Universiteit  Gent  
 
Faculteit  Letteren  en  Wijsbegeerte  
 
Academiejaar  2010-­‐2011    

 
De  Indische  identiteit  van  de  
Roma:  
constructie  en  relevantie?  

 
 
 

Kate  Herd  

Promotor:  Prof.  Dr.  Eva  De  Clerq  

Masterproef  voorgedragen  tot  het  behalen  van  het  diploma:    

Master  in  de  Oosterse  Talen  en  Culturen    

 
 
   1  

Inhoud:    
Dankbetuiging.                     4  
Inleiding.                       4  
i.  Wie  zijn  de  Roma.                     5  
ii.  Terminologie.                     6  
iii.  Waarom  een  studie  over  de  Roma  complex  is:  waarschuwing  tegen  veralgemening.  8  
1.Theoriën  over  het  tijdstip  van  vertrek  uit  India.             10  
1.1  De  hypothese.                     10  
1.2  De  oudste  aangehaalde  bronnen.                 11  
1.2.a  Hamza  Al-­‐isfahani.                   11  
1.2.b  Al-­‐Firdausi.                     12  
1.2.c  Al-­‐Talabi.                     12  
1.3  Theorie  over  een  veel  later  vertrek  in  de  11de  eeuw:  de  Roma  als  militairen.   13  
1.4  Andere  mogelijke  migraties.                 15  
1.5  De  Indische  voorouders  van  de  Rom:  de  Rajput  en  de  Jat.           16  
1.6  De  3  verschillende  takken:  Dom,  Lom,  Rom.             19  
1.7  De  Dom,  de  Lom  en  de  Rom  in  Turkije.               21  
1.8  Romanes  als  koïne.                   22  
1.9  Een  kritische  noot.                   24  
2.  Het  onderzoek  naar  de  origine  van  de  Roma  in  India.           26  
2.1  De  Istvan  Valyi  kwestie.                   26  
2.2  Taalkundig  onderzoek.                     29  
2.2.a  De  belangrijkste  taalkundigen  van  het  eerste  vergelijkende  taalkundig  onderzoek.  
2.2.b  Een  uiteenzetting  van  de  vergelijking  met  Indische  talen.         34  
2.2.c  De  reconstructie  van  de  migratieroute.               38  
2.3  DNA-­‐onderzoek.                     41  
2.3.a  Bloedgroepen.                       42  
2.3.b  Chromosomen  en  haplotypes.               42  
2.3.c  Aangeboren  ziekten.                     43  
2.3.d  Conclusies  van  de  recente  DNA-­‐studies.             44  
2.4  Fysische  antropologie.                     45  
2.5  De  delicaatheid  van  het  onderzoek.                 46  
2.6  Hetzelfde  onderzoek  toegepast  op  Bulgaars.               47  
3.  Culturele  gelijkenissen  tussen  de  Roma  en  de  Indische  bevolking.         49  
   2  

3.1  Culturele  antropologie.                     49  

3.2  Cultuur  en  taal.                       50  
3.3  Kali,  Saint-­‐Sara  of  Sati  Sara  Kali,  één  en  dezelfde  figuur?           53  
3.3.a  Sara  de  zwarte  patrones  van  de  Roma.               53  
3.3.b  Assimilatie  aan  het  christelijke  Europa.               54  
3.3.c  Sati-­‐Sara  vergeleken  met  de  Indische  moedergodinnen.         55  
3.3.d  De  processie  van  Sati-­‐Sara.                   57  
3.4  De  Romani  vlag.                     59  
3.5  Concept  van  onreinheid  over  onzuiverheid  tot  onaanraakbaarheid.       60  
3.5.a  Onreinheid  in  India.                     60  
3.5.b  Activiteit,  voedsel  en  water.                   61  
3.5.c  Het  onreine  lichaam  en  de  onreine  vrouw.               63  
3.5.d  De  gevolgen  van  onreinheid.                   64  
3.5.e  Onreinheid  bij  de  Roma.                   64  
3.5.f  Voorschriften  die  sociaal  contact  en  hygiëne  moeten  reguleren.         66  
3.5.g  Het  vrouwelijke  lichaam.                 67  
3.5.h  Het  belang  van  voedsel.                   68  
3.6  Hebben  de  Roma  een  soort  kastenopdeling?               69  
3.7  Panchayat  en  kris.                     74  
3.8  Henna  bij  het  huwelijk.                     76  
3.9  De  dode  met  invloed  op  het  leven.                 78  
3.9.a  De  levende  dode.                     78  
3.9.b  De  mulo  mishagen  of  behagen.                 79  
3.9.c  Zich  beschermen  tegen  de  toorn  van  de  overledenen.         80  
3.9.d  De  mātṛkā  of  moedergodinnen.                 81  
3.10  Het  ritme  van  de  tablas  weerklinkt  in  de  Romani  muziek.         83  
3.11  De  toekomst  voorspellen                 87  
4.Folklore:  Orale  overleveringen:  enkele  verhalen  waar  India  in  voor  komt.     89  
4.1  Frances  Hindes  Groome:  Roma  en  de  verspreiding  van  verhalen.         90  
4.2  De  naam  van  ons  land  was  Sind.               91  
4.3  Orale  tradities  volgen  tot  in  Multan.               92  
4.4  Culturele  beïnvloeding  in  verhalen.               96  
5.  De  Indische  Zigeuners.                     97  
5.1  Banjara.                       98  
5.2  Sapera.                         101  
   3  

5.3  Narikuravar.                     102  

5.4  Domba  of  Dom.                       103  
5.5  Linguïstische  vergelijking  van  Dom  en  Rom.             104  
5.6  Gaduliya  Lohar.                       105  
5.7  Nomaden  van  Pakistan.                   106  
5.8  Nomaden  in  Afghanistan.                   107  
5.9  De  Luli.                       108  
6.  De  theoriën  van  de  Roma  zelf  over  hun  afkomst.             108  
6.1  Afkomstig  uit  India.                   108  
6.2  Oudste  bronnen  uit  Europa  die  India  vernoemen.           110  
6.3  De  impact  van  de  Bollywoordfilms.                 111  
6.4  Waarom  niet  alle  Roma  zich  met  India  relateren.           113  
6.5  Egypte.                       114  
6.6    Een  verloren  stam  van  de  Joden.               116  
6.7  Verklaringen  gerelateerd  met  de  Bijbel.             118  
6.8  Geen  etnisch  verschil  in  Turkije.                 120  
6.9  Andere  Europese  theorieën.                   121  
7.  Roma:  de  onaanraakbaren  van  Europa.               123  
7.1  De  sloppenwijken  van  de  Roma.                 123  
7.2  De  onaanraakbaarheid,  een  gevolg  van  het  kastensysteem.         124  
7.3  Discriminatie  van  de  Dalits  in  India.                 125  
7.4  Babasaheb  Ambedkar  en  zijn  strijd  voor  sociale  waardigheid  voor  de  Dalits.     126  
7.5  Ambedkar  als  inspiratie  voor  een  Roma-­‐organisatie.         127  
7.6  Hongaars  onderzoek  naar  de  Dalits.               130  
8.  De  Indische  visie.                     132  
8.1  W.R.  Rishi                       132  
8.2  Indira  Gandhi.                     133  
8.3  Shyam  Singh  Shashi  en  Internationale  congressen  in  India.         135  
8.4  Chaman  Lal.                       137  
8.5  Janardhan  Pathania.                   138  
8.6  Ranjit  Naik.                       139  
8.7  Chandigarh.                       140  
9.  Besluit.                       141  
Bibliografie.                       145  
Index.                         160  
   4  

Dankbetuiging.    

Deze  thesis  kon  niet  tot  stand  gekomen  zijn  zonder  de  hulp  en  de  steun  van  de  volgende  
mensen.  Ik  wil  hen  bij  deze  dan  ook  hartelijk  bedanken.  Met  dank  aan  Martin  Balogh  en  
de  andere  medewerkers  van  vzw  Opre  Roma  om  mij  de  taal  te  leren  en  een  tipje  van  de  
sluier  van  de  cultuur  van  de  Slowaakse  Roma  voor  mij  op  te  lichten.  Voornamelijk  dank  
aan  Martin  Balogh  voor  zijn  enthousiasme,  kritische  kijk  en  zijn  passie  voor  de  vzw  Opre  
Roma.  Met  dank  aan  Professor  Eva  De  Clercq  voor  de  vele  tips,  de  hulp  en  het  steeds  
bereikbaar  zijn  voor  allerhande  vragen.  Ook  bedankt  Professor  Eva  De  Clercq  om  
interesse  te  tonen  voor  mijn  onderwerp.  Met  dank  aan  Valery  Novoselsky  en  Janardhan  
Pathania  die  steeds  ideeën  en  informatie  aanbrachten.  Met  dank  aan  Elodie  Sucaet  voor  
het  nalezen  en  helpen  verbeteren  van  deze  masterproef.  Ook  bedankt  voor  de  vele  steun  
in  een  moeizaam  proces.  Met  dank  aan  Hilde  Matthys  en  Vincent  Noël  voor  het  geduld  en  
de  steun.  Ik  wil  ook  mijn  dank  betuigen  aan  Balwinder  Dhall,  Shyamala  Devi,  Helena  
Sadilkova,  Michael  Benišek  en  Janos  Orsoz  voor  de  correspondentie.  Verder  wil  ik  nog  
iedereen  bedanken  die  mede  deze  masterproef  heeft  mogelijk  gemaakt.    

Inleiding.  

Judith  Okely,  Wim  Willems,  en  anderen  met  hen  hebben  er  reeds  op  gewezen  dat  de  
definitie  van  Roma  als  een  etnische  aparte  groep  met  karakteristieken  meegebracht  
vanuit  India  een  gevaarlijk  Westers  construct  kan  zijn.  Het  kan  niet  alleen  de  waarheid  
verdoezelen,  het  brengt  bovendien  een  kloof  met  zich  mee  tussen  de  Roma  en  andere  
Europeanen  die  racisme  verder  in  de  hand  helpt.  Het  construct  is  volgens  deze  mensen  
geboren  in  een  nationalistisch  tijdperk.  De  Roma  zijn  een  groep  mensen  die  steeds  
interculturele  contacten  hebben  gehad  met  de  gebieden  waar  zij  doorheen  trokken.  
Deze  contacten  hebben  op  elk  van  hen  een  ander  effect  gehad  omdat  zij  niet  steeds  in  
één  consistente  groep  gereisd  hebben.  Zij  bevinden  zich  over  de  gehele  wereld  en  over  
de  gehele  wereld  wordt  hun  levenswijze  als  fundamenteel  anders  aanzien.  Daardoor  
krijgen  zij  te  kampen  met  vooroordelen  en  discriminatie.  De  tegenstanders  van  Judith  
Okely  en  Wim  Willems  zeggen  dat  er  genoeg  bewijzen  zijn  die    er  op  wijzen  dat  de  Roma  
wel  degelijk  een  groep  is  die  zich  in  of  juist  buiten  India  gevormd  heeft  en  bijgevolg  een  
Indische  etnie  inhoudt.  Het  merendeel  van  de  wetenschappers  die  hier  taalkundige,  
biologische  of  antropologische  argumenten  voor  aanhalen,  stelt  de  Roma  niet  als  een  
   5  

aparte  enticiteit  voor  om  een  pad  uit  te  stippelen  voor  discriminatie.  Integendeel,  
wetenschappers  als  Johann  Rüdiger  vertonen  sympathie  met  de  Roma  en  willen  hen  
helpen  in  het  sterken  van  hun  positie  in  de  maatschappij.  Vele  Romani  wetenschappers  
met  Ian  Hancock  op  kop  zijn  zelf  ook  op  zoek  naar  hun  Indische  voorouders.  In  deze  
verhandeling  is  het  de  bedoeling  om  alle  onderzoeksvelden  met  hun  verschillende  
argumenten  en  conclusies  te  overlopen  om  te  zien  of  de  strijd  kan  beslecht  worden  
tussen  de  twee  visies.  Hoe  ziet  de  geschiedenis  van  het  onderzoek  eruit  en  kan  men  
besluiten  of  de  Roma  afkomstig  zijn  uit  India  of  zijn  de  argumenten  niet  overtuigend  
genoeg?  Wat  zijn  bovendien  de  gevolgen  van  dit  construct  dat  de  Roma  voorstelt  als  
Indische  migranten  voor  de  situatie  van  de  Roma?  

i.  Wie  zijn  de  Roma.    

De  Roma  maar  ook  andere  groepen  zoals  de  Sinti  en  de  Manoesh,  die  zich  als  een  apart  
gegeven  van  de  Roma  zien  en  daardoor  met  hun  eigen  namen  willen  benoemd  worden,  
zijn  een  groep  mensen,  opgedeeld  in  allemaal  kleinere  groepen,  die  verspreid  over  de  
gehele  wereld  leven  en  die  culturele  kenmerken,  normen,  gebruiken  en  gewoontes  
delen.  Deze  gebruiken  zijn  niet  meer  in  alle  gebieden  identiek  dezelfde  aangezien  zij  
over  de  eeuwen  heen  bijgekleurd  zijn  door  de  omgeving  waarin  zij  wonen.  De  omgeving  
of  het  land  waar  een  bepaalde  groep  woont,  heeft  onoverkomelijk  mee  hun  manier  van  
leven  gestuurd.  Deze  mensen  staan  in  de  meeste  gebieden  bekend  onder  de  term  
zigeuners  die  in  andere  talen  enigszins  anders  klinkt  zoals  gitano,  tsingan,  cingani  maar  
dezelfde  betekenis  heeft.  De  term  zigeuner  wijst  op  het  feit  dat  zij  voornamelijk  bekend  
staan  om  hun  rondreizend  en  voortzwervend  bestaan  ook  al  hebben  grote  groepen  zich  
reeds  lange  tijd  op  een  vaste  plaats  gevestigd.  Sommige  zigeuners  vinden  dat  de  term  
zigeuner  een  negatieve  bijklank  heeft  gekregen  door  het  gebruik  ervan  in  denigrerende  
contexten.  De  schrijvers  van  Roma-­‐afkomst  verwerpen  deze  term  omdat  deze  term  
wordt  gehanteerd  in  het  overgrote  deel  van  de  literatuur  over  de  Roma  die  geschreven  
is  door  niet-­‐Roma  (of  gadje).  Volgens  hen  is  veel  van  deze  literatuur  gebaseerd  op  
foutieve  informatie  of  vooroordelen.  Zij  verkiezen  daarom  benoemd  te  worden  met  de  
naam  Roma.  Niet  alle  zigeunergroepen  willen  met  deze  naam  aangesproken  worden.  
Voor  enkelen  van  hen  betekent  het  woord  niet  meer  dan  ‘een  man’  of  ‘een  echtgenoot’.1  

                                                                                                               
1  Ian  Hancock,  2002,  pxvii-­‐xx.  
   6  

Andere,  zoals  enkele  zigeunersamenlevingen  in  Engeland,  vinden  de  term  “gypsy”  
normaal.  "Roma"  staat  niet  enkel  voor  de  zelfgekozen  naam  van  een  bepaalde  bevolking  
maar  bovendien  voor  de  strijd  voor  gelijke  rechten  en  emancipatie  die  deze  groep  is  
aangegaan  in  het  huidige  Europa.  Noch  alle  rondzwervende  mensen,  noch  alle  
woonwagenbewoners  zijn  Roma.  Zij  kunnen  wel  gelijkaardige  kenmerken  vertonen  met  
deze  mensen  aangezien  zij  een  gelijkaardige  levensstijl  hebben.  Het  is  alsnog  een  
discussie  of  de  Roma  een  aparte  etniciteit  vormen  of  mensen  zijn  met  dezelfde  
levensstijl  die  werden  verworpen  door  de  gevestigde  maatschappijen  en  vervolgens  
systematisch  werden  uitgesloten.  Anderen  sluiten  dit  niet  uit  maar  vinden  dat  een  
aparte  etniciteit  niet  de  focus  van  de  discussie  moet  zijn.  Niet  tegenstaande  vormen  deze  
mensen  minderheidsgroepen  die  vaak  nog  met  enorme  discriminatie  te  maken  krijgen.    

ii.  Terminologie.    

Rom:  een  lid  van  een  groep  mensen  gekend  om  hun  rondtrekken  die  een  geschiedenis,  
een  achtergrond,  een  afkomst,  karakteristieken  en  gewoonten  delen.  Ze  zijn  gekend  
onder  de  term  zigeuners.  Rom  betekent  letterlijk  een  man,  een  mens,  een  echtgenoot.  
Het  meervoud  van  Rom  is  Roma.  Dit  is  de  term  die  zij  verkozen  hebben  om  zichzelf  mee  
te  benoemen  op  het  eerste  Wereld  Romani  Congres  in  1971  in  Londen.    

Romanes:  dit  is  de  term  die  ik  gebruik  om  de  specifieke  eigen  taal  met  al  zijn  
dialectvormen  aan  te  duiden  die  door  de  Roma  gehanteerd  wordt.  Deze  taal  bevat  zeer  
veel  leenwoorden  en  invloeden.  Ze  wordt  bovendien  aangevuld  met  woorden  uit  de  
officiële  talen  die  gesproken  worden  in  de  landen  waar  zij  woonachtig  zijn.  In  de  Engelse  
boeken  spreekt  men  van  Romani.  In  andere  talen  wisselt  men  af  tussen  Romani  en  
Romanes.    

Romani:  dit  is  de  term  die  ik  gebruik  om  een  adjectiefvorm  te  maken  voor  alles  dat  van  
Roma-­‐afkomst  is.  In  de  meeste  boeken  en  werken  gebruikt  men  dit  als  adjectief.  Het  is  
door  de  Roma  officieel  erkend.    

Gadjo:  Dit  is  de  benaming  die  de  Roma  geven  aan  al  wie  niet  een  Rom  is.  Er  zijn  
verschillende  schrijfwijzen.  Ik  verkies  deze  schrijfwijze  aangezien  dit  het  beste  
weergeeft  hoe  men  het  woord  uitspreekt.  Het  meervoud  van  gadjo  in  Romanes  is  gadje.    
   7  

Scheduled  Castes  en  Scheduled  Tribes:  In  India  bestaat  er  een  kastensysteem.  Dit  houdt  in  
dat  de  bevolking  is  ingedeeld  in  verschillende  groepen  genaamd  kasten.  Tot  welke  groep  
men  behoort  is  erfelijk  bepaald.  Deze  kasten  staan  op  verschillende  trappen  van  de  
sociale  ladder.  Ze  zijn  dus  niet  gelijkwaardig.  Er  zijn  kasten  die  hoger  op  de  ladder  staan  
dan  anderen.  Op  de  onderste  treden  bevinden  zich  de  laagste  kasten.  De  mensen  uit  de  
allerlaagste  kasten  beschouwd  men  in  India  zelfs  als  kastelozen.  Er  bestaat  zeer  veel  
bevooroordeling  en  discriminatie  tegenover  deze  laagste  kasten.  Dit  maakt  dat  deze  
laagste  kasten  in  erbarmelijke  omstandigheden  terecht  komen.  Ze  krijgen  vaak  geen  
onderwijs.  Ze  vinden  moeilijker  werk.  Ze  zijn  armer.  Kaste  is  een  belangrijk  element  
voor  de  identiteit  van  mensen  in  India.  Officieel  mag  er  niet  meer  naar  kaste  gehandeld  
worden.  In  de  praktijk  komt  het  nog  steeds  voor.  Men  begon  ten  tijde  van  de  Britse  
overheersing  in  India  lijsten  op  te  stellen  over  de  bevolking.  Er  kwam  ook  een  lijst  om  
deze  laagste  kasten  en  armste  bevolkingsgroepen  in  op  te  nemen.  Deze  kasten  en  
volkeren  op  die  lijst  zijn  de  Scheduled  Castes  en  Scheduled  Tribes  geworden.  Niet  alle  
laagste  kasten  behoren  tot  deze  twee  categorieën.  Er  bestaat  nog  een  derde  groep  onder  
de  naam  Other  Backward  Classes.  “Scheduled”  komt  in  de  benaming  voor  omdat  er  sinds  
het  Constitution  Order  van  1950  bepaalde  maatregelen  ingesteld  zijn  om  deze  kasten  te  
beschermen  en  hun  omstandigheden  te  verbeteren.  Er  zijn  plaatsen  voor  hen  
gereserveerd  in  onderwijsinstellingen,  overheidsinstellingen  en  op  de  arbeidsmarkt.  Dit  
is  het  meest  bekende  voorbeeld  van  maatregelen  die  getroffen  zijn.  Er  zouden  ook  
middelen  beschikbaar  gesteld  moeten  worden  om  de  economische  en  sociale  positie  van  
deze  kasten  en  stammen  te  verbeteren  om  op  die  manier  hun  positie  in  de  samenleving  
te  verbeteren.  2  

Indien  er  gesproken  wordt  over  onderzoekers,  wetenschappers,  geleerden,  critici,  

schrijvers  ,  anderen  enz.  dan  gaat  het  hier  over  mensen  die  in  de  20ste  en  21ste  eeuw  zich  
hebben  bezig  gehouden  met  onderzoek  naar  de  Roma  en  hun  bevindingen  hebben  
gepubliceerd  in  boeken  en  artikels.  Een  groot  aantal  mensen  hebben  dit  gedaan  of  zijn  er  
nog  steeds  mee  bezig.  Zaken  die  door  verschillende  van  hen  worden  aangehaald  of  
beweerd  en  meningen  die  zij  geven  lopen  op  sommige  vlakken  over  het  algemeen  gelijk.  
Daarom  worden  de  algemene  lijnen  van  hun  uitspraken  eerder  gegeven  dan  een  

                                                                                                               
2  T.R.Naval,  2004,  p1-­‐36  &  p60-­‐63.  

     Sanjay  Paswan  &  Paramanshi  Jaideva,  2003,  p15-­‐20,  p405-­‐406  &  p420.  
   8  

opsomming  van  de  namen  van  wie  al  dan  niet  met  een  of  andere  stelling  akkoord  gaat.  
Indien  er  één  specifiek  of  meerdere  specifieke  personen  bedoeld  worden  zal  deze  steeds  
bij  de  stelling  vermeld  worden.  Alle  personen  van  wie  de  naslagwerken  werden  gebruikt  
worden  vernoemd  in  deze  masterproef.  Voor  de  anderen  kan  men  de  bronnen  nalezen  
die  in  de  bibliografie  opgegeven  staan.  

iii.  Waarom  een  studie  over  de  Roma  complex  is:  waarschuwing  tegen  
veralgemening.  

Een  onderzoek  dat  dé  Roma  wil  beschrijven  is  zeer  moeilijk  om  de  volgende  redenen:    

1°  Als  men  één  groep  Roma  bespreekt,  kan  men  de  observaties  die  men  maakt  niet  
noodzakelijk  toepassen  op  alle  Roma.  Aangezien  zij  over  de  hele  wereld  verspreid  leven  
in  verschillende  economische,  sociale  en  politieke  omstandigheden,  verschillen  zij  op  
deze  vlakken  van  elkaar.  Zij  hebben  zich  moeten  aanpassen  aan  de  situatie  waarin  zij  
terecht  gekomen  zijn  om  te  overleven.  Er  heeft  zich  een  culturele  kruisbestuiving  
voorgedaan  tussen  de  Roma  en  de  andere  inwoners  van  het  land  waarin  zij  wonen.  Een  
bepaalde  Romani  groep  verschilt  van  leefomstandigheden,  tradities,  cultuur  en  religie  
van  een  andere  Romani  groep  op  een  bepaald  moment  door  de  historische  
omstandigheden  waarin  deze  groep  zich  bevindt.  Er  is  wel  steeds  meer  solidariteit  
tussen  verschillende  groepen  uit  Oost-­‐Europa  door  de  recente  migraties  die  zij  
ondernomen  hebben  naar  het  westen  van  Europa.  Zij  zitten  in  hetzelfde  schuitje  als  het  
gaat  om  nieuwe  problemen  in  verband  met  migratie-­‐  en  integratiewetgevingen  in  de  
verschillende  West-­‐Europese  landen.  Sinds  de  Wereld  Romani  Congressen,  waarvan  het  
eerste  in  1971  plaatsvond,  proberen  Romani  woord-­‐  en  actievoerders  de  Roma  meer  te  
verenigen  als  één  groep  met  één  etniciteit,  met  een  gezamenlijke  geschiedenis,  een  
gemeenschappelijk  taalgebruik  en  zowel  een  nationale  feestdag  als  een  nationaal  
volkslied  voor  alle  Roma.    

                                                                   “Many  times  have  Gypsies  adopted  their  hosts’  culture  in  response  to  the  
different  requirements  of  their  social  and  environmental  surroundings.  The  result  is  a  great  
   9  

diversity  of  Gypsy  tribes  and  lack  of  identity  as  an  intergrated  ethnic  group.  Therefore,  Gypsy  
culture  in  general  is  extremely  diverse  and  difficult  to  pinpoint.”3  

2°  Er  is  geen  sprake  van  één  Rom  of  één  Romanes  dat  als  voorbeeld  kan  dienen  voor  alle  
Roma  in  die  zin  dat  de  Roma,  naast  de  culturele  tradities  die  sommige  groepen  proberen  
te  bewaren,  cultureel  verschillend  zijn,  maar  dat  ze  ook  fysiek  niet  allemaal  hetzelfde  
zijn.  Het  stereotiep  van  de  Rom  met  zwart  haar  en  een  donkere  huid  is  uit  den  boze.  Er  
zijn  eveneens  Roma  met  een  bleke  huid  en  met  blond  of  rood  haar.  Er  is  bovendien  niet  
één  Romanes.  Deze  taal  komt  in  verschillende  verschijningsvormen  en  dialecten  voor.  
Het  is  gevaarlijk  om  te  veralgemenen.  

3°  Migraties,  kapitalisme  en  gedwongen  assimilatie  hebben  sommige  oude  tradities  

veranderd  of  doen  verloren  gaan  bij  sommige  groepen.    

4°  Vele  Roma  in  Centraal-­‐  en  Oost-­‐Europa  maar  ook  in  andere  gebieden  in  de  wereld  
willen  zich  niet  identificeren  als  Roma  omdat  zij  dan  te  maken  krijgen  met  discriminatie  
en  racisme.    

5°  De  niet-­‐Roma  wetenschappers  zijn  steeds  onderhevig  aan  de  perspectieven  die  
voortkomen  uit  de  eigen  achtergrond.  De  wetenschappers  zijn  op  hun  beurt  gebonden  
aan  opvoeding,  culturele  achtergrond,  historiciteit  en  subjectiviteit.  Bovendien  bestaat  
er  nog  steeds  een  achterdocht  bij  de  Roma  tegenover  gadje  onderzoekers.  Er  is  een  
gezegde  dat  zegt  :”Toon  je  Romani  cultuur  niet  aan  de  gadje!”  Deze  achterdocht  is  
waarschijnlijk  gedeeltelijk  veroorzaakt  door  de  manier  waarop  de  niet-­‐Roma  deze  
informatie  gebruikt  hebben  voor  negatieve  doeleinden.  De  Roma  zijn  vaak  niet  goed  
behandeld  geweest  door  de  gadje.  De  Roma  kennen  een  geschiedenis  doorspekt  van  
deportaties,  discriminatie,  gedwongen  assimilatie  en  geweld.    

6°  In  sommige  gebieden  zoals  Roemenië  en  Kosovo  zijn  de  Roma  zeer  arm  en  hebben  ze  
geen  toegang  tot  goed  onderwijs.  In  andere  gevallen  weigeren  zij  zelf  om  naar  school  te  
gaan.  Dat  er  onderzoek  is  naar  een  mogelijke  Indische  achtergrond  zal  in  deze  gebieden  
niet  geweten  zijn  door  de  gewone  mensen.    

                                                                                                               
3  Jelena  Čvorovič,  2010,  p23.  
   10  

7°  Zeer  veel  boeken  zijn  achterhaald  of  vooringenomen.  In  de  werken  uit  de  18de  eeuw  
kan  men  veel  vooroordelen  ontdekken  die  meespeelden  bij  het  neerschrijven  van  het  
werk.  In  het  boek  van  Heinrich  Grellmann,  één  van  de  boeken  dat  steeds  wordt  
aangehaald  als  een  startmoment  voor  serieus  taalkundig  onderzoek  naar  de  Roma,  
vinden  we  de  stelling  dat  de  Roma  kinderen  zouden  ontvoeren  om  op  te  eten  omdat  de  
Roma  heksen  en  kannibalen  zouden  zijn.  Dit  is  een  vrij  extreem  voorbeeld.  In  andere  
boeken  speelt  een  persoonlijke  mening,  zowel  sympathie  als  afkeer,  mee  in  het  
onderzoek.    

1.Theorieën  over  het  tijdstip  van  vertrek  uit  India.    

1.1  De  hypothese.  

De  hypothese  is  vrij  simpel.  De  mens  als  soort  wil  in  wezen  alles  kunnen  begrijpen.  De  
mens  voelt  zich  onwennig  tegenover  het  onbekende.  Om  alles  makkelijker  te  kunnen  
begrijpen  doet  de  mens  psychologisch  aan  categoriseren.  Om  de  Roma  een  plaats  te  
kunnen  geven  in  de  leefwereld  van  andere  mensen  die  met  hen  in  contact  kwamen,  
wilden  deze  mensen  een  afkomst  of  verklaring  op  de  Roma  plakken.  Tussen  alle  
verhalen  die  speculeren  over  de  origine  van  de  Roma,  kwam  er  één  naar  voren  over  
India.  De  hypothese  luidt  dat  de  Roma  ooit  ongeveer  duizend  of  zelfs  meer  jaren  geleden  
uit  India  vertrokken  zijn.  Zij  leefden  in  India,  maar  verspreidden  zich  over  de  gehele  
wereld.  Deze  stelling  was  mede  ingegeven  door  het  exotische  karakter  van  de  Roma  
voor  de  Europeanen.  Voor  het  grootste  deel  steunt  ze  echter  op  een  taalkundige  
ingeving  van  iemand  die  bekend  is  onder  de  naam  Istvan  Valyi.  Door  intensief  
taalkundige  vergelijkingen  door  te  voeren  op  Romanes,  de  taal  die  de  Roma  spreken  
maar  vaak  niet  langer  hun  moedertaal  is,  en  andere  Indische  of  Indo-­‐Arische  talen  is  
deze  hypothese  algemeen  vrij  aanvaard.  Over  al  de  rest:  het  tijdstip  van  vertrek,  
omstandigheden  van  vertrek,  hun  Indische  verwanten,  culturele  gelijkenissen  en  zelfs  of  
Istvan  Valyi  wel  degelijk  heeft  bestaan  of  niet  is  er  discussie.  Of  Istvan  Valyi  als  persoon  
verantwoordelijk  is  geweest  voor  de  start  van  het  onderzoek  naar  een  Indische  origine  
voor  de  Roma  of  niet,  sinds  er  sprake  is  van  hem  en  zijn  bevindingen  zijn  vele  andere  
mensen  gestimuleerd  geweest  verder  onderzoek  te  doen  naar  bewijzen  om  de  Roma  aan  
India  te  linken.  Ook  voor  de  Roma  zelf  is  het  van  groot  belang  om  te  weten  waar  zij  ooit  
vandaan  kwamen.  Het  is  belangrijk  voor  de  beleving  van  hun  identiteit  en  het  is  uiterst  
   11  

belangrijk  aangezien  zij  als  een  “landloos”  volk  onder  vuur  staan  in  het  huidige  Europese  
landschap.    

1.2  De  oudste  aangehaalde  bronnen.    

Er  zijn  drie  belangrijke  historische  bronnen  die  steeds  worden  aangehaald  als  het  over  
het  vertrek  van  de  Roma  uit  India  gaat.  Deze  bronnen  zijn  niet  van  Roma  zelf  aangezien  
de  Roma  lange  tijd  voornamelijk  een  orale  cultuur  hadden.  Deze  orale  traditie  kan  een  
cultureel  gegeven  zijn  maar  dit  kan  evenwel  een  gevolg  zijn  van  het  rondtrekken.  Het  
zijn  geen  Indische  bronnen  aangezien  er  in  de  Indische  cultuur  eveneens  voor  een  lange  
tijd  een  traditie  met  enkel  gebruik  van  orale  overleveringen  overheerste.  4  

1.2.a  Hamza  Al-­‐isfahani.  

De  eerste  historische  bron  die  een  volk  vermeld  dat  de  voorouders  van  de  Roma  zou  
kunnen  geweest  zijn,  is  de  tekst  van  Hamza  al-­‐Isfahani.  Hamza  al-­‐Isfahani  al-­‐Hasan  ibn  
Mu’addib  was  zowel  een  taalwetenschapper  als  een  geschiedenis-­‐  en  
literatuurliefhebber.  De  tekst  is  een  onderdeel  van  een  uitgebreid  werk  dat  Al-­‐isfahani  
schreef.  Het  heet  "de  Chronologieën".  Het  werk  dateert  van  961  n.Chr.  In  dit  werk  wordt  
de  geschiedenis  van  de  dynastieën  van  het  Perzische  rijk  beschreven.  Wanneer  koning  
Bahram  Gur(420-­‐438  n.Chr.)  aan  de  beurt  is,  vernoemt  al-­‐Isfahani  het  volk  al-­‐Zutt.  Deze  
al-­‐Zutt  zijn  de  12000  Indische  muzikanten  die  door  de  Indische  koning  Shankul  zijn  
geschonken  aan  Bahram  Gur.5  Eén  van  de  echtgenotes  van  Bahram  Gur  was  de  dochter  
van  koning  Shankul.  Deze  muzikanten  waren  gezonden  als  een  onderdeel  van  de  
bruiddschat  die  aan  Bahram  Gur  betaald  moest  worden  om  het  hof  en  zijn  onderdanen  
te  entertainen.6  Bahram  Gur  zou  namelijk  beslist  hebben  dat  zijn  onderdanen  na  een  
halve  dag  werken,  een  halve  dag  feest  verdienden.  Muzikanten  zouden  deze  feesten  
opluisteren.  Hij  had  echter  niet  voldoende  muzikanten  om  al  zijn  onderdanen  te  dienen.  
Muzikanten  waren  bijgevolg  het  geschikte  cadeau  bij  uitstek  voor  de  Indische  koning  om  
Bahram  Gur  mee  te  voorzien.  7  

                                                                                                               
4  Radhakumud  Mookerji,  1989,  p77-­‐79  &  p497.  
5  Adrian  Marsh,  2006,  p42-­‐48.  
6  Mumtaz  Hasan,  1968,  p99.  
7  Angus  Fraser,  1995,  p33-­‐41.  
   12  

1.2.b  Al-­‐Firdausi.  

Dit  verhaal  wordt  opnieuw  vermeld  door  de  dichter  Abu  ‘l-­‐Kasim  Hasan  ibn  ‘Ali  
Firdawsi,    gekend  als  Firdausi  (941-­‐1025  n.  Chr.).  Hij  schreef  "Het  Boek  der  Koningen"  of  
het  "Shah  Namah"  in  1011  n.Chr.  Het  vertelt  dat  Bahram  Gur  bezoek  kreeg  van  de  
Maharaja8  Rao  Shankal  koning  van  de  Pakistaanse  provincie  Sindh.  De  koning  ziet  dat  de  
audiënties  en  feesten  aan  het  hof  van  Bahram  Gur  een  beetje  opfleuring  kunnen  
gebruiken.  Hij  stelt  aan  Bahram  Gur  voor  om  hem  10000  muzikanten  te  geven  uit  zijn  
eigen  Indische  rijk.  Firdausi  spreekt  niet  van  de  al-­‐Zutt  maar  van  de  Luri.9  Bahram  Gur  
was  echter  niet  tevreden  over  de  Luri.  Hij  stuurde  hen  verder  zijn  land  in  om  de  gewone  
bevolking  bezig  te  houden.  Een  legende  die  hier  vaak  aan  wordt  toegevoegd  is  dat  
Bahram  Gur  de  Luri  graan  en  vee  meegaf  om  zich  nuttig  te  gaan  maken  op  het  
platteland.10  Na  een  jaar  was  het  graan  en  het  vee  allemaal  verorberd.  De  Luri  
verschenen  opnieuw  aan  het  hof  om  nieuwe  voorraden  te  vragen.  De  heerser  verloor  
zijn  geduld.  Vervolgens  zou  hij  deze  muzikanten  verbannen  hebben.  Ze  zouden  voortaan  
moeten  leven  van  hun  muziek.  Dit  is  echter  slechts  een  legende  die  niet  te  bewijzen  valt.  
11  

1.2.c  Al-­‐Talabi.  

De  derde  figuur  die  wordt  aangehaald  is  Al-­‐Talabi.  Hij  schreef  rond  dezelfde  periode  als  
Firdausi  zijn  geschiedenis  van  de  Perzische  koningen  (1020  n.Chr.).  Het  verhaal  dat  hij  
in  zijn  werk  opneemt  is  een  vertaling  van  een  Perzische  tekst  in  het  Arabisch.  De  
originele  tekst  die  hij  citeert  is  niet  meer  terug  te  vinden.  Hij  schrijft  dat  Bahram  Gur  op  
een  dag  op  zijn  terugkeer  van  de  jacht  een  groep  mensen  zag  zitten  die  aan  het  uitrusten  
waren.  Zij  klaagden  bij  hem  dat  de  rijkere  lieden  op  hen  neerkeken  omdat  zij  hun  rust  
zonder  muziek  moesten  nemen.  Zij  konden  namelijk  nergens  muzikanten  vinden.  
Daarop  schreef  Bahram  Gur  een  verzoek  naar  de  vader  van  één  van  zijn  vrouwen  koning  
Shankul,  om  muzikanten  te  sturen.  Deze  werden  opgedragen  te  leven  en  te  werken  
tussen  zijn  onderdanen.  De  afstammelingen  van  deze  muzikanten  zouden  er  nog  steeds  

                                                                                                               
8  vertaling:  grote  koning  
9  Hakim  Abol-­‐Qasem  Ferdowsi  Tusi,  viii.    
10  Simon  Broughton,  1999,  p147-­‐148.  
11  Angus  Fraser,  1995,  p33-­‐41.    

     Adrian  Marsh,  2006,  p40-­‐53.  

   13  

wonen  in  de  tijd  van  al-­‐Talabi.  Zij  zouden  nog  steeds  bedreven  zijn  in  het  bespelen  van  
de  fluit.  Als  we  deze  drie  schrijvers  moeten  geloven  en  we  aannemen  dat  ze  het  over  de  
Roma  hebben,  dan  heeft  hun  migratie  plaatsgevonden  in  de  5de  eeuw  n.  Chr.  12  

Men  moet  steeds  voorzichtig  omspringen  met  dit  soort  oude  bronnen.  Over  zowel  Al-­‐
Isfahani  als  Firdausi  wordt  beweerd  dat  zij  zelf  vrij  kritisch  tegenover  hun  bronnen  
stonden.  Zij  haalden  beiden  hun  materiaal  van  zowel  Arabische  als  Iraanse  zijde.  Toch  
moet  men  er  rekening  mee  houden  dat  niet  al  deze  bronnen  accuraat  zijn  Sommigen  
ervan  werden  eerder  als  een  verhaal  overgeleverd.  Bovendien  werden  vermeldingen  
geheel  overgenomen  zoals  het  reeds  in  een  ander  werk  was  verschenen.  In  die  tijd  
werden  deze  werken  eerder  als  een  groot  verhaal  dan  als  een  wetenschappelijke  tekst  
geschreven.  Dit  was  het  metrum  en  de  stijl  waarmee  men  geschiedenis  overbracht  en  
raakt  dus  niet  aan  de  waarheid  die  het  kan  bevatten.  Hoewel  Zott,  Luri,  Luli  en  Nuri  nog  
steeds  benamingen  zijn  voor  nomaden  in  Syrië,  Palestina  en  Egypte,  duiden  deze  termen  
waarschijnlijk  niet  op  aanverwanten  van  de  Roma.  Het  nomadenbestaan  is  iets  dat  voor  
vele  volkeren  ooit  een  normale  vorm  van  bestaan  geweest  is.  Het  is  wat  omslachtig  om  
elk  volk  waarvan  gezegd  wordt  dat  zij  rondreisden  en  muziek  speelden  als  mogelijke  
verwanten  van  de  Roma  aan  te  duiden.  13  

1.3  Theorie  over  een  veel  later  vertrek  in  de  11de  eeuw:  de  Roma  als  militairen.  

Een  andere  theorie  aangebracht  door  wetenschappers  als  Leland,  De  Goeje  en  Clarke,  
gesteund  door  geleerden  van  Roma-­‐afkomst  zoals  Ian  Hancock  en  Rajko  Djuric,  is  dat  
veel  later,  rond  de  eerste  eeuwwisseling  n.  Chr.,  er  een  invasie  was  van  de  Arabische  
moslims  in  India.  De  aanvoerder  van  het  leger  dat  India  binnenviel  was  Mahmud  al-­‐
Ghazni  (971-­‐1030  n.Chr.).  Hij  raakte  met  zijn  verwoestingen  nooit  verder  dan  het  
noorden  van  India.  De  Roma  verlieten  India  wegens  deze  verwoestingen.14Eric  Meyer  
verbond  de  volgende  tekst  aan  deze  theorie.  Het  "Kitab  al-­‐Yamini"  is  geschreven  door  
Abu  Nasr  Al-­‐‘Utbi(961-­‐1040  n.Chr.).  Hij  schreef  over  de  veldslagen  van  Mahmud  al-­‐
Ghazni.  Op  een  bepaald  moment  heeft  hij  het  over  de  strijd  van  het  leger  van  Mahmud  
al-­‐Ghazni  in  Kannauj.  Kannauj  is  gelegen  in  Uttar  Pradesh  een  deelstaat  van  India.  Na  het  

                                                                                                               
12  Helmut  Samer,  2002,  p2-­‐3.  
13  Donald  Kenrick,  2004,  p5-­‐15.  
14  Yaron  Matras,  2005,  p62  
   14  

vernielen  van  deze  stad,  werden  de  bewoners  meegevoerd  als  politieke  gevangenen  
naar  Afghanistan.15  Het  is  verder  geweten  dat  Mahmud  al-­‐Ghazni  Indische  mannen  
inlijfde  in  zijn  legioenen.  Ian  Hancock  staaft  de  theorie  dat  de  Roma  uit  India  verdreven  
zijn  in  de  11de  eeuw  n.  Chr.  de  tijd  van  Mahmud  al-­‐Ghazni  met  taalkundige  argumenten.  
Het  Romanes  is  verwant  aan  het  Sanskriet  de  oude  klassieke  taal  van  India.  Het  heeft  
niet  alleen  enkele  kernwoorden  gelijk  aan  het  Sanskriet  maar  het  hanteert  bovendien  
een  grammaticale  structuur  die  zeer  gelijkend  is  op  het  Sanskriet.  Voor  Ian  Hancock  is  
de  theorie  over  Mahmud  al-­‐Ghazni  meer  plausibel  dan  die  over  Bahram  Gur  omdat  
Romanes  niet  alleen  veel  weg  heeft  van  Sanskriet  maar  ook  gelijkenissen  vertoont  met  
de  Nieuw-­‐Indo-­‐Arische  talen.  Het  heeft  enkele  woorden  die  zeer  verwant  zijn  en  dit  
komt  voort  uit  het  feit  dat  beide  taalgroepen  uit  het  Sanskriet  geëvolueerd  zijn.  Een  
relevant  argument  is  dat  het  Romanes  geen  onderscheid  meer  maakt  tussen  vrouwelijk,  
mannelijk  en  onzijdige  woorden.  In  het  Sanskriet  bestaan  er  wel  nog  mannelijke  
vrouwelijke  en  onzijdige  woorden,  in  de  Nieuw-­‐Indo-­‐Arische  talen  zoals  de  meest  
bekende  het  Hindi  bestaat  er  zoals  in  het  Romanes  enkel  nog  het  onderscheid  tussen  
mannelijke  en  vrouwelijke  vormen.  Daarom  is  voor  Ian  Hancock  een  vertrek  uit  India  
voor  900  n.  Chr.  te  vroeg  omdat  deze  evolutie  van  3  vormen  naar  2  vormen  zich  dan  nog  
niet  heeft  doorgezet  in  de  Indische  talen.  Een  tegenargument  is  dat  als  men  de  weg  
bekijkt  die  de  Roma  hebben  afgelegd  voor  ze  naar  Europa  kwamen,  en  men  weet  dat  zij  
voor  het  eerst  in  de  15de  eeuw  n.  Chr.  zijn  gespot  in  Europa,  dan  er  te  weinig  tijd  bestaat  
tussen  de  11de  en  de  15de  eeuw  om  deze  tocht  te  hebben  doorgemaakt.  Te  meer  omdat  er  
in  het  Romani  lexicon  ook  woorden  terug  te  vinden  zijn  afkomstig  uit  het  Perzisch,  
Grieks  en  Armeens.  Romanes  lijkt  volgens  sommigen  die  zich  in  de  discussie  mengen  
enkel  fonetisch  meer  op  de  Nieuw-­‐Indo-­‐Arische  talen  dan  op  het  klassieke  Sanskriet.  
Men  wordt  bijgevolg  misleid  om  te  denken  dat  Romanes  dan  ook  dichter  aansluit  bij  de  
Nieuw-­‐Indo-­‐Arische  talen.  Op  hun  beurt  zeggen  medestanders  van  Ian  Hancock  dan  dat  
zij  onmogelijk  vroeger  kunnen  vertrokken  zijn  omdat  er  wel  degelijk  Perzische,  Griekse  
en  Armeense  woorden  en  vormen  overleven  in  het  Romanes,  maar  heel  weinig  
Arabische  invloeden  de  taal  zijn  binnengedrongen.  Toen  de  Roma  in  het  Perzische  Rijk  
verbleven  kwamen  de  Islamieten  aan  de  macht  maar  hun  invloed  was  beperkt  tot  de  
culturele  en  intellectueel  bloeiende  stadscentra.  Hun  taal  en  cultuur  was  nog  niet  
doorgedrongen  tot  bij  de  gewone  bevolking.  Een  aantal  wetenschappers  weigeren  één  
                                                                                                               
15  Donald  Kenrick,  2004,  p106.  
   15  

van  beide  theoriën  voorop  te  stellen.  Vervolgens  stellen  zij  dan  dat  beide  theorieën  op  
verschillende  evoluties  in  de  migraties  van  de  zigeunernomaden  kunnen  wijzen.  16  

1.4  Andere  mogelijke  migraties.    

Men  moet  er  rekening  mee  houden  dat  er  waarschijnlijk  ook  andere  dan  enkel  
economische  en  politieke  factoren  meegespeeld  hebben  in  de  beslissing  om  weg  te  gaan  
uit  India.  Het  is  mogelijk  dat  er  een  tijd  van  grote  droogte  aanbrak  die  een  ongunstig  
effect  had  op  de  kleinschalige  landbouw  waardoor  voedselvoorziening  te  schaars  kan  
geweest  zijn.  Men  ging  vervolgens  op  zoek  naar  nieuwe  gebieden  met  eetbare  producten  
om  te  overleven.  Er  kan  ook  een  ziekte  zijn  uitgebroken  waar  grote  groepen  mensen  
voor  vluchtten.  Er  is  een  verdeelde  mening  over  de  noordelijke  populatie  van  India.  Eén  
theorie  stelt  dat  er  omstreeks  1500  v.  Chr.  een  volksverhuizing  heeft  plaatsgevonden  
van  Ariërs  die  India  binnentrokken.  Zij  dreven  de  oorspronkelijke  bewoners  dieper  
India  binnen.  Een  andere  theorie  stelt  dat  er  zich  geen  volksverhuizing  van  vreemden  
naar  het  binnenland  heeft  voorgedaan,  maar  dat  de  Indusdalbeschaving  die  in  India  
gevestigd  was  zich  enkel  tijdelijk  heeft  verplaatst  naar  het  centrale  gebied  en  het  zuiden  
van  India  wegens  een  klimatologische  ramp.  De  ligging  van  de  belangrijkste  rivieren  
veranderde  en  de  samenlevingen  die  er  afhankelijk  van  waren  zouden  de  rivieren  
gevolgd  zijn.  De  belangrijkste  rivier  uit  de  Rigveda,  een  oud  boek  vol  hymnen,  de  rivier  
Sarasvati  verdween  bij  dit  proces  zelfs.  Deze  theorie  sluit  natuurlijk  niet  uit  dat  een  
andere  dan  de  inheemse  Indische  bevolking  later  het  noorden  kwam  bevolken.  17  

Donald  Kenrick  geeft  in  zijn  historische  termenwoordenboek  nog  meer  verschillende  
migraties  aan.  Hij  zegt  dat  tussen  224  en  241  n.  Chr.  de  eerste  voorouders  van  deze  
zwervende  groepen  naar  het  Perzische  rijk  verhuisden.  De  heerser  van  het  Perzische  
rijk  dat  het  huidige  Iran  besloeg  was  op  dat  moment  de  Shah  Ardashir.  Deze  Indiërs  
gingen  naar  Perzië  omdat  het  een  bloeiende  en  welvarende  staat  was.  Zij  waren  eerder  
economische  migranten  die  op  zoek  gingen  naar  werk  in  gunstige  gebieden.  In  diezelfde  
tijd  was  er  minder  werk  aanwezig  in  India  zelf.  18Yaron  Matras,  een  beroemde  filoloog,  
stelt  ook  dat  de  voorouders  van  de  Roma  economische  migranten  waren.  Hij  leidt  dit  af  
                                                                                                               
16  Ian  Hancock,  2010,  p56-­‐90.  
17  Georg  Feuerstein,  2001,  p50-­‐100.  

   Laurie  L.  Patton,  2005,  p1-­‐5.  

