ΚΒΑΝΤΟΜΗΧΑΝΙΚΗ

Σωμάτιο σε κιβώτιο δυναμικού

Γεώργιος Κίτης

Εργαστήριο Ατομικής και Πυρηνικής Φυσικής

20 Μαρτίου 2018

Γεώργιος Κίτης (Εργαστήριο Ατομικής και Πυρηνικής

ΚΒΑΝΤΟΜΗΧΑΝΙΚΗ
Φυσικής) 20 Μαρτίου 2018 1 / 10
Σωμάτιο σε κιβώτιο
Πώς οι οριακές συνθήκες προσδιορίζουν τις κυματοσυναρτήσεις

Η επίλυση ακόμα και της ανεξάρτητης του χρόνου εξίσωσης Schrodinger απαιτεί
προηγμένες μαθηματικές τεχνικές.

Παρόλα αυτά ακόμα και ένα περιορισμένο μαθηματικό υπόβαθρο επιτρέπει να

ακολουθήσουμε την σειρά σκέψεων που οδήγησαν την Κβαντομηχανική στα
υψηλότερά της επιτεύγματα.
Σωμάτιο σε κιβώτιο
Πώς οι οριακές συνθήκες προσδιορίζουν τις κυματοσυναρτήσεις

Τα απλούστερο πρόβλημα κβαντομηχανικής

είναι ενός σωματίου παγιδευμένου σε κιβώτιο
με αδιαπέραστα τοιχώματα.
Το σωμάτιο δεν χάνει ενέργεια συγκρουόμενο
με τα τοιχώματα, έτσι ώστε η ολική του ενέρ-
γεια παραμένει σταθερή.
Η δυναμική ενέργεια V είναι άπειρη στα δύο
άκρα του κιβωτίου και το σωμάτιο λόγω πεπε-
ρασμένης ενέργειας δεν μπορεί να υπάρξει έξω
από το κιβώτιο δηλ, ψ = 0 για τιμές x ≤ 0,
x > L. Σχήμα: Φρέαρ δυναμικού που
αντιστοιχεί σε κιβώτιο με
Ο σκοπός είναι να βρούμε ποιό είναι το ψ μέσα αδιαπέραστα τοιχώματα
στο κιβώτιο, δηλαδή μεταξύ x = 0, x = L.
Σωμάτιο σε κιβώτιο
Γενική λύση

Μέσα στο κιβώτιο η εξίσωση Schrodinger γίνεται

d 2ψ 2m
+ 2 Eψ = 0 (1)
dx 2 ~

διότι, V = 0 και η ολική ισούται με την μερική παράγωγο επειδή η ψ είναι συνάρτηση
μόνο του x. Η εξ. 1 έχει λύση την
√ √
2mE 2mE
ψ = A sin x + B cos x (2)
~ ~
όπου A, B σταθερές που μπορούν να υπολογισθούν.

Οριακές συνθήκες
ψ = 0 για x = 0 & x = L
cos 0 = 1 άρα ο δεύτερος όρος παραμένει για x = 0 άρα δεν μπορεί να περιγράψει το
σωμάτιο, άρα B = 0.
sin0 = 0 ο όρος το ημιτόνου θα δίνει πάντα ψ = 0 στο x = 0 όπως απαιτείται, αλλά
Σωμάτιο σε κιβώτιο
Ενεργειακά επίπεδα

ψ = 0 στο x = L μόνο όταν

2 mE
L = nπ n = 1, 2, 3, ... (3)
~
Είναι ένα φυσικό αποτέλεσμα εφόσον τα ημίτονα, π, 2π, 3π.... είναι όλα μηδέν.
Από την εξ. 3 είναι φανερό ότι η ενέργεια μπορεί να έχει μόνο ορισμένες τιμές, τις
ιδιοτιμές, οι οποίες αποτελούν τα ενεργειακά επίπεδα του συστήματος και είναι (η
ήδη γνωστή εξίσωση)
n2 π 2 ~2
En = 2 n = 1, 2, 3, ..... (4)
2mL

Η κυματοσυνάρτηση ενος σωματίου σε κιβώτιο με ενέργειοα En είναι

√
2 m En
ψn = A sin x (5)
~

Αντικαθιστώντας την ενέργεια από την εξ. 4 προκύπτουν οι ιδιοπσυναρτήσεις που

αντιστοιχούν στίς ιδιοτιμές En , δηλαδή
nπx
ψn = A sin (6)
L
Σωμάτιο σε κιβώτιο
Επαλήθευση ιδιοσυναρτήσεων

