nga
adhurimi i perëndive të tjera, Muhamedi po u kërkonte të adaptonin një qëndrim
krejtësisht të ri fetar që shumë nga burrat e fisit, shokë të tij nuk ishin të gatshem ta
pranonin. Kemi vënë re se besimi monoteist nuk kërkon thjesht një miratim intelektual,


Muhamed ibn Ishak, Sirat Resul Allah 166 - 7, nga A.Guillaume (përkth.dhe botoi), Jeta e Muhamedit
(Londër 1955), f. 118.

Shih, për shembull, Sure 46 : 8.
por edhe një ndryshim të ndërgjegjes. Kërkesa e Profetit ngjalli një frike të thellë, sepse
ajo kërcënoi shenjtëritë ku besohej se ishte varur thellësisht mbijetesa e shoqërisë. Të
krishterët e hershëm kanë patur një përvojë të ngjashme në perandorinë romake, ku
„progresi‟ nuk konsiderohej si një marshim i guximshëm përpara drejt së ardhmes, por si
një kthim në një të kaluar të idealizuar. Perënditë pagane të Romës vlerësoheshin si
rojtare të shtetit: nëqoftëse kulti i tyre nuk respektohej atëherë ato do të braktisnin
mbrojtjen. Kjo nuk do të thoshte se paganizmi romak ishte në vetvete një besim
intolerant: për aq sa perënditë e reja nuk pretendonin të zevendsonin idhujt stërgjyshor të
romakve, adhuruesve të tyre u ishte lejuar një liri e plotë fetare. Gjithnjë kishte vend për
një kult te ri dhe shpesh njerëzit u përkisnin një numër sektesh të ndryshme. Shndrrimi
radikal në një fe dhe refuzimi i të gjithë pjesës tjetër ishte diçka e padëgjuar. Vërtetë
çifutët adhuronin vetëm një Zot dhe dënonin idolatrinë, por gjithkush e dinte se judaizmi
ishte një fe e vjetër dhe prandaj e respektuar. Për aq kohë sa mendohej se të krishterët
ishin antarë të sinagogës, ata gëzonin të njëjtën tolerancë si çifutët, por kur u pa qartë se
ata nuk e zbatonin Ligjin e vjetër çifut, ata u akuzuan për mohim besimi – mosrespektim
të besimit të të parëve – dhe ateizëm, sepse ata refuzuan t'u faleshin perëndive të Romës.
Duke kundërshtuar t'u jepnin hyjnive pagane atë që u takonte, të krishterët kishin dhunuar
një tabu: njerëzit besonin se ato do të shkaktonin një katastrofë, prandaj për ta mënjanuar
atë perandorët njeri pas tjetrit urdhëruan që ata të persekutoheshin. Vuajtjet rrënqethëse të
martirëve tregojnë se sa thellë e kërcënuan ata shpirtin romak; trupat e tyre të copëtuar
ishin një kurban për perënditë, per t‟i treguar se populli si një i tërë nuk e pranonte këtë
'ateizëm‟.
Nëqoftëse ky ka qenë realiteti në perandorinë e fuqishme romake, është e lehtë të
mendohet se kurejshët janë ndjerë thellësisht të shqetësuar nga „ateizmi‟ i Muhamedit,
sapo ai kishte refuzuar t'u jepte hyjnive të lashta hakun e tyre. Jeta nomade ishte
konservatore pikërisht se ishte e pasigurt. Për shembull, askush nuk do të ketë ëndërruar
të linte rrugët tradicionale për të gjetur rrugë të reja për te oazet e lashtë. Kurejshët kishin
vetëm dy breza që kishin ardhë nga stepat dhe duhet ta kenë ndjerë se suksesi i tyre
tregtar ishte i brishtë, pavarësisht nga mburrja dhe vetkënaqësia e tyre e tepruar. Ashtu si
romakët ata vlerësonin vazhdimësinë e tyre me të kaluarën dhe besonin se suksesi i tyre
mbështetej te fanatizmi ndaj traditave të të pareve. Prandaj në Kur‟an dhe në burimet e
para, Muhamedi akuzohej përherë nga armiqtë e tij si një rrezik për shoqërinë, për
braktisje të fesë së baballareve dhe për ateizëm; ishte gati i njëjti kompleks ndjenjash që
në stadiumet romake i kishte mbushur turmat me tërbim dhe frikë.
Disa nga apologjetët e parë të krishterë u përpoqën të afrohen me paganët për t‟iu
treguar se feja e tyre nuk ishte një risi blasfemuese: Justini, teologu i njohur i Palestinës,
shkroi dy apologiae (v. 150 dhe 155) për të vërtetuar se të krishterët po ndiqnin gjurm1t e
Platonit dhe të filozofëve të tjere të nderuar të cilët kishin besuar vetëm në një Zot.
Gjithashtu Kur‟ani i referohet një momenti kur, me sa duket, Muhamedi u përpoq t‟u
afrohej kurejshëve për të qetësuar frikën e tyre dhe me një farë shprese për të rivendosur
mardhëniet miqësore. Zoti i kujton Muhamedit:

Vërtet, ata ishin gati të të tërhiqnin

nga ajo që Ne të kemi shpallur ty, që ti
të mund të sajoje tjetër kundër Nesh, dhe
 pastaj ata padyshim do të të kishin bërë mik
të tyrin.
Dhe po të mos të të kishim bërë të qëndrueshëm,
ti do të ishe prirur pak nga ata. 

Disa studiues në Perëndim kanë supozuar se kjo ka lidhje me incidentin e sotëm famëkeq
të ashtuquajtur „vargje satanike‟, kur sipas tyre, Muhamedi i bëri një lëshim të
përkohshëm politeizmit.
Episodi, siç del në librat e Ibn Sa‟dit dhe Tabarit, thotë se në një rast Satanai
ndërhyri gjatë marrjes së Fjales hyjnore nga Muhamedi. Në këtë tregim thuhet gjithashtu
se kur u shpall Sure 53, Muhamedi u frymëzua të nxirrte dy vargje të cilat njoftonin se tre
idhujt el-Lat, el-Uza dhe Manat mund të adhuroheshin si ndërmjetës ndërmjet Zotit dhe
njeriut. Por meqenëse kurejshët i konsideronin banat el-Llah qënie hyjnore, gabimisht
mendonin se Kur‟ani i kishte vënë në të njëjtin plan me vetë Zotin. Duke menduar se
Muhamedi kishte pranuar që idhujt e tyre të kenë status të barabartë me el-Llahun,
kurejshët paganë u përkulën të kryenin salat me myslimanët dhe një debat i hidhur u
zhvillua për këtë problem. Meqenëse u duk se Kur‟ani përkrahu devocionin e baballarëve
të tyre dhe mënjanoi mesazhin monoteist ata nuk e shikuan Islamin si një sakrilegj
kërcënues që mund t‟i sillte popullit të Mekës një katastrofë. Megjithatë episodi vazhdon,
që më vonë Muhamedit i zbriti një mesazh tjetër, i cili i tregoi se pranimi i jashtëm nga
ana e tij e kultit të banat el-Llah ishte frymëzuar nga „Satanai‟. Për pasojë dy vargjet u
hoqën nga Kur‟ani dhe u zëvendësuan nga të tjerë që shpallnin se tre idhujt ishin pjella të
imagjinates së arabve, kështu që nuk meritonin kurrë të adhuroheshin.
Duhet ta kemi të qartë se shumë myslimanë janë të bindur që kjo histori është
apokrifale  . Ata theksojnë se në Kur‟an nuk ka referencë të qartë për të, nuk përmendet
as në tregimet më të hershme dhe më të besueshmet për jetën e Muhamedit nga Ibn Ishak
sidhe as në përmbledhjen e madhe të tregimeve (ahadith) për Muhamedin, që u hartuan
në shekullin e nëndtë nga Bukhari dhe Muslimi. Myslimanët nuk e hedhin poshtë këtë
episod për arsyen se ata mund të jenë objekt kritike, por thjesht se është i pavërtetuar.
Sidoqoftë armiqtë perëndimorë të „Islamit‟ janë qepur pas këtij episodi për të ilustruar
mungesën e sinqeritetit të Muhamedi: si mund të jetë profet i vërtetë një njeri që ndryshoi
Fjalën qiellore? Sigurisht që një profet do të ishte në gjendje të dallonte një frymëzim
hyjnor nga ai satanik? Një njeri i Zotit a do të modifikonte mesazhin e tij vetëm për të
tërhequr më shumë besimtarë? Studiues të tillë si Maksim Rodinson dhe W. Montgomeri
Wat janë përpjekur të tregojnë se edhe sikur kjo histori të qëndrojë, nuk duhet të
komentohet në mënyrë kaq negative. Prapëseprapë, incidenti ka mbetur shumë më i
bujshëm në Perëndim se sa në Botën Islame; së paku deri në v. 1988.
Qysh nga ngacmimi i këndërthënieve prej romanit Vargjet Satanike të Selman
Rushdi ky episod ka marrë një ngjyrë të re. Myslimanët kanë protestuar se romani bën një
parodizim të jetës së Muhamedit: ai përsërit të gjitha mitet perëndimore mbi Profetin dhe
e nxjerr ate sikur ka qenë një mashtrues, me ambicie të pastra politike, njeri i çthurur që
përdori shpalljen si një leje për të marre aq gra sa deshi dhe tregon se shokët e tij të parë
ishin njerëz pa vlera e të pagdhëndur. Por më e dhimbshmja është, deklarojnë

Sure 17 : 73 –4 .

e pavërtetuar (perkth.)
myslimanët, se libri shpif lidhur me integritetin e Kur‟anit. Atyre iu vjen keq se incidenti
i Vargjeve Satanike, prej ku romani merr titullin, është përdorur për të treguar se libri i
shenjtë i myslimanëve nuk mund të dalloje të mirën nga e keqja dhe prandaj ashtu siç
kanë mbrojtur tezën kritikët perëndimorë, presupozon se frymëzimet krejtsisht njerëzore
ose edhe të liga vijnë me lejen e Zotit.
Shumë nga mbështetësit më të zjarrtë të Rushdi deklaruan se 'Islami‟ ishte një fe që
censuronte diturinë dhe lirinë artistike, edhe pse myslimanët e hershëm ngritën një
qytetërim madhështor të një shkëlqimi të famshëm dhe krijuan një traditë filozofike
racionale, që ishte frymëzim për dijetarët e Perëndimit në Mesjetë. Përshkrimet e trilluara
të Rushdi për Profetin dhe shokët e tij, natyrisht që nuk ishin një paraqitje realiste, por
vizione fantazie të një personi që po vuan një depresion psikik. Edhe Xhibril Farishta, një
yll i kinematografisë indiane i cili është lëçitur dhe ka humbur rrënjët e tij kulturore, ka
personalizuar dhe bërë të veten këtë shembëlltyrë të urrejtshme dhe përbuzëse që për gati
njemijë vjet u kultivua në Perëndim
Meqenëse ky konflikt ndërmjet perëndimit dhe botës myslimane rihapi plagët e
vjetra, është me rëndësi të qartësohet se çfarë përmbajnë realisht Vargjet Satanike; nëse
me të vërtetë është ndodhi. A ishte i gatshëm Muhamedi të bënte kompromis me
mesazhin e tij monoteist për të tërhequr më shumë besimtarë? A u njollos Kur‟ani për një
moment nga ndikimi i djallit të mallkuar? Në kontekst, mund të shohim se si Rodinson
edhe Wat kane vërtetuar se episodi nuk e paraqet Muhamedin si një mashtrues cinik. Kur
i kthehemi Tabarit, i cili jep dy versione të ndryshme të episodit në historinë e tij dhe në
komentet e tij mbi Kur‟anin, e gjejmë atë duke shqyrtuar rrethanat e thyerjes së
Muhamedit me kurejshët. Ashtu si Ibn Ishak, ai thotë se në fillim kurejshët ishin gati të
pranonin mesazhin e Muhamedit. Ai citon një hadith të hershëm të Urueh ibn el-Zubejr,
një farefis i largët i Muhamedit, i cili shkroi rreth shtatëdhjetë vjet pas vdekjes së tij, ku
thekson suksesin e fillimit të Muhamedit. Në fillim kurejshët nuk ikën nga Muhamedi
thotë Urueh, „por pothuaj e dëgjonin me vemendje atë‟. Për aq sa ai predikoi kultin e
Allahut, me shqetësimin për të varfërit dhe nevojtarët, çdonjeri në Mekë ishte gati ta
pranonte këtë kult të reformuar të Zotit të Lartë tradicional. Por sapo ai shpalli se
adhurimi i Allahut duhet të pengonte adhurimin e të gjitha perëndive të tjera stërgjyshore,
thotë Urueh, kurejshët „e kundërshtuan me furi, duke mos e miratuar çfarë ai thoshte
kështu që ata që e kishin ndjekur u ngritën kundër tij, përveç atyre të cilët i mbronte Zoti i
vet dhe këta ishin të paktë në numër‟. Brenda natës Islami u bë një sekt i vogël i
përçmuar. Urueh jep një detaj interesant: na tregon se në ballë të propogandes kundër
Muhamedit ishin ata kurejsh që kishin prona në Taif, qyteti i el-Latit.
Shumë kurejshëve u pëlqente të shkonin në Taif për të shpëtuar nga të nxehtit
përvëlues i Mekës, prandaj ata kishin shtëpi verimi në qytetin e el-Latit, i cili ishte në një
zonë më të freskët dhe me pjellore të Hixhazit. Tempulli i perëndeshës do të këtë qenë i
rëndësishëm për ta, sepse atje mund të kryenin ritet gjatë kohës që nuk ishin në Ka‟aba.
Kur Muhamedi ia ndaloi fisit të tij lutjen ndaj el-Latit, ata duhet të jenë shqetësuar dhe
frikësuar se ai po vinte në rrezik pozitën e tyre në Taif. Tabari citon hadithin e një farë
Ebu el-Alijeh për të treguar se kurejshët ishin mjaft të preokupuar për të bërë një
marveshje me Muhamedin: nëqoftëse ai premtonte të bënte ca shtesa pajtuese mbi tri
banat el-Llah, ky hadith na tregon edhe atë se, kurejshët do ta fusnin atë në sferat e

 Marrë nga W. Montgomeri Wat, Muhamedi nëMekë (Oksford, 1953), f. 100

ngushta të pushtetarëve të Mekës. Prandaj thuhet se Muhamedi recitoi dy vargjet duke
lavdëruar el-Lat, el-Uza dhe Manat si ndërmjetës të mirëqënë, vetëm që të supozonte më
vonë se fjalet ishin frymëzuar nga „Satanai‟. Por ky tregim bie në kundërshtim me
hadithet e tjera dhe me vetë Kur‟anin. Duhet të kujtojmë se një historian mysliman si
Tabari nuk i vërteton medoemos të gjitha hadithet që regjistron: ai përfytyron që lexuesi
t‟i krahasojë me të tjerat dhe të krijoje mendimin e tij rreth vlefshmërisë së tyre. Në këtë
fazë shumë të hershme të karierës profetike, Muhamedi nuk kishte interes për pushtet
politik. Kështu që kjo histori e treguar nga Ebu el-Alijeh nuk është shumë bindëse. Siç e
kemi vënë re, Kur‟ani e ndalon që Muhamedi të kishte një funksion politik në Mekë në
këtë fazë, prandaj edhe më vonë Profeti do të hidhte poshtë pa mëdyshje propozime të
ngjashme nga paria kurejshe.
Në historinë e tij Tabari jep edhe një hadith i cili na paraqet një version shume të
ndryshëm të ngjarjes. Këtu Muhamedi paraqitet duke u thelluar në shpirtin e tij për të
gjetur një zgjidhje të konfliktit dëshpërues me kurejshët. Ai thjesht nuk rrëshqiti në një
aluzion lajkatues për banat el-Llah me qëllim që të përfitonte dobi materiale, siç na e jep
versioni i parë i tregimit. Tabari tregon se Muhamedi po vigjilonte për një zgjidhje
krijuese të sinqertë që do t‟i pajtonte kurejshët me mesazhin e tij monoteist:

Kur apostulli pa se populli i tij i ktheu shpinën dhe ai ndjeu dhëmbje nga ftohja e tyre për
atë çfarë ai solli nga Zoti, ai u përgjërua se duhet t’i vinte nga Zoti një mesazh që do t’i
pajtonte njerëzit me të. Për arsye të dashurisë dhe ankthit për njerëzit e tij, nëqoftëse do
të hiqej pengesa që e bëri detyrën e tij aq të vështirë do ta gëzonte; kështu që ai meditoi
rreth qëllimit dhe e dëshiroi, kjo gjë ishte e dashur për të. 

Një ditë, thotë Tabari, ndërsa po meditonte në Ka‟aba, përgjigja duket se zbriti me
një mesazh që i jepte një vend tri „perëndive‟ pa kompromentuar vizionin e tij monoteist.
Shumë kurejsh po rrinin në Ka‟aba kur zbriti Sure 53. Ata do të jenë ngritur të gjithë në
këmbë dhe kanë dëgjuar me vemendje kur Muhamedi filloi të shprehte këto fjalë:

A e keni menduar el-Lat dhe el-Uza

dhe Manat, si te trete?

Ndonjë gjë që Muhamedi duhet të thoshte për banat el-Llah mund të kishte pasoja me
ndikim të gjërë. Valle a po tregonte ndonjë gjë që Kur‟ani mohonte absolutisht kultin e
tyre apo do të shprehte një mesazh më pozitiv rreth tyre? Tabari thotë se ishte kjo pikë, që
„satanai‟ vuri në buzët e tij diçka si puna e këtyre dy vargjeve:

këto janë zogjtë e lavdëruar [gharanik]

ndërmjetësimi i të cilëve është pëlqyer.

 Tefsir , xvii, 119 –21, marrë nga Wat, Muhamedi në Mekë, f. 102
 Tarik er-Resul ue‟el Muluk 1192 , marrë nga Guillaume (përkth. dhe botoi), Jeta e Muhamedit, f.
165
Nisur nga ky version i tregimit, kurejshët u gëzuan me mesazhin e ri. Ndoshta gharanik
janë zogjtë numidianë që mendohej se fluturojnë më lart se çdo zog tjetër. Muhamedi që
mund të ketë besuar në ekzistencën e banat el-Llah ashtu siç besonte në ekzistencën e
ëngjëjve dhe të xhin-ve, po i jepte „perëndeshave‟ një kompliment të lehtë, pa
kompromentuar mesazhin e tij. Gharanik nuk ishin në të njëjtin nivel me Allahun –
askush nuk kishte thënë se ishin – por, duke qëndruar pezull ndërmjet qiellit dhe tokës,
ata mund të ishin ndërmjetës sikurse ëngjëjt midis Zotit dhe njeriut, ndërmjetësimi i të
cilëve është pranuar në fillim fare të Sures 53.  Kurejshët e shpërndanë lajmin e mirë
në tërë qytetin: „Muhamedi ka folur për idhujt tonë në mënyrë të shkëlqyer. Ai pohoi në
atë që deklamoi se ata jane gharanik të lavdëruar, ndërmjetësimi i të cilëve është
pëlqyer.'
Njerëzit që janë edukuar në boten e krishtere mbas gjase e keqkuptojnë fjalën
„satana‟, ashtu si përmendet në këtë incident. Në botën e krishterë, satanai u bë një figurë
e së keqes se llahtarshme, por në Kur‟an – ashtu si në shkrimet çifute – ai është një
personazh më i pranueshëm. Në rrëfimin e rënies së tij nga mirësia, Ku‟rani thotë se kur
Zoti krijoi njeriun, ai urdhëroi të gjithë ëngjëjt të përuleshin para Adamit, por Shejtani
(ose siç quhet shpesh Iblizi, një arabizim ky i fjalës greke diabolus), refuzoi prandaj dhe
u dëbua nga rrethi hyjnor. Kur‟ani nuk e shef këtë si mëkati i parë dhe absolut, në vend të
kësaj tregon se satanai do të falet në Ditën e Fundit.  Bile disa sufi kanë arritur në
pohimin se satanai e donte Zotin më tepër se ëngjëjt e tjerë, sepse ai refuzoi të nderonte
me një përulje një krijesë të thjeshtë, e cila ishte e denjë vetëm per Zotin. Kështu pra,
episodi i diskutueshem i „Vargjeve Satanike‟ nuk le të kuptohet se Kur‟ani u njollos sikur
edhe për një moment nga prania e se keqes. Islami nuk e pranon doktrinen e Flakjes në
kuptimin e krishterë. Ai na tregon se vërtet Adami iu dorëzua ngasjes se Satanait, por ky
u konsiderua nga myslimanët ashtu si edhe nga shumica e çifutëve, si ushtrim i vullnetit
të lire, si një etapë e domosdoshme e zhvillimit njerëzor. Pavarësisht nga mëkati i tij,
Adami u bë i pari nga profetët e mëdhenj, megjithëse ishte fajtor për shkarjen „satanike‟,
kështu që edhe Shejtani kurrë nuk u bë shkatërruesi i racës njerëzore. Ne duhet të
ngulitim në mendje veçorinë në linguistike kur dëgjojmë sot mjaft myslimanë duke iu
referuar Amerikës si „Satanai i Madh‟. Në shiizmin popullor, Shejtani është konsideruar
si një krijesë e varfër dhe e vogël, i cili është kënaqur me gjëra të kota, në vend të
dhuntive të vërteta të shpirtit. Në kohën e Shahut shumë iranianë e konsideronin
Amerikën si „Çikërrimtari i Madh‟, që përpiqej ta joshte popullin e tyre, duke ia humbur
rrugën me anë të materializmit dekadent.
Më vonë do të shohim se kurejshët i kërkuan Muhamedit të bënin kompromis të
njëanshëm: ai mund të adhuronte vetëm Allahun ndërsa ata të adhuronin idhujt e tyre
stërgjyshorë sidhe Zotin e Lartë. Sipas tregimit siç është ruajtur nga Tabari, ai zevendsoi
të ashtuquajturit „Vargje Satanike‟ me një mohim të prerë të ekzistencës së këtyre

 Sure 53 : 26, megjithese edhe ketu ndermjetesimi i engjejve eshte i minimizuar.

 Tabari, Tarik 1192,marre nga Guillaume (perkth. dhe botoi), Jeta e Muhamedit, f. 166
 Ky është një lapsus i autores, sepse asgjëkundi në Kur‟an nuk përmendet se satanai do të falet në
ditën e fundit. Përkundrazi ai do të jetë përjetë në Ferr, ndërsa me mëshira e Zotit do të falen
shumë mëkatarë dhe do të nxirren nga Ferri.
 Uilliam O. Bimen, „Imazhet e Satanait te Madh: Paraqitja e Shteteve te Bashkuara ne Revolucionin
Iranian‟, te Niki R. Kedi (bot.), Feja dhe Politika ne Iran: Shi’izmi nga Kuietizmi ne Revolucion (Nju
Heven, 1983) f. 191 – 217.
idhujve. Tregimi rrëfen se një natë Gabrieli erdhi te Profeti dhe e pyeti: „Çfarë ke bërë
Muhamed? Ti i ke recituar atyre njerzve diçka që unë nuk ta solla nga Zoti kështu që ti ke
thëne çka unë nuk ta kam shprehur.‟ Vargje të reja zbritën, të cilat i përjashtonin banat
el-Llah duke i cilësuar si „emra të thjeshtë‟. Idhujt ishin shpikje njerëzore, pra nuk kishte
mesazh nga Zoti për ta:

Ata janë veç emra që ju i keni ngjitur

ju dhe baballarët tuaj; Zoti nuk ka zbritur
asnjë të drejtë që t'u takoje atyre.
Ata ndjekin vetëm hamendje (zanna) dhe
çfarë trillet e tyre dëshirojnë. 

Ky është denigrimi kuranor me radikal i perëndeshave, prandaj pas këtij vargu të

Kur‟anit, nuk mund të shtrohej më çështja e kompromisit me kurejshët.
Edhe ashtu siç paraqitet episodi i vargjeve satanike në historinë e Tabarit, ai nuk
tregon se Muhamedi po bënte një kompromis cinik. Tregimi rrëfen se kur Muhamedi
mori vesh se vargjet që kishte shprehur ishin frymëzuar nga Shejtani, u ligshtua pa masë.
Por, thotë Tabari, Zoti e qetësoi menjëherë duke i zbritur një mesazh ku i tregonte se të
gjithë profetët e mëparshëm kishin bërë „gabime satanike‟ të ngjashme. Kjo nuk ishte një
fatkeqësi sepse Zoti e rregulloi çështjen duke zbritur vargjet zevendsuese, të cilat ishin
shumë më të larta se ata që duhet të hidheshin. Këtu Kur‟ani njeh rreziqet që bartte
nocioni i „shpalljes hyjnore‟:

Nuk ka ndodhur që, kur Ne kemi sjellë

ndonjë të Dërguar ose Profet para teje, që Satanai
të mos hidhte në të, kur ai ishte duke medituar:
por Zoti shkatrron çfarë Satanai hedh, mandej
Zoti përforcon shenjat e tij. 

Siç e kemi parë, Adami profeti i parë, u dorëzua ndaj një këshillë të Satanait dhe të
dërguarit e mëvonshëm gjithashtu kanë përfshirë Vargje Satanike kur ata përhapen fjalën
e Zotit te populli i tyre. Kjo nuk do të thoshte se shkrimet e tyre janë infektuar nga
ndikimi i djallit. Arabët e përdorin herë pas herë fjalën shejtan, kur e hedhin fjalën për një
njeri thjesht provokues. Kemi parë se sa e veshtirë mund të ishte për Muhamedin ta
transmetonte mesazhin gojarisht me korrektesë: ishte mjaft kollaj të gabonte në rrymën
më të thellë nënujore të frymëzimit për një ide të veçantë ose ta shprehte jo saktë. Por kjo
natyrisht, nuk i dha leje Muhamedit ta kallaiste Kur‟anin për t‟ja përshtatur vetvetes.
Kur‟ani e bën të qartë se asnjë qënie e gjallë e thjeshtë nuk mund t‟i ndryshojë fjalët
hyjnore dhe nëqoftëse Muhamedi bile do të merrte një insiativë të tillë, pasojat do të ishin
fatale. Gjatë dhënies së mesazhit nga një profet, vetëm Zoti mund t‟i rregullojë shkrimet e

 Tarik 1192, marre nga Guillaume (perkth. dhe botoi), Jeta e Muhamedit, f. 166
 Sure 53 : 23

Sure 22 : 51
shenjta. Në kuptimin njerëzor, mund të themi se Muhamedi ndjehej vazhdimisht i
frymëzuar ndërsa i përcillte arabëve Kur‟anin. Kjo ishte një shpallje hyjnore progresive,
kështu që Muhamedi nganjëherë shihte ndërlikime të reja në mesazhin e tij, të cilat
kufizonin disa kuptime të mëparshme.
Në këtë pikë një theks i ri u zhvillua në mesazhin e Muhamedit, duke theksuar
Unitetin Qiellor si pjesa më e rëndësishme e shpalljes hyjnore. Nga ky këndvështrim ai u
bë një monoteist xheloz.
Pak më parë filluam ta vlerësojmë bukurinë e paganizmit tradicional me idhujt e
shumtë të tij dhe mënyrën realiste e kurajoze që ballafaqoheshin me tragjedinë dhe
vuajtjen, duke kundërshtuar komoditetin e një zgjidhje përfundimtare. Nga ana tjetër,
monoteizmi mund të ngjajë njëbllokësh, prandaj dhe ka shkaktuar të gjitha llojet e
problemeve filozofike. Aty ku panteoni pagan ka treguar se janë një larmi rrugësh për te
baza, këmbëngulja monoteiste se ka vetëm një Zot ngjan intolerante dhe që nuk le
hapësirë për mospajtime njerëzore. Por rezulton se në evolucionin e racës njerëzore
politeizmi i përket një faze kur ndërgjegja nuk ka qenë unifikuar plotësisht sidhe kur bota
e kozmosi duket se kanë patur një numër të ndryshëm elementësh, të cilët jogjithmonë
janë në harmoni të përkryer. Atëherë kur burrat dhe gratë filluan të vlerësojnë se ata vetë
janë çdonjeri një unitet solid dhe kur universi del të jetë bërë një ekzistencë e vetme, e
komanduar nga një forcë e përbashkët, njerëzit filluan të kthehen drejt zgjidhjes
monoteiste. Idhujt e vjetër u bënë thjesht aspekte të qënies ose realitetit të fundit – në
termat fetare tradicionale – thjesht atribute të Zotit.
Këtë mund ta shohim edhe në periudhen e antikitetit të vonë në Perandorinë
Romake. Përvoja e të jetuarit brenda një subjekti politik gjigand i ndihmoi njerëzit ta
shifnin botën e njohur si një të vetme: idhujt dhe kultet vendore të lidhura me një rajon të
veçante tani dukeshin të papërshtashem. Gjithnjë e më shumë njerez filluan ta vlerësonin
se Zoti duhet të ishte Nje, ashtu si kishin konkluduar filozofët e mëdhenj greke. Por siç e
dimë ky ishte një tranzicion i dhimbshëm. Pashmangësisht disa njerëz ishin më të
gatshëm se disa të tjerë për ndryshime radikale drejt një feje monoteiste, ndërsa
paganizmi lulëzoi për një kohë të gjatë edhe pasi Krishtërimi u bë feja shtetërore zyrtare e
Perandorisë Romake, në shekullin e katërt. Zgjidhja e veçantë e monoteizmit do të
thoshte që njerëzit duhet të linin mënjanë me vendosmëri të kaluarën e paprekshme,
prandaj shumë prej tyre e shikonin prishjen e vazhdimësisë thellësisht çrregulluese. Në
fillim të shekullit të shtattë në Arabi pati një krize të njëjtë. Skena politike kishte ndikuar
në psikologjinë shpirtërore dhe personale të arabëve. Ata ishin të rrethuar nga perandori
të mëdha dhe ishin të vetëdishëm për një botë uniforme jashtë Arabia Deserta. Ata filluan
ta vlerësojnë veten si njerëz me të drejta dhe përgjegjësi të patjetërsueshme. Kjo do të
thoshte se ndërgjegja kishte filluar të përjetohej në vetvete si një unitet i hollë. Sistemi i
vjetër fisnor, që paracaktonte çdo tribu të ecte në rrugën e saj – po shifej se ishte
tmerrsisht i papërshtatshëm në kushtet e reja. Historia e hanifëve tregon gatishmerine e
një pjese të arabëve për monoteizmin, por të tjerët nuk ishin akoma gati të kryenin
shkëputjen radikale nga e kaluara dhe të humbisnin atë vazhdimësi që kishte qenë
esenciale në jetën e tyre të vjetër shpirtërore.
Nëqoftëse është e vërtetë se ndjesia e Muhamedit për prirjen e tij sapo kishte
nisur të zgjerohej, ai duhet të jetë bërë edhe më i vetëdishëm mbi nevojën e arabëve për të
patur një vatër të përbashkët. Monoteizmi në thelb është i papajtueshëm me tribalizmin:
ai kërkon që njerëzit të bashkohen në një komunitet të vetëm. Përfundimisht Muhamedi
do ta konsideronte bashkimin arab si një ideal me rëndësi, por në v. 616 kur pati një
thyerje të rëndë me kurejshët, ai ishte më i vetëdishëm mbi nevojën fetare për të gjetur
një realitet të vetëm transhendent prapa shenjave të shumëllojshme të natyrës. Vargjet që
zevendsuan Vargjet Satanike dëshmuan se idhujt e vjetër ishin thjesht trillime njerëzore,
jo të të njëjtit nivel si Allahu sublim dhe transhendent, i cili i tejkalonte konceptet e
kufizuara njerëzore. Në të shumtën e rasteve polemika kuranore kundra „ortakëve‟ ose
shoqëruesve të Allahut si në shkrimet e shenjta çifute, në një farë mënyrë thekson
padobishmërinë e perëndive pagane. Është absurde që t‟i vendosni ato në qendër të botës
suaj, sepse ato nuk janë në gjendje të bëjnë asgjë për ju. Ato nuk mund t‟i furnizojnë
fanatikët e tyre me ushqim dhe mjete jetese, bile ata janë ndërmjetës të pashpresë: në
Gjyqin e Fundit ata jane të paafte t‟i ndihmojnë burrat dhe gratë që iu kanë besuar atyre.
Idhujt ishin vetëm krijesa, si burrat, gratë, ëngjëjt dhe xhin-ët, të cilët nuk mund të jepnin
ndihmë thelbësore. Këtu Kur‟ani tingëllon shumë i ngjashëm me disa psalme hebreje, të
cilat Muhamedi nuk i ka lexuar, por që përdorin të njëjtat argumente:

Ato që ju i thirret
përkrah Zotit, janë
shërbëtorë ashtu si edhe ju:
thirrini ato dhe prisni përgjigje, nëqoftëse ju flisni të vërtetën.
Çfarë, kanë ato këmbë
me të cilat ecin,
apo kanë duar që shtrijnë për të mbajtur,
ose kanë ato sy
me të cilët shohin,
apo kanë ato veshë me të cilët dëgjojnë?
Thuaj: „Thirrni ju mandej
shokët tuaj [shuruka] ;
mandej realizoni dredhinë tuaj te unë, dhe mos më jepni afat.
Mbrojtësi im është Allahu,
Që zbriti librin,
dhe Ai merr në mbrojtjen e Tij të drejtët.
Ndërsa ato që ju
thërrisni, përkrah Zotit,
nuk kane forcë t‟ju ndihmojnë ju dhe as të ndihmojnë vetveten.‟ 

Kur‟ani e shpreh Zotin e mrekullueshëm (transhendent) në terma esenciale arabe: ai

përshkruhet me shprehjet e tribalizmit si një prijës i fuqishëm, që mund të japë mbrojtje
(aulija) dhe ndihme (nasr), kurse idhujt e vjetër janë si prijësat e dobët dhe në rrezik, që
nuk mund t‟u japin kujdesin e duhur antarve të fisit.
Uniteti hyjnor do të bëhej baza e spiritualitetit mysliman, i cili përpiqet ta realizojë
këtë unitet në jetën e gjithsecilit dhe në shoqëri. Ai është një orvatje e vazhdueshme për
të arritur një integrim individual, që do të jepte afërsinë e një Zoti në këtë përjetim të
gjetjes se një qendre dhe qëllimi të vetëm në unin e integruar realisht. Pjesa e parë e

Sure 25 : 17, 16 : 86, 10 : 28.
shehade-tit, rrëfimit mysliman të besimit, përmbledh qëllimin individual të çdo
myslimani: „Unë dëshmoj se nuk ka zot tjetër veç Allahut.‟ Kjo do t‟ia ndalonte
përfundimisht myslimanëve jo vetëm që të nderonin – në çfardo forme të kufizuar –
idhujt e tjerë si el-Lat, el-Uza dhe Manat, por edhe që të mirat e tjera tokësore të mos i
shkëputnin ata nga devocioni për Allahun. Ideologjitë, aspiratat apo pasionet njerëzore
mund të premtojnë njëfarë shpëtimi, por në fund ato bëhen burim zhgënjimi. Është e
qartë se kjo i adresohet parave, suksesit ose luksit material, por kjo gjithashtu ka të bëjë
edhe me pasionet e tjera laike që ngjajnë tunduese, por që nuk mund të zbusin
shqetësimet dhe pakënaqësitë kryesore njerëzore, të cilat shtyjnë kaq shumë njerëz në
ngushëllimin te arti dhe feja. Në ditët tona kur disa myslimanë janë drejtuar me
entuziazëm nga ideologji të huaja si nacionalizmi dhe socializmi, reformatorët i
këshillojnë se këto nuk sjellin përmbushjen e aspiratave që shpresojnë. Ata nuk janë të
këqij, por janë të padobishëm, prandaj nuk japin „mbrojtje‟, „ndihmë‟ dhe as „kënaqësi‟
definitive si në planin individual ashtu edhe në planin shoqëror e politik. Pra që këtej,
mëkati i shirk-ut (vënia e krijesave artificiale përkrah Allahut, zotit suprem) i
paralajmëron myslimanët të mos i bëjnë idealet e rrema njerëzore – pavarësisht se janë
pozitive në vetvete – të një rëndësie të lartë kështu që të bëhen një idolatri.
Pikërisht pas prishjes përfundimtare me kurejshët, zbriti Sure 112 – Sure e
Zemërdlirësisë. Ajo përdoret rregullisht nga myslimanet në faljet e përditshme në xhami
dhe ju kujton atyre unitetin hyjnor, të cilin duhet të përpiqen ta përjetojnë në jetën e tyre
vetiake nëpërmjet të integrimit të personalitetit të tyre, duke mbledhur sëbashku fuqitë e
shpërndara dhe duke gjetur përparësinë e tyre më të thellë:

Thuaj: „Ai është Zoti, Një

Zot, Strehuesi i Përjetshëm,
që nuk ka lindur kënd, dhe nuk është i lindur,
dhe i barabartë me Të nuk është askush.

Por pak kurejsh ishin të gatshëm ta bënin këtë shkëputje rrënjësore nga kaluara dhe të
linin shenjtëritë e vjetra. Shumë nga të konvertuarit e Muhamedit del se tradhtuan dhe
kurejshët më të pushtetshëm filluan një fushatë për ta hequr qafe. Ata e etiketuan si
femohues, një „ateist‟ që ishte armik i vlerave më të shenjta dhe të pacënueshme të
shoqërise së tyre. Një delegacion takoi Ebu Talibin, kryetarin e klanit të Muhamedit dhe i
kërkoi atij të hiqte dorë nga mbrojtja (aulija) e Muhamedit. Pa protektor askush nuk
mund të mbijetonte në Arabi: sistemi fisnor mund të kishte perënduar, por fisi ose klani
ishte njësia bazë e shoqërisë, prandaj jeta jashtë një grupi të tillë vërtetë ishte e
pamundur. Një njeri i pambrojtur mund të vritej dhe askush nuk ndëshkohej. Delegacioni
i kujtoi Ebu Talibit detyrimin ndaj të gjithë fisit të kurejshëve: „O Ebu Talib, nipi yt ka
sharë perënditë tona, ka përqeshur mënyrën tonë të jetesës dhe ka akuzuar baballarët tanë
për mëkat; ose ndaloje atë ose ti duhet të na lejosh ne ta kapim … kështu që do të të
shpëtojmë edhe ty prej tij.‟ Situata qe tepër delikate. Ebu Talibi e donte Muhamedin, por
natyrisht që nuk donte të ngjallte armiqësinë e të gjithë klaneve të tjera. Ai nuk ishte
mysliman, prandaj edhe ai shqetësohej nga demaskimi që i bënte Muhamedi fesë së
vjetër, por nëqoftëse e lëshonte lehtë nipin e tij që ta vrisnin, ai do të kishte dështuar si
kryetar, sepse nuk kishte qenë në gjendje të jepte mbrojtjen e duhur. Kjo do të ishte një
goditje e rëndë për prestigjin e hashimve, të cilët po kalonin kohë të vështira. Për
momentin Ebu Talib nuk u prononcua. Ai i dha kryetarëve të tjerë një përgjigje evazive,
kështu që Muhamedi vazhdoi predikimin nën mbrojtjen e tij.
Por shpejt pas kësaj, kurejshët erdhën përsëri te Ebu Talibi me një kërcënim. „Për
Zotin ne nuk mund të durojmë që baballarët tanë të shahen, zakonet të na përqeshen dhe
perënditë të fyhen,‟ bërtiten ata. „Derisa të shpëtojme prej tij, ne do të luftojmë me ju
derisa njera palë të fitojë.‟ Kurejshët e ndjenin se po luftonin për të gjithë mënyrën e tyre
të jetesës, e cila po brehej përditë. Tashmë e kishin kuptuar se nuk kishte mundësi
kompromisi dhe që vetëm njera palë mund të fitonte. Ebu Talibi u tremb. Ai e thirri
Muhamedin. „Më ruaj mua dhe veten,‟ iu lut ai. „Mos më ven një barrë më të rëndë se sa
mund të mbaj.‟ Duke menduar se Ebu Talibi po e lëshonte, Muhamedi iu përgjigj me lot
ne sy, se ai ishte gati të vdiste: „Oh xhaxha, për Zotin edhe nëqoftëse ata venë diellin në
dorën time të djathtë dhe hënën në të majtën me kusht që të braktis këtë rrugë, unë nuk e
braktis deri kur Zoti të më bëjë fitimtar ose të mbaroj.‟ Pas kësaj iu prenë fjalët, prandaj
doli nga dhoma duke qarë me dënesë. Por Ebu Talibi e ktheu menjëherë dhe i tha: „Ik dhe
thuaj ç‟ të dëshirosh, për Zotin nuk do të të dorëzoj për çfarëdo çmimi.‟ Gjatë kësaj
periudhe Muhamedi qe i mbrojtur. Për aq kohë sa Ebu Talibi ishte protektori i tij, i cili
arriti t‟i bënte një mbrojtje efektive, kërkush në Mekë nuk do të ishte i zoti ta prekte.
Ebu Talib ishte një nga poetët më të talentuar të Mekës, prandaj shkroi vargje të
zjarrta me anë të të cilave demaskonte të gjithë klanet që kishin qenë tradicionalisht
aleatët e hashimve, por që tani ishin bashkuar kundër tyre për shkak të Muhamedit. Klani
el-Mutalib u përgjigj duke deklaruar solidaritetin e tij me klanin Hashim, me të cilin
kishte lidhje të afërta, por ky lajm i mirë u pasua nga një tradhti e hidhur. Ebu Leheb
kishte qenë që në fillim armiqësor me Muhamedin, prandaj duke u përpjekur të
përmirësonte mardhëniet me të nipin, ai fejoi dy djemtë e tij me dy vajzat e Muhamedit:
Rukeijeh dhe Um Kulthum. Por pasi Muhamedi përfundimisht refuzoi t‟i njihte banat el-
Llah ai vendosi të lidhej me ngushtë me Abd Shems, klanin e së shoqes dhe i detyroi të
bijtë t‟i prishnin fejesat. Othman ibn Afani, një mysliman i ri dhe i hijshëm, që kishte
kohë që admironte Rukeijen, e cila ishte më e bukura ndër vajzat e Muhamedit, tani
kishte mundësi të kërkonte doren e saj.
Ebu Leheb tani mund të bashkëpunonte shumë ngushtë me armiqtë më të mëdhenj
të Muhamedit. Kryetari i tyre ishte Ebu el-Hakam, nipi i Walidit kryetarit plak të
Makhzumëve. Ky i fundit u bë udhëheqësi i kundërshtarëve të Muhamedit, prandaj
myslimanët i vunë emrin „Ebu Xhehl‟: Babai i Injorancës. Ai kishte karakter ambicioz
dhe mund të ketë qenë xheloz ndaj zotësisë dhe mënçurisë së Muhamedit, por gjithashtu
duket se është shqetësuar thellë nga mesazhi fetar i Muhamedit. Kryetarë të tjerë të
rëndësishëm u bashkuan me të, duke përfshirë Ebu Sufianin kryetarin e Abd Shems, që
ishte një burrë tej mase inteligjent dhe që dikur kishte qenë shok me Muhamedin. Vjehrri
i tij Utba ibn Rab‟ia me të vllanë Shejba ishin në ballë të armiqve, ashtu si edhe Umejeh
ibn Khalaf, kryetari plak dhe i dhjamosur i Xhumeh. Në fund atyre iu bashkua kryetari i
klanit Emir, Suhejl ibn Emr – një pagan i apasionuar i cili si Muhamedi, e kishte bërë
zakon të bënte meditime shpirtërore në vetmi larg qytetit. Por Suhejl kishte qenë i
pavendosur: ai mund t‟i ketë pranuar disa tema fetare të mesazhit të Muhamedit. Ata u

Ibn Ishak, Sira 167 - 8, nga A.Guillaume (përkth.dhe botoi), Jeta e Muhamedit f. 119.
përkrahën edhe nga disa pjestarë të brezit të ri: Emr ibn el-Es, nje luftetar energjik dhe i
zoti sidhe diplomat, Khalid ibn el-Walid dhe Safuan ibn Umejeh. Por më i zellshmi ndër
këta të rinj, armiq të Muhamedit ishte Omer ibn el-Khatab që në kohën e prishjes së
Muhamedit me kurejshët ishte njëzet e gjashtë vjeç. Omer ishte djali i paganit të flaktë
Khatab, i cili e kishte përndjekur nga qyteti vëllain e tij hanif-in Zejd kur ai denigroi fenë
e vjetër. Omer ishte një ashkël e hequr nga kallepi i vjetër; ndërsa të tjerët me dhelpërinë
tipike të kurejshëve këshillonin maturi, Omer tregohej i gatshëm për veprime të
dhunshme.
Të gjithë këta burra kishin të afërm të cilët i ishin bashkuar kampit mysliman.
Kur‟ani po vazhdonte t‟i ndante familjet në mënyrë të hidhur. Për shembull, Suhejl ibn
Emrit i kishte shkuar djali i madh Abdullah, dy nga vajzat me burrat e tyre, tre vllezër
dhe kushërira Seudeh që ishte njëkohësisht e kunata. Dukej sikur Muhamedi po formonte
një lloj të ri klani i përbërë kryesisht nga disidentë të rinj, të cilët kishin flakur tutje
aleancat e vjetra familjare. Ndoshta kundërshtarët e parandjenë nënkuptimin politik në
mesazhin e Muhamedit para vetë atij. Kur‟ani vazhdonte të theksonte me forcë se
Muhamedi nuk kishte mision politik në Mekë, por një njeri që pohonte se merrte mesazhe
nga Allahu, edhe për sa kohë do të ishte dakord të pranonte që pozitat drejtuese të ishin
në dorën e qënieve të rëndomta tokësore si puna e vetë atyre ? Disa nga armiqtë e tij më
të egër ishin të bindur se nuk kishte shpresë kompromisi. Në këtë betejë vendimtare
mund të fitonte vetëm njera pale, bile njerëz si Ebu Xhehl dhe i riu Omer, që koincidoi të
ishte nipi i tij, nuk shikonin ndonjë mundësi të një zgjidhjeje paqësore.
Megjithate ajo që mund të bënin ishte akoma pak. Përsa Muhamedi kishte
mbështetjen e Ebu Talibit, kërkush nuk mund ta vriste pa e mobilizuar të gjithë klanin
Hashim dhe el-Mutalib në një hakmarrje, e cila do të dëmtonte familjen e fajtorit. Prandaj
në fillim kundërshtarët zbatuan sanksione dhe qësendisje. Ata mund të sulmonin skllevrit
dhe myslimanët më të pafuqishëm pa u ndëshkuar, por ishin të detyruar të përdornin
metoda tinzare me ata që si Muhamedi gëzonin mbrojtjen e duhur. Ibn Ishak na tregon
politikën e përgjithshme të Ebu Xhehlit:

Kur dëgjonte se një burre ishte bërë mysliman, nëqoftëse kishte pozitë shoqërore dhe të
afërm që e mbronin atë, ai e qortonte dhe i fliste me neveri, ‘ti ke braktisur fenë e babait
tënd, i cili ishte burrë më i mirë se ti. Ne do të shpallim kokëtrashë dhe do të damkosim si
budalla sidhe do të të nxjerrim namin e keq.’ Nëqoftëse ishte tregtar i thoshte, ‘Do ta
bojkotojmë mallin dhe do të katandisim të lypësh.’ Nëqoftëse ishte njeri pa rëndësi, ai e

rrihte dhe ndërsente popullin kundër tij.

Njerëzit që vuajtën më shumë qenë skllevrit të cilët nuk gëzonin mbrojtjen e klanit.
Kryetari i xhumehve Umejeheh, e nxirrte Bilalin skllavin e tij abisinas jashtë, në zhegun e
ditës, e lidhte, i vinte një gur të madh në gjoks dhe e linte në diell. Megjithatë Bilali
qëndronte i paepur, duke deklaruar unitetin hyjnor me thirrjen „Një! Një!‟, zëri i tij
jashtëzakonisht kumbues jehonte në të gjithë lagjen. Ebu Bekri që jetonte aty afër, nuk
mundi të duronte teksa shihte Bilalin duke vuajtur, prandaj e bleu nga Umejeh dhe i fali
atij lirinë. Thuhet se në këtë mënyrë ai liroi shtatë skllevër. Por shumë nga myslimanët që
vinin nga familje të mira vuajtën nga duart e familjeve të tyre: Khalid ibn Se‟id, i riu që


Ibn Ishak, Sira 167 - 8, nga A.Guillaume (përkth.dhe botoi), Jeta e Muhamedit f. 119.
përqafoi Islamin pasi pa në ëndërr ferrin përvëlues, u ndry nga i ati duke e lënë pa ushqim
dhe ujë. Klani i makhzumve e keqtrajtoi aq shumë familjen e Amar ibn Jesir, një skllav
ky që kishte fituar lirinë, saqë e ëma e tij vdiq.
Muhamedi vendosi të gjente një vend të sigurtë për myslimanët që ballafaqoheshin
me vuajtjet më të egra, kështu që i kërkoi Negusit të Abisinisë së krishtere t‟i pranonte.
Edhe pse kurejshët ishin armiqtë mekas që në Vitin e Elefantit, Negusi ra dakord dhe në
v. 616 rreth tetedhjete e tre myslimanë me familjet e tyre lanë Mekën. Ata u prinë nga
Othman ibn Ma‟zum, i cili kishte qënë monoteist dhe asket para se të bëhej mysliman.
Gjithashtu edhe disa nga rrethi familjar i Muhamedit shkuan me ta, duke përfshirë
Xha‟ferin djalin e Ebu Talibit dhe Rukeijeh vajzën e Muhamedit me të shoqin Othman
ibn Afan. Studiuesit e sotëm perëndimor kanë pretenduar për këtë eksod se mund të ketë
pasur më shumë arsye të tjera sesa përpjekja për të kërkuar azil. Muhamedi mund të ketë
tentuar të hapte një rrugë të pavarur tregtare drejt jugut për ata myslimanë që po
dëmtoheshin nga sanksionet tregtare të Ebu Xhehlit. Gjithashtu prej tyre është pretenduar
se lista e emigrantëve tregon se në bashkësinë myslimane mund të ketë patur disa
mosmarrveshje. Disa emigrantë si Othman ibn Ma‟zum dhe Ubejdullah ibn Xhehsh
kishte kohë që kishin hyrë në rrugën e tyre monoteiste, prandaj mund të ishin xhelozë për
influencën që kishte te Muhamedi, një më i vonuar si Ebu Bekri. Edhe nëqoftëse këto
mosmarrveshje ishin shkas për disa, ato nuk ishin serioze: gjatë kohës së qëndrimit në
Abisini, Ubejdullah u konvertua i krishterë, ndërsa Othmani që u kthye në Mekë kur nuk
kishte rrezik, vazhdoi t‟i qëndronte besnik Muhamedit dhe Ebu Bekrit.
Pak pasi myslimanët mbrritën, kurejshët dërguan dy përfaqesues për t‟i kërkuar
Negusit që t‟i kthente mbrapsht: ky largim masiv gjithesesi ishte kërcënues. Delegatët i
thanë Negusit se myslimanët kishin bërë blasfemi ndaj besimit të popullit të Mekës dhe
kishin përçarë shoqërinë. Kështu pra ata ishin jashtëzakonisht të rrezikshem dhe nuk u
duhej besuar. Negus thirri emigrantët myslimanë dhe i pyeti se çfarë kishin për të thënë
rreth kësaj. Xha‟fer shpjegoi se Muhamedi ishte një profet i Zotit të vërtetë, që
përforconte mesazhin e Tij për Jezusin. Për ta provuar këtë, ai filloi të recitonte rrëfimin
kuranor të ngjizjes virgjërore të Krishtit në mitrën e Marisë:

Dhe përmende në Libër Marinë

kur ajo u veçua nga njerëzit e saj
diku në një vend nga lindja,
dhe ajo vuri një perde që e ndante prej tyre;
mandej ne dërguam te ajo Frymën Tonë
që e paraqiti veten te ajo
si një njeri pa të meta.
Ajo tha, „Unë gjej strehë te
i Gjithëmëshirshmi për t‟u mbrojtur prej teje!
Nëse ti i frikësohesh Zotit.‟
Ai tha, „Unë jam vetëm një i dërguar
që vij nga Zoti yt, të të jap ty
një djalë më të dlirin.‟
Ajo tha, „Si mund të kem unë djalë
kur asnjë qënie e gjallë s‟më ka prekur dhe as
 kam qenë e përlyer?‟
Ai tha: „Megjithatë Zoti im ka thënë;
“E lehtë është kjo për Mua; dhe që Ne
duam ta caktojmë atë një shenjë [aje] ndaj njerëzimit
dhe si mëshirë prej Nesh, kjo është
një gjë e vendosur.” „ 

Kur Xha‟fer mbaroi, bukuria e Kur‟anit e kishte bërë punën e vet. Negusi po qante aq
fort saqë mjekra i ishte bërë qull, gjithashtu peshkopëve dhe këshilltareve të tij, iu njomën
pergamenat nga lotët që u rrodhën rrëke faqeve.
Delegatët u përpoqën të krijonin probleme duke i theksuar Negusit se Kur‟ani nuk
e pranonte hyjninë e Jezusit, por prapëseprapë ai refuzoi t‟i dëbonte myslimanët dhe t‟i
kthente në Mekë. Të krishterët e Abisinisë ishin të revoltuar nga mbështetja që i dha
Negusi një populli që dukej hapur se ishte heretik dhe atij iu desh të futej në disa
marveshje të fshehta që ta justifikonte këtë veprim. Për aq sa deshën të qendrojnë në
Abisini, myslimanët qenë të lirë ta praktikojnë fenë e tyre. Por ashtu siç ka mbrritur deri
në kohën tonë historia e sipërmarrjes abisinase është jo e plotë: Muhamedi mund të ketë
patur një ide ekonomike ose politike që nuk funksionoi, kështu që në kohën kur filluan të
shkruajnë historianët si Ibn Ishak, këto plane ishin harruar. Përfaqësia nga Meka mund t‟i
ketë treguar Negusit se myslimanët nuk ishin një grup i pushtetshëm siç mund ta ketë
menduar ai kur i kishte lënë të nguleshin, prandaj këtej e tutje mund të mos i ketë dhënë
përkrahjen që ata shpresonin.
Ndërkohë, larg në Mekë Ebu Xhehli me njerëzit e vet vazhdonin t‟i binin në qafë
Profetit dhe shokëve te tij. Ata gjetën vrejtje të reja: pse Allahu kishte zgjedhur
Muhamedin dhe jo njeri tjetër më të rëndësishëm si p.sh. el-Walid ? Pse Muhamedi nuk
bën mrekullira? Pse Allahu po e zbriste Kur‟anin pjesë pjesë dhe jo si një shpallje të
vulosur siç e mori Moisiu në Malin Sinai? Pse Zoti nuk kishte dërguar një ëngjëll si
lajmës të tij në vend që të përdorte një qënie njerëzore të zakonshme? Disa kurejsh
mendonin se Muhamedi merrte mësime nga një çifut ose një i krishterë dhe nuk merrte
mesazhe nga Allahu vetë. Por kurejshët nuk mund të bënin gjë më tepër se sa të
grindeshin. Qëkur myslimanët më të pambrojtur kishin shkuar në Abisini, përndjekja
ishte kufizuar kryesisht në sanksione tregtare dhe sharje. Vetë Muhamedi u mbyll për një
meditim të fortë të domosdoshëm. Kështu Emr ibn el-Es i cili siç do ta shohim u bë
mysliman shumë më vonë, ishte njeri nga dy përfaqësuesit e kurejshëve që u dërguan te
Negusi, kujton një rast kur Muhamedin e ofenduan në Ka‟aba. Ndërsa ai po bënte
rrethrrotullimet, paria kurejshe qëndronte aty pranë duke e përfolur atë: „Ata thonin se
nuk kishin provuar asgjë si sikleti që u shkaktonte ky djalosh; ai e kishte shpallur boshe
mënyrën e tyre të jetesës, kishte ofenduar baballarët e tyre, kishte sharë fenë, kishte
përçarë bashkësinë dhe kishte mallkuar idhujt e tyre. Çfarë ata villnin i kalonte të gjitha
caqet e durimit ose bënte këtë efekt. Në kohën që Muhamedi po bënte rrotullimin e tretë i
shoqëruar nga ky kor, fytyra iu nxi si një qiell me bubullima. Ai u ndal, u drejtua nga ata
që flisnin dhe tha: „Më dëgjoni një fjalë, O kurejsh? Për Atë në duart e të Cilit është jeta
ime unë do t‟ju sjell shkatërrim [dhabh].‟ Fjala e fundit i tronditi sehirxhinjtë, të cilët
ngelen të shtangur, por ditën tjetër ata e kishin marrë veten. Kur Muhamedi u duk në

Sure 19 : 16 - 21
Ka‟aba ata e rrethuan kërcënueshëm dhe u hodhën drejt tij duke ia ndukur mantelin. Në
këto momente ndërhyri Ebu Bekri me lot në sy dhe tha: „A doni të vrisni një njeri sepse
thotë se Allahu është Zoti im?‟ Pas kësaj ata e lanë atë të qetë. „Kjo‟, përfundon Emr,
„është më e keqja që unë kam parë t‟i bëjnë kurejshët atij.‟ Kjo duhet të ketë qenë e
hidhur dhe provokuese, por është e qartë se ky ngacmim nuk ishte edhe aq i rëndë.
Kurejshët u stepën shpejt dhe përleshja u frenua.
Në fakt u provua se kjo mënyrë sjellje bëri efekt të kundërt, meqenëse bëri që
shumë njerëz të bashkoheshin me Muhamedin. Për shembull, Ebu Xhehli një ditë po e
ofendonte tepër Muhamedin, i cili as nuk u zorit t‟i kthente përgjigje, por vazhdoi rrugën
pranë tij me hapa të mëdhenj drejt shtëpisë. Po këtë ditë më vonë, erdhi ne Ka‟aba pas një
gjuetie, me harkun qe i varej ne sup vigani Hamza, xhaxhai i tij. Ibn Ishak thote, se ai
ishte, „burri më i fortë ndër kurejsh dhe më i pamposhturi‟. Atij gjithnjë i pëlqente ta
mbyllte ditën duke bërë ritin e rrethrrotullimeve dhe pas kësaj bënte një dorë muhabet me
ndokënd që ndodhej në Ka‟aba. Këtë radhë një grua e thirri mënjanë dhe i tregoi sesa
rëndë e kishte ofenduar Muhamedin pak më parë Ebu Xhehli. Hamza nuk ishte
mysliman, por kur dëgjoi ndodhinë i hypi gjaku në kokë nga zemërimi. Ai u ngrit me
vrap që të gjente Ebu Xhehlin dhe e qëlloi atë me hark në shpinë me sa fuqi që kishte: „A
do të guxosh ta shash kur unë të ndjek fenë e tij?‟ uluriti ai, „Më bjer po ta mbajti!‟ Ebu
Xhehli me të shpejtë i përmbajti shokët e tij duke i thënë të mos e luanin Hamzain „për
Allah, unë ia fyeva rëndë të nipin‟, pohoi ai. Konvertimi i Hamzait bëri përshtypje te
kurejshët; ata e parandjenë se ishte më mirë që mos ta ngacmonin Profetin.
Por shkaku më i fortë i konvertimit ishte vetë Kur‟ani. Gjatë pelegrinazhit të v.
616 në Ka‟aba, kur pelegrinët erdhën në Mekë nga të gjitha anët e Arabisë, Ebu Xhehli i
vendosi njerëzit e tij në portat e qytetit që t‟í paralajmëronin ata për Muhamedin. Një
pelegrin poet i quajtur el-Tufejl ibn Emr i fisit Daus në perëndim, u alarmua aq shumë me
çfarë dëgjoi saqë i mbylli veshët me pambuk për t‟u siguruar se nuk do të dëgjonte
magjinë e Profetit. Por kur mbrriti në Ka‟aba dhe pa Muhamedin duke u falur para altarit
iu duk vetja qesharak. „Zoti e bekoftë shpirtin tim,‟ tha ai, „Ja ku jam një njeri inteligjent,
një poet që e di shkëlqyeshëm dallimin midis së mirës dhe së keqes, kështu që vallë
ç‟duhet të më mbrojë nga të dëgjuarit e asaj çfarë është duke thënë ky njeri? Nëqoftëse
është e mirë unë do ta pranoj; nëqoftëse është e keqe do ta flak.‟ Ai ndoqi Muhamedin që
i shpjegoi atij fenë dhe i recitoi disa pjesë nga Kur‟ani. Tufejli u mahnit: „Për Allah deri
tani nuk kam dëgjuar ndonjë gjë më të përsosur ose më të drejtë se kjo!‟ bërtiti ai. Ai u
kthye te fisi i tij dhe në pak vite konvertoi rreth shtatëdhjetë familje nga ai fis.
Bukuria e papërshkrueshme e Kur‟anit depërtoi thellë te njerëzit. Tufejl e hoqi
vullnetarisht barierën e frikës kur hoqi pambukun nga veshët e tij. Megjithatë të tjerët
ngelën të paprekur dhe i mbajtën pengesat të paprekura. Një ditë kurejshët vendosën të
provonin një takt të ri, kështu që dërguan Utba ibn Rab‟ian të Abd Shemsit që të bënte
një marveshje me Muhamedin: nëqoftëse premtonte të rrinte urtë, ata do t‟í jepnin çfarë
të dëshironte: para, pozitë – bile edhe mbretërim. Në rast se kjo është e vërtetë, është një
shenjë e dëshpërimit të tyre: paratë kishin vlerë gati të shenjtë për shumë kurejsh,
gjithashtu ata kishin një urrejtje instinktive për pushtetin dhe institucionet supreme si
mbretëria. Muhamedi priti derisa Utba e mbaroi ligjëratën dhe tha: „Tani më dëgjo mua.‟

* Ibn Ishak, Sira 183 - 4, nga A.Guillaume (perkth.dhe botoi), Jeta e Muhamedit, f. 130 – 1
 Ibn Ishak, Sira 185, nga A.Guillaume (perkth.dhe botoi), Jeta e Muhamedit, f. 131.

Ibn Ishak, Sira 185, nga A.Guillaume (perkth.dhe botoi), Jeta e Muhamedit, f. 132
Utba u rehatua, mori qëndrim drejt, vuri duart prapa dhe dëgjoi me vemendje ndërkohë
që Muhamedi filloi të recitonte Suren 41, që përshkruan një barierë që shumë kurejsh
vinin mbi zemrat e tyre për të penguar mesazhin hyjnor të hynte në shpirtin e tyre:

Shumë prej tyre kanë kthyer shpinën dhe nuk dëgjojnë.

Ata thonë,„Zemrat tona jane të mbuluara për çfarë ti na thërret ne,
dhe në veshët tona ka rëndim,
dhe midis nesh dhe teje ka një perde.‟

Kur‟ani shpesh flet për një perde që i bën zemrat e ngurta, sprovim përkundrejt fuqisë së
urdhërit hyjnor. Utba nuk ishte gati akoma që të çfaqte mendimin e tij. Kur Muhamedi u
përkul në fund të këndimit ai nuk u bashkua me të, por kur u kthye te shokët e tij në
senat, ata e kuptuan menjëherë se ai kishte patur një përjetim të forte. Utbës iu duk shumë
e vështirë ta përshkruante çfarë kishte ndodhur me të, kur dëgjoi bukurinë e fjalëve. Ai
vetëm mundi të thoshte se nuk ishte si ato që kishin dëgjuar deri tani. Ishte ndryshe nga
frymëzimet që arabët kishin njohur më përpara: nuk ishte poezi, fjalë magjike të një
magjistari apo fatthënie të trasha të një kahin-i. Është interesant se asnjë nga armiqtë e
Muhamedit nuk e akuzon atë për simulim të mesazhit: ishte e qartë se diçka e
pazakonshme po zhvillohej, të cilën ata nuk mund ta shpjegonin. Në fund Utba i
paralajmëroi kurejshët: „Dëgjoni këshillën time dhe bëni si do të bëj unë, lereni këtë njeri
krejtësisht vetëm, se për Zotin fjalët që dëgjova do të flakërojne kudo.‟
Në një farë mënyre ndokush mund të thotë se Muhamedi zbuloi një formë krejt të
re letrare, të cilën disa njerëz e pëlqyen ndërsa të tjerëve iu duk shokuese dhe
shqetësuese. Ishte aq e re dhe aq e fuqishme për efektin që bënte saqë thjesht ekzistenca e
saj dukej një mrekulli, përtej perceptimit nga një qënie normale njerëzore. Armiqtë e
Muhamedit u përpoqën të krijojnë një vepër tjetër si ajo; karakteri i saj i pashoq ishte
provë e origjinës hyjnore dhe vargjet ishin „shenja‟ që jepnin një takim të shenjtë dhe të
beftë me Zotin. Myslimanët ende përjetojnë një prani misterioze kur këndojne Kur‟anin
ose qëndrojnë karshi teksteve të librit të shenjtë që stolis muret e xhamiave. Tashmë kemi
parë që Kur‟ani është në qendër të spiritualitetit mysliman, ashtu si Jezusi, Fjala e Zotit,
në krishtërim. Më vonë shumë myslimanë do të pohonin se ai është të shprehurit në të
folmen normale njerëzore e „Fjalës së Amshuar‟, ashtu si Logosi në Prologun e Ungjillit
të Shën Gjonit. Prandaj Kur‟ani është me tepër një paraqitje e informacionit të
privilegjuar, ai është një simbol i ngjashëm me simbolet e Toras, Figurën e Krishtit ose
shenjtëritë, të cilat në kulturat e tjera njerëzit i kanë kultivuar si „shenja‟ të hyjnores midis
nesh.
Së fundi idea e një teksti, një punimi arti ose një pjese muzikore që jep një
„Prezencë Reale‟ ose një përjetim transhendence ka frymëzuar kritikë perëndimore si
Xhorxh Shtainer dhe Piter Fuller. Kur Ibn Ishak dhe biografët e tjerë të hershëm flasin
për Islamin që „hyn në zemrën‟ e dikujt që dëgjon intensivisht Kur‟an, duke hedhur
poshtë paragjykimet ose frikën e akumuluar, ndoshta tregojnë diçka të ngjashme me

 Sure 41 : 1 – 6 .

Ibn Ishak, Sira 186 - 7, nga Guillaume (perkth. dhe botoi) Jeta e Muhamedit f. 132 – 3

Sure 52 : 34, 2 : 23, 10 : 38
përjetimin estetik të përshkruar nga Shtainer në librin e tij Prezencat Reale: a ka ndonjë
gjë në atë çfarë themi? Ata nga ne që e kanë të vështirë të gjejnë ndonjë bukuri te
Kur‟ani, ndoshta kanë përjetuar në kulturën tonë atë që Shtainer e quan „homogjenitet i
artit serioz, literaturës dhe muzikës‟ i cili „ve në dyshim të fshehtat e fundit të ekzistencës
sonë‟. Një art i tillë, argumenton Shtainer, si përfundim na thotë ne, „ndryshoni jetën
tuaj‟. Ky është një takim i papritur me dimensionin transhendent që futet në „shtëpinë e
vogël të qënies sonë mbikqyrse,‟ sapo kemi dëgjuar thirrjen e një arti të tillë, kjo shtëpi
nuk është më „plotësisht e banueshme nga ne njësoj siç ishte më parë‟ . Shtainer nuk
beson Zotin dhe sugjeron se për shumë njerëz arti përfaqëson mundësinë e vetme të
transhendencës në një botë skeptike. Është e qartë se ka ndryshime të mëdha ndërmjet
teorisë së tij dhe përjetimit të myslimanëve të cilët nga bukuria e Kur‟anit e ndjejnë se
jeta e tyre ka ndryshuar në mënyrë të paprapesueshme, keshtu deshmite e para te ketij
takimi befasues me librin e shenjte te Islamit flasin për një ndjenjë ekzaltuse të njëjtë, një
vezullim zgjues dhe trazues të ngritjes shpirtërore që çan pengesat paragjykuese. Kur u
botua libri i Shtainerit bëri shumë bujë, që tregon se pasqyronte përvojën e shumë
lexuesve të tij, prandaj kjo teori mund të na japë një përfytyrim të efektit të mrekullushem
të kësaj vepre klasike të literaturës arabe. Muhamedi si poet dhe profet dhe Kur‟ani si
tekst dhe teofani duhet të jenë një nga shembujt më bindës të prejardhjes në origjine mes
përjetimit fetar dhe artistik.
Pa këtë ndërhyrje ose „lajmërim‟, siç e quan Shtainer, bashkësia e parë myslimane
nuk do të kishte qene në gjendje ta bënte këtë shkëputje të guximshme nga e kaluara,
dhunimin e shenjtërive të vjetra dhe kapërcimin e paragjykimeve ekzistuese. Bukuria e
Kur‟anit rezonoi me diçka më të thellë, të rrënjosur thellë brenda tyre dhe spikati tej
vetes, ashtu si „shenjat‟ që përshkruan. Ai ishte në gjendje t‟i realizonte këto fshehtësi
dhe t‟i inkurajonte myslimanët ta ndryshonin jetën e tyre në një shkallë që ishte shumë
më e lartë se ajo që mund të parashikohej. Myslimanët pohojnë se mrekullia e Kur‟anit
konsiston në aftësinë tij për të patur këtë efekt te njerëzit edhe sot, bile edhe për ata që
arabishtja nuk është gjuhë amtare. Kështu studiusi i shquar iranian Sejid Hosein Nasr
thekson se Kur‟ani akoma i kërkon myslimanëve ta ndryshojnë jetën e tyre. Vargjet
fragmentare, të shkrifta - sidomos ato të sureve të para – demonstrojnë thërmimin e
gjuhës së njeriut nën peshën e Fjalës hyjnore: gjithashtu zbulojnë një brishtësi të njeriut.
Me qëllim që të zbulojë kuptimin e brendshëm, simbolik të Kur‟anit myslimani ose
myslimanja duhet të integrojë jetën e vet. Të lexosh ose të dëgjosh Kur‟anin nuk është një
eksperiencë intelektuale ku do të marrësh informacion ose një direktive të qartë, por është
një disiplinë shpirtërore. Procesi i ta‟wil-it (interpretimi simbolik) është një gërmim për
një kuptim të brendshëm që individi gjithashtu të depërtojë në thellësitë e qënies së tij ose
të saj. Ta‟wil fjalë për fjalë do të thotë ta kthesh diçka në zanafillën e saj ose në origjinë
dhe Kur‟ani kërkon gjithashtu që kur myslimanët ballafaqohen me librin e shenjtë ata
gjithashtu të shkojnë nga e jashtmja (zahir) në të fshehtën, të brendshmen (batin) e
qënies së tyre për të zbuluar Burimin dhe Origjinën.
Natyrisht që një perëndimor mund të ketë një përjetim krejtësisht të ndryshëm. Jo
vetëm që bukuria e Kur‟anit është e paarritshme nga përkthimi, por ai kërkon edhe një
afrim që është i huaj për shumë prej nesh. Ta kufizosh dikë thjeshtë në një lexim nga


Xhorxh Shtainer Prezencat Reale: A ka ndonje gje ne ate çfare themi? (Londer, 1989) f. 142 - 3

 Sejid Hosein Nasr, Idealet dhe Realitetet e Islamit (Londër, 1966), f. 47 - 8

jashtë, të kërkojë të pashprehshmen që shtrihet tej fjalës, pa qenë i mbështetur nga cilësia
e arabishtes, është një përjetim i mjerë, sidomos nëqoftëse ky përjetim ndërmerret me një
shpirt armiqësor ose nga një këndvështrim epërsie të superioritetit imagjinar – siç e
gjejmë për shembull, te Giboni: kjo nuk është frymë perceptuese, krijuese që do të
prodhonte ndonjë lloj të përjetimit estetik.
Aty nga fundi i vitit 616 bukuria e Kur‟anit bëri konvertimin më befasues. Duke
menduar se ishte koha p1r të vrarë Muhamedin, Omer ibn el-Khatab u turr rrugëve të
Mekës me shpatë në dorë drejt një shtëpie në rrëzë të Malit Safa, ku kishte marrë vesh se
Muhamedi po kalonte mbasditen. Ai nuk e dinte se motra e tij Fatime dhe i shoqi Se‟id
(djali i hanif-it Zeid) ishin bërë myslimanë dhe duke menduar se ishin të sigurtë meqë
Omer kishte dalë jashtë, kishin ftuar farkëtarin mysliman Khabab ibn el-Arat, të vinte dhe
t‟u recitonte suren e fundit. Por gjatë rrugës për në Malin Safa, një tjetër mysliman i
panjohur i klanit të tij, iu afrua Omerit dhe për ta devijuar nga plani i tij i tha të kthehej në
shtëpi dhe të shihte çfarë po bëhej atje. Omer u kthye me vrap dhe si u fut në rrugën e
shtëpisë së tij dëgjoi fjalet e Kur‟anit të cilat vinin që nga dritarja. „Ç‟janë këto gjepura?‟
uluriti pasi hyri brenda. Khabab me nxitim u ngjit në një dhomë sipër, ndërsa Omer
shpërtheu mbi Fatimen e Se‟idin duke qëlluar të motrën dhe duke e përplasur përtokë.
Por sapo ka parë gjakun e saj duhet të jetë ndjere i turpëruar; prandaj dhe i ka ikur inati i
pare. Ai mblodhi dorëshkrimin që Khabab kishte hedhur nga nxitimi dhe duke qenë nje
nga kurejshët e paktë që mund të lexonte dhe shkruante rrjedhshëm, filloi të lexonte
vargjet e hapjes së Sures 20. „Sa e përsosur dhe madhështore qënka kjo ligjëratë!‟ tha ai i
mahnitur, dhe ky Saul i Tarsusit mysliman u rrëzua jo nga shikimi i Jezusit, Fjalës, por
nga bukuria e Kur‟anit, e cila depërtoi te ai përmes urrejtjes dhe paragjykimit të flaktë,
drejt një absorbimi të brendshëm për të cilin ai ishte i pandërgjegjshëm. Omer menjëherë
rrëmbeu edhe njëherë shpatën, vrapoi rrugëve të Mekës për në Malin Safa dhe hovi në
shtëpinë ku ishte Muhamedi. Siç duket, duke menduar se sulmi ishte mbrojtja më e mirë,
Muhamedi e kapi atë nga pelerina; „Çfarë të solli këtu, biri i Khatabit?‟ thirri ai. Omer u
përgjigj; „O i dërguar i Zotit, kam ardhë te ti për të besuar në Zotin, të dërguarin e tij dhe
çfarë ai ka sjellë nga Zoti.‟ Muhamedi i dha me zë aq të lartë falnderimet, saqë çdonjeri
që ishte në këtë shtëpi të madhe (të cilët ishin fshehur me tmerr nga ardhja e Omerit)
kuptoi se ç‟kishte ndodhur.
Por Ibn Ishak ka dhënë edhe një version tjetër të konvertimit të Omerit, të cilin ia
vlen ta përmendim. Para ringjalljes shpirtërore, Omer kishte qenë pijanec i madh dhe nuk
i pëlqente kurrgjë me tepër se sa të dehej sëbashku me shokët në pazar. Një natë nuk gjeti
asnjë prej shokëve të tij pijanecë, prandaj Omer mendoi se mund ta kalonte kohën më
mirë duke bërë rrethrrotullime përqark Ka‟aba-s. Atje gjeti Muhamedin, duke qëndruar
pranë tempullit dhe duke recituar qetë me vete Ku‟ran, prandaj vendosi të dëgjonte pak.
Kështu që ai u kacavjerr poshtë pëlhurës prej damasku që mbulonte kubin e madh prej
graniti dhe u zvarrit përgjatë altarit derisa arriti përballë Muhamedit. Këtu ai tha: „nuk
kishte asgjë ndërmjet nesh përveç pëlhures së Ka‟aba-s‟ - përveç saj, nuk kishte asnjë
pengese tjetër. Magjia arabishtes e bëri punën e vet: „Kur dëgjova Kur‟anin zemra m‟u
lehtësua dhe qava, kështu Islami hyri në qënien time.‟
Omer nuk ishte kurrë për masa gjysmake. Mëngjezin tjetër ai vendosi t‟ia jepte
lajmin xhaxhait të tij Ebu Xhehlit – duke shkuar drejt e në strofullen e luanit.
„Mirëseardhjen më të mirë, nip!‟ thirri Ebu Xhehli tere ngazellim pasi hapi derën, „çfarë

 Ibn Ishak, Sira 227, nga Guillaume (përkth. dhe botoi) Jeta e Muhamedit f. 157
të ka sjellë?‟ Omer na tregon: „iu përgjigja se kisha ardhë t‟i tregoja se unë besova në
Zotin dhe Muhamedin të dërguarin e Tij sidhe i konsideroj të vërteta çfarë ai ka sjellur.
Ai e përplasi derën me forcë para hundës sime dhe tha, “Zoti të mallkoftë ty dhe çfarë më
the.”‟ Siç mund të merret me mend, konvertimi i Omerit ishte goditja më e rëndë,
sidomos meqë ai prerazi refuzonte të bënte salat fshehurazi, por falej para Ka‟aba-s në sy
të të gjithëve. Ebu Xhehli dhe Ebu Sufiani nuk mund ta duronin, por megjithatë nuk
mund të bënin asgjë meqenëse Omer mbrohej nga klani i tij, Adi.
Në këtë periudhë për ta nënshtruar Muhamedin, Ebu Xhehli u përpoq ta linte të
vuante urie, duke imponuar një bllokade ndaj klaneve Hashim dhe el-Mutalib, ai arriti t‟i
bënte të gjitha klanet e tjera të bashkoheshin dhe të firmosnin një pakt kundër kërcënimit
mysliman. Askush nuk mund të martohej ose të bënte tregti me ndonjë prej dy klaneve të
jashtëligjshme dhe kjo presupozonte se askush nuk do t‟u shiste atyre ndonjë ushqim. Për
arsye sigurie, të gjithë antarët e hashimve dhe el-mutalibve si myslimanë edhe
jomyslimanë u transferuan në rrugën e Ebu Talibit, e cila u bë një geto e vogel. Kur
Muhamedi, Hadixhe dhe familja e tyre mbrriti këtu, Ebu Lehebi me familjen e tij u largua
dhe mori zyrtarisht një shtëpi në lagjen e abd - shemsëve. Bllokada zgjati për dy vjet. Për
shkaqe të pastra parimesh fisnore, pjestarët Hashim dhe el-Mutalib që nuk ishin bërë
myslimanë, nuk i braktisën njerëzit e vet të fisit. Por bllokada nuk qe e pëlqyeshme,
sidomos midis njerzve të cilët kishin të afërm te hashimët dhe el-mutalibët, kështu që me
ndërgjegje nuk mund t‟i linin ata të vdisnin urie. Myslimane si Ebu Bekr dhe Omer (që
natyrisht ishin të klaneve të tjera) dërgonin rregullisht në geto ushqime dhe materiale, siç
bënin edhe shokë dhe të afërm të tjerë. Njefare Hishim ibn Emr që kishte disa të afërm te
hashimët, sillte shpesh natën në rrugën e Ebu Talibit një deve të ngarkuar me furnizim, i
jepte kafshes një të goditur në vithe dhe ajo lëvizte me ngathtësi poshtë në rrugicë. Në një
rast Hekim ibn Hizam, nipi i Hadixhes, duke shkuar rrugës për në geto me një thes me
miell në duar, u ndalua nga Ebu Xhehli. Menjëherë të dy u zunë fort me fjalë, nje
kalimtar u afrua dhe mori anën e Hekimit: a përnjimend donte të ndalonte Ebu Xhehli një
njeri që po i çonte ushqim hallës së tij? Kur Ebu Xhehli prapë refuzoi ta linte Hekimin të
kalonte, kalimtari i zemëruar i dha një goditje të fuqishme me një nofull deveje, që e
rrëzoi ate përtokë.
Gjate katër muajve të shenjtë kur dhuna ishte e ndaluar në Mekë, Muhamedi dhe
myslimanët mund ta linin geton, kështu që ai shkonte rregullisht në Ka‟aba. Atje ai ishte
në shënjestër të fyerjeve të reja. E shoqja e Ebu Lehebit, që i pëlqente të hiqej si poete,
kur kalonte Profeti thoshte me zë të lartë vargje fyese për te. Në një rast ajo hodhi në
rrugën e tij karthija me gjemba. Kjo mund të jetë periudha kur zbriti Sure 111:

U thafshin duart e Ebu Lehebit dhe ai u thaft!