18  Donald  Kenrick,  2007,  px-­‐xix.  
   16  

uit  de  beroepen  toegekend  aan  de  Roma  en  andere  Indische  nomaden.  Deze  beroepen  of  
ambachten  maakten  dat  deze  mensen  reisden  op  zoek  naar  werkgevers.19  Vandaag  de  
dag  zijn  er  nog  steeds  vele  economische  migranten  die  uit  India  vetrekken.  Vele  Indiërs  
reizen  af  naar  Dubai  om  er  grote  bouwwerken  te  verwezenlijken.  Zij  raken  echter  vaak  
in  handen  van  malafide  personen  die  het  hen  onmogelijk  maken  om  terug  te  keren.  Hun  
paspoort  wordt  hen  ontnomen  tot  zij  hun  reiskosten  en  andere  kosten  hebben  
terugverdiend.  Dit  kan  lang  duren  aangezien  zij  slechts  een  hongerloontje  worden  
uitbetaald.  Op  die  manier  kunnen  zij  lange  tijd  worden  uitgebuit.  De  rest  van  het  gezin  
dat  thuis  is  achtergebleven  zit  heel  die  tijd  zonder  geld.  De  economische  migranten  die  
zich  permanent  in  het  buitenland  gaan  vestigen,  zijn  eerder  geschoolde  of  technologisch  
vaardige  mensen.  Zij  trekken  naar  de  Verenigde  Staten  van  Amerika,  Australië  of  
Canada.  20  

Een  tweede  migratiegolf  die  Donald  Kenrick  aangeeft,  doet  zich  voor  van  420  tot  438  n.  
Chr.  Deze  slaat  op  de  reeds  genoemde  hypothese  dat  Bahram  Gur  muzikanten  uit  India  
naar  het  Perzische  hof  overbracht.  In  661  bij  de  aanvang  van  het  Arabische  imperialisme  
zijn  er  volgens  hem  Indiërs  genaamd  Zott  van  India  naar  Mesopotamië  gebracht  als  
gevangenen  of  als  arbeiders  tewerkgesteld  in  de  opbouw  van  het  grote  Arabische  rijk.  
De  laatste  mogelijke  voorouders  van  de  Roma  zouden  in  1192  vertrokken  zijn  in  India  
na  een  grote  veldslag.  Deze  datum  valt  te  laat  om  op  een  overwinning  van  Mahmud  al-­‐
Ghazni  te  kunnen  slaan.  21  

1.5  De  Indische  voorouders  van  de  Rom:  de  Rajput  en  de  Jat.    

Indien  de  voorvaders  van  de  Roma  werden  verdreven  door  Mahmud  al-­‐Ghazni  of  
werden  meergenomen  door  de  Arabieren  als  slaven  of  gevangenen,  wie  waren  zij  dan  in  
India?  Het  kunnen  de  bewoners  geweest  zijn  van  de  streken  die  werden  aangevallen  
door  Ghazni.  Anderen  beweren  echter  dat  de  Roma  afkomstig  zijn  van  militairen  of  van  
het  leger  aangevuld  met  allerlei  groepen  mensen  die  een  leger  begeleidden.  Deze  
mensen  gingen  mee  met  het  leger  omdat  er  voor  hen  werk  te  vinden  was  aan  de  rand  
van  de  legerkampen.  Mahmud  al-­‐Ghazni  versloeg  het  leger.  Leden  van  de  bevolking  

                                                                                                               
19  Yaron  Matras,  2002,  p13-­‐15.  
20  Daisy  Mohr,  2011,  p84-­‐87.  
21  Donald  Kenrick,  2007,  px-­‐xix  
   17  

ontvluchtten  het  gebied.  Mahmud  al-­‐Ghazni  nam  gevangenen  mee  naar  zijn  eigen  
geboortestreek  maar  nam  ook  Indische  soldaten  in  zijn  eigen  leger  op.  In  1040  werden  
de  nieuwe  overheersers  op  hun  beurt  verslaan  door  de  Seljukken22.  De  Seljukken  namen  
opnieuw  gevangenen  uit  India,  Iran  en  uit  het  leger  van  al-­‐Ghazni  mee  naar  het  
Byzantijnse  Rijk.  Jan  Kochanowski,  een  Rom  die  eigenlijk  Vania  De  Gila  Kochanowksi  
heet  en  die  een  autoriteit  is  op  vlak  van  onderzoek  naar  de  geschiedenis  van  de  Roma,  is  
één  van  de  eerste  die  deze  theorie  naar  voor  schuift  in  zijn  werken.  Jan  Kochanowski  
stelt  dat  het  hier  gaat  om  een  leger  van  Rajputs.  Weer  Rajendra  Rishi,  een  voormalig  
Indisch  ambtenaar  gefascineerd  door  de  Roma,  staat  hem  hier  in  bij.  Hij  vermeldt  echter  
nog  een  andere  veldslag  in  1192  tegen  Mohammed  Ghori,  generaal  en  broer  van  de  
Sultan  Ghor.23  In  die  tijd  stelde  Prithviraj  Chauhan,  koning  van  Delhi  in  de  12de  eeuw  
n.Chr.,  een  Rajputleger  samen  om  weerstand  te  bieden  aan  Mohammed  Ghori.  Dit  leger  
hield  geen  stand.24  Een  leger  samengesteld  uit  verschillende  groepen  van  Rajput  hoeft  
niet  alleen  uit  Rajput    bestaan  te  hebben.  De  Rajput  waren  vrij  machtig.  Zij  kunnen  
andere  takken  van  de  bevolking,  hun  onderdanen  en  hun  dienaren  ingeschakeld  hebben  
in  de  strijd.  Vandaar  dat  dit  een  argument  kan  zijn  voor  een  gemengde  Indische  
oorsprong  van  de  Roma.  Er  wordt  steeds  meer  gedacht  in  de  richting  van  een  gemengde  
Indische  origine.  Zo  vermoedt  men  dat  de  groep  Roma  zich  pas  gevormd  heeft  buiten  de  
Indische  grenzen.  Het  gaat  dan  om  Indische  migranten  die  hun  toevlucht  zochten  bij  
elkaar.  Volgens  De  Goeje  gaat  het  niet  om  een  leger  van  de  Rajput  maar  om  een  leger  
bestaande  uit  Jats.  25De  geneticus  Vijender  Bhalla  stelde  vast  dat  de  Roma  een  gelijkende  
etnische  basis  vertonen  met  de  Rajput,  de  Jat  sikhs  en  de  Panjabi  hindoes.  26  

De  Rajput  en  Jat  zijn  geen  nomaden.  Deze  volkeren  staan  beiden  gekend  als  strijders.  Zij  
behoorden  in  het  verleden  beiden  tot  de  klasse  van  de  kshatriyas.  Dit  is  de  klasse  van  de  
koninklijke  familieleden  en  militairen.  De  kshatriyas  zijn  één  van  de  vier  klassen  uit  de  
oude  Indische  Vedische  religie.  Deze  opdeling  staat  beschreven  in  de  commentaren  op  
de  Vedas.  De  Vedas  zijn  de  oudste  teksten  meegebracht  door  de  immigrerende  Arische  
bevolking  in  India  in  1500  v.  Chr.  Deze  teksten  waren  oorspronkelijk  oraal.  Zij  drukten  
                                                                                                               
22  De  Turks-­‐Perzische  dynastie  van  de  Seljuq  waren  Sunni  moslims  die  van  de  11e  tot  de  

14e  eeuw  n.  Chr.  heersten  over  het  Midden-­‐Oosten  en  de  gebieden  van  Centraal-­‐Azië.  
23  Syad  Muhammad  Latif,  1964,  p92.  
24  Ram  Gopal,  1994,  p18.  
25  J.G.Huijser,  1952,  p20.  
26  Ian  Hancock,  2002,  p9.  
   18  

de  religieuze,  spirituele  en  sociale  geloofsovertuigingen  van  deze  bevolking  uit.27  Zowel  
de  Rajput  als  de  Jat  worden  nog  steeds  geassocieerd  met  de  traditie  van  strijders.  Grote  
aantallen  van  hen  nemen  nog  steeds  dienst  in  het  leger.  Voordat  India  een  verenigd  land  
werd  verdeeld  in  deelstaten,  bestond  het  uit  allerlei  prinsdommen.  Enkele  van  deze  
prinselijke  staten  stonden  onder  de  leiding  van  Rajput  en  Jat.  Zij  hebben  zich  allebei  
verzet  tegen  invallen  van  andere  volkeren.  Meerdere  keren  in  de  geschiedenis  van  India  
kwamen  zij  in  aanraking  met  moslimoverheersers.  De  eerste  waar  zij  de  strijd  mee  
aangingen  was  Mohammed  ibn  Qasim  in  de  7de  eeuw.  Aangezien  de  Rajput  grote  
legereenheden  hadden,  waren  paarden  en  wapensmeden  zeer  belangrijk.  
Paardenhandelaar  en  smid  zijn  dan  ook  de  twee  beroepen  die  het  meest  geassocieerd  
worden  met  de  Roma.    

Zowel  Rajput  als  Jat  zijn  termen  die  een  zeer  grote  bevolkingsgroep  aanduiden  met  een  
grote  diversiteit  aan  mensen,  beroepen  en  gewoonten.  Zij  belijden  niet  één  geloof.  Er  
zijn  moslims,  hindoes,  sikhs  en  andere  onder  hen.  Toen  men  in  India  overging  van  een  
klassensysteem  naar  een  kastensysteem,  vormden  zij  hun  eigen  kaste.  Toen  de  Rajput  
meermaals  de  strijd  verloren  tegen  de  moslims,  vluchtten  de  bewoners  van  hun  
nederzettingen.  Zij  vormden  in  hun  schuiloorden  nieuwe  groepen  die  na  verloop  van  tijd  
als  een  eigen  kaste  werden  ingedeeld.  Zowel  de  Jat  als  de  Rajput  waren  en  zijn  nog  
steeds  onderverdeeld  in  clans.28  Bij  de  Rajput  waren  er  drie  grote  groepen  namelijk  zij  
die  beweerden  af  te  stammen  van  het  zonnegeslacht,  zij  die  zich  er  tegenover  stelden  en  
van  het  maangeslacht  waren  en  tenslotte  het  vuurgeslacht.  De  mythische  voorvaderen  
van  de  Rajput  zijn  dan  ook  de  figuren  van  het  zonnegeslacht  en  het  maangeslacht  die  de  
hoofdrol  spelen  in  het  Rāmāyana  en  het  Mahābhārata,  de  twee  belangrijkste  epen  uit  
India.  Deze  drie  groepen  zijn  op  hun  beurt  onderverdeeld  in  allerlei  andere  
vertakkingen  en  clans.  Ook  al  hebben  zij  nog  steeds  een  voorname  positie,  toch  behoren  
enkele  van  hen  heden  ten  dage  tot  achtergestelde  arme  kasten.29  Bij  de  Rajput  zijn  er  
groepen  die  zich  verenigd  hebben  met  de  autochtone  donkerdere  bevolking  van  India.  
De  emblemen  op  de  uitrusting  van  de  Rajput  verwezen  naar  hun  stammen.  De  zon  en  de  
maan  waren  afgebeeld  op  hun  harnas  en  schild.30  Bij  de  Roma  is  er  ook  sprake  van  

                                                                                                               
27  Ekta  Singh,  2005,  p101.  
28  K.S.Singh,  1998,  p275-­‐278,  789  
29  Vidya  Prakash  Tyagi,  2009,  p67-­‐79.  
30  A.H.Bingley,  1986,  p25-­‐27.  
   19  

zonne-­‐  en  maanverering.  Zij  plaatsen  afbeeldingen  van  de  zon  en  de  maan  bijvoorbeeld  
op  huwelijksversiering.31  

Over  de  afkomst  van  de  Jat  zijn  er  twee  theorieën.  Enerzijds  zeggen  Alexander  
Cunningham,  Arthur  Edward  Barstow  en  Bhim  Singh  Dahiya  dat  zij  voortkomen  uit  de  
contacten  van  de  Indo-­‐Ariërs  in  India  met  de  Scythen.  Anderzijds  zeggen  KR  Qanungo,  
Herbert  Risley  en  Thakur  Deshraj  dat  de  Jat  wel  degelijk  echte  Indo-­‐Ariërs  zijn  die  niet  
van  de  Scythen  afstammen.  De  Scythen  waren  een  Indo-­‐Europese  bevolkingsgroep  met  
een  Iraanse  afkomst.  Zij  waren  nomaden  die  meetrokken  met  hun  vee  over  de  steppes  
van  Zuid-­‐Rusland.  Zij  spraken  een  Oost-­‐Iraanse  taal.32  Al-­‐Zutt  of  Zott,  de  term  die  
voorkomt  in  de  oudste  Perzische  geschriften,  is  de  naam  die  de  moslims  gaven  aan  alle  
Indische  migranten  in  hun  nieuwe  uitgebreide  Arabische  rijk.  Het  is  de  Arabische  versie  
van  de  naam  van  de  Indische  Jat.  De  Jat  zijn  de  eerste  Indiërs  die  zij  tegenkwamen.  Een  
grote  hoeveelheid  Jat  leven  in  de  Punjab.  De  Arabieren  gebruiken  de  naam  Zott  voor  vier  
verschillende  categorieën  van  Indiërs.  33  

1.6  De  drie  verschillende  takken:  Dom,  Lom  en  Rom.  

Lange  tijd  dacht  men  dat  er  één  grote  groep  vetrok  uit  India  die  later  in  Iran  uit  elkaar  
splitste  in  drie  grote  groepen  namelijk  Dom,  de  Lom  en  de  Rom.  Men  dacht  dat  zij  een  
onderlinge  relatie  hadden  omdat  de  namen  die  aan  deze  drie  groepen  worden  gegeven  
fonetisch  wel  heel  dicht  bij  elkaar  liggen.  Zij  zijn  in  de  gebieden  waar  zij  nu  verblijven  
echter  niet  altijd  onder  deze  namen  gekend.  De  Roma  hebben  hun  benaming  gekozen  
om  zich  te  verzetten  tegen  de  pejoratieve  bijklank  van  de  termen  zigeuner,  tsiganoi,  
cingani  en  andere.  In  Spanje  spreken  zij  zo  goed  als  geen  Romanes  meer  en  staan  zij  
gekend  met  de  naam  Gitano.  Na  enige  tijd  scheurden  de  Dom  zich  af  van  de  rest.  Later  
splitste  de  groep  nog  eens  in  twee:  de  Roma  en  de  Lom.  Steeds  meer  gaat  men  er  nu  van  
uit  dat  het  hier  om  drie  verschillende  migratiegolven  gaat.  De  Dom  zouden  veel  eerder  
vertrokken  zijn.  Men  zoekt  hiervoor  een  verklaring  gelijkende  aan  die  van  de  Roma.34  

                                                                                                               
31  Ian  Hancock,  2002,  p71-­‐75.  
32  A.H.  Bingley,  1986,  p1-­‐32.  

     Vidya  Prakash  Tyagi,  2009,  p67-­‐79.  

33  Angus  Fraser,  1995,  p35-­‐37.  

     J.G.Huijser,  1952,  p35-­‐42.  

34  Yaron  Matras,  2005,  p62-­‐63.  
   20  

Eén  van  deze  is  dat  de  Dom  ook  zijn  verdreven  door  een  grote  strijd  en  dan  wel  door  de  
inval  van  de  Hunnen.  Een  tweede  mogelijkheid  is  dat  de  Luri  geschonken  aan  Bahram  
Gur  Dom  zijn.  Deze  laatste  theorie  is  de  nieuwste  maar  heeft  daarom  niet  de  meeste  
aanhangers.  Men  denkt  nog  steeds  dat  het  om  een  hoeveelheid  mensen  kan  gaan  die  
door  omstandigheden  een  groep  vormde  die  samen  vertrokken  en  die  buiten  India  
opnieuw  uit  elkaar  gingen.  Het  is  plausibel  dat  wanneer  de  Roma  verder  naar  het  westen  
trokken  anderen  beslisten  om  achter  te  blijven  waar  zij  waren.  35  

Met  de  opdeling  Dom,  Rom  en  Lom  gaat  ook  een  opdeling  in  talen  gepaard.  De  Dom  
spreken  Domari,  de  Rom  Romanes  en  de  Lom  Lomavren.  De  Dom  die  in  Syrië  
voorkomen  noemen  zichzelf  wel  Dom  maar  staan  gekend  als  Luri,  Luli  of  Nuri  
(meervoud  Nawar).  Domari  bevat  een  onderscheid  tussen  mannelijke,  vrouwelijke  en  
onzijdige  woorden.  Romanes  heeft  enkel  mannelijke  en  vrouwelijk  woorden.  Dit  zou  
kunnen  wijzen  op  het  feit  dat  de  Roma  later  toekwamen  in  het  Perzische  rijk  dan  de  
Dom.  Het  kan  ook  wijzen  op  onafhankelijke  verdere  evoluties  in  het  taalgebruik.  In  alle  
drie  de  talen  zouden  woorden  bestaan  om  iemand  die  niet  deel  uitmaakt  van  de  groep  
aan  te  duiden.  Er  zouden  dus  equivalenten  kunnen  worden  voorgelegd  voor  gadjo  in  het  
Romanes.36  In  het  Romanes  gebruikt  men  echter  niet  steeds  gadjo  maar  heeft  men  ook  
een  woord  raklo.  Romanes  en  Lomavren  hebben  meer  woorden  gemeenschappelijk  dan  
Romanes  en  Domari.  Het  zou  kunnen  dat  deze  twee  latere  vertakkingen  zijn  van  een  
groep  die  reeds  was  afgesplitst  van  de  Dom.  Yaron  Matras  heeft  een  uitgebreide  
taalkundige  uiteenzetting  van  de  gelijkenissen  en  verschillen  tussen  Domari,  Romani  en  
Lomavren  geschreven.  Dit  is  te  lezen  in  “Romani:  a  linguistic  introduction.”  Eén  
taalkundig  onderdeel  wil  ik  hier  wel  meegeven.  Terwijl  Romanes  invloeden  heeft  van  
Dardische  talen,  heeft  Lomavren  dit  niet.  Lomavren  gebruikt  voor  een  aantal  begrippen  
woorden  die  beter  aansluiten  bij  de  moderne  Indische  talen  dan  Romanes.  Seb  is  Hindi  
voor  appel.  In  Lomavren  is  dit  ansev.  In  Romanes  gebruikt  men  phabaj.  Kam  is  Hindi  
voor  werk.  Het  vocabularium  van  Lomavren  heeft  ook  een  woord  kam  voor  werk.  
Romanes  gebruikt  buci.  Hindi  vertaalt  voet  met  pair  of  paṃv.  Lomavren  gebruikt  pav.  
Romanes  gebruikt  echter  pindro  voor  voet.  Pindro  kan  afkomstig  zijn  van  het  Sanskriet  
piṇḍa.  Piṇḍa  heeft  echter  geen  betekenissen  die  letterlijk  staan  voor  voet.  Een  
                                                                                                               
35  Angus  Fraser,  1995,  p38-­‐39.  

       Ian  Hancock,  2010,  p68-­‐72.  

36  Ian  Hancock,  2006,  p80-­‐91  
   21  

vleesklomp  of  het  been  van  een  kalf  zijn  de  interpretaties  van  piṇḍa  die  het  dichtst  bij  
voet  in  de  buurt  komen.  In  een  aantal  gevallen  is  het  omgekeerd.  Dan  heeft  Romanes  een  
woord  dat  meer  lijkt  op  een  Indische  versie.  Soms  is  het  zo  dat  een  woord  met  dezelfde  
betekenis  is  af  te  leiden  van  twee  verschillende  synoniemen  in  het  Sanskriet  waardoor  
het  lijkt  dat  één  van  deze  niet  in  de  huidige  Indische  talen  is  terug  te  vinden.  37  

Ook  nu  nog  bestaan  de  Roma  uit  verschillende  takken.  Elke  tak  is  dan  nog  eens  
opgedeeld  in  clans  en  familieverbanden.  Sinti  waarvan  er  veel  in  Nederland  en  Duitsland  
wonen,  zien  zichzelf  liever  als  een  aparte  groep  dan  de  Roma.  Andere  groepen  die  
worden  bedoeld  als  men  het  over  de  studie  van  de  Roma  heeft  zijn  onder  andere  de  
Kalderash  in  de  Balkanlanden,  Kale,  Manoesh,  Lovari,  Lavutara,  Faron  Nipe,  
Romanichals,  Didikais,  Gitan  enz.  Soms  is  er  nog  een  perceptie  van  verschillende  clans.  
Soms  is  het  gewoon  een  benaming  geworden.  Er  kan  nu  en  dan  twist  optreden  tussen  
groepen  die  van  elkaar  zeggen  dat  zij  geen  echte  Roma  zijn.  Dus  zelfs  onderling  wordt  
gezegd  dat  de  ander  gadjo  is.  De  Spaanse  Gitanos  zijn  bijvoorbeeld  heel  anders  dan  de  
Kalderash  in  de  Balkan.  38  

1.7  De  Dom,  de  Lom  en  de  Rom  in  Turkije.    

In  Turkije  bestaat  het  onderscheid  tussen  Dom,  Rom  en  Lom  zelfs  nog  binnen  hun  
landsgrenzen.  Zij  heten  in  Turkije  de  Domlar,  de  Romanlar  en  de  Lomlar.  Over  de  
Domlar  zijn  er  Armeense  geschriften  die  registreerden  dat  de  Domlar  in  het  Turkse  
gebied  zijn  aangekomen  in  de  11de  eeuw  n.  Chr.  rond  1040.  Zij  zijn  verwant  aan  de  Dom  
die  zich  in  het  Midden-­‐Oosten  gevestigd  hebben.  De  Domlar  in  Turkije  spreken  Domari,  
Kurmanci  en  Turks.  Ze  zijn  zeer  bedreven  in  het  spelen  van  muziek.  Ze  zijn  vooral  
gespecialiseerd  in  het  bespelen  van  de  davul,  een  grote  trommel,  en  de  zurna.  De  zurna  
is  een  hobo  die  twee  rietjes  bevat.  De  Dom  worden  in  Turkije  gediscrimineerd  en  soms  
bejegend  met  geweld.  De  Romanlar  zijn  aanverwanten  van  de  Roma  die  in  Europa  leven.  
De  namen  die  zij  gebruiken  om  hun  onderverdelingen  aan  te  duiden,  berusten  
voornamelijk  op  de  uitgevoerde  beroepen  van  deze  groepen.  In  de  sociale  rangorde  
staat  de  groep  van  muzikanten  op  het  hoogste  trapje.  De  Romanlar  leven  gescheiden  van  
de  rest  van  de  maatschappij.  Ze  leven  vaak  samen  in  hun  eigen  stadsdelen  of  –wijken.  

                                                                                                               
37  John  Vijay,  2008,  p1-­‐42.  
38  Rombase.  
   22  

Het  komt  voor  dat  zij  sociaal  en  economisch  in  het  nadeel  worden  gesteld.  Deze  Turkse  
Roma  worden  sterk  vertegenwoordigd  in  allerlei  comités  en  actiegroepen.  De  afkomst  
van  de  Lomlar  is  niet  geweten.  De  meeste  van  hen  zijn  in  Turkije  aangekomen  nadat  zij  
werden  verdreven  door  de  Russische  troepen.  De  Russen  veroverden  in  1870  het  
Kaukasusgebied.  Dit  ging  gepaard  met  etnische  zuiveringen  van  het  gebied.  In  de  visie  
van  het  Russische  leger  moesten  de  Lom  weg.  In  Turkije  worden  de  Lomlar  Posha  of  
Bosha  genoemd.  De  jongere  generaties  hebben  niet  meer  geleerd  om  Lomavren  te  
spreken.  Zij  steken  hun  afkomst  soms  weg  om  beter  te  kunnen  assimileren  met  de  
Turkse  bevolking.  Ook  in  België  zijn  er  Roma  die  uit  gebieden  komen  waar  men  Turks  
kent,  bijvoorbeeld  Bulgarije.  Zij  doen  zich  voor  als  Turken  omdat  zij  reeds  beter  
aanvaard  zijn  in  de  Belgische  maatschappij.39  

1.8  Romanes  als  koïne.  

Een  veel  voorkomende  discussie  is  of  de  Roma  een  aparte  etnische  groep  vormen  of  
ontstaan  zijn  binnen  of  buiten  India  uit  verschillende  bevolkingsgroepen  en  kasten.  Voor  
enkele  Romawoordvoerders  maakt  het  helemaal  niet  uit  of  zij  etnisch  verbonden  zijn.  
Door  hun  gezamenlijke  geschiedenis,  identiteit  en  levensomstandigheden  voelen  zij  zich  
als  groep  genoeg  gesterkt.  De  theorie  die  volgt,  alweer  gebruik  makend  van  het  
argument  van  de  taal,  stelt  dat  de  Roma  voortkomen  uit  militairen  en  alle  andere  
volkeren  die  meetrokken  met  een  legerkamp  om  het  leger  te  voorzien  van  alles  wat  zij  
nodig  hadden.  Voor  deze  bevolkingsgroepen  creëerde  het  leger  in  actie  
werkgelegenheid.  Zo  zullen  waarschijnlijk  veel  smeden  zijn  meegetrokken,  een  beroep  
dat  in  India  vaak  tot  nomadisme  leidt.  Deze  militairen  waren  in  strijd  met  Mahmud  al-­‐
Ghazni.  Als  de  Roma  voortkomen  uit  militairen,  is  dit  positief  voor  de  identiteit  van  de  
Roma  omdat  dit  betekent  dat  zij  afstammen  van  de  hoge  kshatriyaklasse.  Een  koïne  is  
een  taal  die  ontstaat  uit  de  sociale  omgang  van  verschillende  bevolkingsgroepen  met  
verschillende  talen.  Er  ontstaat  vervolgens  een  taal  die  kan  gehanteerd  worden  om  met  
deze  verschillende  bevolkingsgroepen  te  converseren.  Er  treedt  een  taalvorm  op  
geconstrueerd  uit  verschillende  dialecten  van  één  taal  of  taalgroep  die  dan  onderling  
kan  gebruikt  en  begrepen  worden.  Na  verloop  van  tijd  kan  deze  koïne  door  gebruik  

                                                                                                               
39  Adrian  Marsh,  2010,  p27-­‐38.  

     Elin  Strand,  2006,  p97-­‐103.  

     Mustafa  özunal,  2006,  p105-­‐114.  
   23  

gestandaardiseerd  raken.  Ze  kan  voor  de  nakomelingen  van  de  eerste  gebruikers  zelfs  
een  moedertaal  of  secundaire  taal  worden.  Een  koïne  is  zeer  ontvankelijk  voor  
aanpassingen  en  veranderingen.  Indien  deze  koïne  de  voertaal  was  van  de  Indische  
strijdmacht  die  zich  verzette  tegen  Mahmud  al-­‐Ghazni,  kan  deze  na  het  verlaten  van  
India  zeer  onderhevig  geweest  zijn  aan  invloeden  van  de  nieuwe  talen  die  zij  
ontmoetten  op  hun  weg.  Deze  koïne  zou  in  de  nieuwe  gebieden  tot  Romanes  leiden.  In  
de  gebieden  onder  Islamitische  overheersing  zoals  in  Pakistan,  zou  het  dan  kunnen  
geëvolueerd  zijn  tot  Urdu.  In  Noord-­‐India  door  de  invloed  van  het  Sanskriet  zou  Hindi  er  
uit  voortgekomen  zijn.  Hiermee  zou  kunnen  verklaard  worden  dat  Romanes  en  dus  de  
Roma  wel  degelijk  Indisch  zijn.  Romanes  als  een  Indische  koïne  aanduiden,  verklaart  
dan  de  grote  gelijkenissen  en  verschillen  van  deze  taal  met  de  moderne  Indische  talen.  
India  is  een  land  waar  heel  veel  talen  en  verschillende  taalfamilies  huizen.  Er  heerst  
onderlinge  beïnvloeding  door  contacten  tussen  deze  talen.  Urdu  zou  een  koïne  zijn  
gebruikt  door  de  militaire  moslimoverheersing  om  te  kunnen  communiceren  met  hun  
nieuwe  onderdanen.  Zowel  Urdu,  Hindi  als  Romani  zouden  voortgekomen  zijn  uit  een  
contacttaal  die  men  soms  aanduidt  met  de  naam  Rajputisch.  40    

Romanes  is  een  koïne  met  invloeden  van  Sanskriet,  Śauraseni,  Dardische  talen,  
Nuristani,  Pahari  en  Iraanse  talen.  Dardische  talen  zijn  de  talen  die  worden  gesproken  in  
het  noorden  van  India  voornamelijk  in  Jammu  en  Kashmir,  Pakistan  en  het  oosten  van  
Afghanistan.  Kashmiri  is  een  voorbeeld  van  een  Dardische  taal.  Nuristani  is  een  Indo-­‐
Iraanse  taal  die  men  ook  in  Afghanistan  spreekt.  Śauraseni  is  een  Prakrietvorm  ontstaan  
uit  het  evolueren  van  het  Sanskriet.  De  Prakriettalen  waren  de  spreektalen  in  het  oude  
India,  terwijl  het  Sanskriet  van  een  spreektaal  was  overgegaan  in  een  taal  die  
voornamelijk  gebruikt  werd  voor  de  literatuur.  Pahari  is  een  Indische  taalfamilie.  Er  zijn  
een  aantal  argumenten  die  worden  gebruikt  om  te  bewijzen  dat  Romanes  een  koïne  is  
van  Indische  talen.  Meer  dan  de  helft  van  de  Perzische  leenwoorden  die  voorkomen  in  
Romanes  zijn  ook  aanwezig  in  het  huidige  Urdu  en  Hindi.  Dit  wijst  er  op  dat  de  Roma  pas  
kunnen  vertrokken  zijn  na  de  invasie  van  het  leger  van  Mahmud  al-­‐Ghazni  die  het  
Perzisch  met  zich  meebrachten.  Romanes  heeft  bovendien  een  aantal  woorden  die  
gebruikt  worden  in  militaire  context  die  van  Indische  talen  afkomstig  zijn.    

                                                                                                               
40  Ian  Hancock,  200,  p1-­‐13.  
   24  

De  cijfers  in  Romanes  zijn  een  speciaal  geval.  Er  zijn  een  aantal  cijfers  zeer  gelijkend  op  
Indische  cijfers.  Deze  zijn  echter  niet  gelijkend  aan  één  enkele  Indische  taal  maar  komen  
in  verschillende  Indische  talen  terug.  Dit  wijst  er  op  dat  Romanes  uit  verschillende  
Indische  talen  moet  samengesteld  zijn.  Andere  cijfers  zijn  onderhevig  geweest  aan  
Iraanse  invloeden.  Een  aantal  cijfers  zijn  rechtstreekse  leenwoorden  uit  het  Grieks.  De  
cijfers  7,  8  en  9  zijn  bijvoorbeeld  niet  geïnspireerd  op  cijfers  uit  Indische  talen  terwijl  het  
hier  toch  om  basiscijfers  gaat.  Dit  is  terug  te  vinden  in  Romanes,  Domari  en  Lomavren.  
Hier  is  nog  geen  verklaring  voor  gevonden.  De  cijfers  4  en  6  zijn  Dardische  cijfers.  In  
Romanes  worden  zij  respectievelijk  als  shtar  en  shov  uitgesproken.  Het  cijfer  2  is  duj  in  
Romanes.  Deze  klank  betekent  twee  in  Bengali,  Assamees,  Nimadi  (een  Rajasthaans  
dialect),  Oriya,  enkele  Bihari  talen,  Pahari  en  in  Kashmiri.  In  het  Hindi  gebruikt  men  do  
voor  twee.  Do  betekent  ook  2  in  Romanes  maar  enkel  wanneer  deze  in  de  obliquus  staat.  
Obliquus  is  een  term  om  naamvallen  aan  te  duiden  die  niet  de  nominatief  zijn.  De  
nominatief  is  de  naamval  voor  het  onderwerp  of  het  gezegde.  In  het  Hindi  is  er  enkel  
onderscheid  tussen  de  nominatief,  de  obliquus  en  de  vocatief  voor  aansprekingen.  In  
Sanskriet  en  Romanes  bestaat  er  een  systeem  dat  onderscheid  maakt  tussen  nomanitief,  
accusatief,  datief,  ablatief,  genitief  en    instrumentalis.  In  het  Hindi  wordt  de  obliquus  niet  
toegepast  op  cijfers.  In  Dardische  talen  bestaat  er  wel  een  obliquusvorm  van  de  cijfers.  41  

1.9  Een  kritische  noot.  

Een  belangrijke  noot  die  men  in  het  achterhoofd  moet  houden  bij  de  uiteenzetting  van  
dit  onderdeel  is  dat  de  interesse  voor  het  puzzelen  om  tot  een  geschiedenis  van  de  Roma  
te  komen  ontstaan  is  uit  taalkundig  onderzoek.  Dit  vond  plaats  op  het  einde  van  de  18de  
eeuw.  Het  eerste  onderzoek  naar  de  Roma  is  echter  niet  altijd  objectief  verlopen.  De  
onderzoekers  waren  vooringenomen.  Zij  hadden  hun  persoonlijke  drijfveren  om  aan  dit  
onderzoek  deel  te  nemen  of  waren  reeds  bevooroordeeld  over  deze  mensen.  Het  is  niet  
uitzonderlijk  dat  de  Roma  in  een  boek  of  tekst  uit  deze  jaren  zeer  negatief  naar  voor  
komen.  Het  Romanes  is  meermaals  een  dieventaal  genoemd.  Men  dacht  dat  de  Roma  
deze  had  uitgevonden  enkel  en  alleen  omdat  de  mensen  rondom  hen  hun  plannen  niet  
zouden  kunnen  horen.  Men  dacht  dat  het  geen  echte  taal  betrof  maar  een  verzonnen  
geheime  code.  Aangezien  het  taalkundig  onderzoek  de  reden  was  waarom  men  meer  

                                                                                                               
41  John  Vijay,  2008,  p1-­‐40.  
   25  

wou  te  weten  komen  over  de  Roma  aan  de  hand  van  geschiedkundig  onderzoek  en  
culturele  antropologie,  heeft  dit  een  kader  gevormd  waarin  de  antwoorden  die  het  
geschiedkundig  onderzoek  aanbracht,  moesten  passen.  De  taalwetenschappers  hadden  
aan  de  hand  van  de  taal  de  route  geconstrueerd  die  de  Roma  vermoedelijk  hebben  
afgelegd.  De  evenementen  en  tijdsbepalingen  die  geschiedkundigen  of  taalkundigen  
verder  construeerden  moesten  hier  bij  passen  of  werden  als  onwaarschijnlijk  afgedaan.  
Het  taalkundig  onderzoek  leert  ons  zeer  veel  en  geeft  steunpunten  aan.  Het  is  echter  
onvoldoende  om  ons  enkel  te  baseren  op  taalonderzoek.  Een  bepaald  handelsvolk  kan  
talen  uit  verre  gebieden  aanleren  op  de  handelsroutes  om  met  de  andere  handelaren  te  
kunnen  overleggen.  Invloeden  van  verscheidene  factoren  zijn  niet  te  onderschatten.  Er  
wordt  nu  zeer  veel  opnieuw  in  vraag  gesteld  met  de  opkomst  van  Romani  
wetenschappers  die  zelf  hun  geschiedenis  en  identiteit  in  handen  willen  nemen.  Na  de  
ontdekking  van  de  gelijkenissen  tussen  Romanes  en  de  Indische  taalfamilie  is  er  nooit  
meer  iets  even  relevant  aan  het  licht  gekomen.  Vele  argumenten  die  geschiedkundige  of  
etnografische  theorieën  proberen  aan  te  sluiten  op  de  taalkundige  bewijzen  zijn  
speculatie.  Men  moet  hier  wel  bij  nuanceren  dat  sommige  disciplines  geen  exacte  
wetenschappen  zijn  omdat  zij  onderwerpen  behandelen  waarbinnen  het  belangrijk  is  
om  te  nuanceren.  Het  gaat  hier  om  de  menswetenschappen  zoals  psychologie,  
antropologie,  sociologie  en  andere.  Deze  zijn  daarom  niet  minderwaardig  voor  het  
onderzoek.    

In  de  Charles  Universiteit  in  Praag  is  er  reeds  een  onderdeel  van  de  afdeling  Indologie  
gewijd  aan  Romani  onderzoek.  De  studenten  kunnen  er  bovendien  een  opleiding  in  de  
Romani  studies  volgen.  Op  die  manier  zijn  beiden  sterk  met  elkaar  verweven.  Dit  
onderdeel  is  gesticht  door  Milena  Hübschmannova  die  zelf  een  professor  in  de  Indo-­‐
Arische  taalkunde  was.  Zij  werd  bij  een  confrontatie  met  de  Roma  door  hen  
gefascineerd.  Door  haar  inbreng  op  de  faculteit  Oosterse  Talen  en  Culturen  van  de  
Charles  Universiteit  heeft  zij  de  studie  kunnen  uitbreiden.  Ze  heeft  de  Romani  studies  
ondergebracht  in  de  Indologie  omdat  de  Indologie  van  belang  kan  zijn  voor  de  
taalkundige  en  sociaal-­‐culturele  onderzoeken  naar  de  Roma.  Aan  de  andere  kant  is  deze  
afdeling  er  gekomen  op  deze  faculteit  omdat  zij  het  meest  op  deze  faculteit  invloed  kon  
uitoefenen.  Voor  haar  persoonlijk  waren  de  gelijkenissen  tussen  de  Roma  en  de  Indische  
   26  

bevolking  zeer  treffend.  Milena  Hübschmannova  heeft  vooral  gesteld  dat  de  sociale  
stratificatie  die  bij  de  Roma  voorkomt,  gelijkt  op  het  kastensysteem  in  India.    

2.  Het  onderzoek  naar  de  origine  van  de  Roma  in  India.    
 

2.1  De  Istvan  Valyi  kwestie.  

Het  meest  voorkomende  jaartal  dat  wordt  opgegeven  voor  de  ontdekking  van  de  
linguïstische  link  tussen  Romanes  en  de  Indische  talen  is  1763.  Deze  ontdekking  wordt  
toegeschreven  aan  een  zekere  Istvan  Valyi,  soms  ook  wel  Stephan  Vali  genoemd.  Hij  zou  
drie  Indische  studenten  uit  Malabar  ontmoet  hebben  op  de  Universiteit  van  Leiden.  Hij  
studeerde  in  Leiden  theologie.  In  de  conversatie  van  de  drie  Indische  studenten  
herkende  hij  woorden  die  werden  gesproken  door  de  Roma  die  leefden  in  zijn  
gemeenschap  of  werkten  op  het  landgoed  van  zijn  ouders.  Vervolgens  registreerde  hij  
een  duizendtal  woorden  met  hun  betekenis  erbij  die  hij  later  zou  voorleggen  aan  de  
Roma  uit  zijn  thuisstreek.  Deze  konden  moeiteloos  de  begrippen  vertalen  aangezien  zij  
de  woorden  zelf  gebruikten.  Soms  is  er  sprake  van  een  thesis  die  Istvan  Valyi  zou  
geschreven  hebben  over  de  relatie  tussen  Sanskrit  en  andere  Indo-­‐Europese  Talen.  Dit  is  
onwaarschijnlijk  aangezien  hij  een  student  theologie  was.  42  

Dit  verhaal  is  moeilijk  na  te  trekken.  Veel  dat  er  over  is  verschenen  is  letterlijk  
overgenomen  van  andere  bronnen  zonder  het  na  te  trekken.  Er  zijn  verschillende  
versies  van  dit  verhaal  over  Istvan  Valyi.  Een  eerste  versie  zegt  dat  de  eerste  die  het  
verhaal  van  Istvan  Valyi  publiceerde  Georg  Pray  was.  Het  verscheen  in  de  Wiener  
Anzeigen,  een  krant  uit  Wenen,  in  1776  in  het  Latijn.  Het  verhaal  werd  verder  
overgenomen  door  Samuel  ab  Hortis  en  Heinrich  Grellmann.  Grellmann  nam  een  
vertaling  van  het  artikel  uit  de  Wiener  Anzeigen  op  in  zijn  boek  “Die  Zigeuner”  in  1783.  
Al  zou  Grellmann  misschien  graag  met  de  eer  gaan  lopen  dat  hij  de  eerste  was  die  er  
door  werd  aangezet  de  link  verder  te  onderzoeken,  zou  het  Samuel  ab  Hortis  zijn  die  de  
eerste  was  om  een  uitgebreide  etnografische  studie  te  maken  van  de  Roma.  Sommige  
beweren  dat  ook  Jacob  Bryant  en  Johann  Rüdiger  Heinrich  Grellmann  voor  waren.  
Alleszins  op  datzelfde  moment  werden  ook  anderen  geïnspireerd  door  het  artikel  om  
een  onderzoek  aan  te  vangen.  Georg  Pray  was  een  academicus  uit  Oostenrijk  die  het  
                                                                                                               
42  Wim  Willems,  1997,  p58-­‐88.  
   27  

verhaal  te  horen  kreeg  van  een  graaf  Szekely  von  Doba.  De  graaf  hield  zich  in  zijn  vrije  
tijd  bezig  met  archiveren.  Hij  zou  letterlijk  de  woorden  van  Szekely  von  Doba  hebben  
weergegeven.  Deze  graaf  kreeg  het  verhaal  op  zijn  beurt  te  horen  in  1763  van  Stephen  
Pap  Szathmar  Nemeth.  Deze  drukker  beweerde  dat  hij  in  het  bezit  was  van  de  lijst  die  
Valyi  had  opgesteld.  Deze  lijst  is  echter  nooit  teruggevonden.43  

Andere  versies  schrijven  over  het  voor  het  eerst  verschijnen  van  40  artikels  anoniem  
over  het  leven  van  zigeuners  in  de  Wiener  Anzeigen  in  1775.44  Wim  Willems  
identificeerde  deze  anonieme  schrijver  als  zijnde  Samuel  Augustini  ab  Hortis,  zelf  een  
Lutheraanse  pastoor  die  leefde  in  Szepes  in  Hongarije  dat  nu  in  Slowakije  gelegen  is.45  

Hieronder  bevinden  zich  vertalingen  van  de  aanvang  van  het  artikel  dat  van  de  hand  van  
Samual  ab  Hortis  zou  zijn  en  het  artikel  dat  wordt  toegeschreven  aan  Georg  Pray  zoals  
het  werd  overgenomen  door  Grellmann  uit  de  Wiener  Anzeigen.  Het  gaat  duidelijk  over  
hetzelfde  artikel.    

                 (3)  “On  november  6,  1764,  I  was  visited  by  the  erudite  printer  Stefan  Pap  Nemethi,  
who  told  me  in  an  interview  what  he  had  learned  from  the  Calvinist  preacher  Stefan  Vali  
who,  at  that  time,  was  working  in  Almáš  in  the  district  of  Komárno.  When  Vali  was  at  the  
university  in  Leyden,  he  became  friendly  with  three  Malabar  youths.  “  Samuel  ab  Hortis;  46  

             (1)  “  Im  Jahre  1763  den  6ten  November,  sagt  der  lirheber  dieser  Nachticht,  besuchte  
mich  ein  Buchdrucker,  Nahmens  Stephan  Pap  Szathmar  Nemethi.  Indem  wie  so  von  
Allerley  plauderten,  kamen  wir  auch  auf  die  Zigeuner;  und  bey  dieser  Gelegenheit  erzählte  
mir  mein  Gast,  aus  dem  Munde  eines  Reformierten  Predigers,  Stephan  Vali,  zu  Almasch  im  
Komorner  Komitat,  folgende  Anecdote:  Als  er,  dieser  Vali,  auf  den  hohen  Schule  zu  Leiden  
studiert  habe,  sey  er  mit  den  Malabarischen  jungen  Leuten  in  genauer  Bekanntschaft  
gestanden.”  (Grellmann  1807,  p170)  47  

                                                                                                               
43  Ian  Hancock  &  Dileep  Karanth,  2010,  p47-­‐53.  
44  Anna  G.  Piotrowska,  2009,  p205-­‐214.  

       Angus  Fraser,  1992,  p10-­‐20.  

45  Angus  Fraser,  1992,  p190-­‐192.  
46  Ian  Hancock,  2010  p47.  
47  Ian  Hancock,  2010,  p48.  
   28  

Van  deze  Istvan  Valyi  of  Stefan  Vali  wordt  steeds  gezegd  dat  hij  een  Hongaar  was.  Het  
plaatsje  Almás  in  het  gebied  van  Komora  of  Komárno  waar  hij  zou  gewerkt  hebben  als  
Calvinistisch  pastoor,  ligt  echter  heden  ten  dage  in  Slowakije.  Over  het  algemeen  wordt  
wel  aangenomen  dat  hij  een  Hongaar  was.  De  Roma  die  hij  kende  woonden  in  Raab,  dit  
is  de  Duitse  naam  voor  Györ,  een  stad  in  Hongarije  gelegen  tussen  Boedapest  en  Wenen.  
Het  Instituut  van  Openbare  Zaken  in  Bratislava  publiceerde  in  2003  een  rapport  over  de  
Roma  in  Slowakije  waarin  staat  dat  Istvan  Valyi  enkel  in  Györ  passeerde  op  zijn  weg  
naar  huis  en  er  zijn  lijst  van  1000  woorden  voorlegde  aan  de  Roma  die  hij  er  tegenkwam  
maar  er  zelf  niet  gewoond  heeft.  48  

Harm  Beukers,  een  professor  aan  de  universiteit  van  Leiden,  ging  op  zoek  in  de  
recensielijsten  en  in  de  volumina  inscriptzo  naar  de  naam  Istvan  Valyi.  Hij  is  niet  
geregistreerd  in  deze  archieven  tussen  1500  en  1763.  Het  is  ook  mogelijk  dat  Istvan  
Valyi  op  een  andere  school  was  ingeschreven  en  de  universiteit  van  Leiden  enkel  
bezocht.  In  1753  was  er  namelijk  wel  een  Stephanus  Waali  ingeschreven  op  de  
Universiteit  van  Utrecht.  In  1758  werd  verder  de  student  Daniel  Szathmari  ingeschreven  
op  het  Saten  College.  In  1761  werd  er  nog  een  student  met  de  naam  Michael  Pap  
Szathmari  ingeschreven.  Hij  studeerde  theologie.  In  Nederland  werden  er  in  die  tijd  
jaarlijks  twee  studenten  uit  Hongarije  toegelaten  op  het  Staten  College.  Deze  school  was  
oorspronkelijk  gesticht  om  ook  jongeren  uit  armere  gezinnen  de  kans  te  geven  op  hoger  
onderwijs.  Het  kan  dus  zijn  dat  het  verhaal  van  Istvan  Valyi  een  constructie  is,  terwijl  de  
drukker  Szathmari  zijn  informatie  eigenlijk  had  gehaald  bij  leden  van  zijn  familie.49  

De  drie  studenten  van  Malabar  zullen  wel  degelijk  aanwezig  geweest  zijn  op  de  
Universiteit  van  Leiden.  Er  werden  drie  plaatsen  weggegeven  aan  studenten  afkomstig  
van  Nederlands-­‐Indië,  de  toenmalige  kolonies  van  Nederland.  Zij  moesten  aan  de  
universiteit  verblijven  tot  er  drie  nieuwe  studenten  overkwamen.  In  de  jaren  1750  
kwamen  drie  studenten  aan  in  Leiden  uit  Sri  Lanka.  Zij  staan  geregistreerd  als  Johannes  
Jacobus  Meyer,  Petrus  Cornelissen  en  Antonius  Moyaars.  Op  Sri  Lanka  sprak  men  toen  
Tamil,  Sinhala,  Nederlands  en  een  Portugese  creoolse  taal.  Tamil  is  een  Dravidische  taal,  
geen  Indo-­‐Europese  dus  deze  taal  lijkt  helemaal  niet  op  Romanes.  Sinhala  heeft  meer  

                                                                                                               
48  Michal  Vašečka  &  Martina  Jurásková  &  Tom  Nicholson,  2003,  p91-­‐92.  
49  Wim  Willems,  1997,  p57-­‐59.  

       Ian  Hancock,  1992,  p46-­‐49.  