Για κάθε κβαντικό αριθμό n, η κυματοσυνάρτηση ψn είναι μια μονότιμη συνάρτηση

του x και οι μερικές παράγωγοι ψn , ∂ψn /∂x είναι συνεχείς συναρτήσεις. Επίσης
Z +∞ Z L Z L
nπx L
| ψn |2 dx = | ψn |2 dx = A2 sin2 dx = A2 (7)
−∞ 0 0 L 2

Η κανονικοποίηση της ψ απαιτεί η σταθερά A να πάρει τέτοια τιμή ώστε

Z +∞ Z +∞
| ψn |2 dx = P dx = 1 (8)
−∞ −∞

καί άρα r
2
A= (9)
L
Τελικώς. οι κανονικοποιημένες κυματοσυναρτήσεις θά είναι
r
2 nπx
ψn = sin n = 1, 2, 3, ..... (10)
L L
Σωμάτιο σε κιβώτιο
Πυκνότητες πιθανότητας σωματίου σε κιβώτιο

Οι κανονικοποιημένες κυματοσυναρτή-
σεις ψ1 , ψ2 , ψ3 και πυκνότητες πιθανό-
τητας | ψ1 |2 ,| ψ2 |2 ,| ψ3 |2 δείχνονται
στο σχήμα.

Οι κυματοσυναρτήσεις μπορούν να εί-

ναι θετικές και αρνητικές ενώ οι πυκό-
τητες πιθανότητας πάντοτε θετικές.

Ενα σωμάτιο στην κατάσταση n = 1

είναι περισσότερο πιθανό να βρίσκεται
στο μέσο του κιβωτίου ενώ ένα σωμάτιο
με n = 2 δεν βρίσκεται ποτέ εκεί.!!!
Σχήμα: Κυματοσυναρτήσεις και πυκνότητες
πιθανότητας σε κιβώτιο με αδιαπέραστα
τοιχώματα
Σωμάτιο σε κιβώτιο
Ασκηση 1

Προσδιορίστε την πιθανότητα σωματίου εντός κιβωτίου πλάτους L να βρεθεί μεταξύ

. L και 0.55 L για την βασική και τίς πρώτες διεγερμένες καταστάσεις
0 45
Λύσις
Η ζητουμένη πιθανότητα είναι
Z x2 Z x2  x2
nπx x 2nπx
| ψn |2 dx = sin2
2 1
dx = − sin (11)
x1 L x1 L L 2nπ L x1

Εχουμε x1 = 0.45L και x2 = 0.55L (δηλαδή γύρω από το κέντρο)

Για n = 1 η εξ. 11 δίνει Πιθανότητα= 0.198 = 19.8%.
Για n = 2 η εξ. 11 δίνει Πιθανότητα = 0.0065 = 0.65% (συγκρινόμενο με το
μηδέν για x = 0.5L του σχήματος 2.
Σωμάτιο σε κιβώτιο
Ασκηση 2

Προσδιορίστε την αναμενόμενη τιμή < x > της θέσης σωματίου παγιδευμένου εντός
κιβωτίου πλάτους L
Λύσις
Η αναμενόμενη τιμή δίνεται από την σχέση.
Z +∞
< x >= x | ψ |2 dx (12)
−∞

Αντικαθιστώντας την κυματοσυνάρτηση θα έχουμε

Z L  2 L
2 2 nπx 2 x xsin(2nπx/L) cos(2nπx/L)
< x >= x sin dx = − − 2 (13)
L 0 L L 4 4nπ/L 8(nπ/L)
0

Επειδή για όλες τις τιμές το n θα είναι sinnπ = 0, cos 2nπ = 1, cos 0 = 1, η εξ. 13 θα
δώσει την εξής αναμενόμενη τιμή x.
2 L2
L
< x >= = (14)
L 4 2

Το ανωτέρω αποτέλεσμα σημαίνει ότι η μέση θέση του σωματίου είναι στο μέσο του
κιβωτίου σε όλες τίς κβαντικές καταστάσεις. Υπόψη το | ψ |2 = 0 στη θέση L/2 για
n = 2, 4, 6... δεν είναι αντίθετο , διότι το < x > είναι μέση τιμή και όχι πιθανότητα
και αντανακλά την συμμετρία του | ψ |2 γύρω από το μέσο του κιβωτίου.
 Γεώργιος Κίτης

E-mail gkitis@auth.gr

E-mail gkitis@physics.auth.gr

Γεώργιος Κίτης (Εργαστήριο Ατομικής και Πυρηνικής

ΚΒΑΝΤΟΜΗΧΑΝΙΚΗ
Φυσικής) 20 Μαρτίου 2018 10 / 10