Pasuria nuk i vlen atij, as çfarë ka fituar;
ai do të piqet në një zjarr flakërues
dhe gruaja e tij, bartëse karthijash,
rreth qafës së saj një litar prej palme.

* Ibn Ishak, Sira 230, nga Guillaume (përkth. dhe botoi) Jeta e Muhamedit f. 159
Njerëzve që janë edukuar me Predikim në Mal mund t‟iu duket disi jo e udhës që
Muhamedi nuk ktheu faqen tjetër. Por shpesh vetë Jezusi ne Ungjill mallkoi armiqtë e
tij troç me fjalë të ashpra. Ai profetizoi një fat të tmerrshëm për qytetet e Bethseidit dhe
Korozeimit, të cilët nuk i kishin vënë veshin fjalëve të tij, ndërsa në Ungjillin e Sh.
Mateut shkruhet se ai shau farisejtë dhe sadusejtë me një ligjëratë të ashpër, që në fakt
ishte shpifje.
Në këtë kohë gjithashtu një kontradiktë e re fillon të çfaqet në Kur‟an. Herë pas
here tregohet për një katastrofë që do ta perfshinte qytetin e Mekës, që kundërshtonte ta
dëgjonte Fjalën e Zotit. Me sa duket gjatë kësaj periudhe të vështirë njohuritë myslimanë
per shkrimet çifute fillojnë të zgjerohen. Kur‟ani fillon të tregojë histori të reja rreth
profetëve të mëparshëm për të ngushëlluar myslimanët, që pasqyron emocionin e
zbulimit: këto histori zakonisht fillojnë me pyetje si „A e dini historinë e Moisiut?‟ ose „A
e keni marrë vesh historinë e faraonit?‟ Moisiu ishte profeti më popullor në kohën e
bllokadës: Kur‟ani thekson se ai e paralajmëroi faraonin që t‟í bindej Fjalës së Zotit, por
egjyptianët nuk e dëgjuan prandaj dhe u ndëshkuan. Por edhe profetët e tjerë gjithashtu –
Jozefi, Noa, Jonah, Jakobi, Jezusi – i paralajmëruan popujt e tyre që të jetonin në rrugë të
drejtë, duke krijuar një shoqëri të drejtë dhe dashamirëse, nëqoftëse donin të evitonin një
katastrofe të pashmangshme. Kur‟ani gjithashtu përmban edhe disa profetë jobiblike, si
Hud, Shuaib dhe Salih, të cilët Zoti i dërgoi me të njëjtin mesazh te popujt e vjetër arabë
Ad, Midien dhe Themud. Prapëseprapë njohuritë e Muhamedit për shkrimet e shenjta
ishin të kufizuara. Figurat profetike që nderoheshin nga arabët sipas traditës së tyre, vihen
krah per krah me profetët e Biblës thuajse ishin me të njëjtin status: dhe me të vërtetë siç
e kemi parë, Kur‟ani i konsideron të gjitha fetë e udhëzuara drejt, të dërguara nga Zoti.
Muhamedi nuk e dinte kronologjinë sipas së cilës paraqiten profetët e shkrimeve: për
shembull shifet se ai mendonte se Meriem, nëna e Jezusit, kishte të njëjtin emër me
Meriemin, motrën e Moisiut te shkrimet çifute. Tregimet për profetët më tepër se sa
versionin biblik origjinal, tregojnë rrethanat e Muhamedit dhe të myslimanëve të parë.
Kështu historia e Noes na jep një ide shumë të qartë të vështirësive që Muhamedi pati me
Senatin e Mekës dhe të kundërshtimeve të ndryshme që shprehnin ata për profecinë e tij:

Dhe Ne dërguam Noen te populli i tij;

dhe ai tha, „O populli im, dorëzohuni Zotit!
Ju nuk keni Zot tjetër veç Atij.
A nuk do të jeni prej atyre që kanë frikë Zotin?‟
Këshilli i jobesimtareve të popullit
të tij tha,„Ky nuk është veçse
një qënie si edhe ju, që kerkon
të fitojë epërsi mbi ju. Dhe
po të kishte dashur Zoti, Ai do të kishte zbritur
ëngjëj. Ne kurrë nuk dëgjuam si kjo nga
baballarët tanë, të moçmit.
Ai nuk është veçse një njeri i çoroditur.‟ 

 Sure 23 : 22 – 4 .
Por ashtu siç e dimë, Kur‟ani i konsideron këto histori si „shenja‟, më tepër tregime
simbolike të marveshjeve të Zotit me njeriun se sa tregime historike skrupuloze,
prandaj tenton që nëpërmjet ndodhive të këtyre historive të vjetra, në trajtën që
njiheshin nga arabët, të depërtojë në thelbin e mesazhit.
Mbasi Noe u përbuz nga populli i tij, Allahu e urdhëroi të ndërtonte Arkën dhe
përmbyti të gjithë ata që ishin mospërfillës ndaj paralajmërimit të tij. Në këtë periudhë,
në Kur‟an Dita e Gjykimit bëhet vërtetë një ndodhi e frikshme: e drejta ndahet nga e
padrejta në një skenar të madh simbolik, që është „një shenjë për ate që i frikësohet
dënimit në botën tjetër‟. Por Kur‟ani e tregon qartë se ky nuk është dënim arbitrar:
qytetet dhe popujt, të cilët ishin mospërfillës ndaj këshillave të profetëve e sollën
shkatërrimin e tyre me duart e veta. Tashti e tutje qyteti i Mekës do të provonte një
katastrofë sepse kurejshët kundërshtonin ta përmirësonin jeten e tyre dhe të krijonin një
shoqëri të tillë, që të ishte në përputhje me rendin e vërtetë.
Por në këtë periudhë mesazhi hyjnor i Kur‟anit nuk ishte tërësisht dënim dhe
shkaterrim. Vazhdimisht ai i shtyn myslimanët të jenë të durueshëm dhe t‟i rezistojnë
vuajtjeve të kohës me burrëri dhe dinjitet. Ata nuk duhet të shrytëzojne rastin për një
hakmarrje personale kundra armiqve të tyre. Gjithashtu tregimet e profetëve të së
kaluarës i ngushëllojnë duke theksuar se besimi i tyre nuk ishte një „risi‟ monstruoze;
megjithëse dukej sikur ia kthenin shpinën të parëve të tyre, tani ata kishin lidhjen e tyre
shpirtërore që zinte fill te Profeti i parë Adami, i cili e udhëzoi njerëzimin mbi mënyrën e
rregullt të jetesës. Që nga kjo kohë bëhet e qartë se Muhamedi ishte diametralisht në
kundërshtim me kurejshët, bile edhe me ata që ishin më pak ekstremistë se Ebu Xhehli.
Pak pas vënies në jetë të Bllokadës, një përfaqësi e vogël erdhi te Muhamedi me shpresën
që të gjente një zgjidhje paqësore. Ata kryesoheshin nga i nderuari Velid i klanit
Makhzum, i cili ishte afër vdekjes për të menduar se kërcënohej personalisht nga
Muhamedi, i shoqëruar nga tre prijësa të tjerë, respektivisht të klaneve Sehm, Asad dhe
Xhumah. Këto klane kishin qenë antarë të aleancës së vjetër Hilf el-Fudul, prandaj
ndoshta delegatët ishin të shqetësuar se mos Bllokada do t‟i jepte me shumë pushtet Ebu
Xhehlit në Mekë. Ata do ta kenë kuptuar zotësinë e madhe të Muhamedit dhe e kanë
ndjerë se ai mund të ishte në gjendje ta rilindte fatin e klaneve më të dobta.
Përfaqësia sugjeroi një kompromis: myslimanët t‟i faleshin Allahut në fenë e tyre
dhe të tjerët të mund të vazhdonin t‟i faleshin el-Latit, el-Uzasë dhe Manatit. Por
Muhamedi tashmë e kishte përgjigjen të gatshme. Ai iu përgjigj delegacionit me Suren
109 – Sure e Mohimit – e cila shpallte ndarjen e rrugëve:

Thuaj: „O ju mosbesimtarë,
Unë nuk adhuroj ke adhuroni ju
dhe ju nuk adhuroni çfarë adhuroj unë,
Unë nuk i shërbej asaj çfarë i keni shërbyer ju,
ju nuk i shërbeni kujt i shërbej une.
Për ju feja juaj dhe për mua feja ime!‟

 Sure 11 : 105 .
* Sure 11 : 102 – 3 .
 Pasi bllokada u vu në zbatim për dy vjet, papritur gjendja u përmirësua për
Muhamedin dhe u duk se vendosmëria e tij u shpërblye. Bllokada sa vinte e bëhej më e
papëlqyeshme; të shpresoje që njerëzit të bënin sehir të afërmit e gjakut që vuanin ishte
në kundërshtim me shumë zakone arabe, prandaj pati një fluks të rregullt, ilegal me
ushqime dhe furnizime drejt getos. Përfundimisht katër kurejsh që kishin lidhje të afërta
me antarët e klanit Hashim dhe el-Mutalib, planifikuan një fushatë për ta hequr
Bllokadën. Hishim ibn Emr, i cili vazhdimisht e kishte dërguar devenë e tij të ngarkuar
me ushqime, poshtë në rrugën e Ebu Talibit, filloi të kërkonte mbështetje, keshtu që
mundi të gjente katër veta që kishin të njëjtën mendje për t‟ía detyruar Ebu Xhehlit
anullimin. Tre prej tyre el-Mu‟tim ibn Adi, Ebu el-Bakhter ibn Hishem dhe Sama ibn el-
Erwed i perkisnin klaneve të Hilfit, prandaj mund të ishin të shqetësuar nga epërsia që
fitoi në Mekë gjatë bllokadës, klani Makhzum i Ebu Xhehlit. Por i katërti – el-Zuhejr ibn
Ebi Umaja që kishte lidhje me Ebu Talibin – ishte vetë një makhzumit, prandaj dhe u ra
dakord që ai t‟i hapte tratativat.
Në ditën e caktuar Zuhejr veshi një rrobë të gjatë të bardhë dhe me solemnitet bëri
rrethrrotullimet përqark Ka‟abas. Në fund ai eci përpara dhe iu drejtua publikisht të gjithë
të moshuarve të qytetit. Si mund të rrinin rehat duke shikuar hashimët dhe el-mutalibët që
po vuanin kësisoj? Ebu Xhehli protestoi me zemërim, por të katër burrat e tjerë u ngritën
dhe u shprehën me zë të lartë në përkrahje të mocionit të Zuhejrit. Së fundmi Mu‟tim u
turr me vrap drejt Ka‟abas për të gjetur dokumentin që kishin nënshkruar klanet për
fillimin e Bllokadës dhe thuhet se njerëzit u impresionuan thellësisht kur doli se
dorëshkrimi në pergamenë ishte ngrënë nga krimbat, përveç një cope të vogël që
përmbante shprehjen e hapjes: „Në emër tënd, O Allah!‟ Ata këmbëngulën që bllokada të
hiqej.
Në bashkësinë myslimane duhet të ketë patur ngazëllim të madh; dukej sikur po
vinin kohë më të mira. Bashkësia e mërguar në Abisini dëgjoi këtë lajm dhe Othman ibn
Ma‟zum iu priu rreth tridhjetë familjeve për t‟u kthyer në Mekë, duke lënë pjesën tjetër
atje me të birin e Ebu Talibit, Xha‟ferin. Muhamedi dhe Hadixhe ishin të gëzuar që do të
bashkoheshin me vajzën e tyre Rukeijeh dhe të shoqin Othman ibn Afan. Por të mërguarit
u kthyen më herët se duhej. Pavaresisht nga fluksi ilegal i furnizimeve, në mënyrë të
pashmangshme Bllokada kishte lënë prapa disa pasoja, kështu që në v. 619 një vdekje e
bëri të padurueshme gjendjen e Muhamedit në Mekë.
 7. Hixhre: Një Drejtim i Ri

Biografët e tij shpesh e quajnë vitin v.619 Vit i Hidhërimit të Muhamedit.

Menjëherë pas fundit të Bllokadës, vdiq Hadixha: ajo ishte në të gjashtëdhjetat dhe
shëndeti mund t‟i ishte dëmtuar në mënyrë të pariparueshme nga ushqimi i mangët. Ajo
kishte qenë shoku më i ngushtë i Muhamedit dhe pas vdekjes së saj askush nuk do të
mund ta zëvendësonte. Bile as besniku Ebu Bekr apo Omeri plot temperament, nuk do të
ishin në gjendje t‟i jepnin Muhamedit të njëjtën mbështetje të afërt, prandaj kjo humbje
ndikoi thellë te ai. Jo shume kohë pas kësaj, një tjetër vdekje në fakt pati më shumë
pasoja për te. Ebu Talibi u sëmur rëndë dhe ishte e qartë që ai nuk do të përmirësohej.
Përpara se ai të vdiste, kurejshët bënë një propozim të fundit për paqe. Megjithëse ata
kishin bërë presion të madh ndaj tij, ata e dinin se Ebu Talibi ishte sjellë si një sejjid arab
i vërtetë duke i dhënë mbështetje të tillë të patundur antarit te fisit të tij, ndërsa tani Ebu
Xhehl ishte në krye të një përfaqësie pranë krevatit të tij për të bërë një pajtim: nëqoftëse
Muhamedi do të njihte fenë e tyre, ata do ta linin ate të qetë. Por Muhamedi e kishte
menduar këtë çështje pothuaj dy vjet me parë kur u tha kurejshëve se Allahu ishte Zoti
një. Ata qenë nervozuar dhe ishin larguar me fodullëk duke thënë se Vetë Allahu do të
gjykonte midis tyre dhe Muhamedit.
Pasi ata ikën, Muhamedi ishte çuditur kur Ebu Talibi i tha atij se kishte patur të
drejtë që e kundërshtoi këtë kompromis, kështu që ai i kërkoi xhaxhait të tij të shkonte
një hap më tej dhe t‟ia dorëzonte veten e tij Allahut. Ebu Talibi me të mirë iu përgjigj se
nëqoftëse ai e bënte një deklarim të tillë të besimit ai do ta bënte vetëm për ta kënaqur atë
Ai do të vdiste ashtu siç kishte jetuar, me besimin e baballarëve të tij. Megjithatë në
çastin e fundit Abazi e njoftoi se buzët e njeriut që po vdiste ishin duke lëvizur dhe i tha
Muhamedit se mesa dukej ishte duke thënë shehade. Por Muhamedi tundi kokën : ai e
dinte se Ebu Talibi nuk kishte hyrë në Islam.
Kryetari i ri për hashimët u bë Ebu Leheb, i cili ishte shumë fodull me Muhamedin,
megjithëse në fillim ai i dha disa masa mbrojtje. Tani që ishte kryetar kjo pritej prej tij,
por nuk ishte aq efektive sa mbrojtja e Ebu Talibit, sepse të gjithë e dinin se ajo jepej me
pahir, prandaj morën zemër nga ky disavantazh i Muhamedit. Komshinjtë e tij filluan t‟i
luanin rrengje të ndyra me një mullzë deleje: ata e gjuanin Muhamedin me këtë send që të
ngjall krupën ndërsa ai falej dhe bile një shakaxhi ia hidhte atë në tenxheren e familjes.
Një ditë kur Muhamedi po ecte në qytet, një i ri kurejsh i hodhi llum në të gjithë trupin. E
bija u shkreh ne vaj kur ai u kthye në shtëpi në atë gjendje dhe qante ndërsa e pastronte.
„Mos qaj, vajza ime e vogël‟ e qetësonte Muhamedi „Zoti do ta mbrojë babain tënd‟. Por
shtoi me vete i ngrysur „Kurejshët kurrë nuk më trajtuan kështu sa ishte gjallë Ebu
Talibi‟.
Pozita e re e dobët e Muhamedit mund të ketë ndikuar edhe në pozitën e
myslimanëve të tjerë. Ebu Bekri p.sh. praktikisht u shkatërrua nga Bllokada, kapitali i tij
u pakësua nga 40 000 në 5 000 derhemë. Ai jetonte në zonën e klanit të Xhumah-ve dhe
që kur përqafoi Islamin ai kishte mardhënie të këqia me kryetarin e tyre, trashaluqin plak,
Umejeh ibn Khalaf. Gjatë periudhës së parë të persekutimit Umejehes i pëlqente ta
nxirrte Bilalin, skllavin e tij mysliman në diell, por tani mund t‟i bënte të njëjtën gjë Ebu
Bekrit, një tregtari të nderuar. Ai e lidhte ate dhe kushëririn e tij Talheh dhe i linte ata në
të nxehtin përvëlues në këtë gjendje çnderuese. Kjo tregonte se Tejm, klani i tyre, nuk
donte më ose nuk ishte në gjendje ta mbronte Ebu Bekrin, kështu që ai arriti në
përfundimin se nuk kishte të ardhme për të në Mekë. Me bekimin e Muhamedit, ai e la
qytetin dhe u nis të bashkohej me bashkësinë e emigrantëve në Abisini. Rrugës ai u ndesh
me Ibn Duxhhume-n, kryetarin e një grupi të vogël fisesh nomade (të njohur si Ahabish)
të cilët ishin aleate të kurejshëve. Ibn Duxhhuma u lemeris kur dëgjoi se praktikisht Ebu
Bekri ishte perzanë nga Meka, kështu që i propozoi që të ktheheshin sëbashku dhe se ai
vetë do ta merrte Ebu Bekrin nën mbrojtje. Ebu Bekri pranoi me gëzim dhe kurejshët që
ishin të preokupuar për të mos ngjallur armiqësinë e Ibn Duxhhumes, u detyruan të
pranojnë, por ata i kërkuan beduinit t‟i siguronte se Ebu Bekri nuk do të falej ose


Muhamed Ibn Ishak, Sirat Resul Allah 278, përkthyer e botuar nga A.Guillame, Jeta e Muhamedit
(Londër, 1955) f.191 .
deklamonte Kur‟anin në publik. Ai ishte një njeri karizmatik, spjeguan ata, kështu që i
joshte të rinjte duke i larguar nga feja e baballarëve të tyre. Ibn Duxhhuma i pranoi këto
kushte dhe Ebu Bekri premtoi se do të lutej vetëm në shtëpinë e tij.
Myslimane të tjerë nuk u bindën. Asketi Othman ibn Ma‟zum, ishte antar i
Makhzum-ve dhe gëzonte mbrojtjen e fuqishme e të efektshme të Walidit, por ai e quante
të papranueshme të ishte vetë i sigurtë ndërsa të tjerët po vuanin. Kështu qe ai shkoi te
Walidi, dhe për hutimin e dukshëm të të moshuarit, i kërkoi të hiqte dorë nga mbrojtja e
tij. Ky ngjet si një rast i pastër i pendesës vullnetare, që ka qënë më tipik për të
përkushtuarit e krishterë se sa ata myslimanë. Gjatë persekutimeve të romakëve, disa të
krishterë të zellshëm u vetdenoncuan vullnetarisht te sunduesit me qëllim për t‟u flijuar,
por Muhamedi nuk e miratoi një tepri të tillë. Gjithashtu ky veprim ishte në kundërshtim
me traditën arabe: jeta gjithnje kishte qenë boll e egër në Arabi edhe pa rreziqe e
mundime të tjera. Pak ditë më vonë Othman ndoqi një lexim poezie të organizuar nga
Labid ibn Rabi‟a, poeti më i madh arab i kohës. Kurejshët e kishin për nder që Labid
vizitoi qytetin e tyre dhe u ndjenë të poshtëruar kur Othman filloi ta mërziste me pyetje.
Kur Labid recitoi: „Çdo gjë veç Allahut është kot‟, Othmani thirri „E vërtetë!‟ por kur
Labid vazhdoi, „dhe çdo gjë e bukur patjetër duhet të shuhet,‟ Othmani klithi, „Ti gënjen!
Gëzimet e parajsës nuk do të shuhen kurrë!‟ Kjo ishte një sjellje e pafalshme ndaj një
miku të nderuar dhe Labid ndjehej thellësisht i ofenduar. „O burrat e kurejshëve,‟ tha ai,
„ju kurrë nuk jeni sjellë me miqtë tuaj kështu. Qysh kur ka filluar të ndodhë një gjë e tillë
mes jush?‟ ‟Mos i ve veshin çfarë tha ai,‟ bërtiti dikush nga të pranishmit, „ky është një
nga kokëgdhenjtë e Muhamedit. Ata e kanë braktisur fenë tonë.‟ Por pas kësaj Othmani
u bë më i ashpër në fjalë, aqsa ai që kishte folur u ngrit dhe e qëlloi. Walid, një plak i
qytetëruar i cili po e ndiqte i tronditur këtë skenë të padurueshme, thirri: „O nip, ti nuk do
ta kishe pësuar kështu, nëqoftese do të ishe nën mbrojtjen time të sigurtë.‟ Othmani ktheu
edhe faqen tjetër me rrëmbim që ta qëllonin përsëri duke sfiduar me këtë xhest
pjesëmarrsit. Muhamedi e distancoi veten nga ky incident i pakëndshëm. Ai do ta ketë
kritikuar një veprim të tillë të pahijshëm dhe duhet ta ketë ndjerë se gjëja e fundit që iu
nevojitej ishte ky lloj provokimi.
Më pas erdhi kriza. Ebu Lehebi i shtyrë nga Ebu Xhehli, e pyeti Muhamedin se a
ishte në ferr babai i tij Abd el-Mutalib, që e kishte dashur Muhamedin dhe kishte qenë
krenar për të kur ai ishte femijë. Kjo ishte një pyetje hileqare. Muhamedi kishte pranuar
idenë hebreo-kristiane se vetëm ata që kishin deklaruar fenë e re ishin të shpëtuar. Ai nuk
kishte të gatshme asnjë prej pergjigjeve të rafinuara liberale që kanë shpikur monoteistet
në kohët tona. Nëqoftëse thonte se paganizmi i vjetër mund të shpëtonte njerëz si Abd el-
Mutalib, natyrisht që në këtë rast kurejshët do të përgjigjeshin se nuk ishte nevoja ta linin
atë. Por nëqoftëse se pranonte se Abd el-Mutalib nuk ishte i shpëtuar, Ebu Lehebi do ta
hiqte mbrojtjen e tij ndaj një njeriu që kishte fyer kujtimin ndaj gjyshit të shtrenjtë.
Muhamedit i duhej të gjente një mbrojtës tjetër prandaj qe një shenjë dëshpërimi që
ai u përpoq ta gjente ate në Taif, qytetin e Latit. Taifi ishte një qytet tregtar si Meka, por
jo aq i suksesshëm. Ky qytet ishte në një pjesë me pjellore të Arabise dhe deri sa
Muhamedi arriti në qytetin e gurtë mbi kodër, ai duhet të ketë kaluar përmes kopshteve
tërheqës, pemishteve dhe fushave me drithë. Shumë antarë të klanit Abd Shems dhe të
klanit të tij Hashim, kishin vila verimi atje, kështu që Muhamedi mund të kishte të njohur
në qytet. Por kjo ishte një inisiative me rrezik sepse thakif-ët, rojet e tempullit të lashtë,
duhet të ndjeheshin të ofenduar nga dënimi i kultit të Latit prej Muhamedit. Ai vizitoi tre
vëllezër dhe iu kërkoi atyre të pranonin fenë e tij dhe t‟i siguronin mbrojtje, por ai u prit
me këmbët e para dhe me fyerje. Vërtetë, tre thakif-ët ishin të irrituar nga guximi i
Muhamedit për t‟ju propozuar një angazhim të tillë, gjë për të cilin ata nxorrën në rrugë
skllevrit për ta ndjekur.
Për të shpëtuar nga turma kërceu për strehë në kopshtin që i përkiste Utba ibn
Rabi‟as dhe vëllait të tij Shejba, të cilët në këtë kohë ishin në kopsht dhe e panë krejt
ngjarjen. Ata ishin në ballë të kundërshtarve të Muhamedit në Mekë, por ishin burra të
drejtë dhe do të jenë shqetësuar kur kanë parë një kurejsh në një fluturim të tillë të
turpshëm. Ata çuan te ai një djalë skllav me një pjatë me rrush.
I ligshtuar, e ndjeu se i kishin shterrur fuqitë. Ai duhet ta ketë ndjere thellë
mungesën e Hadixhes në ate moment: kjo ishte nje lloj dhëmbje që ajo gjithnjë ishte në
gjendje t‟ia shëronte kështu që duhet ta ketë ndjerë pa masë nevojën e këshillës së saj.
Ishte normale për arabët të „kërkonin mbështetje‟ te një zot ose xhin në rast të ndonjë
rreziku, por tani Muhamedi „kërkonte mbështetjen‟e Zotit:

O Allah, Ty të qahem për dobësine time, mjetet e pakëta dhe vogëlsinë para njerzve. O
Më i Plotmëshirshëm, Ti je Zoti i të dobtëve dhe Ti je Zoti im. Në dorë të kujt do të më
lesh? Te një i largët që do të më keqtrajtojë? Apo te një armik të cilit Ti i ke dhënë fuqi
mbi mua? Nëqoftëse Ti nuk je zemëruar me mua, nuk më vjen keq. Përkrahja Jote është
më e gjërë për mua. Unë gjej strehë në dritën e mbështetjes Tënde, prej së cilës ndriçohet
errësira, dhe gjërat e kësaj dhe të botës tjetër janë rregulluar saktë, që zemërimi Yt të
mos bierë mbi mua ose hidhërimi Yt të çfaqet ndaj meje. Të takon Ty të jesh i bindur
derisa Ti të kënaqesh. Nuk ka fuqi dhe forcë që të shpëton nga Ti. 

Është e pazakonshme për Ibn Ishak-un të na japë një tregim kaq intim të gjendjes
shpirtërore të Muhamedit dhe kjo flet për një krizë në zhvillimin e tij shpirtëror. Ai nuk
mund të mbështetej më në shoqërinë e njerzve dhe e kishte kuptuar se nuk kishte perëndi,
siguri ose „mbrojtës‟ të vërtetë, përveç Allahut.
Pothuajse menjëherë Zoti iu përgjigj lutjes së tij me një tregues, kur djaloshi skllav
Adas, erdhi me pjatën e rrushit. Ai ishte i krishterë nga Nineveh i Irakut modern dhe u
çudit kur pa arabin duke bekuar pjatën „Në emër të Zotit‟, para se të hante. Muhamedi
nga ana e tij u habit dhe u gëzua kur dëgjoi se Adas vinte nga Nineveh, qyteti i profetit
Jonah dhe i tregoi se edhe ai gjithashtu ishte profet, kështu pra vëllai i Jonah-ut. Adas u
ngazëllua aq shumë, sa pa marrë parasysh indinjatën e Utbas dhe Shejbës të cilët po e
ndiqnin krejt incidentin, i puthi Muhamedit kokën, duart dhe këmbët: ky ishte një tjetër
shembull i forcës së mbinatyrshme të Muhamedit te të rinjtë. Muhamedi e ndjeu veten më
pak të humbur nga takimi me një nga njerëzit e Popullit të Librit në botën e madhe jashtë
Arabisë, të cilët mund ta kuptonin deklarimin e tij profetik, megjithëse arabët e Hixhazit
jo. Gjatë rrugës për në shtëpi thuhet se ai u inkurajua edhe me teper nga një turmë
xhindesh të cilët e përgjuan duke kënduar Kur'an dhe ishin habitur nga bukuria e tij.
„Duke kërkuar strehë te Allahu‟ nuk do të thoshte se Muhamedi përjashtoi
mbrojtjen njerëzore. Kur‟ani e bën të qartë se myslimaneve iu kërkohet të bëjnë çdo
përpjekje për vetveten dhe jo me plogshti t‟ia lënë çdo gjë në dorë të Zotit.
„Vërtet Zoti nuk e ndryshon gjendjen e njerzve, përderisa ata të mos ndryshojnë gjendjen
e tyre vetë.‟ (Sure 13 :12) Ky është një varg që i angazhon sot myslimanët në luftën


Ibn Ishak, Sira, nga Guillaume (përkth. dhe botuar), Jeta e Muhamedit, f.193
politike. Përpara se Muhamedi të hynte në qytet, ai i dërgoi fjalë tre kryetarëve të klaneve
të tjerë, duke i kërkuar atyre ta pranonin si aleat. Sapo kurejshët ta mirrnin vesh se ai
kishte dështuar në Taif, situata e tij në qytet do të ishte edhe më e rrezikshme. Dy
kryetarët e parë që takoi – Akhnas bin Sharik i Zuhrave dhe Suhejl bin Amr i Amirëve –
të dy refuzuan, bazuar në parimin fisnor, por i treti – Mu‟tim, kryetar i Naufalve, i cili
kishte bërë fushatë për të anulluar Benin – e mori Muhamedin në mbrojtjen e tij dhe
kështu ai mundi të hyjë në qytet.
Sidoqoftë kjo nuk mund të ishte një zgjidhje afatgjatë, dhe me sa duket në këtë
kohë Muhamedi filloi t‟u predikoje pelegrinëve beduinë që vinin për haxh-in e vitit, duke
shpresuar të gjente një mbrojtës më të përhershëm ndërmjet tyre. Ai kishte filluar ta
zgjeronte misionin e tij, për të përfshirë arabë të tjerë. Në fillim beduinët u treguan
armiqësorë dhe fyes duke mos shfaqur interes për fenë e Muhamedit. Ishte një periudhë
braktisjeje, por ndoshta duke qenë se Muhamedi u shty tej botkuptimit të tij origjinale
dhe arriti në kufirin e aftësive të veta natyrore, në vitin 620 ai pati përjetimin më të madh
mistik të të gjithë jetës së tij.
Ai vizitoi kushërirën e tij Um Hani, motrën e Aliut dhe Xhaferit; meqenëse ajo
jetonte afer Ka‟abas, ai u ngrit në mes të natës dhe shkoi atje të këndonte Kur‟an. Në
fund vendosi të flinte pak në hixhr, nje zone e mbyllur ne veriperendim te tempullit. Atij
iu duk se u zgjua nga Gabrieli, hypur mbi një kale të vogël e të bardhë qiellor të quajtur
Barak dhe mrekullisht fluturoi natën për në Jerusalem, të cilin Kur‟ani e quan el-mesxhid
el-Aksa: Xhamia e Ndihmes. Pas këtij Fluturimi Natën („isra), Muhamedi dhe Gabrieli
zbritën në Malin Tempull dhe u përshëndetën nga Abrahami, Moisiu, Jezusi dhe shumë
profetë të tjerë. Ata u falën sëbashku dhe i sollën Muhamedit tri kupa me ujë, qumësht
dhe verë. Muhamedi zgjodhi për të pirë qumësht, si një simbol të rrugës së mesme që
Islami është përpjekur të ndjekë, midis asketizmit ekstrem nga njëra anë dhe hedonizmit
nga ana tjetër. Mandej u soll nje shkallë (miraxh) dhe Muhamedi e Gabrieli u ngjitën në
të parin nga shtattë qiejt dhe filluan të ngriheshin drejt Fronit të Zotit. Në çdo ndalesë ai
pa një nga profetët mëdhenj: Adami rrinte në krye të Qiellit të Parë, ku Muhamedit iu
paraqit edhe një pamje e ferrit; Jezusi dhe Gjon Baptisti ishin në Qiellin e Dytë; Jozefi në
të Tretin; Enok në të Katërtin; Aroni dhe Moisiu në të Pestin dhe të Gjashtin; dhe së
fundi, Abrahami në të Shtattin, në kufi të rrethit hyjnor.
Ibn Ishak e le pamjen e lartë në një mister nderues, por ai citon një hadith që jep
arsye praktike të këtij përjetimi, megjithëse kjo duket se ka qenë një eksperiencë
personale për vetë Muhamedin, sepse nuk përmban mesazh për t‟u përfshirë në Kur‟an.
Kur e mbrriti fronin hyjnor, zoti i tregoi Muhamedit se myslimanët duhet të faleshin salat
pesëdhjetë herë në ditë, por në rrugën e zbritjes Mosiu i tha Muhamedit të kthehej dhe të
kërkonte zvogëlimin e këtij numri. Mosiu vazhdoi ta këshillonte Muhamedin të kthehej
derisa numri i faljeve të përshkruara u pakësua në pesë, të cilit megjithatë përsëri i dukej i
madh, por Muhamedit i vinte shumë turp të kërkonte pakësim të mëtejshëm. Pas vdekjes
së Muhamedit myslimanët faleshin pesë herë në dite dhe ky hadith na le të kuptojmë se
feja nuk duhet të jetë një barrë dërmuese, por një disiplinë e moderuar që të ketë mundësi
ta ushtroje çdokush.


Muhamedit nuk iu refuzua mbrojtja për arsye të fesë së tij. Akhnas refuzoi se megjithëse ishte respektuar
si kryetar klani ishte antar i Aleancës, prandaj nuk kishte fuqi t‟i garantonte mbrojtje të jashtëmve. Suhejl u
përgjigj se nuk mund t‟i jepte mbrojtje Muhamedit, sepse ai vinte nga një degëzim i fundit e kurejshve.
 Ky përjetim fetar, ka qenë tepër i rëndësishëm në evoluimin e spiritualitetit islamik.
Ai festohet çdo vit me 27 Rexheb, muaji i shtattë hënor dhe përgjatë shekujve mistikët,
filozofët dhe poetët kanë spekuluar mbi domethënien e tij. Ai bile ka hyrë në rrëfimet
perëndimore, sepse shkrimet myslimane për miraxh-in, ngjitja e Muhamedit ne qiell,
ndikuan në rrëfimin e Dantes mbi udhëtimin e tij imagjinar përmes ferrit, purgatorit dhe
parajsës te Komedia Hyjnore, megjithëse siç e dimë, me një skizofreni tipike
perëndimore, ai vuri vetë Profetin në një nga rrathët më të ulët të ferrit. Posaçërisht sufitë
kanë qenë të interesuar rreth përjetimit dhe besonin se vizioni suprem që pati Muhamedi,
përshkruhet në Suren 53 të Kur‟anit:

Vërtetë ai e pa Ate një herë tjetër

pas Pemës së Kufirit
pranë të cilit është Kopshti i Strehës
ku mbulohet Pema dhe të cilën e mbulonte;
syri i tij nuk u shmang, as nuk humbi
Vërtetë, ai pa një nga shenjat më të mëdha të Zotit të tij.

Ashtu si në legjendën hindu, Pema tregon kufirin e diturisë njerëzore. Kur‟ani e

bën të qartë se Muhamedi pa vetëm një nga „shenjat‟ e Zotit, jo Zotin vetë, dhe me vonë
mistikët e vunë theksin në paradoksin e këtij vizioni, në të cilin Muhamedi e pa dhe nuk e
pa Qënien Hyjnore. 
Sufitë e përshkruajnë Muhamedin si një hero, duke hapur një rrugë të re drejt Zotit
në këtë përjetim, që është shumë afër me përjetimet e mistikëve të tjerë ne legjenda të
tjera të veçanta të njohura. Në tregimin e shekullit të trembëdhjetë të poetit të madh
persian Ferid ud-Din Atar, shpirtërisht gjendemi shumë afër Gjonit të Kryqit, që
gjithashtu theksoi rëndësinë e lënies mbrapa të të gjitha koncepteve dhe përvojës tonë
njerëzore, duke shkuar tej asaj çfarë Kur‟ani e quan Pema, kufiri i diturisë tokësore
normale. Atar tregon se në fund Muhamedi duhet të linte këdo prapa: bile edhe Gabrieli
nuk do të mund ta shoqëronte Profetin në etapën e fundit të udhëtimit të tij.
Duke shkuar tej kuptimit normal të perceptimit dhe tej logjikës e arsyes në këtë
fluturim, Muhamedi hyri në një mbretëri të re të përjetimit, por ai ende duhet të ishte i
pregatitur ta linte vetveten prapa.

Ai dëgjoi një thirrje, një mesazh nga Mbështetësi.

Një thirrje erdhi nga Thelbi i të Gjithave:
„Lere shpirtin dhe trupin, që janë kalimtarë!
Ti, O dëshira dhe synimi Im, hyrë tani
Dhe shih Qënien Time ballë për ballë, Miku Im!‟
Nga druajtja, ai humbi të folurën dhe humbi ndjenjat
Muhamedi këtu, nuk e njohu Muhamedin
Ai nuk pa vetveten – Ai pa Shpirtin e Shpirtrave,


shif Anamari Shimel, Edhe Muhamedi është i Dërguari i Tij: Nderimi i Profetit në Devocionin Islam
(Chapel Hill dhe London, 1985), f. 161 – 75.
 Pamjen e Atij që krijoi universin. 

Ekziston një përvoje e përbashkët në të gjitha legjendat mistike më kryesore, një

çfaqje e bindjes se asnjë njeri nuk mund ta shohë Zotin dhe të jetojë. Por duke vdekur në
vetvete dhe i ndodhur në përjetimin e shuarjes, Muhamedi u ringjall në një qënie më të
lartë. Me vonë ai e mori me vete këtë përjetim dhe zgjeroi mundësinë njerëzore mbi
konceptimin e hyjnisë. Miraxh-i u bë një paradigmë e motivit mistik të Islamit: Sufitë
gjithmonë kanë folur për një shuarje („fana) në Zotin e cila vazhdoi me ringjallje (baka)
dhe me një zhvillim të vetvetes.
Disa myslimanë kanë këmbëngulur gjithnjë se Muhamedi e realizoi udhëtimin
drejt Fronit të Zotit me trup, por Ibn Ishak citon një tregim (hadith) nga Aisha që e bën të
qarte se Udhëtimi Natën dhe Ngjitja ishin përjetime të pastra shpirtërore. Sidoqoftë ne
mendojmë ta komentojmë ate, përjetimi mistik është një fakt i jetës së njeriut dhe duket
se është mjaft i ngjashëm në shumicën e legjendave. Budistët deklarojnë se shenja të tilla
të absolutes dhe shtrirjes së ndërgjegjes janë thjesht gjendje natyrale më tepër se një
takim me të Lartin. Me sa duket, e shtyrë në gjendje të tejskajshme, ndërgjegja njerëzore
prodhon një skenar të veçantë ose peisazh mistik për të përshkruar këtë takim – për më
tepër, në një kontekst krejt të ndryshëm, njerëzit që janë në një gjendje fizike ekstreme,
afër vdekjes të gjithë duket se e shofin përjetimin në të njëjtën mënyrë: duke zbritur një
rrugë të gjatë, takohen pranë një porte nga dikush, i cili i thotë atyre të kthehen e kështu
me radhë. Në të gjitha fetë disa burra dhe gra kanë një talent të veçantë për këtë lloj
veprimtarie dhe i kanë edukuar këto përjetime me mjetet e disiplinave e teknikave të
caktuara, të cilat përsëri janë dukshëm të ngjashme. Miraxh-i i Muhamedit, siç
përshkruhet nga shkrimtarët myslimanë, është shumë afër me eksperiencën e Misticizmit
të Fronit në legjendën hebreje, që u përhap nga shekulli i dytë deri në shekullin e dhjettë
të p.k. njerëzit kompetent duhet ta pregatisnin veten për fluturimin dhe udhëtimin e tyre
mistik drejt Fronit të Zotit, nëpërmjet të disiplinave të veçanta. Ata duhet të agjëronin, të
lexonin hymne të posaçme që shkaktonin perceptime të caktuara dhe të përdornin teknika
fizike specifike. Shpesh thuhet se do ta vinin kokën midis gjunjve ashtu siç bëri
Muhamedi, sipas disa tregimeve myslimane; në disa legjenda të tjera, ushtrimet e
frymëzimit ishin më të rëndësishmet. Pastaj ata do të përjetonin një ngjitje me rrezik drejt
Fronit të Zotit, dhe ashtu si myslimanët, ata e përshkruanin vizionin suprem në mënyra të
pabesueshme, të cilat në thelb theksojnë pashprehshmërinë e tij. Gjithashtu në këtë
legjendë mistikët i konsiderojnë themeluesit e saj si heronj, të cilët kanë zbuluar një rrugë
të re drejt Zotit, që marrin parasysh edhe rrezikun vetiak duke vepruar kështu.
Disa aspekte të „isra-s dhe miraxh-it janë shumë të afërta me nismat mistike kur
njerëzit bëjnë një kalim të dhimbshëm nga një mënyrë jetese në një tjetër. Për shembull,
ka ngjashmëri të mistershme me matronën e re Perpetua, një martire e krishterë, që vdiq
në Kartagjenë gjatë persekutimive të bëra nga Severus në v.203. Veprat e Perpetuas dhe
tëFelicites, të botuara nga një shkrues fill pas vdekjes së saj, janë cilësuar nga shumë
studiues si autentike. Ata na tregojnë se ndërsa Perpetua po priste në burg për t‟u gjykuar,
shokët e saj e shtynë t‟i kërkonte Zotit, t‟i zbriste ndonjë vegim nëse ata vërtetë po
shkonin drejt vdekjes. Ia kërkuan Perpetuas meqenëse ajo njihej për dhunti mistike të


Ilahinama, Anamari Shimel, Edhe Muhamedi është i Dërguari i Tij: Nderimi i Profetit në Devocionin
Islam (Chapel Hill dhe London, 1985), f.167-8.
veçanta, kështu që ajo iu premtoi se do t‟ju jepte përgjigje ditën tjetër. Ndoshta ajo në
subkoshience vuri veten në një gjendje perceptuese, deri diku si të hipnotizuarit sot
krijojnë ëndrra me kuptim për terapistët e tyre.
Mjaft e sigurtë, ate natë Perpetua ëndrroi sikur pa nje shkallë (ashtu si miraxhi i
Muhamedit), që arrinte në qiej; ngjitja ishte shumë e rrezikshme dhe ajo për një moment
u frikësua se nuk do të mund të mbrrinte në majë, por e inkurajuar nga shokët e saj ajo
ngulmoi dhe e pa veten në një kopsht të madh dhe të bukur. Atje një bari po milte delet
dhe i dha asaj ca qumësht; kur Perpetua u zgjua e pa veten se „ende po mbllaçiste diçka të
papërcaktueshme dhe të ëmbël‟. Tashmë e kuptoi se po shkonte drejt vdekjes, prandaj i
kërkoi miqve të saj në burg „të mos kishin më shpresë për jeten‟. Asaj iu çfaqën edhe
shumë ëndrra të tjera të cilat ia njoftoi shokëve të saj, që tregojnë në mënyrë subkoshiente
se po shkonte afër vdekjes dhe po pregatiste vetveten jo vetëm për kalimin në jetën e
pasosur, por edhe për flijimin, i cili gjykohej si përvoja e fundit fetare në krishtërimin e
hershëm. Muhamedi nuk shkonte drejt vdekjes, por ishte në fillim të një etape të re të
misionit të tij, që kërkonte një shkëputje nga e kaluara e cila në vetvete ishte një lloj
vdekje. Megjithatë, vizioni ishte inkurajues: ai e mori qumshtin jo nga një Bari i Mirë si
Perpetua, por nga profetët e mëdhenj të së kaluarës në një skenë që shpreh sensin e tij të
vazhdimësisë me shpalljet e mëparshme hyjnore.
Gjithashtu miraxh-i në vetvete shëmbëllen me përjetimin e brendshëm të një
shamani, i cili sipas studiuesit amerikan, të ndjerit Xhozef Kempbell, akoma „bën rrugën
nga Siberia, përmes Amerikes deri poshtë në jug në Tokën e Zjarrtë‟. Ai shpjegon se në
rininë e tij të hershme, shamani kishte „një përjetim psikologjik përfshirës që e
transformonte totalisht në vetvete. Ajo është një lloj kapitje skizofrenie. Tërë pavetëdija
zbërthehet dhe shamani bie në te.‟ Bushmenët për shembull, e nxisin këtë përjetim
nëpërmjet një maratone të madhe kërcimi: një shaman shpjegon se çfarë i ndodhi kur u
këput e ra në një gjumë hipnotik :

Kur ngrihem, une jam pothuaj duke u kacavarur, i kacavirem fijeve, fijeve që shtrihen
atje në jug. I kacavirem njerës dhe e le ate, pastaj i ngjitem një tjetre. Pastaj e le ate dhe
kacavirem te një tjetër … Dhe kur ju arrini në vendin e Zotit, ju bëheni i vogël. Ju jeni
bërë i vogël. Ju bëheni i vogël në vendin e Zotit. Ju bëni çfarë keni për të bërë atje.
Mandej ju ktheheni ku janë të gjithë…dhe përfundimisht ju hyni në trup përsëri. 

Ai ka kaluar përmes një forme të përjashtimit vetiak dhe është futur në rajone ku të tjeret
nuk mund të shkojnë, duke sjellë lajme nga mbretëria e imagjinatës mitologjike, nga
vendqëndrimi i fuqisë.
Ashtu siç ka mbrritur deri te ne, Udhëtimi Natën tregon se Muhamedi filloi të
mendonte se ai megjithëse ende po kërkonte një mbrojtës të ri nga njerëzit, mund ishte
më tepër se një Paralajmërues kokulur për kurejshët.
Ai vizitoi pelegrinët gjatë haxh-it duke shkuar nga një tendë në tjetrën, të cilët për
tri ditët e caktuara kishin ngritur një kamp qëndrimi në luginën e Minas. Në këtë mënyrë
gjatë haxh-it të v.620, ai takoi një grup prej gjashtë arabësh paganë të Jathribit. Ata
kishin zënë vend në prroin e „Akaba-s në pjesën e luginës që ishte shumë afër Mekës.
Muhamedi ndejti me ta, i tregoi atyre për misionin e tij dhe u këndoi Kur‟an, por këtë


Fuqia e Mitit (me Bill Mojers, Nju Jork, 1988) f. 85 - 87.
radhe në vend që të ndeshte në armiqësi dhe mospranim, ai dalloi se arabët ishin të
vemendshëm dhe të emocionuar. Kur mbaroi ata u kthyen nga njeri tjetri dhe thanë se ky
duhet të jetë profeti për të cilin flasin gjithnjë çifutët e Jathribit. Me vite ata i kishin
përbuzur fqinjët e tyre paganë me tregimet rreth një profeti që do t‟i shkatrronte ata, ashtu
siç ishin zhdukur tributë e lashta arabe të Adit dhe Iramit. Nëqoftëse Muhamedi ishte
vërtet ky profet, ishte e rëndësishme ta merrnin më përpara se çifutët. Gjithashtu ata e
kuptuan menjëherë se Muhamedi mund të zgjidhte problemet në dukje të
pakapërcyeshme të Jathribit.
Nga kjo pikëpamje, Jathribi nuk ishte nje qytet si Meka. Ai ishte nje oaz, nje ishull
pjellor prej njëzet kilometrash katrore që rrethohej nga maja shkëmbore vullkanike dhe
një tokë e gurtë e papunueshme. Nuk ishte një qendër tregtare, por një ngulim bujqësor
në të cilin grupet e ndryshme fisnore jetonin në mëhallat dhe fermat e tyre pranë e pranë,
në një gjendje armiqësie për vdekje. Fusha fillimisht ishte kultivuar nga kolonët pionerë
çifutë. Nuk dihet se prej nga erdhën këta çifute. Ata mund të kenë ardhë si refugjatë nga
Palestina, që erdhën në Arabi pasi romaket shtypën rebelimin e v.135 ose mund të kenë
qenë fise arabe të cilat ishin konvertuar në judaizëm. Një mundësi e tretë është që arabë
të lirë i janë bashkangjitur ndonjë grupi çifutësh dhe kanë pranuar fenë e tyre. Nga fillimi
i shekullit të shtattë, kishte tre fise kryesore çifute në Jathrib – Beni Kurejzeh, Beni Nadir
dhe një më i vogël dhe më pak i rëndësishëm Beni Kejnuka. Çifutët ruanin një identitet të
veçantë fetar, por megjithatë ata pothuaj nuk dalloheshin nga fqinjët e tyre paganë arabë.
Ata kishin emra arabe dhe jo çifutë, zbatonin marveshjet e sistemit fisnor dhe rregullisht
ishin në armiqësi me njeri tjetrin njësoj si ndaj tribuve arabe.
Gjatë shekullit të gjashtë Beni Kejleh emigruan nga Arabia e Jugut dhe u vendosën
ne oaz përkrah çifutëve. Të ardhurit e rinj përbëheshin nga dy trungje kryesore – Aus dhe
Khasrexh – të cilët u bënë dy fise të ndara, me një numër të ndryshëm klanesh. Në fillim
Aus dhe Khasrexh ishin më të dobët se çifutët, por me kalimin e kohes ata e blenë tokën e
tyre, ndërtuan fortesat e tyre dhe u bënë të barabartë me ta. Me fillimin e shekullit të
shtattë Aus dhe Khasrexh ishin në një pozitë paksa më të fortë se çifutet, por filluan të
luftonin me njeri tjetrin.

Kalimi nga jeta nomade në jetë të ngulur shkaktoi krizë në Jathrib, e cila ishte më
e mprehtë se në Mekë. Zakonet fisnore që kishin funksionuar mirë në stepa tanimë nuk
ishin të përshtatshme. Në shkretëtire nomadët i kishin mbrojtur tokat stërgjyshore me
xhelozi dhe kjo kishte qenë krejt e realizueshme kur ndaheshin prej njeri tjetrit nga
distanca të mëdha. Por kur ata u ngjeshën të gjithë në një oaz të vogël, ku çdo fis ruante
me xhelozi ato pak akra të varfra, sistemi u shëmb. Njeri grup mund të bënte një
inkursion (ghazu) në territorin armik sipas mënyrës së një kohe të lavdishme, por kjo do
të ndëshkohej. Dalngadale fiset e ndryshme të Jathribit u futën në një rreth dhune; lufta e
vazhdueshme po rrënonte tokën, duke shkatërruar të mbjellat dhe prishur burimin e
pasurisë e fuqisë së Jathribit. Fiset çifute u perfshinë fort në konflikt, dhe lidhen aleancë
me grupimet e ndryshme të Ausit apo të Khasrexhit. Lufta civile arriti kulmin në betejën
e Bu‟ath, e cila i dha një fitore simbolike Ausit dhe aleatëve të tyre çifutë Beni Nadir, por
ata nuk qenë në gjendje të krijonin përparësi me fitoren e tyre dhe ta bënin atë efektive.
Secili filloi të mendonte se duke përjashtuar dyshimin e tyre të fortë për mbretërinë, një
autoritet suprem ishte shpresa e vetme për Jathribin. Abdellah ibn Abej, një nga prijësit
khasrexh, kishte refuzuar të luftonte në betejën e Bu‟ath, sepse e shihte që kjo lufte ishte
e pashpresë. Keshtu qe ai fitoi reputacion për paanësinë dhe njerezit filluan ta shihnin atë
si një mbret i mundshëm ose prijës kryesor. Natyrisht shumë njerëz ishin të pakënaqur
nga kjo zgjidhje. Ausët, ashtu siç mund të pritej, ishin plotësisht kundër që t‟i dorëzohej
pushteti një antari të khasrexhve sidhe klanet me pak të fuqishme të khasrexhve ishin
njësoj kundërshtarë për t‟ia lënë epërsinë Ibn Abejt.
Kur Muhamedi e prezantoi veten gjatë haxh-it te v.620 para gjashtë pelegrinëve të
Jathribit, ata menjëherë menduan se si Profet i Allahut ai do të ishte prijës shumë më i
paanshëm se Ibn Abej. Ata nuk u lënduan nga mesazhi i tij monoteist. Ata kishin jetuar
kaq gjatë pranë çifutëve, kështu që ishin mësuar me idenë se ka vetëm një Zot dhe ishin
pothuaj të gatshëm t‟i zbrisnin perënditë e vjetra në nivelin e xhin-ve dhe engjëjve. Prej
një kohe shumë të gjatë ata e ndjenin veten inferiorë ndaj çifutëve sepse nuk kishin
shkrime të shenjta të vetat dhe ishin „një popull që nuk kishin dije‟, kështu që ata u
emocionuan nga deklarimi i Muhamedit se ai ishte një profet për arabët dhe i kishte sjellë
atyre Kur‟anin në arabisht. Ata menjëherë bënë deklarimin e dorëzimit të tyre në Islam,
me shpresa të mëdha për Jathribin: „Ne kemi lënë njerëzit tonë, sepse asnjë fis nuk është i
përçarë nga urrejtja dhe mëria si ata. Ndoshta Zoti do t‟i bashkojë ata nëpërmjet jush.
Kështu le të shkojmë dhe t‟i ftojmë ata në këtë fe tuajën; dhe nëqoftëse Zoti i bashkon
rreth saj, nuk do të ketë njeri më të fuqishëm se ju.‟ 
Ata ranë dakord që ta lajmëronin Muhamedin brenda një viti. Po qe se i duhej të
shkonte atje me shokët e tij, për Muhamedin ishte thelbësore të fitonte mbështetje më të
gjërë në oaz. Ai nuk parashikoi se do te kishte shqetësime nga çifutet sepse gjithnjë
besonte se ky mesazh ishte në unison me të tyrin, por këto pelegrinë ishin nga fiset e
vogla të khasrexhve. Ata mund të tërhiqnin në besim shumë nga ausët, në rast se
Muhamedi shkonte bashkë me ta në Jathrib.
Për disa vjet u duk sikur kauza muslimane kishte mbetur në vend, por tani kjo ishte
një shenjë që tregonte se gjërat mund të ndryshonin për mirë. Muhamedi gjithashtu këtë
vit, kishte bërë ndryshime të rëndësishme në familjen e tij. Atij i nevojitej një grua dhe
dëshironte praninë e një femre në jetën e tij, kështu që iu sugjerua të martohej me Seuden,
kushërira dhe kunata e Suhejl-it, kryetarit të amirve. Ajo dhe burri i saj Sakran, vëllai i
Suhejl-it, në vitin 616 emigruan në Abisini dhe Sakrani vdiq pak pasi u kthyen në Mekë.
Seude e pranoi propozimin kështu që Hatib ibn Amr njëri nga vëllezërit e Suhejl-it, e
martoi atë me Profetin.
Gjithashtu Ebu Bekri ishte i merakosur të farkëtonte një lidhje më të ngushtë me
Muhamedin, të cilit i kishte shërbyer me aq besnikëri gjithë këto vite, me humbje të
mëdha në aspektin privat. Ai do të mendonte në vitin 620 që këtë gjë ta arrinte me vajzën
e tij të vogël, Aishan, e cila i ishte premtuar për martesë Mu‟tim-it, kryetarit të fisit të
Naufal-ëve, mbrojtësit të ri të Muhamedit. Por Mu‟timi qe plotësisht dakord të hiqte dore
nga martesa sepse gruaja e tij kishte frikë se mos djali i tyre do bëhej mysliman, kështu
që Aisha u fejua zyrtarisht me Muhamedin në një ceremoni ku vajza e vogël nuk ishte e
pranishme. Në vitet e mëvonshme ajo kujton se përfytyrimi i parë që pati mbi situatën e
saj të re ishte kur e ëma i shpjegoi se ajo nuk mund të lozte më në rrugë si femijët e tjerë,
por mund të ftonte shoqet e saj të luanin me të në shtëpi.
Në perëndim, haremi i grave të Muhamedit ka dhënë shkas për spekullime
epshore dhe ngjethëse pa hesap si dhe për cmira dashakeqëse e të maskuara, siç pamë në
kapitullin 1, kur unë tregova se Muhamedi është akuzuar për dëshira epshore. Më vonë

Ibn Ishak, Sira 134, Guillaume (përktheu dhe botoi), Jeta e Muhamedit, f. 93
Kur‟ani shpalli se një mysliman mund të ketë vetëm deri në katër gra, ndërsa Muhamedi
si Profet ishte i lejuar të kishte më tepër. Në Arabi në këtë kohë, pak njerëz e
konsideronin monogaminë si një normë të veçantë dhe në vitet e mëvonshme, kur
Muhamedi u bë një sejjid i madh arab, haremi i tij i madh ishte një tregues i statusit të tij.
Në shoqërinë fisnore poligamia kishte tendencë të kthehej në normë. Bibla nuk është
aspak e ndjeshme ndaj shfrytëzimit seksual që bënte Mbreti David ose haremit të pamasë
të Mbretit Solomon, dhe krahasuar me ta Muhamedi duket shumë patetik. Ashtu si
Muhamedi, të dy ata jetuan në një kohë kur populli i tyre po kalonte nga jeta fisnore në
atë urbane. Por do të ishte krejt gabim të imagjinojmë Muhamedin, duke u kënaqur pa fre
me kënaqësitë tokësore në një kopsht; siç do të shohim, në të vërtetë gratë e tij, shpesh
ishin një e mirë që vjen bashkë me një të keqe. Ne thjesht duhet të dallojmë dy gjëra. Së
pari, as Seude dhe as Aisha nuk u zgjodhën për joshje seksuale. Aisha ishte vetëm një
vajzë e vogël, ndërsa Seude që ishte në të tridhjetat, e kishte kaluar rininë e saj të parë
dhe kishte filluar të trashej. Ne dimë pak më shumë rreth saj gjë që tregon se martesa
ishte më tepër një përshtatje praktike sesa një martesë dashurie. Ajo mund të kujdesej për
shtëpinë e Muhamedit dhe duke u bërë gruaja e Profetit, ajo fitoi pozitë shoqërore së paku
midis bashkësisë myslimane. Së dyti, të dy martesat kishin përmasa politike: Muhamedi
po konsolidonte lidhje të rëndësishme farefisnore. Ai akoma kishte shpresa nga Suhejli,
që ishte një njeri thellësisht fetar, ndërsa martesa me Seuden e futi ate edhe në lidhje
krushqie. Gjithashtu ishte me rëndësi krijimi i një lidhje më të afërt me Ebu Bekrin:
Muhamedi po fillonte të krijonte një formë alternative klani, i cili nuk bazohej në
farefisninë, por mbi ideologjinë, megjithëse akoma ndihej se lidhjet e gjakut ishin shumë
të rëndësishme.
Ebu Bekri duhet të ketë qenë i gëzuar nga kjo lidhje me Muhamedin, sepse ai rreth
kësaj kohe u ndje përsëri i vetmuar në Mekë. Ai kishte ndërtuar një xhami të vogël pranë
derës së shtëpisë së tij, gjë që e skandalizoi klanin Xhuma. „Ai ishte një burrë zemërbutë,‟
thotë Ibn Ishak, „dhe kur lexonte Kur‟anin shkrehej në lotë. Kur lexonte Kur‟an; të
mrekulluar nga pamja, rreth tij grumbulloheshin të rinjtë, skllevrit dhe gratë.‟
Kur ai u mor në mbrojtje nga Ibn el- Duxhhume, kurejshët kishin kërkuar të mos
bënte falje publike të kësaj natyre, kështu që tani vajti një përfaqësi e kurejshëve të ky
prijës beduin dhe e pyeti me indinjatë:

A i keni dhënë mbrojtje këtij njeriu, që ai të mund të na lëndoje? Ja, ai falet dhe lexon
Kur’an të cilin e ka nxjerrë Muhamedi dhe zemra e tij zbutet e pastaj ai qan. Pamja e tij
është aq prekëse sa ne kemi frikë se ai do t’i prishë mendjen të rinjve, grave dhe ndonjë
të dobti. Shko dhe thuaji të futet në shtëpinë e tij dhe të bëjë çfarë të dojë atje. 

Ebu Bekri nuk pranoi ta braktiste xhaminë e tij: ai ndoshta e ndjeu se nuk duhet të bënte
kompromis dhe se çdo gjë ka një kufi. Kështu që ai u bë edhe një herë objektiv i fyerjeve:
në rrugë njerëzit i hidhnin pisllëqe dhe krerët e kurejshëve i thonin me përbuzje se ai e
kishte këtë të keqe nga koka e tij.
Siç premtuan, gjatë haxh-it të v.621 erdhën në Mekë gjashtë myslimanët nga
Jathribi, duke sjellë me vete edhe shtatë veta të tjerë, dy nga të cilët ishin antarë të klanit
Aus. Përsëri ata takuan Muhamedin në prroin e „Akabas dhe bënë një premtim zyrtar se
do t‟i faleshin vetëm Allahut dhe do të zbatonin urdhëresat. Me vonë njeri prej tyre thotë:


Cituar nga Ibn Ishak, Sira 246, Guillaume (perktheu dhe botoi), Jeta e Muhamedit f. 171
 Ne i dhamë besën të dërguarit se nuk do t’i shoqëronim Zotit asgjë, nuk do të vidhnim,
nuk do të merreshim me prostitucion, nuk do të vrisnim foshnjat, nuk do të shpifnim për
komshinjtë; ne nuk duhet të kundërshtonim (Muhamedin) në çfarë ishte e drejtë;
nëqoftëse ne i plotësonim këto, parajsa do të ishte e jona; nëqoftëse ne kryenim ndonjë
nga këto gjynahe, ishte Zoti, Ai që do të na dënonte ose do të na falte, ashtu si ta gjykonte
Ai. 

Në këtë takim që u bë i njohur si „Akaba e Parë, u vu theksi më tepër te feja sesa te

politika. Paganizmi i vjetër kishte dështuar në zgjidhjen e krizës së Jathribit, prandaj
njerëzit ishin gati për një ideologji të re. Kërkesat fetare të Muhamedit do t‟i ndihmonin
myslimanët të kultivonin ndjenjën e respektit për njerëzit e tjerë, si p.sh. individët me të
drejta të patjetërsueshme; ky moral i ri do të zevendsonte idealin e vjetër kolektiv të
tribusë, i cili e kishte bërë grupin më të rëndësishëm se antarët. Ky individualizëm i ri do
të mund të ishte një bazë për një shoqëri të një tipi të ri, sepse do të ndihmonte Jathribin
të kuptonte se përfitimi për një person nuk do të thoshte humbje për një tjetër, siç kishte
ndodhur në shkretëtirë, ku mjetet bazë të jetesës nuk mjaftonin për të gjithë.
Kur pelegrinët u kthyen në Jathrib, Muhamedi dërgoi me ta që të udhëzonte
popullin në oaz dhe t‟u këndonte Kur‟an, Mu‟sab ibn Amejr një mysliman shumë i zoti
që sapo ishte kthyer nga Abisinia,. Urrejtja fisnore ishte rrënjosur aq shumë sa as auset
dhe as khasrexhet nuk mund të honepsnin, të dëgjonin një antar të tribusë armike duke
lexuar librin e shenjtë ose të printe faljet, kështu që këndimi duhet të kryhej nga një i huaj
i paanshëm. Në fillim, prijësat e ausve ishin jashtëzakonisht armiqësore ndaj fesë së re
dhe një ditë Sa‟d ibn Muadh, kryetari i një prej klaneve kryesore, u tmerrua kur pa
Mus‟abin që po rrinte këmbëkryq, duke iu predikuar burrave të klanit në territorin e tij.
Por Mu‟sabi ishte miku i kushëririt të tij të parë, Asad ibn Zurara, një nga të gjashtë të
konvertuarit e parë dhe kjo do të thoshte se ishte e pavolitshme për Sa‟din të fyente
vizitorin nga Meka. Kështu që ai dërgoi Usejd ibn el-Hadejr, zevendësin e tij, ta përzinte
nga toka e tyre. Usejd kapi heshtën dhe u turr për te kopshti. Kur e gjeti grupin e vogël,
plot zell përreth Mu‟sabit, iu hakërrua me furi dhe kërkoi të dinte çfarë thoshte myslimani
që vinte e mashtronte shokët e tyre të dobët. Mu‟sab iu përgjigj: „A nuk do të ulesh për të
dëgjuar? Nëqoftëse ju pëlqen ajo çfarë dëgjoni, ju mund ta pranoni ate dhe nëqoftëse nuk
ju pëlqen, në daçi na leni rehat.‟ Usejd e miratoi meqenëse kjo nuk iu duk ide e keqe,
nguli heshtën në tokë dhe u ul të dëgjonte Kur‟anin. Si zakonisht bukuria e fjalëve e theu
armiqësinë e tij dhe burrat e klanit të tij vunë re se shprehja e fytyrës i ndryshoi tërësisht
duke iu bërë e qetë dhe e ndritshme. Në fund të këndimit, ai bërtiti: „Çfarë fjale e
mrekullueshme dhe e bukur qenka kjo! Në rast se dikush dëshiron të futet në këtë fe çfarë
duhet të bëjë?‟ Mu‟sab i tha të pastronte petkat, të deklaronte besimin në një Zot dhe t‟i
përkulej me nderim Atij. Sapo Usejdi i plotësoi këto kërkesa, u nis me vrap të takonte
Sa‟din.
Menjëherë sapo e pa, Sa‟di e kuptoi nga shprehja e fytyrës së tij se Usejdi e kishte
lënë në baltë. Rrëmbeu ushtën, duke thirrur me zemërim: „Për Allah, e shof se ke qenë
krejtësisht kot!‟dhe u turr edhe ai për nga kopshti. Ndodhi pikërisht po e njëjta gjë;

Cituar nga Ibn Ishak, Sira 289, Guillaume (përktheu dhe botoi), Jeta e Muhamedit f. 199. Urdhëri që
ndalonte myslimanet të „masakronin fëmijët e tyre‟, zhduku zakonin e vrasjes së foshnjave femra, që kishte
qenë i përhapur në Arabinë paraislamike.
Mu‟sab i kërkoi atij të rrinte dhe të dëgjonte, Sa‟di nguli ushtën në tokë, por edhe ai u
mposht nga bukuria e Kur‟anit. Ky kthim në Islam ishte vendimtar. Sa‟di grumbulloi
njerëzit e tij dhe i pyeti përse e kishin zgjedhur si prijës. Ata u përgjigjen: „[Ti je] kryetari
ynë, me aktivi për interesat tona, më i miri në gjykim dhe më i përshtashëm në drejtim.‟
Pastaj Sa‟di u tha atyre t‟i besonin atij pa ia bërë fjalën dy për këtë çështje, duke shtuar:
„Unë nuk do t‟i flas asnjë burri ose gruaje prej jush derisa ju te besoni te zoti dhe i
dërguari i tij.‟  Si rezultat i gjithë klani i tij e pranoi në masë Islamin.
Ndodhia është stilizuar dukshëm dhe i janë dhënë ngjyra romantike gjatë viteve,
por Sa‟di do të tregonte se ishte një ndër myslimanët më të zjarrtë të Jathribit dhe patjetër
kthimi i tij bëri një përshtypje të forte te njerëzit, të cilët ishin të dëshiruar për një
udheheqje të fortë dhe për një zgjidhje të problemeve që iu dukeshin të pazgjidhshme.
Pas pak kohe çdo familje në oaz, kishte myslimanë në përbërjen e saj. Mbeti vetëm
një fole e vogël e rezistencës pagane në klanin Aus, e frymëzuar nga poeti dhe prijësi Ebu
Kejs ibn el-Eslet. Poetët gjithnjë kanë qenë vendimtarë në përcaktimin dhe festimin e
identitetit të tribusë dhe ata mund të shkatërronin reputacionin e një personi në mënyrë
eficiente e plotsisht ashtu si mund të bëjë sot media. Propoganda negative poetike mund
të ishte rrënuese në Arabi, ashtu si një humbje e madhe ushtarake prandaj duhet ta
marrim në konsideratë këtë fakt kur të vlerësojmë armiqësinë e Muhamedit ndaj poetëve,
të cilët e përqeshnin ate. Gjatë ketij viti prove në Jathrib, Ebu Kejs nxiti arabët e klanit të
tij t‟i qendronin besnikë formës së tyre arabe autentike të monoteizmit dhe të mos
pranonin një Kur‟an që ishte i mbushur me teori te huaja. Ai i drejtohet Allahut, të cilin
tashme populli i Jathribit e njihte si të vetmin Zot:

Zoti i njerëzimit, gjëra serioze kanë ndodhur.

E vështira dhe e thjeshta janë ngatërruar.
Zot i njerëzimit, neqoftese ne kemi gabuar
Na udhezo në rrugën e drejtë.
Për Zotin tonë nuk duhet të jemi çifutë
Dhe feja e çifutëve nuk është e pershtatshme
Për Zotin tonë nuk duhet të jemi të krishterë
Sëbashku me murgjit e Malit Xhelil (Galile).
Por kur ne u krijuam, u krijuam
Hanifë; feja jonë është prej të gjitha brezave.
Ne sjellim devetë për flijim duke ecur te lidhura
Të mbuluara me cohë, por me supe zbuluar.