   29  

gelijkenis  met  Romanes  maar  is  toch  nog  veel  te  verschillend  om  er  op  het  gehoor  mee  
gerelateerd  te  worden.50  Malayalam,  gekend  als  Malabari  taal,  kan  het  niet  geweest  zijn  
omdat  ook  deze  taal  een  Dravidische  taal  is.  Indien  het  Sanskriet  was  dat  deze  drie  
studenten  spraken  moeten  zij  dit  specifiek  gestudeerd  hebben  of  van  de  
brahmanenklasse  zijn  om  kennis  gehad  te  hebben  van  het  Sanskriet.  Het  is  echter  
onwaarschijnlijk  dat  deze  onder  elkaar  niet  hun  eigen  taal  zouden  gebruikt  hebben.  
Sanskriet  wordt  veel  minder  gebruikt  om  te  communiceren.  Ze  zouden  het  over  
Sanskriet  kunnen  gehad  hebben  maar  ook  dan  is  het  onwaarschijnlijk  dat  Istvan  Valyi  
dit  zou  hebben  opgevangen.  Romanes  is  door  de  tijd  zo  geëvolueerd  dat  het  niet  
eenvoudig  is  om  het  Sanskriet  erin  te  herkennen,  toch  niet  zonder  aarzelen.  Het  
hedendaagse  Romanes  heeft  fonetisch  meer  overeenkomsten  met  Nieuw-­‐Indo-­‐Arische  
talen  dan  met  het  Sanskriet.  Bovendien  hoeven  de  aangehaalde  studenten  niet  overeen  
te  komen  met  de  studenten  afkomstig  uit  Sri  Lanka.  Het  christendom  zou  in  India  al  
bekend  zijn  sinds  het  bezoek  van  de  heilige  Thomas  aan  India.  Het  werk  van  
missionarissen  en  kolonisatoren  had  het  verder  uitgebreid.  Het  zou  plausibel  zijn  dat  er  
Indische  studenten  naar  Europa  kwamen  om  er  meer  over  het  christendom  te  leren  of  
om  inderdaad  theologie  te  studeren  op  een  plaats  waar  het  christendom  al  veel  langer  
overheersend  was.  Het  christendom  is  vooral  doorgedrongen  in  het  zuiden  van  India  
waar  geen  Indo-­‐Europese  talen  gesproken  worden,  maar  het  zou  kunnen  dat  deze  
studenten  toch  één  of  andere  Indo-­‐Europese  taal  hanteerden.  5152  

2.2  Taalkundig  onderzoek.    

2.2.a  De  belangrijkste  taalkundigen  van  het  eerste  vergelijkende  taalkundig  onderzoek.    

De  taalkundige  gelijkenissen  tussen  de  Romani  dialecten  en  Indische  talen  is  steeds  
aangenomen  als  hét  bewijs  dat  de  Roma  afkomstig  zijn  uit  India.  De  taalkundigen  waren  
de  eersten  die  dit  idee  van  een  Indische  afkomst  uitwerkten.  Zij  vormden  het  
vertrekpunt  en  de  inspiratie  voor  verder  vergelijkend  onderzoek  op  andere  vlakken.  De  
eerste  vorm  van  onderzoek  naar  de  taal  van  de  Roma  is  reeds  te  vinden  in  de  16de  eeuw.  
In  1542  publiceerde  Andrew  Borde  voor  het  eerst  onder  de  titel  ‘Egyptische  spraak’  een  

                                                                                                               
50  Ian  Hancock,  2010,  p47-­‐53.  
51  Milena  Hübschmannova,  2002,  p1-­‐3.  
52  Jean-­‐Pierre  Liégeois,  1994,  p44.  
   30  

reeks  van  13  zinnen  uit  het  Romanes  vergezeld  van  de  Engelse  vertaling  ervan.  
Sindsdien  zijn  de  pogingen  om  Romanes  vast  te  leggen  steeds  complexer  geworden.  Er  
werden  steeds  meer  woorden  verzameld.  Later  werden  er  woodenlijsten  opgesteld  van  
verschillende  dialecten.  Veel  later  werd  pas  aandacht  besteed  aan  de  grammaticale  
opbouw  van  deze  dialecten  in  de  werken  van  Paspati  (1870),  Wlislocki  (1884)  en  Finck  
(1903).  De  woordenlijsten  en  grammaticale  werken  werden  de  bronnen  om  mee  te  
werken  in  het  vergelijkende  taalkundige  onderzoek.  Dit  onderzoek  zou  worden  
bijgestaan  door  de  Indologen  Beames,  Pischel,  Sampson,  Woolner  en  Bloch.53  In  de  19de  
eeuw  kwam  er  veel  belangstelling  voor  het  onderzoek  naar  de  Roma  op.54  Dit  gebeurde  
mede  door  het  romantische  stereotiep  dat  van  deze  bevolking  werd  gecreëerd  in  de  
literatuur  van  deze  periode.  Er  was  veel  aandacht  voor  de  folklore  en  taal  van  de  Roma.  
Sinds  de  artikels  in  de  Wiener  Anzeigen  over  het  verhaal  van  Istvan  Valyi,  die  
suggereerde  dat  er  een  treffende  gelijkenis  bestond  tussen  de  Indische  talen  en  de  
Romani  dialecten,  ontstond  de  fascinatie  voor  de  relatie  die  Romanes  heeft  met  
bepaalde  Indische  talen.  Dit  zou  namelijk  op  een  exotische  herkomst  kunnen  wijzen  van  
een  volk  waar  voorheen  zo  goed  als  niets  over  geweten  was.  55  Er  zijn  meerdere  
personen  verantwoordelijk  voor  de  zogenaamde  ontdekking  van  een  taalkundige  
connectie  met  India.  Deze  personen  waren  allemaal  tijdgenoten.  Waarschijnlijk  ging  dit  
taalkundig  onderzoek  gepaard  met  een  wisselwerking  tussen  allerlei  mensen  en  ideeën  
over  de  taal.  De  19de  eeuw  was  een  vruchtbare  periode  voor  taalkundig  onderzoek.  
Historisch-­‐taalkundigen  hebben  allerlei  talen  met  elkaar  vergeleken.  Ze  kwamen  tot  de  
ontdekking  dat  men  kon  spreken  over  de  Indo-­‐Europese  taalfamilie  waarin  allerlei  talen  
huizen  die  onderling  overeenkomsten  vertonen.  De  Indo-­‐Europese  taalfamilie  bestaat  
uit  de  meeste  talen  die  men  in  Europa  spreekt  met  nog  een  aantal  taalgroepen  uit  het  
Nabije  Oosten.  Men  vermoedt  dat  al  deze  talen  voortgekomen  zijn  uit  één  oudere  
gemeenschappelijke  taal  die  men  probeert  te  herconstrueren  onder  de  naam  Proto-­‐
Indo-­‐Europees.  Romanes  behoort  zowel  tot  de  Indo-­‐Europese  talen  als  tot  de  kleinere  
groep  van  de  Indo-­‐Arische  talen.  De  Indo-­‐Arische  talen  zijn  de  verschillende  talen  die  
men  in  India  hanteert  samen  met  verschillende  Iraanse  varianten  van  taal.  56  De  19de  
eeuw  was  nog  om  een  andere  reden  de  voedingsbodem  van  veel  taalkundig  onderzoek.  
                                                                                                               
53  Yaron  Matras,  1994,  p4-­‐5.  
54  Yaron  Matras,  2002,  p2.  
55  Ian  Hancock,  2002,  p64-­‐68.    
56  Guy  Janssens  &  Ann  Marynissen,  2005,  p25-­‐31.  
   31  

Taal,  cultuur  en  geschiedenis  werden  gezien  als  de  belangrijkste  karakteristieken  om  
identiteit  en  nationale  trots  op  te  baseren.  Over  deze  drie  dingen  was  er  echter  niet  veel  
geweten  als  het  op  de  Roma  aankwam.  Aan  de  hand  van  de  taal  zou  men  twee  vliegen  in  
één  klap  kunnen  slaan.  De  studie  van  de  taal  werd  onder  handen  genomen  en  aan  de  
hand  van  deze  taal  zouden  deze  wetenschappers  ook  proberen  meer  te  weten  te  komen  
over  de  geschiedenis  van  het  volk.    

De  ontdekkers  van  de  verwantschap  tussen  Romanes  en  Indische  talen  alias  de  
taalkundigen  die  er  als  eerste  echt  onderzoek  naar  gedaan  hebben  zijn  Johann  Rüdiger,  
Heinrich  Grellmann,  Christian  Büttner,  William  Marsden,  Jacob  Bryant  en  Peter  Pallas.  
Zij  zouden  enigszins  onafhankelijk  van  elkaar  tot  deze  bevinding  gekomen  zijn.  We  
weten  niet  in  hoeverre  zij  door  elkaars  werk  beïnvloed  zijn  geweest.  Waarschijnlijk  is  er  
wel  een  gemeenschappelijke  factor  voor  de  instigatie  van  het  onderzoek  geweest  of  
hebben  deze  verschillende  mensen  met  elkaar  in  contact  gestaan,  aangezien  zij  ongeveer  
allen  gelijktijdig  met  het  idee  van  verwantschap  op  de  proppen  kwamen.  Zij  kwamen  
vervolgens  tot  de  conclusie  dat  Romanes  een  Indische  taalvariant  is  en  dat  bijgevolg  de  
Roma  ooit  in  India  moeten  geleefd  hebben.  Belangrijke  doorbraken  in  het  verdere  
onderzoek  werden  bereikt  door  August  Pott  en  Franz  Miklosich.    

Heinrich  Grellmann  (1756-­‐1804)  was  een  wetenschapper  van  Göttingen  die  het  meest  
gekend  is  voor  zijn  onderzoek  naar  de  taalkundige  relatie  tussen  Romanes  en  andere  
Indische  talen.  De  laatste  jaren  echter  hebben  andere  wetenschappers  zoals  Martin  Ruch  
geopperd  dat  Heinrich  Grellmann  niet  kritisch  met  zijn  bronnenmateriaal  omging  en  
zelfs  voor  de  samenstelling  van  zijn  boek  bevindingen  heeft  gekopiëerd  uit  artikels  van  
de  Wiener  Anzeigen  en  uit  boeken  van  Rüdiger.  Grellmannn  is  wel  de  man  die  het  
onderzoek  naar  deze  link  tussen  Romanes  en  Indische  talen  op  de  kaart  zette.  57  
Heinrich  Grellmann  stond  negatief  ingesteld  tegenover  de  Roma.  Hij  schrijft  in  zijn  boek  
dat  de  Roma  dieven,  bedriegers  en  kannibalen  zijn.  Hij  vond  echter  niet  dat  zij  daarom  
moesten  gedeporteerd  worden.  Hij  geloofde  dat  de  Roma  de  capaciteiten  hadden  om  te  
integreren  als  men  ze  verplichtte  om  te  assimileren.58  Hij  ging  de  mosterd  voor  zijn  boek  
uit  1783  “Historischen  Versuch  über  die  Zigeuner”  halen  bij  zijn  leermeester  aan  de  

                                                                                                               
57  Wim  Willems,  1997,  p23  &  p84.    

       Yaron  Matras,  1999,  p105.    

58  Anna  G.  Piotrowska,  2009,  p205-­‐208.  
   32  

universiteit  van  Göttingen  Christian  Büttner.  Christian  Büttner  had  in  1771  in  zijn  werk  
“Vergleichstafel  der  schriftarten  Verschiedener  Völker”  reeds  geopperd  dat  de  Roma  een  
Indisch  of  Afghaans  volk  waren.  Hij  vond  gelijkenissen  tussen  Romanes  en  Pashto,  een  
taal  die  in  Afghanistan  en  Pakistan  gesproken  wordt.59  

Johann  Rüdiger  publiceerde  een  jaar  vroeger  dan  Grellmann  reeds  zijn  boek  “Von  der  
Sprache  und  Herkunft  der  Zigeuner  aus  Indien”.  Dit  boek  was  de  eerste  poging  om  een  
beknopte  beschrijving  van  de  grammatica  van  een  Romani  dialect  te  geven.  Het  was  
bovendien  de  eerste  uiteenzetting  van  de  vergelijkende  studie  van  de  taal  met  het  oog  
op  het  vinden  van  de  afkomst  van  de  taal.  Hij  benadrukte  hoe  contact  met  andere  talen  
de  structuur  van  Romanes  heeft  veranderd  door  de  eeuwen  heen.  Het  boek  heeft  de  
basis  gelegd  voor  het  taalkundig  onderzoek  in  verband  met  de  Romani  dialecten,  ook  al  
is  het  vooral  van  grote  invloed  geweest  door  de  weergave  ervan  in  het  boek  van  
Grellmann.  Ook  Rüdiger  werd  aangespoord  door  zijn  professor  op  de  universiteit.  
Rüdiger  was  gezeten  aan  de  universiteit  van  Halle  in  Duitsland.  Hartwig  Bacmeister  
spoorde  hem  aan  om  een  standaard  onderzoekstekst  te  laten  vertalen  in  het  Romanes  
om  er  vervolgens  vergelijkend  taalkundig  onderzoek  op  toe  te  passen.  Rüdiger  toonde  
sympathie  voor  de  Roma.  Hij  vond  dat  de  maatschappij  hen  verkeerd  behandelde  en  hen  
opzij  schoof  waardoor  ze  onoverkomelijk  op  de  rand  van  de  maatschappij  in  marginale  
omstandigheden  moesten  gaan  wonen.  60  

Als  het  ware  tezelfdertijd  als  de  ontdekkingen  in  Duitsland,  deed  men  in  Engeland  
uitspraken  over  de  vermeende  Indische  afkomst  van  de  Roma  aan  de  hand  van  
taalkundig  onderzoek.  Jacob  Bryant  (1776-­‐1780)  vergeleek  woorden  uit  het  Romanes  
met  verwante  woorden  uit  het  Perzisch  en  Urdu.  Hij  zou  tot  dezelfde  conclusie  gekomen  
zijn  als  Johann  Rüdiger  namelijk  het  feit  dat  Romanes  een  Indo-­‐Arische  taal  was  
afkomstig  uit  India.  61  William  Marsden  (1785)  en  Peter  Pallas(1781)  merkten  eveneens  
de  Indische  gelijkenis  op  bij  de  Romani  dialecten.  62  

                                                                                                               
59  Donald  Kenrick,  2007,  p220.    

       Katrin  Reemtsma,  1996,  p70.  

       Ute  Koch,  2005,  p19.  
60  Yaron  Matras,  1999,  p89-­‐94.  
61  Donald  Kenrick,  2007,  p220-­‐221.  
62  Yaron  Matras,  1999,  p89-­‐92.  
   33  

Belangrijk  baanbrekend  onderzoek  werd  verder  nog  verricht  door  August  Pott  en  Franz  
Miklosich.  August  Pott  bracht  in  1844  een  vergelijkende  grammatica  en  een  
woordenboek  uit  van  maar  liefst  24  Romani  dialecten.  Franz  Miklosich  schreef  een  
twaalfdelig  overzicht  van  de  Romani  dialecten  die  hij  onder  de  loep  had  genomen.  
Beiden  vergeleken  hun  grote  aanbod  aan  gegevens  over  verschillende  Romani  dialecten  
om  zo  de  migratieroute  tot  aan  het  oorspronkelijke  gebied  waar  de  Roma  vandaan  
kwamen  te  reconstrueren.  Zij  waren  alletwee  pioniers  in  studies  over  contacten  tussen  
talen.  Beiden  betrokken  in  hun  onderzoek  de  taal  van  de  Dom.  Ralph  Turner  die  
doceerde  aan  de  school  voor  Oosterse  en  Afrikaanse  studies  in  Londen  probeerde  op  
zijn  beurt  aan  te  tonen  dat  Romani  tot  de  taalgroep  uit  Centraal-­‐India  behoorde.  Hij  
schreef  een  heleboel  grammaticale  vergelijkingen  uit.  De  kenmerken  die  Romanes  met  
de  Noord-­‐Indische  talen  deelt,  waren  volgens  hem  van  een  latere  periode.  Zo  zouden  de  
Roma  oorspronkelijk  van  Centraal-­‐India  zijn  maar  zouden  zij  wel  in  het  noorden  van  
India  geweest  zijn.  Het  was  zijn  mening  dat  deze  verschuiving  van  Centraal  naar  Noord  
zich  reeds  voor  250  v.  Chr.  had  voorgedaan.  Ralph  Turner  was  een  belangrijk  geleerde  
voor  het  historisch  vergelijkend  onderzoek  naar  Romanes  binnen  de  Indo-­‐Arische  talen.  
Hij  schreef  het  artikel  in  de  Journal  of  the  Gypsy  Lore  Society  “The  position  of  Romani  in  
Indo-­‐Aryan”.  63  Indologen  gingen  deze  theorieën  opgebouwd  door  August  Pott  en  Franz  
Miklosich  gaan  toepassen  in  hun  eigen  filologisch  onderzoeksveld.  Alexander  Paspati  
onderzocht  de  gelijkenissen  tussen  de  werkwoordswortels  van  het  Sanskriet  en  
Romanes.  Richard  Pischel  concentreerde  zich  op  het  Prakriet.  De  Prakrietvormen  van  de  
oude  Indische  talen  zijn  een  taalkundige  evolutie  van  het  Sanskriet  naar  de  Nieuw-­‐Indo-­‐
Arische  talen.  Prakriet  ligt  er  tussenin.  Op  zijn  beurt  merkte  John  Beames  gelijkenissen  
op  met  Kashmiri  en  Punjabi.  Grierson  en  Jules  Bloch  schreven  een  Dardische  oorsprong  
toe  aan  Romanes.  Ten  slotte  vond  Alfred  Woolner  dat  men  op  zoek  moest  gaan  naar  
gelijkenissen  met  Romanes  in  het  Oosten  van  India.  Hij  vond  dat  voornamelijk  West-­‐
Pahari  enorm  veel  gelijkenissen  vertoonde  met  de  Romani  dialecten.    64  

In  1888  werd  de  Gypsy  Lore  Society  (GLS)  opgericht  door  David  MacRitchie  en  William  
Ibbetson  in  Liverpool.  Dit  ging  gepaard  met  een  nieuw  tijdschrift  “the  Journal  of  the  
Gypsy  Lore  Society”.  Zowel  de  vereniging  als  het  tijdschrift  boden  een  platform  voor  

                                                                                                               
63  Donald  Kenrick,  2007,  p34.  
64  Ian  Hancock,  1988,  p184-­‐192.  
   34  

discussie  over  de  Roma.  Het  tijdschrift  publiceerde  vele  artikels  over  het  onderzoek  dat  
werd  verricht.  De  vereniging  was  voornamelijk  voor  sympathisanten  met  een  kritische  
geest.  Er  werd  kennis  gemengd  met  een  romantische  visie  op  het  leven  van  de  Roma.  
Taalkunde  en  folklore  waren  de  grote  aandachtspunten.  Zij  hielden  zich  voornamelijk  
bezig  met  het  vastleggen  van  oude  Romani  verhalen.65  Dora  Yates,  lange  tijd  de  
secretaris  van  de  vereniging  schreef  een  boek  over  de  Romani  folklore  van  de  Welsh  
Roma.  Charles  Leland,  een  ander  van  lid  van  de  GLS,  verzamelde  Romani  liederen.  Het  
woord  "Lore"  uit  Gypsy  Lore  Society  wijst  op  het  doel  om  kennis  te  vergaren  over  de  
tradities  van  de  Roma.66  In  1892  viel  de  organisatie  van  de  Gypsy  Lore  Society  uiteen.  
John  Sampson  (1862-­‐1931)  was  verantwoordelijk  voor  het  heroprichten  van  het  
platform  in  1907.  Hij  verrichtte  onderzoek  over  de  taal  van  de  Welsh  Roma  in  Engeland.  
Hij  bestudeerde  daarvoor  voornamelijk  de  familie  Wood.  Hij  schreef  in  1926  het  meest  
systematische  werk  tot  dan  toe  over  de  historische  gronding  van  Romanes.  Sampson  
probeerde  de  woorden  die  hij  had  verzameld  bij  de  familie  Wood  naast  woorden  uit  het  
Perzisch,  Sanskriet  en  Europese  talen  te  leggen  om  zo  de  afkomst  van  die  woorden  na  te  
gaan.  67  Vanaf  de  heroprichting  van  het  vennootschap  verschoof  de  aandacht  van  zich  
enkel  bezig  te  houden  met  het  verzamelen  van  zoveel  mogelijk  kennis  over  de  Roma  
naar  meer  invloed  hebben  op  de  publieke  opinie  over  de  Roma.  De  locatie  van  het  
gebeuren  verschoof  naar  Amerika.  De  Gypsy  Lore  Society  bestaat  nog  steeds.  Men  kan  
nog  steeds  lid  worden  of  tijdschriften  opvragen.  Zij  hebben  echter  de  naam  veranderd  in  
“Romani  Studies”.  Het  is  een  internationale  vereniging  voor  mensen  die  zich  
interesseren  voor  het  lot  en  de  studie  van  de  Roma.  Zij  proberen  de  Romani  cultuur  
maar  ook  de  culturen  van  andere  nomadische  bevolkingsgroepen  te  promoten.  68    

2.2.b  Een  uiteenzetting  van  de  vergelijking  met  Indische  talen.    

Het  kan  niet  eenvoudig  zijn  om  de  Romani  dialecten  te  bestuderen.  Meestal  is  het  
Romani  dialect  niet  de  moedertaal  van  de  Roma.  Ze  spreken  als  moedertaal  de  taal  van  
het  land  waarin  zij  reeds  het  langst  verblijven.  Als  zij  Romanes  spreken,  staan  zij  vaak  
niet  stil  bij  de  grammaticale  opbouw  van  de  taal  bij  het  gebruik  ervan.  Zij  hebben  zeker  

                                                                                                               
65  Katherine  Hooper,  2005,  p23-­‐29.  
66  Deborah  Epstein  Nord,  2006,  p141.  
67  Anthony  Samspon,  2005,  p15-­‐19.  
68  Brian  A.  Belton,  2005,  p187-­‐189.  
   35  

niet  allemaal  kennis  over  grammatica.  De  meeste  Romani  dialecten  worden  
gecombineerd  gebruikt  met  de  talen  uit  de  landen  waarin  zij  wonen.  Zij  vullen  
bijvoorbeeld  een  zin  aan  met  woorden  uit  het  Slowaaks  wanneer  er  woorden  zijn  die  zij  
kwijt  zijn,  niet  meer  kennen  of  nooit  hebben  gehad.  Anderen  kennen  enkel  nog  Romani  
woorden  maar  geen  grammaticale  regels.  Zij  gebruiken  dan  af  en  toe  deze  woorden  
wanneer  zij  in  hun  moedertaal  spreken.  Een  deel  van  de  Roma  is  analfabeet.  Zij  kunnen  
niet  lezen  of  schrijven,  maar  zij  spreken  vaak  wel  veel  verschillende  talen.69  De  eerste  
onderzoekers  probeerden  zoveel  mogelijk  woorden  en  grammaticale  structuren  uit  het  
Romanes  op  te  vangen  om  neer  te  schrijven.  Later  werden  deze  lijsten  vergeleken  met  
oude  talen  zoals  het  Perzisch  en  het  Sanskriet.  Deze  Romani  dialecten  werden  eveneens  
vergeleken  met  Nieuw-­‐Indo-­‐Arische  talen  zoals  Hindi,  Nepali,  Sinhali,  Noord-­‐Indische  
dialecten,  Dardische  talen  die  men  in  het  Noorden  van  India  in  Jammu  en  Kashmir,  in  
Pakistan  en  in  het  Oosten  van  Afghanistan  hanteert,  enz.  Het  is  vooral  fonetisch  en  aan  
de  hand  van  basiswoorden  dat  Romanes  enorm  lijkt  op  de  Nieuw-­‐Indo-­‐Arische  talen.  
Basiswoorden  zijn  woorden  die  lichaamsdelen,  familierelaties,  basisbehoeften-­‐  en  
benodigdheden,  cijfers  enz.  beschrijven.  Basiswoorden  zoals  huis  en  water  zijn  vaak  
letterlijk  hetzelfde.70  Dit  verschilt  van  dialect  tot  dialect.  Sommige  dialecten  hebben  
meer  invloed  ondervonden  van  de  Europese  talen  dan  andere.  De  volgende  woorden  
zijn  een  voorbeeld  van  sterk  gelijkende  basislexicon  van  een  Slowaakse  variant  van  
Romanes  en  de  Indische  taal  Hindi:    

Slowaaks  Romani     Transcriptie  van  Hindi   Nederlandse  vertaling  

 
pheñ   bahan     zus  
bala   bāl  *   haar  
berš   varś  *   jaar  
jag   āg  *   vuur  
kher   ghar   huis  
kala   kala   zwart  
pani   pāni     water  

                                                                                                               
69  Yaron  Matras,  2005,  p54.  
70  Peter  bakker  &  Khristo  Kiuchukov,  2000,  p24-­‐26.  
   36  

*De  ā  in  transcriptie  duidt  op  een  lange  aa.  *  Zowel  ś  als  š  wijst  op  de  klank  /sh/.                                        
*De  termen  labiaal  ,  dentaal,  cerebraal  enz.  wijzen  op  de  manier  waarop  of  plaats  waar  
een  klank  of  letter  wordt  uitgesproken  in  de  mond.  

Een  aantal  typische  kenmerken  van  Romanes  in  verband  met  de  Indische  talen  is  de  
klankverschuiving  van  de  Oud-­‐Indo-­‐Arische  apiraten  bh,  dh  en  gh  naar  ph,  th  en  kh,  van  
de  korte  a  naar  een  e,  van  de  kh  naar  een  x,  en  van  de  cerebrale  ṭ,  ḍ,  ḍḍ,  ṭṭ  en  ḍh  naar  een  
r  of  een  ř.  71De  combinatie  in  het  Sanskriet  van  kṣ  werd  zowel  in  Romanes  als  in  de  
Centraal-­‐Indische  talen  kkh  of  kh.  Op  die  manier  is  het  Sanskriet  woord  voor  oog  akṣi  in  
Romanes  veranderd  in  jakh.  In  andere  Indische  talen  is  deze  klank  voornamelijk  
verschoven  naar  cch.  In  Romanes  is  er  en  substantiverend  suffix  –ipen.  Dit  zou  in  de  
klassieke  Indische  Talen  –itvana  geweest  zijn.  In  Centraal-­‐India  veranderde  –itvana  in  –
ippan.    

Een  Dardische  (Noord-­‐Indische)  invloed  in  Romanes  is  te  zien  in  de  vervoeging  van  
werkwoorden.  In  de  verleden  tijd  is  er  namelijk  als  het  ware  een  voornaamwoord  
opgeslokt  in  de  vervoeging.  Op  die  manier  kan  men  aan  de  vervoeging  zien  over  welke  
persoon  het  gaat.  Het  werkwoord  te  kerel  (doen,  maken)  wordt  in  het  Romanes  in  de  
verleden  tijd  1e  persoon  kerdjom  en  in  2de  persoon  kerdjas.  De  –m  en  de  –s  wijzen  op  
respectievelijk  1e  en  2e  persoon.  In  het  Dardisch  zien  de  1e  persoon  en  2de  persoon  
enkelvoud  van  de  verleden  tijd  er  als  volgt  uit:  kerdojome  en  kerdojose.  De  –d-­‐  dat  een  
tussenvoegsel  is  bij  te  kerel  is  er  in  terug  te  vinden.  –me  en  –se  duiden  de  
persoonsvormen  aan  in  de  Dardische  talen.  Deze  vervoeging  vindt  men  niet  terug  in  
talen  zoals  het  Centraal-­‐Indische  Hindi  waar  de  verleden  tijd  wordt  uitgedrukt  door  een  
participium  van  het  werkwoord  samen  met  een  verleden  tijd  van  het  werkwoord  'zijn'.72    

Romanes  heeft  zeer  veel  gelijkenissen  met  allerhande  Indische  talen.  Taalkundigen  zijn  
steeds  geneigd  geweest  om  een  taal  te  proberen  zoeken  die  er  het  dichtst  bij  aansluit.  
Anderen  denken  dat  Romanes  moet  gezien  worden  als  een  aparte  Indische  taal  op  zich.  
Zowel  in  Romanes  van  de  Roma  als  in  Lomavren  van  de  Lom  zijn  de  medialen  t,  th,  d  en  
dh  uit  het  Sanskrit  veranderd  in  een  l.  In  Domari  werden  deze  medialen  een  r.  In  zo  goed  

                                                                                                               
71  Keith  Brown  &Sarah  Ogilvie,  2009,  p898.  
72  Nicholas  Evans,  2010,  p126-­‐128.  
   37  

als  alle  andere  Indische  talen  zijn  deze  medialen  niet  behouden.  73  In  Romanes  is  de  ṛ  uit  
de  klassieke  Indische  talen  veranderd  in  een  u  of  i.  Dit  heeft  zich  ook  voorgedaan  in  de  
Indische  Prakriettalen  en  de  Centraal-­‐Indische  talen.  Romani  heeft  ook  een  aantal  
vormen  uit  het  Sanskriet  waarbij  men  dentale  klanken  of  medeklinkers  samenvoegd  
behouden.  In  Sanskriet  duidt  men  drie  aan  met  tri.  In  Romanes  is  het  woord  voor  drie  
trin.  In  Hindi  heeft  men  echter  geen  twee  dentalen  meer  na  elkaar  in  het  woord  drie  en  
krijgt  men  tīn.  74    

Een  aantal  van  de  bovenvermelde  kenmerken  wijzen  aan  dat  Romanes  zowel  
kenmerken  vertoont  met  de  Oud-­‐Indo-­‐Arische  talen  als  met  de  Nieuw-­‐Indo-­‐Arische  
talen.  Grammaticaal  heeft  Romanes  meer  gelijkenissen  van  de  Nieuw-­‐Indo-­‐Arische  talen.  
Romanes  en  Hindi  hebben  beiden  enkel  singularis  en  pluralis,  een  enkelvoud  en  een  
meervoud.  Sanskriet  heeft  een  enkelvoud,  een  meervoud  en  een  dualis.  Deze  laatste  is  
een  vorm  voor  paren,  dingen  in  tweevoud  aan  te  duiden.  Romanes  en  Hindi  hebben  
verder  mannelijke  woorden  en  vrouwelijke  woorden.  In  het  Sanskriet  bestond  het  
onderscheid  tussen  mannelijke,  vrouwelijke  en  onzijdige  woorden.  Zowel  in  het  Hindi  
als  in  Romanes  maakt  men  een  onderscheid  tussen  woorden  die  bezield  zijn  en  woorden  
die  onbezield  zijn.  Bezielde  dingen  zijn  voornamelijk  mensen.  In  een  
accusatiefconstructie  of  constructie  van  het  lijdend  voorwerp  zien  bezielde  en  
onbezielde  dingen  er  verschillend  van  elkaar  uit  in  zowel  Hindi  als  Romanes.  In  Hindi  
worden  onbepaalde  onbezielde  dingen  niet  gevolgd  door  de  postpositie  ko.  De  accusatief  
ziet  er  dan  hetzelfde  uit  als  de  nominatief.  In  Romanes  ziet  de  accusatief  van  de  
onbezielde  zaken  er  eveneens  hetzelfde  uit  als  de  nominatief.  Op  vlak  van  de  
beschrijving  van  de  grammatica  is  er  nog  iets  merkwaardigs.  In  vele  boeken  vindt  men  
terug  dat  Romanes  zoals  Hindi  enkel  nog  een  onderscheid  kent  tussen  nominatief  
(onderwerp  of  gezegde)  of  niet-­‐nominatief.  Deze  niet-­‐nominatief  heet  dan  de  obliquus-­‐
vorm.  Men  beschrijft  Romanes  als  een  taal  met  nominatief  en  obliquus  waarbij  de  
obliquus-­‐vorm  van  een  woord  verschilt  naar  de  functie  in  de  zin  door  postposities  toe  te  
voegen  aan  het  substantief.  In  het  Hindi  werkt  men  ook  met  postposities  en  kent  men  
enkel  een  onderscheid  tussen  nominatief,  obliquus  en  soms  de  vocatief  (van  
aanspreking).  Deze  postposities  bij  Romanes  zijn  zowel  bijvoorbeeld  in  Romungro  als  

                                                                                                               
73  Ian  Hancock,  1988,  p194.    
74  Keith  Brown  &Sarah  Ogilvie,  2009,  p898-­‐899.  
   38  

Kalderash  Romani  suffixen  die  aan  het  woord  toegevoegd  zijn.  Het  woord  wordt  
verbogen  zoals  in  het  Sanskriet.  In  het  Kalderash  kent  men  een  onderscheid  tussen  
nominatief  (onderwerp),  accusatief  (lijdend  voorwerp),  instrumentalis  (waarmee  men  
iets  doet),  ablatief  (door  wie  of  wat  iets  wordt  gedaan),  datief  (aan  wie  of  wat  of  voor  
wie  of  wat  iets  gedaan  wordt),  genitief  (de  van-­‐bepaling),  vocatief  van  aanspreking  en  
ten  slotte  een  prepositionele  verbuiging  om  een  plaats  aan  te  duiden  (bij).    

Kalderash  Romani:     broer   phral  

  enkelvoud   meervoud  
Nom   phral   phrala  
Acc   phrales   phralen  
Instr.   Phralesa   phralensa  
Abl   phralestar   phralendar  
Dat   phraleske   phralenge  
Gen.   phralesko   phralengo  
Voc.   phrala   phralale  
prepositioneel   phraleste   phralende  
     

75  

Deze  beschrijving  van  Romanes  is  enkel  toegespitst  op  wat  wel  gelijkenissen  vertoont  
met  de  Indische  talen.  Er  is  echter  veel  meer  materiaal  dat  geen  gelijkenissen  vertoont  
met  de  Indische  talen  of  dat  gelijkenissen  vertoont  met  andere  talen.  Enkele  van  de  
stellingen  hier  gegeven  zijn  ook  niet  exclusief  te  vinden  in  de  Indische  talen.  Een  
verbuigingssysteem  voor  substantieven  of  naamwoorden  vindt  men  bijvoorbeeld  terug  
in  het  Latijn  en  het  Duits.  

2.2.c  De  reconstructie  van  de  migratieroute.    

De  Romani  dialecten  bevatten  allemaal  leenwoorden.  Door  middel  van  deze  

leenwoorden  heeft  men  geprobeerd  de  migratieroute  die  de  Roma  hebben  afgelegd  te  
reconstrueren.  Om  dit  te  kunnen  doen,  moet  men  enkel  de  leenwoorden  overhouden  die  

                                                                                                               
75  Ronald  Lee,  2010,  p17.  
   39  

niet  uit  talen  komen  die  in  het  Europese  binnenland  gesproken  worden.  De  Romani  
dialecten  zijn  vermoedelijk  pas  uit  elkaar  beginnen  groeien  nadat  de  Roma  Europa  
bereikt  hadden.  De  verschillende  Romani  dialecten  lijken  op  belangrijke  structurele  
vlakken  enorm  op  elkaar.76  Er  zijn  een  1000-­‐tal  lexicale  wortels  die  overeenkomstig  zijn  
in  verschillende  Romani  dialecten.  Bovendien  zijn  650  ervan  te  vergelijken  met  Indische  
equivalenten.  77  De  Romani  dialecten  verschillen  enkel  in  woordenschat  en  grammatica  
die  zij  uit  de  Europese  talen  hebben  overgenomen.  Het  is  belangrijk  op  te  merken  dat  
taalstudie  enkel  de  grote  lijnen  van  de  migratie  kan  weergeven.  Zij  kan  niet  bewijzen  
waar  de  Roma  exact  verbleven  hebben  of  hoe  lang  zij  daar  precies  geweest  zijn.  Op  basis  
van  de  taalstudie  kan  wel  een  ruwe  schatting  gemaakt  worden.    

Men  gaat  vooral  te  werk  met  de  leenwoorden  met  een  Griekse,  Armeense,  Perzische  en  
Indische  basis.  Andere  leenwoorden  zijn  Dardisch,  Georgisch,  Ossetisch,  Kurdisch  of  
afkomstig  uit  het  Burushaski.  Romanes  heeft  bovendien  zeer  weinig  geleend  uit  het  
Arabisch.  Dit  terwijl  zij  toch  langs  Arabisch  gebied  gepasseerd  zijn.78  Leenwoorden  
neemt  men  niet  zomaar  aan.  Meestal  komen  zij  voort  uit  de  noodzaak  om  over  bepaalde  
dingen  te  kunnen  praten  met  de  volkeren  waarmee  men  in  contact  staat.  Soms  komen  de  
leenwoorden  ook  voort  uit  langdurig  verblijf  gevolgd  door  integratie  in  de  plaatselijke  
cultuur.  Nog  een  reden  om  woorden  over  te  nemen  kan  zijn  omdat  deze  elementen  
omschrijven  die  tot  dan  toe  niet  gekend  waren  door  het  volk  dat  de  woorden  overneemt.  
Het  zijn  nieuwe  dingen  en  aldus  zijn  er  nieuwe  woorden  nodig.  79  August  Pott  merkte  bij  
zijn  onderzoek  van  de  Romani  dialecten  Armeense  en  Perzische  leenwoorden  op.  Hij  
suggereerde  dat  deze  waren  verworven  door  de  Roma  op  hun  reis  van  India  naar  
Europa.  Franz  Miklosich  vond  een  reeks  van  Griekse  leenwoorden  terug.  Hij  stelde  dat  
de  Roma  op  hun  migratieroute  lange  tijd  moeten  verbleven  hebben  in  een  gebied  waar  
men  Grieks  sprak.  Hij  probeerde  aan  de  hand  van  verschillende  dialecten  de  
migratieroutes  te  ontdekken  van  verschillende  Romani  groepen  door  ze  te  vergelijken  
met  Europese  talen.  Hij  probeerde  te  achterhalen  waar  zij  allen  waren  geweest  eenmaal  
dat  zij  in  Europa  waren  aanbeland.80Franz  Miklosich  stelde  een  route  op  van  India  door  

                                                                                                               
76  Yaron  Matras,  2005,  p63-­‐64.  
77  Nicholas  Evans,  2010,  p126.  
78  George  van  Driem,  2001,  p1102.  
79  Peter  Bakker  &  Khristo  Kiuchukov,  2000,  p26.    
80  Yaron  Matras,  2005,  p61.  
   40  

het  Perzische  Rijk  naar  het  oude  Armenië,  naar  Klein-­‐Azië  tot  in  het  Byzantijnse  Rijk.81.  
Hij  stelde  bovendien  dat  de  dialecten  uit  de  Balkan  een  klein  aantal  indicaties  van  
Roemeense  woorden  hebben.  Daaruit  maakte  hij  op  dat  de  Roma  in  Europa  binnen  
kwamen  via  Roemenië  alvorens  in  grote  mate  op  te  splitsen.  82  

De  conclusie  van  deze  studies  luidt  dat  de  Roma  van  India  naar  Pakistan  en  Afghanistan  
afgedwaald  zijn.  Daarna  trokken  zij  door  Iran  naar  de  het  oosten  van  de  Kaspische  Zee.  
Vervolgens  bewoonden  zij  het  noorden  van  Mesopotamië  of  het  Byzantijnse  Rijk.  Daarna  
woonden  zij  vermoedelijk  in  het  zuiden  van  de  Kaukasus.  Van  daar  gingen  zij  naar  de  
Zwarte  Zee  om  via  Roemenië  en  de  Balkanlanden  het  centrum  van  Europa  te  bereiken.  
Er  wordt  nog  steeds  over  gedebatteerd  omdat  er  geen  sluitende  bewijzen  zijn.  De  
geschiedenis  van  de  Roma  voor  de  14de  eeuw  blijft  een  mysterie.  Om  leenwoorden  te  
vergaren  hoeft  men  niet  in  een  bepaald  gebied  verbleven  te  hebben.  Als  de  Roma  
handelaars  of  reizigers  waren  kunnen  zij  met  vele  volkeren  in  contact  gekomen  zijn  op  
hun  route.  Door  er  contact  mee  te  hebben,  kunnen  zij  er  dingen  van  overgenomen  
hebben.  Voor  grote  veranderingen  in  taal  zoals  grammaticale  structuren  gaat  men  ervan  
uit  dat  zij  wel  langdurig  in  een  bepaald  gebied  moeten  geleefd  hebben.83  De  critici  die  
zich  niet  kunnen  vinden  in  de  hypothese  dat  de  Roma  van  India  kwamen  gebruiken  dit  
argument.  Zij  stellen  dat  als  de  Roma  Indische  invloeden  vertonen  in  hun  taal  dit  niet  wil  
zeggen  dat  zij  er  effectief  gewoond  hebben  of  dat  het  daarom  een  etnisch  Indische  volk  
is.  Deze  critici  zoals  Wim  Willems,  Leo  Lucassen  en  in  mindere  mate  Judith  Okely  stellen  
dat  de  zogenaamde  Indische  identiteit  van  de  Roma  een  construct  is.  Judith  Okely  zegt  
dat  het  best  mogelijk  is  dat  zij  een  relatie  met  India  hebben  gehad,  maar  dat  dit  niet  wil  
zeggen  dat  de  Roma  een  aparte  etnische  groep  zijn.  Deze  critici  denken  dat  het  Westen  
een  label  heeft  geplakt  op  nomadische  mensen  die  een  afwijkende  levensstijl  hebben  
van  het  overgrote  deel  van  de  Europese  bevolking.  Zij  zeggen  dat  er  geen  onderscheid  is  
tussen  de  Roma  en  nomaden  of  zigeuners.  Wetenschappers  zoals  Ian  Hancock  en  Vania  
De  Gila  Kochanowski  die  hier  dwars  tegenover  staan  zeggen  dat  het  omgekeerd  is.  Zij  

                                                                                                               
81  Het  Byzantijnse  Rijk  is  het  Oostelijke  deel  van  het  Romeinse  Rijk  nadat  het  Romeinse  

rijk  was  opgesplitst  geraakt  in  twee  delen.  Het  was  gelegen  in  het  Oostelijke  deel  van  het  
Middelandse  Zeegebied  met  als  hoofdstad  Constantinopel.  Het  Rijk  raakte  in  verval  
zodat  het  enkel  nog  West-­‐Anatolië  en  Griekenland  inhield.  In  1453  kwam  er  definitief  
een  einde  aan  het  Rijk.    
82  Viorel  Achim,  2004,  p8-­‐10.  
83  Elena  Marushiakova  &  Vesselin  Popov,  2001,  p12-­‐15.  
   41  

zeggen  dat  de  Roma  geen  nomaden  of  zigeuners  zijn.  De  Roma  zijn  naar  hun  mening  een  
apart  volk.  Deze  twee  personen  zijn  beiden  zelf  Roma.84  

De  Roma  leven  niet  enkel  in  Europa.  Er  zijn  Roma  in  Noord-­‐  en  Zuid-­‐Amerika,  in  
Australië  en  in  Azië.  Zij  zijn  daar  op  verschillende  manieren  terecht  gekomen.  Voor  
Noord-­‐Amerika  hebben  zij  de  oversteek  gemaakt  samen  met  de  andere  Europeanen  die  
in  Amerika  het  geluk  gingen  zoeken.  Of  zijn  zij  pas  met  latere  migraties  naar  Amerika  
overgegaan.  Zowel  de  Engelsen  als  de  Portugezen  verscheepten  hun  Roma  naar  hun  
kolonies.  85  

2.3  DNA-­‐onderzoek.    

De  bevindingen  van  het  taalkundig  onderzoek  worden  gesteund  door  recent  DNA-­‐
onderzoek.  Bij  dit  onderzoek  zoekt  men  aan  de  hand  van  bloedstalen  uit  of  de  Roma  een  
grotere  affiniteit  hebben  met  de  Arische  bevolking  dan  met  de  Europese  bevolking.  Dit  is  
niet  zo  een  evidente  studie  aangezien  in  onze  globale  wereld  er  heel  veel  bloedbanden  
hebben  gekruist  en  men  niet  meer  zomaar  mensen  in  aparte  vakjes  van  rassen  kan  
indelen.  De  mens  is  zelfs  de  meest  homogene  soort  op  aarde  dus  van  verschillende  
rassen  kan  men  eigenlijk  zelfs  niet  spreken.  86Men  gaat  er  bij  DNA-­‐onderzoek  van  uit  dat  
de  Roma  een  relatief  geïsoleerde  groep  vormen  omdat  ze  endogaam  zijn  en  omdat  ze  
een  nogal  bewogen  geschiedenis  hebben.  In  bepaalde  periodes  was  het  ten  strengste  
verboden  relaties  aan  te  gaan  met  Roma.  In  Roemenië  kwamen  zij  in  de  slavernij  terecht  
vanaf  ongeveer  1450  tot  1864.  Later  zijn  er  wel  periodes  geweest  van  gedwongen  
assimilatie  waarbij  het  de  bedoeling  was  om  de  Roma  weg  te  cijferen  door  ze  te  mengen  
met  de  andere  bewoners  van  het  land.  Op  deze  assimilatiewetten  werd  er  echter  niet  
altijd  streng  toegezien.  In  de  genetica  gaat  men  er  vervolgens  prat  op  dat  de  Roma  een  
“founder  population”  zijn.  Dit  wil  zeggen  dat  zij  niet  alleen  een  geïsoleerde  groep  zijn,  
maar  waarschijnlijk  zijn  ontstaan  uit  een  beperkt  aantal  voorouders.  Zij  zouden  kunnen  
ontstaan  zijn  uit  genetisch  heterogene  groepen  die  wel  nauw  aan  elkaar  verwant  waren.  

                                                                                                               
84  Peter  Vermeersch,  2007,  p10-­‐17.  
85  Elena  Marushiakova  &  Vesselin  Popov,  2001,  p12-­‐15.  
86  Carol  Chapnick  Mukhopadhyay  &  Yolanda  Moses  &  Rosemary  Henze,  2007,  p1-­‐60.  
   42  

Of  het  zou  ook  om  een  conglomeraat  van  stichtingsvolkeren  kunnen  gaan  met  slechts  
een  paar  stambomen  als  basis.87  

2.3.a  Bloedgroepen.    

Het  meeste  ondezoek  wordt  gedaan  aan  de  hand  van  genetische  ziekten  of  ziekten  die  
voortkomen  uit  een  mutatie  van  een  gen,  een  genetische  afwijking  zou  men  kunnen  
stellen,  aan  de  hand  van  ABO  bloedgroepen  en  haplotypes  van  het  Y-­‐chromosoom.  
Nieuwe  ziekten,  zeldzame  ziekten  en  mutaties  op  genen  zijn  fenomenen  die  vaak  
voorkomen  in  de  zogenaamde  founder  populations.  Dit  is  zeker  niet  enkel  het  geval  bij  
de  Roma.  Ook  bij  de  Joden  en  de  Franse  Canadezen  is  er  onderzoek  naar  genetische  
veranderingen  binnenin  de  groep.  Het  ABO-­‐bloedtype  dat  iemand  heeft,  wordt  bepaald  
door  de  allelen  die  men  heeft  overgeërfd  van  beide  ouders.  Een  alleel  is  de  vorm  waarin  
een  gen  voorkomt.  Er  zijn  verschillende  soorten  genen  mogelijk.  Genen,  en  bijgevolg  dus  
de  allelen,  bepalen  de  samenstelling  van  een  mens.  Er  zijn  allelen  die  bepalen  welk  
bloedtype  een  individu  heeft.  Er  zijn  drie  allelen  mogelijk  wanneer  men  het  over  bloed  
heeft  namelijk  A,  B  en  O.  Deze  maken  de  bloedgroepen  A,  B,  AB,  en  O.  Bloedgroep  B  is  de  
meest  zeldzame  bloedgroep.88  Het  grootste  aantal  mensen  met  boedgroep  B  leven  in  
Centraal-­‐Azië.  Nu  blijkt  dat  er  bij  de  Roma  ook  een  groot  aantal  mensen  bloedgroep  B  
heeft.  Daaruit  zou  men  kunnen  concluderen  dat  het  mogelijk  is  dat  zij  uit  Centraal-­‐Azië  
komen,  het  gebied  met  de  hoogste  frequentie  bloedgroep  B.  In  West-­‐Europa  bij  de  Roma  
die  er  reeds  lang  verblijven  zoals  de  Sinti  en  Manoesh,  zijn  er  minder  mensen  met  de  
bloedgroep  B  dan  bij  de  Roma  uit  Oost-­‐Europa.89  

2.3.b  Chromosomen  en  haplotypes.  

Chromosomen  dragen  de  genen  op  de  ketting  van  het  DNA.  Het  DNA  dat  een  mens  
meedraagt  zit  in  elke  cel.  Mitochondriaal  DNA  (mtDNA)  verschilt  van  andere  DNA-­‐
gegevens  omdat  het  niet  te  vinden  is  in  de  kern  van  de  cel.  Mitochondriaal  DNA  bevindt  
zich  in  de  mitochondriën.  Mitochondriën  zijn  bestanddelen  waar  er  wel  een  honderdtal  
van  in  een  cel  zitten.  In  die  mitochondriën  zitten  er  dus  ook  chromosomen  die  het  

                                                                                                               
87  Radu  P.  Ioviţă  &  Theodore  G.  Schurr,  p267-­‐276.  
88  Cecie  Starr  &  Beverly  Macmillan,  p145-­‐148  &  p380-­‐383.  
89  Luba  Kalaydjieva,  David  Gresham  &  Fransesco  Calafell,  2001,  p1-­‐13.  

     Angus  Fraser,  1992,  p23-­‐25.  

   43  

genmateriaal  of  DNA  bevatten.  De  chromosomen  zijn  steeds  opgebouwd  uit  dezelfde  
genen,  het  specifieke  DNA  van  een  individu,  maar  ze  zijn  niet  identiek.90  Bij  een  groot  
percentage  Roma  zit  er  in  deze  mitochondriën  een  haplotype  M.  Een  haplotype  is  een  
combinatie  van  allelen,  een  combinatie  van  de  types  genen,  van  een  bepaald  
chromosoom.  Haplotype  M  is  dus  een  bepaalde  opstelling  of  verzameling  van  specifieke  
allelen  die  een  specifiek  chromosoom  uitmaken  aangeduid  met  de  naam  M.  Haplogroep  
M  is  een  haplogroep  die  vaak  te  vinden  is  in  Azië.  Het  is  slechts  één  onderdeel  van  het  
DNA,  maar  het  is  een  onderdeel  dat  toebehoort  aan  een  vrij  groot  aantal  Roma.  De  Roma  
missen  wel  de  subhaplogroepen  M2  en  M4  die  zeer  frequent  aanwezig  zijn  bij  Indische  
bevolkingsgroepen.    

Door  David  Gresham  en  Bharti  Morar  is  ondervonden  dat  45%  van  het  Y-­‐chromosoom  
van  hun  mannelijke  Romani  proefpersonen  tot  de  haplogroep  VI-­‐68  behoort.  In  mindere  
mate  bestaat  dit  type  haplogroep  in  India.  Het  is  geen  bijzonder  aantal,  maar  haplotype  
VI-­‐68  is  tot  nu  toe  bij  geen  enkele  Europese  bevolkingsgroep  geattesteerd.  Zij  
onderzochten  275  Roma  uit  14  verschillende  Romani  groeperingen.  Deze  haplogroep  VI-­‐
68  is  een  onderdeel  van  de  haplogroep  M82  dat  in  andere  studies  wordt  aangehaald.  91  

2.3.c  Aangeboren  ziekten.    

Niet  alle  onderzoeken  sluiten  aan  bij  de  hypothese  van  een  India-­‐origine.  In  2007  werd  
er  een  onderzoek  uitgevoerd  door  onder  andere  Melinda  Nagy  en  Lotte  Henke  dat  de  
conclusies  trok  dat  er  geen  gelijkenissen  te  vinden  waren  aan  de  hand  van  haplotypes  
tussen  de  Roma  en  de  Jat  Sikhs  en  de  Roma  en  de  Jats  uit  Haryana.  Zij  stelden  bovendien  
dat  de  Roma  van  Macedonië  afweken  van  de  andere  Roma.  Zij  vonden  dat  men  
misschien  verder  moest  uitkijken  naar  andere  Indische  volkeren  uit  Malabar,  een  
kuststrook  in  het  Zuid-­‐Westen  van  India,  of  Maleisië  om  hetzelfde  onderzoek  mee  te  
verrichten.92  In  2009  ging  men  met  een  ander  onderzoek  uitgevoerd  in  Leeds  in  tegen  
deze  bevindingen  van  Melinda  Nagy.  Manir  Ali  had  onderzoek  uitgevoerd  aan  de  hand  
van  genetische  gegevens  over  een  aangeboren  oogziekte  (primair  aangeboren  
glaucoom).  De  mutatie  in  de  genen  die  deze  oogziekte  veroorzaakte  bij  de  Roma,  had  hij  

                                                                                                               
90  Cecie  Starr  &  Beverly  Macmillan,  p382-­‐387.  
91  David  Gresham  &  Bharti  Morar,  2001,  p1325-­‐1329.  
92  Melinda  Nagy,  2007,  p19-­‐26.  
   44  

teruggevonden  bij  één  op  vier  Pakistaanse  patiënten  die  dezelfde  oogziekte  hadden.  
Deze  mutatie  toont  aan  dat  het  wel  degelijk  mogelijk  is  dat  de  Roma  voortkomen  uit  
Indische  volkeren  uit  het  Noorden.93  Een  andere  mutatieziekte  die  zowel  bij  de  Roma  als  
in  India  en  Pakistan  voortkomt  is  genetische  myasthenia  1267delG  mutatie.  Dit  is  het  
hardste  bewijs  voor  een  India-­‐afkomst  dat  reeds  gevonden  is  met  DNA-­‐onderzoek  op  
genetische  ziekten.94  Myasthenia  is  een  genetische  ziekte  die  een  neuromusculaire  
stoornis  veroorzaakt.  De  ziekte  tast  de  spieren  aan  waardoor  de  motorische  functies  
moeizaam  verlopen.  Men  kan  moelijk  ademen,  slecht  zien  en  er  is  een  vertraagde  
ontwikkeling  hebben  door  zwakte  in  de  spieren.  Bij  aangeboren  myasthenia  is  het  
gezicht  van  het  kindje  vervormd  door  de  zwakke  spieren  in  het  aangezicht.95  Het  is  bij  
deze  ziekte  opnieuw  de  mutatie  op  het  gen  dat  deze  ziekte  veroorzaakt  en  dat  de  vorm  
bepaald  die  dezelfde  is  bij  de  Romani,  de  Indische  en  de  Pakistaanse  proefpersonen.  96  
Er  zijn  zo’n  negen  verschillende  ziektes  veroorzaakt  door  genetische  afwijking  te  vinden  
bij  de  Roma  die  een  gevolg  kunnen  zijn  van  hun  geïsoleerdheid.  Deze  ziektes,  onder  
andere  de  hierboven  vermelde  aangeboren  glaucoom  en  aangeboren  myasthenia,  zijn  
mendeliaanse  overervingen.  Dit  wil  zeggen  dat  de  ziektes  ontstaan  zijn  door  één  enkele  
mutatie  op  het  gen  die  het  DNA  overhoop  haalt.  De  genen  zijn  op  slechts  één  specifieke  
plaats  aangetast  wat  een  ziektebeeld  of  abnormaliteit  teweeg  brengt.  De  meeste  van  
deze  ziektes  tonen  aan  dat  de  Roma  wel  degelijk  één  genetische  groep  vormen.  Ze  
wijzen  niet  steeds  op  een  relatie  met  India.  Het  zijn  ook  niet  allemaal  mendeliaanse  
ziektes.  Zo  komen  er  bijvoorbeeld  ook  drie  nieuwe  neurologische  ziekten  voor  bij  de  
Roma  die  men  voorheen  niet  kende.  97  

2.3.d  Conclusies  van  de  recente  DNA-­‐studies.  

Uit  recente  DNA-­‐onderzoeken  van  genetici  als  Luba  Kalaydjieva,  David  Gresham,  Dora  
Angelicheva,  Ivaillo  Tournev  enz.  is  gebleken  dat  de  Roma  wel  degelijk  genetisch  met  
elkaar  gerelateerd  zijn  en  een  gemeenschappelijke  biologische  oorsprong  hebben.  De  
Roma  vertonen  meer  overeenkomsten  met  de  Aziatische  haplotypes  dan  met  de  

                                                                                                               
93  Manir  Ali,  2009,  p664-­‐671.  

       Martina  Plášilová,  1999,  p290-­‐294.  

94  Bharti  Morar,  2004,  p596-­‐609.  
95  Michael  C.  Brodsky,  2010,  p328-­‐330.  
96  Bharti  Morar,  2004,  p596-­‐609.  
97  Luba  Kalaydjieva,  David  Gresham  &  Fransesco  Calafell,  2001,  p1314-­‐1329.  
   45  

Europese  en  zij  kennen  onderling  meer  genetische  variatie  dan  de  Europeanen.  Men  
spreekt  steeds  over  de  geïsoleerdheid  van  deze  groep,  soms  door  een  endogame  
levensstijl,  soms  door  uitsluiting  door  andere  bewoners  van  Europa,  maar  men  mag  er  
zeker  niet  van  uitgaan  dat  het  om  pure  isolatie  zou  gaan.  Er  hebben  zich  reeds  vele  
huwelijken  voorgedaan  tussen  Roma  en  niet-­‐Roma.  Dit  is  ook  te  zien  aan  de  
samenstelling  van  hun  DNA.  Zo  hebben  zij  de  Europese  haplotypes  H,  T  en  U5  in  hun  
DNA-­‐structuur.  98  

2.4  Fysische  antropologie.    

In  het  verleden  heeft  men  ook  wel  fysische  antropologie  aangewend  om  te  verwijzen  
naar  de  gelijkenissen  tussen  Roma  en  Indische  mensen.  Men  deed  uitspraken  over  de  
huidskleur  en  de  vorm  van  het  hoofd.  Deze  fysische  antropologie  ging  verder  op  zoek  
naar  de  amandelvormige  ogen  die  in  India  zo  bekend  en  gegeerd  zijn.  Dit  heeft  zich  
verdergezet  in  het  onderzoek  van  Robert  Ritter  en  Eva  Justin.  Ritter  reikte  gegevens  aan  
die  later  terechtkwamen  in  een  boek  over  de  genetische  voorbestemdheid  van  de  Roma  
tot  criminaliteit.  Men  moest  het  meest  op  de  hoede  zijn  voor  de  onzuivere  Roma,  
namelijk  zij  die  van  gemengd  bloed  waren  of  voorouders  hadden  uit  verschillende  
rassen.  Ritter  zijn  onderzoek  speelde  zich  af  in  het  Duitsland  van  het  begin  van  de  20ste  
eeuw.  Zijn  boek  werd  een  inspiratie  voor  Hitler.  Hitler  wilde  van  de  Joden  en  de  Roma  af  
geraken.  In  het  Duitse  Rijk  van  Hitler  ontstonden  de  kiemen  voor  het  DNA-­‐onderzoek  
naar  rassen  en  op  die  manier  ook  voor  het  DNA-­‐onderzoek  naar  de  Roma.  99Hitler  met  
zijn  zuiveringspolitiek  richtte  zich  ook  tot  de  Roma.  Vele  Roma  kwamen  terecht  in  
concentratiekampen.  Andere  die  gevat  werden,  werden  ter  plaatse  bij  arrestatie  
vermoord.  Het  was  een  heuse  genocide  uitgevoerd  op  zowel  de  Joden  als  de  Roma.  
Porajmos  is  de  term  die  de  Roma  gebruiken  om  de  holocaust  te  benoemen.  Eva  Justin,  de  
assistente  van  Ritter,  benaderde  voor  het  onderzoek  de  Roma.  Zij  pretendeerde  haar  
bevindingen  op  te  schrijven  ten  voordele  van  de  Roma.  Ze  zei  dat  ze  hen  wilde  helpen  
vooruitgang  te  boeken  in  de  Duitse  maatschappij.    

                                                                                                               
98  Radu  P.  Ioviţă  &  Theodore  G.  Schurr,  2004,  p267-­‐276.  
99  Donald  Kenrick  &  Grattan  Puxon,  2009,  p15-­‐19.  

     Henri  Friedlander,  1995,  p247-­‐252  

   46  

Sommige  Roma  hebben  inderdaad  zeer  Indische  trekken.  Ze  zouden  niet  vreemd  
overkomen  in  een  Indische  mensenmassa.  Andere  lijken  echter  helemaal  niet  op  
Indische  mensen.  Het  overgrote  merendeel  is  dan  wel  donkerder  van  huidskleur,  er  zijn  
ook  Roma  met  een  bleke  huidskleur.100  

2.5  De  delicaatheid  van  het  onderzoek.    

Iemand  die  iets  meer  achtergrondinformatie  wil  over  de  Roma,  of  iemand  die  zijn  
vooroordelen  wil  bijschaven,  heeft  veel  kans  om  op  boeken  te  stuiten  die  niet  helemaal  
de  juiste  informatie  bevatten.  Sommige  schrijvers  hebben  hun  werken  met  de  beste  
bedoelingen  gemaakt,  anderen  hebben  opzettelijk  constructies  op  de  wereld  gezet.101  
Ian  Hancock  schrijft  hier  een  interessant  artikel  over  “  The  Concoctors:  Creating  Fake  
Romani  culture.”  Het  is  dan  ook  een  moeilijk  onderzoeksonderwerp.  Er  zijn  weinig  
geschreven  Romani  bronnen.  De  Roma  zijn  niet  enkel  onderhevig  aan  de  invloeden  van  
verspreiding  over  bijna  alle  landen  van  de  wereld,  maar  zij  zijn  eveneens  onderhevig  
aan  de  tijd  en  de  historische  processen  die  daarmee  gepaard  gaan.  Een  heleboel  boeken  
zullen  vooroordelen  bevestigen,  andere  zullen  er  nieuwe  postuleren  en  nog  andere  
hebben  hun  onderzoek  beperkt  tot  enkel  een  paar  groepen  Roma,  bijvoorbeeld  enkel  de  
Roma  uit  de  Balkan.  102De  Roma  hebben  in  1000  jaar  tijd  zoveel  migratiegolven  
doorgemaakt  dat  zij  een  deel  van  hun  gebruiken  verliezen  door  assimilatie  in  de  
moderne  globale  wereld.  Daardoor  zijn  enkele  werken  gedateerd  geworden.    

Dan  is  er  nog  een  andere  stoorfactor  voor  wetenschappelijk  onderzoek  namelijk  het  
romantiseren  of  idealiseren  van  deze  bevolkingsgroep.  Destijds  wanneer  de  
industrialisatie  en  urbanisatie  op  gang  kwam,  ging  de  ontwikkeling  van  dit  romantiseren  
heel  snel.  Aan  de  Roma  werd  een  ideaalbeeld  opgehangen.  Zij  waren  nog  echt  vrij,  de  
zwervende  vagebonden.  Zij  leefden  nog  dicht  bij  de  natuur  en  waren  ermee  verbonden.  
Daarom  is  het  zeer  belangrijk  om  kritisch  om  te  gaan  met  alle  bronnen.  103  

                                                                                                               
100  Ian  Hancock,  2002,  p41-­‐48.  
101  Felicita  Vos,  2008,  p1-­‐10.  
102  Ian  Hancock,  2005,  p85-­‐97.  
103  Ian  Hancock,  2002,  p61-­‐68.  

         Wim  Willems,  1997,  p1-­‐20  &  p170-­‐175.  

   47  

2.6  Hetzelfde  onderzoek  toegepast  op  Bulgaars.    

Georgi  Stoikov  Rakovski  (1821-­‐1867)  was  een  zeer  beroemde  verzetsstrijder.  Hij  vocht  
tegen  de  Ottomaanse  opressie.  De  Ottomanen,  een  Turkse  dynastie,  namen  de  controle  
over  Bulgarije,  Servië  en  andere  Oost-­‐Europese  landen  in  de  14de  en  15de  eeuw.  Georgi  
Rakovski  wilde  alle  Slavische  volkeren  aanmoedigen  om  voor  hun  onafhankelijkheid  op  
te  komen.  Hij  was  niet  alleen  een  militair  maar  hij  was  bovendien  een  schrijver.  Hij  
publiceerd  in  1857  het  gedicht  "Gorski  Patnik"  (“De  zwerver  in  het  bos”).  In  1861  schreef  
hij  een  manifest:  “Het  plan  voor  de  bevrijding  van  Bulgarije”.  Hij  was  onderzoek  aan  het  
verrichten  naar  de  geschiedenis  van  Bulgarije  om  een  nieuw  werk  te  schrijven  genaamd  
“De  basisbronnen  voor  de  oudste  geschiedenis  van  Bulgarije”  of  “Osnovni  nachala  za  
b’lgarskata  naj.stara  istoriya”.  Hij  vond  het  belangrijk  voor  de  mensheid  om  de  
geschiedenis  tot  in  een  ver  verleden  te  kennen.  Kennis  over  het  verleden  zorgt  namelijk  
voor  kennis  over  het  heden.  Dit  ver  verleden  van  alle  mensen  was  volgens  Rakovski  te  
vinden  in  een  oud  thuisland  of  de  plek  waar  zij  origineel  vandaan  kwamen.  Dit  gaat  dan  
gepaard  met  een  eeuwenoude  religie  en  taal.  Voor  de  Bulgaren  was  in  zijn  ogen  het  
oorspronkelijke  land  van  herkomst  India.  Omdat  hij  gefascineerd  was  door  het  
Sanskriet,  de  oude  taal  van  India,  ging  hij  op  zoek  naar  elementen  die  hem  konden  
verbinden  met  India,  het  land  dat  zo’n  wonderbaarlijke  taal  had  voortgebracht.  Hij  ging  
hierbij  voort  op  een  wetenschappelijke  traditie  van  mensen  die  geloven  dat  alle  
Europeanen  geëmigreerd  zijn  uit  Azië  of  specifieker  uit  Iran  en  India.  De  Arische  
bevolking  met  zijn  Proto-­‐Indo-­‐Europees  zou  vanuit  deze  gebieden  Europa  bevolken.104  

In  zijn  ogen  waren  de  Bulgaren  de  oudste  afstammelingen  van  de  Ariërs.  Kennis  over  het  
traditionele  Bulgarije  was  bijgevolg  te  vinden  in  de  oude  cultuur  van  India.  Om  dit  te  
bewijzen  ging  Georgi  Rakovski  als  het  ware  hetzelfde  te  werk  als  de  wetenschappers  die  
een  Indische  origine  proberen  aan  te  tonen  voor  de  Roma.  Hij  begon  Sanskriet  te  
vergelijken  met  Bulgaars.  Daarbij  wendde  hij  zowel  de  woordenschat  als  de  grammatica  
aan.  Hij  bekeek  de  oude  Indische  religies  om  er  de  verklaring  voor  waarden  en  
gewoontes,  gelijkaardige  festivals  en  Bulgaarse  rituelen  in  terug  te  vinden.  Hij  vergeleek  
ook  de  folklore  van  Bulgarije  met  die  in  India.  Hij  nam  vele  verhalen  en  liederen  door.  
Hij  ging  op  zoek  naar  overblijfselen  van  de  Indische  traditie  in  de  Bulgaarse  cultuur.  

                                                                                                               
104  Elena  Resnick,  2009,  p102-­‐104.  
   48  

Deze  oorlogsheld  analyseerde  daarbij  ook  alle  andere  theorieën  opgesteld  over  de  
geschiedenis  van  de  Bulgaren.  Enkele  daarvan  zijn  de  thesen  dat  zij  Tartaren  waren  of  
een  afdeling  van  de  Scythen.  De  Tartaren  en  de  Scythen  waren  beide  volkeren  die  
rondtrokken  in  Rusland  met  wortels  in  Centraal-­‐Azië.  105  

Rakovski  doet  hier  twee  belangrijke  bedenkingen.  De  eerste  is  dat  India  een  impact  heeft  
gehad  op  de  Europese  cultuurvormen.  Een  tweede  dat  men  zich  in  Europa  relateert  aan  
India  onder  andere  door  vergelijkingen  binnen  de  Indo-­‐Europese  taalfamilie.  Op  deze  
manier  kunnen  de  Roma  hier  een  component  van  vormen  als  één  van  de  volkeren  die  
een  Indo-­‐Europese  taal  hanteren  en  zich  inschrijven  in  de  traditie  die  zegt  dat  alle  
Europeanen  iets  met  Azië  te  maken  hebben.  Zij  kunnen  op  die  manier  hun  aanwezigheid  
in  Europa  en  hun  deelname  aan  het  Europese  leven  legitimeren.  Dit  verklaart  misschien  
waarom  men  zich  tot  India  richt  bij  de  zoektocht  naar  een  land  van  herkomst  voor  de  
Roma.  

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                                                                                                               
105  G.  Mukherjee  &  Veselin  Nikolov  Traikov,  1987,  p7-­‐20.  
   49  

3.  Culturele  gelijkenissen  tussen  de  Roma  en  de  Indische  bevolking.    

3.1  Culturele  antropologie.    

Dit  hoofdstuk  bestaat  uit  een  opsomming  van  de  belangrijkste  culturele  vergelijkingen  
die  men  maakt  tussen  de  Roma  en  de  Indische  gebruiken.  Sommigen  noemen  het  zelfs  
de  wanhopige  pogingen  om  zich  vast  te  kunnen  hechten  aan  dit  idee.  Men  heeft  na  de  
resultaten  van  het  taalkundig  onderzoek  nog  veel  vragen:  waarom  de  Roma  India  
verlaten  hebben,  wanneer  de  Roma  uit  India  vertrokken  zijn,  van  waar  zij  juist  kwamen  
en  wie  zij  in  India  geweest  zijn.  Men  heeft  bovendien  nood  aan  andere  argumenten  die  
de  resultaten  van  het  taalkundig  onderzoek  kunnen  ondersteunen.  Men  probeert  meer  
antwoorden  te  vinden  door  op  zoek  te  gaan  naar  gelijkenissen  tussen  de  twee,  de  Roma  
en  de  Indische  bevolking.  In  de  fysische  antropologie  en  DNA-­‐studies  ging  men  reeds  op  
zoek  naar  fysieke  gelijkenissen.  In  de  culturele  antropologie  gaat  men  op  zoek  naar  de  
gelijkenissen  in  sociale  omgang,  sociale  stratificatie,  mogelijke  rituelen  of  festiviteiten,  
gewoontes,  gebruiken,  normen  en  nog  veel  meer.  Dit  is  een  boeiende  vergelijkende  
studie  omdat  men  er  uit  kan  afleiden  hoe  in  onze  wereld  zoveel  culturele  tradities  door  
elkaar  heen  lopen  en  hoe  deze  bovendien  verspreid  zijn  geraakt  over  de  hele  wereld.  
Elementen  die  afkomstig  zijn  uit  een  ver  Oosters  land  kunnen  deel  zijn  gaan  uitmaken  
van  gemeenschappen  in  het  Westen.  Zo  weten  we  dat  heel  veel  kennis  zich  verspreid  
heeft.  Het  gebruik  van  papier  en  hoe  het  te  maken  dat  is  ingeburgerd  geraakt  in  Europa,  
is  een  proces  dat  oorspronkelijk  uit  China  kwam.  De  Roma  kunnen  een  belangrijke  
schakel  geweest  zijn  samen  met  andere  handelaars  en  reizigers  in  het  verloop  van  de  
verspreiding  van  allerlei  gebruiken.  We  weten  dat  de  wereld  niet  heeft  bestaan  uit  
allemaal  geïsoleerde  gemeenschappen.  Er  is  steeds  op  één  of  andere  manier  contact  
geweest  tussen  verschillende  volkeren.  In  dit  deel  wordt  bij  sommige  argumenten  de  
vraag  gesteld  of  het  ooit  wel  bewijsbaar  kan  zijn  dat  het  om  Indische  elementen  gaat,  of  
het  wetenschappelijk  relevant  is  om  deze  gebruiken  na  te  gaan  en  of  het  om  constructen  
gaat.  Deze  vraag  wordt  allerminst  gesteld  om  de  these  van  de  India-­‐origine  te  
ontkrachten.  Er  wordt  meer  aangetoond  dat  het  belangrijk  is  om  te  zoeken  naar  
argumenten  die  de  these  juist  krachtiger  kunnen  maken.  Het  toont  ook  aan  hoe  complex  
en  moeilijk  het  is  om  onderzoek  te  doen  naar  nomaden  en  migrerende  volkeren  met  hun  
eigen  manier  van  leven.  Het  is  bovendien  belangrijk  om  te  nuanceren  en  culturele  
tradities  als  veranderende  fenomenen  te  zien.  De  Roma  vormen  symbolisch  één  groep,  
   50  

maar  op  cultureel  vlak  kennen  zij  ook  onderling  allerlei  verschillen.  Sommige  groepen  
kunnen  verder  een  deel  van  hun  gewoontes  hebben  omgevormd  of  verloren.  In  wat  
volgt  zijn  veel  voorkomende  voorbeelden  van  gelijkenissen  tussen  de  Roma  en  Indische  
volkeren  opgesomd  voorzien  van  meer  uitleg  en  voorzien  van  onderzoek  naar  nuances.  
Deze  gebruiken  kunnen  typisch  Indisch  zijn,  maar  de  Roma  kunnen  ze  nog  steeds  op  een  
andere  manier  dan  overerving  bekomen  hebben.    

3.2  Cultuur  en  taal.    

Het  argument  van  de  taal  valt  niet  te  ontkennen,  voor  eender  wie  die  noties  heeft  van  
het  Sanskriet  valt  op  hoeveel  er  van  structuur  en  lexicon  op  deze  taal  terugvalt.  
Fonologisch  gezien  klinkt  Romanes  heel  Indisch.  Het  Romanes  hanteert  bovendien  nog  
steeds  de  grammaticale  regels  van  nominatief,  accusatief,  datief,  ablatief,  genitief  
enzovoort.    

Er  zijn  verschillende  grote  dialectgroepen  van  Romanes,  namelijk  Vlachikochib  of  Vlax  
Romanes,  de  Noordelijke  dialecten,  de  Centrale  dialecten  en  de  dialecten  uit  de  Balkan.  
Men  kan  Romanes  ook  onderverdelen  in  subgroepen.  Men  gaat  voor  een  aantal  
gebruiken  ervan  uit  dat  ze  bestaan  en  dat  ze  ook  in  India  bestaan  of  bestaan  hebben  
omdat  er  een  woord  of  term  voor  bestaat  afkomstig  uit  de  Indische  talen.  Dit  geldt  
echter  niet  voor  alle  Romanessprekers.  In  enkele  dialecten  komen  deze  woorden  of  
afgeleiden  hiervan  niet  voor  of  zijn  ze  reeds  vervangen  door  woorden  uit  de  taal  van  het  
land  waar  zij  in  wonen.  Romanes  reist  mee  met  de  migrerende  Roma.  Daardoor  is  ze  
onderhevig  aan  vele  invloeden.  Romanes  is  bovendien  vaak  niet  meer  de  moedertaal  van  
deze  Roma.  De  termen,  als  ze  aanwezig  zijn,  komen  wel  degelijk  voort  uit  Indische  talen.  
Toch  lijkt  het  er  op  dat  er  te  veel  nadruk  is  gelegd  op  het  gebruik  van  termen  en  
woorden.  Terwijl  het  belangrijker  kan  zijn  om  het  gebruik  van  concepten  na  te  gaan.  
Hier  wil  ik  graag  het  voorbeeld  van  het  geloof  in  karma  aanhalen.  Volgens  Shyam  Singh  
Shashi  en  Chaman  Lal,  beiden  Indische  schrijvers,  geloven  Roma  die  zij  ontmoet  hebben  
in  karma.  Men  kan  nu  nagaan  of  er  een  woord  bestaat  voor  karma,  of  er  een  begrip  
bestaat  dat  lijkt  op  karma  of  ofdat  er  een  idee  bestaat  dat  gelijkend  is  op  het  concept  
karma  en  de  theorie  die  erbij  aansluit.  In  het  Rutnungro  van  de  Roma  uit  Slowakije  
bestaat  er  een  woord  karma.  Dit  refereert  naar  ziekte.  Men  kan  nagaan  of  dit  misschien  
een  associatie  is  met  het  concept  van  karma  waarbij  men  door  slechte  handelingen  
   51  

negatief  karma  verzameld  wat  een  negatief  effect  heeft  op  de  handelende  persoon  in  dit  
of  het  volgende  leven.  Eén  van  de  negatieve  effecten  kan  zijn  dat  deze  persoon  ziek  
wordt.  Men  zou  vervolgens  taalkundig  kunnen  nagaan  of  dit  woord  niet  ontstaan  is  uit  
andere  woorden  of  andere  talen  dan  de  Indische  talen  die  een  invloed  hebben  gehad  op  
het  Romanes.  In  het  Vlachio  van  de  Kalderash  bestaat  er  een  woord  kuntara  of  kintala  
dat  evenwicht  betekent.  Het  staat  voor  de  natuurlijk  orde  in  het  universum.106  Dit  wordt  
in  India  aangeduid  met  ṛta,  de  kosmische  orde.  Dit  heeft  als  concept  wel  degelijk  te  
maken  met  het  geloof  in  karma.  Men  zou  moeten  nagaan  wat  het  concept  aangeduid  met  
het  woord  kuntara  inhoudt.  Vervolgens  kan  men  met  gebruik  van  culturele  antroplogie  
nagaan  of  dit  gelijkend  is  aan  een  concept  of  cultureel  gebruik  dat  in  India  voorkomt.  Dit  
is  echter  dan  nog  zeer  complex  omdat  het  begrip  van  het  geloof  in  karma  en  reïncarnatie  
in  India  niet  noodzakelijk  tot  alle  lagen  van  de  bevolking  is  doorgedrongen.    

Een  duidelijker  voorbeeld  van  taal  gerelateerd  aan  cultuur  is  het  gebruik  van  het  woord  
trišul  of  trušul(trushul).  In  een  aantal  dialecten  van  het  Romanes  onder  meer  in  
Kalderash,  Pools  Romanes,  Fins  Romanes,  Gurvari  Romanes,  Ursari  Romanes,  Banatski  
Gurbet  Romanes,  Lovara  Romanes,  Crimean  Romanes,  Banatiski  Gurbet  Romanes,  
Hongaars  Romanes  enz.  is  het  woord  trušul  te  vinden  dat  gebruikt  wordt  om  het  kruis  
uit  het  christendom  te  benoemen.107  Er  is  reeds  vaak  opgemerkt  dat  het  opmerkelijk  is  
dat  in  deze  talen  er  een  woord  bestaat  dat  het  christelijke  kruis,  een  symbool  uit  het  
christendom,  aanduidt,  dat  enorm  gelijkend  is  op  de  naam  voor  een  symbool  uit  het  
hindoeïsme.  Men  heeft  het  hier  over  de  drietand  van  Shiva,  één  van  de  drie  belangrijkste  
goddelijke  energetische  wezens  uit  de  verzameling  van  religieuze  praktijken  en  religies  
dat  men  hindoeïsme  noemt.108  Het  overgrote  deel  van  de  Indische  bevolking  is  een  
aanhanger  van  één  of  andere  vorm  van  dit  hindoeïsme.  Islam,  sikhisme,  boeddhisme,  
jainisme  en  het  christendom  zijn  de  andere  meest  voorkomende  religieuze  stromingen  
in  India.  Een  drietand  in  het  Sanskriet  is  een  triśūla.  Tri  wijst  op  alles  dat  drievoudig  is  in  
het  Sanskriet.  In  Romanes  is  het  cijfer  drie  trin.  Het  wijst  dus  wel  degelijk  op  iets  dat  
drievoudig  moet  zijn  of  drie  onderdelen  of  uiteinden  heeft.  In  de  meeste  Romani  
dialecten  zegt  men  trušul.  Trušulo  is  een  christen.  Men  vermoedt  dat  de  Roma  deze  term  
voor  een  religieus  symbool  hebben  meegenomen  uit  India  om  het  later  toe  te  passen  op  
                                                                                                               
106  Ronald  Lee,  2010,  p178.    
107  http://romani.uni-­‐graz.at/romlex/lex.xml    
108  Robert  H.  Stacy,  1985,  p65.  
   52  

het  symbool  van  een  nieuw  verworven  religie.  De  Roma  namen  in  vele  gebieden  de  
religie  over  die  er  overheerste.  Vele  Roma  in  Europa  zijn  praktiserende  christenen.  
109 Men  suggereert  dat  de  overgang  van  trušul  voor  drietand  naar  trušul  voor  het  kruis  

reeds  heeft  plaatsgevonden  toen  de  Roma  Armenië  bereikten.  In  Lomavren,  de  taal  van  
de  Lom  waarvan  men  bediscussieerd  of  deze  een  onderdeel  uitmaken  van  de  Roma  of  
niet,  betekent  het  woord  trušul  zowel  kerk  als  priester.110  Er  zijn  evenveel  dialecten  van  
Romanes  die  dit  woord  niet  gebruiken.  Ofwel  wijst  dit  op  het  feit  dat  het  woord  niet  
afkomstig  is  uit  de  Indische  talen,  ofwel  wijst  dit  op  het  feit  dat  deze  dialecten  het  woord  
verloren  zijn  en  er  een  nieuw  woord  uit  de  Europese  talen  voor  in  de  plaats  hebben  
gesteld.  In  het  Slowaaks  Romanes  gebruikt  men  crissos.  In  Sinte  Romanes,  Sremski  
Romanes,  Lithouws  Romanes  en  Romungro  Romanes  zegt  men  keresto.  In  Bugurdzi  
Romanes,  de  Kosovaarse  Arlivariant  van  Romanes  en  de  Macedonische  Arlivariant  van  
Romanes  noemt  men  het  kruisteken  krsto.  111  

Nadat  deze  opmerking  op  tafel  lag,  ging  men  nog  meer  woorden  terugzoeken  in  het  
Sanskriet  die  een  religieuze  connotatie  hebben.  Del  het  woord  voor  god  in  Romanes  lijkt  
op  dev,  deva  het  woord  voor  een  bovennatuurlijk  wezen  in  Sanskriet.  Rashaj  een  priester  
herkende  men  in  ṛsi  dat  letterlijk  ziener  betekent  in  India  maar  dat  ook  een  man  
aanduidt  die  de  Vedische  rituelen  uitvoert  en  daardoor  kennis  verkrijgt  van  de  echte  
werkelijkheid  van  de  wereld  die  verscholen  zit  achter  de  universele  illusie  die  de  mens  
wordt  voorgehouden.  Deze  man  kan  dan  verder  kijken  dan  een  ander  en  de  waarheid,  
een  buitenrationele  werkelijkheid,  aanschouwen.  Het  gebruik  om  de  toekomst  te  
voorspellen  of  raad  te  verschaffen  aangeduid  met  drabar,  en  een  vrouw  met  kennis  van  
geneeskunde  aangeduid  met  drabni  relateerde  men  aan  dravya  wat  in  het  Sanskriet  een  
medische  substantie,  medicijn  of  drug  kan  betekenen.112  Ian  Hancock  verbindt  er  het  
Hindiwoord  darb  aan.  In  het  Hindiwoordenboek  is  deze  vorm  echter  niet  te  vinden.  
113 Men  ging  ook  op  zoek  naar  andere  restanten  van  een  Indische  religie  in  de  taal  van  de  

Roma.  Zo  vond  men  raadseltjes  over  de  wind  waarin  de  wind  vayu  werd  genoemd.  Vayu  
is  niet  het  Romanes  woord  voor  wind.  Balvaj  is  wind.  Vayu  is  echter  wel  een  Vedische  
                                                                                                               
109  Tadeusz Pobozniak, 1964, p70.  
110  Bron Raymond Taylor , 2005, p1415.  
111  Uit  de  woordenboeken  van  Romlex  te  vinden  op    

http://romani.uni-­‐graz.at/romlex/lex.xml    
112  Yaron  Matras,  2002,  p27.  
113  Ian  Hancock,  2002,  p88.    
   53  

godheid.  Vayu  is  in  de  hymnes  uit  de  Vedas  een  figuur  die  de  wind  of  zelfs  de  god  van  de  
wind  voorstelt.  114  

3.3  Kali,  Saint-­‐Sara  of  Sati  Sara  Kali,  één  en  dezelfde  figuur?    

3.3.a  Sara  de  zwarte  patrones  van  de  Roma.    

De  heilige  Sara  uit  het  zuiden  van  Frankrijk  is  heilig  omdat  zij  Maria  Jacombé  en  Maria  
Salomé  redde  van  hun  bootje  toen  zij  strandden  in  de  buurt  van  Arles.  Zij  waren  twee  
Maria’s  die  aanwezig  waren  bij  de  kruisiging  van  Jezus.  De  eerste  is  familie  van  de  
maagd  Maria.  De  tweede  zou  de  moeder  voorstellen  van  twee  apostellen.  Sara  is  dan  
ofwel  een  zwarte  bediende  uit  Egypte  die  mee  in  het  bootje  zat  en  een  uitweg  bood  voor  
de  twee  Maria’s,  ofwel  een  koningin  van  een  groep  nomaden  gekend  als  zigeuners  die  in  
het  zuiden  van  Frankrijk  verbleven.  Zij  kan  de  vrouw  geweest  zijn  van  een  
vooraanstaande  zigeuner  of  leider  van  de  groep  of  zij  kan  een  belangrijke  
vertegenwoordigster  geweest  zijn  van  haar  gemeenschap.  Zij  kan  echter  ook  een  
gewone  vrouw  geweest  zijn  die  bij  het  opfleuren  van  het  verhaal  werd  veranderd  in  een  
koningin.  Zij  heette  volgens  de  legende  Sarah-­‐le-­‐Kali.  Kali  zou  dan  kunnen  wijzen  op  een  
bijnaam  voor  haar  familie  of  op  de  naam  van  haar  subgroep  van  de  Roma.  In  Spanje  
behoort  een  groot  deel  van  de  Gitanos,  de  Spaanse  zigeuners  tot  de  Kale.  De  heilige  Sara  
is  vervolgens  de  patrones  van  deze  Roma  geworden.  De  heilige  Sara,  wanneer  men  het  
niet  heeft  over  de  vrouw  van  Abraham,  staat  enkel  bekend  voor  haar  patronage  over  de  
Roma.  Maar  de  legende  speelt  zich  af  lang  voordat  de  Roma  in  Europa  arriveerden.  Men  
vermoedt  dat  deze  plaats  in  Frankrijk  altijd  een  symbolische  waarde  heeft  gehad.  Het  
zou  kunnen  dat  voor  het  christendom  er  voet  aan  wal  zette,  reeds  andere  
geloofsovertuigingen  er  zwarte  beelden  van  moedergodinnen  hadden  geplaatst.  115  

Er  komen  in  de  wereld  nog  zwarte  Mariabeeltenissen  voor.  In  Frankrijk  alleen  al  zijn  er  
ongeveer  200  schrijnen  gekend.  Deze  zijn  bedoeld  om  een  donkere  gelaatskleur  te  
hebben  of  zij  hebben  die  bekomen  door  het  gebruikte  materiaal.116  Van  enkelen  van  hen  
wordt  beweerd  dat  zij  slechts  hun  zwarte  reflectie  verkregen  hebben  door  de  

                                                                                                               
114  Ian  Hancock,  2002,  p73.  
115  Ronald  Lee,  2002,  p1-­‐2.  

           Michael  Dregni,  2006,  p21.  

116  Dorian  Yates,  2009,  p110-­‐112.  
   54  

verkleuring  van  het  materiaal  door  de  kaarsen  die  rond  het  beeld  staan.  Toch  is  het  
specifiek  deze  uit  Saintes-­‐maries-­‐de-­‐la-­‐mer  die  vereerd  wordt  door  de  Roma.  De  zwarte  
madonna’s  die  voorkomen  in  Canada  zijn  replica’s  van  deze  heilige  Sara.117  Dit  heeft  
waarschijnlijk  veel  te  maken  met  haar  legende.  Toch  dringt  zich  de  vraag  op  wat  was  er  
het  eerst,  het  beeld  of  het  verhaal.    

3.3.b  Assimilatie  aan  het  christelijke  Europa.    

Deze  heilige  Sara  wordt  gelinkt  aan  Kali,  een  Indische  godin,  voornamelijk  door  haar  
naam  en  haar  zwarte  verschijning.  De  heilige  Sara  draagt  bovendien  een  kroon  in  plaats  
van  een  aureool.  In  India  dragen  de  meeste  hindoe  godinnen  ook  een  kroon  op  hun  
afbeeldingen.  Deze  wordt  soms  vergezeld  van  een  aureoolachtige  schijn.  Het  beeld  van  
Kali  kan  men  versieren  door  er  juwelen  aan  te  hangen  en  een  kroon  op  het  hoofd  te  
plaatsen.  Kali  heeft  over  het  algemeen  nochtans  niet  echt  een  mariagehalte.  Zij  ziet  er  
zeer  angstwekkend  uit  met  haar  krans  van  afgehakte  hoofden.  Met  haar  bebloede  tong  
heeft  zij  niets  weg  van  de  vroomheid  van  een  Maria.  Het  argument  dat  wordt  gemaakt  
om  de  gelijkenis  tussen  deze  twee  figuren  te  kunnen  maken  is  dezelfde  als  hetgene  dat  
gemaakt  wordt  voor  de  verklaring  van  de  trušul.  Aangezien  de  Roma  zwierven  naar  
nieuwe  gebieden  waar  hun  eigen  godsdienst  noch  gekend  noch  geapprecieerd  werd,  
waar  het  christendom  zeer  dominant  was  in  bekering  en  waar  pelgrims  aan  voordelen  
konden  geraken  in  de  steden,  bekeerden  zij  zich  tot  het  christendom.  Hun  eigen  
gewoontes  werden  omgezet  in  elementen  die  reeds  aanwezig  waren  in  de  Kerk  zodanig  
dat  zij  deze  op  de  één  of  andere  manier  konden  behouden.  Zij  ondergingen  eigenlijk  het  
omgekeerde  proces  als  hetgene  dat  de  Kerk  reeds  lang  toepaste.  Om  heidenen  te  kunnen  
bekeren,  namen  zij  gebruiken  van  deze  mensen  over.  Zo  gaat  de  viering  van  de  geboorte  
van  Jezus  Christus  gepaard  met  het  versieren  van  een  kerstboom.  Zij  gaven  een  
christelijke  inhoud  aan  enkele  heidense  gebruiken.  De  Roma  kenden  hun  invulling  toe  
aan  christelijke  symbolen  om  hun  tradities  en  het  nieuwe  geloof  te  kunnen  verzoenen.  
118  

                                                                                                               
117  Karen  Ralls,  2007,  p37.  
118  Ian  Hancock  &  Dileep  Karanth,  2010,  p106-­‐108.  

         Shyam  Singh  Shashi,  1990,  p104-­‐105.  

   55  

De  symbolische  waarde  van  Kali  heeft  veel  meer  gelijkenissen  met  de  maagd  Maria.  Kali  
staat  bekend  als  één  van  de  meest  verkeerd  begrepen  goden  in  de  Westerse  wereld.  Zij  
is  eigenlijk  net  zoals  vele  andere  godinnen  aanbeden  in  het  shakteïsme119  een  echte  
moedergodin  die  uitkijkt  over  haar  kinderen.  Zij  is  niet  alleen  de  zorgdragende  moeder  
die  door  het  vuur  zou  gaan  voor  haar  kinderen  maar  evenzeer  de  moeder  die  haar  
kinderen  aanleert  het  leven  voor  vol  aan  te  zien,  met  alles  wat  daar  bij  hoort.  Kali  wil  dat  
haar  kinderen  de  dood  en  hun  angsten  overwinnen  om  ten  volle  van  het  leven  te  
genieten  en  in  balans  met  de  kosmische  orde  te  blijven.  Het  kwade  en  de  dood  zijn  
namelijk  even  grote  onderdelen  van  het  leven  als  het  goede  en  de  liefde.  Zijzelf  is  zo  
angstaanjagend  om  zich  te  kunnen  verweren  tegen  het  kwade  en  de  demonen  die  in  de  
wereld  aanwezig  zijn.  Zij  heeft  de  kracht  om  het  kwade  te  overwinnen  en  representeert  
de  kracht  en  doortastendheid  om  het  kwade  af  te  schrikken.  Bovendien  heeft  ze  de  
kracht  om  haar  aanhangers  de  verlossing  van  ziekte  en  gevaar  te  schenken.  120  

3.3.c  Sati-­‐Sara  vergeleken  met  de  Indische  moedergodinnen.    

Er  zijn  gelijkenissen  tussen  de  aanbidding  van  Kali  en  die  van  de  heilige  Sara  van  
Saintes-­‐maries-­‐de-­‐la-­‐mer  in  de  Camarguestreek  in  Frankrijk,  maar  deze  zijn  niet  
prominent.  De  naam  Kali  komt  van  het  woord  kala  dat  verwijst  naar  de  huidskleur  waar  
zij  het  meest  in  wordt  afgebeeld.  Zij  heeft  een  zwarte  huidskleur  al  wordt  zij  
tegenwoordig  meer  en  meer  afgebeeld  in  het  blauw.  Kala  betekent  zowel  in  
hedendaagse  Indische  talen  zoals  het  Hindi  als  in  Romanes  zwart.  Haar  naam  Kali  
verwijst  ook  naar  haar  kracht  over  de  tijd.  Als  men  haar  zwarte  complexie  alleen  in  
overweging  neemt,  kan  Sati  Sara  echter  ook  een  andere  Indische  godin  zijn.  Zwart  is  het  
kleur  dat  geassocieerd  wordt  met  de  originele  niet-­‐Arische  bevolking  van  India.  Sati  Sara  
kan  dan  oorspronkelijk  een  lokale  godin  zijn  die  later  zijn  vorm  kreeg  in  Kali.  Kali  wordt  
vaak  geassocieerd  met  de  populaire  dorpsgodinnen  Manasa  en  Sitala.  Sitala  is  de  godin  
tegen  de  pokken.121  De  Roma  hangen  kledij  van  zieke  mensen  op  om  de  Sara  uit  de  
Camargue  om  genezing  voor  hen  af  te  dwingen.  De  Roma  beschouwen  Sarah-­‐la-­‐Kali  als  

                                                                                                               
119  Drie  belangrijke  stromingen  in  het  hindoeïsme  zijn  het  shivaïsme,  de  verering  van  

Shiva,  het  vishnoeïsme,  het  aanbidden  van  Vishnoe,  en  het  shakteïsme,  het  aanroepen  
van  de  vrouwelijke  consorten  van  de  goden.    
120  Lynn  Foultson  &  Stuart  Abbott,  2009,  p34-­‐38.  

         David  Kinsley,  1998,  p129-­‐132.  

121  Sanjukta  Gupta,  2003,  p64-­‐65.  
   56  

een  figuur  die  ziekte  kan  genezen,  geluk  kan  brengen  en  vruchtbaarheid  kan  
garanderen.122  Kali  was  mogelijk  zelf  oorspronkelijk  een  lokale  tribale  godin  aangezien  
zij  kan  aanbeden  worden  met  een  bloedoffer.  Tribale  godinnen  in  India  hebben  de  
kracht  ziektes  te  verspreiden  of  weg  te  nemen.  123  

Kali  wordt  geassocieerd  met  andere  godinnen  zoals  Durga,  Parvati,  Sati,  Rudrani.  Dit  zijn  
vrouwelijke  godinnen  zijn  die  aanbeden  worden  in  het  shakteisme.  Zij  zijn  allemaal  
emanaties  van  Mahadevi,  de  oppergodin  of  vrouwelijke  gelijke  aan  Brahman.  In  het  
hindoeïsme  zijn  alle  goden  eigenlijk  dezelfde.  Zij  zijn  allemaal  onderdelen  of  emanaties  
van  Brahman.  Alles  is  Brahman.  Alles  heeft  Brahman  in  zich.  De  meesten  van  de  boven  
vermelde  godinnen  zijn  verpersoonlijkingen  van  de  echtgenote  van  Shiva.  Anderen  zijn  
dorpsgodinnen  die  wegens  populariteit  zijn  opgenomen  in  het  pantheon  van  
hindoeïstische  goden.  Zij  krijgen  dan  een  echtgenoot  toegewezen  zodat  zij  allen  deel  
zouden  uitmaken  van  een  dualiteit  en  een  evenwicht.  De  enige  godin  die  wel  met  Shiva  
geassocieerd  wordt  maar  eigenlijk  onafhankelijk  is,  is  Durga.  Zij  werd  gecreëerd  om  een  
onoverwinnelijke  demon  te  verslaan.  Zij  kreeg  hierbij  de  wapens  van  alle  mannelijke  
goden  ter  hare  beschikking.  Eén  van  de  legendes  vertelt  dat  Kali  gecreëerd  is  door  Durga  
om  haar  te  helpen  op  haar  strijdpad.  Zij  is  de  vleesgeworden  verpersoonlijking  van  de  
woede  van  Durga  voor  haar  tegenstanders  en  ontsproten  uit  de  verwrongen  
wenkbrauwen  van  Durga.  124  

De  naam  Sati  Sara  die  niet  door  alle  Roma  gekend  is,  maar  wel  degelijk  in  gebruik  is,  
verwijst  naar  nog  een  andere  mogelijke  godin.  Sati  is  de  allereerste  vrouw  van  Shiva.  
Parvati  is  de  tweede.  Men  beschouwt  Parvati  als  de  reïncarnatie  van  Sati.  Op  die  manier  
wordt  ook  Sati  geassocieerd  met  Kali  aangezien  Kali  één  van  de  latere  vrouwen  van  
Shiva  is  en  bijgevolg  één  van  de  reïncarnaties  is  van  de  vrouw  van  Shiva.  Sati  is  de  godin  
die  haar  eigen  leven  heeft  opgeofferd  voor  het  bestaan  van  Shiva.  Op  die  manier  heeft  ze  
Shiva  meer  dan  ooit  tevoren  verbonden  met  de  schepping,  de  wereld  en  de  mensheid.  
Het  gebruik  van  weduweverbranding  bij  het  overlijden  van  de  echtgenoot  dat  heeft  

                                                                                                               
122  Shyam  Singh  Shashi,  1990,  p105.  
123  Jeffrey  J.  Kripal  &  Rachel  Fell  McDermott,  2003,  p3-­‐6.  

         Lynn  Foulston  &  Stuart  Abbott,  2009,  p34-­‐38.  