Nuk është për t‟u çuditur që Ebu Kejs e shihte besimin e ri të Mekës si një version të
Popullit të Librit, sepse që në Akabanë e Parë, Muhamedi kishte paraqitur disa praktika të
rëndësishme hebreje. Pas një periudhe të tillë të gjatë izolimi ai po shtrihej me padurim
në oaz te çifutët, prandaj duhet të ketë shpresuar të punonte e të falej me popullin e këtij
mesazhi më të vjetër. Ai e udhëzoi Mu‟sabin të bënte të premteve pasdite takime të
veçanta me myslimanët, në të njëjtën kohë kur çifutët pregatiteshin për Sabathin e tyre;
kjo lidhte shërbimin e ri me kremtimin çifut, por duke mbajtur gjithashtu një distancë të

Cituar nga Ibn Ishak, Sira 291-2, Guillaume(përktheu dhe botoi), Jeta e Muhamedit, f. 200-1

Ibn Ishak, Sira 293, Guillaume (perktheu dhe botoi), Jeta e Muhamedit, f. 201.
matur. Pastaj ai porositi një agjërim për myslimanët në Jom Kipur-in hebre (Dita e
Pendesës), që mbahej në ditën e 10të të muajit çifut të Tishri-t; agjërimi mysliman u quajt
respektivisht „ashura‟, që në arameikën e arabizuar d.m.th. „e dhjetta‟. Myslimanët tani
faleshin në mesditë, ashtu si çifutët; deri atëherë ata kishin bërë salat në mëngjez dhe në
mbrëmje, duke u ngritur gjithashtu gjatë natës për t‟i bërë adhurim Zotit. Myslimanëve iu
kumtua tani se mund të martoheshin me gra çifute dhe të hanin ushqim çifut. Sidoqoftë
ata nuk ndoqën të gjitha rregullat e dietës çifute, por vetëm një formë të modifikuar, që
është e njëjtë me atë qe iu dha në Ligjet e Apostujve, joçifutëve të konvertuar në
krishtërim.
Të gjithe myslimanëve iu sugjerua të faleshin duke u drejtuar nga Jerusalemi, ashtu siç
bënin çifutët dhe të krishterët. Udhëtimi Natën i Muhamedit për në Jerusalem tregon se
ky qytet i shenjtë, i lashtë, ishte qendror gjithashtu edhe për besimin mysliman dhe duke
pranuar Jerusalemin si kibla ose drejtimi i faljes ishte një përkujtues i qëndrueshëm dhe
çfaqje e lidhjes së fesë së re me mesazhet më të vjetra. Myslimanet tani ktheheshin nga
Jerusalemi tri herë në ditë në falje; qëndrimi i tyre fizik do t‟u mësonte një orientim të ri
dhe në një nivel fundamental, se kishin të njëjtat qëllime si Populli i Librit.
Kur‟ani gjithashtu adaptoi emrin arameik që çifutët i kishin dhënë Jathribit:
medinta, i cili thjesht do të thotë „qyteti‟. Në arabisht kjo u bë el-Medinet, që na jep sot
„Medine‟. Pesë vjet më parë kur Muhamedi kërkonte një vendqëndrim të ri për shokët e
tij, ai i kishte bërë thirrje të krishterëve monofizitë në Abisini, por për arsye që nuk i
kuptojmë plotësisht, nisma duket se ka qenë një zhgënjim. Tani vetë Muhamedi arriti në
përfundimin se ai nuk mund të vazhdonte të jetonte në Mekë, por do të ketë qenë e
paimagjinueshme për të dërguarin e arabëve ta linte Arabine. Në këtë kohë ai do të ketë
nxitur të gjithë bashkësinë myslimane për të emigruar me te në oazin me emrin e ri
Medine dhe po i bënte thirrrje fiseve çifute të oazit atje, për ndihmë dhe mbështetje.
Në v.622 në periudhën e haxh-it, një numër i madh pelegrinësh lanë Medinen dhe
u drejtuan për në Mekë. Disa prej tyre ishin ende paganë, por shtatëdhjetë e tre burra dhe
dy prej grave ishin myslimanë sidhe përfaqësonin familjet më me influencë të Medines.
Gjatë udhëtimit ndodhi një incident që provoi se ishte çuditërisht i parashikueshëm. El-
Bara ibn Ma‟rar, një nga prijësat e khasrexhve, iu sugjeroi muslimanëve të tjerë që gjatë
kohës së haxh-it ata duhet të ndryshonin kiblen. Ata të gjithë ishin të tendosur dhe
prisnin me padurim të mbrrinin në Mekë, ku Allahu kishte tempullin më të rëndësishëm
dhe ku shumica e takonin Profetin e tyre për herë të parë. Dukej diçka perverse t‟i
kthenin shpinën Mekës, kur faleshin të orientuar nga Jerusalemi. Të tjerët mendonin se
Bara e kishte gabim, sepse të gjithë e dinin se kibla e Muhamedit ishte Jerusalemi dhe për
ta kjo nuk kishte asgjë të keqe. Gjate udhëtimit Bara nuk u tund nga tija dhe e bëri Mekën
kible. Ai ngeli në ankth përsa i takon kësaj, kështu që kur mbrritën ai shkoi menjëherë
drejt Ka‟abas të takonte Muhamedin dhe kërkoi mendimin e tij. Përgjigja e Muhamedit
ishte me dy kuptime: „Ti e kishe një kibël, nëqoftëse e kishe ndiqe ate.‟ Por ai vete falej
duke u drejtuar nga Jerusalemi dhe Bara i bindur bëri të njëjtën gjë. Më vonë pjestarët e
klanit të tij i kujtuan intuiten e Baras. Ai vdiq pak kohë pasi u kthye në Medine, prandaj
besohet se intuita e njerzve që janë pranë vdekjes duhet të merret seriozisht.


Sure 5:5-7. Myslimanëve iu ndalohet të hanë mishin e derrit, coftinën, mishin e kafshëve të mbytura nga
zënia e frymës dhe ato që kanë ngordhur për shkaqe natyrale, gjaku dhe mishi i një kafshe që është flijuar
për idhujt. Urdhresat e Apostujve 15:19 – 21,29.
 Gjatë qëndrimit ritual në luginën e Minas, u bë një tjetër takim në prroin e „Akabas,
por këtë rradhë në mesin e natës. Zotimi që bënë më vonë po këtë vit, njifet si Beslidhja
e Luftës : „Ne lidhëm besën për luftë, me bindje të plotë ndaj të dërguarit në lumturi dhe
fatkeqësi, në paqe dhe vuajtje apo rrethana të këqia; që nuk do t‟i bëjmë keq asnjeriu; që
ne do të flasim gjithmonë të vërtetën; dhe në shërbim të Zotit nuk do t‟i frikësohemi
askujt.‟ Beslidhja e Luftës nuk do të thoshte se Islami papritmas ishte bërë fe agresive
dhe luftarake; ajo thjesht kërkohej nga hapat që po ndërmerrte Muhamedi. A po i nxiste
Shokët e tij të bënin një hixhre ose Mërgim nga Meka ne Medine, por hixhra nuk ishte
vetëm një ndryshim gjeografik. Myslimanët e Mekës po braktisnin kurejshët dhe
pranonin mbrojtjen e përhershme të një tribuje, me të cilën ata nuk kishin lidhje gjaku.
Ajo ishte një lëvizje e padëgjuar dhe një mënyrë e veçantë sulmi ndaj ndjenjave arabe
sidhe denigrimit të perëndive pagane. Atje kishte ekzistuar vazhdimisht një formë
„aleance‟ sipas së cilës një individ ose një klan i tërë mund të bëheshin antarë nderi i një
fisi tjetër dhe të pranonin mbrojtjen e tyre. Por kjo nuk ishte kurrë një ndarje e
përhershme; lidhjet e gjakut kishin një vlerë të shenjtë në Arabi dhe ishin bazat e
shoqërisë. Pikërisht fjala hixhre tregon se kjo ndarje e dhimbshme ishte mbizotëruese në
mendjet e njerzve të cilët vendosën të mërgonin në Medine. Trungu i parë i fjalës - rrënjë
HXHR, hexhere-hu, është përkthyer : „ai largoi veten nga një lidhje e ngushtë shoqërore
ose dashurie apo mardhënie…ai ndërpreu…të shoqërohet me ta‟.  Nga ana e tyre
myslimanët e Medines duhet të premtonin se do t‟i jepnin mbrojtje (aulija) dhe ndihmë
(nasr) të përhershme njerzve që nuk ishin fis me ta. Këtej e tutje ata do të quheshin
Ensarë, populli që i dha ndihmë (nasr) Profetit dhe Shokëve të tij. „Ensarë‟ zakonisht
është përkthyer „Ndihmuesit‟, por kjo deri diku jep një përshtypje të vagët për
angazhimin e marrë përsipër: nasr do të thoshte se ju duhet të jeni të gatshëm të jepni
„ndihmën‟ dhe mbështetjen tuaj me forcë nëqoftëse do të ishte e nevojshme. Kjo ishte
arsyeja që myslimanët e Medines bënë Beslidhjen e Luftës.
Beslidhja u bë në mënyrë të fshehtë. Muhamedi jo vetëm po merrte një vendim të
padëgjuar për veten dhe Bashkëpuntorët e tij mekas, por ishte edhe në një rrezik të madh.
Ibn Ishak thekson aspektet pozitive të hixhre-s dhe e paraqet ate si një vendim vullnetar.
Por Kur‟ani flet për myslimanët e „përzanë‟ apo të „nxjerrë jashtë‟ nga Meka. Muhamedi
duket se ishte i vetëdishëm se njerëzit po komplotonin kundër jetës së tij. Ndoshta
Mu‟tim i dha atij mbrojtje kur u kthye nga Taifi vetëm me kushtin që ai ta ndalte proçesin
e kthimit në fenë e re. Kur‟ani nuk trajton asnjëherë përparësitë e hixhre-s, por tregon se
myslimanët ishin të shtrënguar të iknin kundra dëshirës së tyre. Gjatë mbledhjes së haxh-
it të v.622 ekzistonte një ndjenjë rreziku dhe lidhjeve të këputura në mënyrë të
pakthyeshme. Takimi duhet të mbahej sekret; Ensarët nuk ia përmendën as shokëve të
tyre paganë të pelegrinazhit, për të shmangur mundësinë që ata të llomotisnin rreth
hixhre-s së planifikuar në Mekë duke i dhënë kështu kurejshëve një ide se çfarë
pregatitjesh po bëheshin.
Natën e Beslidhjes, Ensarët lanë shokët e tyre pagane duke fjetur dhe shkuan
vjedhurazi „lehtë si thëllëza rërë‟ te prroi i „Akabas, ku takuan Muhamedin të shoqëruar


Disa mga myslimanet kishin farefisni ne Medine: Muhamedi kishte lidhje me medinasit nga nena e tij
Emine. Por hixhre kerkonte qe myslimanet te braktisnin te gjithe fisin dhe lidhjet e gjakut per te tjeret me
te cilet nuk kishin lidhje te tilla.

W. Montgomry Watt, Meka e Muhamedit: Historia ne Kur‟an (Edinburg, 1988), f.25 .
nga Abazi.  Abazi nuk e kishte përqafuar akoma Islamin, por ai e donte të nipin dhe
burimet e para thonë se donte të sigurohej se Muhamedi do të ishte plotësisht jashtë
rrezikut në Medine. Ai filloi mbledhjen duke paralajmëruar Ensarët të mendoheshin mirë
para se të jepnin besën per „ndihmë‟ dhe mbrojtje ndaj myslimanëve kurejsh: „Nëqofteëe
ju mendoni se do të jeni të ndershëm ndaj asaj që premtoni dhe ta mbroni prej
kundërshtarve të tij, merrni në konsideratë barrën që i ngarkuat vetes. Por nëqoftëse
mendoni se do ta tradhtoni dhe braktisni pasi të ketë ardhë me ju, më mirë lereni tani.‟ 
Ensarët ishin të vendosur t‟i qëndronin vendimit të tyre. Bara si përfaqësues i ausve dhe
khasrexhve, e mori Muhamedin nga dora, dhe u betua se myslimanët do t‟i jepnin Profetit
të njëjtën mbrojtje që i jepnin grave dhe fëmijve të tyre. Ndërsa Bara ishte duke folur, një
tjetër ensar e ndërpreu: populli i Medines ka lidhur disa aleanca e pakte të tjera dhe
nëqoftëse mbronin myslimanët mekas atyre do t‟i duhej t‟i prishnin disa nga këto aleanca.
Çfarë do të ndodhte nëqoftëse më vonë Muhamedi braktiste Medinen dhe linte popullin e
saj të pambrojtur përballë ish-aleatëve, të cilët do të hakmerreshin? Muhamedi qeshi dhe
u përgjigj: „Unë jam i juaji dhe ju jeni të mitë. Unë do të jem në luftë me ata që ju
luftojnë ju dhe do të jem në paqe me ata që bëjnë paqe me ju.‟ Pasi të dy palët mbetën të
kënaqur, Ensarët bënë Beslidhjën e Luftës.
Pasi ata u kthyen në Medine, në Mekë Muhamedi filoi t‟i bindte myslimanët të
bënin hixhre-n. Ky ishte një hap i pakthyeshëm dhe i frikshëm. Asnjeri nuk e dinte se si
do të shkonte, sepse asnjëherë nuk kishte ndodhur një gjë e tillë më përpara në Arabi.
Muhamedi nuk i urdhëroi myslimanët të emigronin. Kushdo që nuk donte ose që e
ndjente se ishte tej fuqive të tij ishte i lejuar të qëndronte. Disa myslimanë me influencë
qëndruan në Mekë dhe kurrë nuk u akuzuan për apostazi ose ligshti. Kështu gjatë
Korrikut dhe Gushtit 622 rreth 70 myslimanë me familjet e tyre u nisën për në Medine,
ku u vendosën në shtëpitë e Ensarëve derisa të kishin mundësi të ngrinin shtëpitë e veta.
Kurejshët duket se nuk bënë përpjekje të mëdha për t‟i ndaluar, megjithëse disa gra dhe
fëmijë u mbajtën forcërisht, kështu p.sh. si ngadhënjimtarë, një burrë e kthyen mbrapsht
të lidhur në shpinë të devesë së tij. Por myslimanët vetë ishin të kujdesshëm të mos
tërhiqnin vemendjen dhe në shumicën e rasteve takoheshin jashtë qytetit. Ata udhëtuan
në grupe të vogla, që nuk binin në sy. Omer u largua me familjen e tij, Othman ibn Afan
me gruan Rukeijeh dhe antarë të tjerë të familjes së Profetit shkuan me në krye Zeidin
dhe Hamzanë. Muhamedi dhe Ebu Bekri qendruan në fund derisa u larguan të gjithë.
Shpejt ky largim masiv krijoi gjire turbulluese në qytet, duke ngacmuar plagët e hapura
që Muhamedi kishte shkaktuar në fisin e kurejshëve, aq i pasur dhe i bashkuar vetëm
dhjetë vjet më parë. Abdullah ibn Xhehsh, kushëriri i Muhamedit bëri hixhre me familjen
dhe motrat e tij: pasi kishin ikur, shtëpia e madhe e Xhehshve në mes të Mekes ishte
plotësisht e boshatisur. Te shtëpia e Utba ibn Rabi‟es shifej nje pamjë braktisjeje dhe
ogurzezë „pa njerez, me dyert e saj që tundeshin tutje tëhu.‟
Më vonë, në Gusht vdiq Mu‟tim mbrojtësi i Muhamedit. Edhe një herë jeta e
Profetit ishte në rrezik. Senati bëri një mbledhje të veçantë për çështjen e tij në të cilën


Studiuesit perendimore e vene ne pikepyetje rolin e Abazit ne „Akabane e Dyte. Ata theksojne se Abazi
ishte themeluesi i dinastise abaside, keshtu qe kjo dhe komente te tjera lajkatuese ishin perpjekje per ta
ndrequr imazhin e tij. Siç do te shohim, me sa duket Abazi e ka luftuar Muhamedin dhe nuk u kthye ne
Islam pothuaj deri ne momentet e fundit.

Ibn Ishak, Sira 296, Guillaume (perktheu dhe botoi), Jeta e Muhamedit, f. 203.
Ebu Lehebi me dhelpëri, nuk mori pjesë. Disa nga udhëheqsit kërkuan vetëm ta përzinin
Muhamedin nga qyteti, por të tjerët sugjeruan se do të ishte shumë e rrezikshme që të
lihej të bashkohej me Emigrantët. Të gjithë ata që shkuan në hixhre ishin tradhtarë të
poshtër e të paskrupullt, të cilët kishin prishur lidhjet e shenjta të fisit. Ata nuk do të
ndaleshin para asgjëje dhe me Muhamedin në krye ata do të bëheshin kërcënim për
sigurinë e Mekës. Në fund Ebu Xhehli doli me një plan për eliminimin e Muhamedit pa
shkaktuar gjakderdhje mes klaneve. Secili klan duhet të zgjidhte nga një djalë të ri dhe të
fortë, që të përfaqësonte lidhje të forta klanore dhe të gjithë sëbashku, këta të rinj do të
vrisnin Muhamedin. Kjo do të thoshte se të gjithë klanet ishin implikuar në këtë çështje,
kështu që hashimët duhet të ishin të qetë me këtë lloj shpagimi. Ata nuk do të ishin në
gjendje të luftonin me të gjithë kurejshët.
Shpejt grupi i të rinjve ishte gati. Ata u mblodhën sëbashku jashtë shtëpisë së
Muhamedit, por u bezdisën nga zhurma e zërave të Seudeh dhe bijave të Profetit që vinin
nga dritaret. Një nga komplotistët iu afrua dritares dhe vështroi Muhamedin të shtrirë në
krevatin e tij, të mbledhur kruspull në mantel. Ata nuk e dinin se siç thuhet i lajmëruar
nga Gabrieli, Muhamedi kishte shpëtuar duke ikur nga një dritare prapa shtëpisë dhe
kishte lënë Aliun të shtrirë i cili ishte i vonuar për hixhre-n, mesa duket përgjumshëm
mbi rrobat e tij sidhe ta ndihmonte t‟i rregullonte ndonjë punë në shtëpi. Kur Aliu doli
jashtë shtëpisë në mëngjez, veshur me mantelin e Muhamedit, të rinjtë e kuptuan se qenë
mashtruar. Kurejshët ofruan një çmim njëqind deve femra atij që do ta sillte Muhamedin
në Mekë, gjallë ose vdekur.
Ndërkohë, Muhamedi dhe Ebu Bekri ishin fshehur në një shpellë të njerit prej
maleve jashtë qytetit. Ata qëndruan atje për tre ditë. Kohë pas kohe përkrahësit e tyre
dilnin vjedhurazi nga qyteti për t‟i njoftuar për të rejat dhe masat që duheshin marrë.
Gjithashtu hadithi thotë se një grup kaloi pranë shpellës, por as që shikuan brenda: një
pëlhurë merimange kishte mbuluar hyrjen, përpara saj një akacie kishte mbirë për
mrekulli atë natë dhe tamam në vendin ku njeri nga burrat vuri këmbën me qëllim që të
ngjitej në shpellë, nxori kokën një pëllumb i egër që dukej se kishte kohë që po qëndronte
mbi vezët e tij. Gjatë këtyre tri ditëve, Muhamedi përjetoi një qetësi të madhe dhe një
ndjenjë të fuqishme të pranisë së Zotit. Kur‟ani i referohet përvojës së sekine-s, fjalë e
cila në arabisht do të thotë „qetësi‟, por në këtë rast duket se është ndikuar nga fjala
hebreje Shekinah,që përdoret për të treguar prezencen hyjnore mbi tokë.

Zoti e ndihmoi ate (Muhamedin)

tashmë, kur jobesimtarët e ndoqën
i dyti nga të dy, kur ata të dy ishin në Shpellë
kur ai i tha shokut të tij, „Mos u dorëzo; patjetër
Zoti është me ne.‟ Mandej Zoti uli për te sekine
dhe e përforcoi me ushtri që ju nuk e patë. 

Kur e panë se rreziku kishte kaluar, gjithashtu duke patur kujdes të mos shqetësonin
pëllumbin e egër, Muhamedi dhe Ebu Bekri dolën nga shpella dhe hipën mbi dy deve që
kishte porositur Ebu Bekri që më parë. Ebu Bekri donte t‟i jepte Muhamedit deven më të

Sure 9: 40
mirë, por ai këmbënguli që të paguante për te: kjo ishte hixhre e tij personale, dhuratë e
tij ndaj Zotit, kështu që ishte me rëndësi që ai t‟i perballonte me forcat e tij të gjitha
rrethanat. Ai e quajti deven Kesua, e cila mbeti kafsha më e preferuar e tij gjatë gjithë
jetës.
Udhëtimi në të cilin u futën tani, ishte jashtëzakonisht i rrezikshem sepse dihej se
gjatë rrugës Muhamedi nuk ishte ende në mbrojtjen zyrtare të ndokujt. Kallauzi i futi ata
nëpër një rrugë shumë rrethore dhe përshkruan zikzake para prapa per t‟i humbur gjurmët
nga ndjekësit. Në të njëjtën kohë në Medine, myslimanët ishin në ankth duke pritur
ardhjen e tyre. Shumë Emigrantë jetonin në Kuba, pika më jugore e oazit dhe çdo ditë pas
faljes së sabahut ata ngjiteshin në shkëmbinjt vullkanikë aty afër dhe vështronin në
horizont. Në mëngjezin e 4 Shtatorit 622 një çifut dalloi grupin dhe iu thirri Ensarve:
„Bijtë e Kejlah! Erdhi, erdhi!‟  Menjëherë burra, gra dhe fëmijë vërshuan t‟i takonin
rrugëtarët, të cilët i gjetën duke pushuar nën një palmë.
Muhamedi dhe Ebu Bekri qëndruan në Kuba për tre ditë, në fund të të cilave me ta
u bashkua edhe Aliu. Por myslimanët në „qytet‟ (siç quhej zona e populluar më dendur e
oazit) ishin në padurim ta shifnin ate, kështu që Muhamedi u ngrit t‟i takonte ata dhe të
vendoste se ku do të banonte. Ai ngiste dhe fërkonte kokën e Kesuanë, që thuhet se ishte
në frymëzim hyjnor. Gjatë rrugës shumë njerëz i kërkuan të zbriste dhe të qëndronte në
shtëpinë e tyre, por Muhamedi me njerzillëk nuk pranoi derisa më në fund Kesua ra në
gjunjë para një dyqani që i përkiste dy vllezërve jetimë dhe nuk dëgjoi të lëvizte nga
vendi. Muhamedi zbriti, pranoi që t‟ia çonin bagazhin te shtëpia më e afërt dhe filloi të
bisedonte me dy vllezrit për blerjen e tokës së tyre. Sapo ata ranë dakord për një çmim të
arsyshëm, ai dha urdhër që të filloheshin punimet për një xhami, e cila do të ishte edhe
shtëpia e tij. Të gjithë myslimanët shkuan të punonin, Emigrantët punonin përkrah
Ensarve. Jo të gjithë kurejshët ishin mësuar me punë fizike dhe për Othman Ibn Afan,
dhëndrrin e hijshëm të Muhamedit, kjo punë ishte shumë raskapitëse. Gjatë punës disa
herë këndonin vargje të improvizuara në vend:

O Zot, nuk ka të mirë, por e mira është vetëm në botën e përtejme

Kështu që ndihmoi Ensarët dhe Emigrantët.

Muhamedi e ndryshonte vargun e fundit në „Kështu që ndihmoi Emigrantët dhe Ensarët.‟

Ky ndryshim e prishte rimën dhe ritmin; ajo ishte një formë gazmore e çfaqjes së
„analfabetizmit‟; ai nuk ishte një poet i lindur dhe stonimi i tij tregonte pikërisht se sa i
mrekullueshëm duhet të jetë Kur‟ani.
Emigrantëve dhe Ensarëve u duhej një lidhje më e fortë se sa mund të ishte një
këngë apo një aktivitet i përbashkët. U hartua një marveshje që për fatin tonë të mirë,
është ruajtur në burimet e para të informacionit, kështu që ne mund të shohim një plan të
bashkësisë së parë Islame. Aty thuhet se Muhamedi po hynte në një aleancë me fiset
arabe dhe çifute të Medines. Të gjitha fiset e ndryshme të oazit do të groposnin
armiqësitë dhe format e tyre të vjetra, sikur të ishin tani një mbi-fis i ri. Myslimanët dhe
çifutët do të jetonin në paqe me paganët e Medines, përsa ata nuk do të bënin marveshje
të veçuar me Mekën për të dëbuar Profetin. Klauzola 20 e Marveshjes thotë se „Asnjë
pagan nuk do t‟i japë mbrojtje ndonjë personi nga kurejshët, as gjësë së tij as personit të
tij, ose të marrë anën e tij kundra ndonjë besimtari.‟ Zoti ishte udhëheqësi i bashkësise

Ibn Ishak, Sira 334, Guillaume (perktheu dhe botoi), Jeta e Muhamedit, f. 227
dhe i vetmi burim sigurie (dhimma). Kështu që myslimanët formuan një lloj grupi
tërësisht të ri. Të gjitha fiset ishin „një bashkësi [umme-t] me përjashtim të gjithë njerzve
të tjerë.‟ Deri atehëre fiset kishin qënë njësia bazë e shoqërisë; ndërsa umme-t ishte një
bashkësi, e cila mbështetej më tepër në fenë sesa në farefisninë. Kjo ishte e paprecedent
në Arabi. Nuk ka qënë pjesë e idesë fillestare te Muhamedit për të formuar një teokraci.
Mundet që ai nuk do ta ketë ditur çfarë është teokracia. Por ngjarjet e kanë shtyrë tej
mendimeve të tij origjinale në kuadrin e një zgjidhje krejt të re. Për disa vite në shoqëri
Islami kishte qenë forcë ndarëse: Muhamedi ishte akuzuar për largimin e fëmijëve nga
prindërit e tyre. Por deri me hixhre-n askush nuk e kishte çuar nëpër mend ta braktiste
fisin Kurejsh. Tani lidhjet e vjetra fisnore ishin çfuqizuar dhe kurejshët, ausët dhe
khasrexhët krijuan një umme-t. Islami po bëhej një forcë e bashkimit në vend të ndarjes.
Në mënyrë të pashmangshme koncepti mbi fisin ndikoi në vizionin e parë të
myslimanëve mbi umme-tin. Termat fisnore ende ravijëzonin mënyrën se si e
konceptonin bashkësinë e re. Kështu në Kur‟an:

Ata që besuan dhe bënë hixhren

dhe u përpoqën me pasurinë dhe njerëz në rrugën e Zotit
dhe ata që lëshuan shtëpiat e tyre dhe „ndihmuan‟[që janë, Ensarët]
këta janë eulija [mbrojtës] të njeri tjetrit
Atyre që besuan, por nuk bënë hixhren
nuk është detyrim për ju t‟i jepni „mbrojtje‟[ueleja]
derisa ata të bëjnë hixhre.
Nëqoftëse ju kërkojnë „ndihmë‟ për fenë
është detyra e juaja t‟u jepni ndihmë [nasr]
përderisa ajo nuk është kundra një fisi që ju keni marveshje. 

Për t‟u bërë antar ju duhet të bënit hixhre, të linit fisin dhe të bashkoheshit me umme-tin.
Ashtu sikurse fisi, umme-ti ishte një botë në vetvete: „një bashkësi me përjashtim të të
gjithë njerzve të tjerë‟, por që mund të lidhte „aleanca‟ me fiset e tjera sipas mënyrës
tradicionale. Bashkimi i umme-tit ishte për të pasqyruar bashkimin hyjnor, të cilin
gjithashtu myslimanët ishin të urdhëruar ta ndërtonin në jetën e tyre personale. Asnjë
lidhje gjaku, as besë e vjetër fisnore, nuk duhet të qëndronte në mes, as të lejohej të
përçante umme-tin në kampe ndërluftuese: asnjë mysliman nuk duhet të luftonte kundër
njeri tjetrit, cilado që të ishte tribuja e tij. Muhamedi akoma nuk ishte udhëheqës i umme-
tit. Ai kishte një status modest në Medine, që në fillim ishte më i ulët se ai i kryetarve të
fiseve të Medines si p.sh. Sa‟d ibn Muadh apo Ibn Abej. E vetmja detyrë specifike që
kishte, ishte ajo e një arbitri të paanshëm lidhur me mosmarveshjet midis myslimanëve.
Kjo ishte një zgjidhje revolucionare dhe në ditët e fillimit secili në Medine ishte
gati ta provonte, sepse gjendja kishte e qenë e rëndë dhe çdo ndryshim ishte shumë më i
mirëpritur se sa armiqësia e vjetër e pashërueshme. Nuk pati kundërshtim nga paganët.
Një asket arab i quajtur Ebu Emir (nganjëherë i quajtur edhe el-Rehib: murgu) iku në
Mekë pasi kishte mbrritur Muhamedi, ndërsa paganët e tjerë që nuk përqafuan Islamin
mbajtën një qëndrim pasiv. Bile edhe Ebu Kejs përqafoi Islamin dhe u bë një mysliman i

Sure 8 : 72
mirë dhe aktiv. Çifutët në fillim u treguan të gatshëm të pranonin rregullin e ri, bile disa
vendosën të ktheheshin në këtë formë të re të monoteizmit arab. Muhamedi kurrë nuk iu
kërkoi atyre të pranonin fenë e tij të Allahut përderisa ata të mos ishin të bindur. Është një
pjesë në Kur‟an që tregon se çifutet që u konvertuan krijuan një lloj bashkësie paralele
dhe e konsideronin veten para së gjithash çifutë. Ata kishin marrë një mesazh të tyrin
origjinal e të përkryer dhe sipas komenteve kuranore, nuk ishte e nevojshme të pranonin
Islamin. Kështu që në fillim çdo gjë dukej shpresëdhënëse dhe bile pati edhe nje pranim
të Islamit nga ndkush që nuk ishte arab. Ndërsa po ndërtohej xhamia, një skllav persian i
quajtur Selman, pronë e njerit nga çifutët e fisit Beni Kurejzeh, u paraqit para Muhamedit
dhe i rrëfeu historinë tij. Ai kishte lindur pranë Isfahanit, ishte konvertuar në kristian dhe
kishte udhëtuar për në Siri, ku kishte dëgjuar tregime rreth profetit që po dilte në Arabi.
Gjatë rrugës për në Hixhaz ai ishte kapur rob dhe fatmirësisht e kishin sjellur në Medine.
Selman do të bëhej një figurë e nderuar në Islam: zakonisht ai është konsideruar si
paraardhësi i të gjithë popujve jo-arabë të Orientit, të cilët vunë talentet e tyre në shërbim
të Islamit.
Në Prill të v. 623, gati gjashtë muaj pas hixhre-s, xhamia kishte përfunduar. Ishte
ndërtuar me tulla dhe murin verior me drejtim nga Jeruzalemi një kamare e rrethuar me
gurë tregonte kible-n, drejtimin e faljes. Kishte edhe një oborr të madh për faljet e rastit.
Në fillim njerëzit vinin për t‟u falur pa një thirrje, por kjo ishte shumë e pakëndshme, pasi
secili vinte në kohë të ndryshme. Muhamedi mendoi të përdornin një bri dashi si çifutet
ose kambanë druri si të krishterët e lindjes, por njeri nga Emigrantët pa në ëndërr: një
burrë të veshur me pelerinë të gjelbër, i cili i tha se rruga më e mirë për të thirrur popullin
për t‟u falur, ishte një burrë me zë melodioz, t‟i ftonte njerëzit duke thirrur „Allahu
Ekber‟ (Zoti është më i madhi) tri herë, për t‟iu kujtuar myslimanëve se Zoti është më i
madh se ndonje mirësi tjetër. Thirrja duhet të vazhdonte, kështu: „ Unë dëshmoj se nuk ka
Zot tjetër veç Allahut, une dëshmoj se Muhamedi është i dërguari i Zotit. Ejani në falje.
Ejani në falje. Hajdeni në shërbimin hyjnor. Allahu Ekber. Allahu Ekber. Nuk ka Zot
veç Allahut.‟ Muhamedit i pëlqeu idea prandaj si kandidat të natyrshëm caktoi Bilalin,
robin e liruar nga Ebu Bekri. Çdo mëngjez Bilali ngjitej në majë të shtëpisë më të lartë
afër xhamisë dhe rrinte në kulm deri sa agonte. Me të aguar, shtrinte krahët përpara se të
thërriste dhe thonte shprehjen, „O Zot, unë të falem Ty dhe kërkoj ndihmë nga Ti për
kurejshët, që ata të mund ta pranojnë fenë Tënde.‟ 
Muhamedi nuk kishte dhomë të tijën në xhami, por dy ngrehina të vogla ngjitur
me murin lindor, njera për Seudeh dhe tjetra për Aishen. Më vonë secila prej grave të tij
do të kishte dhomën e vet të ndërtuar pranë xhamisë dhe Muhamedi rrinte me çdonjerën
sipas radhës. Menjëherë sapo xhamia ishte gadi, ai dërgoi Zeidin t‟i sillte gratë e familjes
së tij në shtëpinë e tyre të re, të cilat ishin akoma në Mekë. Zeidi erdhi me Seudeh, vajzat
e Muhamedit, Um Kulthum dhe Fatimeh (Zejneb kishte qëndruar me burrin e saj pagan
Ebu el-Es) dhe gruan e vet Um Ejman. Gjithashtu ai shoqërohej nga antarët e fundit të
familjes së Ebu Bekrit që bënin hixhre-n, djali Abdullah, gruan e tij Um Rumen, sidhe
vajzat Esma dhe Aishe.
Me të mbrritur gratë, u bënë disa martesa. Muhamedi mendoi se Zeidi duhet të
merrte një grua tjetër që ishte më afër moshës së tij se sa Um Ejman, prandaj në emër të
tij, i kërkoi Abdullah ibn Xhehshit dorën për motrën e tij të bukur Zejneb, e cila nuk qe
shumë e kënaqur me këtë ide. Zeidi, i shkurtë, shumë i zeshkët dhe hundështypur nuk

Ibn Ishak, Sira 247, Guillaume (përktheu dhe botoi), Jeta e Muhamedit, f. 236
ishte një burrë i ri tërheqës dhe siç do ta shohim, Zejneb kishte kërkesa më të mëdha. Ajo
pranoi kur e kuptoi se vërtetë kjo ishte dëshirë e Muhamedit. Për t‟u lidhur edhe më
ngushtë me familjen e Profetit, Ebu Bekri gjithashtu e martoi vajzën Esma me kushëririn
e Muhamedit, Zubejr ibn el-Auem.
Më në fund rreth një muaj pasi Aisha kishte ardhë nga Meka, u vendos se ishte
koha për martesën e Muhamedit me të. Ajo sapo kishte kaluar moshën e adolshencës,
kështu që nuk u bë dasëm dhe ceremonia ishte sa për formë. Vërtetë, ajo ishte aq formale
sa ate dite vete Aisha nuk kishte ide se po martohej, prandaj edhe luante me shoqet e saj
në një shtregull. Ebu Bekri kishte sjelle metrazhe me shirita të kuq nga Bahreini, që ishte
pregatitur si rrobe dasme për të. Pastaj e çuan në dhomën e saj të vogël prapa xhamisë.
Atje e priste Muhamedi, që u gajas së qeshuri ndërsa e stolisnin me bizhuteri e ornamente
dhe ia krihnin flokët.
Pastaj sollën një kupë me qumësht dhe të dy Muhamedi dhe Aishe pinë nga ajo.
Martesa pak e ndryshoi jetën e Aishes. Tabari thotë se ajo ishte shumë e re, kështu që ajo
rrinte në shtëpi të prindërve të saj dhe martesa u realizua kur ajo kaloi moshën e
pubertetit. Aisha dilte të luante me shoqet e saj. Nganjëherë Muhamedi shkonte ta shihte
ate, thotë Aisha, dhe vajzat e vogla „do të iknin nga shtëpia dhe ai do t‟i ndiqte e do t‟i
kthente përsëri, sepse kënaqej që për hatrin tim ato të rrinin aty.‟ Muhamedi kënaqej kur
luante me vajzat e tij kur ishin të vogla, prandaj dhe nganjëherë përzihej në lodrat e
Aishes. Një ditë, kujton ajo „Profeti erdhi kur unë po luaja me kukullat dhe më tha,
“Aishe, çfare lojë është kjo?” Unë iu pergjigja: “Kjo është kuajt e Solomonit,” dhe ai
qeshi.‟
Aisha u bë e vetëdishme për brengën midis umme-tit. Një ditë ajo takoi të jatin dhe
dy robët e tij të lirë Amirin dhe Bilalin, të shtrirë në shesh të sëmurë rëndë nga ethet që i
kishin zënë shumë nga Emigrantet kur arritën së pari në Jathrib. Të gjithë ishin në kllapi,
ndërsa Bilali në një qoshe me zërin e tij buçitës, këndonte një këngë malli për Mekën:

A do të kaloj ndonjëherë një natë përsëri në Fakh

Me barnat aromatike dhe livando përreth meje?
A do të bjerë muzgu kur unë të zbres te ujërat e Maxhena-s,
A do ta shoh përsëri ndonjëherë Shema-n dhe Tafil!

Aisha iku me vrap te Muhamedi. Ai e dinte dhimbjen dhe çrregullimin që kishin pësuar
Emigrantët. Ai e qetësoi Aishen, por shtoi këtë lutje: „O Zot bëje Medinen të dashur për
ne sa edhe Mekën dhe bile më të dashur.‟ Ai po bëhej i ndërgjegjshëm për një problem
edhe me serioz midis Ensarëve. Jo të gjithë të konvertuarit e rinj të Medines ishin
plotësisht të angazhuar; ata e kishin përqafuar Islamin për oportunizëm, jo aq nga bindja.
Për ta pranimi i fesë Islame ishte bërë një tendencë e pakthyeshme, kështu që nuk
dëshironin të ngelnin prapa, por gjatë kësaj kohe ata po rrinin me një këmbë në
kapërcyell, duke pritur se çfarë do të bëhej me këtë nismë. Këta, të pakënaqur ishin
mbledhur rreth Abdullah ibn Abej-t, i cili nëqoftëse nuk do të vinte Muhamedi mund të
ishte bërë mbret i Medines. Ibn Abej ishte bërë mysliman, por shifej që nuk ishte

Muhamed idn Sa‟d, Qitab et-tabakat el-Kebir, VIII, 42, cituar nga Lings, Muhamedi, f.133-4.

Ibn Ishak, Sira 414, Guillaume (përktheu dhe botoi), Jeta e Muhamedit, f. 280. Fakh është një vend
jashtë Mekës; Maxhena ishte tregu në zonën e poshtme të qytetit; Shema dhe Tafil jane dy male të Mekës.
entuziast dhe shpresonte ta minonte këtë lëvizje nëqoftëse ajo do të kishte probleme. Sure
e dyte, më e gjata në Kur‟an, zbriti në Medine në muajt e parë dhe tregon vetdijen e
Muhamedit për këtë shqetësim. Gjatë kësaj kohe Muhamedi ishte i durueshëm me Ibn
Abej-n; i dha atij një vend të nderuar në xhami dhe çdo të Premte në faljen javore, u lejua
t‟i mbante një fjalim njerzve. Nga ana e tij, ai ishte shumë i sjellshëm me Muhamedin,
por nganjëherë dilte në pah armiqësia e tij. Mbas një incidenti të pakëndshëm një nga
Ensarët e mori mënjane Muhamedin dhe iu lut: „Mos jeni i ashpër me te, për Zotin që ju
dërgoi midis nesh ne donim t‟i vinim kurorën atij, prandaj vërtet për Zotin, ai mendon se
ju i keni vjedhur mbretërinë.‟
Në fillim çifutët, ashtu si arabët e pakënaqur ishin pregatitur t‟i jepnin Muhamedit
ndjenjen e pasigurisë, veçanërisht kur u pa se ai ishte i prirur drejt judaizmit.
Përfundimisht ata u bashkuan me Ibn Abej-n dhe u kthyen kundra Islamit. Ata filluan të
mblidheshin në xhami gjatë faljeve për të „dëgjuar historitë e myslimanëve dhe për t‟u
tallur e qeshur me fenë e tyre.‟ Ishte shumë e thjeshtë për ta, me njohuritë më të gjëra që
kishin për shkrimet e shenjta, për të përqeshur disa nga historitë e Kur‟anit mbi profetë të
ndryshëm, të cilat ndryshonin dukshëm nga varianti biblik. Ata refuzuan kategorikisht ta
pranonin Muhamedin si profet të vërtetë dhe në mënyrë tallëse deklaronin se sa e
çuditshme ishte kur një njeri që mendohej se i zbrisnin mesazhe nga Zoti nuk mund të
gjente devenë e tij kur t‟i humbiste. Këto kritika keqdashëse i irrituan myslimanët aq
shumë sa shpesh shpërthyen përleshje dhe skena të pahijshme, prandaj pas disa
përqeshjeve dashaliga të padurueshme, çifutët u nxorën jashtë nga xhamia. Ata kishin një
terren të fortë fetar për kundërshtime. Ata prisnin një Mesi, por besonin se epoka e
profecisë kishte mbaruar. Një çifut ose i krishterë mund të shpallte se ishte një profet po
aq sa mund të deklaronte se ishte një ëngjëll apo patriark. Gjithashtu kishte edhe një
precedent për çifutët e Medines që të pranonin Muhamedin, meqenëse judaizmi kishte një
traditë të gjatë të pranimit të „të Besimtarve‟ në sinagogë. Këta besimtarë nuk e
respektonin plotësisht Ligjin e Moisiut, por konsideroheshin si miq dhe partnerë, ndërsa
myslimanët mund t‟u jenë dukur si kandidatë të natyrshëm për një bashkim të tillë. Kur
çifutët e kuptuan se me ardhjen e Muhamedit pozita e tyre në Medine kishte rënë në
mënyrë dramatike, ata e kundërshtuan ate me furi.
Refuzimi i Muhamedit nga çifutët ishte ndoshta zhgënjimi më i madh në jetën e tij
dhe një aspekt që sfidoi situatën e fesë së tij. Pati edhe çifutë miqësore në Medine, që e
mësuan ate t‟i përgjigjej shokëve të tyre me të njëjtat fjalë, duke i dhënë atij njohuri të
rëndësishme rreth shkrimeve të shenjta. Polemika kuranore ndaj çifutëve është shumë e
zhvilluar dhe tregon se sa shqetësuese duhet të kenë qenë kritikat e tyre, por me njohuritë
e tij në rritje, Muhamedi qe i zoti t‟i hidhte poshtë vrejtjet e tyre të rënda. Në shkrimet e
tyre çifutët jane quajtur një popull i pafe, të cilët e kanë shkelur marveshjen me Zotin
duke rënë në idolatri dhe i luteshin Viçit të Artë; ata bënë edhe një „rinovim‟ të dyshimtë
kur paraqitën Ligjin Gojor; dhe kushedi sa here ata nuk i vunë veshin paralajmërimeve të
profetëve të tyre. Gjithashtu Muhamedi mësoi mbi rrjedhën e historisë çifute dhe zbuloi
se çifutët dhe të krishterët, për të cilët më parë mendohej se i përkisnin një feje, në fakt
kishin mosmarveshje të mëdha. Të huajve si arabët, iu ngjante se nuk kishte shumë


Sure 3:72, 3:87. Çifutët gjithashtu akuzohen për shtrembërim të kuptimeve të teksteve sipas dëshirës së
vet (4:48, 5:16). Më vonë myslimanët i kanë përdorur këto vargje për të argumentuar se shkrimet e shenjta
çifute jane përçudnuar. Sidoqoftë në tekst thuhet se çifutët i kanë „ndryshuar fjalët prej kuptimeve të tyre të
vërteta‟.
ndryshim midis dy feve, prandaj ishte e natyrshme të mendohej se të dy Popujt e Librit
duhet t‟i kishin shtuar mesazhit fillestar të vërtetë disa elementë të ri, joorigjinal. Debati
me çifutët nuk ndikoi në mardhëniet e Muhamedit me krishtërimin. Kur‟ani vërtetë disa
herë është në krah të të krishterëve kundër çifutëve, kur i përgjigjet thënies se çifutëve se
ata kryqëzuan Jezusin me përgjigjen e Docetistit se në fakt Jezusi nuk ka vdekur në kryq:
ajo çfarë dukej si vdekje ishte vetëm një simulacrum (ngjasim – përkth.).
Kur‟ani e cilëson shpifje pretendimin e të krishterëve se Zoti ka një djalë: ishte e
pamundur që Muhamedi, i cili kishte vuajtur kaq shumë për shkak se kishte kundërshtuar
të pranonte se Zoti kishte patur bija, të solidarizohej me këtë doktrinë. Kohë pas kohe,
Kur‟ani pohon se ky besim është një shembull i zanna-se, asaj kotësie, spekulimit rreth
gjërave, të cilat kurkush nuk mund t‟i dijë, gjë që e kishte përçarë Popullin e Librit në dy
kampe ndërluftuese.
Megjithatë Muhamedi përsëri iu përmbajt asaj që mesazhi i tij ishte në unison me
mesazhet më të hershme të profetëve të parë. Jo të gjithë çifutët ishin armiqësore, kështu
që ai nguli këmbë që myslimanët përveç shqetësimeve prezente të tyre, duhet të
theksonin edhe gjërat e përbashkëta që kishin me Popullin e Librit. Ka të ngjarë se
Muhamedi besonte se jo të gjithë të krishterët ishin dakord me idenë skandaloze se Zoti
kishte patur një bir. Myslimanët debatonin vetëm me ata çifutë dhe të krishterë që kishin
paragjykime të këqia ndaj Kur‟anit ose që kishin futur rinovime të papranueshme në
shkrimet e shenjta origjinale:

Mos diskutoni me Popullin e Librit

për çfarë është ruajtur në formën më të ndershme, përveç se
me ata prej tyre që bëjnë keq; dhe thoni
„Ne besojmë në ate që na është zbritur
ne, dhe në çfarë ju ka zbritur ju;
Zoti ynë dhe Zoti juaj janë Një, dhe te Ai
ne jemi dorëzuar. 
Kjo mbeti politika zyrtare myslimane, megjithëse polemika me tre fiset kryesore çifute të
Jathribit, do të thellohej më keq.
Në Medine Muhamedi mësoi më shumë mbi Abrahamin. Me njohuritë e tij të reja
kronologjike mbi historinë e shpëtimit, ai mundi të kuptonte se ishte e rëndësishme që
Abrahami kishte jetuar përpara Moisiut dhe Jezusit. Prandaj ishte logjike të arrije në
perfundimin se të dy palët, pasuesit e Moisiut dhe të Jezusit, që shifej se ishin përfshirë
në një debat të pafrytshëm, kishin futur rinovime të kota ne fenë e pastër të Abrahamit, i
cili kishte jetuar si para Toras ashtu edhe para Ungjillit:

Në të vërtetë Abrahami nuk ishte hebre,

as i krishterë; por një që e dorëzoi veten [muslīm]


Shif p.sh. Suren 4:156-7. Ky nuk është një sulm kundër Jezuit ose krishtërimit, por është pjesë e
polemikës me çifutët. Idea që në fakt Jezui nuk ka vuajtur dhe nuk ka vdekur i kryqëzuar ishte një ide
specifike e sekteve docetiste të krishtërimit oriental dhe e manikeizmit, të cilët siç duket kishin depërtuar në
Arabi.

Sure 29: 46
 nga të besimit të pastër [hanif]; patjetër ai kurrë nuk qe
prej idhujtarve.
Sigurisht njerëzit që qëndrojnë fare afër Abrahamit
janë ata që e ndoqën ate, dhe këtë Profet,
dhe ata që besojnë; kështu Zoti është Mbrojtës
i besimtarve.

Në Mekë, Moisiu kishte qenë profet i preferuar i myslimaneve; në Medine vendin e tij e
zuri Abrahami, kështu që Muhamedi gjeti një përgjigje të shkëlqyer ndaj ironive të
çifutëve. Ai dhe myslimanët po ktheheshin në shpirtin e besimit të vërtetë (hanifijjeh), të
njeriut që kishte qenë muslīm-ani i parë që iu dorëzua Zotit. Nuk e dimë se sa u pajtua
Muhamedi me dëshirën e disa arabëve të qendrave të banuara për t‟u kthyer në fenë e
Abrahamit; në Kur‟an nuk përmendet sekti i vogël hanifijjeh i Mekës dhe Abrahami
zgjon pak interes para sureve të Medines. Megjithatë në këtë periudhe shifet se
myslimanët e quajne besimin e tyre hanifijjeh, feja e vërtetë e ndjekur nga Abrahami.
Prandaj Muhamedi gjeti një rrugë për t‟i hedhur poshtë shpifjet e çifutëve pa u
larguar nga bindja e tij fundamentale se besim do të thoshte t‟i dorëzohesh Zotit, dhe jo
ndonjë shprehjeje të veçante tokësore të këtij besimi. Në fakt, vlerësimi i tij i ri për
rëndësinë e Abrahamit e aftësoi ate ta thellonte ate perceptim. Çifutët dhe të krishterët që
i nxisnin njerëzit të pranonin mesazhet e tyre të veçanta duke përjashtuar ato të të gjithë
të tjerëve kishin rrëshqitur nga mesazhi i pavdekshëm i Abrahamit dhe mesazhet e vërteta
të profetëve më të hershëm të cilët kishin vërtetuar idetë e njeri tjetrit:

Thoni që: „Ne besojmë Zotin dhe

në ate e cila na u dërgua ne
dhe iu dërgua Abrahamit, Ishmailit,
Isakut dhe Jakobit dhe Fiseve,
dhe në ate që iu dha Moisiut dhe Jezusit
dhe Profetëve, të Zotit të tyre; ne
nuk bëjmë veçim midis asnjerit prej tyre, dhe
te Ai ne dorëzohemi.‟ 

Sigurisht që ishte „idolatri‟ të preferoje një çfaqje njerëzore të besimit mbi Vetë Zotin.
Mesazhet e zbritura nuk i anulonin mesazhet e profetëve të mëparshëm; ata i vërtetonin
dhe ishin vazhdim i tyre.
Përmendja e Ishmailit, djalit më të madh të Abrahamit, është thelbësore në këtë listë
të profetëve të mëdhenj. Çifutët miqësore arabe i treguan për të parën herë historinë e
Ishmailit sidhe shtuan disa legjenda të krahinës së tyre.  Në librin e Gjenezës, flitej se


Sure 3 : 58 - 62

Sure 2:129-32

Shif D. Siderski, Les Origines des légendes musulmans dans le Coran et dans les vies des prophètes
(Paris, 1933), f. 51-3 .
Abrahami kishte patur një djalë me konkubinën (gruan pa kurorë – përkth.) Hager emri i
të cilit ishte Ishmail („Zoti ka dëgjuar‟). Kur Sara lindi Isakun, u bë xheloze për Hager
dhe Ishmailin prandaj këmbënguli që Abrahami t‟i degdiste ata. Abrahami ishte i
dëshpëruar që të humbte të birin, por Zoti i premtoi se edhe Ishmaili do të ishte babai i
një kombi të madh. Kështu Abrahami me pikëllim e dërgoi Hagerin dhe të birin në
shkretëtirë, kështu qe Ishmaili u rrit si njeri i egër dhe një luftëtar i madh. Arabët çifutë
besonin se Ishmaili ishte paraardhësi i arabëve dhe thuhej se Abrahami i solli Hagerin
dhe të birin në Luginën e Mekës, i la atje dhe Zoti u kujdes për ta. Më vonë, Abrahami
vizitoi Ishmailin në Mekë dhe sëbashku ata ndërtuan Ka‟aban, tempullin e parë të Zotit
në Arabi. Kështu që arabet ishin të bijtë e Abrahamit ashtu si hebrejtë.
Kjo duhet t‟i ketë ardhë për mbarë Muhamedit. Ajo i jepte një rëndësi të re Ka‟abas
dhe tregonte se Zoti nuk i kishte harruar arabët, të cilët kishin qenë pjesë e planit të Tij që
në kohët e hershme. Kur‟ani na paraqet Abrahamin dhe Ishmailin duke u lutur që Zoti t‟u
dërgonte arabëve një profet pasi ata të mbaronin së ndërtuari Shtëpinë e Tij. Muhamedi
po u sillte arabëve Librin; tani do t‟u sillte atyre një besim arab të qartë, rrënjosur në
shenjtërinë e paraardhësve të tij.
Kur u bë e qartë se armiqësia e shumicës së çifutëve ishte e vazhdueshme, feja e re
e Allahut deklaroi në mënyrë ceremoniale pavarësinë e saj nga besimi i vjetër. Në fund të
Janarit 624, gjatë muajit Sha‟ban, rreth tetëmbëdhjetë muaj mbas hixhre-s, Muhamedi po
printe faljet e së Premtes në një xhami të ndërtuar në territorin e klanit të të ndjerit Bara
ibn Mu‟rar – një hollësi domethënëse kjo. Papritur, i frymëzuar nga një mesazh i
posaçëm, Muhamedi bëri një kthim rrotull të tërë kongregacionit dhe u fal duke iu
drejtuar Mekës në vend të Jerusalemit. Zoti iu kishte dhënë myslimanëve një qendër dhe
një drejtim te ri (kible) për lutjen e tyre:

Ne të kemi parë ty duke iu drejtuar

qiellit; tani Ne me siguri do të të drejtojmë ty
në një drejtim [kible] që patjetër do të të kenaqë ty.
Ktheje fytyrën tënde drejt Xhamisë së Shenjtë; dhe
kudo që të jeni ktheni fytyrat tuaja drejt saj. 

Ndryshimi i kible-s është quajtur veprimi fetar më krijues i Muhamedit. Duke u kthyer
drejt Mekes myslimanët po deklaronin në heshtje se ata nuk i përkisnin asnjerës nga
bashkësitë zyrtare, por po ktheheshin vetëm drejt Vetë Zotit. Me përkuljen e tyre në
drejtim të Ka‟abas, e cila ishte e pavarur nga dy mesazhet më të vjetra përgjegjëse për
përçarjen në sekte ndërluftuese të fesë së vetme të Zotit, ata po riktheheshin në besimin e
parë të njeriut, i cili e kishte devijuar atë:

Ata që kanë bërë ndarje në fenë e tyre

dhe sajuan sekte; ti nuk je prej tyre
në ndonjë gjë, çështja e tyre është te Zoti, mandej


Sure 2: 39, shif gjithashtu 2: 140-6
 Ai do t‟u tregoje atyre se çfarë bënë…

Thuaj: „Ndërsa mua, Zoti im më drejtoi

drejt një rruge të drejtë, një feje të vërtetë,
besimin e Abrahamit, një njeri i besimit të vërtetë [hanif];
ai nuk ishte idhujtar.‟
Thuaj: „falja ime, flijimi sipas ritit
jeta ime, vdekja ime – të gjitha i përkasin Zotit,
Sunduesit të të gjitha qënieve.
Ai nuk ka shok. Bile kështu unë jam
urdhëruar, dhe unë jam i pari i atyre
që dorëzohen.‟
Thuaj: „A duhet të kërkoj pas kësaj një sundues tjetër
veç Zotit, i cili është Sunduesi i të gjitha gjërave.‟ 

Për ngritjen e një sistemi njerëzor në Zotin Vetë ishte idolatria (shirk), prandaj
myslimanët duhet ta bëjnë Zotin epiqendrën e jetës së tyre, jo një institucion apo traditë
fetare.
Natyrisht që Kur‟ani kishte të drejtë që myslimanët duhet të preferonin këtë kible,
më tepër se kiblen-n e Jerusalemit. Emigrantët dhe Ensarët ishin të perkushtuar ndaj
Ka‟aba-s – nuk ishte rastësi që Muhamedi fillimisht i takoi Ensarët gjatë haxh-it. Tani ata
nuk e kishin më ndjenjën e lidhjeve të dobëta me dy fetë më të vjetra, që ndiqnin çalazi
gjurmët e tyre. Ata kishin udhëzimin e tyre, që ishte i pavarur nga fetë, të cilat për fat të
keq nga arabët konsideroheshin me ambicie perandorake. Entusiazmi i tyre për Mekën
ishte një faktor tjetër, që do t‟i tërhiqte Ensarët dhe Emigrantët në një umme-t të
përbashkët, ndërsa Emigrantëve kjo do t‟ua zbuste çrregullimin e dhimbshëm të hixhre-s.
Ndryshimi i kible-s ishte një shenjë e krenarisë së identitetit të ri mysliman.
Myslimanët pak nga pak po pranonin një identitet të përbashkët që kishte filluar t‟i lidhte
ata, megjithëse vinin prej tre fiseve të veçanta. Ata ngriheshin të gjithë në të njëjtën kohë
kur Bilali thërriste për falje; të gjithë ndërprisnin punën sëbashku në mesditë dhe në
mbrëmje për të rënë në salat. Lëmoshat i kujtonin atyre përgjegjësinë e përbashkët për të
varfërit. Tani kudo që të ishin, të gjithë do të përuleshin në drejtim të Mekës tri herë 
në ditë, një drejtim të cilin të gjithë e përqafuan me zell. Por kjo pavarësi e re u bë në një
kohë kur myslimanet ishin në një gjendje lufte, të rrethuar me armiq nga të gjitha anët.
Çifutët e Medines qenë shumë të shpejtë ta interpretonin ndryshimin e kible-s si një
veprim provokimi. Ata u bënë edhe më të vendosur që ta përzinin Muhamedin, gjithashtu
në Medine po në këtë kohë pritej një sulm nga qyteti i fuqishëm i Mekes.


Sure 6:160, 162-3

kjo duhet të jetë një lapsus i autores meqenëse siç e përmend edhe vetë në këtë kapitull kur flet për
miraxh-in, Udhetimin Natën dhe Ngjitjen e Profetit Muhamed në qiell, myslimanët e kanë për obligim të
falen pesë herë në ditë (shën. i përkthyesit)
 8. Lufta e Shenjtë

Në këtë fazë Muhamedi u bë një figurë popullore. Duke duruar vite persekutimi dhe
goditje, ai ishte një profet që nuk e njihte vendi i tij. Ekziston një botkuptim se vetëm ata
që janë rritur me traditën e krishterë mund t‟i kuptojmë dhe respektojmë. Por pas hixhre-
s ai pati një sukses madhështor, politik dhe shpirtëror, ndërsa perëndimi i krishterë këtë
aspekt të karieres së tij e ka parë gjithnjë me dyshim. Për arsye se ai u bë një udheheqës
politik i shkëlqyer dhe karizmatik që jo vetëm transformoi Arabinë, por ndryshoi edhe
historinë e botës, kritikët në Europë e kanë etiketuar atë si një uzurpator që përdori fenë si
një mjet për pushtet. Meqenëse bota e krishterë dominohet nga shembëlltyra e Jezusit te
kryqëzuar, i cili tha se mbretëria e tij nuk ishte në këtë botë, ne priremi të shofim
dështimin dhe përvuajtjen si shenja dalluese të një udhëheqësi fetar. Ne nuk shpresojmë
që heronjtë tanë shpirtërorë të arrijnë sukses befasues në kushtet tokësore.
Veçanërisht na duket indinjuese dhe e ligë që Muhamedit iu desh të luftonte për
rrugën e paqes, pushtetit dhe fitores. Islami është pagëzuar si fe e shpatës, një fe që e ka
abandonuar spiritualitetin e vërtetë duke përligjur dhunën dhe intolerancën. Ky është një
imazh i perëndimit të krishterë që e ka ndjekur Islamin këmba këmbës qysh në kohërat e
Mesjetës, megjithëse vetë të krishterët po luftonin të ashtuquajturat luftrat e tyre të
shenjta në Lindjen e Mesme. Shpesh sot libra dhe programe televizioni masive si pa gjë
të keq titullohen Zemërimi i Islamit, Shpata e Islamit, Egërsia e Shenjtë ose Terrori i
Shenjtë. Por ky është një shpërfytyrim i së vërtetës. Secila fe ka gjeninë e saj të veçantë,
perceptimin specifik që karakterizon spiegimin e saj për një kuptim dhe vlerë
fundamentale. Krishtërimi është së pari një fe e vuajtjes dhe mjerimit; së paku në
Perëndim gëzuar ditët e saj më të mira në periudha të vështira. Shekuj të përndjekjes në
fillimet e Kishës përforcuan imazhin e Krishtit në kryq dhe lane një mbresë të thellë në
shpirtin e krishterë. Prandaj që atëherë të krishterët duhet të mohonin „botën‟, prandaj
mospëfillja dhe shkëputja nga institucionet politike u bë natyrshëm një virtyt në kohën e
martirve. Vuajtja dhe vdekja për Krishtin u bë përjetimi fetar më i lartë dhe ishte një
demonstrim i gjallë i largimit të të krishterve nga perënditë tokësore. Idea e krishterë se
njeriu mund të purifikohet dhe transformohet duke vuajtur, ka frymëzuar dhe ngushëlluar
miliona të dëshpëruar. Por gjithashtu me këtë është abuzuar: të krishterve u është thënë se
e kanë për detyrë të durojnë shtypjen dhe padrejtësinë; se Zoti ka vendosur një rend
hierarkik ku i pasuri qëndron në pallat ndërsa i varfëri te porta; se vuajtja dhe përndjekja
në këtë botë shpërblehen në qiell. Bile edhe sot fundamentalistë të krishterë po
inkurajojnë segmente të caktuara të kishes amerikane që të predikojnë këto pjesë të
ungjillit në Amerikën Qendrore dhe Jugore. Por ka gjithashtu të krishterë që e ndjejnë për
detyrë të jetojnë pranë të shtypurve e të varfërve dhe të angazhohen me përkushtim në
luftë për një shoqëri të drejtë e të ndershme. Në këtë prizëm duhet ta shofim edhe
xhihad-in islamik, të cilin perëndimorët e përkthejnë si „luftë e shenjtë‟.
Prandaj në traditën e krishterë ka një tendencë të forte për ta konsideruar
veprimtarinë politike si jothelbësore në jetën fetare: përgjithësisht të krishterët nuk e kanë
shikuar suksesin në këtë botë si një triumf shpirtëror. Ne europianët gradualisht
zhvilluam një model që e ndan kishën nga shteti dhe zakonisht fajësojmë Islamin për
„përzierjen‟ e dy fushave që janë të ndara qartë. Por përvoja jonë e krishterë nuk duhet të
na çojë në paragjykimin e traditave të huaja kulturore e fetare, të cilat janë zhvilluar në
rrethana të tjera. Kur Muhamedi i shpalli mesazhin hyjnor popullit të tij, Arabia ishte
jashtë botës së qytetëruar dhe rendi i saj politiko – shoqëror po shpërbëhej. Nga ana tjetër
Krishtërimi u çfaq në Perandorinë Romake, e cila megjithëse me egërsi, padyshim kishte
imponuar një farë paqe dhe sigurie. Jezusin dhe Sh. Palin nuk i preokuponte rendi politik
dhe shoqëror sepse ai ishte i ngritur. Me të vërtetë udhëtimet misionare të gjata të Palit do
të kishin qënë të pamundura jashtë pax Romana : në Arabi një njeri i pambrojtur mund


Këto komente i përkasin vetëm krishtërimit perëndimor. Kisha ortodokse e lindjes nuk kultivon imazhin
e një Krishti me të meta, por të Krishtit Pantokrater, Perandor i Universit. Perandori i Bizantit ishte
përfaqësuesi i tij në tokë dhe oborri i tij kishte si model oborrin e Krishtit në qiej.

Ky qëndrim shprehet qartë te Dhjata e Re: I Gjoni 2 : 12 - 17

Madje edhe puritanët e konsideronin mirëqënien në tokë më shumë si shpërblim se sa si arritje shpirtërore
ne vetvete.
vritej në rrugë pa frikën e ndëshkimit. Krishtërimi u bë feja zyrtare e perandorisë në fillim
të shek. IV, për rrjedhojë sistemi i ri kishtar nuk kishte nevojë të krijonte një rend politik
krejtësisht të ri : ata vetëm pagëzuan ligjet dhe institucionet e vjetra romake.. Prandaj
politika mbeti një fushë më vete.
Kështu ndryshe nga Jezusi, Muhamedi nuk e pati komoditetin të lindte ‟kur e
gjithë bota ishte në paqe‟. Ai u lind në gjakderdhjen e Arabisë së shek. VII-të, ku vlerat e
vjetra ishin gërryer nga themeli dhe nuk po dilte asgjë e denjë që mund t‟i zevendsonte.
Në fillim Muhamedi theksonte se ai nuk kishte funksion politik, ndonëse ashtu si profetët
çifutë predikonte një mesazh të drejtësisë sociale. Por ngjarjet të cilat nuk mund t‟i
parashikonte e detyruan e shtynë të ndërmerrte një sfidë të re, kur u ftua të emigronte në
Medine. Tashmë mbase ai filloi të konceptonte idealin e bashkimit arab, në të cilin fisi
nuk do të luftonte më me fisin, por do të bashkoheshin në një lloj të ri komuniteti.
Ndjehej një nevojë urgjente për zgjidhje të re politike, që në shek. e shtattë kjo në mënyrë
të pashmangshme nuk mund të ishte tjetër veçse zgjidhje fetare. Por në fazën e hixhre-s
Muhamedi nuk kishte një vizion të përcaktuar dhe as një politikë nëpërmjet së cilës të
shpresonte të arrinte një objektiv plotësisht të qartë. Ai asnjëherë nuk përvijoi ndonjë nga
ato skemat mëdha, por iu përgjigj situatave sipas rastit. Kjo ishte veti themelore. Ai po
lëvizte me ngadalë drejt të panjohurës dhe të paprovuarës, ndërkohë që idetë e politikat e
përcaktuara qartë sigurisht që në një farë mënyre i përkisnin rendit të vjetër në rënie. Mbi
të gjitha, Zoti mbeti prioriteti i tij më i lartë.
Pas hixhre-s në Medine, meqenëse Muhamedi fillon të marrë më shumë vendime
të natyrës politike ose sociale Kur‟ani pëson ndryshim. Vargjet e shkëputura, suret që
përsërisin të vërtetat e abstrakte, zevendsohen me vargje më praktike, që formulojnë
legjislacionin e ri ose komentojnë situatën politike. Por kjo nuk do të thotë se vizioni i
pastër është përzier me etjen për pushtet, siç përpiqen ta reklamojnë disa kritikë
perëndimorë. Në çfarëdo që Kur‟ani trajton thelbi transhendent i referimit mbahet i gjallë
në mendje. Nuk ka as edhe një koncept në Kur‟an që nuk është teocentrik : ai qëndron
mrekullues me Zotin në qendër. Kur‟ani në çdo çështje i ballafaqon myslimanët me
sfidën e madhe : a do t‟i dorëzohen vullnetit të Zotit me besim apo do të mbeten prapa te
konceptet e tyre të kufizuara? Sado tokësore që disa formulime mund të duken nga
përkthimi, në origjinalin arabisht ruhet toni i madhështisë. Muzikaliteti dhe rendi i fjalëve
sëbashku ndihmojnë për të lartësuar disa nga termat më prozaikë – p.sh. tregun, kur flet
për një marveshje të leverdisshme me Zotin – dhe e përfshin atë në urdhërin hyjnor.
Integrimi mbetet përjetimi primar: kur myslimanët dëgjojnë një pasazh të shkurtë,
ndërkohë kujtojnë të tërin. Përsëritja e shpeshtë e frazave dhe aluzioneve, të cilat të
përkthyera ngjajnë shumë të lidhshme, bien pasazhe të tjera në mendje dhe ndihmojnë në
përqëndrimin e mendimit te çështja thelbësore. Pasi Muhamedi filloi të bëhej gjithnjë e
më tepër burrë shteti, prapëseprapë ai ishte i frymëzuar thellësisht nga mesazhi hyjnor
dhe kështu gradualisht po përpunonte një zgjidhje që do t‟i sillte paqen arabëve.
Më vonë gjatë karieres së tij edhe kur mori një rol politik, mesazhi social i
Profetit Muhamed ishte njësh me vizionin fetar dhe nuk vinte si mendim shtesë.
Myslimaneve u kultivohet një kuptim mbi urdhërin hyjnor, kur nxiten nga Kur‟ani të
studiojne „shenjat‟ e Zotit në botën natyrore. Peshqit, zogjtë, kafshët, lulet, malet dhe
erërat nuk mund të zgjedhin, rreth asaj që t‟i nënshtrohen apo jo vullnetit hyjnor: ata nga


Martirologjia Romake : hyrje për ditën e krishtlindjeve.
ana e tyre shprehin vullnetin e Zotit në çdo moment të ekzistencës. Pa mundur që të
marrin një vendim personal ata janë muslīm-anë, të cilët i dorëzohen vullnetit të Zotit dhe
prej andej e marrin forcën. Vetem njeriut i është dhënë dhuntia dhe përgjegjësia e
tmerrshme e vullnetit të lirë. Në një fragment të mrekullueshem në Kur‟an, Zoti i ofron
lirinë të gjitha krijesave të tjera të Tij, por ata e refuzojnë ate. Vetëm njeriu pati
vetbesimin e tepruar ta pranonte:

Ne ia ofruam amanetin qiejve dhe tokës

edhe maleve, por ata refuzuan ta mbajne atë
dhe patën frike nga ai; ndërsa njeriu e pranoi. Sigurisht
ai është mëkatar, shumë budalla. 

Por Zoti nuk e la njerëzimin pa udhëzim. Ai dërgoi mbi tokë profetë të panumërt te çdo
popull, kështu që ata të merrnin vesh se çfarë kërkonte prej tyre. Që nga Adami, profeti i
parë, njerëzit kishin i kundërshtuar këto mesazhe të vullnetit të Zotit. Ata ose nuk kishin
arritur ta kuptonin mesazhin ose nuk e kishin zbatuar në jetën e tyre të përditshme. Si
rrjedhojë kohë pas kohe, shoqëritë u shembën para syve të tyre, sepse ata nuk ishin
ndërtuar siç duhej. Kur‟ani tregon njerin popull pas tjetrit që kundërshtonin t‟u bindeshin
bile udhëzimeve më të thjeshta të profetëve të tyre. Përkundrazi ata me ligësi shfrytëzuan
botën natyrore për qëllimet e veta egoiste dhe e bënë veten qendër të gjithësisë. Për arsye
se nuk donin ta pranonin programin hyjnor në veprimet njerëzore, ata prishën edhe
rregullin „natyror‟, tamam ashtu si detrat që mund të shkaktojnë shkatërrim dhe kaos
nëqoftëse papritmas dalin nga kufijtë e tyre të caktuar. Kurejshët kundërshtuan t‟i vinin
veshin profetëve, prandaj shoqëria e tyre ishte e dënuar. Muhamedi predikonte një
katastrofë të pashmangshme, jo sepse mendonte Zotin në një shpërthim të mërise hyjnore
duke hedhur një rrufe mbi Mekën, por për arsye se kurejshët ngulmonin në çoroditjen e
rregullit të vërtetë.
Por kishte mbetur diçka. Zoti i kishte dhënë shansin popullit të Medines, të
dëgjonin Kur‟anin e tyre në arabisht dhe Muhamedi mund të kujdesej në oaz të ndërtonte
një shoqëri bazuar në planin hyjnor. Disa prej profetëve kishin qënë më të suksesshëm se
disa të tjerë: Abrahami kishte arritur të bindte një numër të konsiderueshëm njerzish se
kishte vetëm një Zot, të dy Moisiu e Jezusi, qenë në gjendje t‟i bindnin Popujt e Librit, ta
zbatonin Teuratin dhe Ungjillin. Gjithashtu Muhamedi duhej ta bindte jo vetëm popullin
e Medines, por në fund të fundit shumicën e popullit arab që të bashkohej me umme-tin,
prandaj dhe myslimanët do ta shifnin ate si më të suksesshim nga të gjithë profetet. Ata
nuk e datojnë epokën e tyre, as nga lindja e Muhamedit as nga viti i fillimit të shpalljes
(nuk kishte asgje të re në këto), por nga viti i hixhre-s, sepse kjo ishte koha kur
myslimanët filluan ta konkretizojnë programin qiellor në historinë njerëzore.
Kjo do t‟i përfshinte ata në një luftë tepër të rrezikshme. Muhamedi arriti në
Medine në Shtator të 622, si mërgimtar i cili i kishte shpëtuar vdekjes për qime. Ai do të
vazhdonte të ishte në rrezik për jetën edhe për pesë vitet e ardhshme, kështu që gjatë
kësaj kohe umme-ti u përball me mundësinë e zhdukjes. Shpesh herë ne në perëndim, e
imagjinojmë Muhamedin si zotërues i luftës, duke vringëlluar shpatën në një botë

Sure 33 : 72
kundërshtare për të imponuar Islamin me forcën e armëve. Realiteti ka qenë krejt
ndryshe. Muhamedi dhe myslimanët e parë luftonin për jetën e tyre, prandaj ata kishin
ndërtuar një strategji në të cilën dhuna ishte e pashmangshme. Asnjë ndryshim radikal
shoqëror dhe politik nuk është arritur pa u derdhur gjak, pra meqenëse Muhamedi jetonte
në një periudhë konfuzioni dhe shpërbërje, paqja mund të arrihej vetëm me shpatë.
Myslimanët i konsiderojnë vitet e Profetit të tyre në Medine si një Periudhë të Artë, por
gjithashtu ata ishin vitet e vuajtjes, tmerrit dhe gjakderdhjes. Umme-ti mundi t‟i jepte
fund dhunës së rrezikshme në Arabi vetëm nëpërmjet përpjekjesh të paepura.
Kur‟ani filloi t‟i inkurajonte myslimanët e Medines të merrnin pjesë në xhihad. Kjo
do të shkaktonte luftë dhe gjakderdhje, por vetë rrënja e fjalës XHHD nënkupton me
shumë se një „luftë e shenjtë‟. Ajo shpreh një lufte fizike, morale, shpirtërore dhe
mendore. Me shumicë janë fjalët arabe që tregojnë luftën e armatosur, të tilla si harb
(luftë), sira‟a (luftim), ma‟araka (betejë) ose kitel (vrasje), të cilat mund të ishin përdorë
fare lehtë në Kur‟an, nëqoftëse lufta do të kishte qenë mënyra kryesore e myslimanëve
për t‟u angazhuar në këtë përpjekje. Në vend të kësaj është zgjedhur një fjalë më e
papërcaktuar dhe më e pasur, me një shkallë të gjërë kuptimi. Xhihadi nuk përbën një
nga të pesë shtyllat e Islamit. Pavarsisht nga pikëpamja e përgjithshme në perëndim, ai
nuk është boshti kryesor i fesë. Por ai ishte dhe mbetet një detyrë, që në një përpjekje
myslimanët të angazhohen në të gjitha planet – morale, shpirtërore dhe politike - ashtu si
ka patur Zoti për qëllim të jetonin njerëzit, për të krijuar një shoqëri të drejtë e të denjë,
ku të varfërit dhe të dobëtit nuk shfrytëzohen. Betejat dhe lufta disa herë mund të ishin të
nevojshme, por ishte vetëm një pjesë e vogël e xhihad-it ose përpjekjes së përgjithshme.
Eshte shumë e njohur një thënie (hadith) e Muhamedit pas kthimit nga një betejë, „Ne
kthehemi nga një xhihad i vogël për në një xhihad më të madh,‟ në përpjekjen më të
vështirë dhe të rëndësishme për të nënshtruar forcat e së keqes çdonjeri te vetvetja, në të
gjitha aspektet e jetës së përditshme të një shoqërie të caktuar,.
Kur ndërmoren hixhre-n, myslimanët e kuptuan se duhet të pregatiteshin për luftë.
Ensarët kishin bërë Beslidhjen e Luftës në „Akabanë e Dytë dhe pak pas mbrritjes në
Medine, Muhamedit i zbriti një mesazh që gjithashtu i lejonte edhe Emigrantët të
luftonin:

U jepet leja të luftojnë atyre që

u është bërë padrejtësi – sigurisht Zoti do t‟i
ndihmojë ata –
të cilët u përzunë nga shtëpiat e tyre
padrejtësisht, sepse ata thanë
„Zoti yne është Allahu.‟A nuk i ka goditur Zoti
njerëzit, disa nëpërmjet të tjerëve,
u shkatërruan manastire dhe kisha,
faltore dhe xhami, ku Emri i Zotit
shumë është përmendur.