124  Thomas  B.  Coburn,  1988,  p108-­‐113.  
   57  

bestaan  in  India  heet  evenwel  sati.125  Sati  wordt  niet  afgebeeld  met  een  zwarte  huid,  
maar  als  Indische  vrouw  of  godin  zou  men  haar  wel  kunnen  voorstellen  met  een  
donkere  huid.  De  term  Satisara  bestaat  in  India.  Het  betekent  letterlijk  het  meer  van  Sati.  
Het  verwijst  naar  Kashmir  dat  volgens  de  legende  gelegen  is  op  het  uitgedroogde  meer  
van  Sati.126  In  het  Sanskriet  betekent  sara    iets  vloeibaar,  meer  bepaald  iets  vloeibaar  dat  
voortbeweegt  als  een  zee  of  een  rivier.  Satisara  staat  in  het  Sankrietwoordenboek  
aangegeven  als  het  Satimeer  in  Kashmir.  In  geen  enkel  Romanesdialect  is  er  een  woord  
sara  te  vinden  voor  een  zee,  meer  of  water.  Het  water  of  de  rivier  de  Rhône  is  zeer  
belangrijk  in  de  verering  van  de  twee  Maria’s  en  de  heilige  Sara  in  Saintes-­‐maries-­‐de-­‐la-­‐
mer.  Deze  naam  betekent  letterlijk  de  heilige  Maria’s  van  de  zee.  De  Maria’s  worden  
afgebeeld  in  een  boot.  Er  bestaat  een  symbool  in  dit  stadje  dat  bestaat  uit  een  mengeling  
van  een  anker  en  het  christelijke  kruis.  Het  water  is  zo  belangrijk  aangezien  zij  in  
Saintes-­‐maries-­‐de-­‐la-­‐mer  kwamen  aangespoeld  van  over  zee.    

Als  men  de  aspecten  samenneemt  die  men  aanhaalt  om  te  stellen  dat  de  heilige  Sara  een  
afkooksel  van  Durga  of  Kali  is,  kan  men  nog  meer  Indische  godinnen  aanhalen  die  zij  zou  
kunnen  verpersoonlijken.  Indien  de  verafgoding  van  de  heilige  Sara  inderdaad  uit  India  
komt,  kan  men  verder  kijken  dan  enkel  ervan  uit  te  gaan  dat  het  om  Kali  gaat.  Als  men  
kenmerken  zoekt  bij  Indische  godinnen  die  overeen  komen  met  Sati  Sara  kan  men  
bijvoorbeeld  Kanyakumari  aanhalen.127  Aangezien  er  meerdere  godinnen  zouden  
kunnen  gerelateerd  worden  aan  Kali  Sara  kan  dit  het  argument  sterker  maken  want  zij  
sluit  wel  degelijk  aan  bij  de  Indische  traditie.  Dit  kan  het  argument  ook  verzwakken  
namelijk  in  hoeverre  heeft  men  naar  een  godin  gezocht  die  past.  In  dat  geval  gaat  het  om  
een  construct.  Kali  is  de  meest  bekende  godin,  misschien  is  zij  daardoor  de  meest  voor  
de  hand  liggende,  of  misschien  dat  Kali  natuurlijk  aanvoelt  voor  de  Roma  en  zij  daarom  
de  voorkeur  geniet.    

3.3.  d  De  processie  van  Sati-­‐Sara.    

De  processie  van  Sara-­‐La-­‐Kali  wordt  het  meest  vergeleken  met  het  Durga  Puja  festival  in  
India.  Offers  gebracht  aan  de  goden  komen  overal  ter  wereld  voor.  Toch  vindt  men  dat  

                                                                                                               
125  David  Kinsley,  1998,  p36-­‐41.  
126  Jaya  Jaitly  &  Kamal  Sahai,  1990,  p14.  
127  Lynn  Foulston  &  Stuart  Abbott,  2009,  p201-­‐202.  
   58  

de  offers  gemaakt  aan  de  heilige  Sara  lijken  op  de  Indische  traditie.  In  India  beschouwt  
men  het  beeld  als  een  gast  die  in  de  watten  moet  gelegd  worden.  De  godin  heeft  namelijk  
de  kracht  om  gunsten  te  verlenen.  De  Indische  aanhangers  plaatsen  bloemen  en  
lekkernijen  bij  het  beeld.  De  zwarte  maagd  krijgt  ook  bloemen  aangeboden.  Wanneer  zij  
in  het  water  staat,  worden  er  verder  bloemen  naar  haar  gegooid.  In  India  zet  men  kleine  
offerbootjes  met  bloemen  in  het  water.  Kaarsen  opgericht  naar  de  godin  zijn  belangrijk  
bij  beide  vereringen.128  Het  pelgrimsfeest  voor  de  heilige  Sara  vindt  plaats  op  24  en  25  
mei.129  Het  feest  van  Durga  is  jaarlijks  in  oktober.  Er  bestaat  naast  een  Durga  Puja,  een  
Gansesh  Charturthi  en  een  Kali  Puja  waarbij  de  beeltenissen  van  de  goden  naar  het  water  
worden  gedragen  om  ze  er  in  onder  te  dompelen  of  om  ze  effectief  achter  te  laten  in  
deze  rivieren.  De  heilige  Sara  wordt  ook  met  een  processie  naar  het  water  gedragen,  
vervolgens  wordt  ze  wel  in  het  water  gezet  maar  zij  raakt  niet  in  het  water  
ondergedompeld.  Voor  zij  te  water  gaat,  wordt  een  ereboog  gevormd  door  lokale  
mannen  te  paard.  Dit  hoeven  geen  Roma  te  zijn  aangezien  de  heilige  Sara  samen  met  de  
twee  andere  Maria’s  ook  worden  aanbeden  door  niet-­‐Roma  christenen  uit  de  buurt.  
Deze  mannen  dragen  een  stok  bij  zich  met  een  drietand  er  bovenop.130  Deze  stokken  zijn  
hun  werktuig  bij  het  hoeden  van  de  wereldberoemde  stieren  die  in  deze  streek  worden  
gekweekt.  Dit  dragen  naar  de  zee  van  het  beeld  is  één  van  de  voornaamste  argumenten  
van  vergelijking.  Indiërs,  zoals  onder  andere  W.R.Rishi,  en  mensen  met  kennis  over  India  
die  het  feest  reeds  hebben  bijgewoond,  zijn  het  er  allemaal  over  eens  dat  het  visueel  heel  
gelijkend  is  met  de  Durga  Puja  in  India.  Bloemen  en  kaarsen  komen  op  andere  
ceremonies  in  het  westen  ook  voor.  De  Roma  vieren  wel  uitbundiger.  Zoals  in  India  gaat  
er  veel  dans  en  muziek  gepaard  met  de  religieuze  feestvreugde.  Onderzoek  van  Ronald  
Lee  toont  aan  dat  het  niet  alleen  in  Frankrijk  voorkomt  dat  Roma  een  zwarte  Maagd  
vereren.  In  Oost-­‐Europa  in  onder  andere  Tsjechië,  Slowakije,  Polen  en  de  Balkanlanden  
heeft  hij  voorbeelden  gevonden  van  gelijkaardige  rituelen.  Zelfs  Roma  die  moslim  zijn  
hebben  een  ritueel  waarbij  een  vrouw  met  religieus  en  spiritueel  belang  een  
gelijkaardige  behandeling  ondergaat  als  Kali  Sara.  Dit  gebruik  is  dus  niet  beperkt  tot  de  
christelijke  Roma.  Zij  zouden  een  voorkeur  vertonen  tot  het  vereren  van  de  vrouwelijke  
figuren  uit  het  christendom.  Dit  vinden  de  wetenschappers  op  zoek  naar  antwoorden  

                                                                                                               
128  David  Kinsley,  1998,  p106-­‐113.  
129  Angus  Fraser,  1995,  p313.  
130  Eric  Wiley,  2005,  p135-­‐155.  
   59  

dan  een  goed  argument  om  te  kunnen  verwijzen  naar  de  aanbidding  van  godinnen  of  het  
shakteïsme  in  India  dat  werd  aangehangen  door  de  Rajput.  Bovendien  beweert  Ronald  
Lee  dat  de  Roma  dit  voornamelijk  doen  op  plaatsen  dicht  gelegen  bij  water.  Dit  verwijst  
naar  het  belang  van  water  in  het  Indische  geloof.  Bijna  alle  tempels  hebben  wel  ergens  
een  waterreservoir  of  zijn  gelegen  in  de  buurt  van  een  rivier  of  poel.  131  

Ten  slotte  kan  men  stellen  dat  de  heilige  Sara  zeer  relevant  is  voor  de  Roma  of  ze  nu  
connotaties  heeft  met  India  of  niet.  Steeds  meer  en  meer  krijgt  zij  heden  ten  dage  er  
echter  een  nieuwe  symbolische  waarde  bij  die  wel  degelijk  met  India  te  maken  heeft.  Zij  
begint  de  verbondenheid  met  de  Indische  identiteit  te  symboliseren.  In  het  onderrichten  
van  de  Romajongeren  in  enkele  scholen  met  aandacht  voor  Romacultuur  en  identiteit  of  
in  scholen  waar  Roma  zelf  het  heft  in  handen  nemen  om  hun  kinderen  onderwijs  te  
geven,  wordt  er  tegenwoordig  verteld  dat  de  verering  voor  Sara-­‐la-­‐kali  uit  India  
afkomstig  is,  net  als  zijzelf.  Zij  vormt  op  die  manier  een  bewijs  en  een  restant  voor  de  
Roma-­‐oorprong  in  India.    

3.4  De  Romani  vlag.  

De  Romani  vlag  had  oorspronkelijk  (sinds  1933)  een  horizontale  blauwe  streep  
bovenaan  en  een  horizontale  groene  streep  onderaan.  Op  het  eerste  Wereld  Romani  
Congres  in  1971  in  Londen  werd  er  echter  nog  een  element  aan  toegevoegd.  Er  prijkt  nu  
een  groot  rood  wiel  in  het  midden  van  de  vlag.  Dit  wiel  symboliseert  het  rondtrekkende  
leven  op  de  weg.  De  Roma  namen  hun  huizen  mee  op  wielen.  Zij  bewoonden  
woonwagens.  Er  zijn  Roma  die  nog  steeds  op  deze  manier  leven.  De  moderne  caravans  
zijn  nu  hun  huizen  geworden.132  Dit  wiel  heeft  nog  een  extra  connotatie.  Het  is  namelijk  
niet  zomaar  een  wiel,  maar  het  wiel  van  Ashoka.  Ashoka  is  een  belangrijke  heerser  uit  de  
Indische  geschiedenis  die  regeerde  tussen  273  en  232  v.  Chr.  Hij  liet  zijn  edicten  
graveren  op  pilaren  en  rotswanden  verspreid  over  zijn  rijk  .  Deze  waren  versierd  met  
afbeeldingen  van  dieren  en  van  het  wiel.  Het  wiel  heeft  een  speciale  plaats  in  de  Indische  
spirituele  leefwereld.  Het  is  het  wiel  van  de  dharma,  een  verzameling  van  regels  en  
plichten  die  men  moet  volgen  om  op  een  goede  manier  een  deugdzaam  leven  te  lijden  

                                                                                                               
131  Ian  Hancock  &  Dileep  Karanth,  2010,  p107-­‐115.  

         Ronald  Lee,  2002,  p1-­‐3.  

132  Angus  Fraser,  1995,  p317.  
   60  

passend  in  de  kosmische  orde.  Dit  wiel  staat  in  India  afgebeeld  op  de  nationale  vlag  van  
de  Republiek  India  sinds  1947.133  Op  de  Romani  vlag  staat  het  symbool  voor  het  
herenigen  met  het  oude  thuisland  India.  Op  het  congres  in  1971  waren  afgevaardigden  
aanwezig  uit  14  verschillende  landen.  Zij  aanvaardden  officieel  deze  vlag,  de  term  Rom  
om  zichzelf  mee  te  benoemen  en  de  slogan  Opre  Roma  om  zich  mee  te  representeren.  
Deze  elementen  werden  erkend  als  een  instrument  om  politieke  mobilisatie  en  sociale  
eenheid  te  bekomen  bij  de  Roma.134  De  laatste  dag  van  dit  congres  8  april  werd  
uitgeroepen  als  de  officiële  datum  voor  de  nationale  Romani  feestdag  die  sindsdien  
ieder  jaar  gevierd  wordt.  Niet  toevallig  was  er  bij  dit  initiatief  om  de  vlag  aan  te  passen  
een  Indische  afgevaardigde  aanwezig  W.R.  Rishi,  een  voormalige  ambtenaar  die  veel  
onderzoek  heeft  gedaan  naar  de  Roma,  was  aanwezig  op  dit  congres.  135  De  Indische  
cultuur  en  het  Indische  gedachtegoed  is  iets  waar  sommige  Roma  zich  enorm  aan  
spiegelen.  Ze  hechten  er  veel  waarde  aan.  De  Romani  schrijver  Leksha  Manush  heeft  
zelfs  het  Rāmāyana  herschreven  voor  de  Roma.    

3.5  Concept  van  onreinheid  over  onzuiverheid  tot  onaanraakbaarheid.    

3.5.a  Onreinheid  in  India.    

In  het  Romanes  bestaat  er  een  term  waar  men  graag  het  concept  van  rituele  reinheid  en  
onreinheid  uit  India  aan  verbindt.  In  India  is  er  sprake  van  een  kastensyteem,  een  
hiërarchische  opdeling  van  mensengroepen.  Men  vermoedt  dat  het  kastensysteem  
berust  op  een  gebruik  dat  reeds  zeer  oud  is.  Het  zou  een  verdere  opdeling  kunnen  zijn  
van  de  klassen  uit  de  Vedas,  de  rituele  teksten  van  het  oude  India,  die  de  brahmanen(de  
priestersklasse)  aan  het  hoofd  stelden  waardoor  ze  macht  verkregen.  Officieel  is  het  
kastensysteem  afgeschaft  omdat  het  discriminatie  van  lagere  kasten  in  de  hand  werkt,  
maar  in  praktijk  wordt  er  nog  steeds  naar  geleefd.  Iedereen  weet  tot  welke  kaste  hij  
behoort.  De  Indische  bevolking  die  in  grote  kosmopolitische  steden  wonen  of  mensen  
met  een  hogere  opleiding  volgen  het  kastensysteem  soms  niet  meer.  Door  de  
veranderende  economische  structuren  zijn  een  aantal  culturele  fenomenen  aan  
verandering  onderhevig.  De  verschillende  kasten  hebben  elk  hun  eigen  zogenaamde  

                                                                                                               
133  Om  Gupta,  2006,  p162.  
134  Ilona  Klimova-­‐Alexander,  2005,  p18.  
135  Grattan  Puxon,  p110-­‐113.  
   61  

plichten  en  gedragsregels  om  simultaan  of  in  harmonie  te  leven  met  de  kosmische  orde.  
Voor  een  koning  of  krijgsheer  in  het  verleden  is  het  gedrag  dat  van  hem  verwacht  wordt  
anders  dan  bijvoorbeeld  dat  van  een  handelaar.  De  kasten  hebben  daarbij  traditioneel  
ook  elk  hun  rituele  functies  en  plichten  die  zij  moesten  volbrengen  bij  het  uitvoeren  van  
een  ritueel.  De  kasten  staan  in  hiërarchie  met  elkaar.  Sommige  kasten  worden  als  
minderwaardig  of  lager  op  de  ladder  gezien  dan  andere  kasten.  Aan  enkele  kasten  kent  
men  zo  weinig  waarde  toe  dat  men  hen  zelfs  bestempelt  als  kastelozen.  Zij  zijn  als  het  
ware  onrein.  Zij  kunnen  bovendien  deze  onreinheid  doorgeven  aan  hogere  kasten.  Deze  
onreinheid  beïnvloedt  het  huidige  leven  en  kan  zelfs  effect  hebben  op  de  volgende  
levens.  136  Men  noemt  dit  rituele  onreinheid  maar  het  lijkt  voornamelijk  om  sociale  
regels  te  gaan  die  het  verkrijgen  van  onreinheid  moeten  tegenhouden.  Het  zou  kunnen  
dat  de  sociale  omgangsregels  werden  gesacraliseerd  om  ze  meer  kracht  bij  te  zetten  
zodat  ze  rituele  omgangsregels  werden.  Er  is  nog  steeds  veel  onduidelijk  over  het  
kastensysteem.  Men  vermoedt  dat  verschillende  verdelingen  ontstonden  door  de  
taakverdeling  in  de  rituelen.  Aan  de  andere  kant  denkt  men  dat  het  om  de  verdeling  van  
taken  en  beroepen  gaat  binnen  een  dorp  of  gemeenschap  om  werk  en  taken  te  
verzekeren.  In  dit  geval  zouden  naast  beroepen  ook  rituele  taken  aan  een  bepaalde  kaste  
toegewezen  worden.  Op  dorpsniveau  zorgt  het  voor  een  soort  reciprociteitwerking  
tussen  de  verschillende  lagen  van  de  inwoners.  Deze  stellingen  zijn  speculaties  
verworven  uit  het  Westerse  blikveld  op  India.  137  

3.5.b  Activiteit,  voedsel  en  water.    

Rituele  onreinheid  zou  vooral  gerelateerd  zijn  aan  minder  welstellende  en  armere  lagen  
van  de  bevolking  die  bijgevolg  de  vuilere  beroepen  uitoefenen.  Door  die  vuilere  
beroepen  raakt  men  onrein.  Deze  armere  kasten  komen  in  contact  met  allerlei  dingen  
die  men  in  India  als  onrein  ervaart.  Lichaamsvloeistoffen,  uitwerpselen,  bloed,  speeksel,  
menstruatievocht,  alles  dat  met  de  dood  te  maken  heeft,  enz.  zijn  onreine  substanties.  
Als  men  een  beroep  doet  waarbij  men  in  aanraking  komt  met  één  van  deze  substanties  
dan  is  men  meer  onrein  dan  iemand  die  niet  in  aanraking  komt  met  deze  substanties.  Zo  
beschouwt  men  slagers  en  leerlooiers  als  onrein  omdat  ze  werken  met  dode  dieren.  Een  

                                                                                                               
136  Robert  W.  Stern,  2003,  p60-­‐65.  
137  Rajendra  Kumar  Sharma,  2004,  p142-­‐146.  

         A.R.N.Srivastava,  2005,  p80-­‐89  &  p115.  

   62  

kapper  is  zelfs  onrein  omdat  haar  vanaf  het  moment  dat  het  is  afgeknipt  een  dode  
substantie  is.    

Hieruit  blijkt  dat  het  sociale  regels  zijn  die  niet  enkel  sociaal  gedrag  moeten  reguleren,  
maar  die  ook  uit  hygiënisch  opzicht  contact  met  onhygiënische  substanties  moeten  
tegenhouden.  Eén  zogenaamd  ritueel  gebruik  om  rein  te  blijven  is  bijvoorbeeld  in  de  
ochtend  een  bad  nemen.  Door  te  baden  kan  men  zich  zuiveren  en  blijft  men  proper  en  
hygiënisch.  Het  is  bijvoorbeeld  beter  om  steeds  proper  gewassen  kleren  te  dragen.  Het  is  
bijgevolg  belangrijk  dat  het  huis  en  de  leefomgeving  steeds  proper  zijn.  Men  kuist  het  
huis  zeer  grondig.  Het  is  een  heel  complex  systeem  van  levensregulerende  voorschriften  
en  normen.  Voedsel  is  een  belangrijk  component,  we  zullen  zien  dat  dit  bij  de  Roma  ook  
zo  is,  voor  het  verspreiden  van  onzuiverheid.  Een  kaste  die  hoger  in  rang  staat  dan  een  
andere  kaste  zal  niet  samen  met  die  lagere  kaste  eten.  Ze  zal  bovendien  zelfs  geen  bereid  
voedsel  van  hen  aannemen.  Wat  men  eet  speelt  ook  een  rol.  Voor  elke  kaste  zijn  
bepaalde  soorten  voedsel  geschikt.  De  kasten  met  het  hoogste  status  zullen  een  
vegetarisch  dieet  volgen.  Lagere  kasten  eten  vlees.  Hoe  lager  de  kaste  hoe  minder  schuw  
men  is  voor  verschillende  soorten  vlees.  Lagere  kasten  die  hopen  op  te  klimmen  bootsen  
soms  de  gewoonten  uit  de  hogere  kasten  na  om  zelf  meer  aanzien  te  verkrijgen.  Alcohol  
en  vlees  vervuilen  het  lichaam.  138Ongekookt  voedsel  reist  doorheen  de  verschillende  
takken  van  de  arbeidsmarkt.  Het  vertrekt  in  de  handen  van  boeren,  later  verkoopt  de  
marktkramer  deze  goederen  tot  ze  uiteindelijk  bij  diegene  komt  die  het  voedsel  zal  
verorberen.  Als  dit  iemand  uit  een  hogere  kaste  is  dan  moet  een  ritueel  zuiver  persoon,  
iemand  behorende  tot  de  juiste  kaste,  het  voedsel  bereiden.  Men  kan  voedsel  eten  van  
hogere  kasten,  maar  niet  van  lagere  kasten.  Hoe  men  het  voedsel  bereidt  en  welke  
ingrediënten  men  gebruikt,  bepaalt  de  zuiverheid  van  het  voedsel.139    

Leden  van  lage  kasten  mogen  niet  van  dezelfde  bron  water  nemen  als  zij  die  hoger  in  
rang  zijn.  Ook  glazen  of  drinkbekers  mogen  niet  gedeeld  worden.  In  India  zal  men  
sowieso  niet  met  de  lippen  de  drinkbeker  aanraken.  In  India  houdt  men  het  glas  een  
beetje  verwijderd  van  de  mond  in  de  hoogte  om  van  afstand  het  water  of  andere  
dranken  in  de  mond  te  gieten.  De  regels  rond  water  tonen  aan  hoe  verstrengeld  het  

                                                                                                               
138  Robert  W.  Stern,  2003,  p63.    
139  Mary  Tew  Douglas, 1966, p128.

Pamela Goyan Kittler & Kathryn Sucher, p457.  

   63  

systeem  is  met  het  uitvoeren  van  beroepen.  De  kaste  van  de  waterdragers,  die  als  
beroep  water  halen  en  aanbrengen  aan  iedereen  die  hen  er  voor  wil  vergoeden,  mogen  
voor  iedereen  water  dragen.  Zij  kunnen  het  water  niet  vervuilen.  Zij  kunnen  eventuele  
persoonlijke  onreinheid  of  rituele  onzuiverheid  niet  overdragen  door  middel  van  water.  
Dit  geldt  enkel  voor  de  leden  van  deze  kaste.  De  regels  rond  water  tonen  vervolgens  aan  
dat  materialen  inherent  een  meer  of  mindere  zuivere  kwaliteit  kunnen  hebben.  Water  
dat  men  drinkt  uit  een  beker  uit  klei  kan  men  niet  aannemen  van  iemand  die  toebehoort  
tot  een  lagere  kaste  is.  Water  uit  een  bronzen  houder  kan  men  wel  aannemen  omdat  
brons  inherent  zuiverder  is,  bijgevolg  beschermt  het  beter  tegen  overdragen  van  
onzuiverheden.  Goud  is  bijvoorbeeld  inherent  meer  zuiver  dan  koper.  140  

3.5.c  Het  onreine  lichaam  en  de  onreine  vrouw.    

De  mens  op  zichzelf  heeft  onreine  elementen  en  bevindt  zich  in  een  cyclus  van  meer  en  
minder  zuiver.  Geboorte  en  dood  zijn  twee  onzuivere  gebeurtenissen.  De  vrouw  is  een  
grotere  bedreiging  voor  de  zuiverheid  dan  de  man.  Zij  mag  gezeten  op  de  grond  niet  met  
haar  geslachtsdelen  wijzen  in  de  richting  van  religieuze  beeltenissen.  Wanneer  de  vrouw  
menstrueert,  mag  zij  niet  koken.  Ze  mag  bovendien  niet  deelnemen  aan  religieuze  
diensten  of  volwassenen  aanraken.  Dit  uitsluiten  van  menstruerende  vrouwen  bij  
religieuze  gelegenheden  komt  ook  voor  bij  de  islam  en  bij  de  joden.  Een  moslimvrouw  
die  menstrueert  mag  de  Koran  bijvoorbeeld  niet  aanraken.  141  Het  lichaam  kent  een  
hiërarchie  van  zuiver  en  onzuiver.  De  linkerhand  is  meer  vervuild  dan  de  rechterhand.  
De  linkerhand  dient  om  zich  mee  te  wassen  of  om  mee  naar  het  toilet  te  gaan.  De  
rechterhand  is  de  hand  waarmee  men  eet.  Het  hoofd  is  het  meest  rein.  Hoe  meer  naar  de  
grond  toe  een  lichaamsdeel  zich  bevindt,  hoe  minder  rein  het  is.  De  voeten  zijn  het  
meest  vervuild.  Hier  gaat  een  mythisch  verhaal  mee  gepaard  over  het  ontstaan  van  de  
aarde  en  het  ontstaan  van  de  kasten.  In  de  Rigveda  vertelt  hymne  X.9  over  de  kosmische  
energie  puruṣa  die  men  de  kosmische  mens  noemt.  Uit  zijn  lichaam  zou  de  wereld  
ontstaan  zijn  en  vervolgens  de  verschillende  klassen  en  kasten.  De  onderste  ledematen,  
namelijk  de  benen  en  de  voeten,  vormden  de  basis  voor  de  lage  klassen.  142143  

                                                                                                               
140  A.P.Thakur & Sunil Pandey, 2009, p133-137.  
141  A.P.Thakur  &  Sunil  Pandey,  2009,  p133-­‐137.  
142  Carol  Henderson  Garcia,  2002,  p31-­‐33.  
   64  

3.5.d  De  gevolgen  van  onreinheid.    

Er  zijn  gevolgen  voor  het  oplopen  van  rituele  onreinheid.  Men  kan  de  geladenheid  die  
onreinheid  met  zich  meebrengt  opslaan  in  een  soort  reservoir  dat  beslist  hoe  dit  leven  
en  het  volgende  leven  zal  verlopen.  Het  principe  van  overdraagbare  onreinheid  heeft  
dus  te  maken  met  het  Indische  element  karma  waarbij  men  ervaringen  en  de  
geladenheid  van  zowel  positieve  als  negatieve  acties  met  zich  meedraagt  in  de  
verschillende  levens  door  middel  van  reïncarnatie.  Wanneer  een  geladenheid  zijn  
gevolgen  heeft  gehad  op  het  leven,  is  het  uitgewerkt.  Vervolgens  verdwijnt  het  uit  het  
reservoir.  Men  kan  aanzien  en  status  verliezen  door  acties  uit  te  voeren  die  men  als  
vervuilend  beschouwt  of  door  in  aanraking  te  komen  met  vervuilende  substanties.  
Bovendien  kan  men  verstoten  worden  door  de  eigen  kaste  waarbij  men  zijn  sociale  
relaties  verliest.  De  anderen  kunnen  contact  vermijden  met  iemand  die  nu  meer  
vervuild  is.  Zij  zullen  vooral  fysisch  contact  vermijden.  Zij  kunnen  zelfs  weigeren  met  dit  
individu  te  spreken  of  er  samen  de  maaltijd  mee  te  nuttigen.  In  het  slechtste  geval  
wanneer  men  op  een  zeer  lage  trap  in  de  hiërarchie  staat,  mijdt  men  alle  fysieke  contact.  
Men  raakt  deze  leden  van  lage  kasten  niet  aan.  Zij  zijn  de  onaanraakbaren.144  

3.5.  e  Onreinheid  bij  de  Roma.    

Bij  de  Roma  zijn  er  regels,  waarden  en  normen  die  eveneens  de  sociale  relaties  en  de  
hygiëne  waarborgen  binnen  de  samenleving.  Het  systeem  is  zeer  gelijkend  op  dat  in  
India,  maar  de  achterliggende  gedachte  is  ietwat  anders.  In  het  geval  van  de  Roma  wil  
men  geen  afstand  creëeren  tussen  de  Roma  onderling,  maar  wil  men  de  Roma  
beschermen  van  de  buitenstaanders,  de  gadje.  Om  die  reden  is  er  weinig  over  de  
precieze  werking  of  inhoud  van  de  regels  geweten.  De  meeste  gadje  ervaren  het  als  een  
systeem  dat  de  moraal  van  de  Roma  hoog  moet  houden.  Deze  regels  zijn  bovendien  een  
poging  om  culturele  eigenheid  te  bewaren.  Men  mag  de  regels  die  men  kent  niet  
veralgemenen  voor  alle  Roma.  Men  mag  het  ook  niet  exotischer  voorstellen  dan  het  is.  
Het  is  een  systeem  van  sociale  en  hygiënische  regels  die  opleggen  wat  goed  voor  je  is  en  
wat  niet.  Dit  kan  men  niet  alleen  vergelijken  met  de  wisselwerking  in  India  tussen  
rituele  reinheid  en  onreinheid.  Bij  de  joden  zijn  er  regels  die  bepalen  wat  kosher  is  en  

                                                                                                               
143  T.R.Naval,  2004,  p4.  
144  A.P.Thakur  &  Sunil  Pandey,  2009,  p133-­‐137.  
   65  

wat  niet.  In  de  moslimwereld  heeft  men  de  tegengestelden  van  halal  en  haram.  Zelfs  bij  
de  rastafarai,  belijders  van  een  geloof  in  rasta  of  rastafari,  een  soort  levensstijl  afkomstig  
uit  Afrika,  zegt  men  dat  men  iets  beter  wel  of  niet  doet  omdat  het  wel  of  niet  goed  voor  
je  is.  Ze  gaan  zich  ook  aan  deze  regels  houden.  Zij  zullen  bijvoorbeeld  geen  zout  eten  
want  zout  is  niet  goed  voor  het  bloed.  Aanhangers  van  rastafari  zijn  zo  veel  mogelijk  
vegetarisch.  Rasta’s  zullen  bovendien  alles  in  verband  met  de  dood  vermijden.  De  
Rasta’s  noemen  alles  wat  puur,  natuurlijk  en  rein  is  ital.145  Vele  regels  over  voedsel  
zowel  bij  rastafari  als  bij  de  Roma  worden  vergeleken  met  de  voorschriften  van  
Leviticus.  Leviticus  is  het  derde  boek  van  de  Hebreeuwse  bijbel  en  is  ook  opgenomen  in  
de  Torah,  het  religieuze  geschrift  van  de  joden.  Hierin  staat  de  regelgeving  om  ritueel  
rein  te  blijven  in  aangegeven.  146Bij  deze  voorbeelden  zijn  de  zogenaamde  
reinheidsregels  verbonden  met  een  religie.  Bij  de  Roma  is  dit  niet  het  geval  aangezien  zij  
wel  sociaal  en  cultureel  deze  regels  hebben,  maar  zij  verschillende  religies  aanhangen.  
Deze  regels  zouden  wel  restanten  van  een  bepaalde  of  eigen  religie  kunnen  zijn.  De  
meeste  Roma  hebben  dezelfde  religie  als  de  meerderheid  van  de  mensen  die  in  hetzelfde  
gebied  wonen.  Vele  Roma  zijn  christen  of  moslim.  Aangezien  deze  reinheidsregels  niet  
aansluiten  bij  een  bepaalde  religie,  worden  ze  door  buitenstaanders  afgedaan  als  
bijgeloof.147    

De  term  die  geassocieerd  wordt  met  en  vertaald  wordt  als  vuil,  niet  proper,  onrein  is  
verschillend  in  een  aantal  Romani  dialecten.  De  meest  gekende  termen  zijn  marime,  
mahrime,  magerdo  of  moxado.  De  regels  die  hiermee  gepaard  gaan  verdelen  het  leven  en  
handelingen  in  het  leven  in  het  goede  en  het  slechte.  In  Kalderash  spreekt  men  van  
mahrime  voor  onrein  of  verontreinigd.  Oost-­‐Slowaaks  Romanes  heeft  bižužo  of  nažužo  
voor  vuil.  Het  Lovara-­‐dialect  heeft  zowel  het  woord  marhime  als  bižužo  voor  onzuiver  of  
niet  puur.  Er  bestaat  ook  een  werkwoord  te  mejanel  dat  letterlijk  ‘onrein  maken  door  
actie  of  door  spreken’  betekent.  Uzho  is  dan  wat  wel  rein,  proper  of  puur  is.  148Het  

                                                                                                               
145  Werner  Zip,  2006,  p234-­‐239  &  p274-­‐277.  

     Tracy  Nichols  &  Bill  Sparrow,  1996,  p20-­‐92.  

146  Calum  M.  Carmichael,  2006,  p16-­‐18.  
147  Brian  Seymour  Vesey-­‐FitzGerald,  1973,  p70-­‐71.  

         James  S.  Olson,  1994,  p277-­‐278.  

148  http://romani.uni-­‐graz.at/romlex/lex.xml    
   66  

behouden  van  reinheid  en  het  voldoen  aan  de  regels  van  mahrime  bepaalt  de  positie  van  
een  individu  binnen  de  groep.  149  

3.5  f  Voorschriften  die  sociaal  contact  en  hygiëne  moeten  reguleren.    

Het  lijkt  erop  dat  de  mahrime-­‐regels  zijn  er  voornamelijk  gekomen  om  onenigheid  en  
ziekte  te  vermijden  bij  een  bevolkingsgroep  die  niet  steeds  onder  de  gemakkelijkste  
omstandigheden  heeft  moeten  overleven.  Het  spreekt  vanzelf  dat  de  Roma  deze  regels  
enkel  volgen  in  goede  omstandigheden.  Wanneer  zij  in  ellende  en  armoede  leven,  
schenden  zij  deze  regels  om  te  overleven  of  omdat  ze  er  de  middelen  niet  toe  hebben.  
Niet  alle  regels  brengen  reinheid  met  zich  mee,  sommige  acties  zorgen  voor  goed  geluk.  
Elwood  Trigg  verdeelt  de  verschillende  regels  van  mahrime  onder  in  vier  categorieën.  
De  eerste  categorie  zijn  die  zaken  die  direct  of  indirect  verbonden  zijn  met  de  angst  voor  
verontreiniging  veroorzaakt  door  vrouwen.  De  tweede  zijn  de  regels  die  voortkomen  uit  
het  reguleren  van  seksuele  relaties.  Zij  leggen  seksuele  taboes  op.  De  derde  groep  zijn  de  
substanties  die  men  vuil  of  onhygiënisch  vindt.  De  laatste  regels  zijn  die  regels  die  
sociaal  afwijkend  gedrag  moeten  voorkomen.  150  

Romni,  een  vrouw  bij  de  Roma,  mogen  kledij  niet  op  dezelfde  plaats  wassen  als  borden  
en  bestek.  Alles  wat  in  aanraking  komt  met  voedsel  moet  uiterst  proper  zijn.  Zij  moeten  
hun  huizen  ook  enorm  goed  onderhouden.  Roma  wassen  steeds  hun  handen  voor  zij  
eten.  Zij  weten  dat  de  gadje  dit  hygiënevoorschrift  soms  verzaken.  Dit  is  één  van  de  
redenen  waarom  de  gadje  onrein  zijn.  Allerlei  soorten  van  uitscheidingen,  uitwerpselen  
en  vloeistoffen  afkomstig  van  het  lichaam  zijn  onrein.  Contact  hiermee  veroorzaakt  
onreinheid  en  zou  medisch  gezien  ziekten  kunnen  veroorzaken.  151  

Er  zijn  twee  soorten  ziekten  bij  de  Roma.  De  ene  soort  zijn  de  gewone  ziekten  romane  
nasvalimata.  Dit  zijn  ziekten  zoals  hartproblemen,  overgeven,  de  hik,  uitslag  enz.  De  
andere  zijn  de  ziekten  die  men  krijgt  door  onkuis  contact  met  de  niet-­‐Roma.  Deze  
ziekten  zijn  gazikane  nasvalimata.  Men  doelt  hier  vooral  op  seksueel  overdraagbare  
ziekten.  152  Bescherming  tegen  de  niet-­‐Roma  is  belangrijk  omdat  de  Roma  vinden  dat  de  

                                                                                                               
149  David  J.  Philips,  2001,  p429.  
150  Walter  Otto  Weyrauch,  2001,  p32.  
151  Mozes  F.  Heinschink  &  Michael  Teichmann,  Rombase.    
152  Ian  Hancock,  2002,  p88-­‐89.    
   67  

gadje  zich  niet  behoorlijk  gedragen.  Zij  vinden  de  niet-­‐Roma  immoreel,  onhygiënisch  en  
ontrouw  aan  familiale  waarden.  Iets  wat  in  India  tussen  kasten  niet  gebeurt,  gebeurt  in  
dit  geval  niet  tussen  Rom  en  niet-­‐Rom.  De  Rom  zal  bij  sommige  Romani  groepen  het  glas  
waarvan  hij  drinkt  niet  delen  met  een  niet-­‐Rom.  153  De  gadje  kennen  de  regels  van  de  
Roma  niet.  Daardoor  zijn  zij  in  principe  onrein.  154Dit  wantrouwen  tegenover  de  gadje  
kan  een  gevolg  zijn  van  de  eeuwen  van  vervolging  die  de  Roma  hebben  ondergaan.  Toen  
zij  na  Griekenland  te  hebben  verlaten  in  de  rest  van  Europa  aankwamen,  maakten  zij  
reeds  kennis  met  de  onderwerpingsdrang  en  het  superioriteitsgevoel  van  de  
Europeanen.  In  Roemenië,  het  voormalige  Wallachije,  vielen  ze  ten  prooi  aan  slavernij.  
De  Roma  in  Roemenië  zijn  pas  in  1864  volledig  bevrijd  van  slavernij.  In  de  rest  van  
Europa  werden  ze  aanvankelijk  goed  ontvangen  omdat  men  dacht  dat  zij  reizende  
pelgrims  waren.  De  Roma  speelden  hier  op  in.  Later  heeft  men  iedereen  die  Rom  was  of  
Roma-­‐praktijken  uitvoerde  vervolgd.  In  het  communistische  tijdperk  waren  de  Roma  
onderhevig  aan  gedwongen  assimilatie.  Dit  bracht  wel  werk  en  huisvesting  voor  
iedereen  mee.  Na  het  verdwijnen  van  het  communisme  echter  werd  de  frustratie  van  de  
bevolking  door  de  opkomende  werkloosheid  en  armoede  uitgewerkt  op  de  Roma.  In  het  
kapitalistische  stuk  van  Europa  waren  ze  opgenomen  in  de  kampen  van  Hitler  die  de  
intentie  had  om  de  Roma  samen  met  de  Joden  uit  te  roeien.  De  Roma,  ook  in  Gent,  
zeggen  nog  steeds  dat  men  de  eigen  cultuur  niet  aan  de  gadje  mag  tonen.  Ondanks  deze  
ervaringen  met  de  gadje,  komt  de  mogelijkheid  om  met  gadje  te  huwen  steeds  meer  
voor.  De  Roma  staan  open  voor  contacten  met  de  gadje.155  

3.5.g  Het  vrouwelijke  lichaam.  

De  onderste  helft  van  het  lichaam  is  onrein.  Als  men  de  kleren  wast,  moet  men  broeken,  
rokken  en  ondergoed  apart  wassen.  Vooral  voor  de  onderste  helft  van  het  
vrouwenlichaam,  met  de  vrouwelijke  geslachtsorganen,  moet  men  op  zijn  hoede  zijn.  
Een  vrouw  is  onrein  vanaf  haar  eerste  menstruatie.  Zij  blijft  dit  tot  aan  de  menopauze.  
Door  de  vrouw  op  die  manier  als  onrein  te  beschouwen  en  regels  van  restrictie  op  te  
leggen,  ageert  men  op  de  seksuele  potentie  van  de  vrouw.  Meisjes  mogen  nergens  alleen  
naartoe  gaan.  Zij  moeten  in  groep  vertoeven.  Er  zou  geen  sprake  mogen  zijn  van  seks  

                                                                                                               
153  David  J.  Philips,  2001,  p429.  
154  William  R.  Charlesworth,  2005,  p369.  
155  William  R.  Charlesworth,  2005,  p360-­‐373.  
   68  

voor  het  huwelijk.  Dit  kan  al  veranderd  zijn  in  sommige  gevallen  bij  de  Roma  die  reeds  
lange  tijd  in  de  sterk  ontkerkelijkte  westen  van  Europa  wonen,  maar  behoud  van  de  
maagdelijkheid  is  het  ideaal.  Het  is  niet  gewenst  voor  de  vrouwen  om  met  de  mannen  
over  seksuele  aangelegenheden  te  spreken.  Men  heeft  vastgesteld  dat  in  sommige  
rechtszaken  waar  de  Roma  aanwezig  zijn,  de  vrouwen  de  zaal  verlaten  wanneer  er  over  
seksuele  overtredingen  gesproken  wordt.  Net  zoals  in  India  mag  een  vrouw  in  principe  
niet  koken  wanneer  zij  menstrueert.  156  

3.5.h  Het  belang  van  voedsel.    

Voedsel  moet  in  zowel  de  Indische  als  de  Romani  cultuur  met  zorg  behandeld  worden.  
Het  moet  op  de  juiste  wijze  klaargemaakt  worden  en  het  moet  voornamelijk  gezond  
voedsel  zijn.  Bovendien  moet  alles  dat  in  aanraking  komt  met  voedsel  uiterst  proper  
zijn.  Alle  verontreiniging  van  het  voedsel  komt  door  het  proces  van  het  eten  het  lichaam  
binnen.  Vervolgens  heeft  het  een  uitwerking  of  invloed  op  het  lichaam.  Het  voedsel  dat  
men  binnenkrijgt  heeft  een  effect  op  de  fysieke  aspecten  van  het  lichaam,  de  
psychologische  aspecten  van  de  mens  en  zelfs  op  het  lot  van  de  mensen.  Zowel  in  India  
als  bij  de  Roma  is  het  niet  alleen  belangrijk  wat  men  eet,  maar  het  is  bovendien  
belangrijk  dat  men  met  een  positief  gemoed  kookt  ,  het  eten  serveert  en  het  ook  nog  
eens  met  een  positieve  instelling  verorbert.  Men  mag  men  eigenlijk  niet  koken  als  men  
kwaad  is.  In  de  realiteit  is  het  echter  niet  altijd  mogelijk  om  te  wachten  met  koken  tot  
men  opnieuw  goed  gezind  is.  Ook  in  India  gelooft  men  dat  men  de  slechte  energie  
meegeeft  door  het  voedsel.  Vooral  in  de  verschillende  yogastromingen  ligt  deze  nadruk  
op  het  belang  van  voedsel.  Yoga  gelooft  dat  een  langdurige  beoefening  van  fysieke  en  
psychische  technieken  de  mens  kan  bevrijden  van  zijn  zintuigen,  gewaarwordingen  en  
driften  waardoor  de  mens  kan  zien  dat  hij  misleid  is.  De  mens  ziet  in  dat  hij  in  een  illusie  
leeft.  Vervolgens  kan  hij  door  de  yogatechnieken  de  verlossing  van  het  leven  bereiken.  
Het  komt  er  op  neer  dat  men  rustig,  in  een  positieve  stemming,  gezond  eet.  Uiteraard  
heeft  voedsel  enorm  veel  invloed  op  het  lichaam.157  

                                                                                                               
156  Walter  Otto  Weyrauch,  2001,  p79&  p262-­‐265.  

         Thomas  Acton,  1974,  p44-­‐45.  

157  Milena  Hübschmannova,  2000,  p155-­‐170.  
   69  

3.6  Hebben  de  Roma  een  soort  kastenopdeling?    

In  India  bestaat  er,  zoals  reeds  vermeld  in  3.5,  een  zeer  oud  systeem  van  sociale  
stratificatie  en  hiërarchie.  Wat  in  het  Westen  gekend  is  als  een  kaste,  heet  in  India  jati.  
Het  woord  kaste  komt  van  het  Portugese  woord  voor  ras  casta.  In  de  Encyclopedia  van  
Sociale  Wetenschappen  beschrijft  men  een  kaste  op  de  volgende  manier:        

                                                                           “Een  endogame  en  erfelijke  subdivisie  van  een  etnische  groep  die  een  
bepaalde  rang  of  sociale  status  innemen  die  superieur  of  inferieur  is  in  vergelijking  met  de  andere  
subdivisies.”158  

In  India  uit  dit  fenomeen  zich  in  een  rigide  vorm  die  zeer  complex  in  elkaar  zit  en  die  
schijnbaar  gerelateerd  is  aan  religie  en  broodwinning.  De  verdeling  van  het  
kastensysteem  gaat  gepaard  met  een  ongelijkheid.  Het  suggereert  dat  de  mensen  op  een  
lager  trapje  niet  gelijk  zijn  aan  zij  die  zich  hoger  op  de  sociale  ladder  bevinden.  Dit  gaat  
in  tegen  een  Indische  religieuze  gedachte  die  zegt  dat  alles  en  iedereen  in  principe  
hetzelfde  is.  Zij  dragen  allemaal  dezelfde  kracht  brahman  of  atman  in  zich.  Dit  
manifesteert  zich  in  de  aanwezigheid  van  een  soort  ziel,  maar  niet  de  ziel  die  in  het  
Westen  gekend  is.  Het  slaat  meer  op  een  energetische  kracht.  Dit  is  het  concept  van  
universele  eenheid  of  samenhang.  Het  kastensysteem  gaat  hier  op  een  bepaalde  manier  
tegenin.159  De  vroegste  vermelding  van  een  sociale  opdeling  is  te  vinden  in  de  Vedas.  Dit  
zijn  de  oudste  religieuze  teksten  uit  India  die  de  hymnes  bevatten  die  de  Arische  goden  
aanroepen  en  bovendien  sinds  ongeveer  1500  v.Chr  oraal  zijn  overgeleverd.  In  de  
Rigveda  vindt  men  de  opdeling  in  vier  klassen  of  varna,  meer  bepaald  de  priesterklasse,  
de  klasse  van  koningen  en  krijgers,  de  klasse  van  de  ambachtslui,  handelaaars  en  het  
gewone  volk  en  ten  slotte  de  klasse  van  de  bedienden.  Aan  elke  klasse  wordt  een  waarde  
toegekend  en  een  intrinsiek  pakket  aan  taken  die  zij  in  het  leven  moeten  uitvoeren.  Deze  
gedachte  heeft  zich  doorgedrongen  tot  in  het  moderne  kastensysteem.  Elke  kaste  heeft  
een  manier  van  leven,  rechten  en  plichten  die  tot  die  specifieke  kaste  toebehoort.  Tot  
welke  kaste  men  behoort,  wordt  erfelijk  bepaald.160  De  kasten  zijn  endogaam  maar  men  
hoort  niet  te  trouwen  met  iemand  die  te  nauw  verwant  is.  De  meeste  kasten  hebben  of  
                                                                                                               
158  Ekta  Singh,  2009,  p11.  

       P.A.Roche,  1975,  p381-­‐382.  

159  Ekta  Singh,  2009,  p11-­‐13.    
160  Robert  W.  Stern,  1993,  p57-­‐72.  
   70  

hadden  een  eigen  traditioneel  beroep.  Daarom  kent  men  in  de  antropologische  studies  
de  kasten  een  sociaal-­‐economische  functie  toe.  Vroeger  was  niet  enkel  de  sociale  status  
overerfbaar,  maar  ook  het  beroep,  de  bron  van  inkomsten  en  de  activiteit  die  de  
overleving  van  de  groep  moest  bestendigen.  Door  een  beroep  vast  te  hechten  aan  een  
kaste,  verzekerde  men  die  kaste  ervan  dat  die  ook  een  economische  plaats  en  functie  
binnen  de  gemeenschap  zou  blijven  behouden.  In  de  moderne  tijden  is  dit  veel  minder  
het  geval.  In  grootsteden  voert  men  de  jobs  uit  die  voorhanden  zijn.  Mensen  van  
verschillende  kasten  werken  samen  in  grote  ondernemingen.  Welgestelde  Indische  
families  die  reizen  ondernemen  in  India,  kunnen  niet  meer  weten  wie  in  de  hotels  hun  
eten  kookt.  Er  treden  dus  verschuivingen  op  in  het  systeem  onder  invloed  van  de  
nieuwe  economische  omstandigheden.  Er  zijn  ook  sociale  redenen  voor  deze  
verschuivingen  aangezien  veel  kastelozen  of  lage  groepen  meer  eigenwaarde  en  
emancipatie  eisen.161  Tussen  de  verschillende  kasten  bestonden  er  vroeger  regels  die  de  
houding  die  men  hoorde  te  hebben  tegenover  een  andere  kaste  in  goede  banen  leidde.  
Zo  mocht  men  niet  trouwen  met  leden  uit  een  kaste  die  veel  lager  was  dan  de  eigen  
kaste.  Men  mocht  zelfs  niet  samen  eten,  drinken  of  roken  met  mensen  van  een  lagere  
kaste.162  Deze  voorschriften  komen  overeen  met  de  regels  die  de  reinheid  van  elke  
groep  moeten  vrijwaren.    