Kur‟ani filloi të paraqiste një teologji të luftës së drejtë: nganjëherë mund të jetë e
nevojshme të luftohet për të ruajtur vlerat e denja. Po të mos ishin gati njerëzit fetarë të
shmangnin sulmet, të gjitha vendet e tyre ku faleshin (për shembull) disa herë do të ishin
shkatërruar. Zoti do t‟u jepte myslimanëve fitore vetëm nëqoftëse ata „kryenin faljen dhe
jepnin lëmoshë‟, bënin ligje të drejta dhe të ndershme sidhe krijonin një shoqëri të drejtë.
Ky mesazh i referohet vetëm Emigrantëve, të cilët ishin keqtrajtuar nga kurejshët,
kur i nxorën nga shtëpiat e tyre në Mekë: Ensarëve akoma nuk i ishte dhënë leja të
merrnin pjesë në luftë, meqenëse ata nuk kishin konflikt zyrtar me Mekën. Mesazhi nuk
duhet të nënkuptohet në këtë periudhë të hershme, sikur Muhamedi po parashikonte një
luftë në shkallë të gjërë me Mekën. Kjo do të ishte një çmenduri e vërtetë. Ai mendonte
një ofensivë shumë më të thjeshtë: ghazu ose inkursion i cli kishte kohë që në Arabi ishte
një tip sporti kombëtar dhe një mënyrë e pranueshme për të plotësuar nevojat në kohe të
vështira. Në Medine, Emigrantët kishin fare pak mundësi për të nxjerrë jetesën. Shumica
e tyre ishin bankierë, financues dhe tregtarë, bile edhe nëqoftëse kishin ndopak tokë në
dispozicion për t‟u marre me veprimtari bujqësore, nuk dinin pothuaj asgjë rreth
kultivimit të hurmave. Për jetesë vareshin nga Ensarët, gjë që te umme-ti do të shkaktonte
rrjedhje, po të mos gjenin një burim të pavarur të ardhurash. Jo të gjithë mund të bënin
atë që bëri tregtari i ri dhe i talentuar Abd el-Rahman, me të mbrritur në Medine: ai
thjesht pyeti ku ishte tregu dhe menjëherë me anë të një shitblerje të sukseshme krijoi të
ardhura për veten e tij. Në Medine ekzistonin shumë pak mundësi për tregti meqenëse
Meka kishte monopolin e ndërmarrjes së biznesit në shkallë të gjërë.
Gjatë periudhës nomade, ghazu kishte qenë një mënyrë e ashpër dhe e shpejtë e një
shpërndarje të favorshme të pasurisë në zotërim. Plaçkitësit invadonin territorin e një
tribuje armike dhe merrnin devetë e tyre, gjedhet dhe të mirat e tjera materiale, duke u
përpjekur të shmangnin gjakderdhjen dhe për pasojë hakmarrjen. Medina ishte një vend
ideal për të sulmuar karvanet e Mekës që shkonin dhe vinin nga Siria, shpesh të ruajtura
vetëm prej pak tregtarëve, kështu që në vitin 623 Muhamedi dërgoi dy grupe Emigrantësh
për të sulmuar karvanet. Ai nuk shkoi vetë me ta, por ia besoi këto ekspedita burrave si
Hamza ose luftëtarit me përvojë Ubejdeh ibn el-Harith. Askush ne Arabi nuk do ta ketë
prishur terezine nga këto inkursione, megjithëse mund të jenë çuditur nga fakti që
myslimanët kishin patur guximin të sulmonin fisnine e tyre të fuqishme. Inkursionet e
fillimit të vitit 623 nuk qenë shumë të suksesshme. Ishte e vështirë të merrej informacion
i përpiktë për lëvizjen e karvaneve; nuk ishte mbledhur plaçkë dhe nuk kishte patur
luftime. Mekasit duhet të jenë hutuar dhe nervozuar. Atyre do t‟u jetë dashur të marrin
masa mbrojtëse që nuk kishin qenë të nevojshme më parë, ndërsa fiseve beduine përgjatë
bregut të Detit të Kuq (rruga tregtare e preferuar) do t‟u ketë bërë përshtypje guximi i
myslimanëve. Megjithëse sulmuesit në fillim dështuan në sulmet e tyre kundër
karvaneve, ata bënë marveshje me fiset e pikave kyçe përgjatë rrugës. Në Shtator të v.623
vetë Muhamedi vendosi të udhëhiqte një ghazu kundër një karvani të madh që drejtohej
nga Umejeh i Xhumave (plaku që mundonte Ebu Bekrin). Karvani përbëhej nga 2500
deve dhe meqenëse preja dukej shumë joshëse, rreth 200 myslimanë dolën vullnetarë të
shkonin me te. Përsëri, karvani iu devijoi myslimanëve dhe nuk pati luftime.
Në muajt e dimrit kurejshët i çonin karvanet në jug në Jemen, kështu që nuk iu
duhej të kalonin nga Medina. Për t‟iu treguar atyre se e kishte me gjithë mend, Muhamedi
dergoi një grup të vogël prej nëndë burrash nën komandën e kushëririt te tij Abdullah ibn
Xhehsh për të sulmuar një nga këto karvane që shkonin drejt jugut. Ishte fundi i muajit të
shenjtë Rexheb (Janar 624) dhe në të gjithë Arabinë të gjitha luftërat ishin të ndaluara
rreptësisht. Muhamedi i dha Abdullahut udhëzime në një letër të vulosur, e cila nuk duhet
të hapej derisa ekspedita të kishte bërë dy ditë rrugë duke i marrë premtimin se ai nuk do
t‟u bënte ndonjë presion shokëve: ata kalonin më afër Mekës se ndonjë ekspeditë
sulmuese e mëparshme dhe afërmendsh ishte me rrezik.
Abdullahu e hapi letrën tamam dy ditë më vonë. Burimet japin variante të
ndryshme për tekstin. Ibn Ishak thotë se myslimanëve u thuhej të shkonin në Naklah,
ndërmjet Mekës dhe Taifit dhe thjesht të survejonin karvanin, por historiani i shekullit të
nëndtë Muhamed ibn Omer el-Uekidi tregon se në letër thuhej: „Kalo në luginën e
Naklahit dhe ngreji pusi kurejshëve.‟  Kjo do të thoshte që sulmuesit myslimanë të
dhunonin muajin e shenjtë. Ka mundësi që Muhamedi të kishte pak skrupuj rreth tyre:
këta muaj të shenjtë ishin pjesë e besimit pagan, të cilin ai përpiqej ta mundte. Poshtërimi
i perëndive ishte njëlloj me dhunimin ndaj tyre. Dy nga burrat kanë dashur të largoheshin
nga ekspedita, sepse në ndalesën e fundit humbën devetë e tyre, prandaj i thanë të tjerëve
të vazhdonin pa ta. Kur Abdullahu me grupin arritën në Naklah, pranë tij gjetën një
karvan të vogël që kishte ngritur kampin. Çfarë duhej të bënin? Ishte dita e fundit e
muajit Rexheb dhe nëqoftëse prisnin deri ditën tjetër ku lejohej lufta, karvani do të arrinte
në territorin e sigurtë të Mekës. Ata vendosën të sulmonin. Shigjeta e parë vrau njerin nga
tre tregtarët, kështu që të tjerët u dorëzuan menjëherë. Abdullahu i mori me vete në
Medine, dy burrat dhe mallrat e tyre.
Në vend që t‟i përshëndesnin si heronj fitimtarë, njerëzit në Medine u lemerisën
kur morën vesh se inkursioni kishte dhunuar muajin e shenjtë. Ashtu siç e dimë, arabët e
Medines nuk ishin shqetësuar nga zhdukja e kultit të perëndive nga ana e Muhamedit.
Çifutët i kishin pregatitur ata për vizionin monoteist dhe ata ishin pothuajse gati ta linin
këtë pjesë të fesë së tyre pagane. Por shifej qartë se ata ishin të apasionuar rreth muajve të
shenjtë: ata nuk ishin pregatitur ta braktisnin këtë vlerë fetare. Prandaj Muhamedi e dënoi
këtë inkursion dhe refuzoi të merrte ndonjë plaçkë nga preja. Ky mund të tingëllojë si një
xhest pak cinik, por shifet se megjithëse ishte pragmatist, nuk ishte një oportunist
gjakftohtë dhe hipokrit. Muhamedi nuk lejonte kompromis me gjërat thelbësore: në Mekë
ai i vuri të gjithë myslimanët në rrezik, kur hodhi poshtë një zgjidhje monolatriste të
konfliktit me kurejshët. Ai po formonte këtë fe të reformuar të Allahut me ngadalë, hap
pas hapi, si të zhvilloheshin ngjarjet. Në fillim ai nuk kishte një pamje të qartë, të
hollësishme të fesë, meqenëse po punone vetëm, pa ndihmën e ndonjë tradite të
trashëguar, shpesh i duhej të ecte perpara me prova dhe gabime. Ai ishte pothuaj gati t‟i
linte muajt e shenjtë: nuk shifej se kishin ndonjë vlerë esenciale fetare për të dhe duhet të
kujtojmë se ritet dhe zelli pagan mund të ndryshonin shumë nga njëra krahinë e Arabisë
në tjetrën. Kishte shumë të ngjarë që të mos ketë patur ndonjë ide se medinasit ishin aq të
lidhur me këtë rit pagan dhe kur ai pa hidhërimin e Ensarëve pas kthimit të grupit që bëri
inkursionin, e kuptoi se padashur kishte shkelur në ndjenjat e tyre fetare. Nuk kishte vend
për kryeneçsi në rrugën e tij. Nëqoftëse njerëzit donin t‟i mbanin muajt e shenjtë ata
duhet të lejoheshin të vepronin ashtu, sepse në këtë praktikë, nuk kishte asgjë që
ofendonte fenë e tij për një Zot të vetëm.
Abdullahu dhe shokët e tij u demoralizuan jashtë mase kur Muhamedi e hodhi
poshtë inkursionin: shifej që kishin marrë një vendim të gabuar dhe disa besonin se
vërtetë, shpëtimi i tyre ishte në rrezik. Muhamedi e kishte për detyrë t‟i ngushllonte dhe
përsëri duke ndjerë detyrën e tij, ai e përdori këtë incident për t‟i çuar një hap më përpara
pikëpamjet teologjike mbi luftën e drejtë. Po, ishte mëkat të bëje luftë në muajt e shenjtë,

Tor Andre, Muhamedi: Njeriu dhe Besimi i Tij, perkth. Teofil Menzel (Londer 1936), f. 197.
por kishte krime më të këqia se ky. Të shtypje popullin, ashtu si kurejshët kishin
përndjekur muslimanët, duke dhunuar një nga vlerat më të shenjta arabe, duke i
përjashtuar ata nga fisi i tyre, ishte një luftë shumë më tepër e keqe. Nganjëherë një njeri i
Zotit e kishte për detyrë ta luftonte një të keqe kaq flagrante.

Ata do të të pyesin ty lidhur me

muajin e shenjtë dhe luftën gjatë tij.
Thuaj: „Të luftosh gjatë tij është një gjë e urryer,
por të pengosh njerëzit nga rruga e Zotit, mosbesimi te Ai
dhe Xhamia e Shenjtë, dhe të përzesh njerëzit
prej saj – kjo është më e urryer para Zotit;
dhe përndjekja është më e urryer se vrasja. 

Ky mesazh e lehtësoi situatën: çifutët vazhduan të shanin, por Ensarët dhe grupi i
inkursionit u qetësuan. Muhamedi qe në gjendje ta ndante plaçkën midis Emigrantëve
dhe filloi negociatat me kurejshët për shkëmbimin e të burgosurve: ai do të lironte dy
tregtarët mekas në këmbim të dy myslimanëve që donin të shkonin në hixhre, por që
ishin akoma në Mekë. Hekem ibn Kejser, një nga dy robët e Mekës, të cilit i bëri shumë
përshtypje çfarë pa në Medine vendosi të rrinte atje dhe u bë mysliman.
Ky incident qe një shembull i mirë i mënyrës se si punonte Muhamedi. Ai ishte
gati të vdiste për fenë, por ishte gati gjithashtu të bënte kompromis për gjërat e
parëndësishme. Në mungesë të një sistemi etik të formuar me kohë, ai do t‟i analizonte
ngjarjet me kujdes dhe t‟i konsideronte si mesazhe të vullnetit të Zotit – një parim ky i
rëndësishëm i monoteizmit historik. Ai nuk e priste që sulmi të shkaktonte një stuhi
kundërshtimi, por kur e kuptoi, besoi se Zoti i kishte shfaqur diçka me rëndësi. Ngjarja u
bë shkak që ai të formulonte një parim i cili ka qenë i rëndësishëm në Islam. Myslimanët
nderojnë mesazhin paqësor të Jezusit (megjithëse Kur‟ani thekson se të krishterët mund
të jenë shumë ndërluftues me njeri tjetrin), por e pranojnë se nganjëherë është e
nevojshme forca.
Nëqoftëse tiranët dhe regjimet e urryera nuk do të ishin luftuar ushtarakisht, djalli
do te kishte mundur tere boten. Edhe profetët nganjëherë kanë qenë të detyruar të luftojnë
dhe të vrasin, ashtu si Davidi me ndihmën e Zotit vrau Goliatin:

A nuk i prapsoi Zoti

popujt, disa me mjetet e të tjerëve;
sigurisht që bota ka qenë prishur; por Zoti është bujar i madh
ndaj të gjitha qënieve. 

Shumica e të krishterëve janë dakord me këtë koncept të luftës së drejtë, duke ditur
që kundër një Hitleri apo një Çaushesku, lufta dhe beteja e armatosur është mënyra e


Sure 2: 213 - 15

Sure 5 : 17, por në Suren 5 : 85 Kur‟ani tregon se të krishterët janë shumë më të dhëmshur se çifutët.

Sure 22 : 252
vetme efektive. Pra, në vend të të qënit një fe pacifiste që kthen edhe faqen tjetër, Islami
lufton tiraninë dhe padrejtësinë. Një mysliman mund ta ndjejë se është detyrë e tij e
shenjtë të mbrojë të dobtin dhe të shtypurin. Sot kur bëjnë thirrje për Xhihad kundër
armiqve, myslimanët i përgjigjen këtij ideali kuranor. 
Emigrantëve tani u duhej të prisnin një gjakderdhje sepse kurejshët mund të ishin
bashkuar për t‟u hakmarrë ndaj vrasjes në Naklah, megjithatë myslimanët ishin bërë më
të vendosur. Pak javë më vonë gjatë muajit të Ramazanit (Mars 624), Muhamedi
udhëhoqi një ushtri të madhe në drejtim të bregdetit me qëllim që të ndërpriste një karvan
mekas me në krye Ebu Sufianin, që po kthehej nga Siria. Ky ishte një nga karvanet më të
rëndësishme të vitit, prandaj 350 myslimanë dolën vullnetarë, prej të cilëve 70 Emigrantë
dhe pjesa tjetër Ensarë. Ekspedita zuri vend afër Detit të Kuq, në Pusin e Bedrit, ku çdo
vit organizohej një nga panairet e mëdhenj arabë. Këtu ata shpresonin ta fusnin karvanin
në kurth. Ekspedita e Bedrit ishte një nga ngjarjet më rrënjësore dhe formuese të historisë
së hershme islame, por atëherë asnjeri nuk priste që ajo të kishte rëndësi të veçantë. Ajo
ishte vetëm një tjetër ghazu, prandaj dhe shumë myslimanë të përkushtuar qëndruan
nëpër shtepia, përfshirë edhe Othman ibn Affan dhëndrrin e Muhamedit, gruaja e të cilit
Rukijeh, ishte e sëmurë rëndë.
Në të vërtetë u duk sikur karvani do të shpëtonte si zakonisht. Ebu Sufiani ishte
një burre shumë i zgjuar dhe i zoti, prandaj duke pyetur njerëzit gjatë rrugës, shpejt mori
njoftim rreth ndërmarrjes së myslimanëve. Në vend që të ndiqte rrugën e zakonshme
përmes Hixhazit, ai ktheu me hap të shpejtë djathtas drej bregut dhe dërgoi Demdemin,
një antar të fisit të atij vendi, që të shkonte në Mekë sa më shpejt që të ishte e mundur për
të kërkuar ndihmë. Demdemi bëri një hyrje dramatike. Xhaxhai i Muhamedit Abazi
kujton, se si tërë qyteti dukej sikur u ngri nga tmerri, kur dëgjoi:

zërin e Demdemit duke thirrur nga pas uadit;devesë se tij, së cilës i kishte prerë hundën, i kishte
kthyer shalën mbrapsht, griste bluzën e tij ndërsa thoshte, ‘O kurejsh, karvani! karvani!
Muhamedi dhe shokët e tij i kanë zënë pritë pronës suaj që keni me Ebu Sufianin. Nuk besoj se ju
do ta gëlltisni këtë. Ndihmë! Ndihmë! 

Kurejshët u indinjuan pa masë. A mendonte Muhamedi se ishte në gjendje të kapte

karvanin më të madh të vitit aq lehtë sikur i kishte zënë pritë karvanit të vogël të
Naklahut? Të gjithe prijësat u pregatitën për betejë. Bile edhe plaku dhe bullafiqi
Ummejeh ibn Khalaf ngjeshi parzmoren. Ebu Lehebi u lejua të rrinte në qytet, por Abazi
me Talibin dhe Akilin (dy djemtë e Ebu Talibit, të cilët nuk e kishin përqafuar Islamin) u
ngrit kundër të nipit; edhe Heqim ibn Hizam nipi i Khadixhes rroku armët. Ate mbrëmje
rreth njëmijë burra dolën nga Meka dhe marshuan në drejtim të Bedrit.
Kur dëgjoi këtë lajm të frikshëm, Muhamedi thirri një këshill lufte. Ai nuk ishte
udhëheqësi ushtarak i umme-tit, kështu që nuk mund të vendoste si të përballohej sa më
me sukses kjo emergjencë, pa u këshilluar me prijësat e tjerë. Vullnetarët myslimanë
kishin dalë për një ghazu dhe jo për një betejë frontale në fushë të hapur. Derisa kishin
akoma kohe, a duhej të tërhiqeshin apo të qëndronin dhe të luftonin me kurejshët? A

* Më gjërësisht për xhihad-in modern kam folur te Lufta e Shenjtë: Kryqëzatat dhe Ndikimi i tyre në Botën
e Sotme (Londër, 1988) f. 223 – 84

Marrë nga Muhamed ibn Ishak, Sirat Resul Allah 430, nga A.Guillaume (përkth.dhe botoi), Jeta e
Muhamedit (Londër 1955), f. 291.
kishte ndonjë shpresë të kapnin karvanin para se të mbrrinte ushtria? Ebu Bekri dhe
Omeri mbajtën fjalime prekëse dhe shtatëdhjetë nga Emigrantet u zotuan se do të
qëndronin në Bedr, të vinte kush të donte edhe sikur t‟u duhej të luftonin me njerëzit më
të afërt dhe miqtë e mëparshëm. Muhamedi i falnderoi ata dhe u kthye nga Ensarët. Në
Akabanë e Dytë ata i kishin premtuar Muhamedit ta mbronin vetëm në se sulmohej në
Medine, por duke folur në emër të tyre, Sa‟d ibn Muadh tha:

Ne ju besojmë ju, deklarojmë të vërtetën tuaj dhe dëshmojmë se çfarë na keni sjellë ne është e
vërteta, prandaj ne ju kemi dhënë fjalën dhe besën tonë t’ju dëgjojmë dhe të bindemi; pra shkoni
ku të dëshironi dhe ne do të jemi me ju; për Zotin, nëqoftëse na kërkoni ta kalojmë këtë det dhe ju
zhyteni në te, ne do të zhytemi në te me ju; asnjë burrë nuk do të qëndrojë mbrapa. Nuk e
kundërshtojmë mendimin që të ndeshemi me armikun tuaj neser. Ne kemi pervoje ne lufte dhe
jemi besnike ne beteje. 

Këto ishin shou trimërie, por prapëseprapë myslimanët akoma shpresonin se nuk do të
luftonin, se Zoti do ta fuste karvanin e Ebu Sufianit në duart e tyre përpara se të mbrrinte
ushtria e Mekës, kështu që ata do të mund të tërhiqeshin me nder. Në Pusin e Bedrit ata
zunë dy bartës uji, të cilët u treguan atyre se nuk ishin të karvanit, por të ushtrisë. Këto
lajme ishin tmerruese për myslimanët sa që filluan t‟i rrahin robtë, të bindur se ata po
gënjenin. Muhamedi e ndaloi këtë veprim dhe i mori vete në pyetje dy burrat. Kur ata i
treguan se cilët prej kurejshëve kishin marshuar kundër tij, ai i tha njerzve të tij se Meka
kishte hedhur lulen e burrave të fisit kundra tyre.
Ndërkohe Ebu Sufiani kishte arritur t‟i rrëshqiste ushtrisë myslimane. Sapo ai e
nxori karvanin në vend të sigurtë, i çoi fjalë ushtrisë: karvani ishte i sigurtë dhe të gjithë
ata duhet të ktheheshin nëpër shtëpia. Ai mund të ketë patur shumë frikë se pas kësaj
ekspedite Ebu Xhehli mund të fitonte kredo personale dhe pushtet në Mekë. Ai ishte
gjithashtu një burrë praktik dhe pragmatist dhe ashtu si Muhamedi, shifej se shpresonte
në fund të fundit për një pajtim. Ebu Xhehli nuk dëgjoi të tërhiqej. „Për Allah ne nuk do
të kthehemi prapa pa shkuar në Bedr.‟ i tha ai burrave të tij, „Ne do të rrimë atje tri ditë,
çlodhim devetë, festojmë e pijmë verë dhe vajzat do të kërcejnë për ne. Arabët do ta
marrin vesh se ne kemi ardhë dhe do të na respektojne në të ardhmen.‟ Por tani që u
qetësuan për karvanin, jo të gjithë ishin aq të zjarrte. Klanet Zuhra dhe Adi u tërhoqën
menjëherë, të nervozuar nga idea e pushtetit që do t‟i jepte Ebu Xhehlit një fitore
ushtarake dhe morale ndaj Muhamedit. Talib ibn Ebu Talib ktheu një kontigjent të
hashimve për në shtëpi, sepse ata nuk mund ta çonin veten në luftë kundër një pjestari të
fisit të tyre. Megjithatë Abazi dhe Heqimi qëndruan me ushtrinë.
Sapo arritën në Bedr dhe ngritën kampin, mekasit dërguan Umejr ibn Uahb të
Xhumah për të vëzhguar mbi numrin e ushtrisë së Muhamedit, i cili ishte fshehur prej
tyre pas një dune rëre. Ai u shtang kur pa vendosmërinë e patundur në fytyrat e
myslimanëve dhe i këshilloi kurejshët të mos bënin luftë, megjithëse ushtria e tyre ishte
më shumë se dy herë më e madhe se ajo e Muhamedit. Ai kishte „parë devetë duke bartur
Vdekjen – devetë e Jathribit të ngarkuara me vdekje të sigurtë‟. Mekasit e kishin pritur
këtë angazhim si një garë sporti, por një vështrim i shpejtë te myslimanët e bindi Umejrin
se asnjë prej tyre nuk do të vdiste përpara se të kishte vrarë së paku një nga kurejshët,


Idem. 435, f. 294.

Idem, 438, f. 296.
prandaj Umejr pyeti me dëshpërim, „nëqoftëse ata vrasin prej jush aq sa janë ata në
numër, ç‟të mirë do të ketë jeta pas kësaj?‟ Arabët nuk ndërmerrnin rreziqe të
panevojshme në luftë dhe gjithnjë përpiqeshin të shmangnin një numër të madh
viktimash: lufta e pandërprerë mes fisesh dhe natyra e lirë e jetës në Arabi i bënte ata të
dëshiruar për të ruajtur numrin e burrave sa më shumë të ishte e mundur. Ishte e
kuptueshme se të tjerë antarë të kurejshëve, kishin rënë në hall se i duhej të luftonin me
pjestarë të tjere të fisit ose familjes së tyre. Heqim Ibn Hizamit për shembull, i bënë
shumë përshtypje fjalët e Umejrit saqë shkoi menjëherë te Utba ibn Rabi‟a dhe i kërkoi të
përpiqej ta parandalonte luftën. Utba ishte protektori i burrit që u vra nga myslimanët në
Nakhlah, ndërsa për të vënë nderin në vend Heqim e bindi ate të hakmerrej vetë
personalisht. Utba e kuptoi këtë ndjenjë, prandaj iu drejtua ushtrisë: „O popull i
kurejshëve! Për Allah ju nuk do të fitoni asgjë duke bërë luftë me Muhamedin dhe shokët
e tij. Nëqoftëse e sulmoni ate çdonjeri prej jush do ta shofë me neveri ate person, i cili ka
masakruar djalin e xhaxhait, apo te dajës së tij, ose ndonjë njeri tjetër të xhaxhait apo të
dajës.‟ Kurejshët nuk ishin një popull luftëdashës. Ata nuk ishin të afte ose me përvojë në
fushën e betejës, prandaj gjithnjë kishin preferuar më shumë negociatat finoke sesa
zgjidhjet e dhunshme, por Ebu Xhehli e kishte humbur arsyen. Utba ishte një burracak!
bërtiti prerë ai. Ai vetëm kishte frikë se mos vriste të birin, që kishte shkuar me
Muhamedin. Asnjë arab nuk mund ta pranonte faktin e të qënit burracak dhe pas kësaj,
siç thotë Ibn Ishak „lufta mori zjarr, të gjithë u shpërfytyruan dhe turma u hodh me
kryeneçsi në rrugën e djallit‟.
Po ashtu edhe myslimanët nuk dëshironin të luftonin, por tani që vdekja u përplas
me ta, morali ishte i lartë. Muhamedi nuk e shihte ushtrinë mekase dhe nuk kishte
mendim për madhësinë e saj ose mund të ishte në mëdyshje, të qendronte apo jo për të
luftuar. Ai i kishte pozicionuar njerëzit e tij pranë puseve, gjë që i linte kurejshët pa ujë;
të cilët gjithashtu kishin edhe lindjen e diellit përkundruall syve. Një shi i imtë forcoi
tokën dhe e bëri më të lehtë lëvizjen për myslimanët, por më të vështirë për mekasit, që
duhet t‟i ngjiteshin të përpjetës.
Si gjithnjë në Arabi, beteja filloi së pari me dyluftimet ndërmjet tre udhëheqësve
myslimanë, Hamza, Ali dhe Ubejdeh Ibn el-Harith, me tre kurejsh: Utba, Shejba dhe el-
Ualid ibn Utba, të cilët kërkonin të merrnin hak për të vrarin. Të tre kurejshët u vranë,
ndërsa myslimani Ubejdeh Ibn el-Harith mori një plagë vdekjeprurëse dhe u largua nga
sheshi. Pastaj filluan luftimet përnjimend. Pavarësisht nga numri më i madh i njerzve, për
çudinë e tyre kurejshët që në fillim e panë se lufta po iu shkonte aq keq sa s‟bëhet. Ata
luftonin të çkujdesur me stilin e vjetër arab të trimërisë kalorsiake, çdo kryetar fisi
udhëhiqte njerëzit e tij, kështu që ushtria nuk kishte një komande unike. Ndërsa
myslimanët shumë të disiplinuar e të çartur, ishin vënë në rreshtore me kujdes nga
Muhamedi. Papritur ai del edhe si një takticien i zoti ushtarak. Ai i kishte rreshtuar në
formacion të ngjeshur dhe filluan ta bombardojnë armikun me shigjeta, duke nxjerre
shpatat për luftë trup me trup vetëm në momentin e fundit. Rreth mesdites kurejshët, të
cilët kishin shpresuar vetëm të bënin një demonstrim force, i zuri paniku dhe ikën në
pshtjellim, duke lënë të vdekur në fushën e betejës rreth pesëdhjetë prej prijësve të tyre,
përfshirë edhe vetë Ebu Xhehlin.
Myslimanët u ngazëllyen. Ata filluan të grumbullojnë robër dhe sipas zakonit të
rëndomtë arab, filluan t‟i vrisnin ata, por Muhamedi ua ndaloi këtë. Zbriti një mesazh në
të cilin thuhet se robët e luftës duhet të mbaheshin si pengje. Gjithashtu ai i ndaloi
myslimanët të grindeshin për plaçkën e luftës dhe të 150 devetë, dhjetë kuajt dhe një pirg
me armë dhe paisje u ndanë në mënyrë të barabartë. Pastaj ushtria fitimtare filloi të
udhëtonte ngadalë për në shtëpi me shtatëdhjetë rob lufte, duke përfshirë Suhejlin,
kryetarin e amirve, Abazin dhe kushërinjte e Muhamedit, Akil dhe Neufal. Rrugës
Muhamedit i zbriti një mesazh për të burgosurit:

O Profet, thuaji robëve që keni në duart tuaja:

„Nëqoftëse Zoti njeh ndonjë të mirë në zemrat tuaja
ai do t‟ju japë ju më mirë se çfarë është marrë
prej jush dhe Ai do t‟ju falë ju, sigurisht
Zoti është i Gjithë-dhëmshuri, Gjithë-mëshirshmi.‟ 

Bile edhe në euforinë që pasoi fitoren e tij befasuese, Muhamedi kërkonte me ngulm një
pajtim përfundimtar.
Kur u fut në Medine ushtria u prit me ngazëllim, perkundrejt hutimit të madh të tre
fiseve kryesore çifute dhe grupit të Ibn Abejt. Ndikimi moral i Bedrit nuk duhet të
mbivlerësohet. Për vite Muhamedi kishte qenë objekt përçmimi dhe fyerjesh, por pas
këtij suksesi spektakular dhe spontan, të gjithë në Arabi duhet ta vlerësonin seriozisht ate.
Në historinë e luftës së shenjtë te të tri fetë e monotezmit historik, një fitore e papritur ose
një kthim i menjëhershëm i fatit duket si një vepër e Zotit dhe gjithnjë i mbush njerëzit
edhe më shumë me besim dhe bindje. Ashtu si kryqtarët e krishterë në një gjendje të
ngjashme deshperimi, myslimanet kishin nje lloj halucinacioni masiv, në të cilin ata panë
legjione ëngjëjsh që u vinin në ndihmë. Me një fjalë, çdo gjë dukej se ishte rregulluar nga
Zoti dhe atyre u kishte ardhë fitorja pothuaj pavarsisht prej tyre. Ata nuk e prisnin që të
luftonin në këtë betejë, ata ishin kundërshtarë të luftës bile edhe mungesa e dijenisë për
numrin e madh të armikut dukej se ishte pjesë e planit hyjnor. Zoti i kishte frymëzuar
myslimanët gjatë betejës. Në një moment Muhamedi kishte hedhur një grusht me
guraleca në drejtim të armikut, ka mundësi që ky të ishte një veprim ritual tradicional, por
mbas fitores Kur‟ani e paraqet ate dhe shokët e tij si përfaqesues të Zotit:

Ju nuk i vratë ata, por Zoti i vrau ata;

dhe kur ti gjuajte, nuk ishe
ti vetë që gjuajte, por Zoti gjuajti dhe
që Ai mundi t‟u jepte besimtarëve
një përfitim të drejtë; sigurisht Zoti është
Gjithë-dëgjuesi, i Gjithë-dijshmi. 

Deri me Bedrin, kauza myslimane dukej shpesh se ishte plotësisht e pashpresë. Por pas
kësaj fitoreje myslimanët u mbushen me besim inkurajues. Dukej se asgjë nuk do të ishte
në gjendje t‟i ndalte:

Sure 8 : 70

Sure 8 : 17
 Nëqoftëse janë njëzet prej jush, burra të durueshem
ata do t‟i mundim dyqind, nëqoftëse do të jenë
njëqind prej jush, do të mundin
njëmijë jobesimtarë, sepe ata janë një popull
që nuk kuptojnë.
Tani Zoti e ka lehtësuar për ju, duke ditur
se ka dobësi te ju. Nëqoftëse janë,
njëqind prej jush, burra të durueshëm, do të
mundin dyqind; nëqoftëse do të jenë prej jush
njëmijë, ata do të mundin dymijë
me lejen e Zotit; Zoti është me të durueshmit. 

Por ajo që theksohej ishte durimi, prandaj biografët e parë vazhdimisht theksojnë
përkorjen dhe vullnetin që karakterizonte xhihad-in. Ky nuk ishte një fanatizëm histerik,
por një provim i ashpër i qëndresës. Muhamedi dhe shokët e tij më të mençur e dinin
shumë mirë se fitorja i kishte futur ata në një rrugë me rrezik, që bile mund ta
shkatërronte umme-tin. Kurejshët për të shpëtuar nderin dhe prestigjin mbi të cilët ishte
bazuar suksesi i tyre, duhet të merrnin hak, Zoti duket se e zhyti umme-tin në një luftë në
shkallë të gjërë kundra fisit më të fuqishëm në Arabi, megjithëse myslimanët nuk e kishin
ate qëllim.
Mendimi për ndërhyrjen e Zotit në histori dhe pjesëmarrjen në një betejë mund të
duket i pazakontë dhe i pakuptimtë, por një veprim i tillë është element rrënjësor në këtë
traditë monoteiste. Gjithashtu në hebraizm dhe krishtërim, ngjarjet e ditës u bënë teofani
dhe besohej se Zoti e shfaqi veten në betejat, ndryshimet politike dhe sukseset. Ngjarje të
caktuara u bënë momente të së vërtetës dhe u mitizuan aq sa ato bartën një domethënie
simbolike, e cila transformonte plotësisht ngjarjen origjinale. Dikush mund ta shohë një
shëmbëllim ose analizë të tillë të një kuptimi më të thellë të historisë si një përpjekje
imagjinare për të gjetur një model te rrjedha, dukshëm e pakuptimtë e jetës. Në këto
ngjarje të rindërtuara, një nga ato me mbresëlënëse ishte mbytja e Faraonit dhe ushtrisë së
tij në Detin e Kuq: psaltet, profetët dhe njerëzit e urtë, të gjithë e shohin këtë si një
vërshim të qiellores në histori, e cila u bë një lloj shpëtimi në vetvete. Të krishterët
gjithashtu, medituan shumë për këtë ngjarje, duke e konsideruar ate si një parashikim të
kalimit të Krishtit nga vdekja në jetë; gjithashtu ajo u bë një lloj baptizmi, që shënoi një
lëvizje të krishterë që lindi nga dëshpërimi e dobësia, në një jetë dhe shpresë të re. Në
Kur‟an kalimi i Detit të Kuq quhet një furkan, një fjalë që tregon shpëtimin dhe një
ndarje të së vërtetës nga joevërteta; edhe vetë Kur‟ani quhet një furkan, që transformoi
përmbajtjen e besimit, në të njëjtën kohë siç i kishte veçuar në mënyrë dramatike nga
njerëzit e tyre të fisit:

Ne i dhamë Moisiut dhe Aronit Shpëtimin [furkan]

pra një Rrezatim dhe një Kujtesë
për ata që i frikësohen Zotit,

Sure 8 : 66 - 7
 ashtu siç kanë frikë Zotin në të Padukshmen, duke u dridhur
për Orën.

Dhe ky [Kur‟an] është një Përkujtues i bekuar

që Ne kemi zbritur.

Roli gjithnjë më i madh i Kur‟anit, i cili po drejtonte vazhdimisht umme-tin dhe

intepretonte ngjarjet, ishte një kujtesë për praninë e fshehtë të Zotit dhe përfshirjen në
çështjet e tyre tokësore.
Gjithashtu beteja e Bedrit tani u bë një furkan, një shenjë e shpëtimit. Zoti e kishte
ndarë të vërtetën nga e joevërteta me fitoren e myslimanëve, pikërisht ashtu siç bëri
dallimin ndërmjet egjyptianëve dhe izraelitëve në Detin e Kuq:

‘Le te ikim prej izraeliteve,’ thërritën egjyptianët. ‘Jahve po lufton në anën e tyre kundër
egjyptianëve!’ ‘Shtrije dorën tënde drejt detit,’ i tha Jahve Moisiut, ‘kështu që uji të vërshojë mbi
egjyptianët dhe karrot e kalorësit e tyre.’ Moisiu e drejtoi dorën drejt detit dhe si ra muzgu, deti u
kthye në shtratin e tij. Duke u arratisur egjyptianët u zhyten drejt e në të dhe Jehva i hodhi
egjyptianët drejt e në mesin e tij dhe si ra dita deti u kthye në shtratin e vet. Ujrat që ktheheshin i
dërmuan karrot dhe kalorësit e tërë ushtrisë së Faraonit, i cili i kishte ndjekur izraelitët edhe
brenda në det; asnjë prej tyre nuk mbeti gjallë. Por bijtë e Izraelit marshuan përmes detit në tokë
të thatë, me mure uji në të djathtë dhe të majtë të tyre. Atë ditë Jahve e shpëtoi Izraelin nga
egjyptianët dhe Izraeli i pa egjyptianët të vdekur shtrirë në breg. Izraeli dëshmoi këtë vepër të
madhe që Jahve bëri kundra egjyptianve, prandaj populli nderoi Jahvein; ata u bënë besimtarë të
Jahveit dhe shërbëtorit të tij, Moisiut. 

Muhamedi asnjëherë nuk e kishte lexuar tregimin biblik, por ai e kuptoi mirë
spiritualitetin e tij, sepse vetë vizioni i tij fetar kishte të njëjtën dinamike të brendshme.
Në ditën e Bedrit, Allahu e kishte shpëtuar umme-tin nga kurejshët, kështu myslimanët i
panë udheheqsit kurejsh të vdekur në fushën e betejës; umme-ti dëshmoi veprën e madhe
që Allahu kishte kryer kundra mekasve, prandaj njerëzit nderuan Allahun dhe shërbëtorin
e tij, Muhamed. Ndryshimi ishte se, ashtu sikurse shpesh në jetën e Muhamedit, kjo nuk
ishte një ripërpunim mitologjik i një ngjarje historike, por diçka që tashmë kishte ndodhur
në mënyrë të habitshme para syve të myslimanëve. Çdo vit çifutët e festonin këtë shpëtim
për pashkë; ndonëse Muhamedi mendonte se ishte agjërimi i Jom Kipurit që perkujtonte
fitoren ne Detin e Kuq. Ashtu siç thotë Tabari:

Kur Profeti (bekimi i Zotit qoftë mbi të) erdhi në Medine, ai vuri re se çifutët agjëronin në ditën e
Ashures dhe i pyeti; ata e informuan se ishte dita në të cilën Zoti shkaktoi mbytjen e mizërisë së
Faraonit dhe çliroi Moisiun dhe ata që ishin me të. Muhamedi theksoi, ne na takon më tepër se
atyre, prandaj e agjëroi vetë dhe porositi njerëzit të agjëronin ate ditë. 


Eksodi 14 : 25 - 31

Tarik er-Resul ue‟l-Muluk 1281, marrë nga W.Montgomeri Wat, Muhamedi në Medine (Oksford,
1956), f. 205 .
Në këtë kohë ai provoi ta ndërtonte jetën fetare të umme-tit sipas hebraizmit, por disa
javë përpara Bedrit kur ndryshoi kible-n e çliroi Islamin nga zakonet e besimit të vjetër.
Disa ditë pas fitores, me dt. 9 Ramazan, Muhamedi deklaroi se agjërimi i Ashures, nuk
ishte detyrim për myslimanët; në vend të saj ata duhet të agjëronin gjatë Ramazanit, për
të përkujtuar furkan-in e veçantë të tyre, atë të Bedrit. Agjërimi i Ramazanit, që filloi për
të parën herë në Mars 625, u bë një nga pesë ritet thelbësore të Islamit.
Muhamedi e kuptonte se kjo situatë kishte edhe anën e prapme të medaljes, sepse
umme-ti e kishte angazhuar veten në një luftë të përgjithshme kundra kurejshëve. Meka
varej shumë nga prestigji i saj, kështu që kurejshët nëqoftëse donin të mbijetonin si një
fuqi e madhe arabe, duhet të hakmerreshin për poshtërimin që pësuan në Bedr. Ata duhet
të merrnin hak për pesëdhjetë të vdekurit. Umme-ti pothuaj pa dëshirën e vet, kishte hyrë
në një fazë të re të përpjekjeve (xhihad). Por ndryshe nga izraelitët, të cilët pas Detit te
Kuq u angazhuan në një luftë të shenjtë çfarosëse, Muhamedi nuk kishte për qëllim t‟i
eliminonte kurejshët. Ai donte të fitonte mbi ta; prandaj bile edhe në shpërthimin e parë
të fitores, ai do t‟i trajtonte robët me drejtësi. Menjëherë pas betejës ai kishte vrarë dy
prej robve, sepse ata para hixhre-s, kishin shpërthyer një sulm të gjërë kundër tij: kemi
vrejtur se Muhamedi e shihte këtë lloj sfide me kritika si shumë kërcënuese. Pjesa tjetër e
robve u kthye shëndoshë në Medine, ku iu dha strehë e denjë në shtëpitë e atyre të cilët i
morën si robër. Menjëherë Kur‟ani zhvilloi një politike njerëzore ndaj robve të luftës. Ai
urdhëroi që ata në asnjë mënyrë të mos keqtrajtohen dhe duhet ose të liroheshin ose të
këmbeheshin me pengje apo shpërblim. Nëqoftëse robi nuk kishte mundësi për
shpërblim, ai duhej të lejohej të fitonte para për të blerë lirinë e tij: zotnia i tij e kishte për
detyrë ta ndihmonte me pagesë nga të ardhurat e veta, ndërsa lirimi i tyre konsiderohej si
një veprim i virtytshëm dhe bamirës.
Një tregim i mëvonshëm (hadith) i mëson myslimanët t‟i trajtojnë robët si pjestarët
e familjes. Muhamedi ka thënë: „Ju duhet t‟i ushqeni ata siç ushqeheni vetë, t‟i vishni siç
visheni vetë dhe nëqoftëse do t‟i jepni ndonjë punë të rëndë, ju duhet t‟i ndihmoni ata
gjatë kryerjes së saj.‟ Kjo dispozitë kuranore dhe obliguese e traditës, patjetër që vjen në
kundërshtim të dhimbshëm me trajtimin që u bëhet sot pengjeve nga myslimanët. Vërtetë
nuk ka asgjë islamike në të ashtuquajturen kapje të pengjeve në luftën e sotme.
Myslimanët shiite që burgosin dhe keqtrajtojnë robtë në Bejrut dhe refuzojnë t‟i kthejnë
në shtëpia nuk detyrohen nga „Islami‟ që të veprojnë kështu; në fakt me sjelljen e tyre
shkelin parimet e shenjta dhe esenciale të fesë së tyre.
Të burgosurit që u morën në Bedr nuk ishin armiq të panjohur, por ishin të afërm
dhe shokë të ngushtë të Emigrantëve. Sapo Seudeh, gruaja e Muhamedit, pa të kushëririn
dhe kunatin e saj Suhejl, duke ndenjur me turp me duar të lidhura prapa në një qoshe të
dhomës, ajo nuk mundi ta përmbante veten. Instinktet e vjetra fisnore menjëherë nxorën
krye dhe për një moment ideologjia e re myslimane u zmbraps. „O Ebu Jezid,‟ i thirri atij
me përçmim, „kaq kollaj u dorëzove. Ti duhet të kishe pranuar një vdekje me fisnikëri.‟
Por ajo erdhi në vete menjëherë nga qortimi i rreptë i të shoqit, i cili hyri në dhomë pas
saj: „Seudeh! a do të zgjosh mërinë e Zotit dhe të dërguarit të Tij?‟
Gjithashtu edhe ndjenjat e lidhjeve farefisnore të vetë Muhamedit ishin të forta. Ai
nuk mundi të flinte ate natë tek mendonte xhaxhain dhe kushërinjtë e tij të shtrirë

Sure 47 : 5, 24 : 34, 2 : 178

Marrë nga Muhamed Zafrulla Khan, Islami: Kuptimi i tij për Njeriun Modern (Londër, 1962), f. 182.

Ibn Ishak, Sira 459, sipas Guillaume (përkth.dhe botoi), Jeta e Muhamedit f. 309.
mjerisht dhe të mërzitur në robëri, prandaj dha urdhër të liroheshin. Trajtimi human dhe i
drejtë u shpërblye. Disa prej të burgosurve u bëri aq përshtypje jetesa në umme-t kështu
që përqafuan Islamin. Ndoshta më sinjifikativi ndër këto konvertime ishte ai i Amejr ibn
Uahb (i cili ishte përpjekur t‟i bindte kurejshet të mos luftonin në Bedr). Kur u vajti në
Mekë bashkantari i tij i klanit Safuan ibn Amejeh e bindi të kthehej në Medine dhe të
vriste Muhamedin. Ai u kthye, por Muhamedi e kapi ate, por ne vend të kësaj Amejr
reflektoi dhe u bë mysliman.
Njëri nga robët ishte Ebu el-Es, dhëndrri i Muhamedit, i cili i kishte mbetur besnik
fesë së vjetër pagane. Gruaja e tij Zejneb, bija e Muhamedit, e cila jetonte akoma në
Mekë, dërgoi vëllain e tij Amr-in në Medine me paratë e shpengimit që kishte mbledhur
vetë dhe me një bylyzyk që dikur i përkiste Khadixhes. Muhamedi menjëherë e njohu
bylyzykun dhe u zbeh plotësisht nga emocioni. Ai i kërkoi myslimanëve që e mbanin Ebu
el-Esin, ta lironin ate pa shpërblim gjë të cilën ata pranuan me kënaqsi. Ai shpresoi se
Ebu el-Es do ta përqafonte Islamin, por nuk ndodhi kështu, prandaj i kërkoi të sillte në
Medine, Zejneben dhe vajzën e tyre të vogël Amemeh. Nga kjo periudhë u bë e qartë se
martesat midis paganëve dhe myslimanëve nuk ishin praktike. Megjithëse e dinte se
Zejneb nuk dëshironte ta linte vetëm, Ebu el-Es pranoi me dëshpërim sepse tani qëndrimi
i saj në Mekë ishte i pamundur.
Në këtë kohë kerkesa për ardhjen e Zejneb ishte lehtësim për Muhamedin, sepse
kur u kthye nga Bedri mësoi se vajza e tij e bukur Rukijeh kishte vdekur gjatë mungesës
së tij. Othman ishte shumë i pikëlluar, por u gëzua kur Muhamedi i ofroi dorën e vajzës
tjetër Um Kulthum. Muhamedi shkoi te varri i Rukejieh me të bijën e tij më të re
Fatimeh, e cila fshinte lotët me cepin e mantelit të tij. Ebu Bekri dhe Omer, të dy e kishin
kërkuar dorën e saj, por Muhamedi e kishte bërë ndermend t‟ia jepte të riut Ali që kishte
nën kujdestari, i cili ishte rritur si vlla me Fatimen. Në fillim Aliu nuk ishte entuziast,
meqenëse ishte shumë i varfër: ai nuk kishte trashëguar asgjë nga i jati, Ebu Talibi. Por
Muhamedi e inkurajoi të mendonte për të ardhmen, kështu që çifti u martua disa javë pas
Bedrit.
Pothuaj në këtë kohë Muhamedi vendosi të merrte një grua tjetër, Hafsanë të bijën
e Omerit, e cila sapo kishte mbetur e ve. I shoqi, Kuhnes ibn Hudhefeh, ishte martuar me
Hafsanë kur u kthye nga Abisinia, por kishte vdekur pak pas Bedrit. Tani Hafsa ishte
tetëmbëdhjetë vjeçe. Ajo ishte e bukur dhe e mrekullueshme: ashtu si i ati ajo dinte të
lexonte dhe të shkruante, por gjithashtu si i ati kishte një temperament gjaknxehtë, gjë që
ia ulte vlerën bukurisë. Kur për Hafsane mbaroi periudha e zisë, Omer ia propozoi
Othman-it, pa e ditur se Muhamedi kishte vendosur që ai te martohej me Um Kulthum-in.
Pastaj ia propozoi Ebu Bekrit, i cili nuk i dha përgjigje kur iu bë kjo ofertë që deri diku e
kishte vënë në pozitë të vështirë. Kur Omer shkoi të ankohej te Muhamedi për këtë
mungesë të dukshme kortezie, të të dy shokëve të tij të ngushtë, u zbut menjëherë kur
Profeti i propozoi vetë që të bëhej dhëndrri i tij. Ebu Bekri shpejtoi të ndreqte thyerjen e
përkohëshme me Omerin duke thënë se ai ishte i vetëdishëm për synimin e Muhamedit
për të marrë Hafsanë. Martesa u festua në fillim të v. 625 dhe vulosi aleancën politike të
Profetit me dy shokët e tij më të ngushtë. Tani ai ishte dhëndrri i të dyve.
Aisha ishte e lumtur të priste Hafsanë. Ajo do të ishte xheloze për gratë e
mëvonshme të Profetit, ndërsa lidhja që vinte duke u forcuar midis baballarëve të tyre do
t‟i bënte dy vajzat mike me njera tjetrën. Meqenëse Aisha ishte akoma një vajzë e re,
afërmendsh Hafsa u bë udhëheqsja e saj në këto vite të para. Më vonë të dyja do të
bëheshin grup me Seudenë, por në fillim natyrisht ato kënaqeshin duke e qësendisur
gruan më të madhe në moshë. Një ditë ato vendosen t‟i luanin një rreng. Ato i thanë asaj
se kishte ardhë dexhal-i, profeti i rremë, që ishte një gogol për shumë myslimanë. Seudeh
u frikësua aq shumë saqë u zhyt në tendën e kuzhinës për t‟u fshehur prej këtij personazhi
të tmerrshëm. Dy vajzat duke kakarisur rendën me vrap t‟i tregonin Muhamedit për
shakanë dhe ai nxitoi ta lehtësonte Seudenë e gjorë, e cila doli nga vendstrehimi i saj e
pluhurosur, por shumë e çliruar që në të vërtetë dexhal-i nuk kishte ardhë, prandaj nuk u
sëkëlldis edhe aq për t‟i qortuar dy „motrat‟ e saj të vogla, siç e thërrisnin njera tjetrën
gratë e Profetit.
Por jeta nuk ishte gjithmonë e hareshme për gratë e reja. Kur Aisha ishte në
adoleshencën e hershme, një ditë Muhamedi i tha ta kishte nën vëzhgim një rob lufte.
Aisha ishte e shkujdesur dhe burri ia mbathi. Kur Muhamedi u kthye dhe pa se çfarë
kishte ndodhur, u egërsua: „Dashtë Allahu ta këpusë njerën dorë!‟ i bërtiti me zemërim
Aishes, duke dalë me rrëmbim nga apartamenti i saj për të ndjekur robin. Më vonë kur
robi u kap, ai u kthye në shtëpi dhe e gjeti Aishen duke ndenjur e zymtë me sy të
zgurdulluar te duart e saj. Çfarë halli kishte ajo në këtë bote, e pyeti ai? Mos e kishte zënë
ndonjë xhini? Ajo iu përgjigj se nuk po dinte se cilën dorë do t‟i priste Allahu. I zënë
ngushtë dhe me turp, Muhamedi iu shfajësua vajzës së vogël dhe i tha asaj se do të lutej
që Allahu të bekonte këdo që ai e kishte mallkuar.
Pas luftës së Bedrit pozita e Muhamedi u përmirësua, por jo të gjithë Ensarët ishin
entuziast për prestigjin e tij në rritje. Pavarësisht nga euforia dhe krenaria e fitores,
shumica e myslimanëve të mençur e dinin shumë mirë se tjetër herë nuk do të ishte e
lehtë t‟i mposhtnin kurejshët. Kështu që viti që pasoi Bedrin ishte periudhë e një ankthi t1
madh, i cili natyrisht u shtua kur njerëzit dëgjuan se Meka i kishte bërë thirrje fiseve
beduinë për t‟u bashkuar me ta në luftën e tyre kunder Muhamedit. Ibn Abej dhe grupi
kundërshtar e shfrytëzuan këtë frikë, duke arsyetuar se Islami e kishte vënë Medinen në
rrezik vdekjeprurës. Përpara se të vinte Muhamedi, sigurisht Oazi kishte qenë në prag të
shkatërrimit, ndërsa tani e gjithë Arabia po ngrihej kundër tij. Kjo frike ishte plotësisht e
kuptueshme. Ibn Abej deklaroi se ishte gati t‟i bindej mesazhit, por kundërshtoi t‟i bindej
Muhamedit personalisht, sepse shifej që ai kishte ndërmend ta hidhte Medinen në një
luftë të rrezikshme. Por siç theksohet në Kur‟an, kur zbriti mesazhi që miraton dhe
konfirmon vendimet e Muhamedit se xhihadi është i nevojshëm, kundërshtimi mbetet
rebelim dhe nganjëherë ishte kërcënues për vdekje.
Ibn Abej u drejtua nga fiset çifute, të cilat u tmerruan nga pozita e re e Muhamedit
në Medine dhe e shikonin Mekën si një aleat të natyrshëm. P.sh., menjëherë pas fitores
Ka‟b ibn el-Eshref, një poet i Beni Nadir, shkoi drejt e në Mekë dhe filloi të thurte vargje
të zjarrta, duke shtyrë kurejshët të marshonin kundër Muhamedit dhe të merrnin hak për
të vdekurit.

Oh, ajo tokë ku ata u vranë

U ça skaj më skaj dhe përpiu njerëzit e saj
Se ai që përhapi lajmin u ça mespërmes
apo jetoi ligsht, i verbër ose shurdh.


Ibn Ishak, Sira 459, nga A.Guillaume (përkth.dhe botoi), Jeta e Muhamedit , f. 309
Vargjet e Ka‟bit i treguan tepër qartë kurejshëve se jo të gjithë populli i Medines
qëndronte me vendosmëri pas Muhamedit. Fiset çifute ishin shumë të mëdha. Ata kishin
ushtri të mëdha e fuqi luftarake të konsiderushme dhe në rast të ndonjë sulmi mekas, fare
mirë mund të kandiseshin të bashkoheshin me kurejshët për të hequr qafe zotnitë e rinj te
Medines. Poezia ishte e rëndësishme në jetën politike të Arabisë dhe këngët e Ka‟bit
ndihmuan për t‟i shkundur kurejshët nga mpirja e depresionit dhe lëndimit, në të cilat
kishin rënë pas humbjes.
Pas katastrofës Ebu Sufiani u bë një ndër njerëzit më të rëndësishëm të Mekës.
Shumica e prijësave të tjerë ishin vrarë dhe Ebu Lehebi, xhaxhai dashakeqës i Muhamedit
vdiq shumë shpejt pas Bedrit. Këtej e tutje fushatën kunder Muhamedit, do ta drejtonte
Ebu Sufiani. Në një mbledhje të posaçme të Senatit u vendos që të ardhurat e karvanit që
ai kishte udhëhequr dhe e kishte kthyer të pacënuar nga Siria duhet të viheshin në
dispozicion të luftës kundër Medines; kështu pothuaj dhjetë javë pas Bedrit, vetë Ebu
Sufiani udhëhoqi një ghazu si një provë dhe paralajmërim për çfarë do të vinte prapa. Ai
iu priu 200 burrave për në rrethinat e Medines, të cilët ngritën kampin në fushë dhe me të
rënë nata hyri vjedhurazi në territorin e Beni Nadir, fisit çifut të Ka‟bit ku u mirëprit nga i
pari i tij Selam ibn Mishkan, i cili e diskutoi situatën me të dhe sipas ibn Ishak-ut „i dha
atij informacion sekret përreth myslimanëve‟. Ditën tjeter ai dhe burrat e tij shkretuan
disa fusha, dogjën dhe shkrumbuan disa palma (një veprim që ishte në kundërshtim
flagrant me të gjitha parimet arabe dhe që gjithnje kuptohej si prelud i luftës) sidhe vranë
dy ensarë që po punonin tokën. Sapo mori vesh këto lajme, Muhamedi u vu në krye të një
trupe myslimane për t‟i ndjekur, ndërsa kurejshët ia mbathën duke hedhur mënjanë
plaçkën, për të patur mundësi të iknin sa më shpejt.
Fiset çifute në mënyrë të dukshme, ishin bërë rrezik për sigurinë e myslimanëve.
Nëqoftëse një ushtri mekase do të ngrinte kampin në jug të Medinës, ku ishte rajoni i dy
fiseve më të fuqishme, ushtritë çifute mund t‟i bashkoheshin me lehtësi kurejshëve, të
cilët i konsideronin qartë si aleate. Nëqoftëse kurejshët e sulmonin qytetin nga veriu, i
cili do të ishte varianti i tyre më i mirë, fiset çifute mund t‟i sulmonin myslimanët nga
mbrapa shpine, kështu që ata do të ishin plotësisht të rrethuar. Muhamedi e kuptoi se ai
duhet ta ndalonte këtë prëçarje. Çifutët që kishin përqafuar fenë myslimane e informuan
se veçanërisht Beni Kejnuka, fisi më i vogël nga tri fiset çifute, ishte më armiqësori ndaj
umme-tit. Para hixhre-s ata kishin qenë aleatë të Ibn Abej-t dhe pas Bedrit ata kishin
vendosur ta prishnin marveshjen me Muhamedin dhe të rikrijonin aleancat e vjetra me
qëllim që të rriteshin forcat kundërshtare dhe të përzehej Profeti. Territori i tyre ishte më
afër „qendrës‟ së qytetit të Medines: ndryshe nga fiset e tjera ata nuk ishin bujq, por
farkëtarë dhe zejtarë. Pak kohë pas Bedrit dhe dezertimit të Ka‟bit për në Mekë,
Muhamedi i takoi ata në lagjet e tyre dhe i joshi ata ta pranonin si Profet në emër të
traditës së tyre të përbashket fetare. Çifutët kejnukas e dëgjuan ate me një heshtje
mospërfillëse dhe iu përgjigjën se nuk kishin ndërmend të bashkoheshin me umme-tin:
„O Muhamed, duket se ti mendon se ne jemi populli yt. Mos e mashtro veten meqenëse ti
ke mundur një popull [në Bedr] që nuk ka haber nga lufta prandaj fitove mbi ta; por për
Zotin nëqoftëse ne luftojmë me ju do ta shohësh se jemi burra të vërtetë!‟ Pas këtij
kërcënimi Muhamedi u tërhoq dhe priti zhvillimin e ngjarjeve.


ibn Ishak, Sirat Resul Allah 545, Jeta e Muhamedit, f. 363.
 Pak ditë më vone në souk-un e kejnukve ndodhi nje incident. Një argjendar çifut i
luajti një rreng një gruaje myslimane e cila po bënte tregti. Ai tinzisht mbërtheu me
gjilpërë fundin e saj me pjesën e mbrapme të bluzës, kështu që kur ajo u ngrit u zbulua
keq. Mëria qe në një pikë aq të lartë ndërmjet myslimanëve dhe çifutëve të Kejnukas saqë
kur një mysliman u hodh mbi argjendarin me një klithmë zemërimi, u zhvillua një luftë e
tërbuar ku u vranë një çifut dhe një mysliman. Kështu humbjet qenë të barabarta dhe
Muhamedi u thirr për të rivendosur paqen, në rolin e tij zyrtar si gjykatës i
mosmarveshjeve. Çifutët refuzuan ta pranonin ate si gjykatës, u mbyllën në fortesën e
tyre dhe iu bënë thirrje për ndihmë aleatëve të tyre arabë. Fisi Kejnuka kishte rreth 700
luftëtarë dhe nëqoftëse aletatët e tyre të vjetër arabë do t’i ishin përgjigjur thirrjes së tyre
dhe të sillnin forcat e tyre kundër Muhamedit, ai nuk do të kishte qenë në gjendje t‟i
mundte. Ibn Abej ishte i ethshëm për të ndihmuar kejnukët prandaj u këshillua me aleatin
tjetër të tyrin, Ubedeh ibn Semit. Ubedeh kishte përqafuar Islamin dhe theksoi se kur të
gjithë ata kishin nënshkruar paktin me Muhamedin, kjo aleancë e vjetër me çifutët kishte
rënë poshtë. Ibn Abej e kuptoi se ishte i pafuqishëm t‟i ndihmonte, sepse pjesa tjetër e
arabve ishin besnike të Profetit. Kejnukët kishin shpresuar të nxisnin një kryengritje
kundër Muhamedit dhe emigrantve, por në vend të kësaj për tmerrin e tyre u gjetën të
rrethuar nga të gjithë arabët e Medines. Ata e pritën dy javë Ibn Abejn që të realizonte
premtimin e tij, por në fund ata u detyruan të dorëzohen pa kushte.
Ibn Abej shkoi menjëherë te Muhamedi për t‟i kërkuar që t‟i trajtonte me shumë
mëshirë dhe kur Muhamedi nuk iu përgjigj, ai e mbërtheu për jake. Muhamedi u bë i
bardhë nga zemërimi, por Ibn Abej ngulmoi: si mund t‟i braktiste aleatët e tij të vjetër, të
cilët e kishin ndihmuar aq shumë në të kaluarën? Bazuar në zakonet e Arabisë, ai e dinte
se Muhamedi kishte të drejtë ta masakronte të gjithë fisin, por Muhamedi u fali jetën
kejnukve me kusht që ta linin Oazin menjëherë. Ibn Abejt iu kërkua t‟i shoqëronte jashtë
Medines. Sapo e kuptuan se Ibn Abej nuk kishte më asnje fuqi t‟i ndihmonte, kejnukët u
treguan të gatshem të iknin. Ata luajtën një lojë e cila nuk iu doli, sepse kishin
nënvlerësuar plotësisht fuqinë që kishte fituar Muhamedi, nuk e kishin kuptuar se sistemi
i vjetër ishte zhdukur përgjithmonë dhe akoma besonin se aleatët e vjetër arabë prisnin
vetëm rastin ta rivendosnin ate. Duke e ditur se duhet të ishin të lumtur që kishin shpëtuar
jetën, në pamje të parë ata e lanë Oazin pa fjalë. Si pasojë e luftrave, në periudhën para-
islamike fiset shpesh dëboheshin nga oazet: të gjithe medinasit e njihnin këtë lloj dënimi
dhe prandaj të gjithë ishin te bindur se kejnukët duhet të iknin. Ata gjeten strehë te një
grup tjetër çifut ne Uedi el-Kure dhe u ngulen perfundimisht në kufirin me Sirine.
Ështe shumë e veshtire për ne në perëndim, të kuptojme mardhëniet e Muhamedit
me çifutët e Medines, gjithashtu sepse kjo na ringjall shumë vegullime të turpshme nga e
kaluara jonë. Lufta e Muhamedit me tre fiset kryesore çifute të Oazit ishte krejt e
ndryshme nga urrejtja racore dhe fetare që ndezën progromet e Europes së krishterë për
gati njemijë vjet. Terrori iracional i të krishterve pati aktin final në kryqëzaten laike të
Hitlerit kundër çifutëve. Muhamedi nuk kishte frikë ose fantazira të tilla; ai nuk kishte
ndërmend ta bënte Medinen Judenrein. Konflikti me kejnukët ishte krejtësisht politik
dhe nuk u shtri kurrë te ato klane të vogla çifute të cilët i mbeten besnike Marveshjes dhe
jetuan në paqe përkrah me myslimanët.
Kjo ishte një kohë shumë e rrezikshme për umme-tin, antarët e tij e dinin se u
duhej të prisnin një sulm në shkallë të gjërë nga Meka, kështu që thjesht nuk mund të

pa çifutë – përkth.
përballonin mbajtjen e një armiku brenda tyre. Përzania e kejnukve ishte paralajmërim
për kundërshtarë të tjerë të mundshëm si Ibn Abej dhe Beni Nadir. Kjo tregonte se
Muhamedi ishte një burrë me të cilin nuk mund të bëhej shaka. Pak muaj më vonë kur
poeti Ka‟b u kthye në Medine dhe shkruante vargje shpifëse më të ashpra për të ndezur
frymën e revoltës, Muhamedi e vrau ate. Në Arabi poeti mund të ishte një armë
vdekjeprurëse, kështu që Muhamedi nuk mund të lejonte përsëri të ndizeshin grupet e
pakënaqura të Medines ose të frymëzonte fiset beduine, të cilat dëgjonin vjershat e tij, për
t‟u bashkuar kundër Medines me koalicionin e Ebu Sufianit. Me humbjen e kejnukve
Beni Nadir ishin frenuar siç duhet, prandaj kur u vra Ka‟b ata shkuan te Muhamedi të
ankoheshin pse kishte vrarë njerin nga kryetarët e tyre. Muhamedi e dinte se ata ishin
armiqësore ndaj tij po aq sa edhe Ka‟b, por meqenëse gjatë kohës ata kishin ndenjur të
qetë, ai u tha se i toleronte mendimet dhe opinionet e kundërta, por jo veprimet rebeluese.
Pastaj në vazhdim të Marveshjes ai u propozoi nadirve, të bënte një pakt të veçantë, për të
sanksionuar sigurinë dhe qetësinë e tyre. Beni Nadirët pranuan me gëzim. Në pritje të
sulmit mekas, Muhamedi kishte parandaluar me sukses opozitën brenda.
Duke marrë shkas nga kjo krizë Muhamedi në mënyrë gjeniale, e forcoi akoma më
tepër statusin e tij, por megjithatë ai ende nuk konsiderohej si kryetar i umme-tit. Ai nuk
do të kishte mundur ta frenonte kërcënimin e perbashkët të kejnukve dhe Ibn Abejt pa
mbështetjen e Ubedeh ibn Semit. Muhamedit iu dhanë një e pesta (khums) e të mirave
materiale të lëna nga kejnuket. Ishte normë që një prijës të merrte një të katërten e të
gjithë presë për t‟i përdorur në emër të popullit te tij: parashikohej që ai të shpërndante
dhurata, të kujdesej për të varfërit dhe të priste miqtë. Khums e dalloi Muhamedin pak
nga prijësat e tjerë, por tregonte se ai tani po zinte një pozitë sfiduese. Ndërsa priste me
shqetësim ofensivën mekase, Muhamedi punoi për konsolidimin e prestigjit që fitoi në
Bedr. Kurdo që dëgjonte se ndonjë nga fiset nomade të nxitur nga propoganda e Mekës,
po pregatitej të sulmonte në territorin e Medines, ai marshonte agresivisht për të
parandaluar sulmin dhe kundërshtaret davariteshin sapo mbrrinin trupat myslimane. Në
fund të veres ai mundi t‟u shkaktonte kurejshëve një poshterim tjetër. Pas Bedrit karvanet
nuk e përdornin më rrugën e Detit të Kuq, prandaj Safuan ibn Amejeh vendosi të shkonte
në Irak rrugës së Nexhdit, duke udhëtuar në lindje të Medines. Kjo rrugë ishte e
papërshtatshme sepse burimet e ujit ishin të veçuara e larg, por Safuan mori deve shtesë
për të bartur ujë, veç ngarkesës së pasur me argjend në një vlerë prej 100 000 derhemësh.
Muhamedi kërkoi të dhëna për këtë karvan dhe dërgoi Zejdin ta bllokonte. Zejdi dhe
njerëzit e tij e kapën karvanin në befasi, ndërkohe që po pushonte në Pusin e Karadasë:
luftetarët myslimanë kishin fituar një nam të frikshëm prej Bedrit, kështu që mekasit sapo
i panë duke ardhë morën arratinë të tmerruar, duke lënë të gjithë karvanin.
Në pritje të kalonte dimri kurejshët i përshpejtuan pregatitjet për një sulm ndaj
Medines. Më në fund me 11 Mars 625, 3000 burra me 3000 deve dhe 200 kuaj lanë
Meken dhe filluan një udhëtim të ngadalshëm për në Medine. Grupit të kurejshëve iu
bashkuan aleatët e tyre beduinë të fiseve Ahabish, Thakif të Taifit dhe fisi i Abd Manatit.
Me 21 Mars ushtria mbrriti jashtë qytetit dhe ngriti kampin në rrafshin përballë Malit të
Uhudit në veriperëndim të Oazit. Vetëm një javë më përpara, Muhamedi dhe medinasit
dëgjuan se më në fund ushtria ishte nisur. Nuk kishte kohe të korreshin të lashtat në
fusha, por u arrit të evakuoheshin njerëzit nga zonat periferike të vendbanimit dhe t‟i
fusnin brenda në „qytet‟ bashkë me devetë, gjedhet, delet dhe dhitë. Sapo mbrriti ushtria
prijësat e Medines mblodhën një këshill lufte. Paralajmërimi final që rridhte nga përvoja
dhe duhej patur parasysh: të gjithë duhet të qëndronin brenda „qytetit‟ dhe të mos
pranonin të dilnin për t‟u ndeshur me armikun. Ishte shumë e vështirë të mbahej një
rrethim në Arabi dhe kur ky plan ishte zbatuar në rastet e mëparshme armiku ishte
detyruar ta linte ate pa lufte. Por disa nga brezi i ri kërkonin të veprohej. Ata arsyetonin
se Muhamedi në Bedr vetëm me 350 vetë kishte mposhtur një ushtri të madhe: patjetër
Zoti do t‟i ndihmonte ata përsëri. Ata u mbështetën edhe prej disa bujqëve, të cilët nuk e
duronin mendimin, që kurejshët të kalonin përmes të korrave të tyre jashtë „qytetit‟. Këto
koka të nxehta ishin aq ngulmues saqë përfundimisht ata e fituan davanë, prandaj filluan
pregatitjet për betejë.
Më vonë këtyre sokolave iu kthye gjakftohtësia, veçanërisht kur burra si Sa‟d ibn
Muadh u thanë se po e kërkonin vetë tragjedinë. Ata i thanë Muhamedit se kishin ndrruar
mendje dhe pranonin të qëndronin brenda në „qytet‟, por Muhamedi qëndroi fort pro
vendimit për të luftuar. „Kur një profet ve parzmoren,‟ shpjegoi ai, „nuk është e udhës, ai
duhet ta heqë ate pas betejës.‟ Ndonjë drojë në këtë pikë do të ketë qenë fatale.
Kështu që në mbrëmjen e 22 Marsit, 6 Sheueb, Muhamedi i hypi kalit të tij më të mirë
dhe iu priu rreth njëmijë burrave njëzet milje më larg drejt Uhudit, për t‟u ndeshur me një
ushtri tri here më të madhe. Çifutët refuzuan të shkonin në luftë me pretekstin se kishin
Sabathin, por myslimanët e dinin shumë mirë se ata luteshin që të fitonte Meka. Ate natë
ushtria e ngriti kampin në gjysmën e rrugës nga Medina në Uhud, në mëngjez u pa se Ibn
Abej kishte dezertuar duke u kthyer në qytet me treqind burra. Bile ai nuk begenisi ta
njoftonte Muhamedin për këtë vendim, vetëm u tha disa Ensarve se donte të shkëputej
nga kjo fushatë e pakuptimtë dhe vetvrasse. „Ai nuk më dëgjoi mua, por dëgjoi çilimijte
dhe burrat e paarsyeshëm,‟ tha ai. „Nuk e kuptoj pse duhet të lëmë jetën në këtë vend të
zgjedhur keq.‟ Megjithse i pandershëm ky vendim kishte kuptim, por Ibn Abej mund të
ketë dashur të luajë një lojë më të keqe. Në v.617 ai ishte tërhequr nga beteja e Bu‟athit
sepse e kishte kuptuar se një fitore e plotë ishte e pamundur dhe nga kjo kishte fituar
shumë pikë, saqë gati u bë mbret i Medines. Nëqoftëse Muhamedi do të mundej, gjë që
pothuaj shifej qartë, Ibn Abej do të distancohej nga shpartallimi dhe do ta shfrytëzonte
këtë në interes të tij.
Myslimanët u ballafaquan me kurejshët mëngjezin tjetër, megjithëse me një ushtri
të firuar. Ebu Sufiani qëndronte në qendër të vijës së frontit, i përforcuar në të djathtë nga
Khalid, djali i të ndjerit Uelid i makhzumve dhe në të majtë nga Ikrimeh, djali i Ebu
Xhehlit. Përpara se të fillonte lufta, Ebu Sufiani doli përpara dhe u bëri thirrje ausve dhe
khasrexhve ta linin Muhamedin dhe të shkonin në shtëpi; në fakt Meka nuk kishte
konflikt me ta. Ensarët iu përgjigjën duke thirrur fort me përçmim se ata kurrë nuk do ta
braktisnin Profetin e tyre. Mandej monoteisti medinas Ebu Amir, i cili kishte dezertuar
për në Mekë kur Muhamedi erdhi në Oaz, doli përpara për t‟iu drejtuar popullit të tij. „O
burrat e Ausit‟ i thirri fisit te tij, „Unë jam Ebu Amir.‟ „Atëbotë Zoti të ka verbuar ty,
more maskara i pabesë!‟ ia kthyen ata duke bërtitur. Ebu Amir u shokua: ai ishte mburrur
në Mekë se një fjalë e tij do t‟i kthente ausët nga ana e kurejshëve. Kështu që ai u tërhoq
duke murmuritur: „Qëkur unë e lashë, djalli e ka pushtuar popullin tim.‟


Muhamed ibn Omer el-Uekidi, Kitab el-Maghazi 214, marrë nga Martin Lings, Muhamedi: Jeta e tij
bazuar në burimet e hershme (Londer 1983), f.176.
 Ushtritë filluan t‟i afrohen njera tjetrës. Prapa trupave mekase, ecte Hind e shoqja e
Ebu Sufianit me disa gra të tjera të shoqërisë së lartë, duke u rënë tambureve dhe duke
kënduar:

Nëqoftëse përparoni do t‟ju përqafojmë

Shtrojmë qilima të butë nën këmbët tuaja
Nëqoftëse zmbrapseni do t‟ju braktisim
Braktisim dhe kurrë nuk do t‟ju duam më.

Hind gjithnjë e kishte urryer Muhamedin, por në Bedr ajo kishte humbur të jatin Utba ibn
Rabi‟a dhe dy të bijtë prandaj ishte betuar se do ta hante mëlçinë e Hamzait, i cili e kishte
vrarë Utben në dyluftim. Filluan luftimet. Është e vështirë të thuhet me hollësi se si u
zhvillua beteja, sepse burimet janë të turbullta. Në fillim myslimanët u mbajtën mirë.
Muhamedi e kishte vënë ushtrinë e tij në të njëjtin formacion të ngjeshur që ishte i
suksesshëm në Bedr dhe në një moment u duk sikur e bënë armikun të merrte arratinë.
Por më pas shigjetarët myslimanë nuk iu bindën urdherave, i prishen radhët dhe u
sulmuan nga prapa prej Khalid, i cili u derdh përpara me një manovër të shkëlqyer
kavalerie. Myslimanët iken me turp. Muhamedi u përpoq t‟i ndalonte, por ra pa ndjenja
nga një goditje në kokë, prandaj u përhap fjala se ishte vrarë.
Në fakt Muhamedi vetëm ishte trullosur. Ate e bajtën deri te një zabel dhe e mori
veten pothuaj menjëherë. Kurejshet nuk u kujdesën ta verifikonin lajmin; siç duket sapo
dëgjuan se kishte vdekur e ndalën luftën dhe nuk e çuan fitoren deri në fund, kështu që
myslimanët patën mundësi të tërhiqeshin deri diku me rregull. Njëzet e dy mekas dhe
gjashtëdhjetë e pesë myslimanë u vranë, por kjo nuk ishte një fitore e madhe për
kurejshët. Ata dështuan në qëllimin e tyre për të vrarë Muhamedin dhe zhdukur umme-
tin. Prej myslimanëve të vdekur vetëm tre ishin Emigrantë – Hamza, Abdullah ibn
Xhehsh dhe Mu‟sab – ndërsa pjesa tjetër ishin Ensarë, me të cilët ata nuk kishin hezitim
të luftonin. Mbas betejës ata u ftohën me disa nga aleatet beduinë për arsye të masakrimit
që u bënë kufomave. Një nga kurejshët çau barkun e Hamzasë, i hoqi mëlçinë dhe ia solli
Hindit, e cila për të mbajtur zotimin përtypi një cope prej saj. Pastaj ajo filloi t‟i
copëtonte hundën, veshët dhe organet gjenitale të Hamzasë, duke i nxitur edhe gratë e
tjera të bënin të njëjtën gjë me kufomat e tjera. Ata e lanë fushën pasi u stolisën me
bylyzyke, varëse dhe shalla të shëmtuar, gjë që i kalli krupën beduineve dhe disa prej
burrave të tyre, të cilët e ndjenë se kjo gjë e kishte përdhosur kauzën e tyre.
Përpara se ushtria të largohej, Ebu Sufiani mori vesh lajmin se Muhamedi nuk ishte
vrarë. Lufta me Medinen nuk kishte mbaruar. „Vitin tjeter në Bedr‟ thirri ai si për një
sfidë të fundit, ndërsa në emër të Muhamedit një nga shokët (Sahabët) thirri: „Po, kemi
një ndeshje mes nesh!‟ Pavarësisht nga humbjet e mëdha, myslimanët ishin mjaft në
formë te mire, për të bërë një ndjekje paralajmëruese. Për tre ditë ata e ndoqën ushtrinë
mekase, ndërsa natën Muhamedi i shpërndante njerëzit e tij larg nga njeri tjetri aq sa
mundej dhe secili ndizte një zjarr, kështu që dukej sikur kishte kampuar një ushtri shumë
e madhe. Dredhia i stepi ata kurejsh që donin të ktheheshin në Medine për t‟i dhënë
umme-tit një goditje tjetër shkatrruese.


Ibn Ishak, Sirat Resul Allah 559 - 562, nga A.Guillaume (përkth.dhe botoi), Jeta e Muhamedit, f. 372 -
374.
 Ky ishte një ngushëllim i mjerë. Pas Uhudit shumica e myslimanëve patën një
depresion të thellë: nëqoftëse Bedri ishte një shenjë e shpëtimit, mos vallë humbja e
Uhudit ishte një shenjë se Zoti e kishte lënë Muhamedin? Kur‟ani i përgjigjet këtyre
anktheve në suren e tretë, duke theksuar se ishte gabim të mendoje për fatkeqësinë si një
vepër e Zotit. Myslimanët duhet t‟ia vinin fajin vetëm vetes së tyre. Ata ishin treguar
grindavecë, rebelues dhe të padisiplinuar gjatë fushatës. Edhe Uhudi kishte qenë një
shenjë në mënyrën e vet: ai i kishte dalluar myslimanët e vërtetë nga frikacakët të cilët
kishin dezertuar me Ibn Abejn.
Ashtu siç pritej Ibn Abej dhe çifutët, të gjithë ishin në festë. Ibn Abej dhe pasuesit e
tij diskutonin me zë të lartë, se nëse do të ishte zbatuar plani i tij të gjitha këto humbje do
të ishin parandaluar. Çifutët argumentonin se Muhamedi ishte thjesht një njeri ambicioz,
pa besushmeri profetike: kush kishte dëgjuar ndonjëherë që një profet i vërtetë të vuante
një kthim të tillë? Omer donte t‟i vriste këta perçarës, por Muhamedi e qetësoi. Kurejshët
nuk do t‟i shkaktonin umme-tit një poshtërim të tillë kurrë më, premtoi ai, dhe një dite ata
do të luteshin përsëri në Ka‟aba. Megjithë besimin e tij të patundur Uhudi e kishte
dëmtuar prestigjin e tij dhe shkaktoi prishjen përfundimtare me Ibn Abejn. Deri atëherë
kundërshtarët e myslimanëve kishin qëndruar në heshtje, por pas Uhudit, Ibn Abej doli në
pozicionin e tij për të shfrytëzuar ndonjë dhe çdo mundësi për të shkatërruar Muhamedin.
Të Premten pas betejes, Ibn Abejn e turpëruan publikisht në xhami. Kur u ngrit për të
folur, dy ensarë e mbërthyen dhe i thanë se pas tradhëtisë së tij, ai duhet ta mbante gojën
të mbyllur. Ai doli me furi nga xhamia dhe refuzoi të kërkonte lutjet e faljen e
Muhamedit. Pas Uhudit, grupit të tij iu dha një emër i ri në Kur‟an, ku Ibn Abej dhe
pasuesit e tij quhen munafikin, e cila zakonisht është përkthyer „hipokritët‟. Por
W.Montgomeri Watt sugjeron se „Zvarranikët‟ dhe „Minjtë‟ mund të ishte një interpretim
me i sakte: në Uhud ata ishin përvjedhur për në vrimat e tyre, ashtu si frikësohen kafshët
e vogla.
Pati edhe probleme të tjera praktike që duheshin zgjidhur. Çdonjeri prej
gjashtëdhjetë e pesë myslimanëve që vdiqën në Uhud kishte lënë prapa gra dhe familje të
cilat duhet të mbaheshin, prandaj shifet se pas humbjes Muhamedit i zbriti mesazhi që i
lejonte myslimanet të merrnin katër gra:

Jepini jetimëve pasurinë e tyre dhe mos

ndrroni të prishurën me të mirën; dhe mos e shkrini
pasurinë e tyre me pasurinë tuaj; sigurisht
ky është një krim i madh.
Nëqoftëse keni frike se nuk do të veproni drejt
ndaj jetimëve, martohuni me ato gra
që ju duken të mira, dy, tri, katër,
por nëqoftëse druheni se nuk do të jeni të drejtë,
atëherë vetëm me një, ose çfare zotëron dora juaj e djathtë;
kështu kjo jep mundësi se nuk do të jeni të njëanshëm. 


Ibn Ishak, Sirat Resul Allah 583, Jeta e Muhamedit, f. 386.

Sure 4 : 3.
Kritikët perëndimore të Muhamedit kanë tendenca ta konsiderojnë këtë lejim të
poligamisë si një pjesë të shovinizmit të pastër mashkullor. Filmat popullore si Haremi
japin një panoramë absurde dhe të ekzagjeruar të jetës seksuale të sheikve myslimanë, ata
më tepër shpalosin fantazitë perëndimore se sa tregojnë realitetin. E analizuar në
kontekst, poligamia nuk u lejua për të përmirësuar jetën seksuale të djemve – ajo ishte
pjesë e legjislacionit social. Çështjen e jetimëve Muhamedi e trajtoi që në fillimin e
karierës së tij, gjë që u bë më e mprehtë prej vdekjeve në Uhud. Burrat që vdiqën lanë jo
vetem të veja, por edhe vajza, motra dhe të afërm të tjerë të cilëve u nevojitej një
mbrojtës i ri. Kujdestarët e tyre të rinj mund të mos kenë qenë të ndërgjegjshëm në
drejtim të administrimit të pasurisë së këtyre jetimëve: bile disa mund t‟i kenë lenë këto
gra të pamartuara me qëllim t‟iu mbanin pasurinë e tyre. Nuk ishte e pazakonshme që një
burrë të martohej me gratë që kishte në kujdestari, si një mënyrë për ta bashkuar pasurinë
e tyre me të vetën.
Ka mundësi që kishte pakësim të numrit të burrave në Arabi, gjë që linte një
tepricë grash të pamartuara, të cilat shpesh shfrytëzoheshin në mënyrë të egër. Kur‟ani
merret shumë me këtë problem dhe drejtohet te poligamia si një rrugë për zgjidhjen e tij.
Kjo do t‟i jepte mundësi të martoheshin të gjitha vajzave që kishin mbetur jetime, por
insiston se një burrë mund të marrë më shumë se një grua vetëm nëqoftëse ai zotohet të
administrojë pasurinë e tyre në mënyrë të drejtë. Ai gjithashtu përcakton se asnjë vajzë
jetime nuk duhet të martohet me kujdestarin pa pëlqimin e saj, siç ndodhte më parë
thuajse ishte thjesht një pasuri e luajtshme. Kur‟ani gjithashtu e parashikon divorcin. Në
periudhën paraislamike kur gratë jetonin akoma në familjen atërore, një grua ose i afërmi
i saj mashkull mund t‟i jepte fund një lidhjeje. Në Kur‟an një burrë ka të drejte ta refuzojë
kërkesën e saj për divorc, por ka një klauzolë në favor të gruas. Në Arabi ishte e
zakonshme që një burrë të jepte një mahl, një prikë nuses së tij. Kjo zakonisht
përvetësohej nga të afërmit meshkuj të gruas, por në Islam, prika duhet t‟i jepet direkt
vetë gruas. Që nga kjo kohë gratë ishin të lejuara të bënin çfarë të donin me këto para: t‟i
falnin për lëmoshë, të ndërtonin një pishinë ose të fillonin një biznes. Në rast divorci,
burri nuk lejohej ta merrte sërish mahl-in, kështu një grua ishte e siguruar.
Shpesh kritikët e Perëndimit fajësojnë Islamin lidhur me trajtimin e gruas, të cilin e
shofin si të pabarabartë, por në fakt emancipimi i gruas ishte një gjë e dashur në zemrën e
Profetit. Ata ankohen se Kur‟ani predikon një standard të dyfishtë: ligjet e trashëgimisë
për shembull, që një grua mund të trashgojë gjysmën e asaj që trashgojnë të vëllezerit
(por të mos harrojmë se ata duhet të japin mahl-in për të ngritur familjen e re). Më tej,
gratë lejohen të jenë dëshmitarë para ligjit, por dëshmia e tyre është sa gjysma e vlerës së
dëshmisë së një burri. Në kontekstin e shekullit të njëzetë – kur, na duhet të kujtojmë, ne
akoma propogandojmë për gratë të drejta të barabarta me burrat – ky legjislacion kuranor
na duket i palejueshëm. Ne duhet të kujtojmë se si ka qenë jeta për gratë në periudhën
paraislamike, kur mbytja e foshnjeve vajza ishte normë dhe kur gratë nuk kishin asnjë të
drejtë. Gratë trajtoheshin si qënie inferiore ashtu si skllavet, për të cilat nuk kishte të
drejta ligjore. Në një botë të tillë primitive, ajo çfarë Muhamedi arriti për gratë ishte e
jashtëzakonshme. Vetë fakti që një grua mund të jetë dëshmitare ose së paku kishte të
drejtën e saj të trashëgojë diçka ishte e mahnitshme. Gjithashtu na duhet të rikujtojmë se
në Europën e krishterë gratë duhet të prisnin deri në shekullin e nëntëmbëdhjetë përpara
se të fitonin diçka të ngjashme: bile edhe atëherë ligji mbeti tepër favorizues për burrat.
Rregullimin e poligamisë duhet ta analizojmë në një kuptim të gjerë. Në Arabinë e
shekullit të shtattë, kur një burrë mund të kishte një numër të pakufizuar grash, të caktoje
vetëm katër ishte një limit, jo leje për një shtypje të re. Më pas, Kur‟ani menjëherë pas
vargjeve që i japin myslimanëve të drejtën të merrnin katër gra vazhdon me një kusht që
u muar shumë seriozisht. Në rast se një burrë nuk ka besim se do të ketë ndershmëri të
përpiktë me të gjitha gratë, ai duhet të merrte vetëm një grua. 
Ligji mysliman është ngritur mbi bazën e këtij kriteri: një burrë duhet t‟i kushtojë
absolutisht të njëjtën sasi kohe secilës nga gratë e tij; përveç trajtimit të barabarte nga ana
financiare dhe ligjore të çdo gruaje, një burrë nuk duhet të ketë asnje preferencë sado të
vogël ndaj asnjerës, por duhet t‟i nderojë dhe dashurojë ato të gjitha në mënyrë të
barabarte. Në të gjithë botën islamike është rënë dakord se qëniet njerëzore nuk mund ta
plotësojnë këtë kërkesë kuranore: është e pamundur të kesh një paanshmëri të tillë,
prandaj si pasojë e rezervës së Muhamedit, të cilën nuk ka patur nevojë ta formulojë,
dmth që në fakt asnjë mysliman nuk duhet të ketë më shumë se një grua. Në vendet ku
është ndaluar poligamia, autoritetet e kanë argumentuar këtë risi jo mbi baza laike, por
fetare.
Është e qartë se pas humbjes së Uhudit, Kur‟ani nuk kishte qëllim t‟i shtynte burrat
në Medine të ngrinin hareme ekzotike. Ai jo vetëm i vinte kufi numrit të grave që duhet
të kishin myslimanët, por në të ardhmen gjithashtu i kërkonte atyre të bënin një vepër
tjetër besimi. Kur‟ani në mënyrë të përsëritur ndalon praktikën e mbytjes së foshnjave
vajza: ky u bë një prej urdhërave bazë të cilin çdokush që përqafonte Islamin duhet ta
pranonte. Në vend të ushtrimit të kësaj metode të urryer të kontrollit të lindjeve, Kur‟ani i
inkurajon myslimanët të kenë besim te Zoti në një shoqëri në të cilën të gjithë njerëzit e
dobët – të moshuarve, jetimëve dhe foshnjeve – duhet t‟u jepen të gjitha të drejtat
njerëzore dhe të trajtohen me drejtësi.
Në një nga fragmentet më të bukura të ungjillit, Jezusi i mëson dishepujt e tij të
shofin zogjtë në ajër dhe zambakët në fushë, prandaj të mos jenë në ankth për të
ardhmen: Zoti do t‟iu plotësonte të gjitha nevojat. 
Në një mënyrë fare të ngjashme Kur‟ani i inkurajon myslimanët të gjejnë besim në
dashamirësinë e Zotit te „shenjat‟ e natyrës. Gjithashtu ata duhet ta besojnë Zotin duke
hequr dorë nga mënyrat mizore dhe shfrytëzuese të Xhahilijeh-s dhe të kultivojnë një
besim të gëzueshëm se Ai do t‟i furnizojë. Ata duhet t‟i martojnë gratë e varfëra dhe të
kenë familje të mëdha, duke patur besim se Zoti patjetër do t‟i japë atyre mundësi të
mbijetojnë:

Martoni të pamartuarit që janë midis jush dhe robinat

tuaja dhe vajzat që janë të ndershme;
nëqoftëse janë të varfër, Zoti do t‟jua shtojë atyre
nga bujaria e tij; Zoti është Gjithë-përfshirës
i Gjithëdijshëm. 


Sure 4 : 3

Për ta plotësuar këtë mendim të autores përmendim nga Kur‟ani Suren 4 : 129: “ Ju kurrë nuk do të jeni
në gjendje të vendosni drejtësi të plotë ndërmjet grave tuaja, edhe sikur kjo të jetë dëshira juaj më e
zjarrtë…” (shen.i perkth.)

Mateu 6 : 26 .

Sure 24 : 33
Ky ishte një akt besimi që kërkonte shumë kurajë. Vetë Muhamedi kishte qenë shembull
për myslimanët në preokupimin që kishte ndaj grave të pambrojtura të umme-tit. Mbas
Uhudit ai kishte marrë një grua të katërt, duke ngritur kështu një dhome për Zejneb bint
Kuzejmeh, të vejën e martirit të Bedrit, Ubejdeh ibn el-Harith. Gjithashtu ajo ishte vajza
e prijësit të fisit beduin Amir, kështu që ky veprim farkëtoi një aleance politike. Për të u
ndërtua një apartament përbri xhamisë, kështu që ajo u bashkua me „motrat‟ e saj Seudeh,
Aishe dhe Hafsah.
Muhamedi inkurajonte myslimanët që të kishin besim për të ardhmen e tyre, kështu
të merrnin përgjegjësi të reja nëqoftëse ishin të bindur se mund të silleshin me drejtësi, në
një kohë që Ebu Sufiani po ngrinte një aleancë gjigande për të shkatërruar umme-tin.
Gjithashtu, si zakonisht po merrte edhe më tepër masa normale mbrojtëse. Ai arriti në
përfundimin se duhet të siguronte përkrahjen e fiseve beduine të lindjes dhe të verilindjes
së Medines për të parandaluar bashkimin e tyre me aleancën mekase. Muhamedi dërgoi
grupe inkursionesh për t‟iu imponuar beduineve, por në verën e v. 625 dy incidente
treguan se sa e brishtë ishte bërë Medina.
Dy fise beduine i kishin kërkuar Muhamedit udhëzime për të hyrë në Islam: disa
nga antaret e tyre ishin bërë myslimane dhe dëshironin të mesonin si të këndonin Kur‟an,
kështu që Muhamedi dërgoi gjashtë nga njerëzit e tij më të aftë për këtë mision. Gjatë
udhtimit ata pushuan në Pusin e Rexhi-t afër Mekës, por u sulmuan nga një prej prijësave
Hudhejlit. Tre nga myslimanet u vranë ndërsa tre të tjerët u zunë rob. Njeri prej robve u
gurëzua (qëllua me gurë) derisa vdiq, sepse u përpoq të ikte, ndërsa të tjerët u dërguan në
Mekë per t‟u shitur te armiqtë e tyre kurejsh. Sefuen ibn Umejeh bleu njerin prej robve
për t‟u hakmarrë për vdekjen e të jatit, prijësin plak të xhumave i cili kishte vdekur në
Bedr; të dy myslimanët u dërguan jashtë Vendit të Shenjtë dhe u kryqëzuan.
Në të njëjtën kohë Ebu Bara, prijësi i fisit beduin Amir dhe vjehrri i ri i
Muhamedit, po ashtu kërkoi misionarë për të udhëzuar njerëzit e tij në Islam. Kjo
gjithashtu ishte një thirrje për ndihmë kundër fraksioneve ndërluftuese brenda fisit të tij.
Dyzet myslimanët që u dërguan pothuaj të gjithë u masakruan në Pusin e Ma‟unah
pikërisht në kufi me territorin e amirve. Një nga rivalët e Ebu Baras brenda fisit të tij,
kishte kandisur disa antare të fisit fqinj Sulejm për të kryer këtë vepër. Dy nga
myslimanët kishin qenë duke kullotur devetë aty pranë dhe e morën vesh katastrofen
vetëm kur panë zogjtë grabitqarë duke u sjellë rrotull kampit. Ata u kthyen me vrap për të
gjetur shokët e tyre të vdekur; por njeri nga të mbijetuarit u kap rob ndërsa tjetri u nis
rrugës së kthimit për në Medine. Gjate rrugës ku po kalonte, dy antarë të Beni Amirit
ishin shtrirë pa teklif dhe dremisnin nën një pemë. Me hamendjen se amirët ishin
përgjegjës për masakrën, ai nxorri shpatën dhe i vrau ata, mandej nxitoi me të shpejtë t‟i
tregonte Muhamedit çfarë kishte bërë. Për habinë e tij, i thanë që kishte vepruar shumë
keq prandaj umme-ti duhet të paguante shpërblimin për gjakun e derdhur gabimisht, i cili
kishte filluar të pranohej nga disa fise në vend të jetës. Muhamedi besonte se amirët nuk
duhet të ishin vrarë. Ishte e vërtetë se disa antare të Amirit fshiheshin pas masakrës, por
në fakt ajo ishte kryer nga sulejmët. Duke i paguar Ebu Baras për gjakun, i cili ishte
tmerruar për çfarë kishte ndodhur, Muhamedi shpresonte ta fitonte të gjithë fisin
nëpërmjet kthimit në Islam. Nga ana e tyre poetët e tij propogandonin duke shkruar poezi
vaji për martirët e Rexhit dhe të Ma‟unah, po kështu fisnikëria e Muhamedit ndaj Ebu
Baras gjithashtu bëri që shumë prej armiqve të tij të mëparshëm ta shikonin më me
dashamirësi umme-tin. Madje thuhet se disa prej sulejmve që kishin marrë pjesë në
masakër, u la përshtypje aq të thellë besimi dhe guximi i myslimanëve në momentin e
vdekjes saqë edhe vetë ata u kthyen në myslimanë.
Muhamedi filloi të grumbullonte në Medine shpërblimin që do jepej për gjakun.
Një nga grupet me të cilat kontaktoi ishte edhe fisi çifut Nadir, që gjithashtu ishin edhe
aleat me Ebu Baran. Ai i shoqëruar nga Ebu Bekri dhe një prej ensarve, Asejd ibn Hadejr,
ua bëri kërkesën në mbledhjen e këshillit të tyre. Çifutët u shtinë sikur ishin dakord dhe
pranonin të bashkëpunonin, prandaj i kërkuan myslimanëve të qëndronin përjashta derisa
ta shqyrtonin këtë kërkesë. Por ndërsa po prisnin, papritur Muhamedi u largua pa u ndier
nga shokët e tij dhe u kthye në shtëpi. Më mbrapa ai u tregoi atyre se u paralajmërua nga
Gabrieli se çifutët po komplotonin për ta vrarë. Në fakt një mesazh hyjnor nuk do të ketë
qenë patjetër i duhur. Disa nga antarët e Nadir do të kenë kërkuar të hakmerreshin për
vdekjen e poetit Ka‟b ibn el-Eshref, ndërsa burimet myslimane tregojnë me saktësi se
dihej pak a shumë kush donte të hidhte një gur mbi Muhamedin, nga kulmi i nje çatie aty
pranë.
Mbas kësaj në emer të tij, Muhamedi dërgoi njerin nga ensarët për të dorëzuar një
ultimatum. Muhamed ibn Maslama, një antar i fisit Aus, të cilët para hixhre-s kishin qenë
aleatë të Nadirit, i tha atyre ngadalë, „I Dërguari i Allahut më ka dërguar dhe ju thotë,
“Duke planifikuar për të më vrarë mua keni prishur marveshjen që kemi lidhur
sëbashku.” ‟ Pas kësaj tradhtie ata nuk mund të jetonin më në qytet. Çifutët ngelën të
habitur që një antar i ausve mund t‟u jepte një mesazh të tillë: ashtu si kejnukët vitin e
kaluar ata akoma nuk ishin në gjendje ta pranonin se rendi i vjetër kishte marrë fund
përgjithmonë. Ibn Maslamas iu desh t‟ua thoshte atyre troç: „Zemrat kane ndryshuar dhe
Islami i ka fshirë aleancat e vjetra.‟ 
Çifutët bënë përpjekje të merreshin vesh me Muhamedin për të vlerësuar në se
mund të bënin ndonjë kompromis, ndërkohë Ibn Abej e shikoi këtë si shans të shkëlqyer
për të bërë një përpjekje tjetër për ta zbuar Muhamedin. Ai u tha atyre se do të bashkonte
forcat me ta nëqoftëse ishin të pregatitur për t‟u shkëputur nga umme-ti. Kështu që
sikurse Beni Kejnuk para tyre, çifutët e Nadirit u mbyllën në fortesën e tyre, vështruan
myslimanët tek i rrethonin dhe ndenjën në pritje të Ibn Abejt dhe grupit të tij që t‟i
çlironte. Një gjë e tille nuk ndodhi. Edhe një herë akoma, Ibn Abej e kishte gjykuar keq
forcën e pozitën e Muhamedit dhe mendonte se ai ishte dëmtuar në Uhud më tepër sesa
kishte ndodhur faktikisht. Pas dy javësh kur nadirët e kuptuan se nuk mund të mbaheshin
më, Muhamedi dha urdhër që t‟u priteshin pemët e palmave. Kjo shenjë e
padiskutueshme lufte i tmerroi çifutët kështu që ata u dorëzuan, duke kërkuar vetëm që
Muhamedi të kishte mëshire për jetën e tyre. Muhamedi pranoi me kusht që ata ta linin
oazin menjëherë, duke marrë me vete vetëm ato gjëra çka mund të bartnin me deve.
Nadirët shkatërruan çfarë kishin, bile thyen edhe arkitrarët e dyerve veç mos t‟ia linin ato
Muhamedit dhe u larguan nga oazi me një ecje krenare thuajse ishin ata që kishin
triumfuar. Grate kishin vënë të gjitha bizhuteritë dhe zbukurimet, duke i rënë dajreve dhe
duke kënduar, të shoqëruara nën tingujt e fyejve dhe të lodrave. Duke dredhuar përmes


Marrë nga Maksim Rodinson, Muhamedi, përkthyer nga Ana Karter (Londer 1961) f.192. Burimi nuk
është dhënë.
Medines, më në fund morën rrugën veriore që të çonte për në Siri. Disa prej tyre
qëndruan në vendbanimin aty pranë të çifuteve të Hajberit dhe prej aty ata ndihmuan Ebu
Sufianin për të krijuar aleancën e tij, duke iu bërë thirrje fiseve veriore.
Në vitin pas Uhudit, Muhamedi punoi për të rivendosur prestigjin që kishte
humbur, prandaj edhe çështja e Beni Nadir ishte një humbje tjetër për Ibn Abejn. Profeti
vazhdoi të niste ndonjë inkursion dhe në Prill të v. 626 pati një fitore vendimtare nga ana
morale. Si la fushën e Uhudit, Ebu Sufiani i ftoi myslimanet të ndesheshin me të në Bedr,
gjatë panairit vjetor të vitit të ardhshëm, kështu që në Prill 626 Muhamedi mobilizoi 1500
burra dhe për një jave të tërë ngriti kampin n1 Bedr. Ebu Sufiani nuk u duk gjëkundi. Ai
nuk kishte shpresuar se Muhamedi do të dilte atje, prandaj e kishte organizuar ushtrinë e
tij për një ballafaqim të thjeshtë, duke planifikuar të kthehej mbrapa sapo të merrte vesh
se myslimanët nuk kishin ndërmend të lëviznin nga Medina. Ishte vit i një thatësire të
madhe, për të ushqyer devetë gjatë udhëtimit nuk kishte një fije bari, kështu që pas disa
ditësh i priu ushtrisë për në shtëpi. Ai u fajësua ashpër nga bashkëqytetarët e tij për
dështimin, veçanërisht ngaqë beduinët çfaqën një admirim të madh për kurajën dhe
gatishmërinë e myslimanëve për t‟u ndeshur në Bedr për të dytën herë, me një ushtri
mekase shumë më të madhe. Pozita e Muhamedit në Medine jo vetëm që u përmirësua,
por edhe në pjesën tjetër të Arabisë tendenca filloi të kthehej në favor të tij.
Myslimanët e kuptonin se pas poshtërimit të Bedrit të Dyte, mekasit po
intesifikonin pregatitjet për një ofensive të re kundra umme-tit, Muhamedi akoma
shpresonte për një zgjidhje përfundimtare paqësore. Në vitin 626 tamam tetë muaj pas
martesës gruaja që mori së fundi vdiq dhe pak muaj më vonë ai u afrua me Hind bint el-
Mughira, të venë e kushëririt të tij Ebu Selamah dhe i kërkoi dorën. Um Selamah, emër
me të cilin e njihnin të gjithë, gjithashtu ishte motra e njerit prej prijësave të klanit të
fuqishëm mekas Makhzum, gjë e cila tregoi më vonë se kjo kishte qenë një miqësi e
vlefshme. Ajo ishte njëzet e nëndë vjeçe dhe akoma shumë e bukur; me sa duket ajo
gjithashtu ishte një grua inteligjente dhe një shoqe e mirë për Muhamedin. Ai shpesh
pëlqente ta merrte në fushatat e mëdha dhe së paku në një rast ajo qe e zonja të jepte
këshilla të vlefshme. Sidoqofte në fillim ajo nuk deshi të martohej me Muhamedin. Ajo
tha se nuk ishte aq e re dhe kishte një natyre xheloze: nuk ishte e sigurtë se a do të mund
të jetonte në harem. Muhamedi duke buzëqeshur e qetësoi ate, se ai ishte më i moshuar se
ajo dhe se Zoti do të tregonte kujdes për xhelozinë e saj.
Um Selamah kishte patur të drejte që frikësohej nga rivaliteti në harem; martesa e
Muhamedit me të zbuloi një të çarë ndërmjet grave të tij, që ishte pasqyrim i grupimeve
të ndryshme që luftonin për pushtet brenda umme-tit. Një makhzumite, Um Selamah
ishte përfaqësuese e shtresës më aristokrate të Emigrantve, ndërsa Aisha dhe Hafsah
vajzat e dy shokëve më të ngushtë të Muhamedit, përfaqësonin në pushtet shtresën plebe.
Gratë e tjera që hynin në harem kishin tendencë të bashkoheshin me njërin nga dy
grupimet rivale. Um Selamah dendur kërkonte mbështetjen e një grupi të vogël të tretë,
ehl el-beit ose njerëzit e familjes, të cilët ishin antarët e familjes së parë të Muhamedit
dhe i drejtoheshin Fatimes, që më tepër ishte një grua e turpshme dhe e druajtur sidhe
konsiderohej si shpresa e prijësit të tyre. Këto fraksione midis grave të Muhamedit
pasqyronin fraksionet më të rëndësishme të umme-tit, të cilat do të bëheshin
jashtëzakonisht të fuqishme pas vdekjes së Profetit dhe të cilat deri diku akoma e ndajnë
botën myslimane sot. Ehl el-beit të cilët kërkonin që Fatimeh dhe Ali sidhe pasuesit e
tyre të udhehiqnin botën myslimane, do të beheshin shiit. Jo shume kohë pas dasmës së
Um Selamah një grua tjetër do të hynte në harem, e cila do ta zmadhonte këtë grup dhe
gjithnjë do të bashkohej me grupin aristokrat. Kushërira e Profetit, Zejneb bint Xhehsh e
divorcuar nga Zejd u martua me Muhamedin. Rrethanat e kësaj mardhënie ngritën ndonjë
pikëpyetje dhe janë përdorur nga kritikët e Islamit për të denigruar Profetin.
Njerëz të tillë si Volteri dhe Prido e kanë konsideruar këtë rast si i një çfaqje të oreksit
seksual të pangopshëm të Muhamedit dhe të manipulimeve dinake të mesazhit në
përshtatje të dëshirave të veta. Ata paraqesin një variant me ngjyra më të forta se sa
myslimanët. Një mbasdite Muhamedi kishte shkuar për vizitë te Zejdi, i cili nuk ndodhej
në shtëpi. Gruaja e tij Zejneb hapi derën, por meqenëse nuk priste miq ishte veshur
shumë hollë. Në atë kohe Zejneb ishte te të tridhjetat, por thuhej se ishte jashtëzakonisht
e bukur dhe për këtë arsye Muhamedi u tundua para bukurisë së saj. Ai u tërhoq me vrik
duke pëshpëritur diçka si „Lavdëruar qoftë Zoti që i bën njerëzit të pendohen.‟ Zejneb
nuk kishte dashur të martohej me Zejdin dhe tani gjeti si një rrugëdalje admirimin e
Muhamedit. Ajo ia përmendte aq shpesh përshtypjen elektrizuese që i kishte bërë Profetit,
saqë jeta midis tyre u bë e pamundur. Ai shkoi te Muhamedi dhe i propozoi ta ndante në
rast se Muhamedi e pelqente, por Profeti me fjalë të mira, i tha t‟i frikësohej Zotit dhe ta
mbante gruan. Sidoqoftë nuk kishte shpresë për këtë martesë: hungërimet e Zejnebit ia
sollen Zejdit aq shumë në majë të hundës, saqë ai e ndau ate dhe Profeti përfundimisht
vendosi të martohej me Zejneb.
Pati kritika për martesën: disa thonin se ishte e paligjshme meqenëse Zejneb kishte
qenë e martuar me djalin e adoptuar të Muhamedit, por Muhamedit i zbriti një mesazh që
i thoshte se sigurisht martesa nuk ishte incest. Zejd kishte qenë bir per shpirt dhe
mardhëniet mes tyre ishin artificiale: duke u martuar me Zejneb Profeti nuk shkelte
shkallët e ndaluara. Kur i zbriti ky mesazh Muhamedi ishte me Aishen dhe ajo deri diku
me ton therës tha: vërtet Zoti yt nxiton ta çojë fjalën tënde në vend.‟ Në përgjithësi
njerëzit në perëndim janë bashkuar me këtë mendim, por fakti që ky hadith kritik është
ruajtur tregon se përgjithsisht bashkëkohësit e Muhamedit kanë patur një mendim me
pragmatist. Ata e konsideronin Muhamedin njeri si gjithë të tjerët dhe nëqoftëse Allahu
dëshironte t‟i jepte ndonje privilegj përveç të tjerëve, kush ishin ata që ta kritikonin? Sot
myslimanët e mohojnë se martesa me Zejneb u bë për pasion dhe vërtet duket shumë e
paarsyeshme qe një grua 39 vjeçe, e cila gjithe jetën ishte ushqyer keq dhe kishte jetuar
nën diellin e pamëshirshem të Arabisë të mund të frymëzonte një stuhi të tillë ndjenjash
në zemrën e ndokujt, pa përmendur pastaj një kushëri i cili e njihte qëkur ishte fëmijë.
Muhamedi kishte qenë gjithnjë shumë i afërt me familjen Xhehsh, duke përfshirë edhe
Zejneb. Myslimanët arsyetojnë se pasi ajo është ndarë, e ka ndjerë veten përgjegjës për të
ardhmen e saj, sepse siç e dimë ishte shumë i preokupuar për gratë e pambrojtura të
umme-tit. Nëqoftëse ai do ta donte Zejneb për hiret seksuale ai mund të ishte martuar me
të vite më parë. Ky rast gjithashtu demonstronte faktin që një mardhënie birësimi apo
adoptimi nuk ishte një lidhje gjaku dhe nuk duhej të bëhej pengesë për martesë.
Pak pas festimeve të dasmës me Zejneb dhe lidhjes me të, zbriti mesazhi i njohur si
Vargjet e Mbulimit, të cilat ligjërojnë që gratë e Muhamedit duhet të veçohen nga pjesa
tjetër e umme-tit. Hadithet myslimane sqarojnë futjen e hixhab-it, i cili në variante të
ndryshme gjithnjë është përkthyer si „Veli‟. Disa thonë se ishte Omer, që kishte mendime
fanatike agresive, i cili e nxiti Muhamedin t‟i veçonte gratë e tij me anë të mbulimit.


Muhamed ibn Sa‟ad, Kitab et-Tabakat el-Kebir,VIII, 71-2, marre nga Ling, Muhamedi, f.213
Kohët e fundit kishte patur disa incidente te pakëndshme ku hipokritët kishin fyer gratë e
Muhamedit kur dilnin natën për nevoja personale. Të tjerë thonë se meqenëse Muhamedi
u bë personalitet më i rëndësishëm dhe më i vetëdishëm mbi jetën në vendet e
qytetëruara, ai deshi të huazonte zakonin persian dhe bizantin të mbulimit të grave të
klasave të larta si një shenjë e fisnikërisë së re të grave të tij. Sidoqoftë të gjithë theksojnë
se gjatë periudhës paraislamike në Arabi morali seksual ishte i dobët. Ishin të zakonshme
bisedat banale dhe aludimet pa kufi sidhe flirtet e mardhëniet seksuale. Në shoqëritë e
stabilizuara një skandal seksual mund të jetë tepër serioz dhe te ngjallë emocione të forta
në bashkësi. Ka mundësi që Muhamedi të ishte shumë i vetëdishëm se Ibn Abej dhe
përkrahësit e tij, do të kishin kënaqësi të dëmtonin kauzën myslimane duke njollosur
familjen e tij.
Thuhet se në dasmën e Zejneb disa nga miqtë qëndruan shumë vonë dhe u sollën në
mënyrë të pahijshme. Kjo nxiti një mesazh i cili krijonte një fare distance midis familjes
së Muhamedit dhe pjesës tjetër të umme-tit:

Besimtarët, nuk hyjnë në shtëpinë e Profetit

për të ngrënë pa pritur kohën e duhur,
derisa t‟ju jepet leja. Por nëqoftëse jeni
ftuar, hyni; dhe kur të keni ngrënë,
ikni. Mos hyni në biseda familiare,
sepse kjo do ta mërziste Profetin dhe atij
do t‟i vinte turp t‟ju kërkojë të shkoni; por Allahu nga e vërteta

nuk është i turpëruar. Nëqoftëse i pyesni gratë e tij për ndonjë gje,
Flisni atyre nga mbrapa një perde [hixhab]
Kjo është më e dëlirë për zemrat tuaja dhe zemrat e tyre. 

Duhet të kujtojmë se Muhamedi nuk kishte dhome të tijën ne xhami; ai thjesht flinte ne
apartamentet e grave të tij. Pasi u bë më i rëndësishëm në Medine, në mënyrë të
pashmangshme shtëpia tij u bë një vend publik, pasi gjithnjë e më tepër njerëz vinin të
merrnin këshilla prej tij mbi problemet e tyre personale apo fetare ose i kërkonin të
zgjidhte ndonjë mosmarveshje. Disa myslimanë e kishin më të lehtë ta takonin nëpërmjet
grave të tij, duke shpresuar kështu t‟ua vinte veshin. Aisha, për shembull, dihej që kishte
patur disa biseda miqësore veçanërisht me një të ri, që njerëzit e kujtonin më vonë kur
shpërtheu një skandal i cili rrezikoi ta përçante umme-tin mëdysh. Hixhab ose veli nuk
kishte për qëllim të shërbente si masë ndrydhëse. Ai u përcaktua për të parandaluar
ndonjë skandal, të cilin armiqtë e Muhamedit do ta përdornin për ta diskredituar.
Na duhet të ndalemi për të analizuar çështjen e hixhab-it dhe institucionin
mysliman te mbulimit. Në perëndim shpesh kjo është konsideruar si një simbol i shtypjes
të ushtruar nga meshkujt, por në Kur‟an ai është thjesht një protokoll që zbatohej vetëm
nga gratë e Profetit. Ashtu si edhe burrave, grave myslimane u kërkohet të vishen
thjeshtë, por grave as nuk i kërkohet të mbulohjnë pamjen dhe as të veçohen prej burrave


Sure 33 : 53
me një ndarje të posaçme në shtëpi. Këto janë zhvilluar me vonë dhe u përhapën në
Perandorinë Islame tre katër breza me vonë pas vdekjes së Muhamedit. Ka të ngjarë që
zakoni i të mbuluarit dhe veçimit të gruas hyri në botën myslimane nga Persia dhe
Bizanti ku gratë janë trajtuar në këtë mënyrë për një kohë të gjatë.
Në të vërtetë veli ose mbulimi nuk kishte për qëllim t‟i degradonte gratë e
Muhamedit, por ishte një simbol i statusit të tyre më të lartë. Pas vdekjes së Muhamedit
gratë e tij u bënë shumë të fuqishme: ato ishin personalitete të respektuara lidhur me
çështjet fetare dhe njerëzit vazhdimisht këshilloheshin me ta rreth zbatimit të praktikës
dhe riteve fetare (sunnet) ose opinioneve të Muhamedit. Aisha u bë një figurë politike
shumë e rëndësishme dhe në v. 656 udhëhoqi një kryengritje kundër Aliut, Kalifit të
Katërt. Me sa kuptohet, më vonë gratë e tjera u bënë xheloze për statusin e grave të
Profetit dhe kërkuan të lejoheshin të visheshin edhe ato me vel. Kultura islame ka qënë
rreptësisht jodiskriminuese, kështu që konsiderohej e papajtueshme që vetëm gratë e
Profetit të dalloheshin dhe të nderoheshin në ate mënyrë. Kështu pra shumë gra
myslimane të cilat në fillim përdorën velin e konsideronin këtë si një simbol të pushtetit
dhe influencës, jo si një shenjë e shtypjes mashkullore. Sigurisht që gratë e kryqtarëve
duke qenë dëshmitare të respektit që gëzonin gratë myslimane, huazuan veshjen e velit
me shpresë që t‟i mësonin burrat e tyre t‟i trajtonin më mirë. Gjithnjë është e vështirë t‟i
kuptosh simbolet dhe praktikat e një kulture tjetër. Në Europë kemi filluar ta kuptojmë se
shpesh ne i kemi keqintepretuar dhe sabotuar kulturat e tjera tradicionale të ish kolonive
dhe protektorateve tona, prandaj shumë gra myslimane bile edhe prej atyre që kanë ardhë
në perëndim e cilësojnë jashtëzakonisht fyese që lëvizjet feministe në perëndim akuzojnë
kulturën e tyre si misogjiniste. Shumica e feve kanë qenë çështje e burrave dhe kanë një
tendenciozitet patriarkal, por është gabim ta konsiderosh Islamin si më tendenciozin
krahasuar me ndonjë traditë tjetër në këtë drejtim. Në Mesjete gjendja ishte e anasjelltë:
atëherë myslimanët lemeriseshin nga mënyra se si të krishterët perëndimorë i trajtonin
gratë në shtetet kryqtare ndërsa studiusit e krishtere e kritikonin Islamin se i kishte dhënë
tepër të drejta shtresave të ulta si skllevërve dhe grave. Sot kur gratë myslimane kthehen
te veshja tradicionale, kjo nuk do të thotë gjithmonë se ato janë të indoktrinuara nga një
fe fanatike, por sepse ato e shohin se një kthim në rrënjët e tyre kulturore është thellësisht
burim kënaqësie. Shpesh ky është refleks i një këmbëngulje nga ana e qëndrimit
imperialist perëndimor, i cili pretendon t‟i kuptojë traditat e tyre më mirë se ato vetë.
Në Janar të v. 627 pak pas hyrjes së hixhab-it për gratë e Profetit, një incident i
dhimbshëm tregoi se sa fort mund ta minonte pozitën e Muhamedit ndonjë shpifje ndaj
familjes së tij. Ai udhëhiqte një ekspeditë kundër Beni el-Mustalik, një degë e Khuza‟ah,
të cilët po pregatiteshin për të bërë një inkursion kundër Medines. Ai i zuri ata në befasi,
te Pusi i Murejsit në brigjet e Detit te Kuq në verilindje te Medines, kështu që ata morën
arratinë duke lënë si plaçkë lufte 2000 deve, 5000 dele e dhi dhe 200 gra, duke përfshirë
Xhuejrijeh bint el-Harith e bija e kryetarit të fisit. Aisha ishte lejuar ta shoqëronte
ekspeditën dhe zemra iu ligshtua sapo pa Xhuejrijen – kështu që ajo erdhi të bënte pazar
me Muhamedin për lirimin e saj - vetëm për arsye se ajo ishte aq e bukur. „Për Allah,
pothuajse nuk vinte fare as te pragu i derës sime sepse e urreja.‟ kujton ajo më vonë më
një çiltërsi që të bën për vete. „e dija se ai mund ta shihte ate ashtu siç e shihja unë.‟ 
Pa dyshim kur ajo u kthye në Islam, Muhamedi i kërkoi dorën kështu që transformoi një
fis armik në një aleat.

Ibn Ishak, Sira 729, f. 493
 Myslimanët qëndruan te Pusi i Murejsit edhe për disa ditë të tjera. Shumë
hipokrite kishin dalë vullnetarë dhe ishin bashkuar me trupën për të marrë pjesë në
inkursion sepse parashikohej një plaçkë e madhe lufte, por papritmas një incident i
rëndomte shfaqi tensionet e brendshme të umme-tit. Një grindje kishte shpërthyer mes dy
vendasve, të cilët ishin ngarkuar t‟i jepnin ujë kuajve dhe secili thirri në ndihmë aleatët
tradicionale të fisit: njeri kurejshët dhe tjetri khasrexhët. Menjëherë emigrantët dhe
ensarët iu përgjigjën kësaj ndeshje fisnore dhe për disa minuta iu turrën njeri tjetrit –
përsëri ky ishte një fakt tjetër i lidhjeve të vjetra që mund ta prishnin lehtë ideologjinë
islame nëqoftëse myslimanët nuk ishin të kujdesshëm. Omer dhe disa nga shokët e
ngushtë të Muhamedit ndërhynë dhe e ndërprenë përleshjen, por Ibn Abej ishte tërbuar.
Ku ka mbrritur populli i Medines, që ta lejojë veten të tërhiqet prej hunde nga të huajt?
„Ata kundërshtojnë përparësinë tonë, ata tregojnë epërsi mbi ne në vendin tonë dhe asgjë
nuk i shkon përshtat gjendjes sonë me vagabondët e kurejshëve se sa shprehja e moçme
“Ushqeje qenin që të të hajë ty.” Pasha Allahun kur të kthehemi në Medine më i forti do
ta sikterise të dobtin.‟ Një nga ensarët ia tregoi këtë kërcënim Muhamedit dhe Omer
menjëherë nxori shpatën. „Çfarë? dhe të thone pastaj se Muhamedi vret shokët e tij?‟ i tha
Muhamedi me butësi. Ai dha urdhër të marshonin menjëherë, megjithëse u duhej të
udhëtonin në orën më të nxehtë të ditës – një gjë që ai nuk e kishte bërë kurrë më parë.
Gjatë udhëtimit për në shtëpi, i zbriti Sure 13 – Hipokritët – por ai nuk e publikoi derisa
mbrritën në Medine.
Në një ndalesë Aisha u largua për pak dhe kur u kthye në kamp, i cili po nisej vuri
re se i kishte rënë gjerdani. Ajo u kthye përsëri për ta gjetur dhe ndërsa ishte duke e
kërkuar, burrat që po shalonin devenë e saj duke menduar se ishte akoma aty, vunë
haudanë (kabinë që vihet në kurriz të devesë – përkth.) e mbuluar me perde mbi kurrizin
e devesë. Pastaj ekspedita u nis, kështu që kur u kthye Aisha kampi ishte boshatisur. Ajo
nuk u shqetësua shumë sepse e dinte se do të ndjehej mungesa e saj, kështu u ul dhe po
priste. Mandej i riu Safuan ibn el-Mu‟atal, i cili e njihte Aishen mirë para se të përdorej
hixhab-i dhe i cili kishte ngelur pas trupës kaloi aty pranë dhe e njohu. Aisha menjëherë
u mbulua dhe ai e mori me devenë e tij. Mungesa e saj akoma nuk ishte marrë vesh
kështu që kur ajo arriti me Safuanin gjuhët e këqia filluan të llapin. Hipokritët me
shpejtësi e përhapën skandalin, duke ndezur armiqësinë e fjetur fisnore kundra
emigrantëve, prej të cilëve kishin patur peshqesh gjithë këto luftra. Poeti Hasan ibn
Thabit, i cili që nga hixhre i kishte kënduar me besnikëri ngadhënjimit të Muhamedit,
filloi të vajtonte braktisjen e idhujve të vjetër dhe e përshkruante veten në Medine të
rrethuar nga një det refugjatësh. Bile edhe disa emigrantë, duke përfshirë kushëririn e saj
Mistah dhe motra e Zejneb, Hamnah bint Xhehsh që ishte xheloze sepse Aisha ishte e
preferuara e Muhamedit, filluan të dyshojnë për pafajsinë e Aishes. Sidoqofte Zejneb pa
mëdyshje, e mbrojti vajzën.
Dalëngadalë ajo u bë e vetëdishme për thashethemet, prandaj kur grupi u kthye në
Medine ra e sëmurë. Ajo vuri re se Muhamedi ishte më i ftohtë dhe i distancuar me te,
bile i kërkoi të shkonte te prindët e saj ku mund të ishte nën kujdes. Muhamedi pësoi një
stres. Ajo që ishte veçanërisht alarmante për të: papritur iu ndërpre mesazhi – shenjë kjo e
dukshme e brengës dhe turbullimit. Këtë herë ai nuk mund t‟i drejtohej për ndihmë
shokëve të tij të përhershëm. Ishte e qartë se nuk mund të këshillohej me Ebu Bekrin
rreth vajzës se tij dhe nuk kërkoi as mendimin e Omer, ndoshta për arsye se dihej
ashpërsia e tij ndaj grave. Prandaj u kthye nga brezi me i ri. Kur pyeti Osaman, djalin e
Zejdit se çfare mendonte rreth saj, djali doli në mbrojtje me zjarr të saj ashtu si edhe
shërbëtorja Bureja, qe i tha Muhamedit: „Unë di vetëm gjëra të mira për të. Gabimi i
vetëm që kam pa te Aisha është se, një herë kur po gatuaja brumin dhe i thashë të ma
shikonte pak, qingji manar erdhi dhe e hëngri atë!‟ Ndërsa Aliu qe armiqësor dhe cinik:
„Gra ka me bollëk,‟ tha ai pa u matur, „dhe gjithnjë mund ta ndrrosh një me një tjetër.‟ 
Aisha nuk ia fali kurrë.
Ibn Abej vazhdonte t‟i frynte zjarrit, i gëzuar se kishte rast ta diskreditonte
Profetin. Muhamedit iu desh të thërriste një mbledhje me prijësat e Medines për t‟i
kërkuar mbështetje në rast se do t‟i duhej të merrte masa kundër atyre që përpiqeshin të
dëmtonin familjen e tij. Ai e kuptonte se disa muslimanëve të Khasrexhit do t‟u vinte
keq, nëqoftëse ai vepronte pa lejen e tyre kundër Ibn Abejt. Kjo mbledhje tregoi se sa i
brishtë ishte bashkimi i ri mysliman. Kjo çështje zbuloi çarjen e thellë që akoma
ekzistonte mes fiseve Khasrexh dhe Aus. Disa nga prijësat Aus, duke e ditur fare mirë se
shumica e armiqve të Aishes ishin antarë të Khasrexh, kërkuan që nxitësve të skandalit
t‟u pritej koka. Në vend u ngrit një khasrexhit dhe i akuzoi ata për hipokrizi dhe gati filloi
përleshja. Nëqoftëse umme-ti duhet të mbeste i pacënuar, kësaj krize duhet t‟i gjendej një
zgjidhje.
Prandaj përfundimisht Muhamedi shkoi ta takonte vetë Aishen. Tani ajo e kishte
marrë veten dhe dukej se nuk mund të merrej me të mirë. Ajo kishte qarë për dy ditë me
radhë dhe gjithsesi prind1t nuk kishin mundur ta qetësonin. E ema Um Rumen, vetëm i
tha se të gjitha gratë e bukura duhet ta parashikonin një telash të tillë, ndërsa Ebu Bekri
nuk dinte se çfarë të bënte: përfundimisht e këshilloi të kthehej në xhami, në strehën e saj.
Kur erdhi Muhamedi i gjeti të tre duke qarë me lot të hidhur. Por lotët e Aishes u terën si
me magji kur u duk Profeti. Muhamedi i kërkoi asaj se në se ishte fajtore të rrëfehej me
ndershmëri për mëkatin: Zoti do ta falte. Kur u përgjigj, vajza katërmbëdhjetë vjeçe
vështroi e sigurtë burrin dhe prindët e saj, me dinjitet të madh. Është e kotë të fliste, tha
ajo. Ajo kurrë nuk do ta pranonte diçka që nuk e kishte bërë dhe nëse insistonte në
pafajsinë e saj, asnjeri nuk e besonte. Ajo çfarë mund të bënte ishte të përmendte për
analogji profetin në Kur‟an – me vështirësi rrëmoi në kujtesë, por emri i kishte dalë nga
mendja – sidoqoftë ai ishte babai i Jozefit, që kishte thënë: „Detyra ime është të tregohem
i durueshëm dhe të kërkoj ndihmën e Zotit ndaj asaj që më përshkruani.‟ Pasi tha fjalët e
fundit ajo doli dhe shkoi e u shtri në krevat.
Muhamedi duhet të jetë bindur, sepse kur ajo mbaroi së foluri ai ra në gjendje
ekstazë, që shpesh shoqëronte zbritjen e mesazhit: ai ra në vilani dhe djersiti shumë
megjithëse ishte një ditë e ftohtë. Ebu Bekri i vuri një postiqe poshtë kokës si jastëk dhe e
mbuloi me një mantel, ndërsa sëbashku me Um Rumen prisnin me ankth thëniet e Zotit.
Megjithatë Aisha, e cila ishte në rrezik të madh, pati një qetësi të akullt: ajo kishte besim
se Zoti nuk do ta trajtonte padrejtësisht. Më në fund Muhamedi erdhi në vete: „Lajme të
mira, Aisha!‟ thirri ai. „Zoti zbriti fjalën rreth pafajsise tënde.‟ Duke brofur të lehtësuar
prindët i thanë asaj të ngrihej dhe të shkonte te Muhamedi. Por Aisha u përgjigj çiltër:
„Unë nuk do të shkoj te ai dhe nuk do ta falnderoj. Dhe s‟do t‟ju falnderoj as ju që e
dëgjuat shpifjen dhe nuk e përgënjështruat. Do të ngrihem dhe t‟i jap falnderimet e mia
vetëm Allahut. Duke e mos e vënë re këtë mospërfillje, Muhamedi doli jashtë para turmës


Ibn Ishak, Sira 735, f. 496
që ishte mbledhur ndërkohë dhe deklamoi vargjet e reja që kthjellonin pozitën e Aishas
dhe dënonin shpifjen si „një trillim të hapur‟.

Incidenti tregoi se Aisha ishte bërë një grua krenare, burrneshë dhe që ishte e
zonja për të rifituar vendin e saj në ndjenjat e Muhamedit. Përballimi i situatës me dinjitet
nga ana a saj, është prove e besimit që Islami mund t‟i japë një gruaje. Asnjera nga gratë
e Profetit nuk ka qenë e diferencuar nga burri i tyre. Ato nuk kishin asnjë pengesë të
shkonin te ai dhe ai gjithmonë i dëgjonte çfarë thonin. Megjithatë shpesh gratë e tjera
ankoheshin se favorizonte Aishen. Muhamedi përpiqej të mbante një rregull të paanshëm:
ai kalonte netët me secilën sipas rradhës dhe kur shkonte në ndonjë ekspeditë, mendohej
shumë para se të vendoste se cila prej tyre do ta shoqëronte. Por ai ishte vetëm një njeri
dhe në mënyrë të qartë preferenca i takonte të gjithë umme-tit. Myslimanët që dëshironin
t‟i dërgonin dhurata ia dërgonin në xhami ditën që ishte me Aishen, sepse mendonin se
kështu i pëlqente. Grave të tjera kjo i dukej poshtëruese, prandaj Um Selameh shkoi te
Muhamedi t‟i kërkonte që t‟u thoshte myslimanëve të sillnin dhurata te të gjitha
apartamentet. Muhamedi iu përgjigj që të mos ankohej te ai për Aishen, duke theksuar se
ajo ishte e vetmja prej grave të tij të tanishme, në prani të së ciles atij i zbriste mesazhi.
Më mbrapa Um Selameh dërgoi Fatimeh, me shpresë se ajo do të ishte më e suksesshme
me të atin. „Vogëlushja ime e shtrenjtë,‟ i tha ai me butësi, „a nuk e do ti ate të cilën dua
une?‟ gjë që e çarmatosi plotësisht Fatimen. Në fund erdhi Zejneb të protestonte dhe u
nxe, duke nxjerrë nga goja një tog me fyerje për Aishen. Muhamedi u kthye te Aishah
duke i thënë t‟i dilte zot vetes, gjë të cilën ajo e bëri me aq zjarr dhe elokuencë saqë
Zejneb e qepi. Muhamedi u zbavit: për të ishte e qartë, tha ai, se ajo ishte vërtetë vajza e
Ebu Bekrit. Por Aisha nuk mbaroi me kaq. Xheloze për vendin që zinte akoma Khadixha
në botën shpirtërore të Muhamedit, e quajti ate në një rast „plakë pa dhëmbë‟. Muhamedi
u hidhërua seriozisht: për të kurkush nuk mund të ishte më e dashur se Khadixha, qe e
kishte mbështetur kur të gjithë e braktisën.
Në Mars të v. 627, pak javë pasi skandali rreth Aishes u mbyll, mekasit dhe aleatët
e tyre u vunë në marshim me një ushtri prej 10 000 vetash. Muhamedi mundi të mblidhte
vetëm 3 000 burra nga Medina dhe aleatët beduinë, kështu që nuk bëhej fjalë të dilte dhe
të ndeshej me armikun siç qe i detyruar të bënte në Uhud, kështu që të gjithë myslimanët
u fortifikuan në „qytetin‟ e tyre. Nuk ishte e vështirë për ta mbrojtur Medinen. Ajo
rrethohej nga tri anët me lartësi dhe grumbuj shkëmbinjsh vullkanik dhe në një farë mase
ishte kollaj të ruaje rrugët që të çonin në Oaz përmes këtij terreni të vështirë. Vetëm në
veri Medina ishte e zbuluar, për të cilën Muhamedi gjeti nje mënyrë të volitshme, që
bashkokohësve të tij iu duk e jashtëzakonshme. Kurejshët dhe aleatët e kishin marrë me
ngadalë, duke kaluar me pompozitet për nga veriu me ndalesa të shpeshta, kështu që
myslimanët patën mjaft kohë në dispozicion për t‟u pregatitur. Ata patën mundësi të
mblidhnin të korrat nga fushat rreth e rrotull, kështu që ushtria rrethuese nuk do të gjente
ushqim për bagëtitë siç gjeti herën tjetër dhe i gjithë umme-ti doli për të hapur një transhe
ose hendek në të gjithë anën veriore të Oazit. Hadithet tregojnë se kjo ide u sugjerua nga
Selmani, një rob persian që ishte kthyer në Islam, të cilit i ishte dhënë liria. Nuk ishte


Ibn Ishak, Sira 735, f. 496 dhe Hadith-et e Ahmed ibn Hanilal VI:60, 197 dhe Muhamed ibn Bukhari,
III:108; marrë nga Nebia Abot, Aisheh, më e dashura e Muhamedit (Çikago, 1942) f.36. Sigurisht që
profeti, emri i të cilit nuk i kujtohej Aishes ishte Jakobi. Shif Kur‟anin, Sure 12 : 18.
nevoja që transheja të ishte pa shkëputje, sepse në disa vende kishte fortesa të cilat
siguronin mbrojtjen e duhur, por për ta mbaruar në kohë kërkohej të përqëndroheshin
forca të mëdha. Çdo grup familjesh ishte përgjegjës për një segment të caktuar të
transhesë dhe Muhamedi punonte përkrah të tjerëve, duke kënduar vargjet që këndonin
kur u ndërtua xhamia fill pas hixhre-s. Shifet që morali ka qenë i lartë: disa nga Shokët e
kujtojnë Muhamedin se dukej shumë i bukur dhe energjik duke punuar, duke bërë shaka
dhe qeshur me burrat e tjerë. Ai iu priu në një këngë të re:

Zot për Ty ne kurrë nuk kemi qënë udhëzuar

Kurrë nuk dhamë lëmoshë as falem faljen.
Dërgo qetësinë mbi ne,
Bëji të qëndrueshme këmbët tona për llogarinë:
Ata armiq që na shtypën ne, kërkuan të na pengojnë ne
Por ne kundërshtuam.

Me 31 Mars të v. 627 kur arritën kurejshët me ushtrinë e tyre, zgurdulluan syte të

çoroditur para transhesë së thellë. Dheu i gërmuar ishte përdorur për ngritjen e një
skarpate gjigande, që i fshihte shumë mirë myslimanët në kampin e tyre në rrëzë të Malit
Sa‟l dhe i jepte një pikë epërsie të paprekshme, prej së cilës të gjuanin me shigjeta. Në
fakt, ndërsa ushtria mekase turfullonte e shushatur para transhesë nje rrebesh shigjetash i
paralajmëruan se po qëndronin në zonën e qitjes, prandaj u tërhoqën me nxitim derisa
dolën jashtë rrezes së tyre. Në një mënyrë që është gati komike, transheja e Selmanit
pengoi me efektivitet tërë ofensivën masive, kështu që në fakt prijësat kurejsh nuk dinin
si t‟ia bënin me te. Përsëri ushtria e tyre udhëhiqej nga Ebu Sufiani dhe Ikrimah (biri i
Ebu Xhehlit), ndërsa Khalid ibn el-Walid me Amr ibn el-Es komandonin kavalerinë,
kurejsh këta të cilët për një kohë të gjatë ishin armiq të betuar të Muhamedit. Kavaleria
te e cila kishin varur shpresa të mëdha, në këtë rast ishte plotësisht e papërdorshme, sepse
kuajt nuk mund ta kalonin transhenë. Në ato pak rastë që një ose dy morën guximin të
hidheshin për ta kapërcyer ate, kalorësit u copëtuan në vend. Të futej këmbësoria nëpër
hendek do të thoshte të parashikonin humbje shumë të mëdha dhe po kështu nuk kishin
me vete makineri ose shkallë që përdoreshin gjatë rrethimeve. Gjithsesi kurejshët e
përbuznin punën e dorës dhe në mënyrë të qartë e konsideronin transhenë si provën më të
keqe të mundshme: josportive, joarabe dhe në kundërshtim me të gjitha rregullat e luftës
kalorsiake. Herë pas herë ndonjë si Ikrimah provonte të bënte mësymje të vrullshme, por
tërhuzeshin; shkurtimisht këtë episod na e kujtojnë kështu:

Disa kalorës të kurejshëve…ngjeshen parzmoret dhe u nisën përpara në vendet e Beni

Kinana, duke thënë, ‘Përgatituni për luftim dhe do të shifni se kush janë kalorsit e vërtetë
sot.’ Ata rendnin me galop përpara derisa ndaleshin para transhesë. Kur e shifnin ate,
thërrisnin ‘Ky është një marifet të cilin arabët nuk e kanë përdorur kurrë!’ 

Ata vendosën të provonin një mënyrë më dinake, prandaj i kërkuan fisit çifut
Kurejzeh, në jug të Oazit, t‟i fusnin brenda në qytet. Në fillim të vitit, Hujej ibn Akhtab
kryetari i fisit çifut të mërguar Nadir që tani jetonin në Khajber, i bëri një vizitë Ebu


Uakidi, Kitab el-Maghazi, 448 – 9; Ibn Sa‟d, Tabakat, 2:51, marrë nga Lings, Muhamedi, f.218

Ibn Ishak, Sira 677, f. 454
Sufianit në Mekë dhe i premtoi se do ta mbështesnin në luftën e tij kundër Muhamedit. Ai
kishte shkuar brenda në Ka‟aba me Safuenin dhe disa kurejsh, për të bërë betim para
Zotit se nuk do ta tradhëtonin njeri tjetrin derisa të shkatërronin umme-tin. Ebu Sufiani
me këtë rast mendoi të merrte opinionin e tyre rreth kërkesave fetare të Muhamedit : „Ju,
çifutë jeni populli i shkrimeve të para të shenjta dhe e dini subjektin e mosmarveshjeve
tona me Muhamedin. A është feja jonë apo e tij më e mira?‟ Hujej u përgjigj se patjetër
feja e kurejshëve ishte më e mira. Myslimanët kur morën vesh se në këtë mënyrë Hujej
kishte mbrojtur idolatrinë u skandalizuan.  Çifutët e Khajberit kishin dërguar një ushtri
të madhe drejt Medines dhe ia dolën mbanë që të ngrinin në këmbë kundër Medines fiset
arabe në veri, duke i premtuar si shpërblim gjysmën e prodhimit të hurmave të tyre.
Kështu fiset arabe Asad, Ghatafan, Sulejm dërguan kontigjente për t‟u bashkuar me
Lidhjen e Ebu Sufianit. Tashmë Hujej po bënte përpjekje të bindte Beni Kurejzeh që ose
ata vetë t‟i sulmonin myslimanët nga mbrapa ose të linin 2 000 nadir dhe ghatafanë të
futeshin ne kuartierin e tyre prej nga ata mund të sulmonin duke masakruar gratë dhe
fëmijët, të cilët ishin ngujuar në fortesat rreth e qark këtij kuartieri në qytet. Çifutët ishin
të pavendosur: ata e dinin çfarë u kishte ndodhur fiseve të tjera si Kejnukeh dhe Nadir të
cilët kishin dalë kundër Muhamedit dhe shumë prej tyre filluan të dyshonin se fundja ai
mund të mos ishte profeti i shumëpritur. Por kur panë ushtrine gjigande që kurejshët
kishin sjelle në Medine, që mbushte rrafshinën përballë qytetit deri në horizont, kryetari i
kurejzeh Ka‟b ibn Asad pranoi ta ndihmonte Lidhjen.
Omer ishte i pari që mësoi tradhtinë e kurejzehve dhe për këtë ai njoftoi
menjëherë Muhamedin, i cili u pa qartë se u dëshpërua. Ai gjithnjë i ishte trembur kësaj
mundësie, sepse e dinte që ushtria myslimane nuk do të ishte në gjendje ta përballonte një
sulm nga të gjitha anët. Ai dërgoi Sa‟d ibn Muadhin i cili para hixhre-s kishte qenë prijës
arab aleat me kurejzeh, të merrte ndonjë informacion në territorin e tyre; ai i raportoi se
çifutët ishin provokues me qëndrimin e tyre: „Kush është i Dërguari i Zotit?‟ e kishin
pyetur ata. „Nuk ka ndonjë pakt as marveshje midis nesh dhe Muhamedit.‟
Një grusht burrash prej tyre filluan një sulm në një pikë nga juglindja e oazit dhe
rrethuan një nga fortesat me gra dhe fëmijë myslimane, por kjo përpjekje mbaroi shpejt.
Muhamedi filloi ofensiven e tij diplomatike ndërmjet kurejzehve, me të cilën përpiqej të
topiste çifutet dhe të shuante shpresat e kurejshëve. Për rreth tri javë ishte krejtësisht e
papërcaktuar se nga cila anë do të kalonin çifutët. Ushtria myslimane po ligshtohej;
Hipokritët gjithashtu po përhapnin alarm dhe frikë, duke i nxitur ensarët ta linin
Muhamedin të vetëm me fisin e tij. Bile disa prej tyre u përpoqën të arratiseshin nga
Medina dhe të bashkoheshin me Ebu Sufianin. Kur‟ani e tregon qartë se myslimanët
arritën në kulmin e dëshpërimit dhe disa prej tyre qenë afër humbjes së besimit:

Sytë tuaj dredhuan

dhe zemrat iu erdhën në grykë, ndërsa mendonit
ide të çuditshme mbi Zotin;
atëherë ishte rasti që u provuan besimtarët,
dhe që u tunduan shumë rëndë 

Shif Suren 4 : 54

Ibn Ishak, Sira 675, f. 453

Sure 33 : 10 - 11
 Ata akoma nuk ishin çliruar nga kjo Natë e Errët e frikës. Nuk dihet mirë se çfarë
ndodhi tamam, por çifutët kurejzeh filluan të mos u besonin mekasve, prandaj
këmbëngulën të merrnin pengje nga kurejshët për t‟u siguruar mbi besnikërinë e tyre:
ç‟do të ndodhte në rast se kurejshët ia mbathnin dhe i linin çifutët në mëshirën e
Muhamedit? Gjithashtu kurejzehve iu kishte rënë trimëria. Gjithmonë kishte qenë e
vështirë të mbahej një rrethim në Arabi; nuk kishte furnizim dhe si njerëzit ashtu edhe
kafshët po i mundonte uria. Kurejshët nuk ishin ushtarë të zotë apo me përvojë, prandaj
lëkundeshin shpejt nga ndonjë ndryshim i papritur i situatës. Vendosmëria e tyre u thye,
kur koha ndryshoi papritmas. Sigurisht Kur‟ani flet per rënien e temperatures, erën dhe
shiun si një vepër e Zotit. Ebu Sufiani mori vendimin e tij:

O kurejsh, ne nuk jemi në një kamp të qëndrueshëm; kuajt dhe devetë po ngordhin; Beni
Kurejzeh e hëngrën fjalën qe na dhanë dhe po dëgjojmë lajme shqetësuese për ta. Po e
shifni forcën e erës që nuk po na le as vorbat e gatimit, as zjarrin, as çadrat. Ngrehuni,
sa për mua unë po iki!’

Duke thënë kështu, kërceu mbi deve dhe e fshikulloi, nga rrëmbimi nuk e vuri re se ajo
akoma po çalonte. Ai u ndoq nga fisi i tij dhe beduinët, të cilët kishte ca kohë që ishin të
lëkundur dhe nuk i zinte vendi, prandaj menjëherë u zhdukën. Meqenëse kështu Lidhja
pësonte një tërheqje të turpshme, Khalid i tha Ebu Sufianit: „Çdo njeri me mend tani e
kupton se Muhamedi nuk ka gënjyer.‟ Mëngjezin tjetër kur myslimanët u ngjitën në
skarpatë e panë rrafshinën e pamatë të boshatisur. Çfarë do të bënte Muhamedi me çifutët
kurejzeh, të cilët e çuan umme-tin në prag të çfarosjes? Ai nuk i la burrat e tij të
pushonin, por thuhet se në agimin e ditës tjetër i frymëzuar nga Gabrieli, mblodhi
ushtrinë myslimane në zonën e Kurejzehve. Kjo është një histori e turbullt dhe e
tmerrshme prandaj ka nënkuptime të fshehta për shumë nga ne sot. Pasi kurejshët dhe
aleatët e tyre e lanë Medinen, siç kishte premtuar, Hujej shkoi dhe u bashkua me
kurejzeht në lagjet e tyre. Kur dëgjuan se Muhamedi po shkonte drejt territorit të tyre,
kurejzehët u mbyllën në kohë në fortesat e tyre dhe munden të mbahen për njëzet e pesë
ditë. Ata e dinin se si aleatë të pabesë nuk mund të prisnin mëshire, prandaj shifet se
Hujej dhe Ka‟b i kishin shtyrë të pranonin të pashmangshmen. Ata i paraqiten tri mundësi
njerëzve të tyre: ose mund t‟i nënshtroheshin pa kushte Muhamedit (suksesi i tij i
jashtëzakonshëm vërtetonte që ai mund të ishte një profet i vërtetë); ose të vrisnin gratë e
fëmijët dhe të sulmonin ushtrinë myslimane; nëqoftëse vdisnin nuk kishin pse
shqetësoheshin për të afërmit e tyre dhe nëqoftëse fitonin do të mund të gjenin kollaj gra
të tjera; ose mund ta zinin Muhamedin në befasi duke e sulmuar kur të kishin Sabathin,
kur ai nuk do ta priste këtë veprim prej tyre.
Çifutët i hodhën poshtë të gjitha këto variante dhe i kërkuan Muhamedit t‟i lejonte
të linin Oazin me të njëjtat kushte si Beni Nadir. Muhamedi refuzoi: Nadir vërtetoi se
ishin më të rrezikshëm për umme-tin pasi kishin ikur nga Medina, kështu që këtë radhe ai
ishte rreptësisht i vendosur për një dorëzim total. Ai i lejoi kurejzeht të këshilloheshin me
njerin prej aleatëve të tyre të dikurshëm: Ebu Lubedeh ibn Abd el-Mundhir, kryetar i fisit
Auf. Kjo pjesë e historisë është e turbullt. Thuhet se çifutët e pyetën Ebu Lubedeh se


Uakidi, Kitab, 488 – 90, marrë nga Lings, Muhamedi, f.227
ç‟kishte ndërmend të bënte Muhamedi dhe ai preku gurmazin e tij, duke iu treguar atyre
në heshtje se do të dënoheshin me vdekje. Më mbrapa ai qe aq i tronditur nga brejtja e
ndërgjegjes saqë e lidhi veten për pesëmbëdhjetë ditë te një shtyllë e xhamisë derisa e
zgjidhi Muhamedi. Nëqoftëse i ka treguar çifutëve për fatin e tyre në këtë mënyrë, shifet
se kjo nuk ka ndikuar në vendimin e tyre, kështu që nënkuptohet se ndoshta ai ka thënë se
do ta respektonte besën e vjetër ndaj kurejzehve. Diten tjetër kurejzehët ranë dakord të
pranonin vendimin e Muhamedit dhe i hapen dyert ushtrise myslimane, duke patur besim
te përkrahja e aleatëve të tyre të mëparshëm në fisin Aus.
Në fakt ausët i kërkuan Muhamedit të ishte i mëshirshëm: a nuk i kishte falur
jetën beni kejnukve me kërkesën e Ibn Abejt, një khasrexhiti? Muhamedi i pyeti nëse do
të binin dakord me vendimin e njerit prej prijësve të tyre dhe ata pranuan. Gjatë rrethimit
Sa‟d ibn Muadh kishte marrë një plagë të rëndë prandaj dhe u transportua me gomar në
territorin e kurejzehve. Prijësa të tjerë shokë të tij i kërkuan me ngulm t‟i shpëtonte
aleatët e tyre të dikurshëm, por Sa‟d e kishte kuptuar se ky do të kishte qenë vetëm fillimi
që do ta rikthente kaosin në Medine. A duhet të kishte përparësi ndonjë nga beslidhjet e
vjetra ndaj devotshmërisë në umme-t? Sa‟d gjykoi se të 700 burrat duhet të vriteshin,
gratë dhe fëmijët të shiteshin si skllever dhe pasuria e tyre të ndahej midis myslimanëve.
Muhamedi foli me zë të lartë: „Ke gjykuar sipas mësimeve të vërteta të Allahut që është
mbi shtatë qiejt!‟
Ditën tjetër Muhamedi urdhëroi të gërmohej një tjetër hendek, këtë radhë në souk-
in e Medines. Me kërkesë të myslimanëve disa individë u mëshiruan, por pjesa tjetër u
lidhën në grupe dhe u ekzekutuan; trupat e tyre u hodhën në hendek. Vetëm një grua u
ekzekutua për arsye se kishte hedhur një gur mulliri kundër njerit prej myslimanëve gjatë
rrethimit të fisit. Aisha e kujtonte ate me ngjyra të gjalla:

Ajo ishte me mua atëherë, fliste me mua dhe qeshte pa teklif ndërsa në treg apostulli
vriste burrat e saj, kur papritur u dëgjua një zë që thirri emrin e saj. ‘O Perëndi e
madhe,’ thirra unë, ‘Si është puna ?’ ‘Unë do të vritem,’ mu përgjigj ajo. ‘Po pse? e
pyeta unë. ‘Për arsye se diçka kam bërë,’ ma ktheu ajo. Ate e morën me vete dhe ia prenë
kokën. Aisha thotë, Unë kurrë nuk do ta harroj çudinë time për shpirtin e saj të mirë dhe
të qeshurit e saj me zë të lartë ndërsa gjatë gjithë kohës e dinte se do të vritej. 