Het  was  Milena  Hübschmannova,  de  Tsjechische  indologe,  die  vond  dat  er  raakpunten  
waren  tussen  de  sociale  stratificatie  binnen  de  Romani  leefgemeenschap  en  het  Indische  
kastensysteem.  De  Roma  zijn  onderverdeeld  in  grote  groepen  mensen.  Deze  groepen  
verschillen  van  elkaar  omdat  ze  een  ander  dialect  spreken,  een  andere  woonplaats  
hebben  of  gehad  hebben,  een  andere  religie  aanhangen,  een  eigen  sociale  organisatie  
hanteren,  de  traditionele  gebruiken  anders  invullen  of  beroepsmatig  gespecialiseerd  
zijn.163  De  naam  van  deze  groepen  kan  verwijzen  naar  een  specifiek  beroep  waar  zij  ooit  
gespecialiseerd  in  waren,  een  streek  waar  zij  geweest  zijn,  een  voorvader,  een  religie  etc.  
Deze  namen  kunnen  zelfs  veranderen.  Pas  als  een  Slowaakse  groep  Roma  in  een  ander  
land  terecht  komt,  heeft  het  nut  om  zich  de  Slowaakse  Roma  te  noemen.164  In  Hongarije  
vinden  we  het  duidelijkst  een  systeem  zoals  het  kastensysteem.  De  Roma  zijn  opgedeeld  

                                                                                                               
161  Robert  W.  Stern,  1993,  p57-­‐72.  
162  Ekta  Singh,  2009,  p24-­‐25.  
163  David  J.Philips,  2001,  p431-­‐434.  
164  Jean-­‐Pierre  Liégeois,  2007,  p51-­‐53.  
   71  

in  verschillende  lagen  op  een  sociale  ladder  en  de  meeste  van  deze  lagen  komen  overeen  
met  een  beroep.  De  groep  met  het  meeste  aanzien  in  Hongarije  zijn  de  muzikanten.  Zij  
leven  zelfs  vaak  in  aparte  wijken,  waar  de  andere  Roma  die  geen  muziek  spelen  niet  
mogen  wonen.  Het  kastensysteem  in  India  gaat  gepaard  met  een  systeem  van  sociale  
uitsluiting.  Het  kan  gebeuren  dat  één  of  andere  Romagroep  over  een  andere  groep  zegt  
dat  zij  geen  echte  Roma  zijn  en  op  die  manier  uitsluiten  omdat  zij  vinden  dat  zij  zich  niet  
meer  als  echte  Roma  gedragen  omdat  ze  alle  vormen  van  traditie  verloren  zijn.  165In  
Servië  zijn  er  een  vijftigtal  Romani  groepen  die  op  één  of  andere  manier  van  elkaar  
verschillen.  Daardoor  vormen  zij  een  aparte  groep  die  op  zichzelf  leeft.  Deze  50  groepen  
staan  in  speciale  verhoudingen  ten  opzichte  van  elkaar.  Er  is  een  soort  sociale  
stratificatie  tussen  de  groepen.  Dit  vergelijkt  men  dan  eveneens  met  het  Indische  
kastensysteem.166  In  India  verschilt  de  opdeling  in  kasten  en  de  onderlinge  sociale  
relaties  van  dorp  tot  dorp.  Het  heeft  een  lokaal  belang.  Het  zorgt  voor  wederzijdse  
afhankelijkheid  van  elkaar  binnen  de  leefgemeenschap.  Dit  lokaal  systeem  is  onderdeel  
van  het  veel  grotere  systeem  dat  over  het  gehele  land  een  netwerk  vormt.  De  namen  van  
kasten  en  het  kastensysteem  komen  in  geheel  India  voor.  De  mensen  die  tot  een  zelfde  
kaste  behoren  hoeven  elkaar  niet  allemaal  persoonlijk  te  kennen.  De  Indische  stammen  
zijn  in  het  kastensysteem  opgenomen.  Men  kent  hen  een  rang  toe.  Men  maakt  van  een  
stam  een  kaste.167  Bij  de  Roma  komt  een  groep  overeen  met  een  samenleving.  De  groep  
heeft  sociale  banden  met  elkaar  omdat  ze  samenleven.  Als  er  verschillende  groepen  
voorkomen  in  een  regio  kan  er  soms  gesproken  worden  van  groepen  die  een  hoger  
aanzien  hebben  dan  andere.  De  groepen  onderling  hadden  vroeger  de  gewoonte  om  niet  
met  elkaar  om  te  gaan.  Ze  zochten  geen  contact.  Ze  trouwden  bijgevolg  liever  met  
iemand  van  de  eigen  groep.  168Een  bepaalde  groep  kan  zich  hoger  in  rang  plaatsen  
omdat  zij  zogezegd  puurder  of  meer  uzho  zijn.  Dit  heeft  te  maken  met  de  mahrime-­‐
regels.  Zij  plaatsen  zichzelf  soms  hoger  in  aanzien  omdat  zij  de  regels  strikter  zouden  
volgen  dan  een  andere  groep.  In  Amerika  bijvoorbeeld  leven  er  vier  grote  erkende  
groepen.  Dit  zijn  de  Machwaya,  de  Kalderash,  de  Lovara  en  de  Churara.  De  drie  laatste  
zijn  elk  naar  een  specifiek  beroep  genoemd.  Dit  zijn  respectievelijk  de  kopersmeden,  de  

                                                                                                               
165  Persoonlijke  communicatie  met  Martin  Balogh.    
166  Jelena  Čvorovič,  2006,  p130-­‐131.  
167  A.P.  Thakur  &  Sunil  Pandey,  2009,  p153-­‐157.  
168  Jelena  Čvorovič,  2010,  p23.  
   72  

paardenhandelaars  en  de  zeefvervaardigers.169  De  Machwaya  zijn  genoemd  naar  Macva  
een  vruchtbaar  landbouwgebied  in  Servië.170  De  Machwaya  staan  op  het  hoogste  trapje  
van  de  sociale  ladder.  Zij  hebben  het  meeste  aanzien  omdat  zij  het  rijkst,  het  bleekst  en  
het  meest  puur  of  rein  zijn.  Om  hun  hoge  status  te  behouden,  vermijden  zij  contact  met  
de  andere  “mindere”  groepen.  Zij  vormen  een  aparte  groep  omdat  zij  in  een  aantal  
kenmerken  of  gewoontes  verschillen  van  de  andere  groepen.  Zo  spreken  zij  nog  steeds  
een  Romani  dialect.  Zij  proberen  ook  zo  veel  mogelijk  vast  te  houden  aan  de  traditionele  
uitvoering  van  culturele  gebruiken.  Zij  zijn  bovendien  orthodoxe  christenen.  Ten  slotte  
hebben  de  vrouwen  een  monopolie  op  het  vak  van  het  voorspellen  van  de  toekomst  en  
houden  de  mannen  van  het  spelen  van  muziek.  171  

Van  de  Roma  heeft  men  vaak  gedacht  dat  zij  een  kastensysteem  hebben  omdat  de  
namen  van  de  groep  heel  vaak  beroepen  aanduiden.  De  naam  Kalderash  komt  
bijvoorbeeld  van  caldera  wat  ketel  betekent  in  het  Roemeens.  De  Kalderash  zijn  
kopersmeden  en  ze  maken  ketels.  De  Lovara  zouden  ooit  vooral  paarden  verhandelt  
hebben.  Lovas  is  een  paard  in  het  Hongaars.  De  Bugurdži  hanteerden  oorspronkelijk  de  
boren  die  ze  zelf  gemaakt  of  herstelt  hadden.  Hun  naamt  komt  van  het  Turkse  bugurcu  
dat  boormaker  betekent.  Wanneer  verschillende  groepen  hun  naam  naar  hetzelfde  
beroep  verwijst  wil  dit  niet  zeggen  dat  zij  enige  relaties  met  elkaar  hebben.  172  De  
meeste  van  deze  beroepen  zoals  entertainen,  smeden,  juwelen  maken,  
toekomstvoorspellen,  manden  maken,  houten  gebruiksvoorwerpen  maken  en  borstels  
herstellen  zijn  beroepen  die  in  India  behoren  tot  de  lage  kasten.  Daardoor  is  de  theorie  
ontstaan  dat  men  voor  een  Indische  afkomst  van  de  Roma  bij  de  lagere  kasten  moet  gaan  
zoeken.  Deze  beroepen  zijn  echter  over  geheel  de  wereld  te  vinden.  Er  is  over  geheel  de  
wereld  vraag  naar  mensen  die  deze  beroepen  uitvoeren.  Bij  Roma  die  nog  steeds  
rondreizen,  net  zoals  toen  de  Roma  nog  rondtrokken  met  wagens,  moesten  zij  waar  zij  
aankwamen  beroepen  kunnen  doen  waar  vraag  naar  was  en  die  niet  beletten  dat  zij  
konden  voortreizen.  Daarom  voerden  zij  veel  van  de  beroepen  uit  die  bij  de  nomaden  in  
andere  werelddelen  ook  te  zien  zijn.  De  nomaden  in  India  behoren  tot  de  laagste  kasten.    

                                                                                                               
169  Walter  Otto  Weyrauch,  2001,  p197.    
170  Jelena  Čvorovič,  2006,  p131.  
171  Ankica  Petrovic,  2009,  p2-­‐5.  
172  Peter  bakker  &  Khristo  Kiuchukov,  2000,  p60-­‐61.  
   73  

De  meeste  Romani  groepen  zijn  zoveel  mogelijk  endogaam  net  zoals  de  kasten  in  India  
endogaam  zijn.  De  groepen  zijn  opgedeeld  in  clans  of  vitsa  ,  dit  is  het  geheel  van  mensen  
die  bloedverwantschap  en  familiebanden  delen.  In  India  heet  een  clan  een  gotra.  De  
clans  zijn  meestal  exogaam.  Het  kan  voorkomen  dat  een  clan  toch  endogaam  is  waarbij  
men  de  kinderen  koppelt  aan  verre  neven  of  nichten.  De  gotra  kent  nog  eens  een  
vertakking  in  gezinnen  en  families.  De  vitsi  is  opgedeeld  in  tsera,  de  Romani  families.  De  
tsera  kunnen  op  hun  beurt  kumpania  vormen.  Dit  zijn  gezinnen  die  in  een  zelfde  
samenleving  wonen  of  werken  die  niet  noodzakelijk  aan  elkaar  gerelateerd  zijn  door  
verwantschap.173  

In  de  strikte  zin  van  het  woord  kunnen  we  bij  de  Roma  niet  over  kasten  spreken.  De  
groepen  zijn  wel  endogaam  en  de  naam  van  de  groep  verwijst  in  de  meeste  gevallen  
naar  een  gespecialiseerd  beroep  maar  men  zou  in  het  geval  van  de  Roma  eeder  kunnen  
spreken  van  de  neiging  van  de  mens  om  de  eigen  groep  een  waarde  en  identiteit  toe  te  
kennen  hoger  dan  die  van  de  andere  groepen.  De  organisatie  van  de  samenleving  
gebeurt  binnen  de  groep.  In  deze  gemeenschappen  zelf  is  er  niet  echt  een  soort  
onderverdeling  in  kasten.  Er  staat  niet  erfelijk  vast  tot  welke  groep  men  zal  horen  of  
welk  beroep  men  later  zal  uitoefenen.  Wat  wel  enige  gelijkenis  vertoont  is  het  feit  dat  
aan  een  sociale  invulling  van  een  groep  een  kenmerkend  beroep  wordt  toegekend  in  
functie  van  de  overleving  van  die  groep.  Men  specialiseerd  in  functie  van  het  
voorhanden  hebben  van  een  broodwinning.  Bij  de  Roma  kan  men  dit  beroep  gebruiken  
om  zich  mee  te  benoemen  en  zich  zo  te  differentiëren  van  andere  Romani  groepen.  De  
meeste  Romani  groepen  hebben  eveneens  een  eigen  verhaal  dat  vertelt  over  een  
belangrijke  voorouder  en  over  het  ontstaan  van  de  groep.  174Verder  is  het  belangrijk  om  
op  te  merken  dat  zelfs  als  er  sprake  zou  zijn  van  een  kastensyteem  bij  de  Roma,  zij  dit  
niet  noodzakelijk  uit  India  hoeven  meegebracht  te  hebben  Het  kastensysteem  bestaat  op  
nog  andere  plaatsen  in  de  wereld.  Het  bestaat  in  Afrika  onder  andere  bij  de  
Igbobevolking.  In  India  is  het  enkel  uniek  omdat  het  een  speciale  invulling  heeft  en  het  
diep  geworeld  is  in  de  geschiedenis  en  cultuur  van  het  land.  175  

                                                                                                               
173  David  J.  Philips,  2001,  p430-­‐435.  
174  Jelena  Čvorovič,  2006,  p132.    
175  John  L.  Macionis  é  Ken  Plummer,  2008,  p236-­‐237.  
   74  

3.7  Panchayat  en  kris.    

De  kris  is  een  zeer  gekend  kenmerk  van  de  Roma.  De  kris  is  een  soort  juridische  raad  die  
bij  misdrijven  binnen  de  Romani  gemeenschap  beslissingen  moet  maken  over  
rechtvaardigheid  in  teken  van  het  bewaren  van  de  harmonie  binnen  de  groep.  Deze  kris  
was  vroeger  (het  is  niet  geweten  of  het  huidig  dezelfde  vorm  heeft  behouden)  een  
tribunaal  dat  werd  voorgezeten  door  een  raad  bestaande  uit  ouderen  en  een  aantal  
mensen  met  aanzien,  hoofdzakelijk  mannen,  aangesteld  als  juryleden.  Het  is  de  
bedoeling  dat  in  een  grote  groep  de  verschillende  clans  gerepresenteerd  worden  in  de  
jury.  Van  elke  clan  zou  ideaal  gezien  iemand  moeten  zetelen  in  de  raad.  176De  raad  wordt  
opgeroepen  en  samengesteld  op  het  moment  dat  er  zich  een  conflict  voordoet.  De  kris  
zoals  die  op  dat  moment  eruitziet,  bestaat  slechts  op  dat  moment  en  wel  speciaal  voor  
dat  conflict.  Deze  raad  speelt  de  rechter  voor  de  zaak  waarover  er  een  dispuut  is  of  het  
misdrijf  dat  gepleegd  werd  door  een  Rom  tegenover  een  andere  Rom.  Het  dispuut  gaat  
meestal  over  eigendom,  ruzies  waarbij  de  eer  van  één  van  beide  partijen  geschonden  is,  
morele  of  religieuze  zaken.  De  kris  komt  tussenbeiden  om  de  sociale  cohesie  in  de  groep  
te  waarborgen.  Zij  heeft  enkel  macht  binnen  de  groep.  Ze  probeert  zoveel  mogelijk  
problemen  binnen  de  groep  op  te  lossen  zodat  er  niet  steeds  hogere  authoriteiten  van  de  
staat  moeten  bij  betrokken  worden.  Voor  de  echte  strafbare  feiten  vallen  de  leden  van  
gemeenschap  onder  de  wetten  van  het  land  waarin  zij  vertoeven.  De  kris  kan  een  steun  
zijn  maar  heeft  op  dat  moment  geen  inspraak.  Wanneer  de  kris  tussenbeiden  komt  in  
een  conflict,  moet  deze  een  straf  uitspreken.  Het  gaat  hier  meestal  om  geldboetes.  In  
extreme  gevallen  spreekt  de  kris  de  zwaarste  straf  uit.  De  zwaarste  straf  die  een  Rom  
kan  treffen  is  verbanning  uit  de  groep.  Op  dat  moment  is  deze  persoon  mahrime  of  
onrein.  Dit  individu  wordt  van  dan  af  aan  gemeden  door  de  andere  leden  van  de  
samenleving.177  Het  is  op  deze  manier  dat  de  kris  inspraak  en  macht  kan  uitoefenen  in  
geschillen.  Door  sociale  druk  zorgt  de  gehele  gemeenschap  voor  het  uitvoeren  of  
naleven  van  de  straf.  Met  dit  systeem  probeert  de  gemeenschap  om  te  gaan  met  
conflicten  zodat  de  sociale  onderlinge  cohesie  sterk  blijft.  Deze  cohesie  kan  zo  niet  
vernietigd  worden  door  het  dispuut.  Samen  staan  ze  sterk.  Het  zorgt  ervoor  dat  de  
regels  die  een  goedlopende  samenleving  waarborgen  worden  nageleefd.  Gedrag  dat  de  

                                                                                                               
176  Jean-­‐Pierre  Liégeois,  1994,  p74-­‐75.  
177  Walter  Otto  Weyrauch,  2001,  p42-­‐58.  
   75  

gang  van  zaken  kan  verstoren  wordt  afgestraft.  Aangezien  de  kris  een  representatie  is  
van  de  leden  van  de  groep,  is  de  straf  als  het  ware  in  samenspraak  met  de  gehele  groep  
opgelegd.  178De  Roma  komen  nog  steeds  samen  om  te  overleggen  over  bepaalde  
kwesties  die  zich  in  de  gemeenschap  of  groep  afspelen.  Zij  spreken  samen  over  de  
nieuwe  problemen  en  situaties  die  zich  voordoen.  

In  India  bestaat  er  reeds  zeer  lang  een  soortgelijk  systeem  dat  nu  ook  in  een  
geconstitutionaliseerde  vorm  voorkomt.  De  panch  of  panchayat,  de  raad  die  genoemd  
werd  naar  het  originele  aantal  van  vijf  juryleden,  komt  en  kwam  tussen  beide  op  
verschillende  niveaus.  Er  kan  binnen  de  eigen  kaste  een  panchayat  gehouden  worden,  
binnen  het  dorp  of  op  regionaal  niveau.  De  rechtsmacht  is  beperkt  tot  dit  gebied.  De  
panch  moet  onpartijdig  beslissen  na  het  uithoren  van  beide  partijen  in  een  geschil.  179  De  
panch  spreekt  zich  uit  over  sociale  twisten  en  eigendomsrechten.  Sirpanch,  mukhaddam,  
patel,  mukhia  ,  mahato,  gauon  zijn  allemaal  namen  waarmee  men  de  voorzitter  van  de  
raad  aanduidt.  De  voorzitter  voert  het  woord.  Hij  maakt  de  uiteindelijke  beslissing.  De  
panchayat  is  een  belangrijke  sociale  instelling.  Ze  moet  de  sociale  relaties  in  het  dorp  in  
goede  banen  leiden  zodat  het  voor  iedereen  aangenaam  blijft  om  er  te  leven.  Als  er  iets  
gebeurt  in  de  samenleving,  gaat  dit  het  gehele  dorp  aan.  180  In  een  klein  dorp  zetelen  5  
tot  8  mensen  in  deze  raad.  In  grotere  gemeenschappen  kunnen  het  er  nog  meer  zijn.  De  
jury  bestaat  uit  de  oudsten  van  het  dorp,  de  hoofden  van  verschillende  families,  mensen  
die  veel  kennis  hebben  van  de  gebruiken  van  het  dorp,  mensen  met  aanzien  of  mensen  
die  een  hogere  opleiding  hebben  genoten.  Zij  die  afwijkend  gedrag  hebben  vertoond  of  
ontrouw  geweest  zijn  aan  de  gewoontes  van  het  dorp  kunnen  een  straf  verwachten.  181  
Deze  straf  kan  bestaan  uit  een  geldboete  of  alweer  bij  zware  misdaden  verbanning  uit  de  
gemeenschap.182  We  kunnen  besluiten  dat  het  systeem  van  panchayat  en  dat  van  kris  
heel  veel  gelijkenissen  vertonen.  Het  zijn  beide  systemen  waarbij  de  sociale  relaties  en  
orde  binnen  de  samenleving  moeten  in  hand  gehouden  worden.  Het  is  geen  star  officieel  
instituut.  De  raad  is  niet  een  geheel  dat  steeds  in  die  vorm  onder  die  erkenning  aanwezig  
is.  Ze  wordt  pas  samengesteld  op  de  moment  dat  het  nodig  is  en  moet  de  gehele  

                                                                                                               
178  Jean-­‐Pierre  Liégeois,  1994,  p74-­‐78.  
179  Vasant  Moon,  2001,  p154.  
180  K.S.Singh,  1998,  p215.  
181  L.P.Vidyarthi  &  Binay  Kumar  Rai,  1985,  p215-­‐216.  
182  Shiva  Tosh  Das,  1989,  p99.  
   76  

gemeenschap  representeren.  Het  proces  moet  hierbij  zo  eerlijk  mogelijk  verlopen  en  
steunt  op  kennis  van  de  gebruiken  van  de  mensen  die  deel  uitmaken  van  de  
gemeenschap.  Het  is  waarschijnlijk  op  een  natuurlijke  manier  ontstaan  uit  een  
overlevingsmechanisme  voor  de  groep.  Een  belangrijke  gelijkenis  is  dat  verstoten  
worden  uit  de  groep  ervaren  wordt  als  de  zwaarst  mogelijke  straf.    

3.8  Henna  bij  het  huwelijk.    

De  vriendinnen  van  de  bruid  versieren  de  Romani  bruid  met  henna.  Henna  is  veel  te  zien  
in  India,  daarom  heeft  men  ook  dit  kenmerk  gerelateerd  aan  Indische  gebruiken.  Dit  is  
zeker  niet  iets  dat  overal  waar  de  Roma  wonen  gedaan  wordt.  In  het  reisverhaal  van  
Isabel  Fonseca  staat  het  volgende  geraporteerd:  

                                                                                                                     “henna  used  to  “clean”  the  bride  during  the  week  long  ritual  of  
dances  and  naps  and  switches  of  clothes.”  183  

Vooral  de  Bulgaarse  Roma  zouden  dit  gebruik  in  stand  houden.  Ze  maken  de  bruid  als  
het  ware  ritueel  zuiver  en  schoon  tijdens  de  week  van  de  festiviteiten.  Henna  
symboliseert  hier  het  bewijs  van  maagdelijkheid.  Henna  zou  staan  voor  de  het  bloed  dat  
achterblijft  op  het  bed  na  de  consummatie  van  het  huwelijk.  Hoe  langer  de  henna  
bovendien  te  zien  is  op  het  lichaam  van  de  bruid,  hoe  langer  haar  kersverse  echtgenoot  
haar  zal  liefhebben.  Henna  is  dus  een  teken  van  geluk  en  voorspoed.  184India  heeft  geen  
alleenrecht  op  henna.  Het  versieren  met  henna  is  een  gebruik  dat  ook  in  de  meeste  
moslimlanden  voorkomt.  De  manier  waarop  de  Roma  het  gebruiken  is  bovendien  te  
vinden  bij  de  Tataren  in  Crimea.185Zelfs  de  Joden  kennen  een  hennaceremonie.  186  De  
Islamitische  families  in  India  versieren  de  handen,  armen  en  de  hals  van  de  bruid  met  
verschillende  patronen.  Ook  hier  drukt  het  de  hoop  uit  op  geluk  in  het  verdere  leven.  In  
India  is  deze  gewoonte  niet  beperkt  tot  de  moslims.  Het  is  bovendien  een  rage  geworden  

                                                                                                               
183  Isabel  Fonseca,  1996,  p131.  
184  George  Monger,  2004,  p144,  p151  &  p209.  
185  Cathy  Newman,  2011,  p78.  
186  Philippa  Faulks,  2010,  p41-­‐42.  
   77  

mede  door  het  toerisme  om  hennapatronen  aan  te  brengen  op  meisjes  van  alle  
leeftijden.  187  

Henna  is  afkomstig  van  de  Egyptische  liguster  of  Lawsonia  alba  inermis.  Deze  plant  
groeit  in  de  tropische  zones  van  Afrika,  Zuid-­‐Azië  en  Australië.  Rajasthan,  een  deelstaat  
in  het  noord-­‐westen  van  India,  kent  de  grootste  productieoplage  van  henna  in  India.  Het  
donkere  goedje  bekend  als  mehndi  werd  geïntroduceerd  in  Europa  in  de  19de  eeuw.  188  
Over  het  bestaan  van  henna  in  India  is  er  discussie.  Men  beweert  dat  henna  altijd  in  
India  bestaan  heeft  als  een  schoonheidsproduct  en  natuurlijk  geneeskundig  product.  
Anderen  zeggen  echter  dat  henna  zoals  het  nu  gekend  is  pas  in  de  12de  eeuw  India  
bereikte.  Het  werd  meegebracht  door  de  Arabische  krijgsheren  vanuit  Mesopotamië.  
Voorheen  zouden  de  Indische  vrouwen  hun  ledematen  gekleurd  hebben  met  kurkuma.  
De  Indische  vrouwen  voegen  deze  plant  toe  aan  hun  eten  om  het  een  gele  kleur  te  
bezorgen.  189    

In  Engeland  houden  de  Roma,  maar  ook  andere  bewoners  van  Engeland,  een  “hen  night”  
of  henna  nacht.  Hierbij  doelen  ze  op  een  uitgebreide  versie  van  de  oude  gewoonte  om  
een  feest  te  houden  samen  met  de  vrienden  en  familie  waarbij  gevierd,  gedanst,  gegeten  
en  gedronken  wordt  ter  ere  en  soms  ter  afscheid  van  de  bruid.  Het  is  een  equivalent  van  
de  vrijgezellenavond  voor  mannen.  Aan  dit  feest  komt  henna  te  pas.  De  vriendinnen  van  
de  bruid  leggen  haar  in  de  watten.  Daarna  maken  ze  haar  mooi  gebruik  makend  van  
henna.  In  Engeland  zouden  deze  feestjes  in  gebruik  geraakt  zijn  in  de  20ste  eeuw.  190  In  
India  bij  de  hindoes  en  moslims  heet  dit  de  mehndi  rāt.  Mehndi  betekent  henna,  rāt  
betekent  nacht.  Niet  enkel  de  moslimvrouwen  van  India  vieren  dit  hennafeest.  Ook  in  
Turkije  en  Marokko  is  het  bekend.  191  

 
                                                                                                               
187  Joe  Bindloss,  2009,  p42.  
188  J.G.Vaughan  &  P.A.Judd,  2003,  p88.  
189  Oppi  Untracht,  1997,  p26-­‐27.  
190  George  Monger,  2004,  p150-­‐151.  
191  Philippa  Faulks,  2010,  p41-­‐42.  
   78  

3.9  De  dode  met  invloed  op  het  leven.    

3.9.a  De  levende  dode.    

De  levende  dode  is  iets  dat  in  bijna  alle  culturen  voorkomt.  Men  weet  niet  wat  er  met  de  
mens  gebeurd  na  de  dood.  Dit  laat  ruimte  over  voor  speculatie  over  wat  er  allemaal  kan  
gebeuren.  Bovendien  heeft  de  mens  de  reflex  om  angst  te  hebben  voor  het  onbekende.  
Op  die  manier  ontstaat  er  een  speciale  relatie  van  angst  en  respect  voor  de  overledenen.  
Het  volgende  culturele  fenomeen  om  te  vergelijken  is  dit  fenomeen  van  de  dode.  Hoe  
moet  men  met  de  dode  omgaan,  wat  is  de  functie  van  de  dode  en  hoe  kan  die  een  impact  
hebben  op  het  leven.  In  Europa  kent  men  de  vampier  en  de  zombie.  Beiden  zijn  levende  
doden  met  de  eigenschap  dat  zij  zelf  leven  nodig  hebben  om  te  kunnen  overleven.  Op  die  
manier  creëren  zij  nog  meer  dood  en  verderf.  Een  ander  figuur  is  de  geest  die  blijft  
rondhangen.  Deze  kan  in  sommige  gevallen  eveneens  slechte  eigenschappen  
toegeschreven  krijgen.  Voor  de  Roma  bespreken  we  hier  de  mulo.  In  India  bekijken  we  
een  aantal  verschillende  soorten  geesten.  Zo  is  meestal  de  Romani  mulo  vergeleken  met  
de  Indische  mātṛkā.  Het  gemeenschappelijke  element  bij  de  Roma  en  de  Indische  
bevolking  is  dat  men  gelooft  dat  wanneer  deze  geesten  respectloos  worden  behandeld,  
zij  kunnen  veranderen  in  wraakzuchtige  wezens  die  het  leven  verstoren.  Dit  is  alweer  
zeker  niet  het  geval  voor  alle  Roma  of  Indiërs.  In  enkele  gebieden  is  het  een  zeer  
levendig  geloof,  in  andere  kan  het  een  ouderwets  gebruik  zijn  of  zelfs  helemaal  
onbestaande  zijn.    

De  Roma  begraven  hun  doden.  In  India  cremeert  men  hoofdzakelijk  de  doden.  Enkel  
wanneer  zich  een  onnatuurlijke  dood  heeft  voorgedaan  kan  men  het  lichaam  begraven  
of  volledig  in  de  heilige  rivier  de  Ganges  laten  zinken.  De  Roma  houden  drie  dagen  de  
wacht  bij  het  lichaam  van  de  overledene.  Tijdens  de  rouwperiode  is  het  verboden  om  
zich  te  scheren  of  te  wassen.  De  bezittingen  van  de  overledene  worden  van  de  hand  
gedaan  of  verbrand.  Enkele  objecten  kan  men  bijhouden  maar  deze  kan  men  het  best  
niet  meer  functioneel  gebruiken.  Het  kan  voorkomen  dat  men  het  favoriete  voedsel  of  de  
favoriete  bezigheid  van  de  overledene  tot  een  jaar  lang  niet  meer  eet  of  uitvoert.  Het  is  
de  bedoeling  de  geest  van  de  overledene  zo  gunstig  mogelijk  te  stemmen.  De  dode  kan  
   79  

zelfs  enkele  jaren  later  nog  herdacht  en  gevierd  worden  met  een  pomana.  192  De  eerste  
pomana  vindt  plaats  drie  dagen  na  het  overlijden  en  bestaat  uit  een  maaltijd  met  de  
dichte  familie.  Deze  eerste  maaltijd  moet  niet  uitgebreid  zijn.  Na  6  weken  en  opnieuw  na  
een  jaar  vindt  er  een  zeer  uitgebreide  pomana  plaats  waar  iedereen  op  zijn  best  gekleed  
naartoe  komt.  Er  worden  5  verschillende  gerechten  voorgeschoteld  waarbij  het  gebruik  
van  kruiden  verboden  is.  Gevogelte  is  bij  sommige  groepen  ongepast  om  te  bereiden.  
Fruit  en  eieren  worden  in  overvloed  opgestapeld.  Deze  symboliseren  het  eeuwige  leven  
na  het  overlijden.  193Iemand  met  dezelfde  leeftijd  en  status  van  de  overledene  moet  deze  
dode  vertegenwoordigen.  Deze  persoon  nuttigt  de  maaltijd  in  de  plaats  van  de  dode  als  
was  hij  zelf  deze  overleden  persoon.  Voordat  men  begint  te  eten,  lopen  een  aantal  
mensen  men  kaarsen  rond  de  tafel  terwijl  ze  de  naam  van  de  overledene  uitspreken.  
Men  schenkt  voor  een  laatste  maal  geschenken  aan  de  overledene.  194  

Ook  in  India  blijft  men  de  overleden  voorouders  vereren  met  een  śraddha  of  
dodenceremonie.  Men  kan  een  ritueel  uitvoeren  dat  gekend  is  als  sapiņḍakarana.  Bij  
deze  ceremonie  offeren  de  familieleden  rijstballetjes  aan  de  dode.  De  geest  of  pret  van  
de  overledene  in  India  vormt  enkel  een  bedreiging  totdat  de  geschikte  uitvaartrituelen  
zijn  uitgevoerd.  In  de  periode  voor  deze  rituelen  dwaalt  de  pret  rusteloos  rond.  Op  dit  
moment  kan  de  pret  ,  wanneer  uitgedaagd,  kwaadwillig  zijn  maar  op  zich  is  het  geen  
boosaardige  entiteit.  Na  het  voltooien  van  de  sapiņḍakarana  veranderd  de  pret  in  pitri.  
Dit  zijn  de  voorouders  die  men  blijft  vereren  en  gedenken.  195Wanneer  een  geest  heel  
plots  of  tragisch  gestorven  is  en  bovendien  geen  ritueel  afscheid  heeft  gekregen,  is  deze  
wel  heel  gevaarlijk.  De  geest  zit  dan  vast  tussen  het  leven  en  het  hiernamaals.  Bovendien  
verlangen  de  geesten  ernaar  opnieuw  een  menselijke  vorm  aan  te  nemen.196  

3.9.b  De  mulo  mishagen  of  behagen.    

Een  mulo  kan  een  positieve  en  negatieve  aanwezigheid  zijn.  Er  zijn  goede  en  slechte  
geesten.  Er  zijn  er  die  beschermen  en  er  zijn  er  die  verwoesten.  Dit  manifesteert  zich  

                                                                                                               
192  Judith  Okely,  1983,  p215-­‐230.  
193  Carol  Miller,  2010,  p123-­‐128.  
194  Yves  Bonnefroy,  1992,  p230.  
195  W.Crooke,  2004,  p  
196  Shubha  Tiwari,  2003,  p58.  
   80  

voornamelijk  naargelang  de  levenden  respectvol  of  respectloos  met  de  mule  omgaan.197  
Er  zijn  een  heleboel  aanleidingen  die  de  mulo  kwaad  kunnen  maken.  Zij  zijn  namelijk  
wispelturig  en  onvoorspelbaar.  Bij  de  mulo  kan  men  de  woede  doen  ontvlammen  door  
zijn  graf  te  schenden,  door  delen  van  het  begraven  lichaam  te  verplaatssen  of  zelfs  het  
gehele  lichaam  te  beroeren.  De  mulo  kan  zich  aangesproken  voelen  wanneer  men  de  
naam  van  de  overledene  uitspreekt  of  indien  men  geen  zorg  draagt  voor  zijn  nagelaten  
bezittingen.  Een  mulo  zal  dan  over  het  algemeen  de  mensen  lastig  vallen  die  het  dichtst  
bij  hem  of  haar  stonden  in  het  leven.  Dit  kan  gaan  van  een  onrustige  aanwezigheid  en  
het  verstoren  van  de  normale  gang  van  zaken  tot  het  veroorzaken  van  ziekte  of  zelfs  
sterfte.198  De  mulo  kan  in  verschillende  gedaanten  deze  gebeurtenissen  teweeg  brengen.  
Zo  kan  die  zich  zelfs  verschuilen  in  het  menselijke  lichaam  van  een  gadjo.  De  mulo  keert  
niet  alleen  terug  wanneer  deze  zich  beledigt  voelt.  Ze  heeft  ook  veel  kans  om  terug  te  
keren  in  het  leven  van  de  Roma  als  deze  een  onvoorziene  of  gewelddadige  doodsoorzaak  
gekend  heeft.  De  mulo  kan  dan  de  dood  moeilijk  aanvaarden.  199Om  de  mulo  tot  rust  te  
brengen  kan  men  het  favoriete  voedsel  van  de  dode  voorschotelen.  Men  kan  
bloemenkransen  aanbieden  of  aandacht  aan  de  geest  in  kwestie  besteden.  200  

3.9.c  Zich  beschermen  tegen  de  toorn  van  de  overledenen.  

De  beste  tactiek  om  zich  te  beschermen  tegen  geesten  is  om  niets  te  doen  dat  hen  tegen  
de  borst  kan  stuiten.  Men  moet  het  gedachtegoed  van  de  overledenen  steeds  
respecteren.  Zowel  bij  de  Roma  als  in  India  kan  men  om  de  overledenen  gunstig  te  
stemmen,  hen  voedsel  aanbieden.  201  Voedsel  wordt  in  het  algemeen  zeer  vaak  gebruikt  
bij  offers  aan  de  goden.  Men  plaatst  het  voedsel  op  de  drempel  van  het  huis  of  op  de  
vensterbank.  In  India  plaatst  men  het  voedsel  in  de  buurt  van  heilzame  bomen  of  stenen  
of  aan  een  klein  altaartje.  Bij  beiden  zijn  het  niet  de  geesten  maar  allerlei  klein  gedierte  
zoals  honden  en  vogels  die  het  voedsel  consumeren.  Voor  de  Roma  maakt  dit  niet  uit  
omdat  dit  de  mulo  zelf  kan  zijn  die  de  gedaante  heeft  aangenomen  van  een  dier.  Indien  
het  voedsel  niet  weg  raakt  is  het  de  gewoonte  bij  de  Roma  om  het  alsnog  te  verbranden.  

                                                                                                               
197  Patrick  Williams,  1993,  p19-­‐20.  
198  Judith  Okely,  1983,  p215-­‐230.  
199  Patrick  Williams,  1993,  p19-­‐20.  
200  Judith  Okely,  1983,  p215-­‐230.  
201  Milena  Hübschmannova,  2000,  p166.  

     Judith  Okely,  1983,  p218.  

   81  

Zij  doen  dit  omdat  vuur  alles  reinigt.  202  Dit  is  een  zeer  belangrijke  opmerking.  Vuur  
reinigt  in  veel  culturen,  alleen  al  door  het  feit  dat  ziektekiemen  kunnen  onschadelijk  
gemaakt  worden  door  middel  van  het  water  of  het  voedsel  te  koken.  Het  reinigt  ook  
omdat  het  alles  vernietigd.  Vuur  is  een  zeer  destructieve  kracht.  In  India  beschouwt  men  
vuur  als  zeer  reinigend.  De  zieners  verrichtten  rituelen  uit  die  voorgeschreven  stonden  
in  de  Vedas  aan  de  hand  van  vuur.  Een  belangrijk  element  was  het  vuur  bij  een  
plengoffer.  Door  substanties  zoals  het  sap  van  de  somaplant  in  het  vuur  te  plengen  
konden  ze  soma  offeren  aan  de  goddelijke  wezens.  Als  men  iets  in  het  vuur  gooide  
bereikte  het  volgens  deze  oude  Indiërs  de  goden.    

De  geesten  zijn  gevaarlijk  voor  pasgeboren  kindjes  die  nog  geen  bescherming  genieten  
door  allerlei  rituele  handelingen  zoals  het  dopen  van  een  kind.  Bij  de  Roma  hangt  men  
ter  bescherming  een  rood  rouwtje  rond  de  enkel  of  de  pols  van  de  baby.  Dit  beschermt  
niet  enkel  tegen  boze  geesten.  Het  beschermt  bovendien  tegen  het  boze  oog  en  het  
kwade  in  het  algemeen.203  In  India  zijn  het  de  mātṛkā  die  een  bedreiging  kunnen  vormen  
voor  de  toekomst  van  het  kindje.  Meestal  probeert  men  zich  te  beschermen  tegen  deze  
lokale  vrouwelijke  godinnen  door  een  bandje  of  touwtje  rond  de  pols  te  binden.  Dit  kan  
een  rood  touwtje  zijn.  In  het  zuiden  van  India  zal  het  veeleer  een  geel  zijn.204  De  rode  
draden  vind  men  terug  in  huwelijksceremonies,  bij  pujas(het  offeren  aan  de  goden)  of  
bij  het  beschermen  tegen  ziekten.  De  symbolische  geladenheid  van  de  rode  kleur  of  een  
rood  touwtje  is  in  verschillende  culturen  terug  te  vinden.  In  Estland  brengen  de  moeders  
een  rood  touwtje  of  lintje  aan  bij  het  wiegje  van  de  baby  om  ze  van  gevaar  te  vrijwaren.  
In  China  hangt  men  een  lint,  een  armband  of  iets  anders  in  een  rode  kleur  rond  de  pols  
van  een  jong  kindje  tegen  de  boze  geesten.  205  

3.9.d  De  mātṛkā  of  moedergodinnen.    

In  de  rurale  gebieden  van  India  heeft  men  plaatselijke  vrouwelijke  godinnen  
grāmadevatā.  Elk  dorp  heeft  wel  één  of  meerdere  van  deze  godinnen.  Zij  zijn  eigenlijk  de  
overgebleven  zielen  of  geesten  van  overleden  vrouwen  die  energetische  krachten  
hebben  ontwikkeld.  Deze  vrouwen  zijn  meestal  op  een  gewelddadige  manier  gestorven.  
                                                                                                               
202  Milena  Hübschmannova,  2000,  p155-­‐170.  
203  Ian  Hancock,  2010,  p108.  
204  Lynn  Foulston,  2002,  p160-­‐164.    
205 T.F.  Thiselton  Dyer,  2008,  p28.  
   82  

Ze  zijn  de  slachtoffers  van  onrechtvaardigheid.  Deze  godinnen  kunnen  de  inwoners  van  
een  dorp  beschermen.  Ze  kunnen  echter  evengoed  uit  woede  of  wraak  chaos  
veroorzaken  in  het  dorp.  Zij  kunnen  ziekte,  natuurrampen  en  dood  op  gang  brengen.  
Deze  vrouwelijke  geesten  zijn  nauw  verbonden  met  het  dorp.  De  grāmadevī  is  de  
moeder  of  behoedster  van  het  dorp.  Zij  symboliseert  de  orde  van  het  gecultiveerde  land  
en  het  gevoel  van  veiligheid  dat  een  kind  bij  zijn  moeder  vindt.  Elke  moedergodin  heeft  
haar  eigen  functie.  Zo  zijn  er  godinnen  die  gerelateerd  zijn  aan  een  specifieke  ziekte.  
Men  beschouwt  haar  dan  als  een  middel  ter  bescherming  tegen  deze  ziekte,  want  het  is  
ook  zij  die  deze  ziekte  kan  veroorzaken.  Men  moet  de  godin  zoveel  mogelijk  vereren,  
respecteren  en  behagen.  Als  men  aan  haar  goede  kant  staat  is  ze  een  zegen  voor  het  
dorp.  Keert  zij  zich  tegen  het  dorp  dan  is  zij  een  vloek.  206De  godinnencultus  leeft  zeer  
sterk  in  India.  De  drie  belangrijkste  stromingen  in  het  hindoeïsme  zijn  het  shivaïsme,  het  
aanhangen  van  Shiva,  het  vishnoeïsme,  het  aanroepen  van  Vishnoe,  en  het  shakteïsme.  
In  het  shakteïsme  doet  men  een  beroep  op  de  energetische  krachten  van  de  vrouwelijke  
consorten  van  de  mannelijke  goden.  Men  kan  eender  welke  van  deze  godinnen  vereren.  
Meestal  verkiest  men  de  hoofdgodinnen  Laksmi,  Sarasvati,  Parvati,  Durga  of  Kali,  maar  
de  lokale  dorpsgodinnen  dienen  hetzelfde  doel.  Deze  godinnen  zijn  moedergodinnen.  De  
meeste  Indische  godinnen  hebben  een  mannelijke  tegenhanger.  Bij  de  rurale  godinnen  
zijn  die  niet  prominent  aanwezig.  Zij  is  de  dominante  figuur.  Deze  grāmadevatā  waren  
oorspronkelijk  niet  noodzakelijk  hindoeïstische  wezens.  Velen  van  hen  en  hun  
verschijningsvormen  zijn  wel  later  opgenomen  in  het  hindoeïstische  godendom.207  Al  
worden  de  meeste  vrouwelijke  goddelijke  wezens  ervaren  als  moedergodinnen.  De  term  
mātṛkā  dat  echt  letterlijk  op  een  moedergodin  wijst,  slaat  eigenlijk  op  een  specifieke  
groep  godinnen.  Deze  groep  kan  variërend  uit  7,  8  of  zelfs  16  personen  bestaan.  Het  
verhaal  over  hun  afkomst  vertelt  dat  Indra,  een  mannelijke  god  van  oorlog  en  storm,  
deze  godinnen  naar  Kārtikeya  zond  om  hem  te  doden.  Kārtikeya  of  Skandha  is  eveneens  
een  god  van  oorlog  en  strijd.  Hij  is  de  zoon  van  Shiva,  één  van  de  belangrijkste  goden  in  
het  hindoeïsme.  Zij  konden  hem  echter  niet  doden.  Zij  vroegen  aan  Skandha  om  hen  te  
adopteren  als  zijn  moeders  zodat  zij  als  zodanig  zouden  kunnen  vereerd  worden.  208209  

                                                                                                               
206  David  Kinsley,  1987,  p197-­‐206  &p151-­‐163.  
207  Manju  Gupta,  2004,  p24.  

       Lynn  Foulston,  2002,  p9-­‐43.  