Studiues perëndimorë si Maksim Rodinson dhe W. Montgomeri Wat argumentojnë se

nuk është e drejtë ta gjykosh incidentin sipas standardeve të shekullit të njëzetë. Ajo ishte
një shoqëri shumë primitive – shumë më tepër primitive se shoqëria hebreje në të cilën
jetoi dhe propogandoi ungjillin e tij të mëshirës dhe dashurisë Jezusi, rreth gjashtëqind
vjet më herët. Në ate kohë arabët nuk kishin koncept mbi një ligj universal natyror që
është e vështirë - ndoshta e pamundur – të arrihet nga njerëzit perderisa nuk ekziston pak
rend publik. Medina në kohën e Muhamedit i ngjante më shumë Jerusalemit të Mbretit
David, i cili ishte një vrasës i pamëshirshëm i armiqve të Zotit, që vetëm në një rast
masakroi dyqind filistine, i tredhi ata dhe ia dërgoi pirgun e neveritshëm dhe tmerrues të
lafshave (të organit gjenital mashkullor) mbretit të tyre. Shumë prej psalmeve që i
atribohen Davidit në fakt janë kompozuar shekuj më vonë – jo me shumë se rreth 550


Ibn Ishak, Sira 689, f. 464

Ibn Ishak, Sira 689, f. 464 - 5
p.e.s. – por që ato akoma përshkruajnë me hollësi rrënqethëse gjërat e tmerrshme që
izraelitët i bënë armiqve të tyre. Në fillim të shekullit të shtattë një prijës arab nuk pritej
të tregonte ndonjë mëshirë për tradhtarë si kurejzeht.
Umme-ti mysliman gjatë rrethimit i kishte shpëtuar çfarosjes për fije të perit dhe
natyrisht që ndjenja e urrejtjes ishte ndezur fort. Kurejzeht ishin shkaktare që Medina për
pak të shkatërrohej. Nëqoftëse Muhamedi do t‟i lejonte të iknin, ata menjëherë do të
bashkoheshin me kundërshtarët çifutë të Khajberit dhe do të kishin organizuar një
ofensivë tjetër kundër Medines: herë tjetër myslimanët mund të mos ishin kaq me fat dhe
lufta e përgjakshme për mbijetesë do të zgjaste pafund me më tepër vuajtje dhe me më
shumë të vdekur. Ekzekutimi i shpejtë duhet të ketë patur ndikim të madh te armiqte e
Muhamedit. Del se askush nuk është shokuar nga masakra dhe bile vetë kurejzeht mesa
duket e pranuan si diçka të paevitueshme. Ekzekutimet i dërguan një mesazh ogurzi
çifutëve të khajberit dhe fiset arabe do të kenë marrë vesh se Muhamedi nuk kishte frike
nga hakmarrja e miqve apo aleatve të kurejzehve. Ishte një simbol i pushtetit të
jashtëzakonshëm që kishte fituar Muhamedi pas rrethimit, kur ai njëkohësisht u bë
udhëheqësi i grupimit më të fuqishëm në Arabi.
Masakra kundër kurejzehve është një kujtesë e kushteve të mjerueshme të
Arabisë gjatë periudhës së Muhamedit. Sigurisht që ne kemi të drejtë ta dënojmë ate pa
rezerva, por ai nuk ishte një krim i madh siç mund të jetë sot. Muhamedi nuk po vepronte
brenda një perandorie botërore, e cila imponon një rend të përgjithshëm dhe as brenda një
rajoni me tradita fetare të stabilizuara. Ai nuk kishte diçka si p.sh. Dhjetë Urdhresat
(megjithëse thuhet se edhe Moisiu i ka urdhëruar izraelitët të masakronin të gjithë
popullin Kanaan pak pasi u kishte deklaruar atyre: „Ti nuk do të vritesh.‟). E gjitha çfarë
Muhamedi kishte ishte morali i vjetër fisnor, i cili e lejonte këtë masë për të ruajtur
grupin. Ngjarja pati jehonë nga fakti se fitorja e bëri Muhamedin prijësin më të fuqishëm
të Arabisë në krye të një grupi, i cili nuk ishte një fis tradicional. Ai vetëm kishte filluar
të delte mbi tribalizmin dhe ishte ne tokën e askujt midis dy etapave të zhvillimit
shoqëror.
Është e rëndësishme të thuhet se ky fillim tragjik nuk e karakterizoi përherë
qëndrimin mysliman ndaj çifutve. Sapo myslimanët themeluan perandorinë e tyre
botërore dhe po kultivonin një etike më të sofistikuar dhe humane në Ligjin e tyre të
Shenjtë, ata do të krijonin një sistem tolerance ashtu siç kishte sunduar gjatë në zonat e
qytetëruara të Lindjes së Mesme. Në këtë zonë grupet e ndryshme fetare ikumenike
kishin jetuar gjatë krah për krah. Anitsemitizmi është një imoralitet i krishtërimit
perëndimor dhe jo i Islamit, prandaj këtë duhet ta kemi fort parasysh nëqoftëse kërkojmë
të bëjmë komente rreth këtij incidenti tragjik në Medine. Bile në kohën e Muhamedit pas
v. 627, grupe më të vogla çifute vazhduan të qëndronin në Medine dhe jetuan në paqe pa
asnjë pasojë tjetër. Del se pjesa e dytë e Marveshjes së Medines, që trajton çështjen e
popullsisë çifute të këtij vendbanimi, u hartua pas kësaj date. Në Perandorinë Islame
çifutet ashtu si edhe të krishterët gëzonin liri të plota fetare; çifutët jetuan atje në paqe
deri me krijimin e shtetit të Izraelit në shekullin tonë. Çifutët e Islamit kurrë nuk vuajtën
si çifutët e Krishtërimit. Mitet antisemite të Europës hynë në Lindjen e Mesme në fundin
e shekullit të kaluar nga misionarët e krishtere dhe jane shpërfillur nga popullsia vendase.
Vitet e fundit disa myslimanë i janë kthyer fragmenteve të Kur‟anit ku flitet për fiset
çifutët rebelë të Medines dhe kanë tendence t‟i injorojnë versetet e panumërta që flasin
pozitivisht për çifutët dhe profetët e tyre të mëdhenj. Ky është një zhvillim krejtësisht i ri
në një histori 1200 vjeçare të mardhënieve të mira ndërmjet çifutëve dhe myslimanëve. 
Kur‟ani na mëson se lufta gjithmonë është e urryer. Myslimanët kurrë nuk duhet të
krijojnë armiqësira, e vetmja luftë e drejtë është lufta për vetmbrojtje, por sapo
myslimanët ndërmarrin një luftë, ata duhet të luftojnë me angazhimin maksimal me
qëllim që ajo të përfundojë sa më parë që të jetë e mundur. Nëqoftëse armiku propozon
armëpushim ose ka ndonjë prirjë drejt paqes, myslimanët urdhërohen në Kur‟an t‟i
mbyllin armiqësitë menjëherë, me kusht që klauzolat e paqes të mos jenë të pamoralshme
apo poshtëruese. Kur‟ani është gjithashtu kategorik se është detyrë e shenjtë, për ta çuar
një konflikt të armatosur drejt një fundi të shpejtë sidhe ta luftosh armikun me
vendosmëri. Ndonjë lëkundje ose ngurim që mund ta zvarrisë konfliktin pafundësisht
duhet të mënjanohet.
Synimi i një lufte duhet të jetë për të rivendosur paqen dhe harmoninë sa më parë
të jetë e mundur. Aq sa mund të na ngjethet mishi nga spektakli i tmerrshëm në souk-un e
Medinës në Maj 627, nga aspekti i pastër politik është argumentuar se ai ishte një vendim
i drejtë. Ai ishte përfundimi i mizorive të këtij lloj, sepse shënon fillimin e mbarimit të
fazës më të rëndë të xhihad-it. Muhamedi mposhti një nga ushtritë më të mëdha të
Arabisë që asnjëherë nuk ishte bashkuar kundër një armiku të vetëm si në Betejën e
Transhesë; ai frenoi opoziten e tre fiseve më të fuqishme çifute dhe provoi se nuk do të
toleronte më tradhtinë ose komplotet kundër umme-tit. Ai tregoi se tani ishte njeriu më i
fuqishëm i Arabisë që i dha një fund të prerë një konflikti të përgjakshëm i cili mund të
kishte zgjatur me vite.
Fjala „Islam‟ vjen nga një rrënjë fjale që do të thotë paqe dhe pajtim. Pas masakrës
kundër kurejzehve ne do të shohim një ndryshim rrënjësor në politiken e xhihad-it. Tani
që nuk i duhej të luftonte për të shpëtuar jeten e tij, Muhamedi mund të fillonte të
vendoste pax Islamica mbi Arabinë. Mbas këtij viti ai do të insistonte në një politikë të
paqes dhe të pajtimit, e cila pothuaj ftohu shokët e tij më të ngushtë dhe më besnikë.


Shif Bernard Luis në Semitët dhe Antisemitët, Një hulumtim në Konflikt dhe Paragjykim (Londer, 1986)
f. 117 – 136, 164 - 259

Sure 2 : 191, 251; 8 : 62 – 3; 3 : 147 – 8.
 9. Paqja e Shenjtë

Fitorja e Muhamedit mbi kurejshët në rrethimin e Medines ishte një triumf i

mahnitshëm. Pesë vjet më parë ai erdhi në Oaz si një refugjat i raskapitur, i ligur nga
udhëtimi, i cili u përndjek për vdekje nga populli i Mekës. Tani ai e kishte kthyer situatën
në favor të vet, duke treguar para të gjithë Arabisë se ora e Mekës kishte perënduar. Ata
dështuan tërësisht në përpjekjen e tyre për ta zbuar Muhamedin dhe umme-tin, prandaj
nuk do ta rifitonin kurrë më prestigjin mbi të cilin ishte ndërtuar e gjithë fuqia dhe
mënyra e tyre e jetesës. Tani Meka ishte një qytet i perënduar ndërsa siç e kishte
përcaktuar Khalid ibn Walid kur po hiqej rrethimi i Medines, Muhamedi njeriu i së
ardhmes. Sistemi i vjetër fisnor, ideologjia e hilm-it dhe kapitalizmi agresiv i kurejshëve
tregoi se ishte pa rezultat përpara forcës morale dhe politike të Islamit. Faza e
përgjakshme e Islamit tani kishte përfunduar. Muhamedi gjithnjë, më shumë kishte
dashur t‟i kthente kurejshët në anën e tij se sa t‟i shkatërronte plotësisht dhe ajo që ishte
thelbësore, pas rrethimit i duhej të fillonte procesin e pajtimit pa treguar shenja dobësie
apo lëkundjeje.
Ne kete periudhe koncepti i Muhamedit rreth misionit te tij duket se pati perseri
ndonje ndryshim. Qe nga fitorja e Bedrit, kishte filluar te vleresonte se bashkimi arab nuk
ishte me diçka e pamundur. Mposhtja nga ana e tij e kurejshëve dhe zgjidhja e shpejte e
çeshtjes se kurejzehve kishte ndikuar thelle te fiset beduine, shume prej te cileve tani
ishin gati te braktisnin kurejshet dhe te hynin ne aleance me umme-tin e Medines. Tani
Muhamedi po shikonte me larg se Meka. Ai e kishte te nevojshme te kishte me vete
qytetin sepse ai ishte bere qendra e vizionit te tij fetar, por ai po e çmonte zonen ne veri te
Medines si nje mundesi te madhe per zgjerimin e Islamit. Kjo nuk donte te thoshte se ai
kishte ndonje enderr per nenshtrimin e botes, por thjesht se kerkonte t‟ju sillte Kur‟anin
ne arabisht fiseve veriore dhe ndoshta, gjithashtu arabeve te Sirise dhe Irakut te cilet ishin
perfshire ne sistemin politik dhe fetar te Bizantit. Ekziston nje hadith, qe nuk permendet
ne burimet e hershme se rreth kesaj periudhe Muhamedi i dergoi letra dhe dhurata te
shtrenjta perandoreve te Bizantit dhe te Persise, Negusit te Abisinise dhe Makeukisit te
Egjyptit, duke i ftuar te hynin ne Islam. Kjo patjeter qe eshte pothuajse apokrifale (e
pavertetuar – perkth.) sepse nuk ka te dhena se Muhamedi e konsideronte Islamin nje fe
universale, e cila mund te qendronte mbi mesazhet e Popullit te Librit. Ende ishte nje fe
vetem per te bijte e Ishmailit, ashtu si judaizmi ishte per te bijte e Jakobit. Per rreth
njeqind vjet pas vdekjes se Profetit te tyre, myslimanet vazhdonin ta konsideronin
Islamin thjesht si nje fe te arabve, por mund te kete diçka te vertete ne legjenden e ketyre
misioneve te sunduesit e vendeve fqinje. Kjo shpreh rritjen e besimit te Muhamedi dhe
vizionin e tij me te gjere. Ai nuk ishte me udheheqesi i nje sekti te perndjekur, por nje
nga sejjid-et me te rendesishem te Arabise. Ai ndoshta ka dashur te parandalonte ne kete
faze te fundit te luftes, ndonje kerkese te Mekes per ndihme te huaj. Ne letrat qe kane
mbetur ne ditet tona, Muhamedi u kerkon ketyre sunduesve ta pranojne si profet.
Muhamedi tani besonte se Allahu e kishte derguar si profet të të gjithe arabve. Ne kohen
qe i shkruajti Negusit dhe Makeukisit, thuhet qe ai gjithashtu i shkruajti edhe dy fiseve
arabe veriore Ghasan dhe Hanifeh, pjesa me e madhe e te cileve ishin te krishtere. Ai nuk
shpresonte qe ata te braktisnin krishterimin e tyre, por me teper te bashkoheshin me
umme-tin me te njejtat kondita si klanet çifute te Medines.
Ne vitin 627-8 Muhamedi filloi te krijonte aleancen e tij, duke i ftuar fiset te
beheshin aleate te tij ne te njejten menyre si ahabishet u bene aleate te kurejshëve. Disa
individe midis beduineve kishin perqafuar Islamin dhe tanime disa kishin bere hixhre-n
ne Medine, keshtu qe megjithse aleancat qe kishte lidhur gjate ketij viti ne te shumten e
rasteve ishin krejtesisht politike, ai shpresonte se kjo do te çonte ne nje angazhim fetar.
Ishte thelbesore qe ai vazhdonte te çfaqte nje imazh te forces dhe te vendosmerise. Gjate
ketij viti ai dergoi ekspedita te ndryshme kunder fiseve te cilet ishin antare te Aleances
mekase si Asad dhe Thalabeh, te cilet i ishin afruar Medines me shume se zakonisht, ne
kete vit te pazakonte te nje thatesire te ashper. Ghazu do te jete ndermarre per te dhene
mesazhin „larg duart‟. Gjithashtu dergoi nje inkursion kunder fisit Sa‟d, i cili po synonte
lidhjen e nje aleance me fisin çifut te Khajberit. Beduinet kishin filluar ta kuptonin se
ishte me rrezik te beje miq armiqte e umme-tit, fuqizimi i te cilit shtoi respektin e tyre per
Muhamedin dhe fene e tij.
Muhamedi nuk kishte plan ta sulmonte Meken ate vit, por po perpiqej ta dobesonte
monopolin mekas te tregtise. Pasi gjithnje e me teper myslimane benin hixhre-n,
popullsia e Medines u shtua, keshtu qe u be e rendesishme qe umme-ti te krijonte lidhjet
e veta tregtare me Sirine dhe te sillte importe ne Oaz.
Ai dergoi ekspedita ne veri, per te krijuar mundesine e terheqjes se tregtise siriane
ne Medine, sidhe per te perhapur mesazhin e tij fetar. Abd el-Rahman, per shembull, mori
nje karvan rruges se Sirise ne Dumat el-Xhandal, ku çdo vit zhvillohej nje panair i madh.
Pas Bedrit kur rruga e Detit te Kuq u be e pamundur te kalohej nga kurejshet, Medina
gradualisht po realizonte nje bllokade ekonomike ndaj Mekes. Vitin ne vazhdim pas
rrethimit te Medines, Muhamedi kerkoi ta ngushtonte kete bllokade dhe ne te njejten
kohe te siguronte mundesite e myslimaneve per tregti. Zejdi u dergua te bente tregti ne
Siri, por karvani i tij u sulmua dhe ai vete ia mbathi i plagosur rende, me zor arriti vete te
zvarritej deri ne Medine. Pak pas kesaj Zejdi qe me i suksesshem ne nje ghazu qe sulmoi
nje karvan mekas qe po kthehej nga Siria. Rastisi qe njeri nga tregtaret kurejsh te karvanit
te ishte dhendrri pagan i Muhamedit, Ebu el-Es. Ai ia arriti te shpetonte dhe hyri
vjedhurazi naten ne Medine per te takuar ish gruan e tij Zejneb. Ne mengjes heret gjate
faljes ne xhami, Zejneb lajmeroi se i kishte dhene mbrojtje Ebu el-Es ibn el-Rabit.
Muhamedi qe nuk dinte asgje rreth kesaj ngjarje, e perkrahu te drejten e vajzes se tij per
t‟i garantuar mbrojtje ketij njeriu, megjithese ne konfidence e paralajmeroi te mos flinte
me te.
Zejneb i tregoi Muhamedit se Ebu el-Es ishte shume i brengosur qe kishte
humbur mallin, sepse ai e kishte marre ate nga njerez te ndryshem te Mekes, te cilet ia
kishin besuar mallrat e tyre. Muhamedi menjehere i kerkoi luftetareve qe kishin kapur
karvanin t‟ia kthenin keto mallra Ebu el-Esit dhe ata u binden pa medyshje, bile duke i
kthyer atij edhe disa vlage uji te vjetra, shishe dhe copa druri te paperdorshme. Ky xhest
u shperblye. Ebu el-Es u kthye ne Meke, i shperndau mallrat te zotve te tyre dhe pastaj
kreu hixhre-n, u dorezua ne Islam dhe u ribashkua me Zejnebin. Ai kishte qene gati te
linte vajzen dhe gruan e tij te dashur i perkushtuar ndaj fese pagane, por tani e kishte
kuptuar se populli i tij ishte i denuar: ai pranoi te pashmangshmen. Disa njerez ne Meke
kishin filluar te kishin te njejtat ndjenja dhe siç duket Muhamedi ishte i vetdishem per
kete. Ata kishin marshuar drejt Medines per nder te perendive te vjetra; ne Uhud thirrjet e
tyre luftarake kishin qene „O el-Uza! O Hubal!‟, por keto idhuj kishin qene te pafuqishem
ndaj fese se Muhamedit per Allahun. Megjithate te tjeret, si Safuan, Ikrimeh dhe Suhejl,
prijesi Amir, ngelen te angazhuar ne luften kunder Muhamedit.
Muhamedi duhet te kishte degjuar rreth ketij ndryshimi te zemrave nga ata qe ishin
bere myslimane si Ebu el-Es dhe informatoret e tij (ai tashme kishte krijuar nje sistem te
gjere informacioni te fshehte). Ishte veshtire te dihej sakte si mund te fitohej Meka,
meqenese siç do ta shofim, ai nuk kishte per qellim te fillonte nje sulm ushtarak kunder
qytetit te shenjte. Si zakonisht nuk kishte nje plan te percaktuar qarte, por ai mund te jete
ballafaquar me problemin ne nivel subkoshience, sepse ne Mars te 628 gjate muajit
tradicional per pelegrinazhin e haxh-it, nje zgjidhje ose per me teper nje vizion pajtimi
ose fitorje iu çfaq ne enderr. Ai e kishte pare veten me koken e qethur si pelegrin, te
veshur me rroben tradicionale te pelegrinit, duke qendruar ne Ka‟aba dhe duke mbajtur
çelesin e saj ne dore. Kjo duket se e mbushi ate me sigurine e fitores, e cila me vone
shprehet me keto fjale të Zotit ne Kur‟an:

„Ju do te hyni ne Xhamine e Shenjte,

neqoftese do Zoti, ne siguri, me kokat
tuaja te rruara, e disa me floket e qethur shkurt,
pa frike.‟

Ne mengjez ai njoftoi se do te shkonte te bente pelegrinazhin  ne Ka‟aba dhe

ftoi Shoket e tij ta shoqeronin. Eshte e lehte te merret me mend frika, habia dhe gezimi i

ne gjuhen e folur te myslimaneve: haxhillek – shen i perkth.
turbullt qe mbushi myslimanet kur degjuan kete ftese te jashtezakonshme. Muhamedi e
beri te qarte se kjo nuk do te ishte nje ekspedite ushtarake. Myslimanet duhet te vishnin
rroben e bardhe te haxhinjve dhe nuk duhet te mbanin arme. Natyrisht qe kjo ishte jashte
mase me rrezik, prandaj aleatet beduine te umme-tit iu shmangen fteses, por rreth njëmijë
emigrantë dhe ensarë pranuan te shkonin me Muhamedin. Bile edhe Ibn Abej me disa
nga perkrahesit e tij shkuan me ta, gje qe tregon se perkunder te gjitha parashikimeve ata
ishin shume te impresionuar nga fitorja myslimane vitin e kaluar, sidhe nga shkaterrimi i
beni kurejzehve. Muhamedi vendosi te merrte me vete gruan e tij Um Selameh sidhe u
lejuan te merrnin pjese ne pelegrinazh dy gra qe kishin qene te pranishme ne Akabane e
Dyte.
Pelegrinet i filluan pregatitjet me ngut dhe sebashku mblodhen shtatedhjete deve,
te cilat sipas ritit te lashte duhet te flijoheshin ne hijen e tempullit te shenjte. Muhamedi u
vesh me petkun tradicional te pelegrinit, qe perbehej prej dy copa pelhure te paqepur,
njera prej te cilave vishet perreth belit, ndersa tjetra rrotull shpatullave: kjo vazhdon te
vishet edhe sot nga pelegrinet qe bejne haxh-in ne Meke. Omer argumentoi se kurejshet
mund ishin bashkuar per te sulmuar pelegrinet myslimane, prandaj kerkoi qe pelegrinet te
udhetonin plotesisht te armatosur per te qene te pregatitur ne rast te ndonje sulmi. Por
Muhamedi ishte i prere: „Une nuk do te marr arme,‟ tha i vendosur. „Une nuk do te shkoj
perpara per asnje qellim tjeter perveçse per te bere haxh.  Ai akoma kishte besim dhe
siguri te plote ne endrren e tij, se ne nje fare menyre ai do te ribashkohej me Ka‟aban „pa
frike‟, megjithese siç do ta shofim nuk kishte ndonje nocion te sakte se si mund te arrihej
kjo. Ne kete rast ishte i paepur ne ate se nuk po shkonte te luftonte, keshtu qe çdo
pelegrin mori vetem nje shpate te shkurte te pershtatshme vetem per gjueti, te cilen duhet
ta mbante ne kellef. Ne ndalesen e pare sipas tradites, Muhamedi konsakroi (shuguroi-
perkth.) njeren nga devete, duke i vene shenja te veçanta: i vari vargje me lule dhe e
drejtoi ate nga Meka. Pastaj ai leshoi thirrjen e lashte te pelegrineve kur i afroheshin
Ka‟aba-s, „Lebejk el-Llahume Lebejk!‟ qe do te thote „Une jam ketu, O Zot, nen
urdherin tuaj!‟ Disa prej pelegrineve vepruan ne te njejten menyre, por te tjeret vendosen
ta shtynin konsakrimin per me vone, meqenese sipas ritit gjate pelegrinazhit kishte
kufizime te caktuara per gjuetine.
Muhamedi e kuptonte shume mire se i kishte vene kurejshet ne nje pozite
jashtezakonisht te veshtire. Do te ishte e turpshme qe ata si kujdestare te Mekes te
ndalonin njëmijë pelegrine arabe, te cilet po ndiqnin me perpikmeri ritet e lashta per te
hyre ne vendin e shenjte te Mekes, por nga ana tjeter neqoftese arrinte te futej ne kete
menyre ne qytetin e shenjte, ky do te ishte nje triumf teper i madh moral per Muhamedin
dhe kështu do te konfirmonte përuljen e tyre para tij. Suhejl, Ikrimeh, Safuen dhe
perkrahesit e tyre ishin te vendosur per ta ndaluar hyrjen e tij ne qytet, bile edhe
neqoftese kjo do t‟i trondiste fiset beduine. Ndersa Ebu Sufiani mesa duket qendroi i
heshtur dhe sehirxhi. Ai ishte nje burre qe shquhej per inteligjence dhe ndoshta e kishte
kuptuar se loja kishte perfunduar dhe se Muhamedi nuk mund te pengohej më me metoda
te vjetra.
Me sa duket ai ishte i vetmi person ne Senat qe kishte kete mendim. Khalid ibn el-
Walid u dergua me nje trupe prej 200 kaloresish per t‟i penguar myslimanet per te hyre
ne qytet, keshtu qe kur pelegrinet mbrriten ne Pusin e Osfenit, rreth njezet e pese milje ne


Muhamed ibn Omer el-Uakidi, Kitab el-Maghazi, 587, marre nga Martin Lings, Muhamedi: Jeta e Tij
bazuar ne Burimet e Hershme, (Londer, 1983), f. 247.
verilindje te Mekes, zbuluesi i tyre iu solli lajmin se Khalid ishte vetem tete milje larg.
Muhamedi u pergjigj me besim te plote: „Medet per kurejshet, lufta i ka perpire! Çfare te
keqe do te kishin patur, neqoftese do te me kishin lene mua dhe arabet e tjere te
vazhdonim rrugen tone?… Per Allah, une nuk do ta ndal luften per misionin te cilin me
ka besuar Zoti, derisa ky mision te kete triumfuar ose te vdes.‟ Ai i kerkoi pelegrineve te
gjenin nje udherrefyes vendas, i cili mund t‟i udhehiqte ata per te Vendi i shenjte, rajoni
perreth Mekes ku te gjitha luftimet dhe dhuna ishin te ndaluara. Nje antar i klanit te
Aslemit doli vullnetar dhe u priu atyre neper nje shteg shume te thyer qe ishte pertej
rrezes se udhes se Khalidit. Kur mbrriten ne toke te sheshte dhe ne piken me skajore te
Vendit te shenjte, Muhamedi u rikujtoi pelegrineve natyren fetare te ekspedites se tyre.
Ata ishin gati duke hyre ne nje vend te shenjte, prandaj i nxiti te benin nje ndryshim
shpirteror duke lene prapa gjynahet, duke thene: „Ne kerkojme meshiren e Zotit dhe
pendohemi para Tij.‟ Pastaj ai urdheroi te merrnin rrugen drejt Hudejbijehs ne kufi te
Vendit te shenjte, duke i udhezuar t‟i benin devete te ngrinin reren lart, ne menyre qe
Khalid dhe njerëzit e tij te mund ta kuptonin se tani ata ishin jashte çdo rreziku.
Endrra mund ta kete udhezuar Muhamedin me shpresen se kurejshet do te
dorezoheshin para presionit dhe do t‟i lejonin pelegrinet myslimane te hynin ne qytet, por
forca e armatosur e Khalidit tregoi se ata ishin gati me mire te vrisnin grupin e tij te
paarmatosur se sa t‟i linin te hynin ne Ka‟aba. Si gjithnje ai i pergjigjej situates ashtu siç
zhvillohej, bile ai nuk mund te kishte patur ide se si do te vinin gjerat. Kur mbrriten ne
Hudejbijeh, deveja e Muhamedit, Kesue, qe dukej se e kishte nje veçori te tille, papritmas
ra ne gjunje dhe nuk degjonte te ngrihej. Pelegrinet u grumbulluan rreth saj duke i thirrur
ne menyren e zakonshme „ngreu, ngreu‟, por Kesue nuk luajti vendit dhe burrat qortuan
kokefortesine e saj. Por Muhamedi u tha se kokefortesia nuk ishte ne natyren e saj dhe u
kujtoi atyre mposhtjen e abisinasve ne Vitin e Elefantit, kur kafsha e madhe kishte rene
ne gjunje para Ka‟abas: „Ai qe ndaloi elefantin para Mekes, po e mban [Kesue]. Sot
çfaredo kushtesh te me vene kurejshet, ku te me kerkojne te tregoj dashamiresi ndaj fisit,
une do te pranoj.‟ Pajtimi dhe jo lufta e karakterizojne kete udhetim prandaj u tha
pelegrineve te zbrisnin. Kur ata paten vrejtje se nuk kishte uje, thuhet se Muhamedi i dha
nje shigjete njerit prej Shokeve (sahabeve), i cili e hodhi ate ne njerin nga burimet e thara
te ujit dhe uji gufoi menjehere.
Devete pine sa u ngopen dhe u shtrine, ndersa pelegrinet te cilet ndoshta ishin te
merzitur qe nuk po i kerkohej te benin diçka me heroike, u ulen prane tyre. Çfare ndodhi
ishte vertet nje „qendrim‟, nje demonstrim elokuent qe duhet te kete lene shume mbrese
te beduinet. Ne kete moment te gjithe veshtrimet ishin drejtuar nga Muhamedi, lajmi u
perhap shpejt nga nje fis te tjetri dhe nomadet do te jene lemerisur kur kane degjuar se
kurejshet ishin gati te sulmonin nje grup pelegrinesh paqesore arabe dhe se i kishin
ndaluar te hynin ne Ka‟aba, e cila ishte nje drejte e shenjte per te gjithe arabet. Duke
ndenjur i qete ne periferi te Vendit te shenjte, i veshur teresisht si pelegrin, Muhamedi po
tregonte se ne kete çeshtje myslimanet ishin më korrekt me traditen arabe se sa
kujdestaret e Ka‟abas. Shpejt pasi mbrriten, erdhi nje delegacion nga tribuja Khuzeh, me
ne krye Budejl ibn Uarka, nje nga prijesat qe po vizitonte Meken dhe kishte degjuar per
incidentin. Kur Budejl e pyeti perse kishte ardhe, Muhamedi u pergjigj se myslimanet
nuk kishin ardhe per te luftuar, por per te vizituar vendet e shenjta: neqoftese do te ishte e


Marre nga Muhamed ibn Ishak, Sirat Resul Allah 741, nga A.Guillaume (perkth.dhe botoi), Jeta e
Muhamedit (Londer 1955), f. 500.
pashmangshme, te paisur shume keq siç ishin ata do te luftonin per te drejten e tyre per te
vizituar Ka‟aban, por ata deshironin t‟u jepnin kohe kurejshëve qe t‟i therrisnin mendjes
se çfare do te benin. Budejl u tmerrua nga fakti se pelegrineve paqesore u ishte refuzuar
hyrja dhe i premtoi se Khuzah do t‟i furnizonin myslimanet me ushqim dhe me
informacion persa ata do te rrinin ne Hudejbijeh.
Ai u kthye menjhere ne Meke dhe kundershtoi me zemerim veprimin e
kurejshëve qe dhunonte te gjitha traditat, te cilat arabet i mbanin per me te shenjtat.
Ikrimeh bile refuzoi te degjonte çfare kishte thene Muhamedi, ndersa Safuen kerkoi ta
degjonte mesazhin. Kur Budejl theksoi qellimet paqesore te Muhamedit, disa nga
kurejshet ishin skeptike: „Ai mund te mos kete ardhe per lufte,‟ thane ata, „por per Allah
ai kurre nuk do te hyje ketu pa deshiren tone, dhe arabet kurre nuk do te thone se e
lejuam.ne‟  Ata bërtisnin se ne vend qe ta lejonin te hynte, ata do te qendronin midis
Muhamedit dhe Ka‟abas e te luftonin derisa te vritej i fundit prej tyre. Si nje menyre per
te shkaktuar perçarje mes myslimaneve, ata i çuan fjale Ibn Abejt se e dinin qe ai ishte
nje mik i Mekes dhe e ftuan të gëzonte te gjitha te drejtat ne Ka‟aba. Megjithate per
habine e tyre ai u pergjigj se nuk kishte ndermend te bente ritet me perpara se Muhamedi.
Sidoqe te ishte opinioni i tij ne te kaluaren – dhe ai do ta kundershtonte Muhamedin
perseri ne te ardhmen – Ibn Abej tregoi ne Hudejbijeh se ishte nje mysliman i mire. Te
tjere antare te kurejshëve, duke perfshire Safuenin dhe Suhejlin, mendonin se ata duhet te
perpiqeshin te negocionin me Muhamedin. Urveh ibn Me‟sud i Taifit, nje aleat qe po
vizitonte Meken, propozoi te luante rolin e ndermjetesit, duke arsyetuar se do te ishte e
dëmshme te refuzohej kerkesa e arsyeshme e Muhamedit, aq me teper qe ai kishte
deklaruar publikisht se ishte gati te bente lëshime. Kurejshet e pranuan oferten e Urvehs,
por fillimisht ata derguan njerin prej aleateve te tyre beduine, el-Hulejs ibn Alkama,
prijes i fisit el-Harith qe ishte edhe udheheqesi i tere Ahabish-it. Ai ishte nje pagan i
devotshem dhe sapo Muhamedi e pa duke ardhe i tha pelegrineve te tij: „Ja ku po na vjen
nje njeri babaxhan, dergoni para tij devete e caktuara per flijim.‟ Kur Hulejs pa
shtatedhjete deve duke trokur drejt tij, te gjitha te stolisura bukur me vargje lulesh dhe me
shenjat e veçanta te konsakrimit, ai mendoi se kishte pare sa duhet. Ai bile nuk u
shqetesua te bisedonte me Muhamedin, por u kthye drejt e te kurejshet t‟i tregonte se ata
ishin vertet pelegrine bona fide dhe duhej ashtu siç ishte e drejta, te pranoheshin ne
Ka‟aba. Sefuani dhe shoket e tij u egersuan nga ky informacion i padeshirueshem. Ata i
thane Hulejsit te ulej dhe ta qepte: ai ishte nje beduin injorant. Ky ishte gabim fatal, pasi
menjhere Hulejsi u ngrit me dinjitet dhe tha:

O ju burra te kurejshëve, ne nuk beme aleance dhe marveshje me ju per kete. A duhet te debohet
nje njeri qe vjen per te nderuar shtepine e Allahut? Per Ate qe ka ne dore jeten time, ose e lini
Muhamedin te beje ate per çfare ka ardhe ose une do te largoj njerëzit [e mi] deri te burri i
fundit. 

Kurejshet me te shpejte i kerkuan ndjese dhe e ftuan Hulejsin te rrinte me ta derisa te

mund te arrinin nje kompromis qe do t‟i pelqente te gjitheve. Pastaj derguan ne
Hudejbijeh, Urveh ibn Me‟sud. Ai u shtrua me Muhamedin dhe e paralajmeroi se

Marre nga Muhamed ibn Ishak, Sirat Resul Allah 743, nga A.Guillaume (perkth.dhe botoi), Jeta e
Muhamedit (Londer 1955), f. 501.

Ibn Ishak, Sira 743, f. 502
kurejshet ishin te armatosur deri ne dhembe: si do te mund ta perballonte nje sulm kur ai
perbehej nga nje grup njerezish heterogjen te cilet i perkisnin fiseve te ndryshme, disa
prej te cileve kishin luftuar rrepte kunder njeri tjetrit ne te kaluaren. Ebu Bekri u zemrua
aq shume sa bertiti,„Thith cicat e Latit!‟ ndersa Urveh ia ktheu, se pikerisht rastisi qe i
ishte borxhli atij, sepse perndryshe do te ishte i detyruar te paguante per kete fyerje. Per
te terhequr vemendjen e Muhamedit, ai e kapi per mjekre si nje shenje tradicionale arabe
e familiaritetit, por nje mysliman ia largoi doren me rrëmbim. Urveh u largua nga kampi i
impresionuar shume nga perkushtimi i zjarrte i myslimaneve ndaj Muhamedit. Siç thote
Ibn Ishak, ai pa qe „Kudo qe ai merrte abdes, ata ngriheshin te merrnin ujin qe ai kishte
perdorur; neqoftese ai peshtynte ata vraponin drejt saj; neqoftese nje floku i tij binte ata
vraponin ta merrnin.‟ Urveh ishte nje tregtar i shetitur dhe i informoi kurejshet se as
perandoreve te Bizantit dhe Persise nuk u beheshin kaq nderime.„Une kam pare nje
popull i cili kurre nuk do ta braktise ate per asnje arsye, pra ju bëni si të doni,‟ iu tha
atyre.
Muhamedi vendosi te çonte te derguarin e tij ne Meke. Ne fillim ai dergoi nje nga
ensaret, duke menduar se do te ishte me pak irrituese, por kurejshet e sakatuan devene e
tij dhe do ta kishin vrare, sikur te mos i vinin ne mbrojtje njerëzit e Hulejsit. Pastaj
Muhamedi pyeti Omerin, por edhe ai nuk kishte besim dhe hezitoi: asnje nga fisi i tij nuk
ishte aq i forte sa t‟i siguronte mbrojtje dhe sugjeroi te shkonte Othman ibn Afan.
Othmani kishte shume lidhje me aristokracine ne qytet, keshtu qe kurejshet e degjuan
mesazhin e tij, por me indiference. Ata i thane, meqe ishte aty ai mund te kryente tavaf
perreth Ka‟abas neqoftese deshironte, por ashtu si Ibn Abej ai refuzoi te kryente ritin
perpara Muhamedit. Kurejshet e mbajten si peng dhe derguan fjale ne kampin mysliman
se e kishin vrare.
Kur degjoi kete lajm Muhamedi u betua se nuk do te largohej nga Hudejbijeh
derisa te ndeshej me armikun. Ishte nje moment krize dhe u duk sikur e gjithe ekspedita,
qe ishte konsideruar si nje ide e origjinale e frymezuar, kishte dale huq per keq. Ne kete
moment kulminant, thuhet se ai ra ne nje gjendje transhendence, shume e ngjashme me
gjendjen qe perjetonte kur i zbriste mesazhi, perveçse nuk humbi ndergjegjen. Ai duhet te
kete kerkuar thelle ne shpirt dhe me deshperim, nje zgjidhje. Pastaj ai i mblodhi
myslimanet dhe i kerkoi atyre te benin nje betim bindje te veçante ndaj tij. Njeri pas
tjetrit njemije pelegrinet vinin i merrnin doren dhe benin betimin qe do te behej i njohur
si bej‟et el-riduen, Besa (e Deshires se Mire). Burimet na japin variante kontradiktore
mbi permbajtjen e ketij betimi. Disa thone se myslimanet u zotuan per lufte kunder
kurejshëve deri ne vdekje, por kjo pikepamje eshte e pakices. Shumica e haditheve
tregojne se myslimanet thjesht u betuan se nuk do t‟ia mbathnin, por Uakidi thote se çdo
mysliman i shterngoi doren Muhamedit dhe u betua ta ndiqte çfare ishte „ne shpirtin e tij‟,
t‟i bindej pa medyshje gjate kesaj krize. Te gjithe bene betimin duke perfshire edhe Ibn
Abejn dhe hipokritet qe i ishin bashkuar pelegrinazhit.

Eshte emocionuese te ndjekim Uakidin. Kur Muhamedi hyri ne kete gjendje te

perqendrimit te madh, ai instinktivisht mund te kete vendosur ne nje nivel te thelle dhe te
mundshem te ndermerrte nje veprim qe e dinte se do te konsiderohej jo vetem i
patolerueshem, por qe mund te shkaktonte nje perçarje midis pasuesve te tij. Ndaj
kurejshëve do te shpaloste nje politike krejtesisht te ndryshme krahasuar me te
mëparshmen. Akoma ishte me teper nje parandjenje se sa nje politike e arsyetuar dhe
percaktuar qarte. Ai po degjonte logjiken e thelle te ngjarjeve qe shpalosej ne Hudejbijeh
ne nje menyre qe nuk e kishte pritur, kur i kishte prire pelegrineve te tij jashte Medines.
Pak pasi çdonjeri beri betimin, erdhi fjala se Othman nuk kishte vdekur. Me pas
Muhamedi pa Suhejlin me dy veta duke ardhe drejt kampit dhe e kuptoi se ardhja e ketij
te derguari do te thoshte se kurejshet kishin vendosur të benin marveshje. Ai bisedoi me
Suhejlin per nje kohe te gjate dhe pas nje diskutimi intensiv kushtet e marveshjes u
percaktuan, gje qe i mbushi shoket e tij me pikëllim.
Muhamedi premtoi se kete radhe do te kthehej ne Medine pa vizituar Ka‟aban, qe
nenkuptonte se asnje nga tribute arabe nuk do te mund te thoshte se ishte terhequr. Vitin
tjeter ne te njejten periudhe myslimanet do te ktheheshin edhe nje here si pelegrine ne
Meke dhe kurejshet duhet te boshatisnin qytetin per tre dite keshtu qe ata te mund ta
kryenin ne paqe perreth Ka‟abas, ritin e umre-s ose Pelegrinazhin e Vogel. Per dhjete vjet
do te behej nje armepushim ndermjet Mekes dhe Medines, me kusht qe Muhamedi te
kthente ne Meke ndonje antar te kurejshëve qe do te behej mysliman dhe bente hixhre pa
pelqimin e kujdestareve te tij. Ndersa kurejshet nuk do te kthenin ndonje mysliman qe
dezertonte te ata. Perfundimisht, fiset beduine liroheshin nga detyrimet e kaluara dhe
mund te zgjidhnin krijimin e aleances me Meken ose me Medinen. Kur‟ani ka percaktuar
se neqoftese ekziston mundesia per paqe, myslimanet gjithnje duhet te bien dakord me
kushtet qe propozon armiku,. Por keto kushte myslimaneve iu duken te pandershme.
Dukej sikur Muhamedi e kishte humbur avantazhin qe kishte fituar gjate ekspedites duke
rene dakord pa bere ze, qe te terhiqej nga pelegrinazhi pa kundershtuar. Armepushimi me
Meken do te thoshte se nuk mund te ndermerreshin me inkursione kunder karvaneve te
kurejshëve: si do te perballonin jetesen tani emigrantet dhe perse Muhamedi po e hiqte
bllokaden ekonomike që me aq sukses kishte filluar ta dobesonte monopolin tregtar te
Mekes? Mbi te gjitha, e po pse Muhamedi pranoi te kthente ndonje te konvertuar te ri ne
Meke, kur kurejshet nuk detyroheshin te vepronin ne te njejten menyre me ata qe linin
fene dhe dezertoret e Medines? Dukej sikur Muhamedi kishte abandonuar xhihad-in, per
te cilin shume myslimane kishin vdekur dhe te tjere kishin rrezikuar çdo gje, pra me
qetesi i dorezoi avantazhin Mekes. Siç thote Ibn Ishak, „Shoket e Profetit nisur nga
vizioni qe Profeti kishte patur, pa ndonje dyshim ishin mobilizuar per pushtimin e Mekes,
prandaj kur asistuan ne marveshjen per paqe dhe nje terheqje pas saj sidhe çfare Profeti
kishte marre persiper me ndergjegje, ata u ndjene te demoralizuar per vdekje.
Per me keq, u ndje nje klime rebelimi. Pakti ishte me teper se ç‟mund te duronte
Omeri, prandaj u ngrit menjehere dhe shkoi te Ebu Bekri. „A nuk jemi ne myslimane
edhe ata politeiste?‟ pyeti ai. „Pse duhet te pranojme diçka qe e ul fene tone?‟ Ebu Bekri
gjithashtu ishte shokuar, por i tha Omerit se ai perseri kishte besim te Muhamedi. Me
vone Omer tregon se sikur te mund te gjente njeqind shoke qe do ta ndiqnin ai do te
dezertonte nga umme-ti. Por Muhamedi do te shihte me larg se çdonjeri tjeter ne
Hudejbijeh; megjithese pelegrinazhi nuk kishte vajtur ashtu siç priste, pati nje frymezim
qe e futi ate ne rrugen e paqes. Ai po provonte diçka krejt te re duke lene menjane masen
qe rrinte ne heshtje duke u perpjekur te kuptonte kete ndryshim te papritur, që ishte i
pakuptueshëm edhe per shoket e tij me te ngushte dhe besnike. Megjithate thelle ne
vetvete Muhamedi e kuptonte me saktesi çfare po bente, megjithese po ecte me tahmin
dhe ne erresire ne rrugen e tij. Per deri sa u ndalohej nga Ka‟aba, fiset beduine do te
nguronin te bashkoheshin me te. Ai duhet te tregonte se myslimanet e tij ishin te
devotshem si edhe ata ndaj vendeve me te shenjta ne Arabi. Duke bere paqe me Meken ai
kishte fituar te drejten e hyrjes ne Vendin e shenjte, qe ishte nje arme jetike ne
propoganden e luftes dhe kishte xhvatur prej kurejshëve vleresimin e rendesishem se
Meka dhe Medina tani ishin te barabarta. Kjo ishte veçanerisht e dukshme ne nenin ku
lejoheshin fiset nomade te braktisnin aleancen e vjeter me kurejshet
dhe te bashkoheshin me umme-tin; fisi Khuza‟ah, me te cilin Muhamedi kishte bere
krushqi, menjehere perfitoi nga situata e re dhe u bashkua me Muhamedin. Pas fitores
ndaj kurejshëve ne Medine, gjeja me e dukshme do te kete qene te shpejtonte dhe t‟i
shkaterronte ata ushtarakisht, por Muhamedi nuk e kishte deshiruar kurre kete. Duke
leshuar bllokaden ekonomike, ai shpresonte t‟i merrte me te mire kurejshet dhe te fitonte
mbi ta në menyre paqesore. Muhamedi po ecte drejt nje zgjidhje politike dhe fetare te
paprecedent me pare per arabet, dhe kjo tregonte se ai kurre nuk bente gjera te pritshme
dhe te dukshme, sepse keshtu do të kushtezohej nga nje status quo e pavolitshme.
Kur u ul me Suhejlin te nenshkruante marveshjen ai e dinte se kishte tendosur
besnikerine e myslimaneve gati pertej asaj qe ata mund te duronin. A do t‟i mbeteshin
besnike Beses (se Deshires se mire) apo do të shkaktonte nje revolte me duart e tij?
Problemi u tensionua edhe me teper kur myslimanet degjuan formulimin e marveshjes.
Muhamedi therriti Aliun te shkruante nen diktimin e tij dhe kur ai filloi me
bismilah,fjalet e veçanta myslimane te hyrjes – „Ne emer te Allahut, Gjithemeshirshmit
[el-Rahmën], Meshireplotit [el-Rahim]‟ – Suhejli kundershtoi menjehere. Kurejshet
gjithnje i kishin zet keto tituj hyjnor dhe ai nuk do te vinte emrin e tij tani, qe shifej se
Muhamedi ishte gati te lëshonte: „Une nuk e pranoj këtë: por shkruaj, “Në emër tënd, O
Allah!” Per tmerrin absolut të myslimanëve, Muhamedi pranoi menjhere dhe i tha Aliut
te ndryshonte fjalet. Me e keqja do te vinte me pas. Muhamedi vazhdoi: „Kjo eshte ajo
per çfare Muhamedi, i derguari i Zotit, beri marveshje me Suhejl ibn Emr.‟ Perseri
Suhejli pati nje vrejtje: „Neqoftese une deshmoj se ju jeni i derguari i Zotit, Une nuk do te
kisha luftuar me ju,‟ tha ai me te drejte. „Shkruani emrin tuaj dhe te babait tuaj.‟ Ali
tashme i kishte shkruar fjalet „i derguari i Zotit‟dhe tha se thjesht nuk i bente zemra t‟i
prishte, keshtu qe Muhamedi i kerkoi t‟ia tregonte fjalet ne pergamene dhe i prishi ato
vete. Ai vazhdoi: „Per kete Muhamed ibn Abdullah ben marveshje me Suhejl ibn Emr.‟
Sikur të mjaftonte kjo situatë e vështirë, tamam ne momentin kur marveshja po
nënshkruhej, papritur doli në skenë Ebu Xhendel i biri i Suhejlit. Ai kishte perqafuar
Islamin dhe Suhejli e kishte burgosur në shtepi që të mos bashkohej me Muhamedin, por
ai kishte ikur dhe erdhi triumfues duke tërhequr zvarrë zinxhirët. Suhejli brofi në këmbë,
qëlloi fort me grusht në turi të birin dhe e zuri nga prangat. „Muhamed!‟ tha ai,
„marveshja midis nesh u lidh perpara se ky njeri te vinte te ju.‟ Myslimanet veshtruan
ngultas me mosbesim: me siguri Muhamedi nuk do ta tradhtonte Ebu Xhendelin dhe ta
linte të perulur ne dore te te jatit, ku te perballohej me nje jete poshteruese dhe
degraduese? Por Muhamedi i ndenji fort korrekt marveshjes dhe refuzoi ta lejonte te
bente hixhre pa lejen e te atit. Ndersa Suhejli e terhiqte me egersi ne rrugen e kthimit per
ne Meke, Ebu Xhendel klithi me sa zë qe kishte, „A me duhet te kthehem te politeistet qe
ata te me largojne nga feja ime, o myslimane?‟ Siç e thote Ibn Ishak, me ton klasik te
zbutur: „Kjo e shtoi trishtimin e njerzve.‟ Përgjigja e Muhamedit pas tij, pakkënd mund te
ngushëllonte, „O Ebu Xhendel, je i durueshem dhe mbaje veten, sepse Zoti do të mbushë
me besim dhe do të japë rrugët e shpëtimit për ju dhe për ata që jane pa ndihmë. Ne bëmë
paqe me ta dhe ne e ata kemi thirrur Allahun në marveshje, kështu që ne nuk mund të
veprojmë me pabesi ndaj tyre!‟
 Per aq sa kishte kuptuar Omeri, ishte mbushur kupa. Menjehere u ngrit ne kembe
dhe guxoi t‟i bente vrejtje njeriut qe i ishte bindur plotesisht per dymbedhjete vjet: A nuk
ishte ai i derguari i Zotit? A nuk ishin myslimanet ne rruge te drejte dhe armiqte e tyre ne
rruge te gabuar? Pse e kishin pranuar nje paqe te tille te padrejte? Kur ishin larguar nga
Medina pak dite me pare a i kishte premtuar apo jo Muhamedi se ata do te luteshin
perseri ne Ka‟aba? Muhamedi pranoi se e kishte bere kete premtim, mandej shtoi: „por a
ju thashe se do te luteshim kete vit?‟ Omer ishte i detyruar ta pranonte se nuk ishte
permendur ky vit, keshtu qe Muhamedi tha: „Une jam i derguari i Zotit dhe une nuk do te
veproj kunder urdherave te Tij, prandaj Ai do të më nxjerrë faqebardhë.‟  Megjithese
ishte akoma i pikelluar dhe i hutuar, Omer u bind dhe pranoi te vinte doren e tij ne
marveshje, me Aliun, Ebu Bekrin, Abd el-Rahmanin dhe Abdullah ibn Suhejlin (vëllain e
Ebu Xhendelit) sidhe Muhamed ibn Maslaman.
Pelegrinët ishin akoma të revoltuar dhe pati një moment të rrezikshëm që u duk se
do të rebeloheshin. Pasi marveshja u legalizua, Muhamedi thirri me ze te larte se tani ata
mund te kryenin ritet e pelegrinazhit tamam aty ne Hudejbijeh, megjithese nuk kishin
shkuar ne Ka‟aba. Secili duhet te rruante koken dhe te sakrifikonin shtatedhjete devete e
caktuara. Pati nje heshtje absolute. Pelegrinet palevizur shikonin me hidherim
Muhamedin. I deshperuar ai u terhoq ne tenden e tij, i ndergjegjshem se ne rast se
humbiste bindjen dhe mbeshtetjen e tyre ne kete moment vendimtar, ishin humbur te
gjitha. Çfare duhet te bente? pyeti Um Selamen, e cila kishte ndjekur skenen nga tenda
prej lekure te kuqe. Ajo e gjykoi situaten shkelqyeshem: Muhamedi duhet te dilte para
popullit edhe njehere tjeter, i tha ajo dhe te mos i fliste asnjerit derisa ai te kishte flijuar
devene para te gjithe pelegrineve. Ky ishte pikerisht vendimi i duhur. Kurbani dramatik
dhe spektakular menjehere e theu tensionimin. Muhamedi doli nga tenda duke mos
shikuar as majtas as djathtas, u drejtua me hap te shpejte te deveja qe kishte konsakruar
dhe kreu ritin e kurbanit. Ishte nje veprim i shenjte, shume i njohur te të gjithe pelegrinet
arabe, por gjithashtu ishte nje veprim sfidues dhe pavaresie sepse Muhamedi po e thyente
traditen duke flijuar devete jashte Mekes. Kjo çliroi nje shperthim miratimi nga turma e
heshtur, qe doli nga topitja e merzise dhe moskuptimit, duke u frymezuar me katarsis. Me
te shpejte burrat brofen ne kembe dhe vrapuan per te devete e tjera, ndoshta shume te
lehtesuar se me ne fund ishin ne gjendje te benin diçka. Ata i bene kafshet kurban duke
thirrur me ze te larte shprehjen e vjeter arabe, „Ne emrin tend, O Allah!‟dhe duke shtuar
thirrjen myslimane, „Allahu Ekber!‟ Kur Muhamedi thirri nje nga Ensaret dhe i tha t‟ia
rruante koken, myslimanet me zell te madh gati u rrezuan mbi njeri tjetrin per te bere te
njejten gje, filluan te qethin njeri tjetrin me nje furi te tille entusiazmi per te cilen thote
me vone Um Selame, pata frike se mos nga ky zell merrnin ndonje plage te rende. Nje
hadith thote se pikerisht kur filluan te largohen nga Hudejbijeh befas nje ere ngriti
grumbullin e flokeve te zinj dhe e dergoi ne Meke, shenje kjo se Zoti e kishte pranuar
kurbanin e tyre.
Pelegrinet u nisen per ne shtepi me te lehtesuar, por u kishte mbetur pak hidherim
dhe Muhamedi e dinte se mund ta kompensonte, duke parashikuar nje ekspedite e cila
nuk do te rrezikonte marveshjen. Atij mund te mos i jene shqitur nga mendja dyshimet,
sepse ai kishte shpresuar te lejohej te futej ne Meke triumfues pa nenshkruar ate
marveshje te veshtire. Gjate udhetimit dukej i heshtur e i shqetesuar dhe Omeri pati frike
se mos kundershtimi dhe sfida e tij e kishte demtuar miqesine e tyre. Ai i trembej zbritjes

Cituar nga Lings, Muhamedi, f.254. Burimi nuk eshte dhene.
se nje mesazhi qe do te denonte kokekrisjen e tij dhe kur Muhamedi me zor iu pergjigj
nje vrejtjeje të tij, ai u frikesua me keq. Papritur mbrriti nje korier, duke e shoqeruar qe ta
çonte ne krye te Muhamedi, Omer pati nje keputje nga brenda. Por per lehtesimin e tij te
plote ai diktoi se Muhamedi ishte me pamje te qeshur, thuajse pesha e rende e ankthit
kishte rene nga supet e tij. „Me zbriti nje sure,‟ njoftoi Muhamedi, „e cila eshte per mua
me e dashur se çdo gje tjeter nën rrezen e diellit.  Sure 48 – Sure e Fitores (el-fet‟h) –
shfaqi të plotë rëndësinë e ngjarjeve të Hudejbijeh, që është një plotësim dhe klasifikim i
domosdoshëm i luftës së drejtë. Kur kritikët perëndimore akuzojne Islamin se është fe
agresive në vetvete për arsye të xhihad-it, ata duhet të marrin në konsideratë teologjinë e
paqes të Muhamedit, e cila i zbriti atij pasi ai kishte luftuar në rrugën e tij deri në piken
ku mund të fillonte të zbatonte pax Islamica në Arabinë e dërmuar nga luftrat.
Ne kapitujt e meparshem pame se Muhamedi mund te mos e kete paraqitur veten
me imazhin e Jezusit, por mesazhi i tij nuk eshte aq i ndryshem sa tentojne ta komentojne
te krishteret. Ndryshimi eshte se Muhamedi po perpiqej te zbatonte parimet e tij ne
kuptimin me praktik qe lidhej pazgjidhshmerisht me nje gjendje politike ose sociale
specifike. Faktikisht ne dime shume pak rreth qendrimit politik te Jezusit. Vitet e fundit
thuhet se u kryqezua nga romaket per nje perpjekje per kryengritje: disa studiues te
Bibles e kane konsideruar tregimin e permbysjes se tavolines se fajdexhinjve ne tempull,
si nje variant te cunguar te nje sulmi me ane te se ciles ai dhe pasuesit e tij moren
tempullin per tre dite. Sido qe mund te kete qene, zakonisht shifet se Jezusi ka predikuar
nje mesazh pacifist, duke kthyer faqen tjeter, duke refuzuar te mbroje veten edhe
verbalisht dhe duke denuar ata qe jetonin nepermjet shpates. Mposhtja e tij ne pamje te
jashtme dhe poshterimi i inatosi besniket e tij dhe shumica e tyre e braktisen kur ai pati
nevoje. Ne Hudejbijeh Muhamedi u pergjigj me imagjinate ndaj nje situate te papritur
dhe gjithashtu i ktheu faqen tjeter kurejshëve, duke pranuar ne aparence nje poshterim, i
cili gati shkaktoi largimin e shokeve te tij më të ngushtë. Megjithate ne Suren e Fitores, i
shpjegohet myslimaneve nje kuptim me i thelle i ketij ndryshimi ne dukje, tamam ashtu si
pas vdekjes se Jezusit, shkrimtare si Sh.Pali japin domethenien qe nënkuptohej ne
skandalin e kryqit.
Sure fillon me nje bindje dritedhenese se Muhamedi nuk ishte mundur ne
Hudejbijeh, pavarsisht nga ndryshimi ne dukje:

Sigurisht Ne te kemi dhene ty

nje fitore te qarte [fet‟h]
se Zoti mund te t‟i fale gjynahet e tuaja te meparshme dhe te mevonshme,
dhe ploteson bekimin e Tij mbi ty dhe te udhezon ty
ne nje rruge te drejte,
dhe se Zoti mund te te ndihmoje ty
me ndihme te gjërë.


Marre nga Lings, Muhamedi, f. 255
 Ne Bedr Zoti e kishte treguar pranine e tij ne mes te betejes, qe kishte qene nje
shenje dhe shpetim, por Zoti gjithashtu kishte qene i pranishem ne peruljen ne dukje te
Hudejbijeh, kur ai zbriti sekine-n e Tij, shpirtin e paqes dhe te qetesise:

Eshte ai qe zbriti sekine-n

ne zemrat e besimtareve, qe
ata te mund te shtonin besim ne besimin e tyre.

Zoti kishte zbritur sekine-n e tij edhe nje here tjeter, kur Ebu Bekri dhe
Muhamedi ishin fshehur per tri dite ne Shpellen jashte Mekes, te perbuzur e te mohuar
nga farefisnina e tyre dhe duke u ballafaquar me mundesine e nje vdekje kercenuese dhe
te kote. Sekine qe duhet te risillet ndër mend, me sa duket lidhet me shikineh te hebrejve,
termi per pranine e Zotit ne bote. Prandaj Bedr dhe Hudejbijeh ishin te dyja „shenja‟ të
shpëtimit që treguan se Zoti ishte i pranishëm në fshehtësi, në ngjarjet historike të kohës.
Ai ishte aktiv si në paqe ashtu edhe në luftë sidhe mund ta bënte atë që dukej si humbje
në një fitore te dukshme.
Sure vazhdon më tej se kur pelegrinët ndërmorën udhëtimin e rrezikshëm të
pelegrinazhit të paarmatosur për në Mekë, ata kishin bërë një vepër besimi, të cilën
beduinët që kishin refuzuar ta shoqëronin Muhamedin nuk kishin qënë të gatshëm ta
bënin. Ata kishin bërë edhe një vepër besimi dhe bindje kur i ishin zotuar Muhamedit pa
mëdyshje nën një akacie. Kurejshët mund t‟i kishin zhdukur, por ata kishin premtuar t‟i
bindeshin Muhamedit edhe sikur ai t‟i çonte në errësirën e hijes së poshtërimit; marveshja
e përfunduar ishte gjithashtu një „shenjë‟ të cilën myslimanët duhet ta analizonin duke
depërtuar nga kuptimi i jashtëm në atë të brendshëm. Në Bedr fitorja kishte qenë një
furkan që kishte veçuar luftën e drejtë nga ajo e padrejtë; fitorja (fet‟h) e Hudejbijeh
nëpërmjet frymës së paqes, kishte dalluar besimtarët nga jobesimtarët:

Kur jobesimtarët futen në zemrat e tyre

egërsinë, egërsinë e paganizmit,
Zoti dhuroi sekine-n e Tij ndaj
të Dërguarit të Tij dhe besimtarëve,
dhe nguliti te ata fjalën e atij që ka frikë Zotin

Muhamedi ishte kapur nga një emergjencë, e cila ishte një vepër politike krijuese. Me
intuite ai kishte depërtuar në një parashikim më të thellë të dinamikës së ndryshimeve në
Arabi, dhe ngjarjet do ta vërtetonin vizionin e tij. Qe nga ky moment, tani qe e kishte
shpetuar umme-tin nga zhdukja, xhihad do te behej nje lufte per paqe qe kerkonte te
gjithe durimin dhe gjenine e tij. Pra Bedr dhe Hudejbijeh jane dy anet e nje monedhe te
vetme keshtu qe te dyja ishin thelbesore per vizionin kuranor. Nganjehere duhet luftuar
me qellim qe te ruhen vlerat sublime dhe per aq sa lufta zgjat myslimanët duhet të
luftojne me perkushtim absolut duke mos treguar shenja dobesie, qe armiqesite te mos
zvarriten pafundsisht duke shkaktuar gjakderdhje dhe perleshje te kota. Por gjithashtu ka
nje moment per paqe, per arsye se mund te jete me e mira per nje afat te gjate edhe
neqoftese kjo eshte e disfavorshme per kohen. Nuk është e vërtetë se Islami predikon
papajtueshmëri totale dhe frymëzon një fanatizëm të verbër. Përkundrazi Kur‟ani
zhvillon një teologji të plotë mbi luftën dhe paqen, të cilën shumica e të krishterve nuk e
kanë të vështirë ta kuptojnë.
Siç shpjegon Kur‟ani Hudejbijeh e vuri theksin te besimi. Nëqoftëse botkuptimi
fetar i Muhamedit nuk do të kishte qenë madhor, ai nuk do të kishte qenë në gjendje të
tërhiqte pas vetes pasuesit e tij. Nëqoftëse shumica do të kishin dëshiruar një triumf të
shpejtë politik ata nuk do të kishin qenë të pregatitur të bënin këtë vepër të besimit. Sure
e Fitores mbyllet me një paraqitje të qetë të bashkësise, karakterizuar me përparësi nga
një shpirt fetar që është i dukshëm në traditën e dy shkrimeve më të hershme, judaizmit
dhe krishtërimit:

Muhamedi është i Dërguari i Zotit

dhe ata që jane me të janë të ashpër
kundër mosbesimtarve, plot mëshirë
ndaj njeri tjetrit. Ti i sheh ata
duke u përkulur, duke rënë me fytyre përtokë (sexhde), duke kërkuar
nga Zoti bujari dhe kënaqësi të mirë. Shenja e tyre
dallohet ne fytyrat e tyre, gjurma e
sexhdes. Eshte shembellimi
i tyre në Tora, dhe
në Ungjill; si një farë që mbin
filizin, dhe e forcon atë,
e ai trashet dhe rritet drejt
mbi kërcellin e vet, duke kënaqur mbjellësit,
se përmes atyre Ai mund të tërboje
jobesimtarët. Zoti u ka premtuar
atyre që besuan dhe bëjnë vepra
të drejta, falje dhe
një shpërblim të madh.

Mund të ketë vrejtje se ky nderim fetar ka një anë agresive dhe duket i hartuar për të
„tërbuar‟ jobesimtarët. Mungesen e tolerances dhe kundershtimin per kompromis në
parimet baze fetare e kane te perbashket te tri traditat e monoteizmit historik. Bile edhe
paqesori Jezu tha se ka ardhe te sillte jo paqen, por shpaten,  dhe ungjilli na jep nje
portret shume me te eger se sa ai qe gjejme ne nderimin fetar popullor.
Nëqoftëse umme-ti do të vazhdonte të përhapej dhe të ecte përkrah me mesazhet
e mëparshem, i duhej të shtohej dhe të tërhiqte besimtarë të rinj. Ketu politika e re e
Muhamedit per pajtim u pa menjehere se ishte rezultative, sepse armepushimi krijoi nje
atmosfere me te çliret qe inkurajonte diskutimet dhe shkembimin e lire te pikepamjeve
midis myslimaneve dhe paganeve. Duke interpretuar „fitoren e qarte‟ te Hudejbijeh, Ibn
Ishak thote:

Mateu 10:34-6
 Asnje fitore e meparshme nuk ishte me e madhe se kjo. Njerëzit nuk takoheshin kurkund
veçse ne beteje; por kur u be armepushim dhe lufta u la, njerëzit takoheshin te sigurt dhe
keshilloheshin sebashku, asnje nuk fliste rreth Islamit me arsye pa e pranuar ate (ai qe e
kuptonte e pranonte menjehere ate). Ne keto dy vjet [628 –630] dyfishi ose me teper se
dyfishi i atyre te mëparshmve pranuan Islamin. 

Muhamedi kishte treguar ne Hudejbijeh, se Islami i kishte rrenjet ne traditat me te shenjta

te arabve dhe lartesimi i tij i shquar meteorik ne Arabi tregoi se feja e tij kishte
funksionuar. Arabet nuk ishin fanatike, por vitet e tyre te veshtira ne shkretetire i kishin
bere thellesisht pragmatiste. Kur analizuan suksesin praktik te umme-tit, ata filluan te
mendonin se ky mund te kete qene ndryshimi per te cilin njerëzit kishin pritur kaq gjate.
Me marveshjen e Hudejbijeh Muhamedi ishte i detyruar te kthente ne Meke ndonje
te konvertuar qe bente hixhre. Ai tani po perpiqej te gjente nje rruge qe ta çlironte veten
prej kesaj. Marveshja per shembull, nuk thoshte gje per kthimin e grave te konvertuara,
keshtu qe kur gjysem-motra e Othmanit emigroi ne Medine pak pas Hudejbijeh,
Muhamedi refuzoi ta kthente mbrapsht. Pas ketij rasti testues, grate lejoheshin te benin
hixhre, por neqoftese vinin pa pëlqimin e kujdestarve te tyre Muhamedi dergonte pajen e
tyre te kurejshet. Rreth kësaj kohe një numër i madh burrash të vendosur, që kishin
përqafuar Islamin, erdhën në Medine. Ebu Besir ibn Esid, nje aleat i klanit Zuhrah arriti
t‟u linte hijen kujdestarve dhe protektoreve te tij dhe beri hixhre-n. Për të sjelle Ebu
Besirin, kurejshet derguan nje emisar i cili per ta shoqeruar mori me vete nje rob qe
kishte fituar lirine, prandaj Muhamedi me shume keqardhje i shpjegoi se nuk kishte
zgjedhje tjeter, por ta kthente ne Meke. Ebu Besir nuk e kishte ndermend te dorezohej aq
lehte. Kur tre udhtaret po pushonin ne Dhu el-Hulejfe, tete milje ne jug te Medines, ai i
mori shpaten emisarit dhe e vrau. Robi i lire u kthye i lemerisur ne Medine dhe ra ne
kembet e Muhamedit, duke belbezuar lajmin e tmerrshëm derisa vete Ebu Besir mbrriti
ne xhami. Ebu Besir i tha Muhamedit se ai e kishte plotesuar detyrimin, sepse kur Profeti
e kishte nisur për ta kthyer te kurejshet kishte respektuar marveshjen; meqense ai nuk
kishte bere hixhre ai nuk ishte formalisht mysliman, keshtu qe Muhamedi nuk ishte fajtor
per gjakun e te derguarit. Muhamedi perseri kundershtoi ta fuste ne umme-t dhe tentoi
t‟ia dorezonte robit te liruar, i cili i lebetitur nga idea e udhetimit 200 milje vetem per
vetem me Ebu Besirin, me vrik kerkoi ndjese dhe ia mbathi per te shpetuar koken. Pastaj
Muhamedi i tha Ebu Besirit se megjithese nuk mund te rrinte ne Medine, ai tani ishte i
lire te shkonte ku te deshironte. Pasi ai u largua Muhamedi tha me nënkuptim: „Çfarë
pishtari! Ai do të kishte luftuar me një ushtri sikur të kishte të tjerë me vete.‟

Ebu Besir e kuptoi aluzionin e fjalëve të fundit dhe ngriti nje kamp në el-Isa ne
breg te Detit te Kuq, prane rrugës tregtare të cilën pas armëpushimit, kurejshët po e
përdornin përsëri. Lajmi per incidentin shkoi ne Meke, duke perfshire edhe vrejtjen
aforistike te Muhamedit, e cila u perqafua me deshire te zjarrte nga njerez si Ebu Xhendel


Marre nga Muhamed ibn Ishak, Sirat Resul Allah 751, nga A.Guillaume (perkth.dhe botoi), Jeta e
Muhamedit (Londer 1955), f. 507.

Ibn Ishak, Sira 752, f. 507
ibn Suhejl, te cilet mezi po prisnin te benin hixhre. Pas Hudejbijeh vigjilenca e
kujdestarve te tyre kishte rene, keshtu qe shtatedhjete te rinj iken me lehtesi nga Meka
dhe nuk shkuan ne Medine te Muhamedi, por ne el-Isa te Ebu Besir. Nuk thuhej asgje ne
marveshjen e Hudejbijeh per kete dhe asnje nga keta te rinj nuk ishin antare te umme-tit.
Ata u bene komite dhe sulmonin çdo karvan te vetmuar mekas qe kalonte ne rrugen
tregtare per ne Siri. Muhamedi nuk ishte pergjegjes per ta dhe nuk mund te akuzohej se
kishte shkelur marveshjen, por kurejshet e kuptuan se bllokada e vjeter ekonomike ishte
rivendosur pjeserisht. Pas humbjes, prestigji i kurejshëve kishte rene aq shume sa nuk
mund te kerkonin mbeshtetjen e beduineve te zones, neqoftese dergonin nje ushtri per te
lare hesapet me komitet e rinj. Me ne fund u detyruan t‟i kerkonin Muhamedit t‟ua
largonte kete kercenim duke i marre te rinjte ne umme-t. Muhamedi e beri me gezim kete
veprim, por lajmëtarët erdhen shume vone per Ebu Besirin, i cili sapo kishte vdekur.
Muhamedi kishte qene i zoti t‟i bente bisht kushteve te marveshjes bazuar ne
hollesite juridike. Ky ishte nje marifet i njohur ne Arabi. Pikerisht nje vit me vone do te
shofim se kurejshet provojne te bejne diçka te njejte ne luften e tyre ndaj Muhamedit. Si
nje politikan arab shume i zoti, Muhamedi diti t‟i perdorte rregullat e sistemit fisnor ne
favor te vet dhe kjo mund te jete jashte normave per nje person modern perendimor qe,
dhe kjo eshte krejt e kuptueshme, e koncepton etiken fisnore si te eger dhe arbitrare,
keshtu qe i duket e pakëndshme qe Muhamedi ka qene i gatshem ta perdorte ate ne
ndonje rast. Ka shumë kohë që ne e kemi lënë etikën fisnore ose të komunës, megjithëse
ajo ka qënë rruga e vetme për të siguruar pak paqe dhe rend në kohët më primitive. Ajo
kishte funksionuar mire ne Arabi per shekuj, por tani koha e saj kishte perfunduar.
Muhamedi ende si shume bashkekohes te tij, ishte i lidhur thelle me sistemin fisnor dhe i
pranonte parimet e tij baze. Ishte i vetmi sistem politik dhe i sigurise shoqerore qe mund
te imagjinonte prandaj gjate kesaj periudhe tranzicioni, ishte e pamundur te behej nje
ndryshim radikal. Ne çeshtjen e Ebu Besirit perdori nje sterhollim te ligjit fisnor per te
forcuar umme-tin, qe po kerkonte te reformonte sistemin qe po thermohej dhe te
korigjonte te metat e tij me te medha.
Prandaj legjislacioni social i Kur‟anit nuk shkeputet plotesisht nga tribalizmi.
Kur‟ani e sheh shpagimin si nje shenje te virtytit dhe nje detyre shoqerore dhe fetare. Ne
na duket e shemtuar qe ne nje liber te shenjte duhet te rekomandohet se nje hajduti duhet
t‟i pritet dora dhe nuk mund ta kuptojme pse Muhamedi nuk cilesoi te jashteligjshme
hakmarrjen dhe te predikonte nje mesazh falje. Ketu duhet te kujtojme se Jezusi nuk ishte
kryetar shteti, siç u be Muhamedi pas Hudejbijeh. Atij nuk i duhej të kujdesej për
mbajtjen e rendit publik, nje detyrë e ushtruar nga zyrtarët e Romës dhe më vonë nga
autoriteti kishtar, të cilën thuhet se ai e mallkoi. Neqoftese do te kishte qene pergjegjes
per legjislacionin shoqeror, ka te gjitha gjasat qe ai te kishte qene i detyruar te vendoste
metodat e ngjashme drakoniane sepse ne shumicen e shoqerive para-moderne ligji eshte
vendosur me nje ashpersi dhe brutalitet qe na duken te lemeritshme sot. Bile edhe ne
Britani relativisht deri vone, thjeshte nuk e kemi gjymtuar nje vjedhes: ne ose e kemi
vrare per krime te parendesishme ose e kemi derguar si skllav ne kolonite. Natyrisht eshte
per te ardhur keq qe disa vende islamike, megjithese jo te gjitha, kane ruajtur kete denim
te vjeter, por eshte e padrejte te akuzosh Kur‟anin dhe traditen islamike si brutale. Eshte
theksuar se sunduesit e mevonshem islame nuk lejuan qe te perdorej legjislacioni kuranor
sepse gjithashtu ishte i bute per te qene efektiv ne nje bashkesi me te madhe; atyre iu
desh ta freskonin me nje legjislacion te ri per te siguruar nje skeme te re te sigurise
shoqerore.
Muhamedi e kishte pare umme-tin si nje lloj super-tribuje dhe vazhdonte metodat
e vjetra per mbajtjen e rendit. Nuk ekzistonin forca policie ne Medine ose ne Arabi; prej
kohesh qe nuk mbahej mend fisi kishte qene gjithnje pergjegjes per denimin e keqbërësve
dhe per krijmin e nje mase parandaluese qe te pengonte dhunen sa te ishte e mundur.
Kur‟ani e vazhdon kete sistem dhe u tregon te afermve se e kane per detyre te shpaguajne
nje vrasje.
Hakmarrja duhet te ishte e kufizuar rrepte: perndryshe viktima e re qe u demtua
me tepri, duhej „te ndihmohej‟; dmth, njerëzit e tij të fisit do t‟i jepnin atij nasr, keshtu
fillonte nje etape e re armiqesish dhe nje rreth vicioz i dhunes se pandalshme. Në të
vërtetë Kur‟ani thotë se është një shenjë virtyti të kënaqesh me më pak se ajo që të takon.
Kujton rregullat qe Zoti i zbriti profeteve hebrej ne Torah, qe me vone ishin shtremberuar
nga filozofet dhe rabinet, duke shkuar nje hap me tej:

(Sure: 5 : 49 . Cf. 16:127, 42:37)

Kur Jezusi iu referua ketyre fjaleve ne Torah, ai iu tha pasuesve te tij t‟i duan armiqte e
tyre: ai ishte nje njeri i holle dhe ky paradoks përmban nje njohuri fetare te thelle, por te
nderlikuar, e cila nuk eshte e lehte per ta komentuar. Muhamedi nuk shkoi kaq sa Jezusi.
Kur‟ani i kerkon myslimaneve te falin njeri tjetrin dhe te heqin dore nga hakmarrja, ai i
nxiste ta mbyllnin me nje shpagin ne vlere ne vend te humbjes se nje jete tjeter. Ky ideal i
faljes, megjithese ne nje forme te kufizuar ishte nje novacion ne Arabi dhe një përparim
moral mbi sistemin e vjetër.
Shpesh thuhet se krishtërimi është një fe e dashurisë, Islami është një fe e
drejtësisë shoqërore. Të dashurosh fqinjin tënd në krishtërim është vlerësuar si test i fesë
së vërtetë; përkufizimi kuranor i shpirtit fetar është më pak ambicioz, por padyshim më
praktik:

Përkushtim i vërtetë është:

të besosh Zotin dhe Ditën e Fundit,
ëngjëjt, Librin dhe Profetët
t‟i japësh nga gjëja, me shumë zemër,
farefisnisë dhe jetimëve,
nevojtarit, udhtarit, lypsve,
dhe të paguash për lirimin e robit,
të falësh namazin, të paguash zeqatin

Në umme-t shoqëria po organizohej mbi baza të barazisë: të njëjtat detyra kërkoheshin

nga çdonjeri dhe nuk do të kishte elite ose hierarki priftash apo murgjish. Dhenia e
ndihmave kerkohej per te mbyllur hendekun midis te pasurve dhe te varferve, prandaj te


Marshall G.S. Hoxhson, Sipermarrja e Islamit: Koshienca dhe Historia ne Civilizimin Boteror (Çikago
1974), vol.I, f. 339
liroje nje rob ishte veper miresie. Ne parim secili ne umme-t duhej te trajtohej me te
njejten menyre: neqoftese dashuria nuk mund as te mbizoteronte as te imponohej,
drejtesia dhe barazia mund te ligjerohej. Kur‟ani dhe me vone, Ligji i Shenjte Islamik
(Sheri‟a) i ndihmoi myslimanet te kultivonin nje fryme te thelle barazie.  Jo shume
pas vdekjes se Muhamedit, nje prijes beduin i rendesishem quajtur Xhebaleh ibn el-
Ejham u be mysliman. Nje dite nje antar i vegjelise ne umme-t i ra me shpulle. Parimi
islam nuk i kerkonte Xhebalehit te kthente faqen tjeter, keshtu qe nisur nga rangu i tij, ai
ishte plotsisht i bindur se nje denim shume i ashper do te zbatohej ndaj fajtorit. Ne vend
te asaj qe priste, atij vetem i thane se kishte te drejte ta qellonte agresorin ne faqe, per t‟u
hakmarre ndaj fyerjes, drejte dhe ndershem. Xhebaleh u indinjua aq shume saqe e braktisi
fene islame dhe u ribe i krishtere.
Pra shifet ideali i barazise se Islamit si nje menyre praktike per te ushqyer dashurine
vllaznore duke i perfshire te gjithe njerëzit ne te njejtin nivel shoqeruar dhe politik.
Pikerisht pas hixhre-s, thuhet se Muhamedi filloi zbatimin e „vllaznimit‟, ku secili
emigrant ishte i lidhur me nje nga ensaret dhe e konsideronte ate si vlla. Ishte nje
përpjekje per te shkrire tre grupet fisnore ne nje komunitet te bashkuar, nje shembull
praktik te afersise se re fetare qe duhej te kapercente lidhjet e gjakut. Ne te tri fete
monoteiste, ideali i bashkesise eshte vlera me e larte dhe e shenjte. Si në judaizm dhe në
krishterim eshte fundamentale, se kur mblidhen bashke dy ose tre veta, Zoti eshte ne mes
tyre. Shen Pali shkruante se bashkesia e krishtere përbën Trupin e Krishtit, prandaj do te
shofim se umme-ti ka fituar ne perkushtimin fetar mysliman nje rendesi pothuaj te
shenjte. Muhamedi po ushqente gjithashtu edhe individualizmin qe kishte filluar te
shfaqej ne Arabi, prandaj Kur‟ani ligjeron se te afermit e nje te vdekuri mund te
ndeshkojne vetem vrasesin e tij, jo si ne sistemin e vjeter cilindo antar te fisit fajtor. 
Por gjithashtu ideali i bashkësisë kishte mbetur rrënjësor dhe kuptimi i vllaznimit të të
gjithë myslimaneve ka shkuar shumë larg në Islam.
Muhamedi e bazoi sistemin e tij moral te muruueh, humanizmi fisnor i vjeter i
arabve, qe ishte i perqendruar ne te miren, bashkepunimin dhe perkujdesjen e perbashket
per te varferit dhe te dobtit. Risia kryesore e Muhmaedit ishte zgjerimi i ketyre parimeve
te te gjithe myslimanet, me teper te tere umme-ti se sa vetem te antaret e nje fisi te
veçante. Per te ndihmuar pasuesit e tij te kultivonin ndjenjen se te gjithe myslimanet –
pavarsisht ne se i perkisnin Aus, Khasrexh apo Kurejsh – tani ishin vllezer, ai hodhi
themelet per nje politike specifike islame ne te ardhmen. Kjo ka qene nje nga arsyet perse
ishte e veshtire per myslimanet te pershtateshin me idealin perendimor te shtetit komb, qe
e ndante ummet-in perseri ne „fise‟ ose grupe te veçanta armiqesore. 
Vetë Muhamedi ne sjelljen e vet, vertete pati nje standard te larte „vllaznimi‟.
Njeriu qe po behej gjithnje e me i tmerrshem per armiqte e tij ishte thellesisht i dashur


Muhamedi kritikohet sepse nuk hoqi skllaverine, por ky eshte nje gjykim anakronik. Ky institucion eshte
pranuar edhe nga shkrimtaret e Testamentit (Dhjata) te Ri. Ndersa ne fakt Muhamedi e reduktoi skllaverine
ne Arabi duke imponuar pax Islamica, qe nderpreu grabitjet dhe dhunen ne gadishull.

Gjithashtu eshte reale qe fryma e barazise ishte meshiruar thelle ne kulturen e Lindjes se Mesme dhe qe
Islami pjeserisht eshte nje pergjigje per kete.

Wat, Muhamedi ne Medine, f. 268

Uilliam dhe Fideliti Lankaster, „Kriza e Gjirit dhe Zhgenjimi arab‟, Lindja e Mesme Nderkombetare, 385,
12 Tetor 1990. Rreth pikepamjeve arabe mbi ndarjen ndermjet myslimaneve.
brenda umme-tit, qe duke perjashtuar rreziqet e vazhdueshme me te cilat perballohej,
duket se ka qene nje bashkesi shume e lumtur. Muhamedi refuzonte te vendoste distancë
formale midis tij dhe myslimaneve te tjere. Ai urrente t‟i drejtoheshin me pompozitet,
tituj nderimi dhe shpesh shifej ne xhami te ulej pa teklif ne shesh, vazhdimisht pelqente te
qendronte me njerëzit me te varfer te bashkesise. Ne veçanti fëmijët ishin dobësia e tij. Ai
gjithnje shifej duke i kapur, duke i marre në grykë dhe puthur ata. Pas ndonje ekspedite,
kur ktheheshin luftetaret ishte zakon për femijet e umme-tit te dilnin jashte per ta takuar
dhe ata ne rreshta ngadhnjyes do t‟i prinin per ne oaz. Neqoftese do te degjonte nje femije
duke qare ne xhami gjate faljes se Xhumase, ai pothuaj çdo here e mbyllte faljen me heret
se kishte ndermend: ai nuk mund te duronte mendimin se nena e femijes vuante.
Ligjet e formuluara ne Kur‟an sot na tingellojne te ashpra, por dihet se vetë Profeti
ka qene zemërbute. Nje hadith na kujton nje rast kur Muhamedi dha nje vendim per nje te
varfer i cili kishte bere nje krim te vogel: per pendim iu tha të jepte lëmoshë. Burri u
pergjigj se nuk kishte as ushqim dhe as te mira te tjera materiale per te falur. Ne ate
moment sollen ne xhami nje shporte te madhe me hurma si dhurate per Profetin. „Ja ku i
ke,‟ i tha Muhamedi, per t‟ia shperndare keto hurma te varferve. Fajtori u pergjigj
ndershmerisht se nuk njifte njeri ne qytet qe te ishte me i varfer se ai. Muhamedi qeshi
dhe i tha se denimi i tij do te ishte, te hante hurmat.
Edukimi i dashamiresise dhe meshires ka qene thelbesore qe prej fillimit, ne
mesazhin islam. Ne kete periudhe ligji mund te jete konsideruar si nje instrument jo fort
koherent, por procesi i përsosjes (tazaka) se botkuptimit mysliman kishte nisur. Perseri
Muhamedi dha nje shembull. Ne nje hadith thuhet se nje dite ai pa nje rob te lire qe i ishte
futur nje pune te zorshme nga e cila te binte bretku. Ai shkoi prapa tij pa u ndiere dhe siç
bejne femijet i vuri duart mbi sy. Robi i lire u pergjigj se do te ishte Profeti, vetem atij
mund t‟i shkonte mendja t„ia lehtesonte diten me një veprim kaq të dashur.
Ne në Perendim gjate shekujve, kemi mbajtur të ndezur për Muhamedin,
mendimin si nje figure e erret, luftetar mizor dhe nje politikan i pamëshirshëm. Por ai
ishte nje burre me bujari dhe ndjeshmeri te madhe. Ai i donte kafshet, per shembull,
neqoftese shihte nje mace qe dremiste mbi mantelin e tij nuk i shkonte mendja ta
shqetesonte. Ekziston nje thenie se nje nga kriteret e shoqerise eshte qendrimi i saj ndaj
kafsheve. Te gjitha fete nxisin dashurine dhe respektin per boten natyrore dhe Muhamedi
perpiqej t‟ua mesonte kete myslimaneve. Gjate periudhes se Xhahilijeh-s arabet i
trajtonin kafshet shume mizorisht: ata prisnin copa mishi per te ngrene ndersa bagetia
ishte akoma gjalle dhe vinin perreth qafes se kafsheve varese qe shkaktonin dhimbje.
Muhamedi e ndaloi çdo damkosje me dhimbje dhe perleshjet e organizuara mes kafsheve.
Nje hadith thote, nje here ai tregoi se nje burre qe i dha uje nje qeni të etur u dergua ne
Parajse, ndersa nje grua qe e la macen e saj te vuante derisa ngordhi u dergua ne ferr.
Ruajtja e këtyre haditheve tregon se sa të rëndësishme ishin bërë parimet në botën
myslimane dhe sa me shpejtësi përparoi bashkësia drejt një vizioni më njerëzor dhe më
zemërdhemshur.
Tani çifutet mund te integroheshin ne kete Arabi me humane. Pak kohe pas
Hudejbijeh, Muhamedi dërgoi një mesazh ne Abisini, ku i ftonte myslimanët të
bashkoheshin në Medine për të ndihmuar kauzën. Më pas e ktheu vemendjen përsëri nga
veriu. Kolonia e çifutve të Khajberit, qe kishin luajtur nje rol shumë të rrezikshëm gjate
rrethimit te Medines, ishin frenuar nga fati i Beni Kurejzeh, por ende po ndiznin armiqesi
ne mes te fiseve te veriut. Muhamedi donte te ishte i sigurt se Khajberi nuk do ta
kercenonte kurrë më sigurinë e umme-tit, keshtu qe jo shume pas kthimit nga Hudejbijeh
u nis drejt tyre me nje trupe prej 600 burrash. Meqenese preja dukej e majme, kete here
aleatet beduine ishin te gatshem ta shoqeronin, por Muhamedi nuk i lejoi: ai donte te
shperblente myslimanet qe ishin ndjere te çoroditur dhe të zhgenjyer nga Hudejbijeh dhe
t‟u jepte atyre shans per deshiren e tyre te parealizuar per aksion. Khajberi ishte nje
vendbanim jashtezakonisht i fortifikuar dhe mendohej si i papushtueshem. Ashtu si
Medina ishte i rrethuar nga shkembinj vullkanik te xhveshur dhe arat e hurmave dhe
pemishteve ishin te mbrojtura nga shtate fortesa te medha. Kurejshet nuk i zinin bese
vesheve kur degjuan se Muhamedi kishte filluar kete ekspedite të marrë: kishte te ngjare
qe me nje ushtri kaq te vogel, po e kerkonte vete shkaterrimin.
Prape aleati kryesor i Muhamedit ishte perçarja e vazhdueshme, e cila gjithnje
shoqeronte renien e sistemit fisnor ne Arabi. Përkundër umme-tit, brenda vetes Khajberi
ishte i përçarë thellë. Ne vendbanim secili fis ishte autonom dhe nuk ishte e mundur te
bashkoheshin kundra armikut te perbashket. Ata i derguan nje mesazh aleateve te tyre
Ghatafan, por keta kurre nuk u duken. Thuhet se ata dëgjuan një zë misterioz qe i
therriste te rrinin ne territorin e tyre, por per t‟i mbajtur larg Muhamedi mund t‟u kete
premtuar nje pjese te mire te produktit te hurmave te Medines. Myslimanet erdhen ne
Khajber me nate dhe puntoret qe dolen ne mengjez me lopata dhe shporta u gjenden
balleperballe me nje ushtri te heshtur e te rrepte. „Muhamedi dhe forcat e tij!‟ thirren ata
dhe ia mbathen per ne qyteze. „Allahu Ekber‟ thirri fort Muhamedi. „Khajberi është
shkatërruar.‟
Faktikisht rrethimi i Khajberit zgjati nje muaj të tërë. Myslimanet rrethuan
rregullisht çdo fortese me radhë, duke e bombarduar me shigjeta derisa të dorëzohej,
pastaj merrnin prenë e luftës dhe pengje. Ne fund kur u pa qartë se nuk mund të fitonin,
çifutet i ofruan Muhamedit një paqe. Mbështetur ne normat kuranore Muhamedi i pranoi
kushtet, qe nuk ishin edhe aq poshteruese per Khajberin. Ishte tamam ajo lloj marveshje
qe arabet e qendrave te banuara benin me beduinet, te cilet zakonisht ishin luftetare me te
mire. Si shperblim per gjysmen e prodhimit te hurmave, Muhamedi do t‟i jepte çifuteve
te Khajberit mbrojtje ushtarake, keshtu ata u bene vasale te Medines, duke ndrruar
protektoret e vjeter beduine me Muhamedin. Kur çifutet e Fadekut, nje oaz i vogel, por i
pasur ne verilindje te Khajberit degjuan per kete marveshje, vendosen t‟i dilnin para nje
sulmi te mundshem mysliman dhe iu dorëzuan Muhamedit me të njëjtat kushte. Per te
konfirmuar marveshjen, Muhamedi u martua me shtatembedhjetevjeçaren e bukur Safijeh
(bija e armikut te tij te vjeter Hujej), e cila kishte mbetur e ve gjate fushates. Thuhet se
ajo e kishte pare në ëndërr mposhtjen e çifutve nga Medina, prandaj ajo ishte gati te
kthehej ne Islam. Martesa u festua gjate gjysmës së parë të rrugës së kthimit.
Kur u kthyen në Medinë, myslimanet e Abisinise kishin mbrritur dhe Muhamedi
përqafoi kusheririn e tij Xha‟fer, te cilin e kishte pare per here te fundit trembëdhjetë vjet
me pare kur ai kishte qene një djalosh njëzet e shtate vjeç. E puthi ate ne balle, duke i
thënë se nuk dinte çfarë e gëzonte me shume fitorja e Khajberit apo ky bashkim.
Gjithashtu atij i duhej të përshëndeste edhe gruan tjetër. Në fillim të vitit kishte marrë
njoftim se kushëriri i tij dhe njëkohësisht kunati Ubejdullah ibn Xhehsh kishte vdekur në
Abisini. Kujtojme se Ubejdullah kishte qene monoteist para Muhamedit dhe per pikellim
te bashkesise myslimane ne Abisini, la fene islame dhe u be i krishtere. Muhamedi
vendosi te martohej me gruan e tij Ramleh, qe njihej si kunya Um Habibeh dhe kur
periudha e zise kishte mbaruar, martesa ishte kryer me përfaqësi para Negusit. Kjo duket
qarte qe nuk ishte nje martesë për dashuri, por një lëvizje politike e hollë meqenëse Um
Habibeh ishte vajza e Ebu Sufianit. Për të ishte pregatitur një apartament pranë xhamisë
dhe kur erdhi ne Medine ajo shkoi drejt e aty, kurse Safijeh qendroi në një shtëpi aty
pranë derisa të ishte gati apartamenti i saj.
Aisha nuk e deshi veten kur dëgjoi për këtë grua të re. Um Habiben nuk e quante
rrezik, por vajza çifute ishte jashtezakonsht terheqese. Kur Muhamedi e pyeti çfare
mendonte per Safijen, Aisha qe e ftohte dhe indiferente. Ajo nuk mund ta kuptonte perse
duhej te merzitej, u pergjigj ajo; nje çifute ishte si çdokush tjeter. „Mos fol keshtu,‟ tha
Muhamedi, „sepse ajo ka hyre ne Islam dhe e ka bere me sinqeritet betimin.‟ Ne fillim
Safijeh pati nje periudhe te veshtire ne harem sepse grate e tjera ishin gati ta perqeshnin
per shkak te babait Hujej. Një ditë ajo shkoi me lotë në sy te Muhamedi, i cili e qetësoi:
ajo duhej t‟i përgjigjej të tjerëve, „Babai im është Aroni dhe xhaxhai është Moisiu.‟ 
Si përfundim ajo dhe Aisha u bënë shoqe të ngushta dhe të tri gratë e reja – Aisha,
Hafsah dhe Safijeh – formuan një trio që dallohej nga të tjerat.
Pjesa tjeter e vitit kaloi me inkursone pa rendesi, disa nga te cilat u ndermoren me
kerkese te aleateve te rinj çifute te veriut. Me vone ne muajin e shenjte Dhu el-Hixhe ne
Mars 629 sipas marveshjes se Hudejbijeh, ishte koha qe Muhamedi t‟i printe
Pelegrinazhit te Vogel per ne Ka‟aba. Kete here e shoqeruan 2600 pelegrine dhe kur iu
afruan Sanktuarit te Mekes, kurejshet evakuan qytetin ashtu siç kishin premtuar, keshtu
qe pelegrinet myslimane munden te vizitonin te pashqetesuar vendet e shenjta. Kryetarët
e fiseve qëndruan bashkë në majë të malit Ebu Kubejs dhe vështronin të gjithë skenen e
jashtëzakonshme në një ekstazë tmerri. Turma e madhe e pelegrineve me petkun e bardhe
u rreshtua ngadale ne te gjithe qytetin e shenjte, e udhehequr nga Muhamedi qe kaleronte
hipur mbi Kesua-n, ndersa lugina percillte thirrjen e tyre: „Une jam ketu ne sherbimin
tuaj, O Zot!‟ Kur shkoi te Ka‟aba, Muhamedi zbriti nga deveja dhe puthi Gurin e Zi, duke
e rrokur dhe lëmuar atë, pastaj filloi të bënte rrethrrotullimet i ndjekur nga e gjithë armata
e pelegrinëve. Për të mbyllur ritin e lashtë të Pelegrinazhit të vogël pelegrinët përshkuan
shtatë herë largësinë midis kodrave të Safas dhe Meruehs.
Ajo duhet te kete qene pervoje shume interesante per Muhamedin dhe emigrantet
te cilet ktheheshin ne kete qytet te shkrete, ndersa ishte tmerruese per kurejshet tek
veshtronin Bilalin, negrin abisinas qe nuk kishte qene tjeter veçse nje skllav i gjore i
qytetit, te ngjitej ne maje te Ka‟abas dhe te bente thirrjen e faljes tri here ne dite. Abazi
xhaxhai i Muhamedit, erdhi ne qytet te takonte te nipin dhe i propozoi per grua motren e
tij Mejmoneh, e cila sapo kishte mbetur e ve. Muhamedi pranoi, me qellimin te joshte
Abazin qe me ne fund te hynte ne fene Islame sidhe ftoi kurejshet ne festimin e dasmes.
Kjo i çoi gjërat shume larg, kështu që nga Ebu Kubejs erdhi Suhejli për t‟i thënë
Muhamedit që tri ditet e tij kishin përfunduar, prandaj ai duhet të linte qytetin menjëherë.
Sa‟d ibn Ubadeh, njeri nga ensarët që ishte me Muhamedin në atë moment, u inatos nga
mungesa e dukshme e kortezisë, por Muhamedi shpejt e qetësoi: „O Sa‟d, asnjë fjalë të
keqe për ata që kanë ardhë të na takojnë në kampin tonë.‟ 
Për habinë e kurejshëve e gjithë masa e pelegrinëve e la qytetin me të rënë nata, të
disiplinuar në atë mënyrë që ishte e pakonceptueshme për mekasit, përçarja dhe
indisplinimi i të cilëve kishte kontribuar në perëndimin e epokës së tyre.

Muhamed ibn Sa‟d, Kitab et-Tabakat el-Kebir,VII, 147, marre nga Lings, Muhamedi, f.271

Marre nga Lings, Muhamedi, f.282 .
 Shumë të rinj kurejsh e panë qartë dështimin gjatë këtij pelegrinazhi, gjë që ishte
një fitore e mrekullueshme morale për Muhamedin dhe që diskutohej me pathos në të
gjithë Arabinë. Që nga ky moment qytetit iu shkrua fati. Gjithnje me teper beduine u
bene aleate te Muhamedit dhe shume prej te rinjve te Mekes kryen hixhre-n. Dy prej tyre
ishin teper te rendesishme. Emr ibn el-Es dhe Khalid ibn el-Walid qe pas luftes se Bedrit,
ishin luftetaret kryesore ne qytet, tani mundën ta kuptonin se nuk kishte me te ardhme per
ta ne Meke. Siç tha Khalid: „Rruga është bërë e qartë. Natyrisht ky burre është Profet dhe
për Allah unë po bëhem mysliman.‟ Ndihma hyjnore duket se është i vetmi spiegim i
mundshëm për suksesin e jashtëzakonshëm të Muhamedit. Thuhet se Khalid dhe Emr e
bënë hixhre-n bashkë dhe u pritën me gëzim në Medine. Khalid ishte i shqetësuar se e
kaluara do të ishte kundër tij. Një oficer kryesor si në Uhud ashtu edhe në Betejën e
Transhesë, ai kishte qenë përgjegjës për vdekjen e shumë myslimanëve, prandaj i
frikësohej ndonjë hakmarrje. Muhamedi e siguroi atë se dorëzimi në islãm i shlyente të
gjitha borxhet e vjetra dhe përfaqësonte një fillim krejtësisht të ri. Ky ishte një parim
esencial i umme-tit. Kjo jo vetëm që shënon një lindje të re shpirtërore, por ishte rruga e
vetme me anë të së cilës Islami mund të vendoste paqen në Arabi.
Ky ishte një vit ngadhnjyes për Muhamedin, por gjithashtu edhe një vit dhimbje.
Pak pas Pelegrinazhit të Vogel vdiq vajza e tij Zejneb dhe më vone humbi dy antarë të
familjes së tij gjatë një ekspedite në kufirin sirian. Në vitet e fundit të jetës, profeti e
ktheu vemendjen gjithnjë më tepër nga veriu. Nuk jemi shumë të sigurtë për arsyet që e
shtërnguan ta bënte këtë, por situata politike jashtë Arabise kishte ndryshuar në mënyrë
dramatike. Persia dhe Bizanti kishin dekada që kishin hyrë në një luftë të pambarim.
Gjate viteve të para të karieres së Muhamedit, Persia kishte patur sukses dhe kishte
pushtuar Sirine dhe kishte rrethuar Konstandinopojën. Kjo duhet t‟i ketë shqetësuar
kurejshët duke e vënë në pikëpyetje edhe neutralitetin e tyre. Por së fundi gjendja ishte
përmbysur në favor të Bizantit dhe me 625, vitin e Uhudit, Herakliusi i kishte përzanë
persianët dhe kishte hyrë në territorin e tyre. Nëqoftëse Muhamedi do të mund të
zevendsonte Perandorinë e Krishterë te arabet në veri, ai do të kishte mundur të sfidonte
si bizantinët edhe sasanidët. Prandaj vitet e fundit, me sa duket ai bënte orvatje për të
shfaqur prezencën e tij në veri sidhe të tërhiqte në umme-t fiset e krishtera të veriut, me të
njëjtën mënyrë dhe kushte si vendbanimet çifute.
Gjithsesi ai dërgoi Zejdin dhe Xha‟ferin në kufirin me Sirine në krye të një ushtrie
të madhe prej 3000 vetash. Ekspedita ka mbetur disi mister, aq më tepër që të dhëna
esenciale mungojnë. Pasi u nisen myslimanët mësuan se Herakliusi ishte aty rrotull me
rreth 100 000 veta. Prapëseprapë ata vendosën të bëjnë presion. Afër Detit te Kuq në
fshatin Mu‟ta, aty ku tani është Jordania, ata u sulmuan nga një detashment bizantinësh.
Zejd, Xha‟fer dhe dhjetë myslimanë të tjerë u vranë; Khalid, që gjithashtu merrte pjesë në
ekspeditë, vendosi ta kthente ushtrinë në shtëpi.
Kur mori vesh lajmin, Muhamedi shkoi drejt e në shtëpinë e Zejdit dhe Xha‟ferit,
e shoqja e të cilit Esma kujton se po piqte bukën kur erdhi Muhamedi dhe e kuptoi nga
shprehja e fytyrës së tij se kishte ngjarë diçka e tmerrshme. Muhamedi kërkoi të takonte
dy djemtë e Xha‟ferit, u ul në gjunjë përbri tyre, i përqafoi fort dhe qau. Esma filloi të
bërtiste me të madhe dhe të vajtonte sipas mënyrës tradicionale arabe, teksa gratë e tjera
vrapuan për te ajo. Duke u larguar Muhamedi u tha të ishin të sigurta se ata do të
kujdeseshin për familjen dhe u solli ushqime për disa ditë. Duke ecur rrugës për në

Ibn Ishak, Sirat 717, nga A.Guillaume (perkth.dhe botoi), Jeta e Muhamedit, f. 485.
xhami, vajza e vogel e Zejdit doli me vrap nga shtëpia dhe iu hodh në krahë. Muhamedi e
ngriti dhe qëndroi ashtu duke e mbajtur në krahë dhe duke qarë me ngashërime.
Nuk dihet me saktësi për ç‟arsye Khalid vendosi ta kthente ushtrinë mbrapa, duke
qenë se humbjet ishin relativisht të lehta, prandaj kur mbrritën në Medine ata u
fishkëllyen dhe u përqeshën, kështu që Muhamedit iu desh t‟i merrte nën mbrojtjen e tij
të pushtetshme. Rreth një muaj më vonë, nderi u vu në vend kur Emr ibn el-Es udhëhoqi
një ekspeditë tjetër kundër tribuve të veriut të cilat siç duket ishin grumbulluar në kufi
dhe shpejt ia mbathën.
Atë vit pati një gëzim personal për Muhamedin. Thuhet se Mukeukisi i Egjyptit i
dërgoi Muhamedit një vajzë-skllave egjyptiane, të bukur, flokëkaçurrele, e krishterë
kopte të quajtur Merjem dhe Muhamedi e mbajti si konkubinë. Ai e takonte atë përditë,
duke kaluar gjithnjë e më shume kohë në shoqërinë e saj, ndoshta duke gjetur aty një
qetësi, për të shpëtuar nga atmosfera e xhelozië së haremit. Askujt nuk i është dukur e
tepërt. Torah e ka parashikuar bashkëjetesën kur izraelitet ishin në fazë të ngjashme të
kalimit nga jeta nomade në atë fshatare. Vetë Abrahami e mori Hagerin si konkubinë dhe
Ishmail, babai i arabve, ishte fëmija i këtij bashkimi. Kështu që do të jetë konsideruar
mbarësi kur Merjem mbeti shtatzanë dhe kur vitin tjeter i lindi djalë. Muhamedi e quajti
atë Ibrahim.
Ashtu siç mund te merret me mend, grate e tij ishin jashtezakonisht xheloze per kete
te re qe se njihte njeri, e cila mbante femijen e Profetit. Aisha dhe Hafsah organizuan nje
proteste dhe rebelim ne harem. Është e veshtire të kuptohet ky incident i çuditshëm, që
shkaktoi një krize të madhe dhe mund të ketë prishur punë më shume se sa merret me
mend. Ashtu siç eshte ngjarja i atribohet Omerit, qe kishte pikepamje te rrepta per grate
dhe kishte mendimin se ato duhet te respektoheshin, por jo t‟u vihej veshi; po ashtu e
ndjente se grate e emigranteve po fitonin zakone te keqia nga grate e Medines. Sidoqofte
Muhamedi ishte me i shtruar dhe zemerbute me grate e tij, prandaj nje dite Omer u
tmerrua kur degjoi nje shamate sketerre ne apartamentet e Profetit. Grate ziheshin per
disa plaçka qe sapo ishin marre dhe kembengulnin qe Muhamedi t‟i jepte pjesë më të
madhe familjes se tij se sa pjeses tjeter te umme-tit. Omeri thirri Muhamedin duke i
kërkuar leje të hynte dhe menjëhere ra qetësia. Kur ai hyri e gjeti Profetin te pafuqishem
dhe duke qeshur: sapo degjuan zerin e Omerit grate iken me ngut te lemerisura prapa
hixhab-it. Omer i zymte beri vrejtje se do te ishte mire qe grate te kishin respektin e
duhur per profetin dhe u bertiti grave te strukura prapa perdes: „O armiket e vetvetes,
frikesoheni prej meje dhe jo nga i Derguari i Zotit?‟ „Ne asnje menyre,‟ u pergjigj njera
nga grate, „por ju jeni me vrazhde dhe me i ashper se i Derguari i Zotit.‟ 

Omeri ishte i shqetesuar qe vajza e tij Hafsah po dilte jashtë normave dhe i kishte
thene asaj se duhet ta kontrollonte xhelozine dhe te pranonte faktin, per shembull, se nuk
ishte terheqese sa Aisha. Hafsah ishte bere aq zhurmemadhe per Merjemin sa qe per nje
moment Muhamedi premtoi me merzi se nuk do ta takonte me ate, por prape asgje nuk
ndryshoi. Te shtyra nga Aisha dhe Hafsah, grate poshteronin me ngazellim Merjemin dhe
vazhduan te grindeshin e t‟i mbanin meri njera tjetres. Atmosfera u bë aq e pakëndshme
sa që për një muaj Muhamedi hoqi dorë prej të gjitha grave.


Muhamed ibn Isma‟il el-Bukheri, Ahadith LXIII, 6 cituar nga Lings, Muhamedi, f.275.
 Por ashtu si ne shumica e thashethemeve rreth haremit, kjo grindje me sa duket
pasqyron nje problem edhe ne pjesen tjeter te umme-tit. Pas fitores se Khajberit
myslimanet paten me shume begati: Aisha thote se perpara Khajberit nuk i kishte takuar
te ngopej me hurma. Kjo pasuri e re kishte krijuar edhe probleme. Disa nga bujqit
kerkonin te qendronin duarkryq dhe ta shijonin ate, te tjeret filluan te pretendojne per
cope me te majme ne prene qe vinte nga ekspeditat dhe siç del familja e Muhamedit
kishte filluar te kerkonte dhurata te posaçme, te cilat duhet t‟u jepeshin te varferve.
Muhamedi ishte jashtezakonisht i shqetesuar per efektet e dobesimit moral nga bolleku,
sidomos ne harem. Ky problem del edhe ne variantin e tregimit te Omerit rreth ndarjes se
Muhamedit nga grate e tij. Te gjithe myslimanet ishin te shqetesuar kur degjuan se
Muhamedi e kishte lene haremin. Asnjeri s‟fliste per teme tjeter ndërsa nje grup njerzish
mblidhej jashte xhamise duke vështruar me merak drejt dhomes se vogel mbi çati ku
tashme banonte Profeti banonte vetëm. Omer kujton se dikush u sul ne shtepine e tij per
te dhene lajmin duke i rene kaq me force deres saqe ai mendoi se se paku fiset e veriut
kishin rrethuar qytetin. Akoma më keq thirri vizitori: Muhamedi i ka larguar të gjitha
gratë.
Kjo nuk ishte thjesht një krizë e brendshme. Martesat ishin aleanca politike të
planifikuara me shumë kujdes. Lidhjet e tij me Ebu Bekrin dhe Omerin mund të
dëmtoheshin nëqoftëse ai ndahej nga bijat e tyre. Tani çdo gjë ishte rrezikuar për arsye të
zënkave të disa grave. Trazira mund të jetë shkaktuar nga konfliktet e brendshme të
Medines të cilat kanë patur ndikim edhe te gratë e Muhamedit, por për të cilat nuk dimë
gjë. Omeri u turr për në xhami të shihte se çfare mund të bënte, por në fillim Muhamedi
refuzoi ta takonte. Kur më në fund u lejua, ai sjell në mendje se vështroi përqark një
dhome të vogël të mjerueshme, që nuk kishte asgjë brenda veç tri lëkurave të paregjura.
Muhamedi shtrihej trishtueshëm në një rrogoz pa as edhe një batanije, ku thurjet e
xunkthit kishin lënë shenjë në faqen e tij. Omer u ndje i lehtësuar sa nuk përshkruhet kur
mësoi se Muhamedi nuk do t‟i ndante gratë, prandaj avash avash e bëri Profetin të
buzëqeshë duke i rrëfyer disa ndodhi për telashet e tij me gratë, qyshkur kishin emigruar
në Medine, ku burrat s‟po ishin të zotë t‟i mbanin gratë nën urdhëra. Kur Muhamedi më
në fund ishte qetësuar, Omeri u ul përkrah tij këmbëkryq dhe e pyeti pse Allahu, nuk i
jepte të Dërguarit të tij pak më shumë komoditet shtëpie në këtë dynja; fundja perandorët
e Bizantit dhe të Persisë jetonin në një luks të pafund. Muhamedi e kundërshtoi: ata e
kishin lumturinë e tyre vetëm në këtë botë.
Per ne sot eshte nje ngjarje e veshtire. Ajo ka shume elemente te papranueshem.
Mund te kete patur te beje me teper me rritjen ne umme-t te egos per te mira materiale se
sa me xhelozine seksuale. Muhamedi u veçua nga grate e tij per nje muaj dhe duke iu
dhënë atyre shansin për të zgjedhur: ato ose mund te pranonin kushtet e tij dhe te benin
nje jete te denje islamike ose ai do t‟i ndante me mirëkuptim. Bie ne sy se te Vargjet e
Pëlqimit, siç quhen, nuk permendet Merjem ose xhelozia e grave; perkundrazi theksi
vihet mbi luksin dhe të mirat materiale:

O Profet, thuaji bashkëshorteve të tua: „Nëqoftëse dëshironi

këtë jetë dhe shkëlqimin e saj, ejani pra,
Unë do t‟ju siguroj jetesën dhe ju le të lira
me dashamirësi.
 Por nëqoftëse dëshironi Zotin dhe të Dërguarin e tij
dhe Banesën e Fundit, patjetër Zoti ka pregatitur
për ato midis jush që bëjnë të mira
një shpërblim madhështor. 

Grate u pajtuan me keto kondita dhe nga ky moment grate e Muhamedit u bene edhe me
te rendesishme ne umme-t. Kur‟ani u jep atyre titullin „Nënat e Besimit‟ dhe ligjeron qe
ato nuk duhet te martohen perseri pas vdekjes se Muhamedit, jo sepse ai ishte xheloz per
martesat e ardhshme, por sepse keto martesa mund te lindnin dinasti dhe tarafe, te cilat do
ta perçanin umme-tin.
Vertet pikerisht pas Vargjeve të Pëlqimit, Kur‟ani na paraqet nje panorame me
pozitive te mardhenieve midis gjinive ne umme-t, duke na treguar burrat dhe grate krah
perkrah pergjegjes per detyrat dhe privilegjet e Islamit ne nje shoqeri barazie:

Burrat dhe gratë që jane dorëzuar (ne Islam – perkth.)

besimtarêt dhe besimtaret
të bindurit dhe të bindurat
të drejtit dhe të drejtat
të durueshmit dhe të durueshmet
të përvuajturit dhe të përvuajturat
burrat dhe gratë që japin me dashamirësi
burrat që agjërojne dhe gratë që agjërojnë,
burrat dhe gratë që ruajnë moralin e tyre,
burrat dhe grate që përmendin Zotin shpesh-
për ta Zoti ka pregatitur falje
dhe një shpërblim të madh. 

Më vonë myslimanët mund të jenë tërhequr nga ky vizion kuranor i barazisë, por
feministët perëndimorë që akuzojnë Islamin për misogjini, ndoshta duhet të sjellin
ndërmend se tradita kristiane gjithashtu ka qenë tepër negative ndaj grave. Dhiata e Re në
vija të trasha përcjell mesazh pozitiv për gratë, por në fakt ungjilli gjatë shekujve nuk ka
qenë asgjë tjetër përveçse një fjalë e mirë „për seksin e dobët‟.
Misogjinia e krishtere ishte tipike neurotike sepse bazohej ne mohimin e mardhënieve
seksale, gje e cila eshte e rralle midis feve boterore dhe natyrisht qe nuk gjendet as ne
judaizem as ne Islam. Nuk eshte e ndershme te fajesosh Muhamedin dhe Islamin per
misogjini. Ne se grate myslimane sot, nuk i pranojne disa liri qe pretendojme se i kemi
ofruar atyre, kjo nuk vjen nga kokefortesia, por sepse botkuptimi perendimor mbi grate


Sure 33: 28 – 9

Sure 33 : 35

Kete e kam trajtuar me hollesisht te: Ungjilli persa i takon Gruas: Krijimi i krishtere i Luftes se Seksit ne
Perendim (Londer 1986).
dhe mardheniet midis sekseve eshte konfuz. Ne predikojme barazi dhe liri, por ne te
njejten kohe shfrytezojme dhe poshterojme grate ne reklama, pornografi dhe ne argetimet
me popullore, ne nje menyre qe myslimanet e quajne te huaj dhe ofenduese.
Ne menyre te pashmangshme ne përqëndrohemi me shume rreth tensioneve dhe
fraksioneve midis grave te Muhamedit se sa mbi jeten e perditshme ne harem; do te ishte
gabim te mendojme se aty nuk kishte dashuri dhe lumturi. Kur Muhamedi ia këndoi
Vargjet e Pelqimit Aishes, ai e keshilloi te mendohej me shume kujdes para se te merrte
vendim; ai e keshilloi te pyeste prindet e saj se ç‟mendonin ata. Por Aisha nuk e mori
parasysh sugjerimin. Ajo bile as qe kishte çfare te mendonte: ajo zgjidhte Allahun dhe te
Derguarin e tij. Ajo ishte teper xheloze dhe nganjehere e survejonte Muhamedin.
Veçanërisht e dhimbshme duhet të ketë qenë shtatzania e Merjemit: të gjitha gratë e tjera
kishin patur fëmijë me burrat e mëparshëm, ndërsa Aisha nuk lindte. Është ruajtur nje
histori prekëse, ku ajo i kërkon Muhamedit t‟i jepte asaj një kunia si të tjerave, dhe ai e
quajti Umm Abdullah, meqenëse ajo kishte lidhje të ngushtë familjare me nipin e saj të
vogël që kishte këtë emër. Do të ishte krejt gabim të kujtojmë se jeta e saj ishte një mërzi
e padurueshme. Muhamedi ishte nje burre i duruar: ai ishte me i sjellshem se sa kishte
qene i jati: dihej qe Ebu Bekri i rrihte te bijat. Ai mund te jete perpjekur qe grate e tij te
jetonin thjeshte, por Aisha na tregon se gjithnje Muhamedi i ndihmonte ne punet e
shtepise dhe me gjerat e tij merrej vete: ndreqte dhe arnonte rrobat, rregullonte kepucet
dhe kujdesej per bagëtite. Ai perpiqej te edukonte myslimanet te kishin me shume respekt
ndaj grave dhe fakti qe keto hadithe jane ruajtur nga nje kohe kur shumica e njerzve ne te
gjitha fete do ta mendonin shokuese qe nje profet i madh duhet te merrej me vogelsirat e
shtepise, tregon se mesazhi ishte pervetesuar, pavarsisht se myslimaneve si Ebu Bekri
dhe Omer iu dukej e pamundur te ndrronin zakon.
Akoma asnjeri nuk ishte ne gjendje ta zevendsonte Hadixhen, por siç shifet me
Aishen çlodhej. Per shembull, një dite bëri gare vrapimi me te. Kur fitoi, ai thirri me
gëzim se tani ishin baraz: kur Aisha kishte qene vajze e vogel ne Meke, njehere ajo i
kishte ikur me vrap dhe ai nuk kishte qene i zoti ta kapte. Gjithashtu kishte edhe
momente intime. Aishes i pelqente t‟ia lyente floket Muhamedit me parfumin e saj me te
mire, të pinte me të njëjtën kupë dhe të lahej në atë govatë ku lahej ai. Asaj gjithashtu i
pëlqente të kujdesej për të kur ishte i sëmurë dhe nuk e gërgiste,
kur mendonte se ai po e përkëdhelte veten si shumë. Një ditë kur po rrinin bashkë,
Muhamedi po qepte një pale sandale, ajo vuri re fytyren e tij që shkëlqeu nga një mendim
i çastit. Ajo e vështroi për një moment dhe i bëri një kompliment për çehren e ndritshme
dhe të lumtur. Muhamedi u ngrit dhe e puthi atë në ballë, duke i thënë: „O Aishe, uroj që
Allahu ta shpërblejë sa më mirë. Unë nuk jam burim gëzimi për ty, aq sa je ti për mua.‟ 

Gjithashtu Aisheh ishte shumë serioze dhe tepër inteligjente. Në një hadith thuhet se
njëhere kur Muhamedi ishte larguar nga Medina, ai u tha myslimanëve se duhet të
këshilloheshin me Aishen nëqoftëse kishin ndonje çështje fetare. Pas vdekjes se tij ajo
ishte nje autoritet i rëndësishëm mbi jetën e Profetit dhe ritet fetare, që është diçka e
habitshme, veçanërisht kur kujtojmë se kalifët si Ebu Bekr, Omer dhe Ali nuk kishin
respektin që kishte Profeti për gratë. 2210 tregime të tilla (ahadith) i atribohen Aishes,


Hadith nga Ebu Ne‟im el-Isfahani, dala‟il en nubuue, II, 45 marre nga Nebie Abbot, Aisheh me e
dashura e Muhamedit (Çikago, 1942), f.67.
megjithse el-Bukhari dhe Myslimi, të cilët bënë grumbullimin e madh të Hadith-eve
gjatë shekullit të nëndtë, shumicën e tyre nuk i morën parasysh. Ata pranuan vetëm 174
nga tregimet, të cilat thuhej se i ishin dhënë Aishes nga vetë Profeti. Gjithashtu ajo qe
shumë e rëndësishme në trazirat politike në fillimet e Perandorise Islamike dhe udhëhoqi
një revoltë kundër Aliut gjatë kalifatit të tij. Gratë nuk janë shtypur nga Islami, siç kanë
tendencë të mendojnë në Perëndim. Shumë njerëz gjykojnë se ai i aftësoi ato të fitojnë një
pushtet që ishte i paperceptueshëm në ditët e Xhahilijeh-s.

Ne fund te vitit mekasit e prishën Marveshjen e Hudejbijehs, kështu që sërish

ishin të pambrojtur. Fisi Bekr të cilët me dekada kishin qënë armiq te betuar te Khuze‟eh
qëndroi aleat me kurejshët; Khuze‟eh nga ana e tyre ishin bashkuar me Muhamedin. Në
nëndor 629 një nga klanet e Bekrit kishte goditur natën me një sulm të papritur Khuze‟eh
në territorin e tyre dhe ishte e kuptueshme se disa prej kurejshëve ishin bashkëfajtore në
këtë sulm: ata i kishin dhënë armë Bekrit, bile thuhej se Sefuan kishte marrë pjesë në
luftim. Khuze‟eh menjëhere u përgjigj duke bërë raprezalje, bile mes dy fiseve u
zhvilluan luftime edhe në zonen e Sanktuarit të Mekës, prandaj Khuze‟eh i kerkoi ndihmë
Muhamedit dhe ai pranoi t‟u shkonte në ndihmë.
Shpejt shumë kurejsh ndryshuan mendim kur e kuptuan se i kishin dhënë
Muhamedit një shans të shkëlqyer për të sulmuar Mekën. Sefuan dhe Ikrimeh ishin
përsëri te papermbajtur dhe sfidues, ndersa Suhejli e ëma e te cilit ishte prej Khuze‟eh,
ishte t‟ia mohuar ndihmën Bekrit. Muhamedi kishte informatoret e vet, kështu që i tha
shokëve se mund të shpresonin që shpejt ta shihnin Ebu Sufianin në Medinë. Qe nga
humbja në Betejen e Transhese, Ebu Sufiani ndoshta kishte filluar ta kuptonte se ishte e
kotë të vazhdonte këtë hasmëri me Muhamedin, i cili si rrjedhojë e martesës me Umm
Habibeh sapo ishte bërë dhëndrri i tij. Padyshim, pak pas prishjes së armëpushimit, Ebu
Sufiani mbrriti në Medinë për pajtim – një ngjarje që ishte e paimagjinueshme dy vjet më
parë.
Ekzistojnë histori të ndryshme mbi nismën e Ebu Sufianit për pajtim në Medinë.
Thuhet se ka takuar vajzën e tij Umm Habibeh për t‟i kërkuar të ushtronte ndikimin e saj
te Muhamedi, por ajo as nuk e ka lejuar të ulet në sixhadenë e Muhamedit. Kjo nuk ngjet
si e vertetë sepse gjate gjithë jetës së tij, Muhamedi nuk gëzonte kete lloj nderimi dhe
adhurimi. Pastaj tregohet se Ebu Sufiani kërkoi këshilla nga Ebu Bekri, Omer, Othman
dhe Ali, gjë që është pak e dyshimtë sepse na e paraqet atë duke takuar katër kalifët e
parë të Islamit ekzakt sipas rradhës së sundimit. Ebu Sufiani luajti një rol të rëndësishëm
në këtë kohë. Ai ende nuk u dorëzua ne islãm, por e kuptoi se fitorja përfundimtare e
Muhamedit ishte e paevitueshme dhe se kurejshët duhet të tentonin të kapnin kushtet me
të mira që të mundnin. Ai dhe Suhejli po përpiqeshin të shpëtonin mekasit nga grindja
duke hequr dorë nga përgjegjesia ndaj Bekrit, duke përdorur të njëjtin formalizëm që
kishte futur Muhamedi një vit më parë në çështjen e Ebu Besir-it. Tani kurejshët ishin
shumë të dobët për ta mbyllur atë çështje, prandaj Ebu Sufianit iu sugjerua nga Ali se i
duhej t‟i kërkonte Muhamedit nëse ai binte dakord ta nderonte duke e njohur si protektor
të mekasve, që dëshironin t‟i dorëzoheshin Muhamedit. Kjo do t‟i mundësonte atyre të
shpëtonin fytyrën dhe jetën në rast të një pushtimi mysliman të qytetit, sepse kështu ata
nuk i nënshtroheshin direkt Muhamedit, por njerit prej njerzve të vet.
Ebu Sufiani ra dakord ta mendonte propozimin dhe u nis per ne Meke, ku ai
ndoshta beri nje pune te kenaqshme pregatitore me te tjeret per te pranuar te
pashmangshmen. Pas largimit te tij, Muhamedi filloi te pregatitej per nje ekspedite te re,
duke i bere thirrje umme-tit dhe aleateve te tjere per tu bashkuar ne ushtrine myslimane.
Per arsye sigurie qellimi i ekspedites u mbajt ne sekret te plote, por qe natyrisht ngjalli
shume thashetheme. Me 10 Ramadan, Janar 630, Muhamedi u vu ne krye te ushtrise me
te madhe qe kishte dale ndonjehere nga Medina. Pothuaj te gjithe burrat e umme-tit
kishin dale vullnetare dhe rruges ekspedites iu bashkuan edhe aleatet e tjere beduine,
duke e çuar keshtu numrin në 10 000 burra. Akoma asnjeri nuk e dinte me siguri per ku
po drejtoheshin. Sigurisht që ata mund të shkonin drejt Mekës, por kishte gjithashtu
mundësi të shkonin për të sulmuar disa fise në jug ose qytetin Taif, që kishin ngelur
armiqësor ndaj Islamit. Kjo mundësi i shkoi ndërmend edhe fisit jugor Hauazin kur
dëgjuan se ushtria e Muhamedit po drejtohej drejt territorit të tyre, prandaj nisën te
grumbullojnë ushtrinë e tyre masive ne Taif, qytetin e el- Latit dhe qendrën e paganizmit.
Natyrisht që në Mekë, kurejshët prisnin më të keqen. Abazi iu kerkoi te perpiqeshin te
parandalonin katastrofen: „Oh kurejsh, neqoftese Profeti hyn ne Meke me force, ky do te
jete fundi i kurejshëve pergjithmone, prandaj para se te vijne kerkoni mbrojtje.‟  Ai u
ngrit naten per t‟u bashkuar me Muhamedin dhe rruges mbrriti Ebu Sufianin me Budejlin,
kryetarin e Khuze‟eh, te cilet gjithashtu ishin drejtuar drejt kampit mysliman. Te tre
burrat e kaluan naten atje dhe ne mengjez Muhamedi e pyeti Ebu Sufianin nese ishte gati
te dorezohej ne islãm. Ebu Sufiani u pergjigj se mund te pranonte pjesen e pare te
deklarimit mysliman te besimit: „Nuk ka zot tjeter veç Allahut‟- ishte provuar se
perendite pagane ishin te kota – por ai akoma s‟ishte i sigurt rreth profecise se
Muhamedit. Perseri ai u shokua dhe u impresionua kur pa te gjithe pjestaret e ushtrise
gjigande gjate faljes se mengjezit te perkuleshin ne drejtim te Mekes dhe kur vuri re fiset
e ndryshme duke marshuar drejt rruges per ne qytetin e tij, e kuptoi se kurejshet do te
dorezoheshin.
Ai nxitoi te kthehej ne Meke dhe grumbulloi njerëzit duke thirrur me sa ze qe
kishte: „O kurejsh, Muhamedi ka ardhe me nje force qe nuk mund t‟i beni balle.‟ Pastaj ai
u ofroi atyre versionin e sugjeruar nga Aliu. Kushdo qe donte te dorezohej duhej te vihej
nen mbrojtjen e tij dhe Muhamedi do ta respektonte: ata ose duhet te shkonin ne shtepine
e tij ose te qendronin ne shtepiat e tyre kur te vinte ushtria myslimane. Gruaja e tij Hind
nuk u permbajt nga zemerimi. Duke e kapur Ebu Sufianin nga mustaqet, ajo i thirri te
pranishmve: „Vriteni kete fshike te yndyrshme salloje! Çfare mbrojtesi i shpifur i popullit
te vet!‟ Ebu Sufiani iu kerkoi te mos e degjonin ate: kishte perenduar koha e ketyre
provokimeve. Ai kishte pare nje ushtri se ciles Meka nuk mund t‟i rezistonte. Kurejshet
pragmatistë në kulm, sigurisht që nuk dëshironin një Masadë arabe, kështu që ata shkuan
në shtëpitë e tyre dhe u mbyllën brenda si një tregues i nënshtrimit të tyre.
Ndërsa pak nga ata donin të luftonin. Ikrimeh, Sefuan dhe Suhejl u mblodhen
rreth Ebu Kejsit me nje force te vogel dhe kur ushtria hyri ne qytet sulmuan sektorin qe
komandohej nga Khalid. Ata u mposhten shpejt keshtu qe Ikrimeh dhe Sefuan ia mbathen
nga Meka, ndersa Suhejli vendosi te dorezohej keshtu qe shkoi ne shtepine e tij. Pjesa
tjeter e ushtrise myslimane hyri ne qytet pa çak pa bam. Tenda e kuqe e Muhamedit u


Ibn Ishak, Sira 812, nga Guillaume (perkth.dhe botoi), Jeta e Muhamedit , f. 546.

Ibn Ishak, Sira 815, nga Guillaume (perkth.dhe botoi), Jeta e Muhamedit , f. 548

Masada – një fortesë e lashtë malore në bregun jugperëndimor të Detit të Kuq, në juglindje të Izraelit. Pas
dy vjet rrethimi, në v. 73 antarët e sektit çifut zilot bënë vetvrasje masive për të mos iu dorëzuar romakve
(shënim i përkthyesit)
ngrit prane Ka‟abas dhe aty ai u bashkua me Um Selameh dhe Mejmuneh dy grate qe e
kishin shoqeruar, sidhe me Aliun dhe Fatimen. Pak pasi u sistemuan erdhi motra e Aliut,
Um Hani, e cila ishte martuar me nje pagan dhe nuk kishte kryer asnjehere hixhre-n, per
te kerkuar faljen e jetes se dy te afermve qe kishin marre pjese ne luften kunder Khalidit.
Muhamedi menjehere premtoi se ata ishin te sigurt nen mbrojtjen e saj, bile megjithese
Ali dhe Fatime donin qe ata te ekzekutoheshin. Ai nuk donte të fillonte rapresalje të
përgjakshme. Asnjeri nuk u imponua ta pranonte Islamin sidhe as nuk u shtrëngua ta
bënte këtë. Muhamedi nuk dëshironte t‟i detyronte njerëzit, por të realizonte një pajtim.
Ai kishte ardhe ne Meke jo te persekutonte kurejshet, por te zhdukte fene qe i
kishte bere te deshtonin. Pasi fjeti pak, ai u ngrit mori abdes dhe thirri faljen. Pastaj i hypi
Kesues, kaleroi perreth Ka‟abas shtate here duke prekur Gurin e Zi per secilin rrotullim
dhe duke thirrur „Allahu Ekber!‟ Thirrja u pasua nga 10 000 ushtaret e tij dhe menjehere i
tere qyteti jehoi me fjalet qe simbolizonin fitoren perfundimtare te Islamit. Ne vazhdim
Muhamedi e ktheu vemendjen te 360 idhujt perreth tempullit: te strukur ne çatia dhe
ballkone, kurejshet veshtronin ate kur rrezonte secilin idhull duke recituar vargjet:

e verteta erdhi, dhe e rrema u zhduk;

sigurisht e rrema
eshte e natyrshme te zhduket. 

Brenda Ka‟abas muret ishin dekoruar me piktura te idhujve pagane dhe Muhamedi
urdheroi qe te gjitha ato te fshiheshin, megjithese thuhet se lejoi te mbeteshin afresket e
Jezusit dhe te Marise. Perfundimisht Islami do te ndalonte perdorimin e çfardo imazhi ne
lutje sepse shperqendron mendjen nga Zoti, duke lejuar dualizimin e hyjnise me simbole
te mirfillta njerëzore.
Disa nga mekasit kishin dale jashte nga shtepiat dhe kishin shkuar deri te Ka‟aba,
ku prisnin qe Muhamedi te largohej nga tempulli. Ai qendroi perpara shtepise se Allahut
dhe u kerkoi atyre te linin menjane krenarine arrogante e vetkenaqsine e paganizmit qe
krijonte vetem ndarje e padrejtesi dhe te pranonin rendin e ri, bashkimin e umme-tit. Ai e
mbylli me nje varg nga Kur‟ani, te cilin myslimanet e interpretojne si denim te racizmit,
nje ves prej te cilit Islami ka qënë i çliruar:

O Kurejsh, Zoti ka hequr prej jush kryelartesine e paganizmit dhe nderimin e te pareve
ndaj tij. Njeriu rrodhi nga Adami, ndersa Adami nga pluhuri:

O njerëz, Ne ju krijuam
mashkull dhe femër, dhe ju ndamë
në raca e fise, që të mund ta njihni
njëri tjetrin. Sigurisht që më fisniku
midis jush para Zotit është
ai nga ju që e ka më shumë frikë Zotin. Zoti është
Gjith-njohës, i Gjith-dijshëm. 

Sure 17: 82

Ibn Ishak, Sira 821, nga Guillaume (perkth.dhe botoi), Jeta e Muhamedit , f. 553.
Ne fund Muhamedi shpalli nje amnisti te pergjithshme. Vetem dhjete veta u vune ne
Listen e Zeze. Aty perfshihej Ikrimeh (por jo Sefuan, per disa arsye), njerez qe kishin
perhapur propogande anti-myslimane dhe njerez qe kishin demtuar familjen e Profetit.
Por çdonjeri prej ketyre njerzve qe kerkonte falje, nuk denohej.
Kjo ishte nje politike e zgjuar. Muhamedi e dinte, per shembull, se Suhejli ishte ne
siklet prandaj i dha porosi njerzve te tij ta trajtonin me kujdes. „Asnje veshtrim te keq
ndaj Suhejlit, neqoftese e takoni!‟ urdheroi ai. „Ta leme te dale perjashta lirshem, per
jeten time ai eshte njeri inteligjent dhe i nderuar, ai nuk e pranon qorrazi te verteten e
Islamit!‟ Pas fjales se tij ne Ka‟aba Muhamedi u veçua ne Malin Safa dhe ftoi popullin e
Mekes te betohej se do t‟i bindej dhe pranonte pushtetin e tij politik. Nje nga nje
kurejshet u rreshtuan para Muhamedit, ndersa ne krahe i qendronin Omer dhe Ebu Bekr.
Nje nga grate qe qendroi para tij ishte e mbuluar dhe kur ajo foli Muhamedi e njohu nga
zeri: ishte Hindi, e shoqja e Ebu Sufianit, e cila ishte nje nga te denuarit e listes per
masakrimin e trupit te Hamzah. „Ti je Hind bint Utba?‟ e pyeti ai. „Une jam,‟ iu pergjigj
ajo provokuese. „Me fal per çfare kam bere ne te kaluaren dhe Zoti do t‟ju fale ju.‟
Muhamedi vazhdoi me katekizmin e tij. A angazhohet ajo te mos shkele kuroren dhe te
mos vjedhe? A angazhohet ajo te mos vrase femijet e saj? Kesaj kerkese te fundit Hind iu
pergjigj: „Une i rrita ata, por ju m‟i vrate ne diten e Bedrit kur u bene burra, keshtu që ju
jeni njeri nga ata qe dine rreth tyre!‟ Hind vendosi te dorezohej ne islãm dhe i tha
Muhamedit: „I derguar i Allahut ju nuk mund te me denoni më sepse une jam nje
myslimane e deklaruar.‟
Profeti buzqeshi dhe tha: „Natyrisht, ti je e lire.‟ Shpejt ajo ishte deshmitare qe
burri dhe te bijte moren ofiqe te rendesishme ne umme-t, shperblim ky i bashkepunimit te
Ebu Sufianit. Si rrjedhojë pasardhësit e tyre u bënë themeluesit e dinastisë Ummejed.
Te afermit u luten t‟u falej jeta Sefuanit dhe Ikrimes dhe Muhamedi u premtoi se
ata mund te hynin te qete ne qytet, me kusht qe te pranonin pushtetin e tij. Te dy
vendosen te kthehen dhe Ikrimeh ishte i pari qe pranoi Islamin. Si kompensim,
Muhamedi e pergezoi ate me emocion dhe nuk lejoi askend te poshteronte babain e tij
Ebu Xhehlin. Sefuan dhe Suhejl u betuan per bindje ndaj Muhamedit, por akoma nuk
bene rrefimin mysliman te besimit. Gjithashtu nje nga te denuarit ne Listen e Zeze eshte
mitizuar nga Selman Rushdi te Vargjet Satanike; varianti i tij trillues qe e paraqet
Muhamedin si te ftohte, te eger dhe hakmarres, eshte krejt i ndryshem nga historia e
vertete. Abdullah ibn Se‟id vëllai i gjirit i Othman ibn Afan, kishte bere hixhre ne v. 622,
por me sa kuptohet e humbi besimin te frymezimi i Muhamedit. Ai u be shkruesi i tij
keshtu qe si per loje ose per prove, beri ndryshime te vogla ne tekstin e Kur‟anit. Kur
Muhamedi kishte thene, „alimun semi‟un‟ (Allahu di dhe degjon), Abdullah kishte
shkruar, „alimun hakinum‟ (Allahu di dhe eshte i urte). Meqenese Muhamedi nuk i kishte
dalluar keto hollesi, Abdullah la fene dhe u arratis ne Meke, ku kurejshet bene

Vargjet nga Ku‟rani jane Sure 49 : 13.


Marre nga Lings, Muhamedi, f. 304. Burimi nuk eshte dhene.

Ebu Xha‟fer et-Tabari, Tarik er-Resul ue „l-Muluk 1642, sipas Guillaume (perkth.dhe botoi), Jeta e
Muhamedit, f. 553

Muhamed Zafrulla Khan, Islam: Kuptimi i tij per Njeriun modern (Londer 1962), f. 60.
propogande me historine tij. Kur‟ani e mesonte edhe vete Muhamedin se do te kishte
pasoja fatale neqoftese perpiqej te modifikonte tekstin e shenjte si t‟i pershtatej dhe ky
ngulmim ne kete pike ndoshta pasqyron vetdijen e Muhamedit per veshtiresine e ruajtjes
se integritetit te mesazhit: gabime njerëzore mund te beheshin kollaj. Kur e mori vesh se
ishte denuar me vdekje, Abdullah vajti te Othmani, qe e mori ne mbrojtje ate derisa
situata u normalizua mbas fitores. Pastaj ai e dërgoi para Muhamedit dhe kerkoi meshire
per te. Thuhet se Muhamedi qendroi i heshtur per nje kohe te gjate derisa çfuqizoi
denimin me vdekje, gje per te cilen me vone ai qortoi Shoket e tij se duhet te mos e kishin
konsideruar heshtjen e tij si nje rast per te vrare Abdullahin. Pasi u hoq nga Lista e Zeze,
Abdullah u be perseri mysliman dhe pas vdekjes se Muhamedit pati post te larte ne
Perandorine Islame.
Triumfi mbi Meken kishte qene fitorja perfundimtare (fet‟h) per te cilen fitoret e
meparshme te Bedrit dhe Hudejbijehs kishin qene nje parapergatitje. Fjala fet‟h ne
kuptimin e mirfillte do te thote „hapje‟ dhe u be term zyrtar qe perkufizonte pushtimin e
nje qyteti, i cili hapte nje dere te re per Islamin. Me triumfin ndaj Mekës, Muhamedi
kishte rivendikuar deklarimin e tij profetik. Kjo ishte arritur pa gjakderdhje kështu që
politika paqësore e Muhamedit u shpërblye. Brenda pak vitesh, paganizmi në Mekë
pothuaj kishte vdekur edhe armiqte më të zellshëm të Muhamedit si Ikrimeh dhe Suhejl u
bënë myslimanë të devotshëm dhe të zjarrtë.
Megjithate Muhamedi nuk e shijoi per nje kohe te gjate fitoren e tij, sepse i
erdhi lajmi se ushtria e hauazineve ishte grumbulluar ne Taif. Pak pas fitores Muhamedi
dergoi Khalidin ne Nakleh, te shkaterronte portretin e Uzase, ndersa me vone Aliu do te
dergohej ne tempullin e Manatit ne Hudhejl. Thakifi dhe aleatet e tyre ishin te vendosur
qe Lati nuk duhet te pesonte te njejtin fat, prandaj 20 000 burra erdhen ne mbrojtje te
altarit te tij. Ishte nje moment delikat ne te cilin mund te humbej gjithçka, por tani
kurejshet ishin te pregatitur te luftonin krah perkrah Muhamedit dhe myslimaneve: Taif
dhe Hauazin ishin armiqte e tyre te vjeter. Brenda natës Muhamedi fitimtari i Mekës ishte
bërë mbrojtësi i qytetit. Ushtrite u ndeshen ne fund te Janarit 630 rreth dy jave pas
triumfit, ne luginen e Hunejnit. Atje myslimanët desh u vunë përpara, por në fund ata
bënë një mësymje të ashpër dhe armiku mori arratinë. Disa u fshehën nëpër kodra, ndërsa
të tjerët u strehuan në qytetin e fortifikuar të Taifit. Muhamedi tentoi ta rrethonte qytetin,
por shpejt e kuptoi se nuk mund ta pushtonte në atë stinë dhe u tërhoq.
Pas betejes së Hunejnit ndarja e plaçkës qe një problem i koklavitur, ku u çfaqën
haptas disa kontradikta ndërmjet umme-tit. Me synimin të bënte për vete ish armiqtë e tij
si Ebu Sufian, Sefuan dhe Suhejl, Muhamedi u dha atyre pjesën e luanit. Sefuan u
emocionua aq shumë saqë bëri menjëherë dorëzimin në Islam. „Unë dëshmoj se askush
nuk mund të ketë një mirësi të tillë, përveç shpirtit të Profetit,‟ thirri ai. „Unë dëshmoj se
nuk ka Zot tjetër veç Allahut dhe ju jeni i Dërguari i Tij.‟ Gjithashtu edhe Suhejli u bë
mysliman. Ai gjithnje kishte qenë një njeri fetar, prandaj edhe u bë më i zellshmi ndër të
gjithë të konvertuarit rishtas. Sigurisht pasuesit më besnikë të Muhamedit ishin të prekur
nga ky favorizim i dukshëm. Veçanërisht ensarët e konsideruan si një shenjë se sapo
Muhamedi u ribashkua me kurejshët do t‟i braktiste ata dhe do të harronte se Aus dhe
Khasrexh e kishin strehuar tamam kur kishte qenë një refugjat i diskredituar. Muhamedi e
shpëtoi situaten me anë të një fjalimi nëpërmjet të cilit shprehte mirënjohje ndaj të gjithë
asaj çfarë populli i Medinës kishte bërë për të. Ai premtoi se Medina do të ishte shtëpia e
tij sa të kishte jetë dhe lotët rrodhën në faqet e ensarve kur ai fali pjesën e fundit të lutjes:
A ju trazohen mendjet për gjërat e mira të kësaj jete me anë të të cilave fitoj ndaj disa njerzve qe
ata të mund të bëhen myslimanë, ndërsa besoj në Islamin tuaj? A nuk jeni të kënaqur se disa
burra do të marrin bagëti ndërsa ju do të keni me vete të Dërguarin e Zotit? Për Atë në dorën e të
cilit është shpirti i Muhamedit, sidhe për hixhre-n [e emigrantëve që i vajtën pas] unë vetë do të
jem njeri nga ensarët. Nëqoftëse të gjithë njerëzit do të shkojnë në një drejtim dhe ensarët në nje
tjeter, une do të marr rrugën e ensarve. Zoti pastë mëshirë për ensarët, bijtë e tyre dhe bijtë e
bijve të tyre. 

Së paku për momentin ensarët u qetësuan, kështu që pas ndarjes së presë, marrjes së
bindjes e besnikërisë nga hauazinët, Muhamedi në vazhdim grumbulloi të gjithë ushtrinë,
bëri Pelegrinazhin e Vogël (umre) dhe u kthye në shtëpi në Medine.
Sistemi i vjeter fisnor ishte i varur nga çdo grup për të ruajtur ekuilibrin e forcës:
etika e hakmarrjes kishte siguruar rregullin se në rast se vritej një antar i fisit, fisi agresor
duhej të dobësohej në të njëjtën masë. Muhamedi tani ishte bere shume i fuqishem, qe te
frenohej nga ky sistem dhe kjo solli nje instrument paqeje ne Arabi. Fiset nomade duhet
te zgjidhnin ose te beheshin aleate me Muhamedin ose te beheshin objekt sulmi per
umme-tin e madh gjithnje ne rritje dhe aleatet e tij. Gjate dy vjeteve ne vazhdim, fis pas
fisi mbrriten delegatet ne Medine. Ata duhej te premtonin se do te copetonin idhujt, do te
furnizonin ushtrine sipas kerkeses, nuk do te sulmonin umme-tin dhe aleatet e tij sidhe do
te jepnin zeqat. Shume nga nomadet u bene besimtare te sinqerte, ndersa disa te tjere ne
zemer ngelen besnike te fese se vjeter dhe Muhamedi ishte plotesisht i vetdishem per
kete. Perseri ai nuk beri perpjekje te impononte nje ortodoksi teologjike intolerante, duke
shpresuar se nenshtrimi politik do te çonte perfundimisht ne dorezim fetar ne islãm.
Pothuaj i vetem Muhamedi arriti te vendoste pax Islamica.
Nderkaq ekspeditat luftarake ishin menyre e jetes ne Arabi dhe agresioni ishte i
natyrshem. Muhamedi kuptoi se per te ruajtur paqen e re, ai duhej te perpiqej dhe te
drejtonte energjite jashte kufijve. Pasi gjithnje e me teper fise beheshin aleate te umme-tit
dhe keshtu ai u perpoq te fokusonte energjite e tyre ne nje sulm kunder fiseve te veriut te
cilat kishin mbetur armike, jashte zones se lejuar per inkursionet myslimane. Diçka e
ngjashme ndodhi ne Europen e krishtere te shekullit te njembedhjete, kur kisha u perpoq
te ndalonte luftrat e kaloresve dhe baronve kunder njeri tjetrit dhe u orvat me mjete te
ndryshme te nxiste te ashtuquajturen Paqe e Zotit. Perfundimisht me 1095 ne Keshillin e
Klermontit, Papa Urban i II-te i shtyu te krishteret te bashkoheshin kunder armikut te tyre
te perbashket ne Token e Shenjte dhe beri thirrje per Kryqezaten e Pare kunder te pafeve
myslimane: ajo do te ishte Paqja e Zotit ne Perendim dhe Lufta e Zotit ne Lindjen e
Mesme.
Ne Tetor te v.630 Muhamedi njoftoi per nje ekspedite te re dhe kete here
perkunder zakonit te tij, la te behej e ditur se do te shkonin ne kufirin me Bizantin, keshtu
qe burrat duhet te benin pregatitjet e duhura per nje udhtim te gjate. Nuk e dime me
saktesi pse Muhamedi kembenguli ne kete ekspedite, qe ishte shume e papershtatshme.
Ishte nxehte, kishte ardhe koha e vjeljes se hurmave, gjithashtu myslimanet kishin frike
nga ushtria bizantine. Ne kete periudhe Muhamedi nuk planifikonte pushtimin e Sirise
dhe te Palestines. Ai thjesht mund te kete dashur te hakmerrej per humbjen ne Mu‟ta ose
te vendoste kufij te sigurte ne rajonin verior te Arabise. Shumica e myslimaneve filluan te


Ibn Ishak, Sira 886, nga Guillaume (perkth.dhe botoi), Jeta e Muhamedit, f. 596 - 7.
pregatiteshin per ekspediten, por disa shfaqen ankesa, nguruan dhe bile disa te tjere
refuzuan te shkonin. Ashtu siç mund te pritej hipokritet kundershtuan; disa aleate te rinj
beduine kerkuan te falur; myslimane te tjere deshironin te qendronin ne shtepi, te korrnin
hurmat dhe t‟i shisnin; por disa prej atyre qe kundershtuan ishin myslimane te persosur.
Bile edhe Aliu qëndroi në Medine, megjithse burimet në unison deklarojnë se atij i kishte
kërkuar Muhamedi të kujdesej për familjen gjatë mungesës së tij. Rreth 30 000 burra u
ngritën në një marshim të lodhshëm drejt veriut. Sidoqofte nendedhjete veta qendruan
neper shtepia; ata mund te kishin ndermend te benin ndonje komplot kunder Profetit;
natyrisht qe njerëzit u ndjene te lenduar kur pane se burra te tille si Ebu Sufiani moren
ndere dhe dhurata te majme, ndersa ensaret dhe emigrantet e vertete duket se u harruan.
Shpesh ndodh ne nje parti qe përkrahësit e fillimit bëhen problem, duke u mbajtur fort në
idealizmin e hershëm të lëvizjes dhe duke shikuar me dyshim ata qe ndoshta nga motive
te pamerituara te rastit, bëhen militantë të vonë. Muhamedi kishte krijuar ndjeshëm një
klimë që ndihmoi armiqtë e tij të mendonin me simpati për Islamin, por kjo do të thoshte
se ai kishte probleme brenda rrethit të vet. Pakënaqësia u bë e dukshme edhe midis atyre
qe ishin bashkuar me ekspeditën. Ne kampin e Ibn Abejt kishte hungërima te
vazhdueshme; disa ngelnin prapa me qellim dhe te tjere murmurisnin neper dhembe rreth
marrise per t‟u konfrontuar me ushtrine e fuqishme bizantine. Kur Muhamedi pyeti se per
çfare flisnin, ata pergjigjeshin përciptas: „Ne vetem po llomotisnim dhe benim shaka, o i
derguar.‟ Siç thuhet ne Kur‟an, Muhamedi nuk ishte gënjyer.
Me ne fund ushtria arriti ne Tabuk, rreth 250 milje ne veriperendim te Medines,
dhe Muhamedi qendroi atje per 10 dite. Padyshim ishte heroizem te qendroje me nje
ushtri kaq te madhe te dera e Bizantit, prandaj beduinve të zonës u bëri përshtypje. Gjate
kohes qe ishte atje beri marveshje me sunduesit vendore. Mbreti i krishtere Jahune i
Eilatit ne Izraelin e sotem i beri nderime, ashtu siç bene tre vendbanime çifute ne Xharba
dhe Adhruh aty ku eshte sot Jordania dhe Makna ne bregun e Detit te Kuq. Khalid
gjithashtu u dergua me nje force te vogel per te bere zap sunduesin e Dumat el-Xhendalit,
keshtu qe edhe ai beri paqe me Muhamedin.
Ishte nje sukses modest, por i rendesishem dhe rruges se kthimit Muhamedi
ndjehej optimist dhe me besim ne vetvete. Ai ishte i vendosur të nënshtronte opozitën në
kampin e tij pas një suksesi të tillë kaq premtues për shtetin e Medinës edhe në botën e
jashtme. Hungërimat dhe përçarja vazhdonin edhe gjatë kthimit; thuhet se ne nje vend iu
bë një komplot për ta shtyrë në një buzë uji. Sidoqofte me ne fund arriti shendoshe e mire
deri afer Medines. Para se të linte oazin atij i kishin kerkuar te shënjtëronte nje xhami te
re te ndertuar ne Ku‟ba, gje per te cilen kishte premtuar ta bente gjate kthimit. Tani delte
e qarte se kishte patur te drejte te mendonte se ajo xhami ishte qender zvjerdhjeje: ne
Kur‟an bile aludohet se njerëzit qe e kishin ndertuar, kishin rivendosur lidhje me disa nga
armiqte e vjeter te Muhamedit, te cilet akoma nuk ishin pajtuar me suksesin e tij. 
Keshtu qe perpara se te hynte ne Medine, Muhamedi dergoi dy burra ne Ku‟ba qe t‟i
vinin flaken kesaj xhamie. Mengjezin tjeter ai ngriti nje hetim per njerëzit qe kishin
qendruar ne Medine gjate ekspedites. Shumica kerkuan ndjese pernjehere dhe dhane
shfajesim te besueshem, ndersa tre veta u veçuan nga shoqeria per dy muaj.


Sure 9 : 108. Tregohet se myslimanet rebele kishin kontakte me Ebu Emir, monoteist i njohur si „Murgu‟,
i cili ishte arratisur ne Meke pasi Muhamedi kishte ardhe ne Medine.
 Me sa duket kjo i dha fund opozitës brenda myslimanëve. Jo shume pas kthimit
nga Tabuku, në shenjë respekti dhe pajtimi, Muhamedi qëndroi para varrit të
kundërshtarit të tij të vjetër Ibn Abej. Kjo shënonte gjithashtu fundin e opozitës pagane.
Ne Janar 631 qytetit i Taifit, kështjella e fundit pagane u shtërngua të dorëzohej, tamam
një vit pasi Muhamedi kishte lënë rrethimin e tij. Qëkur hauazinet u bënë aleatët e
Muhamedit pas Hunejnit, izolimi i tyre sa vinte e shtohej dhe u rrënuan aq shumë sa
gjendja iu bë e padurueshme. Delegatet nga Taifi iu lutën Muhamedit për kushte speciale.
Ata ishin tregtarë që udhëtonin shumë, prandaj kërkuan leje të flinin gjatë udhtimeve të
biznesit me gra të cilat nuk ishin gratë e tyre; ata gjithashtu donin të pinin verë nga
vreshtat e tyre, por mbi të gjitha kërkuan të mbanin tempullin e el-Latit edhe për disa vjet.
Ose, sëpaku edhe për një vit. Muhamedi i refuzoi të gjitha. I vetmi lëshim që ju bëri ishte
se nuk detyroheshin ta shkatërronin vetë ata el-Latin dhe të ngjallnin zemërimin e
popullit të tyre. Kështu që Muhamedi dërgoi Ebu Sufianin në Taif të shkatërronte idhullin
në emër të tij.
Ky ishte një xhest shumë simbolik. Ebu Sufiani kishte luftuar kundra Muhamedit për
pesë vjet dhe kishte marshuar me emrin e el-Latit në buzë. Kjo ishte shenjë e qartë se
paganizmi ishte në ditët e tij të fundit. Ai i kishte shërbyer mirë arabve, por kishte
dështuar në përshtatjen me jetën e qendrave të banuara dhe me kërkesat e reja të shekullit
të shtattë. Dinamika e brendshme e ndryshimeve sociale ishte tani në anën e Muhamedit.
Fitorja e Muhamedit ishte e jashtëzakonshme. Ai nuk ishte i lidhur vetëm me frymëzimin
hyjnor por, bazuar në parimin kuranor, ai kishte përdorur të gjitha energjitë e tij natyrore
sidhe gjeninë e lartë personale për të arritur në këtë ditë. Por në vitin 631 ai ishte një
burrë në moshë dhe shëndeti kishte filluar ta linte: a do të mund ta suportonte umme-ti
vdekjen e tij?
 10. Vdekja e Profetit ?