208  David  Kinsley,  1987,  p151-­‐163.  
   83  

3.10  Het  ritme  van  de  tablas  weerklinkt  in  de  Romani  muziek.    

De  Roma  hebben  overal  waar  zij  hebben  geleefd  een  invloed  gehad  op  de  muziek.  Zeer  
veel  Roma  zijn  muzikaal.  Hun  muziek  is  iets  dat  wel  wordt  gesmaakt  in  de  meeste  
Europese  landen.  Men  zegt  vaak  dat  zij  vooral  een  Oosterse  klankkleur  hebben  
aangebracht  in  de  traditionele  muziekstijlen  van  de  landen  waarin  zij  verblijven.  Men  
gaat  ervan  uit  dat  een  muzikale  traditie  van  generaties  op  generaties  blijft  bestaan  
omdat  men  de  muzikale  traditie  van  een  volk  niet  zomaar  kan  uitroeien.  Men  kan  nooit  
tegenhouden  dat  mensen  in  de  beschutting  van  hun  eigen  huis  zingen  of  muziek  maken.  
Romani  muziek  zou  bijgevolg  periodes  van  gedwongen  assimilatie  kunnen  doorstaan.  
De  meeste  bekende  Roma  zijn  muzikanten.  Django  Reinhardt  die  de  grondlegger  is  van  
Gypsy  Jazz  is  een  zeer  gekend  figuur.  Net  zoals  er  zoveel  verschillende  Roma  zijn,  zijn  er  
evenveel  verschillende  muzieksoorten  die  zij  hebben  geproduceerd  of  beïnvloed.  Er  zijn  
verschillende  mengvormen  ontstaan  in  de  genres  van  muziek  in  Europa.  Hun  stijl  klinkt  
door  in  verschillende  muzieksoorten  in  de  Balkan.  In  de  moslimlanden  bestond  er  een  
vooringenomenheid  tegenover  muziek  en  de  muziekspeler.  Het  was  geen  hoogstaand  
beroep.  Daardoor  konden  de  Roma  die  in  deze  landen  aankwamen  deze  leegte  vullen.  Zij  
namen  het  beroep  van  muzikant  voor  hun  rekening.  Zij  speelden  op  huwelijken  en  
andere  festiviteiten.  Om  er  van  te  kunnen  leven  leerden  zij  de  muziekstijlen  aan  die  
populair  waren  in  de  nieuwe  gebieden.  Zij  drukten  er  bijgevolg  hun  eigen  stempel  op.  Op  
die  manier  ontstond  er  een  wederzijdse  beïnvloeding.  De  muzikanten  leerden  
technieken  waarvan  zij  er  konden  toepassen  op  de  eigen  muziek.  Aan  de  andere  kant  
hadden  ze  een  grote  impact  op  bestaande  muzikale  tradities.  Dit  proces  heeft  zich  op  
vele  plaatsen  voorgedaan.  Dit  is  bijvoorbeeld  wat  zich  heeft  voorgedaan  bij  het  ontstaan  
van  flamenco  in  Andalusië,  een  intercultureel  gebied  in  Spanje  met  een  rijk  verleden.  De  
meeste  aandacht  voor  de  vergelijking  van  Romani  muziek  en  Indische  muziek  gaat  naar  
flamenco.  In  Hongarije  construeerden  de  Roma  de  verbunkos  en  csardas.  De  csardas  
heeft  een  oosterse  structuur  met  een  traag  begin  en  een  zeer  hevig  einde.  Je  zou  de  
taalkundige  uitgestippelde  route  van  de  reconstructie  van  de  migratie  van  de  Roma  
kunnen  overlopen  om  de  muzikale  invloeden  te  vergelijken.  De  Roma  zijn  bovendien  
belangrijk  geweest  voor  de  verspreiding  van  de  variëteit  aan  muziekinstrumenten  die  zij  
vaardig  zijn.  Zij  introduceerden  de  Perzische  santur  nu  gekend  als  een  cymbalom  en  de  

                                                                                                               
209  Shivaji  K.  Panikkar,  1997,  p55-­‐70.    
   84  

Perzische  luit  in  landen  als  Servië  en  Hongarije.  210  Muziek  vergelijken  is  zeer  moeilijk.  
A.T.  Sinclair  gefascineerd  door  de  Romani  muziek  poogde  er  een  studie  over  te  maken:    

“The  ear  alone  is  not  always  a  safe  guide,  particularly  in  Music  so  different  from  ours  as  Gypsy  and  
Oriental  Music.”  211  

De  beroemde  componist  Liszt  was  wel  overtuigd  dat  de  Romani  muziek  enorm  Oosters  
aandeed.  Hij  was  opgegroeid  tussen  de  Roma.  Volgens  hem  zou  een  grondige  studie  van  
Indische  en  Arabische  muziek  dit  kunnen  bewijzen.  212  

Sinds  een  decennium  beginnen  deze  Romani  muziekstijlen  opnieuw  op  zoek  te  gaan  
naar  hun  wortels  in  India.  De  Roma  zijn  grote  fans  van  de  Indische  liedjes  uit  
Bollywoodfilms,  maar  ook  van  de  klassieke  muziekstijlen  in  India.  Er  zijn  talloze  
projecten  die  Indische  muzikanten  en  Europese  Roma  samenbrengen  op  het  podium.  
Indische  dans  wordt  hier  zelfs  in  betrokken.  Het  leeuwendeel  van  deze  projecten  zijn  
een  wisselwerking  tussen  flamenco  en  Rajasthaanse  zigeunermuziek,  kathak  of  bharata  
natyam.  Bharata  natyam  en  kathak  zijn  twee  klassieke  Indische  dansstijlen.  Rajasthaan  
is  een  deelstaat  van  India  waar  nog  veel  nomaden  leven.  Dit  is  zeer  goed  te  zien  in  de  
film  “  A  Gypsy  Caravan:  When  the  road  bends.”  Deze  film  is  een  documentaire  die  een  
beeld  schetst  van  een  groep  muzikanten  die  samen  op  tour  zijn.  Het  is  een  samenstelling  
van  de  muziek  van  Esma  Redzepova,  de  zingende  koningin  van  de  Roma  die  onder  
andere  als  eerste  officieel  het  nationale  lied  van  de  Roma  zong,  de  Roemeense  
muziekgroep  Fanfare  Ciocarlia,  de  Roemeense  Taraf  De  Haidouks,  de  muziek  van  het  
Antonio  el  Pipa  Flamenco  Ensemble  en  traditionele  Indische  muziek  verzorgd  door  de  
groep  Maharaja.  Jasmine  Dellal,  een  Indische  die  in  Engeland  opgroeide,  regisseerde  de  
film.  Deze  tour  gaat  doorheen  Amerika.  213Andere  projecten  vinden  plaats  in  India  zelf.  
Augustin  Carbonell  en  Karen  Lugo,  zelf  flamencobeoefenaars,  traden  op  in  het  
Mehrangarh  Fort  in  de  Indische  stad  Jodhpur  in  2010  samen  met  Indische  Langa-­‐
muzikanten  en  Kalbelia  danseressen214.  De  Spaanse  overheid  wil  Jodhpur  omtoveren  in  
het  flamencocentrum  van  India.  Ze  wil  er  zelfs  een  flamencoschool  oprichten.  Het  

                                                                                                               
210  Bernard  Leblon,  1994,  p1-­‐8.  
211  A.T.Sinclair,  1907,  p23.  
212  A.T.Sinclair,  1907,  p20.  
213  www.gypsycaravanmovie.com  
214  Voor  Kalbelia  zie  5.2.  
   85  

Rajasthan  Internationaal  Folk  Festival  van  2010  stond  volledig  in  het  teken  van  
flamenco  en  de  Roma  die  hun  weg  terugvonden  naar  India.  In  2009  kwam  flamenco  
reeds  langs  op  het  festival  met  Ferdinando  Casas  Granadino,  de  gitarist  Antonio  Rey,  
zangeres  en  danseres  Mara  Rey  en  percussionist  Isidro  Suarez.  Het  is  de  ambitie  van  
Ferdinando  Casa  Granadino  om  opnieuw  culturele  festivals  te  organiseren  in  India  die  
de  Indische  bevolking  kennis  kan  laten  maken  met  de  Roma.  Hij  zou  hiermee  in  de  
voetstappen  treden  van  W.R.  Rishi215,  de  overleden  Indische  ambtenaar  en  sympathisant  
van  de  Roma,  die  reeds  culturele  festivals  heeft  tot  gang  gebracht  in  Chandigarh.  216    

Over  het  ontstaan  van  flamenco  bestaat  er  veel  discussie  in  Spanje.  Het  is  een  
samenwerking  tussen  de  Spaanse  muziek  en  de  muziek  van  de  Roma.  De  ontwikkeling  
ervan  wordt  in  het  algemeen  aan  de  Roma  toegeschreven.  Eén  van  de  argumenten  is  dat  
flamenco  zijn  naam  heeft  gekregen  van  de  Roma.  In  de  17de  eeuw  kwamen  de  
Romaveteranen  die  jaren  aan  het  front  in  Vlaanderen  hadden  gevochten  onder  het  
Spaanse  bewind  terug  naar  Spanje.  Zij  stonden  sinds  die  strijd  bekend  als  Flamencos,  
letterlijk  betekent  het  “de  Vlamingen”.  Zij  hadden  in  een  tijd  dat  men  vijandig  stond  
tegenover  de  Roma  de  privileges  verdient  om  te  mogen  wonen  waar  ze  wilden.  Ze  
mochten  eveneens  het  beroep  naar  keuze  uitoefenen.  In  de  18de  eeuw  vestigden  de  
Flamencos  zich  in  grote  getale  in  Andalusië.  De  andere  Roma  die  in  Spanje  de  Gitano  
heetten,  konden  zich  dit  allemaal  niet  veroorloven.  Sinds  het  koningsschap  van  Philip  IV  
in  de  17de  eeuw  moesten  de  Gitano  gaan  wonen  in  afgebakende  gebieden  die  onder  
controle  stonden  van  afgevaardigden  van  het  hof.  Deze  Spaanse  koning  gaf  het  bevel  de  
Romani  mannen  en  vrouwen  uit  elkaar  te  houden  door  ze  naar  aparte  werkplaatsen  te  
sturen.  Hun  kinderen  werden  hen  zelfs  soms  afgenomen  om  ze  onder  te  brengen  in  
Spaanse  weeshuizen.  217Gitano  komt  van  het  Spaans  voor  zigeuner.  Men  noemt  hen  ook  
soms  de  Kalé,  de  zwarten  van  kala  dat  zwart  betekent  zowel  in  Romanes  als  in  Hindi.  De  
Kalé  zijn  een  specifieke  groep  Roma  die  in  Spanje  wonen.  Enkele  Gitano  probeerden  zich  
voor  te  doen  als  Flamencos.218  Toen  deze  Flamencos  gesterkt  door  hun  privileges  in  het  
openbaar  hun  muziek  en  cultuur  begonnen  te  beleven,  werd  deze  stijl  bekend  onder  de  
naam  flamenco.  Andere  Gitano  vielen  niet  onder  de  strenge  regels  van  Philip  IV  omdat  

                                                                                                               
215  Voor  W.  R.  Rishi  zie  8.1.  
216  Sohini  Chattopadhyay,  2009.  
217  Anna  G.  Piotrowska,  2009,  p209-­‐211.  
218  Emma  Martinez,,  2003,  p21-­‐26.  
   86  

zij  muzikanten  waren.  In  enkele  dorpen  moesten  de  Roma  verdreven  worden  door  
maatregelen  opgelegd  door  de  staat.  Deze  dorpen  zagen  hun  muzikanten,  hun  bron  van  
vermaak  echter  niet  graag  vertrekken.  Het  leger  had  eveneens  problemen  met  deze  
maatregelen  aangezien  de  Roma  gratis  muziek  verschaften  ten  dienste  van  het  leger.  In  
1695  werd  de  wet  aangepast  zodanig  dat  de  muzikanten  een  uitzondering  waren  op  de  
Spaanse  voorschriften.  219  

Tegenstanders  van  de  stelling  dat  flamenco  uit  de  Gitanocultuur  is  gegroeid  
beargumenteren  dat  er  ook  niet-­‐Roma  flamenco  op  de  juiste  manier  kunnen  uitvoeren.  
Verder  stellen  de  Spanjaarden  dat  de  stijl  van  flamenco  enkel  in  Spanje  voorkomt.  
Nergens  anders  dansen  en  zingen  de  Roma  op  de  flamenco  wijze.  Daarom  moet  de  
Spaanse  cultuur  een  aandeel  hebben  gehad  in  de  ontwikkeling  van  deze  stijl.  Spanje  is  
alvast  de  voedingsbodem  geweest  voor  de  ontwikkeling  ervan.  Andalusië  is  een  
interculturele  streek  die  een  mengeling  vertoont  van  de  Spaanse  christenen,  de  Moren  
(een  moslimbevolking  die  in  de  middeleeuwen  Spanje  bezetten  vanuit  Afrika  
voornamelijk  vanuit  Marokko)  en  de  Roma.220  De  voorstanders  van  een  Roma-­‐afkomst  
van  flamenco  zeggen  dat  er  twee  verschillende  stijlen  van  flamenco  bestaan.  De  
flamenco  van  de  Gitano  en  de  flamenco-­‐Andaluzische  stijl  van  de  gadje.  De  Roma  zeggen  
dat  de  liederen  uit  flamenco  reeds  lange  tijd  werden  gezongen  in  de  huiskamers  van  de  
Gitanofamilies  voordat  zij  publiek  werden  opgevoerd.  De  teksten  van  de  traditionele  
liederen  zijn  dan  zeer  oude  teksten  uit  de  Romani  traditie.  Flamenco  hanteert  in  zijn  
teksten  een  eigen  dialect  of  jargon.  Bij  flamenco  hoort  een  typische  zang-­‐  en  dansstijl.  
221 Men  beschrijft  de  zang  vaak  als  een  hartsverscheurende  emotionele  zang.  Die  

hartszeer  die  in  de  liederen  wordt  uitgedrukt,  zou  voortkomen  uit  het  verdriet    van  de  
Roma  om  het  verliezen  van  een  thuisland.  Zij  zien  af  omdat  zij  verdreven  werden  uit  hun  
eigen  land.  222De  dans  die  bij  flamenco  hoort  probeert  men  aan  allerlei  Indische  
dansstijlen  te  linken.  Dit  is  echter  vaaks  tevergeefs.  Men  kan  soms  wel  gelijkenissen  
detecteren  maar  bij  enkele  van  deze  pogingen  is  niet  te  verklaren  hoe  die  dansvormen  
dan  wel  in  Spanje  zijn  terecht  gekomen.  De  beoefenaars  van  deze  dansen  vinden  ook  
vaak  dat  zij  geen  gelijkenissen  vinden  tussen  de  Indische  en  Spaanse  dansstijlen.  Andere  

                                                                                                               
219  Bernard  Leblon,  1994,  p33-­‐60.  
220  Michelle  Heffner  Hayes,  2009,  p29-­‐31.  
221  Emma  Martinez,  2003,  p10-­‐16.  
222  Peter  Manuel,  1989,  p47-­‐65.  
   87  

choreografen  geven  voorstellingen  waarin  de  beide  stijlen  vermengd  worden.  De  
Indische  dans  die  enige  overeenkomsten  vertoont  met  de  flamencodans  is  kathak.  Het  
ritmische  voetenwerk  komt  in  beide  dansen  voor.  In  flamenco  wordt  er  hevig  met  de  
voeten  gestampt  op  een  vluchtige  manier.  In  kathak  maakt  men  door  snelle  
tapdansachtige  bewegingen  ingewikkelde  ritmische  patronen.  De  armen  zijn  in  beide  
dansen  zeer  elegant  en  expressief.  In  kathak  vertellen  arm-­‐  en  handbewegingen  het  
verhaal  of  de  emotie  die  de  dans  wil  uitdrukken.  223  Niet  iedereen  kan  zich  vinden  in  de  
theorie  dat  flamenco  gegroeid  is  uit  de  culturele  kennismaking  van  de  Roma  en  de  
Spanjaarden.  Men  heeft  meermaals  flamenco  proberen  koppelen  aan  de  Arabische  
cultuur  of  aan  de  Sefardische  joden.  Het  is  eerder  onwaarschijnlijk  dat  één  van  deze  
groepen  mensen  de  aanleiding  heeft  gegeven  voor  flamenco  aangezien  geen  van  beiden  
deze  stijl  als  traditioneel  uitvoert.  224  

Bol  is  een  typisch  Indische  muziektechniek  geproduceerd  door  de  mond.  De  mond  vormt  
klanken  die  de  percussie  van  de  tablas  imiteren.  De  tablas  zijn  een  zeer  typisch  Indisch  
muziekinstrument  bestaande  uit  twee  handtrommels.  In  Romani  noemt  dit  nabootsen  
van  de  percussie  bega.  In  Hongarije  vindt  men  het  terug  als  szaj  bögö.  Szaj  bögö  is  het  
gebruiken  van  de  stem  om  zonder  woorden  een  ritmische  structuur  te  creëren  die  
danspartijen  kan  begeleiden.  In  India  gebruikt  kathak  het  opsommend  zingen  van  
syllaben  om  het  ritmische  voetenwerk  van  de  dans  te  ondersteunen.  225 Ook  het  gebruik  
van  bhairavi  wordt  gezien  als  een  herkenbaar  muzikaal  kenmerk  dat  zowel  in  de  
Indische  muziek  als  bij  de  Roma  te  vinden  is.  Bhairavi  is  een  Zuid-­‐Indische  toonladder  
met  zeven  noten.  226  

3.11  De  toekomst  voorspellen.    

Toen  de  Roma  in  Europa  aankwamen,  trokken  ze  met  woonwagens  van  stad  naar  stad.  
Om  te  overleven  moesten  zij  zich  aanpassen  aan  de  omgeving.  Het  nomadisme  legt  
beperkingen  op  aan  werkmogelijkheden.  De  meeste  nomaden  zijn  herders,  handelaars  
of  ambachtslui.  Zo  specialiseerden  de  Roma  zich  in  het  slijpen  van  messen.  Eén  van  de  
activiteiten  waar  zij  geld  of  voedsel  mee  konden  verdienen  was  het  voorspellen  van  de  
                                                                                                               
223  Emma  Martinez,  2003,  p10.  
224  Michelle  Heffner  Hayes,  2009,  p31-­‐37.    
225  Bernard  Leblon,  1994,  p59-­‐60.  
226  Ian  Hancock,  2002,  p71.  
   88  

toekomst.  Dit  ging  van  tarotkaarten  tot  handlezen.  Het  droeg  bij  tot  het  mystificeren  van  
hun  reputatie.227  Op  die  manier  kregen  zij  een  bepaalde  aantrekkingskracht  maar  
schrikten  zij  ook  af.  Men  begon  te  denken  dat  de  Romani  vrouwen  magische  krachten  
hadden  of  misschien  zelfs  heksen  waren.  Het  heeft  bijgedragen  tot  de  vorming  van  één  
van  de  twee  voornaamste  stereotiepen  rond  Romani  vrouwen.  Het  eerste  is  dat  van  de  
Romani  vrouw  als  heks.  Het  tweede  is  dat  van  de  mooie  promiscue  syrene  die  de  
mannen  lokt  met  haar  exotische  uiterlijk.  De  femme  fatale  als  het  ware.228  De  Roma  
werden  bekend  voor  hun  toekomstvoorspellers.  De  toekomst  voorspellen  deden  zij  
vooral  voor  de  gadje.  Het  was  een  handige  manier  om  op  weg  een  centje  bij  te  verdienen.  
Binnen  de  groep  werd  het  meer  gezien  als  een  soort  raad  geven.  Al  kunnen  de  Roma  wel  
zeer  bijgelovig  zijn.  Zij  geloofden  dat  zij  konden  vervloekt  raken  door  het  boze  oog  van  
een  ander  over  zich  heen  te  krijgen.  De  meeste  vrouwen  lezen  de  toekomst  in  de  resten  
van  koffie  of  thee.  229  In  India  kent  men  ook  een  hele  boel  toekomstvoorspellers  en  
waarzeggers.  T.B.  Pandian  schrijft  in  zijn  werk  over  de  Indische  folklore  zelfs  het  
volgende:  

                                                                                                                                                       “If  there  is  a  land  under  the  sun  where  man  believe  
thoroughly  in  astrology  and  fortune-­‐telling,  that  land  is  India.”230  

Wanneer  men  in  India  een  huwelijk  probeert  te  arrangeren,  moeten  de  ouders  van  beide  
partijen  beroep  doen  op  een  waarzegger  die  de  geboortedatum  en  het  sterrenbeeld  van  
het  toekomstige  bruidspaar  vergelijkt.  Uit  deze  vergelijking  kan  men  afleiden  of  het  
bruidspaar  kans  maakt  op  een  goed  huwelijk.  Als  de  waarzegger  een  ongunstig  resultaat  
mededeelt,  kan  het  zijn  dat  het  gearrangeerd  huwelijk  wordt  afgeblazen.  De  ouders  
moeten  vervolgens  op  zoek  naar  een  nieuwe  kandidaat.231  Op  het  platteland  kan  een  
dorp  zijn  eigen  genealoog  hebben  die  de  stambomen  van  de  families  in  het  dorp  
bijhoudt.  In  India  zorgen  de  waarzeggers  voor  de  horoscopen.  Men  heeft  zelfs  
verschillende  soorten  waarzeggers.  In  India  heeft  men  de  handlezers.  Verder  kan  men  er  
de  waarzeggers  vinden  die  hun  voorspellingen  vergezellen  met  percussie.  Tot  slot  zijn  er  
bepaalde  vrouwen  herkenbaar  aan  hun  typische  wandelstok  die  de  toekomst  
                                                                                                               
227  Angus  Fraser,  1995,  p306-­‐308.  
228  Ian  Hancock,  2002,  p101-­‐103.  
229  Walter  Otto  Weyrauch,  2001,  p51.    
230  T.B.Pandian,  2005,  p143.  
231  T.B;Pandian,  2005,  p143-­‐144.    
   89  

voorspellen.  Deze  bezigheid  behoort  voornamelijk  tot  de  lagere  kasten.  Zo  zijn  de  Vagri  
en  Narikuravar232  waarmee  de  Roma  vaak  worden  vergeleken,  zeer  bedreven  in  het  
lezen  van  de  toekomst.  233  

4.Folklore:  Orale  overleveringen:  enkele  verhalen  waar  India  in  voor  

komt.  

De  orale  tradities  van  de  Roma  zijn  van  groot  belang.  Het  is  een  belangrijk  onderdeel  en  
kenmerk  van  hun  cultuur.  Men  vermoedt  dat  zij  oorspronkelijk  steeds  een  orale  cultuur  
gehad  hebben.  Sinds  de  20ste  eeuw  zijn  er  steeds  meer  Romani  schrijvers.  Zij  begeven  
zich  niet  alleen  in  de  wereld  van  fictie  en  gedichten  maar  schrijven  een  groot  aantal  
belangrijke  wetenschappelijke  teksten  over  de  eigen  identiteit  en  geschiedenis.  Bij  het  
bekijken  van  orale  overleveringen  moet  men  zeer  voorzichtig  zijn.  Men  moet  voorzichtig  
zijn  omdat  na  een  lang  verloop  van  het  doorgeven  van  ouder  op  kind  van  legendes  de  
verhalen  kunnen  veranderen.  Aan  de  andere  kant  moet  men  voorzichtig  zijn  omdat  er  in  
het  geval  van  de  Roma  veel  beïnvloeding  is  door  migratie  en  het  in  contact  komen  met  
culturen  van  verschillende  landen  door  de  eeuwen  heen.  Nog  een  andere  reden  waarom  
men  voorzichtig  moet  omspringen  met  orale  bronnen  als  mythes  en  legendes  is  dat  het  
voor  de  Roma  wordt  gezien  als  een  medium  om  de  waarheid  van  sommige  stellingen  te  
bewijzen.  Het  is  waar  want  het  werd  al  zo  verteld  in  de  verhalen  van  hun  grootouders  
De  verhalen  uit  de  folklore  dragen  een  waarheid  met  zich  mee  die  indien  men  ze  
vergelijkt  met  de  realiteit  en  zij  bij  deze  realiteit  aansluit  zij  kan  worden  gezien  als  een  
bewijs  dat  dit  wel  moet  kloppen.  Er  gaat  een  grote  waarde  gepaard  aan  de  folkloristische  
overleveringen.  Bij  de  Roma  is  het  echter  zo  dat  indien  er  nieuwe  kennis  opduikt  en  zij  
algemeen  aanvaardt  begint  te  raken,  zij  deze  daarom  zullen  integreren  in  hun  verhalen.  
Zij  zullen  bijvoorbeeld  verhalen  willen  gebruiken  om  aan  te  tonen  dat  zij  wel  degelijk  
ooit  een  eigen  thuisland  hadden  en  welke  dit  dan  wel  zou  zijn.  Op  die  manier  legitimeren  
zij  zichzelf.  Zij  zijn  een  volk  met  een  identiteit  en  een  natie.  Wanneer  het  
wetenschappelijk  onderzoek  over  de  oorsprong  van  de  Roma  in  India  de  Roma  bereikt,  
zullen  zij  dit  in  een  verhaal  gieten  om  het  draagkracht  te  geven.  In  Bulgarije  bestaat  er  
een  verhaal  over  Bahram  Gur.  Dit  verhaal  is  er  echter  nog  maar  sinds  Donald  Kenrick  

                                                                                                               
232  Voor  deze  twee  nomadische  volkeren  zie  hoofdstuk  5.  
233  Indira  Viswanathan  Peterson,  2008,  p78.    
   90  

een  boek  uitbracht  in  Bulgarije  die  dit  feit  vermeld.  Toch  wordt  volgehouden  dat  het  
verhaal  al  generaties  meegegeven  wordt.  Niet  alle  mythes  hebben  een  
waarheidsduidende  functie.  Zij  hebben  een  groot  aandeel  fabels  en  sprookjes  met  een  
eerder  moraliserende  functie.  Deze  vallen  onder  de  catergorie  van  de  paramiča-­‐
verhalen.  Volgens  Rena  M.  Cotten  zijn  er  vier  categoriën  verhalen  om  de  verschillende  
mythes  in  onder  te  brengen.  Deze  categoriën  zijn  de  paramiča,  de  svata,  de  hira  en  de  
kris.  De  Svata-­‐categorie  bevat  de  verhalen  die  de  kinderen  iets  moet  bijbrengen.  Zij  
dragen  een  soort  volkswaarheden  over.  Deze  verhalen  worden  educatief  opgevat.  Ze  
leren  de  kinderen  meer  over  de  cultuur  van  de  Roma.  Aan  de  volwassenen  moeten  zij  
iets  bijbrengen  over  vreemde  landen  waar  zij  zelf  nog  niet  geweest  zijn.  Bij  het  vertellen  
van  svata-­‐verhalen  wordt  er  verwacht  dat  de  spreker  de  authenticiteit  van  het  verhaal  
duidt  door  er  aan  toe  te  voegen  waar  het  verhaal  vandaan  komt  en  wie  het  aan  de  
spreker  heeft  verteld.  Men  kan  het  vergelijken  met  de  isnad  of  ketting  van  overleveraars  
in  de  islam  die  bepaald  hoeveel  van  het  verhaal  men  voor  waar  kan  aannemen.  Het  zijn  
deze  verhalen  die  worden  gebruikt  om  de  origine  van  deze  bevolking  te  duiden.  De  
herkomst  van  de  Roma  is  een  populair  en  veel  voorkomend  onderwerp  in  de  orale  
traditie.  Deze  mythes  en  legenden  worden  beschouwd  als  een  belangrijk  medium  om  
iets  meer  te  weten  te  komen  over  de  Roma.  Thomas  Acton  gebruikt  bijvoorbeeld  in  zijn  
boeken  de  volksverhalen  van  Engelse  en  Schotse  Roma  om  er  hun  identiteitsbeleving  
aan  te  ontlenen.  234  

4.1  Frances  Hindes  Groome:  Roma  en  de  verspreiding  van  verhalen.    

In  de  Gypsy  Lore  Society  werden  vele  volksvertellingen  gebruikt  en  gepubliceerd.  De  
bekendste  aanvoerder  van  verhalen  bij  de  Gypsy  Lore  Society  was  Francis  Hindes  
Groome  die  voor  een  deel  mede  hielp  de  Gypsy  Lore  Society  op  te  richten.  Voor  Francis  
Hindes  Groome  is  het  gebruik  van  het  vertellen  van  overleveringen  niet  alleen  belangrijk  
voor  de  cultuur  van  de  Roma,  maar  zijn  de  Roma  zelf  een  belangrijke  factor  geweest  
voor  het  verspreiden  van  verhalen.  De  Roma  zouden  vertellingen  kunnen  meegedragen  
hebben  uit  landen  waar  zij  enige  tijd  verbleven  hebben  naar  nieuwe  landen.  Op  die  
manier  zou  er  een  een  globale  uitwisseling  van  verhaalstof  kunnen  opgetreden  hebben  
die  verklaart  waarom  sommige  verhaalaspecten  lijken  terug  te  keren  in  verschillende  

                                                                                                               
234  Rena  M.Cotten,  1954,  p261-­‐266.  
   91  

landen.  Met  enige  terughoudendheid  neemt  Groome  de  stelling  aan  van  Benfey  die  het  
Panchatantra  vertaalde.  Aan  de  hand  van  dit  Indische  epos  stelde  Benfey  dat  India  als  
voorbeeld  gold  voor  de  Europese  volksverhalen.  Groome  denkt  dat  als  dit  werkelijk  zo  is  
dat  India  geldt  als  de  bron  voor  een  deel  van  de  Europese  vertelsels,  dat  de  Roma  de  link  
moeten  zijn  tussen  deze  twee  tradities.  Groome  denkt  verder  dat  de  Roma  meer  dan  
enkel  Indische  gebruiken  verspreid  hebben.  Hij  denkt  dat  de  Roma  overal  waar  zij  
kwamen  gebruiken  van  henzelf  of  gebruiken  die  zij  hadden  opgepikt  in  andere  landen  
achterlieten  en  nieuwe  opnamen.  Er  was  een  wederzijdse  beïnvloeding  tussen  hen  en  
andere  bevolkingen.  Eigenlijk  zou  men  kunnen  stellen  dat  de  Roma  dus  al  eeuwen  aan  
assimilatie  en  globalisatie  doen.  235  

4.2  De  naam  van  ons  land  was  Sind.  

Ali  Chaushev  ,  een  Rom  uit  Shumen  in  Bulgarije,  vertelt  een  verhaal  over  de  origine  van  
de  Roma  in  India.  Chaushev  was  zeer  geïnteresseerd  in  de  geschiedenis  van  de  Roma  en  
bijgevolg  werd  hij  aangetrokken  tot  de  these  van  India  als  een  eeuwenoud  thuisfront.  Hij  
zocht  Indische  studenten  die  in  Bulgarije  studeerden  op  en  ging  zelfs  zo  ver  de  Indische  
ambassade  te  contacteren  over  deze  kwestie.  Chaman  Lal,  een  Indische  schrijver236 ,  
vernoemd  hem  in  zijn  werk.  Chaman  Lal  ontmoette  deze  man  op  één  van  zijn  reizen  
naar  Bulgarije.  Het  verhaal  werd  ook  gepubliceerd  in  het  werk  van  W.R.Rishi.  Rishi  
vermeldt  hierbij  dat  Ali  Chaushev  het  verhaal  zelf  heeft  meegekregen  van  zijn  
grootvader.  De  versie  die  deze  Indische  ambtenaar  heeft  opgenomen  in  zijn  boek,  is  de  
versie  die  Ali  Chaushev  heeft  verteld  aan  Donald  Kenrick  en  Grattan  Puxon.  Donald  
Kenrick  en  Grattan  Puxon  zijn  twee  onderzoekers  die  zich  gespecialiseerd  hebben  in  
onderzoek  naar  de  achtergrond  en  cultuur  van  de  Roma.  Zij  hebben  beiden  belangrijke  
werken  gepubliceerd.  Het  verhaal  gaat  als  volgt:    

                                                                                                             “We  used  to  have  a  great  king,  a  Rom.  He  was  our  prince.  He  
was  our  king.  The  Gypsies  used  to  live  all  together  at  that  time  in  one  place,  in  one  
beautiful  country.  The  name  of  that  country  was  Sind.  There  was  much  happiness,  much  joy  
there.  The  name  of  our  chief  was  Mar  Amengo  Dep.  He  had  two  brothers.  The  name  of  one  
was  Romano,  the  name  of  the  other  was  Singan.  That  was  good,  but  then  there  was  a  big  

                                                                                                               
235  Michael  Owen  Jones,  1967,  p71-­‐80.  
236  Voor  Chaman  Lal  zie  8.4.  
   92  

war  there.  The  Moslems  caused  the  war.  They  made  ashes  and  dust  of  the  Gypsy  country.  
All  the  Gypsies  fled  together  from  their  own  land.  They  began  to  wander  as  poor  men  in  
other  countries,  in  other  lands.  At  that  time  the  three  brothers  took  their  followers  and  
moved  off,  they  marched  along  many  roads.  Some  went  to  Arabia,  some  went  to  
Byzantium,  some  went  to  Armenia.”  (overgenomen  zoals  het  staat  in  “Myth  as  Process”  
van  Elena  Marushiakova  en  Vesselin  Popov)237  

W.R.Rishi  beschrijft  dit  verhaal  in  zijn  verhandeling  over  de  etymologische  herkomst  
van  het  woord  gadjo.  Hij  geeft  aanvullend  nog  een  ander  volksverhaal  uit  Hongarije.  Hij  
heeft  het  bekomen  van  Lakatos  Menyhart  uit  Budapest.  Dit  verhaal  verkreeg  hij  van  de  
heer  Lakatos  Menyhart  aan  de  hand  van  persoonlijke  correspondentie.  In  dit  verhaal  
rukken  tussen  1100  en  1200  de  moslimtroepen  op  in  Noord-­‐India  om  het  gebied  onder  
leiding  van  een  zekere  Pasha  Machmut  te  bekeren.  Het  legerkamp  van  deze  Pasha  
Machmut  was  gelegen  in  een  stad  genaamd  Gadzso.  De  moslims  brachten  enorme  
vernielingen  aan.  Dit  bracht  veel  haat  voort  voor  de  stad  Gadszo  en  de  krijgsheer  
waarmee  deze  werd  geassocieerd.  Naar  de  mening  van  W.R.Rishi  is  Pasha  Machmut  een  
andere  naam  voor  Mahmud  Al-­‐Ghazni.  De  term  gadjo  wordt  vervolgens  ook  met  hem  
geassocieerd.  Daarom  slaat  de  term  gadjo  niet  alleen  op  de  ander,  maar  houdt  deze  ook  
een  waarschuwing  en  argwaan  in  voor  die  ander  die  zoveel  kwaad  kan  berokkenen.  
Volgens  andere  wetenschappers  zoals  Kenrick,  Hancock  en  Lee  slaat  de  term  gadjo  
echter  op  het  onderscheid  tussen  de  voorouders  van  de  Roma  die  militairen  waren  en  de  
gewone  bevolking,  de  dorpsbewoners  die  leefden  van  landbouw  en  die  bescherming  
nodig  hadden.  Gadjo  zou  van  een  Indisch  woord  afkomstig  zijn  dat  dorp  of  gewone  mens  
betekent.  238  

4.3  Orale  tradities  volgen  tot  in  Multan.  

Paul  Polansky  heeft  zo  zijn  eigen  theorie  over  de  afkomst  van  de  Roma.  Hij  vernoemt  
zelfs  specifiek  één  plaats  namelijk  Multan.  Deze  stad  was  de  hoofdstad  van  de  Punjab  tot  
in  de  11de  eeuw  na  Chr.  toen  het  veroverd  werd  door  Alexander  De  Grote.  Paul  Polansky  
is  een  Amerikaanse  schrijver  die  zich  onder  meer  ook  inzet  voor  de  rechten  van  de  
Roma.  Hij  is  het  hoofd  van  de  KRRF  of  de  Kosovo  Roma  Refugee  Foundation.  Om  tot  zijn  

                                                                                                               
237  Elena  Marushiakova  &  Vesselin  Popov,      
238  W  R  Rishi,  1976,  p45-­‐56.  
   93  

theorie  van  herkomst  te  komen  heeft  hij  een  genealogische  lijn  gevolgd  van  orale  
tradities  die  hem  brachten  tot  in  Multan.  

Zijn  onderzoek  ving  aan  in  Praag  waar  hij  aan  een  aantal  Roma  vroeg  of  zij  via  
overleveringen  nog  wisten  waar  hun  voorouders  vandaan  kwamen.  Wanneer  zij  
vervolgens  hierop  antwoordden  dat  hun  voorouders  uit  een  bepaald  dorpje  uit  
Hongarije  kwamen,  ging  hij  daarheen  en  stelde  de  vraag  opnieuw.  Op  die  manier  werd  
een  lange  ketting  gevormd  die  hem  bracht  bij  de  Roma  in  Kosovo.  Daar  vertelde  een  
groepje  Ashkali  Roma  hem  dat  zij  zichzelf  zo  noemden  omdat  hun  voorouders  zo  door  
de  Turken  werden  genoemd  naar  een  stadje  in  Egypte  waar  zij  op  hun  beurt  vandaan  
zouden  gekomen  zijn.  Er  bestaat  inderdaad  een  stadje  Ashkali  genaamd  maar  dat  
bevindt  zich  heden  ten  dage  in  Turkije  en  het  behoorde  voordien  tot  Armenië.  Paul  
Polansky  beweert  verder  dat  70  procent  van  de  bevolking  van  dit  stadje  Rom  is  en  dat  
zij  geloven  dat  hun  voorouders  uit  het  Perzische  rijk  (nu  Iran)  kwamen.  Polansky  heeft  
voorlopig  Ashkali  nog  niet  zelf  bezocht,  maar  in  Iran  zou  hij  gelezen  hebben  dat  vele  
Roma  er  het  verhaal  vertellen  dat  hun  voorouders  van  Kabul  waren.  In  Kabul  worden  
deze  Roma  op  hun  beurt  Multani  genoemd  naar  hun  voorouders.  Op  die  wijze  komt  
Polansky  in  Multan  terecht.  Multan  ligt  in  het  zuiden  van  de  provincie  Punjab  in  het  
huidige  Pakistan  dat  toen  in  het  provincie  Sindh  gelegen  was  waar  voornamelijk  de  Jats  
van  India  de  plak  zwaaiden.239  

Verder  heeft  hij  een  aantal  argumenten  klaar  om  deze  stelling  verder  uit  te  diepen  die  
een  aantal  andere  bestaande  redeneringen  lijken  samen  te  brengen  onder  deze  ene  stad.  
Volgens  Polansky  was  Multan  een  multiculturele  en  zelfs  multi-­‐etnische  stad.  Nadat  
Alexander  De  Grote  er  Griekse  troepen  had  geïntroduceerd  werd  de  stad  overgenomen  
door  Indische  dynastiën  die  aan  de  macht  kwamen  en  vervolgens  door  de  Hepthalieten  
of  Witte  Hunnen,  een  nomadisch  krijgersvolk.  Multan  is  steeds  onderdeel  geweest  van  
verschillende  Indische  dynastiën.  Het  behoorde  tot  het  rijk  van  de  Mauryas  (ongeveer  
320-­‐100  v.  Chr.),  dat  van  de  Kushan(150v.Chr.-­‐200  n.Chr.)  en  het  rijk  van  de  
Guptas(ongeveer  320-­‐500  n;  Chr.).240  De  Hunnen  onder  leiding  van  Toraman  namen  
Sindh  in  het  midden  van  de  5de  eeuw  n.  Chr.  over  van  de  Guptas.  241 Ook  de  Arabische  

                                                                                                               
239  Paul  Polansky,  2006,  p59-­‐68.  
240  William  J.  Duiker  &  Jackson  J.  Spielvogel,  2007,  p246-­‐249.  
241  Hara  Prashad  Shastri,  1907,  p26.  
   94  

troepen  hebben  de  gehele  regio  van  Sindh  overgenomen  om  hun  Moslimrijk  uit  te  
breiden.  242Niet  alleen  de  fysieke  verscheidenheid  van  de  Roma  maar  ook  de  
verschillende  Aziatische  types  aanwezig  in  hun  DNA  zouden  hieruit  voortkomen.    

Paul  Polansky  zegt  dat  150  jaar  geleden  de  geleerden  reeds  de  link  hadden  gelegd  tussen  
de  Roma  en  Multan.  Deze  theorie  werd  destijds  echter  afgedaan  door  een  taalkundige  
genaamd  O’Brien.  Hij  stelde  dat  de  taal  van  de  Jat  in  Multan  in  de  19de  eeuw  heel  weinig  
gelijkenissen  vertoonde  met  het  Romanes.  Polansky  vindt  deze  stelling  echter  niet  
genoeg  om  deze  theorie  mee  te  verwerpen.  Hij  vermeldt  dat  niet  enkel  de  taal  van  de  Jat  
werd  gehanteerd  in  Multan.  In  de  10de  eeuw  arriveerden  Qarmatische  afvalligen  in  de  
gebieden  rond  de  Indusvallei  nadat  ze  waren  verjaagd  uit  Egypte.  In  Multan  waren  zij  
ontsteld  dat  er  pelgrims  kwamen  vanuit  heel  India  om  de  zonnetempel  te  bezoeken.  Zij  
vernielden  in  985  na  Chr.  deze  tempel  en  verjoegen  diegene  die  de  zon  durfden  vereren.  
De  Qarmaten  konden  zelfs  bewerkstelligen  dat  zij  zelf  vele  aanhangers  kregen.  In  1175  
werden  zij  op  hun  beurt  verjaagd  door  de  aanrukkende  Moghuls.  Paul  Polansky  denkt  
dat  het  mogelijk  is  dat  de  Qarmaten  zich  aansloten  bij  de  wegtrekkende  nomadische  
stammen  die  tot  de  lage  kasten  behoorden.  Op  die  manier  ontstond  de  taal  Romanes  die  
daardoor  afwijkt  van  de  taal  van  de  Jat.  De  term  Rom  zou  dan  afkomstig  zijn  van  de  
naam  die  zij  toegekend  kregen  als  nieuwe  groep  in  het  kastensysteem.  Dat  Multan  een  
zonnetempel  had  en  bijgevolg  een  pelgrimscentrum  was  is  zeer  belangrijk  voor  deze  
Amerikaan.  Hij  beschouwd  de  Roma  namelijk  ook  als  zonnevereerders  omdat  hij  in  een  
vluchtelingenkamp  in  Kosovo  ooit  de  zon  vervloekte  waarop  de  Roma  hem  vertelden  dat  
hij  dat  niet  mocht  doen  omdat  het  heel  schadelijke  gevolgen  zou  kunnen  hebben  als  men  
de  zon  vervloekt.    

Een  link  met  Egypte,  dat  vaak  genoemd  wordt  als  het  land  van  herkomst  van  de  Roma  
wegens  de  naam  gypsy  dat  vermoedelijk  van  egyptian  komt,  werd  voor  Polansky  reeds  
gelegd  in  de  tijd  van  de  Arabische  overheersing.  Muhammed  ibn  Kasim  had  in  712  n.  
Chr.  de  stad  ingenomen  om  het  Arabische  moslimrijk  onder  de  hoede  van  de  Kaliefs  van  
Bagdad  te  vergroten.  Ze  konden  hun  bezetting  gedurende  3  eeuwen  standhouden.  In  
915  n.  Chr.  schreef  de  geograaf  en  historicus  al-­‐Masudi,  die  bekend  stond  als  de  
Herodotus  van  de  Arabische  landen,  over  Multan.  Hij  schreef  onder  andere  dat  door  de  

                                                                                                               
242  Salma  Ahmed  Farooqui,  2011,  p44.    
   95  

irrigatie  van  het  gebied  aan  de  hand  van  verschillende  rivieren,  de  regio  leek  op  die  van  
de  Nijldelta.  Bovendien  schreef  hij  dat  Multan  even  dichtbevolkt  was  als  Egypte.  
Polansky  zegt  dat  hij  hiermee  impliceerde  dat  Multan  eigenlijk  een  soort  klein  Egypte  
was.  Hetzelfde  kleine  Egypte  waardoor  de  meeste  Roma  als  zij  in  Europa  aankwamen,  
vertelden  dat  zij  uit  Egypte  gekomen  waren  en  die  aan  de  oorsprong  ligt  van  de  term  
gypsy.  Klein  Egypte  zou  echter  eveneens  een  regio  in  Griekenland  kunnen  zijn.  Daarover  
later  meer.  

Een  laatste  argument  dat  de  Roma  volgens  hem  linken  hebben  met  Multan  is  de  
aanwezigheid  van  een  Dom-­‐kaste  en  3  andere  zwervende  kasten  in  Multan.  Bij  de  Dom  
werden  verschillende  groepen  onderscheiden.  Eén  van  de  groepen  waren  de  Kutanas  
die  de  straten  en  huizen  van  de  stad  moesten  proper  houden.  De  Mirasis  waren  
muzikanten  en  genealogen  in  dienst  bij  de  Jats.  De  Domkaste  is  zo  een  lage  kaste  dat  zij  
de  jobs  moesten  uitvoeren  die  niemand  anders  wilde  doen  omdat  ze  als  onrein  
beschouwd  werden.  De  term  Ashkali  die  de  Amerikaanse  schrijver  te  horen  kreeg  in  
Kosovo,  is  een  Perzisch  woord  voor  vuilnis  en  bijgevolg  voor  mensen  die  in  aanraking  
komen  met  vuilnis.  Toen  Polansky  in  1999  de  mensen  behorende  tot  de  Dom  in  Bikaner  
bezocht,  werd  hij  verrast  door  de  fysieke  gelijkenissen  en  gelijkenissen  in  gebruiken  en  
muziek  die  zij  vertoonden  met  de  Gitanos  die  hij  in  Spanje  had  ontmoet.  Volgens  hem  
hebben  de  Dom  van  Bikaner  zelf  geen  verhalen  over  hun  voorouders.  De  brahmanen  die  
er  leven  vertellen  echter  wel  dat  zij  1000  jaar  geleden  werden  verjaagd  uit  Multan  door  
moslimsoldaten.  Hierbij  namen  zij  hun  hulpjes,  bedienden,  en  muzikanten  mee  die  allen  
behoorden  tot  de  lagere  kasten.  Ten  slotte  ondervindt  hij  nog  gelijkenissen  tussen  de  
Roma  in  Kosovo  en  de  volksstammen  die  heden  ten  dage  rondzwerven  rond  Multan.  In  
Kosovo  is  het  net  zoals  bij  deze  stammen  de  gewoonte  om  hoge  bruidsschatten  te  
betalen.  Bovendien  bedekken  zij  ook  het  hoofd  van  de  bruid  met  een  roodkleurige  doek  
wanneer  zij  haar  naar  het  huis  van  de  bruidegom  dragen.  243  

                                                                                                               
243  Paul  Polansky,  2006,  p59-­‐68.  
   96  

4.4  Culturele  beïnvloeding  in  verhalen.    

Nina  en  Jiří  Pavelčík  vinden  dat  de  traditie  van  folkloristische  verhalen  nog  te  veel  wordt  
onderschat.  Sinds  kort  wordt  er  pas  wetenschappelijk  belang  toegekend  aan  de  inhoud  
van  de  verhalen.  Zij  vinden  dat  men  veel  te  weten  kan  komen  door  deze  verhalen  te  
bestuderen.  Ook  door  ze  vergelijken  met  verhalen  die  voorkomen  in  de  landen  die  de  
Roma  op  hun  route  door  de  eeuwen  heen  hebben  doorkruist.  Aan  de  hand  van  de  
verhalen  of  elementen  die  zij  hebben  overgenomen  zou  men  kunnen  nagaan  of  deze  
aansluiten  bij  de  landen  die  andere  wetenschappen  aangeven  in  de  geschiedenis  van  de  
Roma.  Ze  zijn  ervan  overtuigd  dat  als  enkele  specialisten  in  Oosterse  literatuur  de  
legendes  zouden  bekijken  zij  veel  raakpunten  zouden  vinden  met  de  Roma.  Zij  staan  niet  
enkel  een  vergelijking  van  socio-­‐culturele  elementen  voor,  maar  vinden  het  ook  de  
moeite  een  vergelijking  te  maken  tussen  de  oude  literaturen  van  de  Roma  en  die  van  de  
Indische  bevolkingen.  Zo  zouden  vele  namen  uit  de  verhalen  etymologische  connecties  
vertonen  met  de  Indische  talen  en  culturele  verschijnselen.244  

Rudolf  Daniel,  een  Rom  en  geleerde  uit  Tsjechië,  liet  een  vrij  onbekend  manuscript  na  
waarin  hij  allerlei  legendes  van  de  Roma  had  geattesteerd.  Hij  schreef  dit  boek  genaamd  
“de  viool  en  het  paard”  (Housle  a  kůň)  om  specifieke  gebruiken  van  de  Roma  te  bewaren  
voor  komende  generaties  aangezien  de  specifieke  cultuur  van  de  Roma  dreigde  verloren  
te  gaan  in  de  industrialisatie  en  gedwongen  assimilatie  van  het  communistische  tijdperk  
van  Oost-­‐Europa.  Eén  van  de  legendes  uit  het  boek  gaat  over  het  ontstaan  van  de  aarde  
zoals  wij  die  nu  kennen.  Moeder  aarde  en  vader  Hemel  hadden  5  kinderen  namelijk  de  
zon,  het  vuur,  de  maan,  de  wind  en  de  regen.  Deze  zonen  deden  echter  niets  anders  dan  
ruzie  maken.  Daarom  plaatsten  de  aarde  en  de  hemel  zich  tegen  elkaar  om  hun  kinderen  
tussen  hen  in  te  kunnen  insluiten.  Nadat  ze  dit  gedaan  hadden  beraadslaagden  de  zonen  
samen  een  plan  om  hun  ouders  aan  te  vallen  en  ze  uit  elkaar  te  drijven  zodat  zij  elk  voor  
zichzelf  een  stuk  ruimte  zouden  kunnen  bemachtigen  om  voor  zichzelf  een  koninkrijk  te  
stichten.  Ze  deden  elk  een  poging,  maar  faalden.  Tot  de  wind  er  aan  te  pas  kwam.  Hij  
dreef  zijn  ouders  uiteen.  De  zonen  besloten  uiteindelijk  dat  ze  niet  langer  een  plaats  
voor  zichzelf  wilden  opzoeken.  Ze  overlegden  wie  bij  moeder  zou  gaan  wonen  en  wie  bij  
vader.    

                                                                                                               
244  Nina  pavelcik  &  Jiri  Pavelcik,  2001,  p21-­‐30.  
   97  

Enkel  de  regen  en  het  vuur  mochten  bij  moeder  blijven  omdat  zij  zich  niet  tegen  haar  
hadden  gericht  om  vrij  te  breken.  De  Roma  in  Servië  zouden  dit  verhaal  ook  bewaard  
hebben  met  de  afwijking  dat  de  hemel  wordt  gerepresenteerd  door  een  grote  kosmische  
os.  Tussen  zijn  hoorns  bevindt  zich  de  aarde  waarop  hij  aardbevingen  veroorzaakt  
wanneer  hij  met  zijn  kop  schudt.  Jan  Filipsy,  een  indoloog  aan  het  Orientalni  institut  AV  
ČR  in  Praag,  beweert  dat  hij  dit  zelfde  verhaal  heeft  teruggevonden  bij  de  Gond,  Bhil  en  
Kandzar,  Indische  bevolkingsgroepen  in  India.  Hij  schreef  een  boek  over  Indische  
mythologie  en  is  geïntrigeerd  door  de  grote  interesse  van  het  Tsjechische  volk  voor  
India.  245  

5.  De  Indische  Zigeuners.    

De  Indische  groeperingen  hieronder  besproken,  worden  soms  aangehaald  als  mogelijke  

oorspronkelijke  Roma  in  India.  Men  gaat  in  de  literatuur  over  de  Roma  naarstig  op  zoek  
naar  een  stam,  etnische  identiteit  of  een  kaste  in  India  waarvan  zij  zouden  kunnen  
afstammen  om  zo  de  theorie  van  de  India-­‐origine  verder  te  kunnen  onderbouwen.  De  
verklaringen  worden  meestal  gestaafd  door  antropologische  of  taalkundige  
vergelijkingen.  Men  vergelijkt  vervolgens  de  beroepen  die  door  de  Indische  jatis  of  
kasten  worden  uitgevoerd  aangezien  elke  groep  tot  een  specifieke  kaste  behoort.  Deze  
beroepen  komen  soms  terug  bij  Romani  clans.  De  meeste  van  deze  jati  zijn  endogaam.  
Endogamie  was  een  wijdverspreid  traditioneel  fenomeen  in  India  en  wordt  ook  nu  nog  
gevolgd.  Het  is  dus  niet  echt  een  specifiek  kenmerk  van  de  nomadische  groepen  hier  
vermeld.  Men  kan  betwisten  in  hoeverre  met  de  hedendaagse  processen  een  cultuur  
onaangetast  blijft  of  een  construct  is.  Of  men  kan  in  discussie  treden  of  het  wel  zo  
verstandig  is  bevolkingsgroepen  in  kotjes  in  te  delen  met  vast  afgebakende  
eigenschappen  toegekend  aan  de  verschillende  groepen.  Wat  volgt  is  enkel  een  poging  
om  deze  Indische  nomaden  te  beschrijven  en  mee  te  geven  waarom  deze  worden  
aangehaald  in  vergelijkingen  met  de  Roma.  De  groepen  verder  besproken  zijn  groepen  
die  in  India  zelf  als  ‘gypsies’  bestempeld  worden.  Dit  gebeurd  meestal  aan  de  hand  van  
hun  manier  van  leven.  Het  zijn  vaak  rondtrekkende  nomaden  die  hun  vaardigheden  ten  
dienste  stellen  van  de  sedentarisatie  die  zij  doortrekken.  Het  is  gunstiger  voor  hun  job  
en  hun  inkomsten  om  rond  te  trekken.  Pastorale  nomaden  trekken  mee  met  hun  dieren  

                                                                                                               
245  Nina  pavelcik  &  Jiri  Pavelcik,  2001,  p25-­‐30.  
   98  

van  winterweides  naar  zomerweides.  Nog  anderen  drijven  handel.  Zij  gaan  gegeerde  
producten  halen  om  ze  vervolgens  te  verkopen  aan  verschillende  dorpen.  In  deze  
gevallen  gaat  hun  nomadische  bestaan  gepaard  met  het  werk  dat  zij  uitvoeren.  Zij  
proberen  zichzelf  te  voorzien  van  levensbehoeften.  Of  de  Roma  te  linken  zijn  aan  
Indische  nomaden  op  zich  is  al  een  twistpunt  omdat  verschillende  theorieën  aangeven  
dat  zij  oorspronkelijk  niet  rondzwierven.  Zij  waren  sedentair  tot  zij  door  één  of  andere  
oorzaak  werden  verdreven.  Hun  manier  van  leven  werd  verstoord.  Donald  Kenrick  gaat  
ervan  uit  dat  de  groep  nu  bekend  als  Roma  bestaat  uit  verschillende  van  deze  stammen  
en  andere  Indische  immigranten  die  buiten  de  grenzen  van  India  pas  een  groep  
vormden.  In  Iran  (het  voormalige  Perzische  rijk)  zouden  zij  bij  elkaar  gekomen  zijn  als  
mensen  in  hetzelfde  schuitje.  Vervolgens  na  verloop  van  tijd  trouwden  zij  onder  elkaar.  
Later  vormden  zich  opnieuw  groepen  die  uit  elkaar  groeiden  toen  zij  verder  trokken  
doorheen  Europa.246  In  India  bestaan  er  ten  slotte  volkeren  waarvoor  men  de  term  
adivasi  gebruikt.  Dit  betekent  letterlijk  de  oude,  originele  bewoners  van  India  
verwijzend  naar  de  volksverhuizingen  van  de  Ariërs  die  vermoedelijk  India  
binnentrokken  1500  jaar  v.  Chr.  De  adivasis  zouden  volgens  deze  invasietheorie  de  
oorspronkelijke  donkerdere  bevolking  geweest  zijn.    Er  bestaan  nu  nog  kleine  adivasi-­‐
dorpjes  in  India.  Zij  worden  door  de  Indische  overheid  geklasseerd  onder  de  Scheduled  
Tribes.  Veel  onderzoek  naar  deze  stammen  en  naar  de  connectie  met  de  Roma  heeft  nog  
niet  plaatsgevonden  omdat  de  meeste  groepen  politiek  geen  stemkracht  hebben.  Zij  
worden  nog  te  weinig  gerepresenteerd  of  zijn  nog  te  weinig  georganiseerd.  