Kur Muhamedi kreu hixhre në v.622, bashkësia e vogël Islame kishte ndërmarrë
hapin e parë drejt një fuqie politike: dhjetë vjet më vonë ajo sundonte pothuaj të gjithë
Arabinë dhe kishte hedhur themelet për një politike të re arabe e cila do t‟i aftësonte
myslimanët të drejtonin një perandori gjigande për më tepër se njëmijë vjet. Suksesi
politik kërkoi mund dhe përpjekje të vazhdueshme ndërsa vitet e trazuara të Medines
treguan se sa e vështirë dhe e rrezikshme ishte të ristrukturojë shoqërinë njerëzore duke u
bazuar në programin qiellor. Muhamedi u përball me barrën e përkthimit të Fjalës së
pashprehshme të Zotit në gjuhën e njeriut, e cila nganjëherë këputej dhe thërmohej nën
ndikimin hyjnor. Lufta për të mishëruar Fjalën e Zotit në shoqërinë njerëzore i kishte çuar
myslimanët në limitet e durimit dhe të perceptimit, kështu që ata nganjëherë ranë në
dëshpërim dhe shkuan deri në prag të braktisjes së Muhamedit. Por vetë suksesi vërtetoi
se ishte argumenti më i mirë i politikës së tij të jashtëzakonshme dhe të debatueshme. Kur
Muhamedi mori vendimin për të luftuar në Bedr, të dëbonte apo të ekzekutonte fiset
çifute ose të nënshkruante marveshjen e Hudejbijeh ai nuk ishte frymëzuar drejtpërdrejt
nga Zoti, por kishte përdorur mendjemprehtësinë e tij natyrore. Kur‟ani nuk i mëson
myslimanët të lënë mënjanë dhuntitë e tyre natyrore ose të ulen e të presin që Zoti t‟i
shpëtojë me anë të ndonjë mrekullie. Islami është një besim praktik dhe realist, qe e
koncepton inteligjencën njerëzore dhe frymëzimin hyjnor të shkojnë krahpërkrah në
mënyrë hamonike. Në vitin 632 dukej se pothuaj vullneti i Zotit ishte realizuar në Arabi.
Ndryshe nga shumë profetë të mëparshëm, Muhamedi jo vetëm i brumosi individët burra
e gra me një vizion të ri individual të shpresës, por ai ndërmori detyrën të plotësonte
historinë njerëzore dhe të krijonte një shoqëri të drejtë, e aftë që t'i bënte burrat dhe gratë
të vinin në jetë potencialin e tyre të vërtetë. Suksesi politik i umme-tit pothuaj u bë i
shenjtë: ishte shenjë e jashtme e prezencës së padukshme të Zotit në mesin e tyre.
Aktiviteti politik do të vazhdonte të ishte një përgjegjësi e shenjtë dhe sukseset e
mëvonshme të Perandorisë Myslimane një „shenjë‟ se njerëzimi si një i tërë mund të
rilindte.
Në vend që të hallakatej në mënyrë jotokësore rreth kodrave të Galilesë si Jezusi
në Ungjill duke predikuar dhe pajtuar, Muhamedi u angazhua në një përpjekje të vështirë
politike që të reformonte shoqërinë dhe pasuesit e tij u zotuan ta vazhdonin këtë lufte. Në
vend që t‟ia kushtonin të gjitha forcat e tyre rindërtimit të jetës së tyre private si të
krishterët e parë brenda kontekstit të pax Romana, Muhamedi dhe shokët e tij ndërmorën
rikompozimin e shoqërisë së tyre, pa të cilën nuk mund të kishte as përparim moral as
shpirtëror. Kur‟ani shprehet qartë se jeta e përtejme e individit është e një rëndësie
madhore dhe ka përparësi ndaj detyrave shoqërore të myslimanëve. Historia dhe aktiviteti
politik nuk janë kurrë një qëllim në vetvete, por ndiqen dhe përcaktohen nga një urdhër
transhendent hyjnor: fati i përjetshëm i individit është më i rëndësishëm se reforma
shoqërore, siç e tregon qartë simbolizimi Kur‟anor i Gjykimit, Ferrit dhe Qiellit. Këtu
Kur‟ani i përgjigjet shpirtit te ri individualist që kishte filluar të ndjehej në Arabi dhe
legjislacioni i tij social e pasqyron këtë. Pavarësisht nga kolapsi i sistemit fisnor, idealet e
vjetra të bashkësisë ishin ende norma, prandaj Muhamedi nuk mund ta injoronte këtë fakt
dhe të prodhonte një individualizëm të lulëzuar që t‟i shkonte për shtat idealeve tona
liberale perëndimore të sotme, por ai sapo filloi në këtë rrugë. Për më tepër shpëtimi i
individit nuk do të mund të arrihej nëqoftëse vazhdonte në Arabi rrethi i pafund i
gjakderdhjes dhe i shfrytëzimit: një shoqëri e korruptuar dhe e dizintegruar në mënyrë të
pashmangshme pjell imoralitet, degradim dhe dëshpërim në gjithçka, kështu që kushtet e
Arabisë së shek. të shtattë kërkonin një plan shoqëror sidhe individual të shpëtimit.
Muhamedi arriti të krijonte në Medine një komunitet që ishte i fortë dhe i pavarur
nga kaosi përreth. Grupe të tjera fisnore kishin filluar të bashkoheshin me te, megjithëse
atëherë të gjithë ata nuk ishin të perkushtuar akoma ndaj vizionit të tij fetar. Për të
mbijetuar umme-ti duhet të ishte i fortë dhe i pushtetshëm, ende qëllim kryesor i
Muhamedit nuk kishte qenë fuqia politike, por krijimi i një shoqërie të mirë.
Suksesi i Muhamedit konkretizonte shprehjen Kur‟anore se shoqëritë që
kundërshtonin këtë rend ishin të destinuara të zhdukeshin. Por lufta nuk kishte mbaruar.
Kur myslimanët u kthyen nga Tabuku, disa i lanë mënjanë shpatat, por thuhet se
Muhamedi u shpjegoi atyre se lufta nuk kishte mbaruar dhe se duhet të pregatiteshin për
një luftë të re. Përpjekja për të përmbushur vullnetin e Zotit në historinë njerëzore nuk
mbaronte kurrë: gjithnjë do të kishte rreziqe dhe probleme të reja për të kapërcyer.
Nganjëherë myslimanëve do t‟u duhej të luftonin; herë tjetër u duhej të jetonin në paqe.
Ata i ishin përveshur planit të rindërtimit të shoqërisë sidhe të individit, për të bërë çfarë
duhej bërë: një realitet faktik në botën tokësore. Këtë mësim deri në ditët e sotme,
myslimanët e kanë marrë shumë seriozisht.
Nënshtrimi me pahir i Taifit tregoi se shumë prej arabëve nuk u pëlqente rendi i ri.
Beduinët aleate kishin një besnikeri sipërfaqësore për Muhamedin, sidhe kishte një masë
myslimanësh të devotshëm të cilët jo gjithmonë e kishin kuptuar çfarë ai po përpiqej të
bënte, por që më vonë do të tregonin se e kishin përvetësuar thelbin e mesazhit. Ebu
Bekr, Omer dhe Othman ibn Afan u bënë rrethi i familjes së Muhamedit me anë të
krushqisë dhe kjo e përforcoi afërsinë e tyre shpirtërore me te. Ata e kuptuan se feja ishte
parësore: së pari arabët duhet të transformonin vetveten duke zbatuar „parimet‟ e Islamit,
që i mësonte të vinin Zotin në qendër të jetës së tyre dhe të kujdeseshin për antarët e
dobët të shoqërisë.
Nxënësi i katërt i afërt i Muhamedit ishte Aliu, roja i tij, i cili ishte me i riu nga të
tjerët dhe shpeshherë më i paduruar se më të mëdhenjtë. Në vitin 632 ishte i vetmi antar
më i afërt i familjes së Muhamedit. Um Kulthum kishte vdekur gjatë ekspeditës në Tabuk
dhe kjo do të thoshte se Fatimeh (gruaja e Aliut) ishte i vetmi fëmijë i Hadixhes që ishte
gjallë. Muhamedi i donte pa masë dy djemtë e Aliut, Hasan dhe Husejn. I linte ata t‟i
hypnin në shpinë dhe të loznin si kalorës. Gjithashtu Muhamedi kishte një djalë të vogël
me konkubinën egjyptiane Merjem. Atij i pëlqente ta shëtiste Ibrahimin e vogël nëpër
Medine. Sidoqofte Aisheh hiqej sikur nuk i bënte përshtypje. „A të duket se më ngjet
mua? do ta pyeste ai. „S‟më duket,‟ përgjigjej ajo prerë. „Shife sa topolak është dhe ç‟nur
të bukur që ka!‟ entuziazmohej Profeti. „Kushdo që ushqehet me qumësht dele bëhet
topolak dhe bardhosh,‟ përgjigjej thatë Aisheh,1 e mërzitur ndoshta ngaqë gjidhënëses se
Ibrahimit çdo ditë i dërgohej qumësht special. Megjithë kujdesin, në fillim të v.632
foshnja u sëmur dhe u pa qartë që nuk do ta merrte veten. Muhamedi ishte me të birin kur
ai vdiq, në çastet e fundit e mori në krahë duke qarë me hidhërim. E ngushëlloi veten se
nuk do të shkonte gjatë dhe do të bashkoheshin përsëri.
Në vitin e dhjettë pas hixhre-s, Muhamedi u bë gjithnjë e më i vetëdishëm se po i
afrohej vdekja. Gjithnjë i pëlqente të veçohej gjatë muajit të Ramazanit, kur kishte
mundësi ta kalonte ate në Medine, ndërsa këtë vit i kërkoi Shokëve të tij që të bënte një
veçim më të gjatë se zakonisht, duke iu rrëfyer Fatimes se i kishte ardhë koha ta linte
dynjanë. Kështu në Dhu el-Hixhe, muaji tradicional i haxh-it, Muhamedi njoftoi se ate
vit do t‟i printe vetë pelegrinazhit. Do të ishte hera e parë që ritet e lashta rrotull Ka‟abas
dhe rrotull tempujve në Malin Arafat do të kryheshin vetëm nga adhuruesit e Një Zoti,
kështu Muhamedi ishte i vendosur ta rrënjoste fenë e tij të re në traditat e shenjta të
arabve. Në fund të Shkurtit 632 u nis me të gjitha gratë e tij dhe një masë gjigande
pelegrinësh, kështu mbrriti në periferinë e Mekës me 5 Dhu el-Hixhe, 3 Mars. Ai filloi të
thoshte thirrjen e lashtë të pelegrinëve: „Unë jam këtu në shërbimin tuaj, O Zot.‟ Mandej
iu priu atyre në ritet e vjetra pagane, aq të dashura për zemrat e arabve, në të njëjtën kohë
duke u dhënë një domethënie të re, duke siguruar kështu një vazhdimësi thelbësore dhe
kreative me të kaluarën.
Çdo mysliman duhet të përpiqet që së paku një herë në jetën e tij të bëjë haxh, aq
sa e lejojnë rrethanat e tij ose të asaj. Një të huaji këto rite i duken të pazakonta – ashtu
siç ngjajnë ritet e huaja fetare apo sociale – por ata jane akoma në gjendje të frymëzojnë
përjetim të thellë fetar dhe myslimanët gjithnjë e konsiderojnë haxh-in si kulmi i qënies
së tyre shpirtërore, si në planin individual ashtu edhe si pjestarë të umme-tit. Veçoritë e
bashkësisë dhe ato personale të spiritualitetit islam janë shkrirë në mënyrë të përkryer në
ritet dhe praktikat e haxh-it. Sot mijra e mijra pelegrinë që mblidhen çdo vit në Mekë për
të bërë sëbashku pelegrinazh nuk janë arabë, por ata i kanë bërë të tyret këta rite të vjetra
arabe. Ata takohen në Ka‟aba, të mbuluar me veshjen tradicionale të pelegrinit që fshin të
gjitha dallimet e racave apo të klasave, ata ndjehen të çliruar nga kufizimet egoiste të
jetës së tyre të përditshme duke u tërhequr kështu në një bashkësi që ka një fokus dhe një
1
Cituar nga Martin Lings, Muhamedi: Jeta bazuar ne burimet e hershme (Londer 1983), f. 317
orientim. Lëvizjet rrethore përreth Ka‟abas kanë frymëzuar pak më parë filozofin iranian,
të ndjerin Ali Sheriati:

Duke u rrotulluar dhe duke u afruar drejt Ka’abas, ju ndjeheni si një rrymë e vogël që shkrihet në
një lumë të madh. Të kapur nga vala ju humbni prekjen me tokën. Papritmas, ju notoni, të bartur
nga batica. Duke iu afruar qendrës, trysnia e turmës ju ngjesh aq fort sa ju jep një jetë të re. Ju
tani jeni pjesë e Popullit; ju tani jeni një Njeri, i gjalle dhe i perjetshem….
Ka’aba është dielli i botës pamja e së cilës ju josh në orbitën e saj. Ju jeni bërë pjesë e këtij
sistemi universal. Duke lëvizur përreth Allahut ju shpejt e keni harruar vetveten… Ju jeni
transformuar në një grimcë që gradualisht tretet dhe zhduket. Kjo është dashuria absolute në
kulmin e saj. 2

Edhe çifutët dhe të krishterët e kanë theksuar spiritualitetin e bashkësisë: Vizioni i gjërë i
Shën Palit për trupin e Krishtit gjithashtu provon se uniteti i Kishës dhe bashkësia e
antarve të saj është një zbulim i dashurisë më të lartë. Haxh-i i krijon çdo myslimani
përjetimin e shkrirjes personale në kontekstin e umme-tit, me Zotin në qendër.
Nga ana tjetër haxh-i i jep myslimanëve një vizion të bashkësisë ideale, në
qëndrim dhe drejtim. Në shumicën e feve, paqja dhe harmonia janë temat kryesore të
pelegrinazhit kështu që për pelegrinët me të hyrë në Vendin në Shenjtë çfarëdo dhune
është e ndaluar: bile pelegrinët nuk mund të vrasin një insekt ose të flasin ndonjë fjalë të
pahijshme. Pra që këtu merr shkas indinjata që ngjalli kudo në botën myslimane dhunimi
i haxh-it të vitit 1987 nga pelegrinët iranianë, të cilët nxitën një trazirë në të cilën u vranë
402 dhe u plagosën 649 veta.
Kur‟ani vazhdimisht flet për Kthimin te Zoti, që duhet ta bëjnë të gjitha krijesat,
kështu që haxh-i është një shprehje e fuqishme e rrugës vullnetare të kthimit të
myslimaneve te Zoti. Thirrja e pelegrinit, të cilën të gjithë e thonë fort me një zë, iu
kujton atyre se si individë dhe si umme-t ia kanë kushtuar veten tërësisht shërbimit ndaj
Zotit, ndërsa në ditët e haxh-it ata e jetojnë këtë përkushtim me thellë se zakonisht, duke
lënë pas shpine të gjitha preokupimet e tjera. Kur Muhamedi në vitin 632 i priu për në
Ka‟aba kontigjentit të pelegrinëve Emigrantë, Ensarë dhe Beduinë, të gjithë duhet ta kenë
ndjerë se kjo ishte një rrugë kthimi në një kuptim të thellë. Shumica e pelegrinazheve në
vendet e shenjta konsiderohen si një lloj afrimi te rrënjët e një qënieje ose te fillimi i
botës, kurse Emigrantet kanë patur edhe ndjenjën e veçantë të kthimit në shtëpi.
Muhamedi po u kujtonte të gjithë arabve se ata po ktheheshin në zanafillën e tyre sepse
thuhej se tempullin e kishin ndërtuar Abrahami dhe Ishmaili, baballarët e arabve. Edhe
sot myslimanët përjetojnë një ndjenjë të kthimit në rrënjët e identitetit të tyre mysliman.
Natyrisht që ata kujtojnë Muhamedin, por ritet dhe pelegrinazhi janë caktuar së pari për
të revokuar Abrahamin dhe Ishmailin, baballarët e besimtarëve të vërtetë. Kështu kur ata
rendin shtatë herë ndërmjet Safas dhe Meruehs, ata kujtojne se si Hager vrapoi me furi
para mbrapa duke kërkuar ujë për Ishmailin e vogël, meqenëse Abrahami i la në
shkretëtirë. Me pas ata shkojnë edhe më tej prapa në origjinën e tyre të përbashkët kur
qëndrojnë në shpatin e Malit Arafat, gjashtëmbëdhjetë milje larg Mekës dhe revokojnë
marveshjen e parë që bëri Zoti me Adamin, të parin profet dhe themeluesin e racës
njerëzore. Në Mina ata gjuajnë me gurë tri shtyllat si shenjë kujtese të luftës së
vazhdueshme me tundimin që kërkon xhihad-i në shërbim të Zotit. Pastaj ata bëjnë

2
Ali Sheriati, Haxh-i përkth. Leilah Bahtiar (Teheran 1988), f. 54 - 6
kurban një dele ose dhi në kujtim të flijimit të kafshës që bëri Abrahami pasi ai i ofroi
Zotit djalin e vet. Në të gjithë botën myslimanët që nuk kanë bërë haxh-in ate vit, kryejnë
këtë rit në kohën e caktuar, kështu që i gjithë umme-ti demonstron gatishmërinë për të
sakrifikuar çdo gjë në shërbim të Zotit, bile edhe gjërat që janë më të shtrenjta për ta.
Sot xhamia e Namiras ngrihet afër Malit Arafat, në vendin ku besohet se
Muhamedi në vitin 632 dha Predikimin e Lamtumirës. Ai iu kujtoi të ishin të drejtë me
njeri tjetrin, t‟i trajtonin gratë me sa më shumë dashamirësi dhe të hiqnin dorë nga të
gjitha gjakderdhjet që kishin si burim fajet e periudhës pagane. Umme-ti ishte një: „Ta
dini se çdo mysliman është një vlla i myslimanit dhe që myslimanët janë vëllezer. E
ligjshme është të merrni nga vëllai vetëm çfarë ai ju jep me dëshirë, kështu që mos u futni
në rrugë të gabuar. O Zot, a nuk njoftova?‟  Kjo urdhëresë mund të tingellojë
minimale krahasuar me Predikimin mbi Mal ose hymnin e Shën Palit për në përdëllim,
por Muhamedi ishte realist dhe e dinte se ajo çfarë po kërkonte ishte revolucionare. Në
vend të të qënit antarë fisesh të veçanta, tani myslimanët arabe ishin një komunitet, ashtu
si Zoti i Ka‟abas ishte Një.
Kur u kthye në Medine pas Pelegrinazhit të Lamtumirës, Muhamedi filloi të kishte
dhimbje të mëdha koke. Aishe kujton se një ditë ishte vetë me dhimbje koke dhe po rrinte
shtrirë në apartamentin e saj. „O koka ime!‟ u ankua ajo kur hyri Muhamedi. „Jo Aishe,‟
ia ktheu ai,„thuhet po më dhemb koka'. Në këtë periudhë ai ishte akoma në gjendje ta
ngacmonte me xhentilesë. Si, a do të vdiste Aishe para tij? Ai do ta merrte në krahët e tij
pranë varrit dhe do t‟i bënte një funeral të hijshëm. Aishe iu përgjigj me koketërinë e saj
të zakonshme: pas funeralit ai do të shkonte të flinte me ndonjerën nga gratë e tjera!
„Kështu Aishe,‟ tha Muhamedi duke dalë nga apartamenti, „thuhet, po më dhëmb koka.‟ 
Dhimbja iu rëndua dhe filloi të kishte edhe kriza dobësie, por kurrë nuk ndejti
përherë në krevat. Ai shpeshherë do të mbështillte një rrobe përreth tëmthave që i
dhimbnin dhe do të shkonte në xhami për t‟i prirë faljeve ose per t‟iu drejtuar popullit.
Por një mëngjez ai u fal për një kohë veçanërisht të gjatë për nder të myslimanëve që
kishin vdekur në Uhud dhe shtoi: „Zoti i ka dhënë shansin njerit prej shërbëtorëve të tij të
zgjedhë midis kësaj bote dhe asaj që është pranë Zotit dhe ai ka zgjedhur këtë të fundit.‟
Personi i vetëm që me sa duket e kuptoi këtë aluzion me vdekjen ishte Ebu Bekri, që
filloi të qante me hidhërim. „Avash, avash Ebu Bekr,‟ i tha Muhamedi me butësi. 
Më në fund Profeti u këput në apartamentin e Mejmunes. Gratë i qëndruan me
dashuri përsipër, ndërsa ai pyeste: „Ku do të jem nesër? Ku do të jem nesër?‟ Duke e
marrë me mend se ai dëshironte të dinte kur do të ishte me Aishen, ato ranë dakord
njëzëri se duhej të dërgohej në strehën e saj dhe t‟i shërbehej atje.
Atje Muhamedi u shtri qetësisht me kokën në prehrin e Aishes, ndërsa njerëzit e
mendonin thjeshtë si një paqejfllëk të përkohshëm, sepse ai vazhdonte të ndiqte faljet
publike në xhami. Idea e vdekjes së Profetit për umme-tin i ngjante aq e papërballueshme
dhe e frikshme saqë ata nuk e shihnin realitetin ne sy, megjithëse Ebu Bekri e
paralajmëroi Aishen se Muhamedi nuk ishte më për këtë botë. Arritjet e tj në Arabi ishin
të pashoqe dhe të padëgjuara, kështu që jeta pa te në rendin e ri dukej e


Muhamed Ibn Ishak, Sirat Resul Allah 969, A. Guillaume (përkth.dhe botoi), Jeta e Muhamedit, Londër
1955), f. 651.

Muhamed Ibn Ishak, Sirat Resul Allah 1000 , A. Guillaume (përkth.dhe botoi), f. 678

“ “ 1006, f. 679
pakonceptueshme. Populli pati ndonjë shpresë të kotë, kur një ditë Muhamedi shkoi në
xhami me hapa të pasigurtë, t‟i siguronte se Osamah, djali i Zejdit, ishte plotësisht në
gjendje dhe me përvojë të udhëhiqte një ekspeditë për në veri. Kur u bë shumë i sëmurë, i
kërkoi Ebu Bekrit t‟u printe faljeve për të, bile edhe Aisha e kundërshtoi këtë vendim. Më
në fund Muhamedit iu desh t‟u fliste atyre prerë që Ebu Bekri të bindej. Më vonë Aisha
thotë se ajo kundërshtoi, jo se babai i saj nuk e meritonte këtë nder, por për arsye se ajo
kishte frike mos njerëzit do ta urrenin ate meqë po bënte një punë që i takonte
Muhamedit. Përsëri Muhamedi u dha atyre shpresë, sepse nganjëherë ai do të ndiqte faljet
duke qëndruar në krah të Ebu Bekrit, megjithëse ishte i sëmurë për të folur vetë.
Me dt. 12 Rabi (8 Qershor 632) gjatë faljes Ebu Bekri vuri re se vemendja e
njerzve ishte shpërndarë dhe po shikonin nga hyrja e xhamisë. Ai e kuptoi menjëherë se
duhet të kishte ardhë Muhamedi, sepse asgjë tjetër nuk do t‟i shkujdeste ashtu besimtarët.
Muhamedi dukej shumë më mirë: me të vërtetë, dikush tha se nuk e kishin parë kurrë me
kaq nur dhe një valë gëzimi e lehtësimi mbushi xhamine. Ebu Bekri u bë gati menjëherë
t‟i lëshonte vendin, por Muhamedi ia vuri duart mbi supe dhe e shtyu lehtë në krye të
popullit, ndërsa vetë u ul në krah të tij derisa falja mbaroi. Pas kësaj ai u kthye në
apartamentin e Aishes dhe u shtri qetësisht në prehrin e saj. Ai dukej aq mirë saqë Ebu
Bekri i kërkoi leje të shkonte te gruaja me të cilën sapo ishte martuar dhe që akoma
banonte në anën tjetër të Medines. Atë pasdite Ali dhe Abaz bënë një vizitë të shkurtër
dhe përhapen lajmin e mirë se Profeti dukej se po shërohej, kështu që kur Abd el-Rahman
hyri kalimthi për vizitë, Muhamedi dalloi se ai mbante një bajonete dhe tha se donte ta
perdorte. Aisha ndërhyri me të butë duke i kujtuar se ai dinte ta përdorte ate bile më mirë
edhe se më parë. Jo shumë pas kësaj Aisha e ndjeu se ishte më i rëndë në prehër dhe me
sa dukej kishte humbur vetdijen. Ajo akoma nuk e kishte kuptuar çfarë po ndodhte. Siç
tregon vetë më pas, „Ngaqë isha e paditur dhe shumë e re nuk e kuptova se Profeti vdiq
në krahët e mi.‟ Ajo dëgjoi të pëshpëriste fjalet, „Ja, Miku më i Lavdëruar në parajsë,‟
dhe pas kësaj e mori vesh se ai kishte shkuar. Me kujdes ia vuri kokën në jastëk dhe filloi
t‟i binte gjoksit, fytyrës dhe të qante me zë të lartë sipas mënyrës arabe të nderimit për atë
kohë.
Kur njerëzit dëgjuan gratë duke qarë të vdekurin me ligje, vrapuan në xhami me
pamje të zbehtë. Lajmi qarkulloi me shpejtësi nëpër oaz, kështu që Ebu Bekri u kthye me
vrap. Ai shkoi te Muhamedi, e puthi në faqe dhe i dha lamtumirën. Pastaj shkoi në xhami,
ku Omer po i drejtohej turmës. Omer ishte plotësisht i bindur se Muhamedi nuk kishte
vdekur: shpirti i tij e kishte lënë përkohësisht trupin, arsyetoi ai, prandaj natyrisht që ai do
të kthehej te populli i vet. Ai do të ishte i fundit nga ata që do të vdiste. Duhet të ketë
patur nota histerizmi në ligjëratën e rastit të Omerit, sepse Ebu Bekri murmuriti, „Me
shtruar Omer,‟ por Omer nuk mundte të ndalej. E gjitha çfarë Ebu Bekri mundi të bënte:
eci qetësisht përpara, shprehja e fytyrës dhe vetpërmbajtja e tij duhet t‟i kenë bërë
përshtypje popullit prezent, sepse ata gradualisht nuk e dëgjuan më tiradën e Omerit dhe
u grumbulluan përreth Ebu Bekrit.
Ebu Bekri u kujtoi atyre se Muhamedi ia kishte kushtuar të gjithë jetën predikimit
mbi njësinë e Zotit. Kur‟ani kishte paralajmëruar pandërprerje se ata nuk duhet të
nderonin asnjë krijesë të zakonshme, përveç Zotit. Në mënyrë të vazhdueshme
Muhamedi i kishte këshilluar ata të mos nderonin ate në po atë mënyrë siç nderohej
Jezusi nga të krishterët; ai ishte thjesht një qënie tokësore si ata vetë. Të refuzoje ta

Ibn Ishak, Sira 1011, f. 682
pranoje se Muhamedi kishte vdekur, pra do të thoshte të mohoje të vërtetën fundamentale
mbi Muhamedin. Kështu për aq sa myslimanët do të qëndronin besnikë ndaj besimit se
vetëm Zoti duhet të adhurohej, Muhamedi do të vazhdonte të jetonte. „O njerëz, nëqoftëse
dikush adhuron Muhamedin, Muhamedi ka vdekur,‟ përfundoi ai me elokuence.
„Nëqoftëse adhuroni Zotin, Zoti është gjallë, i pavdekshëm.‟  Në mbyllje ai recitoi
vargjet që iu shpallën Muhamedit pas betejës së Uhudit, kur shume myslimanë i pllakosi
dëshpërimi nga zërat se Profeti ishte vrarë:

Muhamedi nuk është gjë tjetër veçse i Dërguar; shumë të Dërguar

ka patur para tij. Pse, nëqoftëse duhet të vdesë
ose të vritet, a duhet t‟ia mbathni?
Nëqoftëse ndokush kthehet prapa, ai aspak
nuk do ta dëmtoje Zotin; dhe Zoti do ta shpërblejë
mirënjohësin.

Këta vargje bënë një përshtypje të atillë në popull saqë dukej sikur ata nuk i kishin
dëgjuar kurrë më parë. Omer u dërmua plotësisht: „Për Zotin, kur dëgjova Ebu Bekrin të
thotë ato fjalë unë u meka, saqë këmbët nuk më mbanin më dhe rashë përdhe duke e
kuptuar se Profeti kishte vdekur me të vërtetë.‟ 
Tronditja nga vdekja e Muhamedit ishte një nga krizat më të rënda që bashkësia
myslimane duhej ta kapërcente. Deri atëherë Muhamedi i kishte udhëhequr ata në çdo
hap, si do të vazhdonin ata pa të? A do të ishin në gjendje të vazhdonin? Disa nga fiset
beduine, angazhimi i të cilëve kishte qenë thjesht politik, u shkëputën nga umme-ti duke
menduar se vdekja e e Muhamedit e kishte çfuqizuar marveshjen e tyre. Ekzistonte një
rrezik real që Arabia të rrëshqiste në ndarjen e vjetër fisnore. Edhe disa nga myslimanët
më të devotshëm mund të kenë qenë në udhëkryq, se mos vdekja e Muhamedit do të
thoshte fund i ndërmarrjes muhamedane,  dhe kështu ata që donin të caktonin një
pasues u ndanë menjëherë në kampe kundërshtare; këto ndoshta edhe pasqyruan ndarjet
brenda bashkësisë, të cilat e kishin preokupuar Muhamedin në vitet e fundit të jetës.
Shumica e Emigrantëve mbështetën kandidaturën e Ebu Bekrit, i cili kishte qenë
shoku më i ngushtë i Muhamedit që prej fillimit të misionit të tij. Omer gjithashtu e
mbështeti këtë kandidaturë. Ndërsa Ensarët natyrisht donin që Kalifi i Parë ose
Përfaqësuesi i Muhamedit të ishte Sa‟d Ibn Ubeideh, njeri nga njerëzit e tyre; ndërsa
njerëzit e familjes së Profetit besonin se ai do të kishte dashur që Ali, të ishte mëkëmbës i
tij. Përfundimisht u caktua Ebu Bekri, sidomos për arsye të zotërimit me qetësi të krizës,
me të cilën kishte impresionuar të gjithë umme-tin. Pasi u zgjodh, Ebu Bekri i mbajti një
fjalim bashkësisë, duke parashtruar parimet të cilat do të zbatoheshin këtej e tutje nga
sunduesit myslimanë:

Mua më është dhënë pushteti mbi ju, por une nuk jam më i miri ndër ju. Nëqoftëse veproj mirë,
me mbështesni mua dhe nëqoftëse veproj keq, më vini në rrugë të drejtë. E vërteta qëndron në
besnikëri dhe e rrema në tradhëti. I dobti ndërmjet jush do të jetë fort në sytë e mi derisa me


Ibn Ishak, Sira 1012,

Ibn Ishak, Sira 1013, Guillaume (perkth.dhe botoi), Jeta e Muhamedit, f. 683

Wilfrid Kentuell Smith, Islami dhe historia moderne (Princeton dhe Londër, 1957), f. 32.
vullnetin e Zotit t’ja siguroj të drejtat e tij; ndërsa i forti ndërmjet jush do të jetë i dobët në syte e
mi derisa ta heq të drejtën prej tij. Nëqoftëse një popull nuk lufton në rrugën e Zotit, Zoti do ta
godase atë me poshtrim. Ligësia kurrë nuk përhapet në një popull të tërë, por Zoti sjell fatkeqësi
mbi të gjithë ata. Të më bindeni mua për aq sa unë do t’i bindem Zotit dhe të dërguarit të Tij dhe
nëqoftëse unë nuk i bindem atyre ju nuk keni detyrim të më bindeni mua. Ngrihuni për në falje.
Zoti ju mëshiroftë. 

Në fillim Ali i qëndroi i ftohtë Ebu Bekrit, por më vonë ai tregoi bindje. Ebu Bekri
vdiq fill pas dy vjetësh dhe u zevendësua nga Omer dhe me pas nga Othman;
përfundimisht në v.656 Ali u bë Kalifi i Katërt. Ata njifen si rashidun, kalifët e Udhëzuar
Drejt, sepse ata qeverisën në pajtim me mësimet e Muhamedit. Në veçanti Ali, theksonte
se një sundues mysliman nuk duhet të ishte tiran. Ai ishte para Zotit i barabartë me
shtetasit e tij, kështu që duhet të kujdesej t‟u lehtësonte vështirësitë të varfërve dhe të
pambrojturve. Kjo ishte e vetmja rrugë që një regjim të mbijetonte:

Kështu nëqoftëse shtetasit tuaj ankohen për detyrimet, fatkeqësi, ndërprerje të ujit për ujitje,
mungesë reshjesh, ose transformim të tokës nga përmbytjet apo shkatrrim nga thatësira, lehtesoni
barrën e tyre deri në atë shkallë sa do të donit që punët t’i kishit në vijë. Dhe ndonjë gjë me anë
të së cilës keni lehtësuar barrën e tyre lereni të rëndoje mbi ju, sepse ajo është një depo që do t’ju
kompensohet me begati në territorin tuaj dhe stabilitet të sundimit tuaj… Në të vërtetë
shkatërrimi i tokës është vetëm rezultat i skamjes së banorëve të saj, ndërsa banorët e saj bien në
mjerim vetëm kur sunduesit preokupohen vetëm për të pasuruar veten e tyre, kur ata e kanë
mendjen në jetgjatësinë e pushtetit të vet dhe kur ata nuk nxjerrin mësime nga shembujt
paralajmërues. 

Një sundues nuk duhet ta veçoje veten nga populli i vet në një izolim luksoz Ai duhet të
qajë hallet e tij, të dëgjojë për problemet e tij dhe të marrë në konsideratë këshillat e tij.
Jo të gjithë sunduesit myslimanë kanë qenë në lartësinë e këtyre standardeve. Fakti
që myslimanët e shofin periudhën e rashidun-ve si një Kohë të Artë tregon se kalifët dhe
sulltanët e mëvonshëm nuk iu mbajtën me të njëjtin pasion parimeve të barazisë dhe të
drejtësisë. Ndonjëherë dolën myslimanë të cilët qenë në gjendje të ndërtonin perandori
duke jetuar dhe drejtuar me këto parime. Siç e dimë në kohën e Kryqëzatave, të dy, Nur
ed-Din dhe Saledin u larguan nga mënyra mbretërore e jetesës për t‟iu dhëne të varfërve,
reformuan taksat sipas mësimeve islame, duke u bërë të pranueshëm për popullin. Në
ditët tona kemi qenë dëshmitarë që myslimanët rrëzuan sundues si Shahun e Iranit dhe
Presidentin Sadat të Egjyptit sepse qeveritë e tyre ishin joislamike.  Idealet që
frymëzuan Muhamedin dhe rashidun-ët vazhdojnë të jenë shtysë e fuqishme në
shoqërinë myslimane dhe është me rrezik për një sundues që i injoron.
Krishtërimi ka patur pasion për diskutime teologjike, kështu që shumica e ndarjeve
në krishtërim kanë ardhë nga mosmarrveshjet doktrinare. Ashtu si hebraizmi, Islami nuk


Ibn Ishak, Sira 1017, Guillaume (përkth.dhe botoi), Jeta e Muhamedit, f. 687.

Udhëzime të dhëna Malik el-Eshtar nga Ali, kur u caktua Guvernator i Egjyptit, marrë nga Uilliam C.
Çitik (përktheu dhe botoi), Një antologji shi‟ite (Londër 1980), f. 75.


Këtë e kam trajtuar te Lufta e Shenjtë: Kryëezatat dhe Ndikimi i tyre në Botën e Sotme (Londër 1988),
f.223 – 84.
ka të njëjtin koncept të „herezisë‟ teologjike. Debatet e tij më të mëdha dhe ndarjet më të
rëndësishme janë shkaktuar nga divergjencat politike. Uniteti i umme-tit i cili ka qenë aq
i rëndësishëm për Muhamedin, u prish kur ndodhi një përçarje në dy grupe, ndërmjet
masës së myslimanëve të njohur si: Sunni dhe Shiah-i Ali, pasuesit e Aliut (shiitet –
përkth.), që besonin se vetëm një pasardhës i Aliut duhet të udhëhiqte umme-tin. Si një
grup i pakicës, Shiitët organizuan një proteste fetare të përfaqësuar nga Husejn, nipi i
madh i Muhamedit, i cili refuzoi pranimin e kalifatit Ummejed, prandaj u vra mizorisht
me një grup të vogël shokësh në betejën e Qerbela-s, nga Kalifi Jezid. Debatet e dendura
ndërmjet grupeve të ndryshme Shiite dhe Sunite rreth asaj se kush duhet të udhëhiqte
bashkësinë myslimane dhe çfarë lloj shoqërie duhet të ishte, kane qenë të rëndësishme
ashtu si debatet kristologjike në krishtërim. Kjo tregon në vetvete se realiteti politik i
umme-it ka qenë një vlerë e shenjtë në Islam. Nuk ka diferenca në doktrinë ndërmjet
Shiiteve dhe Sunitëve, megjithëse secila palë ka zhvilluar një lloj të veçantë përkushtimi
fetar. Kemi pare se ndarje të tilla teologjike Kur‟ani i konsideron demoralizuese dhe të
padobishme. Politika ka qenë e rëndësishme në Islam jo vetëm se sunduesit myslimanë e
kanë përdorur ate për të forcuar pushtetin e tyre, por edhe sepse angazhimi Islam ka qenë
një përpjekje për të rikompozuar historinë përkundrejt dizintegrimit dhe kaosit që do të
rezultonte nëqoftëse shoqëria nuk do të qeverisej nga ligjet e drejtësisë dhe të barazisë.
Jeta politike nuk është e palidhur me jetën personale shpirtërore të një myslimani, ndërsa
umme-ti është i një rëndësie me vlera të shenjta. Ajo deri diku, ka të njëjtin vend si një
variant i veçantë teologjik (katolik, protestant, metodist, baptist) ka në jetën shpirtërore të
çdo të krishteri.
Pas vdekjes së Muhamedit vazhdimësia e suksesit të myslimanëve rivendikoi
përpjekjet politike dhe tregoi se në rast se një shoqëri organizohet sipas urdhërave të
Zotit, ajo sundon gjërësisht. Ushtritë arabe shpejt krijuan një perandori që u shtri nga
Himalajet deri te Pirenejt. Në fillim kjo u frymëzua më shumë nga imperalizmi arab se sa
nga Kur‟ani. Nuk u bënë përpjekje që feja e re t‟u imponohej me forcë shtetasve të rinj.
Islami vazhdonte të konsiderohej si një fe e arabve, pikërisht ashtu si hebraizmi ishte feja
e bijve të Izraelit; bile pati një periudhë rreth v. 700 kur konvertimet u ndaluan me ligj. 
Rreth njëqind vjet pas vdekjes së Muhamedit kalifët filluan të nxisin konvertimet, kështu
që njerëzit në masë, u dorëzuan në Islam, duke vërtetuar kështu se Kur‟ani i përgjigjej
kërkesave fetare të popujve të Lindjes së Mesme dhe të Afrikes së Veriut. Ai qe ne
gjendje ta asimilonte diturinë e kulturave të tjera antike dhe krijoi kështu traditën e
veçantë kulturore të veten. Islami nuk ishte një forcë kërcënuese ndarëse, por përkundrazi
tregoi se ishte në gjendje ta integronte shoqërinë.
Për t‟iu përshtatur kushteve të reja juristët myslimanë përpunuan një teologji të
xhihad-it. Ata udhëzonin se meqenëse ka vetëm një Zot e gjithë bota duhet të bashkohej
në një politikë dhe se ishte detyra e të tërë myslimanëve të angazhohen në një përpjekje të
vazhdueshme për ta bërë botën të pranojë parimet hyjnore dhe krijimin e një shoqërie të
drejtë. Umme-ti, Shtëpia e Islamit, ishte zona e shenjtë ku ishte imponuar vullneti i Zotit;
pjesa tjetër e botës, Shtëpia e Luftës, ishte zona laike e profane që duhej t‟i dorëzohej
rendit të Zotit. Derisa të arrihej kjo Islami duhet të ishte në një përpjekje të përhershme
luftarake. Kjo teologji luftarake praktikisht ngeli mënjanë dhe u bë letër e vdekur, atëherë


Nuk dihet në çfarë burimi bazohet shkrimtarja për këtë përfundim. Kjo vjen në kundërshtim me mesazhin
e vetë Kur‟anit dhe përfundimeve që ajo nxjerr në kapitujt e mëparshëm për barazinë e racave e kombeve
që në fillimet e Shpalljes Hyjnore – shënim i prkthyesit.
kur ishte e qartë se Perandoria Islame kishte arritur në kulmin e zgjerimit të saj rreth
njëqind vjet pas vdekjes së Profetit Muhamed, prandaj myslimanët zhvilluan mardhënie
normale diplomatike me Shtëpinë e Luftës. Nuk pati dhunë ndaj çifutëve, të krishterëve
ose zorostrianëve që të konvertoheshin në Islam; myslimanët vazhdonin ta respektonin
pluralizmin e vjetër fetar të Lindjes së Mesme dhe bashkëjetuan me antarët e feve të tjera,
të cilat bazuar në Kur‟an, kishin shpallje hyjnore më të hershme plotësisht të vlefshme.
Ngritja dhe rënia e dinastive dhe perandorive të ndryshme, ekspansioni i mëpasëm
i Islamit në Indi dhe në Indonezi sidhe zhvillimi i mënyrave të reja e të ndryshme të
interpretimit të Kur‟anit ishte një vazhdim i dialogut Islam me historinë. Ata qenë në
gjendje t‟i përgjigjeshin edhe shkatrrimeve mongole të shekullit të trembëdhjetë, duke u
ngritur kështu me një fuqi dhe shkëlqim të ri. Kur‟ani vazhdonte t‟i jepte popujve të
kohëve dhe racave të ndryshme rrugët e kapërcimit të fatkeqësive dhe kurajën për të
vazhduar. Shpesh përpjekja e re do të ishte një përgjigje shpirtërore e veçantë. Kështu pak
vjet pas shkatërrimit nga hordhitë mongole të Bagdadit, kryeqytetit të Perandorisë Islame,
mistiku i madh Xhelal ed-Din Rumi nxori Mathnaui-n, që ndoshta është vepra klasike
më e madhe e traditës sufi. Sufitë tregojne se sa thellë ndikon në spiritualitetin mysliman
elementi politik dhe social i Islamit. Devocioni ndaj umme-tit gjithnjë ka qenë një
komponent i rëndësishem i thirrjes mistike. Siç ka spieguar Luis Masinjo, ekspert i
famshëm mbi misticizmin sufi: „Thirrja mistike si rregull është një rebelim i ndërgjegjes
kundër padrejtësise sociale, jo vetëm kundër të tjerëve, por parësore dhe veçanërisht
kundër dështimeve të veta të dikujt: me një dëshirë, të shumëfishuar nga pastrimi i
brendshëm, për të gjetur Zotin me çdo kusht.‟* Misioni sufi, së pari është asketik: ata
angazhohen në një fushatë të sforcimit shpirtëror të cilën e quajnë „xhihad i madh‟
(përkundër „xhihad-it të vogël‟ ose luftës fizike). Megjithatë në ditët tona në botën
myslimane, një spiritualitet i zjarrtë përshtatet lehtësisht me aktivitetin politik. Sufitë
kanë qenë në frontin e parë të shumë lëvizjeve reformuese ose në pararojë të opozitës kur
ndonjë rrezik kërcënon umme-tin, si ndaj ndonjë armiku të jashtëm p.sh. ushtria mongole
ashtu edhe ndaj ndonjë sunduesi, i cili nuk qeveris në përputhje me parimet islame. Sufitë
nuk veçohen nga bota sikurse murgjit e krishterë: bota është teatri i tyre i betejës për të
gjetur Zotin.
Ky spiritualitet bazohet në shembullin e vetë Profetit, i cili nuk ndenji menjanë, por
punoi pa pushuar për të riorganizuar shoqërinë. Në Medine Muhamedi u përpoq vetë të
krijonte shoqërinë ideale, në vend që të priste me utopi apo me mision mesianik,. Që në
fillim myslimanët u vetedukuan duke marre si shembull vetë jetën e tij; hixhre ishte
preludi i nje fushate politike dhe që nga koha e sektit Kharexhi, që u nda nga umme-ti
gjatë shekullit të shtattë, e deri te grupimi i njohur si tekfir ue‟l hixhre në Egjyptin e
Sadatit, myslimanet që dëshironin të reformonin umme-tin u distancuan nga ajo që e
konsideronin si një shoqëri të korruptuar dhe luftuan kundër klasës drejtuese. Ebu Bekri
iu tha myslimanëve se ishte detyra e tyre ta rrëzonin nëqoftëse ai qeveriste keq, prandaj
ata e morën këtë shumë seriozisht. Mbarëvajtja e umme-tit është aq e lidhur me jetën e
tyre shpirtërore, kështu që ata nuk e gjykojnë tërheqjen nga bota si detyrën më të lartë
shpirtërore. Ata duhet të angazhohen në xhihad jo në frymën e një pasioni atavist ose
fanatik, por me shpirtin e vetmohimit, guximit dhe durimit. Ashtu siç i shpjegon popullit

 Enciklopedia e Islamit (botimi I-rë, Leiden, 1913), hyrje në „Tasavvuf‟, cituar gjithashtu nga Melise
Ruthven, Islami dhe Bota (Londër 1984), f. 230
të Iranit gjatë sundimit të Shahut, i ndjeri Ali Sheriati, vdekja vetë nuk ishte një disiplinë
më vete si te murgjit, por lufta e përkushtuar për të mbrojtur njerëzit e Zotit, bile edhe
neqoftëse kjo do të thoshte vuajtje dhe vdekje:

‘ …Monasticizmi juaj nuk është në manastir, por në shoqëri; vetsakrifica, sinqeriteti, vetmohimi,
stoicizmi në robëri, privimet, torturat, mundimet dhe pranimi i rreziqeve në arenat e përleshjeve,
kështu që për hir të popullit të mund të mbrrini Zotin. Profeti ka thënë, ‘Çdo fe ka një lloj
monasticizmi dhe monasticismi i fesë sime është xhihad-i.’ *

Secila fe ka theksin e vet të veçantë, por preokupimi shoqëror është me rëndësi në

spiritualitetin e tri traditave monoteiste. Nëqoftëse të krishterëve iu duket i çuditshëm
koncepti mysliman me tendencë në thelb politike, ata duhet ta kuptojne se doktrina dhe
pasioni i tyre për formulime teologjike të pakuptueshme të të vërtetave, ngjajnë njësoj
boshe për myslimanët dhe çifutët.
Një nga rrugët kryesore në të cilën myslimanët kanë ndërtuar këtë nocion të thellë
të vllaznisë dhe të solidaritetit ishte devocioni për Profetin Muhamed. Ata vazhduan të
theksojnë se Muhamedi është thjesht një njeri i zakonshem si ata, por në shekuj ata kanë
shtuar një cilësi. Po Muhamedi është një njeri si njerëzit e tjere, por ai është „si një
xhevahir midis gurëve të zakonshëm‟. * Ku gurët e zakonshëm janë opakë  dhe të
rëndë, një xhevahir është i tejndritshëm, me elemente vezullues drite. Jeta e Muhamedit u
bë „shenjë‟(ajet) ashtu si shenjat e tjera që Kur‟ani josh myslimanët t‟i shofin në botën
natyrore. Jeta e tij profetike ishte një simbol, një teofani, e cila jo vetëm tregon
veprimtarinë e Zotit në bote, por ilustron në mënyrë perfekte dorëzimin njerëzor te Zoti.
Zhvillimi i idealit të shenjtërisë muhamedane ka qënë përpjekje shpirtërore për të
penetruar në kuptimin e jetës së tij dhe për ta zbatuar ate në kushtet e jetës së përditshme.
Gjithashtu të krishterët zhvilluan një imazh të Jezusit njeri, i cili është edhe Logosi,
projekti i planit të Zotit për krijimin. Megjithatë në ndryshim nga devocioni për Jezusin,
devocioni mysliman për Muhamedin nuk është ndaj karakterit personal, historik, por ndaj
një simboli ose shenjtërie i cili, ashtu si simbolika e artit të madh, ndriçon jetën dhe i jep
asaj një kuptim të ri nëpërmjet theksit të një dimensioni tjetër të realitetit, përtej vetvetes.
Kështu Muhamedi është konsideruar në mënyrë simbolike si Njeriu i Përsosur,
shembulli më i mirë human dhe imazhi i një perceptimi të përsosur te Zoti. Që këtu del
rëndësia e besimit në analfabetizmin e Muhamedit, sepse ajo tregon hapjen e tij të plotë
ndaj Botës Hyjnore: kjo, ashtu si Udhëtimi i tij Natën, është konsideruar si një shembull
perfekt i asaj ‟fana ose shkrirje në Zotin për të cilin flasin Sufitë. Pikërisht si të krishterët
kanë zhvilluar ritin e imitimit të Krishtit, myslimanët kërkojnë të imitojnë Muhamedin në
jetën e tyre të përditshme me qëllim që t‟i afrohen sa më tepër që të jetë e mundur kësaj
përsosmërie dhe kështu të shkojnë sa më afër që të munden te Zoti Vetë. Siç mund të
merret me mend, ky proces imitimi ka qenë më praktik dhe më konkret se sa imitimi i
Krishtit. Gjatë shekujve të tettë dhe të nëndtë, studiusit myslimane filluan një proces
kërkimesh për të përpiluar përmbledhjet e mëdha të thënieve të Muhamedit (hadith-et)
dhe jetën praktike (sunneh). Ata udhëtuan rretheqark Perandorisë Islame për të zbuluar
sa më shumë spiegime e arsyetime të gjërave që Muhamedi kishte thënë ose bërë në raste

*
Sheriati, Haxh-i, f. 54.
*
Sejid Hosein Nasr, Idealet dhe Realitetet e Islamit (Londër 1966), f. 88.

jotejdukshëm – përkth.
të veçanta dhe këto sëbashku me Kur‟anin, formuan bazat e Ligjit të Shenjtë Islamik
(sheri‟a) * Gjithashtu ato u bënë bazat e jetës dhe spirtualitetit të përditshëm të çdo
myslimani. Sunneh i mësoi myslimanët të zbatonin mënyrën se si Muhamedi fliste,
hante, dashuronte, lahej dhe lutej; kështu që në detajet më të vogla të jetës së tyre ata
riprodhojnë jetën e tij mbi tokë dhe në një kuptim real, por simbolik e sjellin ate edhe një
herë në jetë.
Të krishterët nuk kanë ndonjë gjë as si Tora ose si sheri‟a, prandaj komentojnë se
ky respektim i përpiktë duhet të jetë i bezdisshëm dhe i parealizueshëm. Është një lloj
spiritualiteti, të cilit i është dhënë një theks shumë i keq në Dhjatën e Re ku Pali mallkon
Toran, si pjesë e polemikës së tij kundra të krishterëve çifutë, të cilët donin ta mbanin
fenë e Jezusit vetëm si një sekt të hebraizmit. Por as myslimanët dhe as çifutët nuk e
konsiderojnë Ligjin si një barrë. Myslimanët e konsiderojnë sunneh një lloj shenjtërie: i
ndihmon ata të zhvillojnë ndjenjën - Zot të përshkruar nga Kur‟ani, në hapësirat e jetës së
tyre të përditshme. Duke marrë si shembull Profetin, sa më tepër të jetë e mundur, ata jo
vetëm që e përvetësojnë ate në një nivel të thellë, por gjithashtu përpiqen të kultivojnë
qëndrimin e brendshëm të Muhamedit dhe të afrohen pranë Zotit, që e zbulojnë në
thellësinë e qënies së tyre. Disa nga hadith-et në të vërtetë janë thënie të Vetë Zotit,
nëpërmjet gojës së Muhamedit. Këto hadithe kudsi, tregime të shenjta, theksojnë se Zoti
nuk është një Qënie metafizike „diku atje‟, por në një farë kuptimi identifikohet me
motivin e qënies së tyre. Ky hadith i famshëm rendit fazat me anë të të cilave dikush e
kupton këtë prezencë të brendshme: ju duhet të filloni nga zbatimi i urdhëresave dhe
pastaj të vazhdoni me veprime vullnetare të përkushtimit fetar:

Robi im vjen afër meje nëpërmjet asgjëje më të dashur për mua se sa ajo që Unë ia vura si detyrë
atij. Dhe robi im vazhdon të më vijë më afër përmes veprimeve tepër të zellshme deri atëherë që
Unë ta dua ate: dhe kur Unë e dua ate, Unë bëhem veshi i tij nëpërmjet të cilit ai dëgjon, syri i tij
me të cilin ai sheh, dora e tij me të cilën ai prek, dhe këmba e tij me të cilën ai ecën. *

Veprimet e jashtme si elementet fizike të shenjtërise së krishterë, jane shenjat e jashtme

të këtij hiri të brendshëm, prandaj duhet të respektohen dhe të shoqërohen me adhurim.
Kjo dmth se myslimanët në mbarë botën kanë një mënyrë të veçantë jetese, kështu që
çfardo ndryshimesh të tjera që të kenë, kanë fituar një identitet mysliman shumë të qartë,
i cili me lutje i afron ata sëbashku. Mënyra si ata falen ose lahen, stili i tavolinës ose
higjena personale kanë një model të përbashkët, të veçantë. Myslimanët nga Kina,
Indonezia dhe pjesët e ndryshme të Lindjes së Mesme, për shembull e kryejnë faljen e
salat-it saktësisht në të njëjtën mënyrë, duke i kushtuar në mënyre precize të njëjtin
numër sekondash.
Myslimanët të cilët nderojnë Muhamedin në këtë mënyre simbolike, nuk janë
posaçërisht të interesuar në hulumtimin e anës historike të Muhamedit, ashtu si edhe të
krishterët që kanë bërë një përkushtim imagjinar ndaj Krishtit do të shqetësoheshin nga
kërkimet rreth jetës së zakonshme të Krishtit. Çështja Selman Rushdi tregoi se ajo që u
perceptua si sulm mbi Profetin, ka dhunuar një fushë të shenjtë të botës shpirtërore të
myslimanëve në të gjithë botën. Gjithnjë ka patur një dënim me vdekje në Perandorinë

*
në shqip, në të folurën e zakonshme njihen me termat syneti dhe sheriati – përkthyesi
*
Sejid Hosein Nasr, „Rëndësia e Sunneh dhe Hadith në spiritualitetin islam‟, te Spiritualiteti Islam: Baza
(Londër, 1987), f. 107 – 8.
Islame po të poshtëroje Muhamedin ose fenë e tij, por sot ka një kuptim të veçantë t‟i
lëndosh myslimanët, për arsye të poshtërimit të umme-tit në sytë e botës perëndimore.
Gjatë shekullit të tetëmbëdhjetë Perandoria Islame filloi të perëndonte dhe në këtë kohë e
kuptoi se e kishte shumë të vështirë të ngrihej përsëri për një fillim të ri. Tatëpjeta dhe
rënia koinçidoi me ngritjen e perëndimit nëpërmjet një forme të shoqërisë, që nuk ishte
arritur kurrë më parë në botë dhe si e tillë ishte vështirë të mundej. Ky nuk kishte qenë
vetëm poshtërim politik, por kishte prekur edhe bazën e identitetit mysliman. Nëqoftëse
për herë të parë në historinë e tij Islami nuk ishte i suksesshëm, si do të pretendonte të
ishte real? Normat shoqërore kuranore deri atëherë kishin treguar se ishin të
pagabueshme, por nëse shoqëria islame ra, pavarësisht nga ajo se umme-ti po bënte
ç‟është e mundur për të zbatuar planin qiellor, diçka kishte shkuar shumë mbrapsht me
historinë islame.
Përsëri duhet theksuar se suksesi i umme-tit kishte një rëndësi thelbësore dhe
pothuaj të shenjtë në jetën fetare personale të çdo myslimani. Kjo krijoi në botën islame
një krizë fetare, të njëjtë për nga pesha me ate që u përjetua në Europe, kur zbulimet
shkencore të Lailit dhe Darvinit dukej se po shkatërronin bazat e besimit të krishterë.
Dëshpërimi i një poeme si „Ranishta Dover‟ e Metju Arnoldit dhe shkretimi ne In
Memoriam e Alfred Lord Tenisonit mund të na japë një botkuptim rreth pikëllimit dhe
tronditjes që shumë myslimanë përjetojne sot. Si mund të shpjegohet pafuqia e dukshme
e Islamit përpara Perëndimit dhe sekularizmit të tij fitimtar? Thelbi i mësimit social të
Kur‟anit ka qenë që një shoqëri e themeluar mbi parime të drejta nuk mund të dështojë,
sepse ajo është në harmoni me rrugën se si duhen bërë gjërat. Suksesi i umme-tit nën
udhëheqjen e Muhamedit dhe pasuesve të tij kishte vërtetuar se një shoqëri e tillë
funksiononte; suksesi i saj kishte vlera të shenjta. Krishtërimi zakonisht kishte qenë në
ditët më të mira gjatë kohëve të këqia; Islami ka problemin e kundërt.
Në fillim të këtij libri, kur shqyrtonim pikpamjet perëndimore mbi Muhamedin, ne
folëm shkurtimisht për dufin dhe dëshpërimin e martirëve të Kordovës në shekullin e
nëndtë. Në Botën Islame sot, shumë njerëz po i kthehen një forme të re radikale të
Islamit, që disa herë ndizet nga i njëjti zemërim. Ashtu si kordovasit, shumë myslimanë
po përpiqen të zbulojne një identitet të ri dhe të kthehen te rrënjët e tyre. Kjo në vitet e
fundit ka qenë një temë e të ashtuquajturave lëvizje fundamentaliste. Myslimanët jo
vetëm janë ndjerë të poshtëruar dhe të demoralizuar para forcës së jashtme të perëndimit,
por janë ndjerë edhe të çorientuar e të humbur sepse duket sikur traditave të tyre, po i
zihet fryma nga kultura dominuese perëndimore.
Sekularizmi, të cilin ne në perëndim e kemi kultivuar me kujdes ka lindur nga
traditat tona, por që në vendet islamike ngjan i papranueshem dhe i huaj – me ndikim më
shumë negativ se sa pozitiv. Në vendet e Botës Islamike është rritur një gjenerate që nuk i
përket as lindjes dhe as perëndimit dhe përgjigja që kanë gjetur shumë njerez ka qenë
kthimi në autenticitetin e tyre islamik. Pikërisht ashtu si Muhamedi kërkoi të nguliste
fenë në traditat e shenjta të Arabisë kur ai ripërcaktoi kuptimin e haxh-it, myslimanët
radikale kanë kërkuar të lidhen më fort me të kaluaren e tyre islamike.
Një subjekt tjetër i fundamentalizmit të ri ka qenë përpjekja për t‟ju kthyer mbarë
historisë islame dhe për ta bërë përsëri umme-tin të fortë dhe efektiv. Revolucioni Iranian
nuk ishte thjesht një kthim atavist në të kaluarën, por ishte një përpjekje për të vendosur
vlerat me sublime perseri ne Iran. Ideali i shteteve islamike në Pakistan dhe Iran ngjalli
shpresa të mëdha, të cilat perëndimorve që kanë përpunuar një ideal laik për qeverinë i
duken të çuditshme, por të dy këta vende përfaqësuan një domosdoshmeri dhe një shans
për ta bërë Islamin të funksiononte efektivisht edhe njëhere. Historia e këtyre dy
përpjekjeve na tregon se sa problematike dhe e mbushur me vështirësi të
pakapërcyeshme, po provon të jetë në shekullin e njëzetë një përpjekje e tillë për të
materializuar Fjalën e Zotit. Ndërsa në të kaluarën myslimanët qenë në gjendje të
ngriheshin përsëri pas krizave të mëdha dhe shkatërrimeve – vdekja e Profetit, rrënimet
mongole, etj. – koha e sotme po tregon se kjo ngritje është shumë më e vështirë, kështu
që në fe ka hyrë një farë demoralizimi shumë i fortë.
Fenomeni i fundamentalizmit islam është kompleks; ai ka shpërthyer nga dhimbja
e madhe dhe mbyll në vetvete një nevojë të dëshpëruar të një pjese të madhe të
myslimanëve, per te marre fatin ne duart e veta – si në kohën e lavdishme të Islamit. Disa
nga këto forma të reja radikale të Islamit nuk duken të shëndosha, plot pasiguri dhe frikë
që karakterizoi ritin vetvrasës të martirve të Kordovës, të cilët në të shumtën e rasteve u
rrëmbyen nga të njëjtat nevoja dhe shqetësime. Kemi parë se në kohen e krizës së Suezit,
studiuesi i çështjeve islamike Uillfrid Kentuell Smith shkruante se nje Islam i shëndoshë
dhe aktiv ishte jetik, sepse ai i kishte ndihmuar myslimanët të kultivonin vlera dhe ideale
sublime, të njëjta me ato që kemi ne në perendim, meqenëse rrjedhin nga një traditë e
përbashkët. Qe me Suezin, Perëndimi e ka larguar popullin e Lindjes së Mesme edhe më
shume sidhe ka diskredituar laicizmin liberal të cilin e propogandon me ngulm. Ne në
perëndim kurrë nuk kemi qenë në gjendje t‟ia dalim mbanë me Islamin: idetë tona rreth
tij kanë qenë të trasha dhe kokëforta, prandaj sot po zhgënjejmë angazhimin tonë të
deklaruar për tolerancë dhe bujari nëpërmjet mospërfilljes sonë për dhimbjen dhe
brengën e shfaqur në botën myslimane. Islami as nuk humbet as venitet; do të kishte qenë
më mirë nëqoftese mbetet i shëndoshë dhe i fortë. Ne vetëm mund të shpresojmë sa nuk
është shume vonë. Në këtë fund shekulli, popujt në boten islame kanë shumë probleme,
por siç theksoi Uillfrid Kentuell Smith me 1956 edhe perëndimi gjithashtu ka një
problem. „Dobësia fundamentale‟ e të dyve si e qytetërimit perëndimor dhe e krishtërimit
në botën moderne:

është pazotësia për të pranuar se planetin ata e kanë të përbashkët jo me inferiorë, por me të
barabartë. Përderisa qytetërimi perëndimor intelektualisht dhe shoqërisht, politikisht dhe
ekonomikisht, dhe kisha e krishterë teologjikisht, të mund të mesojne t’i trajtojnë njerëzit e tjerë
me respekt të thellë, këto të dy radhazi do të kenë dështuar në ecjen krahpërkrah me realitetin e
shekullit të njezetë. Problemet që rrjedhin që këtej natyrisht jane aq të thella sa gjithçka tjetër që
kemi prekur për Islamin. *

Fakti është se Islami dhe Perëndimi kanë një traditë të përbashkët. Që nga koha e
Profetit Muhamed myslimanët e kanë ditur, kurse perëndimi nuk do që ta pranojë këtë.
Sot disa myslimanë po kthehen kundra kulturës së Popullit të Librit, që i ka poshtëruar
dhe shpërfillur. Bile ata kanë filluar ta islamizojnë urrejtjen e tyre të re. Profeti Muhamed
si figura më e dashur, ishte në qendër të vëmendjes në një nga përplasjet e fundit midis
Islamit dhe Perëndimit për çështjen Selman Rushdisë. Nëqoftëse myslimanët kanë nevojë
t‟i kuptojnë më imtësisht traditat dhe institucionet tona perëndimore, ne në perëndim
kemi nevojë të shpëlajmë veten tonë nga paragjykimet e vjetra. Ndoshta një hap për të
filluar këtë është figura e Profetit Muhamed: një njeri kompleks, plot temperament, i cili

*
Smith, Islami dhe Historia moderne
disa herë bëri gjëra që për ne është vështirë t‟i pranojmë, por që pati gjeninë e një rendi
shoqëror të thellë dhe themeloi një fe si dhe një traditë kulturore që – në kundërshtim me
legjendën perëndimore - nuk u bazua mbi shpatën dhe që emri i së cilës „Islam‟ do të
thotë paqe dhe pajtim.

Bibliografi

Shënim: Të gjitha fragmentet e ilustruara nga Kur‟ani janë marrë nga përkthimi i Artur Xh.
Arbërri Kur‟ani i komentuar (Oksford 1964), nëqoftëse nuk thuhet ndryshe.
Citimet nga shkrimet çifute dhe të krishtera janë marrë nga Bibla e Jerusalemit.

Abot Nebia, Aisheh, më e dashura e Muhamedit (Çikago, 1942)

Aligieri Dante, Komedia Hyjnore, Kantika I: Ferri, Kënga XXVIII 22 – 7; përkth. Doroti
Sejërs (Londër, 1949)

Andre Tor, Muhamedi: Njeriu dhe Besimi i Tij, përkth. Teofil Menzel (Londër 1936).

Arbërri, Arthur J., Kur‟ani i komentuar (Oksford 1964)

” , Sufizmi: një paraqitje e mistikëve në Islam (Londër 1950)

Armstrong, Karen, Ungjilli përsa i takon Gruas: Krijimi i krishterë i Luftës së Seksit në
Perëndim (Londër dhe Nju Jork 1986).

Armstrong, Karen, Lufta e Shenjtë: Kryqëzatat dhe ndikimi i tyre në Botën e sotme
(Londër 1988; Nju Jork 1991).
Baudricourt, M., La guerre et le gouvernement de l'Algerie (Paris 1853)

Bell, Riçard, Origjina e Islamit në mjedisin e tij kristian (Londer 1926)

-”- , Kur’ani, përkthim me një rivendosje kritike të sureve, 2 volume (Edinburg

1937 – 9)

Boulares, Habib, Islami: frika dhe shpresa, përktheu Luis Ueir (Londër 1990)

Braun, Piter, Zhvillimi i Antikitetit të vonë (Kembrixh, Mass., dhe Londër, 1978)

Kempbell, Xhozef, (me Bill Mojers), Fuqia e Mitit (Nju Jork dhe Londër, 1988)

Kalail, Tomas, Mbi heronjtë dhe adhurimin e heroikes (Londër, 1841)

Çitik, Uilliam C., (përktheu dhe botoi), Një antologji shi‟ite (Londër 1980)

Korbin, Henri, Imagjinata krijuese e Ibn Arabit në sufizëm, përktheu Ralf Manhaim
(Londër 1970)

- ” - , Trupi shpirtëror dhe toka hyjnore: nga Irani mazdin te Irani shiit,përktheu
Nensi Pirson (Londër 1990)

Kron, Patricia dhe Kuk, Majkll, Hagerizmi: krijimi i botës islamike (Kembrixh 1977)

Kupit, Don, Duke marrë lejen e Zotit (Londër 1980)

Dan, Xhozef, ‟Eksperienca fetare e Merkavas‟, nga Artur Grin (bot.), Spiritualiteti çifut,
2 vol. (Londër 1986), vol. I

Daniel, Norman, Islami dhe Perëndimi:Krijimi i një Imazhi (Edinburg,1960)

-”- , Arabët dhe Europa mesjetare (Londër dhe Bejrut, 1975)

Deshti, Ali, Njëzet e tre vjet,përkth. F.C.R. Begli (Londër 1985)

Dronke, Piter, Gratë shkrimtare të Mesjetës: një studim kritik i teksteve të nga Perpetuas
(v. 203) të Margarit Poret (v. 1310) (Kembrixh 1984)

Eko, Umberto, Udhëtime në Mbi – Realitet (Londër 1987)

Eliade, Mirçea, E shenjtja dhe laikja: Natyra e fesë, përkth. Uiliard Trask (Nju Jork
1959)
Frend, W.H.C., Martirizimi dhe persekutimi në Kishën e hershme: një studim i konfliktit
nga Makabët te Donati (Oksford 1956)

Fuller, Piter, Shembëllimet e Zotit:ngushëllimet e iluzioneve të humbura (Londër 1982)

Gabrieli, Françesko, Muhamedi dhe pushtimet e Islamit, përktheu Virxhinia Luling dhe
Rozamund Linel (Londër 1968)

Gibon, Eduard, Perëndimi dhe rënia e Perandorisë Romake, botoi Dero E. Saunders,
përmbledhur në një vëllim (Londër, 1980)

Gilsenan, Majkll, Duke njohur Islamin, Fenë dhe Shoqërinë në Lindjen e Mesme
moderne, (Londër & Nju Jork, 1982)

Grin, Artur (bot.), Spiritualiteti çifut, 2 vol. (Londer 1986 – 8)

Guillaume, A. (përkth.dhe botoi), Jeta e Muhamedit: një përkthim i Sirat Resul Allah të
Ishakut (Londër 1955).

Heshel, Abraham J., Profetët, 2 vol. (Nju Jork 1962)

Hill, Rosalind (përktheu dhe botoi), Gesta Francorum ose Bëmat e frankëve dhe
pelegrinëve të tjerë në Jeruzalem, (Londër, 1962)

Hoxhson, Marshall G.S., Sipërmarrja e Islamit: Koshienca dhe Historia në Civilizimin

Botëror, 3 vol. (Çikago 1974)

Ikbal, Sër Muhamed, Gjashtë leksione mbi rindërtimin e mendimit fetar në Islam,
(Lahore 1930)

Xhon i Xhoinvil, Jeta e Shen Luigjit, përktheu Rene Hag dhe botoi Natali de Ueilli
(Londër, 1955)

Kabani, Rana, Mitet e Europës rreth Orientit, (Londër 1986)

Kedar, Beniamin, Kryqëzata dhe Misioni: Afrimi europian ndaj myslimanëve (Princeton
1984)

Kidi, Niki R. (bot.), Feja dhe Politika në Iran: Shiizmi nga Kuietizmi në Revolucion (Nju
Hevën dhe Londër, 1983)

Kepel, Xhills, Profeti dhe Faraoni: ekstremizmi mysliman në Egjypt, përkth. Xhon
Rothshild (Londër 1985)

Khan, Muhamed Zafrulla, Islami: Kuptimi i tij për Njeriun modern (Londër 1962).
Limen, Oliver, Hyrje në filozofinë mesjetare islame, (Kembrixh 1985)

Ljuis, Bernard, Arabët në Histori (Londër 1950)

-”- , Islami nga Profeti Muhamed në marrjen e Konstandinopojës, 2 vol.,

vol I: Politika dhe Lufta, vol II: Feja dhe shoqëria (Nju Jork dhe
Londër 1976)

-”- , Zbulimi mysliman i Europës (Nju Jork dhe Londër 1982)

-”- , Çifutët e Islamit (Nju Jork dhe Londër 1982)

- ” - , Semitët dhe Antisemitët, Një hulumtim në Konflikt dhe Paragjykim

(Londër, 1986)

Libeshuc, J.H.W.G., Vazhdimësia dhe ndryshimi në fenë romake (Kembrixh 1979)

Lings, Martin, Muhamedi: Jeta e Tij bazuar në Burimet e Hershme, (Londër, 1983).

Mensfild, Piter, Arabët, (edicioni i III, Londër 1985)

Massignon, Louis, La Passion d’Hallaj, 2 vol. (Paris, 1922)

Nasr, Sejid Hosein, Muhamedi: Njeriu i Allahut (Londër 1982)

Nasr,Sejid Hosein, Spiritualiteti Islam: Baza, (Londër, 1987).

-”- , Idealet dhe Realitetet e Islamit (Londër 1966).

Nikolson, R.A., Mistikët e Islamit (Londër 1914)

- ”- , Poezia dhe Proza lindore (Kembrixh 1922)

Parrinder, Xhefri, Seksi në fetë e botës (Londër 1980)

Praidouks, Hamfri, Natyra e vërtetë e mashtrimit, e shfaqur plotësisht në jetën e

Mahometit (bot.7, Londër 1708)

Pernod, Rexhine, Kryqtarët, përktheu Enid Grant (Edinburg dhe Londër, 1963)

Rodinson, Maksim, Muhamedi, përkthyer nga Ana Karter (Londër 1971)

- ” - , Europa dhe mistikja e Islamit, përkth. Roxher Venus (Londër 1988)

Ruthven, Melis, Islami në botë (Londër 1984)

 -” - , Një çështje satanike: Selman Rushdi dhe zemërimi i Islamit, Londër 1990

Seid, Eduard W., Orientalizmi: konceptet perëndimore mbi Orientin (Nju Jork dhe
Londër, botim 1978)

- ” - , Duke trajtuar Islamin; Si media dhe ekspertët përcaktojnë, se si ne e

shofim pjesën tjetër të botës (Nju Jork dhe Londër 1981)

Sardar, Zijaudin, dhe Dejvis, Merril Uin, Përfytyrim i shtrembëruar: Mësime nga çështja
Selman Rushdi (Londër 1990)

Saunders, Xh.Xh., Histori e Islamit në Mesjetë (Londër dhe Boston 1965)

Shimel, Anemari, Edhe Muhamedi është i Dërguari i Tij: Nderimi i Profetit në

Devocionin Islam (Chapel Hill dhe Londër, 1985).

Sholem, Gershom G., Tendencat kryesore në misticizmin çifut (bot. II, Londër 1955)

Shon, Frithxhof, Kuptimi i Islamit (Londër 1963)

Sheriati, Ali, Haxh-i, përktheu Leilah Bahtiar (Teheran 1988).

- ” - , Çfarë është për t’u bërë: Mendimtarët e ndritur dhe një Rilindje Islame, bot.
Farhang Raxhi (Hjuston 1986)

Sidersky, D., Les Origines des légendes musulmans dans le Coran et dans les vies des
prophètes (Paris, 1933)

Smith, Uillfrid Kentuell, Islami në historinë moderne (Prinston dhe Londër, 1957)

- ” - , Drejt një teologjie botërore (Londër 1981)

Sauthern, R. W., Pikëpamjet perëndimore mbi Islamin në Mesjetë (Kembrixh,

Masaçusets, 1962)

Shtainer, Xhorxh, Prezencat Reale: A ka ndonjë gjë në atë çfarë themi?, Londër,1989

Torrej, C. C., Termat komercial – teologjik në Kuran, (Leiden 1892)

Tojnbi, A. J., Një studim i historisë (Londër 1951)

Triminghem, Xh. Spenser, Krishtërimi midis arabve në kohët paraislamike

(Londër 1979)

Von Grunebaum, G.E., Islami klasik: një histori 600 – 1258, përkth. Kethrin Uatson
(Londër 1970)
Watt, W. Montgomeri, Muhamedi në Mekë (Oksford, 1953)

Wat, W.Montgomeri, Muhamedi në Medine (Oksford, 1956).

- ” - , Islami dhe integrimi i shoqërisë (Londër 1961)

Watt, W. Montgomeri, Meka e Muhamedit: Historia në Ku‟ran (Edinburg, 1988)

Ueldon, Fej, Lopët e shenjta (Londër 1989)

Uensink, A.Xh., Besimi mysliman: gjeneza dhe zhvillimi i tij historik (Kembrixh 1932)