5.1  Banjara.  

Derek  Tipler  is  de  eerste  die  suggereerde  dat  er  een  connectie  bestond  tussen  de  Roma  
en  de  Banjara.  Hij  schreef  er  een  atikel  over  in  1964  “Banjara:  notes  on  some  cousins  of  
the  Gypsies.”  dat  verscheen  in  de  Journal  of  the  Gypsy  Lore  Society.  Derek  Tipler  hield  zich  
voornamelijk  bezig  met  het  bestuderen  van  de  Welsh  en  Angelsaksische  Roma.  Andere  
namen  voor  de  Banjara  zijn  Lambadi  en  Gor.  Zij  zijn  in  India  een  lange  tijd  zeer  
achtergesteld  geweest.  Ze  behoorden  tot  de  Scheduled  Tribes.  Een  indeling  die  de  
overheid  gaf  aan  de  laagste  kasten  die  hulp  nodig  hadden  met  een  vorm  van  positieve  
discriminatie  in  bepaalde  overheidsfuncties  en  het  onderwijs.  Enkele  

                                                                                                               
246  S.S.Shashi,  1990,  p6-­‐10.  
   99  

Banjaragemeenschappen  leven  nog  steeds  in  dorre  gebieden  op  een  vrij  traditionele  
manier.  Andere  zijn  beïnvloed  ,  of  aangetast  zo  men  wil,  door  de  moderne  globale  
fenomenen  zoals  industrie  en  toerisme.  247Omdat  zij  vaak  in  aparte  gemeenschappen  
wonen  ver  weg  van  scholen  zijn  er  nog  steeds  vele  analfabete  Banjara.  Toch  klimmen  zij  
steeds  meer  op.  In  Maharashtra  hebben  zij  enkele  politieke  figuren  met  inspraak  in  de  
deelstaat.  Zij  zijn  goed  georganiseerd  en  proberen  op  te  klimmen  op  de  sociale  ladder.  
De  Gor  staan  vooral  bekend  door  hun  kleurrijke  verschijning.  De  traditionele  
klederdracht  van  de  vrouwen  bestaat  uit  een  lange  rok  die  de  enkels  bedekt.  
Daarbovenop  dragen  zij  een  topje  of  bloes  dat  reikt  tot  boven  de  navel  met  een  dupatta,  
een  multifunctionele  sjaal,  er  overheen.  De  sluier  die  zij  op  het  hoofd  dragen  is  versierd  
met  geldstukken.  Deze  stijl  van  klederdracht  heet  ghagra  choli  of  lehenga  choli.  Ze  is  
traditioneel  in  de  streken  Gujarat  en  Rajastan.248  Deze  elegante  vrouwen  zijn  over  het  
gehele  lichaam  versierd  met  juwelen  en  ornamenten.  Zij  borduren  stukjes  glas  of  zilver  
op  hun  bloes.  De  armen  en  benen  zijn  versierd  met  allerlei  banden.  Zij  dragen  eigenlijk  
de  rijkdom  van  de  familie  op  hun  lichaam.  249Zilver  is  het  overheersende  materiaal  
gebruikt  om  zich  met  te  tooien,  maar  goud  komt  ook  voor.  Van  de  Roma  zegt  men  ook  
wel  eens  dat  zij  traditioneel  hun  rijkdom  bij  zich  droegen.  Bij  hen  is  het  echter  goud  dat  
overheerst.  Zij  hingen  gouden  munten  aan  hun  rokken  of  hoofddoeken.  Dit  fenomeen  
kan  ontstaan  zijn  door  hun  rondtrekkende  aard.  De  Lambadi  mannen  dragen  een  dhoti,  
een  broek  gemaakt  uit  een  grote  doek  gewikkeld  om  de  middel.  Op  het  hoofd  dragen  zij  
een  tulband.  Deze  dragen  de  mannen  in  allerlei  kleuren.  Traditioneel  moeten  de  
tulbanden  afgewerkt  zijn  met  zilverdraad.  250  

Over  de  Banjara  wordt  vanalles  gezegd.  Zij  zijn  een  subkaste  van  de  Rajput.  Zij  zeggen  
bovendien  zelf  dat  zij  afstammen  van  de  Rajputs.  Hun  verhaal  vertelt  dat  zij  begonnen  te  
migreren  vanuit  Rajasthan  naar  de  rest  van  India  wegens  de  vele  gevechten  en  de  
droogte  in  Rajasthan.  Hun  vertegenwoordigers  vertellen  dat  zij  zijn  vertrokken  tijdens  
de  oorlog  van  Prithviraj  Chauhan  tegen  Mohammed  Ghori.251  CR.  Crooke  gaat  hier  
tegenin  door  te  stellen  dat  zij  tot  de  kasten  van  Charan  en  Bhat  behoorden.  De  Banjara  

                                                                                                               
247  Derek  Tipler,  1968,  p140-­‐143.  
248  S.G.  Deogaonkar  &  Shailaja  S.  Deogaonkar,  1992,  p9-­‐50.  
249  J.J.Roy  Burman,  2010,  p50-­‐51.  
250  S.G.  Deogaonkar  &  Shailaja  S.  Deogaonkar,  1992,  p9-­‐50.  
251  J.J.Roy  Burman,  2010,  p17-­‐18.  
   100  

zijn  verhandelende  nomaden.  Ze  trokken  rond  om  hun  goederen  aan  de  man  te  brengen.  
Zij  verkochten  voornamelijk  zout  en  allerlei  graansoorten.  Volgens  CR.  Crooke  zijn  zij  zo  
in  contact  gekomen  met  de  Rajputs,  moslims  en  andere  volkeren  in  strijd  bij  de  
bevoorrading  van  hun  legertroepen.  Iravati  Karve  is  hier  niet  mee  akkoord.  Zij  zegt  dat  
de  Banjara  niet  tot  de  oudste  inheemse  bevolking  van  India  behoren  gekend  als  de  
adivasis.  Uit  haar  antropologisch  onderzoek  naar  onder  andere  de  huwelijksrituelen  bij  
Banjara  en  Rajputs  blijkt  dat  de  Banjara  gelijkenissen  vertonen  met  de  Rajput.  Volgens  
haar  zijn  de  Lambadi  bijgevolg  mee  India  binnengekomen  met  de  Rajput,  Gujars  en  
andere  Indo-­‐Arische  groeperingen.  De  Banjara  zijn  over  het  algemeen  lichter  van  
complexie  dan  de  zwarte  adivasis.  252  

De  Banjara  hebben  een  panchayat-­‐systeem,  een  raad  die  misdaden  of  onenigheden  moet  
beslechten  op  dorpsniveau,  voorgezeten  door  een  ouder  voornaam  lid  van  de  
gemeenschap  die  wordt  verkozen  door  de  andere  leden  van  de  gemeenschap  om  de  raad  
voor  te  zitten.  Deze  raad  spreekt  zich  uit  over  een  gepaste  straf  voor  de  misdadiger  van  
het  misdrijf.  Dit  kan  een  geldboete  zijn  of  zelfs  verbanning  uit  de  gemeenschap.  De  
Banjara  zouden  oorspronkelijk  niet  met  bruidsschatten  gewerkt  hebben,  maar  dit  later  
opgenomen  hebben  van  andere  Indiërs.  De  Banjara  zijn  onderverdeeld  in  allerlei  
groepen,  onderverdeeld  in  clans  of  gotras.  De  groepen  zijn  endogaam.  De  clans  zijn  
exogaam.  Zij  begraven  hun  doden  indien  deze  ongehuwd  waren.  Ze  verbranden  de  lijken  
van  gehuwde  overledenen.  Zij  hebben  een  grote  folklore.  Zij  hebben  een  eeuwenoude  
traditie  van  specifieke  muziek,  liederen  en  dans.  De  Banjara  zijn  zeer  bekend  voor  hun  
dansuitvoeringen  begeleid  door  Rajasthani  muziek.253  

Aan  de  kant  van  de  Banjara  worden  er  veel  initiatieven  genomen  om  deze  stelling  te  
ondersteunen  van  Derek  Tipler  dat  zij  familiebanden  hebben  met  de  Roma.  Door  zich  te  
verenigen  met  de  Roma  willen  zij  strijden  voor  erkenning  in  de  wereld  voor  henzelf  en  
voor  de  Roma.  In  1978  nam  een  delegatie  van  Banjara  deel  aan  het  Wereld  Romani  
Congres  in  Genève.  Leden  van  de  Banjara  namen  ook  geregeld  deel  aan  
literatuurfestivals  die  werden  georganiseerd  om  Indische  en  Romani  schrijvers  te  
verenigen.  Shyamala  Devi,  zelf  een  geschoolde  Banjara,  maakte  een  documentaire  over  

                                                                                                               
252  S.G.  Deogaonkar  &  Shailaja  S.  Deogaonkar,  1992,  p9-­‐50.  
253  Kumar  Suresh  Singh,  1989,  p95-­‐120.  

         D.B.  Naik,  2000,  p1-­‐10.  

   101  

de  connectie  tussen  de  Banjara  en  de  Roma  “We  are  Everywhere”.  De  originele  titel  van  
deze  film  is  “  Har  nas  nasema  roma-­‐haar  malkuma  ghor”  en  deze  werd  gemaakt  in  1998.  
Zij  ondernam  verschillende  reizen  naar  Europa  om  de  Roma  te  ontmoeten.  Zij  schreef    
“The  Search  for  Identity  of  Gypsies  of  the  World  and  the  Impact  of  Different  Economic  
Systems”.  Shyamala  Devi  is  op  dit  moment  professor  economische  wetenschappen  aan  
de  Kakatiya  universiteit  in  India.  Haar  onderzoek  loopt  nog  steeds  voort.  Zij  richt  zich  
naar  eigen  zeggen  op  onderzoek  dat  iets  moet  teweegbrengen  op  sociaal  vlak  zowel  voor  
de  Roma-­‐  als  Banjaragemeenschap.  Ze  wil  geen  onderzoek  doen  puur  om  het  ergens  
neer  te  schrijven.  

Iemand  anders  die  zeer  veel  onderzoek  heeft  verricht  in  deze  strekking  is  Ranjit  P.Naik.  
Deze  persoon  zal  besproken  worden  in  het  laatste  hoofdstuk.  Zijn  vrouw  Chandrakala  
Ranjit  Naik  heeft  een  de  Roma  Banjara  Trade  Co-­‐op  Hsg.  Society  opgericht,  een  
organisatie  die  instaat  voor  de  huisvesting  van  Banjara  en  andere  mensen  behorende  tot  
lagere  kasten.  Zij  was  in  1983  aanwezig  op  het  intercultureel  festival  ter  ere  van  de  
Roma  in  Chandigarh.  254  

5.2  Sapera.    

Deze  naam  komt  van  sap  dat  slang  betekent.  Ze  staan  bekend  als  slangenvangers  en  –
bezweerders.  Onder  deze  term  bevinden  zich  nog  allerlei  subgroepen  zoals  de  Jhinwar  
Sapera,  Bihal  Sapera  en  de  Nakphula  Sapera.  Zij  zijn  ook  bekend  onder  de  naam  Kalbelia.  
Nog  andere  namen  voor  hen  zijn  Poongiwala  en  Jogira.  Zij  zijn  voornamelijk  te  vinden  in  
Rajasthan  dat  gelegen  is  in  het  noord-­‐westen  van  India.255  Zij  leven  semi-­‐nomadisch.  Ze  
worden  voornamelijk  gelinkt  aan  de  Roma  omdat  zij  een  aantal  beroepen  uitoefenen  die  
volgens  sommigen  eigen  zijn  aan  de  Roma.  De  Roma  zelf  zeggen  dat  zij  de  fluitjes  
herkennen  die  de  Kalbelia  hanteren  om  de  honden  te  roepen.256  De  Kalbelia  zijn  zeer  
bekend  voor  hun  dans  en  zilveren  juwelen.  Zij  komen  aan  hun  inkomsten  door  op  te  
treden  met  dans,  muziek,  slangenbezweren  en  tovenarij.  Door  deze  beroepen  
beschouwd  de  maatschappij  hen  als  minderwaardig.  Ze  worden  tegelijkertijd  
geassocieerd  met  diefstal.  Ze  zijn  zeer  arm  en  leven  daardoor  vrij  primitief.  Deze  

                                                                                                               
254  Banjaratimes.com  
255  Kumar  Suresh  Singh,  1998,  p478.  
256  Donald  Kenrick,  2004,  p75-­‐87.  
   102  

bevolkingsgroep  is  geclasseerd  onder  de  Scheduled  Castes.  De  Sapera  vermoeden  dat  zij  
de  oorspronkelijke  bewoners  van  Delhi  waren  en  dat  zij  afstammen  van  de  Rajputs.  
Deze  stam  spreekt  een  Rajasthaans  dialect.  De  Kalbelia  zijn  onderverdeeld  in  clans  of  
gotras.  Ze  leven  endogaam  binnen  de  Kalbelia.  Leden  van  verschillende  clans  trouwen  
gewoonlijk  wel  met  elkaar.  Bij  een  bruiloft  hoort  een  geldprijs.  Zij  begraven  hun  doden.  
De  Kalbelia  hebben  een  gelijkaardig  soort  rechtssysteem  als  de  Roma.  Aan  het  hoofd  van  
elk  van  hun  gemeenschappen  hebben  zij  een  panch.  Dit  wijst  op  de  panchayat,  een  raad  
die  wordt  voorgezeten  door  vijf  voorname  leden  van  de  gemeenschap.257  Tony  Gatliff  is  
een  bekende  regisseur  die  veel  films  maakt  waarin  de  Roma  een  hoofdrol  spelen.  In  één  
van  zijn  films  “Latcho  Drom”  maakt  hij  een  overzicht  van  de  muziek  en  
muziekgeschiedenis  van  de  Roma.  De  film  begint  met  een  fragment  die  de  Kalbelia  toont  
die  door  de  woestijn  trekken.  Hij  toont  hun  specifieke  dansstijl  en  een  feest  begeleid  
door  een  bard  die  een  verhaal  zingt  op  Indische  muziek.    

5.3  Narikuravar.  

Een  andere  benaming  voor  de  Narikuravar  is  Vagri.  Zij  spreken  een  Noord-­‐Indische  taal.  
Zij  waren  oorspronkelijk  jagers  maar  houden  zich  tegenwoordig  vooral  bezig  met  het  
maken  van  ornamenten  en  het  vangen  van  vogels.  Vroeger  maakten  zij  gebruik  van  
toekomst  voorspellen  en  het  verhandelen  van  medicijnen  om  te  overleven.  Door  de  
hedendaagse  economische  omstandigheden  is  het  voor  hen  niet  langer  mogelijk  om  
rond  te  trekken.  Aan  de  hand  van  hun  taal  denkt  men  dat  zij  uit  Gujarat  kwamen  en  
migreerden  naar  het  zuidelijke  Tamil  Nadu.  De  stelling  is  dat  terwijl  een  deel  van  hen  
naar  het  noorden  en  het  westen  trokken  en  later  de  Roma  werden,  het  andere  deel  naar  
het  zuiden  trok.258  Er  wonen  ook  nog  Narikuravar  in  Rajasthan,  Gujarat  en  Sindh.  Zoals  
de  Roma  zijn  de  Vagri  endogaam  en  moeten  zij  een  bruidsschat  voorleggen.  De  twee  
belangrijkste  godinnen  bij  de  Vagri  zijn  Kali  en  Meenakshi.  Een  ander  kenmerk  dat  zij  
delen  met  de  Roma  is  dat  zij  het  onderste  deel  van  het  vrouwelijke  lichaam  als  onrein  
beschouwen.  Vrouwelijke  seksualiteit,  menstruatie  en  vrouwelijke  geslachtdelen  zijn  
schadelijk  tegenover  de  godin  en  haar  speciale  relatie  met  het  mannelijke  gezinshoofd.  
Er  mag  niets  dat  in  aanraking  is  geweest  of  geassocieerd  wordt  met  de  vrouwelijke  

                                                                                                               
257  Kumar  Suresh  Singh,  1993,  p1160-­‐1161.  
258  Donald  Kenrick,  2004,  p75-­‐87.  
   103  

geslachtsdelen  in  de  buurt  komen  van  de  godin.259  Verder  hebben  zij  ook  per  
gemeenschap  een  panchayat.  Hun  muziek  zou  invloeden  uit  het  Midden-­‐Oosten  
bevatten.  De  Narikuravar  werden  tijdens  de  koloniale  periode  geplaatst  onder  de  
Criminal  Tribes  Act  omdat  men  dacht  dat  ze  zich  voortdurend  bezighielden  met  diefstal.  
Ze  werden  bijgevolg  bij  alle  diefstallen  beschuldigd.  Zij  behoren  nu  tot  de  Scheduled  
Tribes.  De  meeste  van  hen  wonen  in  erbarmelijke  omstandigheden.  Ze  hebben  een  lage  
status.  Zij  geloven  zelf  dat  zij  zijn  ontstaan  uit  huwelijken  of  relaties  die  Jats,  Rajputs  en  
Gujars  zijn  aangegaan  met  shudras.  Shudra  staat  voor  de  laagste  klasse,  de  klasse  van  de  
bedienden,  vaak  gerelateerd  aan  de  arme  donkere  oorspronkelijke  bevolking  die  bij  de  
volksverhuizingen  werd  bestempeld  als  de  laagste  klassen  en  de  andere  klassen  
moesten  dienen.  Door  met  deze  lage  klassen  te  huwen  verloren  zij  aanzien  waardoor  zij  
niet  langer  als  Jats  of  Rajputs  beschouwd  werden.  Zij  hanteren  onderling  een  
clansysteem  met  verschillende  gotras,  maar  deze  zijn  gelijkwaardig  ten  opzichte  van  
elkaar.260  

5.4  Domba  of  Dom.    

De  Dom  worden  beschouwd  als  een  lage  kaste.  Ze  zijn  geklasseerd  onder  de  Scheduled  
Castes  en  hebben  zich  bij  de  Dalitbeweging  gevoegd.  De  Dalits  zijn  leden  van  lage  kasten  
of  zijn  kastelozen  die  samen  strijden  voor  meer  rechten  en  een  betere  sociale  
aanvaarding.  De  term  Dalit  hebben  zij  zelf  gekozen  om  zich  mee  te  benoemen.  Het  
betekent  eigenlijk  gebroken,  uitgesloten.  Het  is  een  groepering  van  de  onaanraakbaren.  
Het  is  een  beetje  als  de  Roma  die  zelf  voor  de  naam  Roma  hebben  gekozen  om  zich  
samen  achter  te  scharen.  Omdat  de  Dalits  zich  verenigen  achter  één  naam,  krijgen  ze  
meer  zeggingskracht  en  erkenning.  De  Dom  zijn  echter  niet  enkel  een  kaste.  Dit  Indische  
volk  zou  een  eigen  etnische  entiteit  vormen.  De  Dom  verdienen  hun  brood  voornamelijk  
als  loonarbeider  en  met  het  vegen  van  de  straten.  Voor  de  rest  zijn  er  smeden,  
lederbewerkers,  stoffenbewerkers,  wevers,  mandenmakers  en  muziekanten  onder  hen.  
Meer  en  meer  moeten  zij  in  de  geïndustrialiseerde  steden  werk  zoeken  als  loonarbeider.  
De  traditionele  functie  van  hun  voorouders  was  dat  ze  toezicht  hielden  over  de  
crematievuren.  Ze  brachten  het  hout  aan  en  waakten  over  het  vuur.261  De  Dom  staan  

                                                                                                               
259  Peter  Berger,  2010,  p318-­‐325.  
260  Kumar  Suresh  Singh,  1998,  p975.  
261  Lucy  Bregman,  2010,  p137-­‐139.  
   104  

bekend  als  de  kaste  die  zingt  en  muziek  brengt.  Enkele  academici  vermoeden  dat  andere  
migrerende  muzikanten  zoals  de  Kanjar,  Kolhati  en  Mirasi  ontstaan  zijn  uit  
afscheidingen  of  vertakkingen  van  de  Dom.  262  Omdat  er  in  het  Gorakhpur  district  vele  
plaatsen  voorkomen  die  het  woord  Dom  in  de  naam  hebben,  bestaat  er  het  verhaal  dat  
de  Dom  oorspronkelijk  heer  en  meester  waren  over  een  groot  deel  van  die  regio.  Indien  
zij  regeerden  over  de  plaatsen  met  de  namen  Domangarh,  Domar  Dar,  Dom  Kaichar,  
Domra  Hata  en  Domath  dan  moeten  zij  tot  de  kshatriya-­‐klasse  behoord  hebben.  Of  dan  
moeten  zij  ooit  Rajputs  geweest  zijn.  Het  is  natuurlijk  een  veelvoorkomend  fenomeen  
dat  een  lage  kaste  zich  probeert  te  profileren  met  een  verhaal  over  hun  hoge  afkomst,  
dus  moet  men  het  zoveel  mogelijk  met  een  korrel  zout  benaderen.  Omdat  er  over  het  
fort  dat  in  Domangarh  staat  gezegd  wordt  dat  het  de  eigendom  was  van  de  Domkara,  
vermoedt  men  dat  de  Domkara  een  rijke  familie  was  of  edelen  waren  die  aan  het  hoofd  
stonden  van  de  Dom.  

De  verschillende  onderverdelingen  binnen  de  Dom  zijn  endogaam.  Ze  hebben  een  
panchayat  rechtssysteem  dat  wordt  voorgezeten  door  7  mensen.  Ze  leven  vooral  in  het  
noorden  van  India  en  spreken  Hindi  of  lokale  dialecten.  De  bruidsschat  die  zij  moeten  
voorleggen  bij  een  huwelijk  bestaat  voor  het  grootste  deel  uit  rijst  en  kurkuma  
aangevuld  met  een  beetje  geld.  Het  zijn  hindoes  die  Ganesh  Chaturthi  en  het  festival  van  
Durga  vieren.  Dit  volk  staat  reeds  vernoemd  in  de  shastras.  De  shastras  zijn  oude  teksten  
die  regels  voorschrijven  over  hoe  beelden  en  tempels  er  zouden  moeten  uitzien,  hoe  
men  de  religie  hoort  te  beleven  en  zij  beschrijven  ook  allerlei  kunstvormen  en  filosofie.  
Deze  zijn  eigenlijk  eeuwenoude  wetenschapsteksten.  Naast  de  gewone  hindoegoeden  
hebben  zij  een  uitgebreid  arsenaal  aan  goden  en  demonen  die  specifiek  tot  hun  
leefgroepen  behoren.  De  zon  en  de  maan  worden  bijvoorbeeld  van  tijd  tot  tijd  aanbeden.  
De  Dom  worden  aan  de  Roma  gerelateerd  omdat  het  woord  Dom  en  de  naam  Rom  zo  
sterk  gelijkend  zijn.  263  

5.5  Linguïstische  vergelijking  van  Dom  en  Rom.  

Het  woord  Dom  wordt  soms  als  Ḍom  geschreven  om  de  klank  weer  te  geven  zoals  die  in  
de  Indische  talen  wordt  gebruikt.  Op  dezelfde  manier  wordt  Rom  soms  als  Rrom  

                                                                                                               
262  Robert  Vane  Russel,  1916,  p160-­‐167.  
263  K.C.Das,  2008,  p98-­‐102.  
   105  

geschreven  met  een  rollende  R.  De  meeste  Roma  uit  Oost-­‐Europa  gebruiken  echter  wel  
een  harde  R  bij  het  uitspreken  van  Roma.  Dit  kan  door  beïnvloeding  zijn  van  de  
moedertaal  van  het  land.    

In  1841  zei  Hermann  Brockhaus  al  dat  het  woord  Rom  van  het  woord  ḍom  kwam.  
Volgens  hem  worden  in  het  Hindi  de  woorden  ḍoma  en  ḍomni  gebruikt  voor  mensen  van  
een  lage  kaste.  Kenrick  is  niet  akkoord  met  deze  betekenis.  Hij  zegt  dat  het  gewoon  een  
woord  is  om  een  man  of  een  mens  aan  te  duiden.264  In  het  Romanes  betekent  romni  
echtgenote  van  een  Rom  of  een  vrouw  van  Romani  afkomst.  In  1882  schreef  Charles  
Godfrey  Leland  dat  domni  het  woord  is  voor  de  echtgenotes  van  de  Dom.  Hij  schrijft  
vervolgens  dat  er  een  term  domnipana  bestaat  voor  het  Dom-­‐zijn  die  een  grote  gelijkenis  
treft  met  de  term  romanipen  of  romanipe.  Romanipen  wordt  gebruikt  om  de  Romani  
cultuur,  de  Romani  gebruiken  en  het  Roma-­‐zijn  aan  te  duiden.  Leland  schrijft  verder  in  
zijn  boek  “The  Gypsies”  dat  ḍom  of  rom  in  India  in  gebruik  is  geraakt  en  dat  het  verder  
bestendigd  is  omdat  de  Copten  in  Egypte  voor  een  man  het  woord  romi  gebruikten.265  
Een  tweede  theorie  stelt  dat  rom  afkomstig  is  van  een  woord  in  het  Sanskriet  dat  
letterlijk  drum  of  drummer  betekende  en  dat  werd  gebruikt  om  de  Dom  die  muziek  
bespeelden  aan  te  duiden.  Briggs  beweerde  zelfs  in  1953  dat  de  Dom  hun  onreine  
aanwezigheid  moesten  aankondigen  voor  het  betreden  van  de  stad  Benares.  Hiervoor  
gebruikten  zij  trommels.  W.R.  Rishi  heeft  zijn  eigen  theorie.  Hij  maakt  met  rom  het  
Sanskrietwoord  rama  dat  echtgenoot  betekent.  Deze  theorie  is  verworpen  omdat  rama  
wel  degelijk  echtgenoot  betekent  maar  enkel  gebruikt  wordt  in  de  dichtkunst.    

DNA-­‐testen  steunen  de  theorie  van  de  Dom  niet.  Testen  uitgevoerd  door  Kalaydijeva  en  
Bhalla  tonen  aan  dat  het  DNA  van  verschillende  groepen  Roma  dichter  aansluit  bij  dat  
van  de  Jats,  de  Punjabi  Hindoes  en  de  Rajputs  dan  bij  de  Dom.  Ookal  dragen  de  Dom  
eveneens  overwegend  meer  het  B  gen  dan  het  A  gen.  266    

5.6  Gaduliya  Lohar.    

Gade,  Gadia  of  Gaduliya  betekent  dat  deze  mensen  zich  voortbewegen  op  ossenwagens.  
Lohar  slaat  op  het  beroep  van  smid  dat  zij  voornamelijk  uitvoeren  of  uitvoerden.  Zij  
                                                                                                               
264  Ian  Hancock  &  Dileep  Karanth,  2010,  p323.  
265  Charles  Godfrey  Leland,  1882,  p19-­‐25  &  p333-­‐335.  
266  Ian  Hancock  &  Dileep  Karanth,  2010,  p323-­‐325.  
   106  

geloven  op  hun  beurt  dat  zij  afstammen  van  de  Rajput.  Zij  stonden  het  leger  van  de  
Rajput  bij  met  het  smeden  van  de  wapens.  Zij  geloven  dat  hun  voorouders  nochtans  
slechts  het  beroep  van  smid  aannamen  uit  noodzaak.  Zij  hadden  moeten  vluchten  uit  het  
fort  van  Chittorgarh  in  Rajasthan  na  een  aanval  van  de  moslims.  Om  te  overleven  en  
belangrijk  te  blijven  voor  de  Rajput  begonnen  zij  te  smeden.  Het  voorval  van  een  aanval  
op  Chittorgarh  zoals  de  Gadia  Lohar  het  verhalen,  is  slechts  in  één  historisch  relaas  
neergeschreven.  Kaviraj  Shyamal  Dass  schreef  dit  op  in  1886  in  zijn  boek  “Veer  Vinod”  
Hij  was  de  geschiedkundige  aan  het  hof  van  Mewar.  Onder  wiens  leiding  deze  aanval  
werd  uitgevoerd,  daarover  bestaat  onenigheid.  Enkele  spreken  van  het  gevecht  tussen  
Prithviraj  Chauhan  tegen  Mohammed  Ghori.  Anderen  zeggen  dat  het  fort  pas  werd  
vernietigd  door  koning  Akbar  in  1568.  De  Gadia  zouden  niet  meer  tot  de  Rajput  behoren  
aangezien  zij  trouwden  met  vrouwen  van  lagere  kasten.  Zij  huwden  met  deze  vrouwen  
omdat  zij  niet  genoeg  vrouwen  hadden  kunnen  meenemen  toen  zij  het  fort  ontvluchtten.  
Door  hun  constante  rondzwerven  was  hun  keuze  in  vrouwen  eerder  beperkt.  Zij  
beschouwen  zichzelf  nog  steeds  hoger  als  de  andere  Lohars.    

De  Gaduliya  Lohar  spreken  een  dialect  gelijkende  op  Gujarati.  De  Gadia  Lohars  zijn  
onderverdeeld  in  verschillende  afdelingen  genaamd  koms  of  nakhs.  Die  zijn  op  hun  beurt  
opgedeeld  in  subgroepen  of  gotras  en  zelfs  in  nog  kleinere  vertakkingen  gekend  als  tads.  
Op  het  niveau  van  de  nakh  kunnen  deze  groepen  zowel  exogaam  als  endogaam  zijn.  De  
gotras  zijn  endogaam  binnen  de  groepen  van  eenzelfde  nakh,  maar  het  is  niet  toegestaan  
om  met  iemand  te  trouwen  uit  dezelfde  gotra.  De  mensen  die  tot  eenzelfde  gotra  
behoren  zijn  te  nauw  verwant.  De  meisjes  gaan  na  het  huwelijk  bij  de  familie  van  de  man  
wonen.  Dit  is  een  gebruik  dat  ook  bij  de  Roma  gangbaar  is.  Maar  dit  gebruik  is  zeker  niet  
uitsluitend  bij  de  Roma  te  vinden.  De  Gadia  Lohar  werken  opnieuw  met  een  panchayat-­‐
systeem  om  de  berechtiging  van  misdaden  binnen  de  groep  te  regelen.  Een  vrouw  bij  de  
Gadia  Lohar  wordt  een  bindni  genoemd.  Dit  woord  heeft  dezelfde  uitgang  als  bij  de  
Roma.  Bij  de  Roma  is  een  man  een  rom,  een  vrouw  wordt  benoemd  met  romni.    267  

5.7  Nomaden  van  Pakistan.    

Pakistan  is  nog  maar  sinds  1947  afgesplitst  van  India.  In  de  periode  dat  de  Roma  zouden  
vertrokken  zijn  uit  India  was  er  bovendien  nog  geen  sprake  van  één  land  met  de  naam  
                                                                                                               
267  Pramoda  Kumāra  Miśra,  1977,  p1-­‐27  &  p94-­‐105.  
   107  

India.  Het  gebied  bestond  uit  allerlei  machtscentra  met  verschillende  heersers  en  
prinsdommen  vooraleer  deze  samen  één  land  vormden.  Pakistan  is  belangrijk  in  een  
onderzoek  naar  de  oorspong  van  de  Roma  omdat  de  provincie  Sindh  die  vaak  vernoemd  
wordt  als  de  oorspronkelijke  geboorteplaats  van  de  Roma  een  provincie  van  Pakistan  is.  
De  Jogi,  Kanjar,  Mirasi,  Qalandar,  Chungar,  Chriga,  Kowli  en  Lohars  zijn  allemaal  
verschillende  nomadische  groepen  die  al  helemaal  geen  boodschap  hebben  aan  de  
grenzen  van  nu.  Zij  zijn  zowel  in  Pakistan  als  in  de  noordelijke  regios  van  India  te  
vinden.  Deze  groeperingen  zijn  nomadisch  vanwege  hun  beroepen.  Aangezien  ze  
nomadisch  zijn,  leven  ze  in  tenten  die  gemakkelijk  op  te  stellen  zijn.  De  Jogi,  Kanjar,  
Mirasi  en  Qalandar  zijn  allen  bekend  voor  het  aanbrengen  van  amusement  door  dans,  
zang  en  muziek.  Zij  trekken  van  dorp  tot  dorp  om  de  gemeenschappen  te  vermaken.  
Daarvoor  hopen  zij  dan  in  ruil  voedsel  en  geld  aangeboden  te  krijgen.  De  Qalandar  staan  
bekend  als  echte  acrobaten  en  circusartiesten.  Zij  brengen  soms  ook  afgerichte  dieren  
met  zich  mee.  De  Kanjar  verkopen  naast  hun  entertainment  ook  nog  zelfgemaakt  
speelgoed.  De  andere  vier  zijn  rondtrekkende  ambachtslui.  De  Chungar  maken  manden  
en  bezems.  De  Chriga  verkopen  juwelen.  De  Kowli  zijn  ketellappers  en  marktkramers.  
De  Lohar  ten  slotte  voorzien  de  dorpen  met  hun  smederij.  Het  zijn  smeden.  Zij  reizen  op  
karren  voortgetrokken  door  ossen.  In  Europa  zijn  er  Romagroepen  Lovar  en  Kovari  
genaamd.  Van  de  Lovar  is  geweten  dat  zij  bekend  waren  voor  hun  handel  in  paarden.  De  
Kovari  zijn  de  kaste  van  de  smeden.  268  

5.8  Nomaden  in  Afghanistan.    

In  Afghanistan  zijn  er  enkele  volksgroepen  die  een  dialect  spreken  uit  het  noorden  van  
India.  Deze  taal  wordt  Inku  genoemd.  Het  zijn  alweer  nomaden  vanwege  economische  
redenen.  De  Afghaanse  bevolking  noemt  hen  Jat.  De  naam  komt  misschien  overeen  met  
de  Jats  in  India,  maar  in  dit  geval  heeft  het  een  negatieve  bijklank.  De  Jalali  en  Shadibaz,  
twee  van  de  daar  verblijvende  clans,  richten  apen  af  om  kleine  shows  op  te  voeren.  Deze  
acts  worden  vergezeld  van  muziek.  Zij  treden  daarnaast  ook  op  met  hun  
instrumenten.269  

                                                                                                               
268  Donald  Kenrick,  2004,  p80-­‐90.  
269  Donald  Kenrick,  2004,  p80-­‐87.  
   108  

5.9  De  Luli.  

De  Luli  zijn  van  een  andere  migratiegolf  dan  de  Roma.  Zij  verlieten  India  waarschijnlijk  
veel  later  dan  de  Roma.  De  Luli  wonen  in  Oezbekistan  en  Tadjikistan.  Zij  worden  naast  
Luli  en  Djogi  vaak  Multani  genoemd.  Men  verondersteld  dat  ze  zo  genoemd  worden  
omdat  ze  van  de  stad  Multan  in  Pakistan  afkomstig  zijn.  270  

6.  De  theorieën  van  de  Roma  zelf  over  hun  afkomst.    

 

6.1  Afkomstig  uit  India.  

De  meerderheid  van  de  Roma  begint  te  vernemen  dat  zij  afkomstig  zijn  uit  India.  Een  
groot  aantal  van  hen  aanvaardt  dit  en  is  er  zelfs  trots  op.  Op  de  Romani  vlag  is  het  
symbool  van  de  Ashoka  chakra  of  het  wiel  van  Ashoka  opgenomen.  Het  staat  symbool  
voor  hun  geschiedenis  van  migratie  maar  representeerd  bovendien  een  connectie  met  
het  Indische  thuisfront.    

De  notie  van  een  vaderland  is  belangrijk  en  ambigue  voor  de  Roma.  Een  thuisland  is  
voor  alle  mensen  belangrijk  voor  de  identiteitsbeleving.  Toch  is  het  soms  moeilijk  om  
voor  hen  over  een  thuis  te  spreken.  Als  zij  uit  India  komen,  dan  zijn  zij  daar  ondertussen  
al  meer  dan  1000  jaar  weg.  Voor  vele  Roma  is  hun  vaderland  het  land  waarin  zij  huidig  
verblijven.  Meestal  zijn  de  Roma  in  deze  landen  al  meer  dan  500  jaar  aanwezig.  Ze  
vormen  er  grote  gemeenschappen.  271Nu  treden  er  nieuwe  migratiegolven  op  van  de  
zogenaamde  nieuwe  EU-­‐burgers.  De  Roma  zijn  al  aanwezig  in  Europa  sinds  de  15de  
eeuw  en  in  België  sinds  1421.  In  het  Westen  van  Europa  zijn  velen  van  hen  gesneuveld  
tijdens  de  holocaust  die  zij  porajmos  noemen.  In  het  Oosten  van  Europa  zijn  zij  eerst  
onderhevig  geweest  aan  slavernij  en  daarna  aan  gedwongen  assimilatie  in  het  
communistische  tijdperk.  De  gedwongen  assimilatie  van  de  Roma  werd  voor  het  eerst  
ingevoerd  door  Maria  Theresa  van  Oostenrijk  in  1758.  Het  woord  zigeuner,  hun  namen  
en  hun  taal  werden  verboden.  Zij  wilde  van  hen  namelijk  “nieuwe  Hongaren”  maken  .  
Voor  een  Rom  uit  Slowakije  is  zijn  moedertaal  Slowaaks.  Er  wordt  wel  Romanes  
aangeleerd  maar  dit  komt  eigenlijk  op  de  tweede  plaats.  Wanneer  Romanes  gesproken  

                                                                                                               
270  Donald  Kenrick,  2004,  p85-­‐87.  
271  Persoonlijke  communicatie  met  Valery  Novoselsky.    
   109  

wordt,  wordt  deze  vermengd  met  inheemse  woorden.  Een  Rom  uit  Hongarije  zal  er  een  
Hongaarse  woordenschat  aan  toevoegen,  een  Rom  uit  Roemenië  zal  zijn  Romanes  
aanvullen  met  Roemeens.  Ookal  spreekt  een  Rom  de  taal  van  het  land  waarin  hij  al  
generaties  verblijft  en  heeft  hij  de  nationaliteit  van  dat  land,  toch  zijn  zij  er  vaak  niet  
welkom.  272Er  is  nog  heel  veel  discriminatie  tegenover  de  Roma.  In  sommige  landen  
leven  zij  afgezonderd  van  de  rest  in  ghettos.  In  Sliven  was  er  in  de  jaren  60  een  mini-­‐
ghetto  met  de  naam  Bangladesh.  Zij  hebben  er  een  zeer  slechte  toevoer  van  voedsel  en  
geneeskundige  hulp.  Zij  vinden  er  ook  moeilijk  werk.  273  Daarom  is  het  ironisch  dat  
Frankrijk  zijn  Romaburgers  terugstuurt  naar  een  land  dat  ze  ook  niet  wil  hebben.  Even  
ironisch  is  de  techniek  die  wordt  voorgesteld  bij  migratie  om  met  het  land  van  herkomst  
te  onderhandelen  om  ze  terug  te  nemen  en  dat  land  van  herkomst  er  zelfs  geld  voor  aan  
te  bieden.    

Dat  India  erkend  wordt  als  het  land  van  oorsprong  is  belangrijk  omdat  de  Roma  vaak  
beschreven  worden  als  een  volk  zonder  land  of  natie.  Dit  element  kan  de  Roma  ook  
verenigen  in  activistische  bewegingen  die  strijden  voor  de  rechten  van  de  
Romabevolking.  Aan  de  andere  kant  staan  enkele  Roma  er  soms  sceptisch  tegenover  
omdat  zij  vrezen  dat  men  dit  zal  gebruiken  om  Roma  terug  te  kunnen  sturen.  Er  hebben  
zich  een  aantal  incidenten  voorgedaan  waardoor  deze  Roma  zich  sceptisch  zijn  gaan  
opstellen.  In  Tsjechië  is  er  een  rechtse  Tsjechische  Nationalistische  Partij  (Národní  
Strana)  die  in  2008  met  een  studie  opkwam  genaamd  “The  final  solution  to  the  Gypsy  
Question”.  Zij  wilden  een  stuk  land  kopen  in  India  om  hun  Roma  te  kunnen  repatriëren.  
Dit  stootte  een  groot  aantal  mensen  tegen  te  borst  omdat  dit  toch  wel  veel  wegheeft  van  
het  deporteren  van  mensen  ten  tijde  van  de  Nazi’s  die  zelf  een  ‘final  solution  for  the  
jewish  issue’  hadden  en  die  bovendien  ook  vele  Roma  hebben  vermoord  zowel  binnen  als  
buiten  de  concentratiekampen.  Bovendien  werd  het  boek  voorgesteld  in  Lety  waar  
tijdens  de  Tweede  Wereldoorlog  een  werkkamp  stond  voor  Roma.  Vele  Roma  zijn  er  
gesneuveld.  De  partij  is  nu  ontbonden  en  Jìři  Gaudin,  de  politicus  die  het  boek  schreef,  
werd  door  de  rechtbank  veroordeeld.  Hij  kreeg  een  straf  van  14  maanden  
voorwaardelijk.274  In  1995  deed  er  zich  een  incident  voor  in  Oberwart  in  Oostenrijk  
waarbij  4  Roma  om  het  leven  kwamen.  Zij  probeerden  een  bord  waar  op  stond  
                                                                                                               
272  Persoonlijke  communicatie  met  Martin  Balogh.    
273  Isabel  Fonseca,  1996,  p118.  
274  Bill  Lehane,  2010.    
   110  

geschreven  “Gypsies  go  back  to  India”of  “Zigeuners,  ga  terug  naar  India”  te  verwijderen  
van  het  straatbeeld.  Aan  het  bord  hing  echter  een  springlading.  Deze  ontplofte  en  
ontnam  de  Roma  het  leven.  275De  radicale  hindoe-­‐aanhangers  zien  de  Roma  dan  weer  als  
een  kans  om  het  hindoeïsme  massaal  te  verspreiden  in  Europa.  Onder  andere  de  Hindu  
Heritage  Pratishthan  promoot  hindutvā  bij  Roma.  Hindutvā  is  een  overkoepelende  term  
gebruikt  voor  bewegingen  die  bezig  zijn  met  hindoe-­‐nationalisme.276  

6.2  Oudste  bronnen  uit  Europa  die  India  vernoemen.  

Chronicon  fratris  Hieronymi  de  Forlivio  ab  anno  1397  usque  add  annum  1433  :De  
“Chronicon  fratris  Hieronymi  de  Forlivio”  is  een  manuscript  geschreven  door  Hieronymus  
Foroliviensis.  Hier  in  staat  een  vermelding  van  de  aankomst  van  een  zwervend  volk  in  
Forli  in  Italië  in  1422.  Zij  waren  op  weg  naar  de  Paus  in  Rome  op  zoek  naar  het  geloof.  Ze  
kwamen  met  een  groep  van  200  mensen  en  Hieronymus  Foroliviensis  schrijft  er  bij  dat  
hij  heeft  horen  vertellen  dat  ze  van  India  kwamen.  In  een  document  van  Bologna,  een  
stad  ongeveer  80  kilometer  verwijderd  van  Forli,  genaamd  het  ”  Cornice  di  Bologna”  
staat  dat  er  op  18  juli  van  het  jaar  1422  een  hertog  van  Egypte  door  Bologna  had  
getrokken.  Hij  zou  de  naam  Andrew  gehad  hebben  en  in  aanwezigheid  geweest  zijn  van  
100  van  zijn  onderdanen.  Hij  was  op  weg  naar  Rome  om  een  boetedoening  te  
ondergaan.  Hij  was  namelijk  afvallig  geweest  van  het  christelijke  geloof.  Vervolgens  had  
de  koning  van  Hongarije  hem  verbannen.  Om  te  kunnen  terugkeren  wilde  de  hertog  zich  
opnieuw  aansluiten  bij  het  christendom.  Hij  werd  samen  met  zijn  onderdanen  herdoopt  
en  op  weg  gestuurd  naar  de  Paus.  Deze  reis  zou  zeven  jaar  duren.  Daarna  zouden  ze  
mogen  terugkeren  naar  hun  land.  Het  is  echter  niet  geweten  wie  dit  heeft  geschreven.  277  

De  Ier  Simon  Fitzsimons  bezocht  tussen  1322  en  1324  het  gebied  gelegen  ten  oosten  van  
de  Middelandse  Zee.  Hij  kwam  er  in  aanraking  met  mensen  met  een  zwarte  huidskleur.  
Hij  schreef  bijgevolg  dat  er  aan  de  Middelandse  Zee  Indiërs  woonden.  Hij  schreef  ook  
over  hun  militaire  activiteiten.  De  Ier  beweerde  dat  deze  mensen  steeds  in  conflict  
waren  met  de  Danubiërs.  Dit  was  een  agrarische  gemeenschap  die  leefde  aan  de  Donau.  
Sebastian  Münster  op  zijn  beurt,  die  in  Duitsland  woonde,  schreef  dat  bij  een  conversatie  

                                                                                                               
275  Isabel  Fonseca,  1996,  p145.  
276  Aamir  Mughal,  2008.  
277  Damian  Le  Bas  &  Thomas  Acton,  2010,  p7-­‐9.    
   111  

met  enkele  Roma  in  1544  zij  hem  hadden  verteld  dat  zij  oorspronkelijk  uit  Azië  kwamen  
uit  een  gebied  gelegen  aan  de  Ganges  of  aan  de  Indus.278  

Ten  slotte  staat  er  geschreven  in  de  “Chronieken  van  de  Wereld”  dat  in  1602  koning  
Philip  de  zwarte  bevolkingsgroep  uit  Spanje  heeft  verbannen.  Ze  worden  in  het  
document  kushim  genoemd  terwijl  er  heden  ten  dage  onder  de  Gitanos  van  Spanje  een  
Romagroep  bestaat  die  de  Kale  wordt  genoemd.  Het  is  moeilijk  om  te  weten  of  er  bij  
deze  documenten  effectief  gedoeld  werd  op  India.  India  was  wel  gekend  als  een  land  
waar  rijkdommen  en  specerijen  vandaan  kwamen,  maar  het  kan  best  zijn  dat  India  hier  
bedoeld  werd  als  symbool  voor  een  ver  en  onbekend  land  met  een  donkere  bevolking  
die  zich  helemaal  anders  gedroeg  dan  de  eigen  gekende  maatschappij.    

6.3  De  impact  van  de  Bollywoordfilms.    

Bij  de  Roma  is  er  veel  losgekomen  door  de  Bollywoodfilms.  Zowel  Chaman  Lal  als  Shyam  
Singh  Shashi,  twee  Indische  schrijvers,  zochten  de  Roma  op  om  ze  te  kunnen  beschrijven  
in  hun  werken.  Zij  schrijven  beiden  hoe  opmerkelijk  het  is  dat  zij  Roma  tegenkomen  die  
liedjes  van  buiten  kennen  uit  de  Bollywoodfilms.  279In  Šutka  Macedonië  hebben  de  
vrouwen  er  zelfs  hun  klederdracht  op  geïnspireed.  Ze  dragen  saris,  een  lang  Indisch  
kleed  bestaande  uit  een  kleurrijke  lap  stof  van  5  meter  gedrapeerd  om  het  lichaam,  in  
plaats  van  de  Turkse  broeken  die  ze  er  gewoonlijk  dragen.  Kennelijk  hebben  ze  zich  
geïdentifiiceerd  met  of  laten  betoveren  door  de  Indische  actrices  van  het  grote  scherm.  
280 Elena  Resnick  schreef  aan  de  Universiteit  van  Michigan  een  paper  “Transnational  

Affiliations,  Local  Articulations:  Consumption  and  Romani  Publics  in  Bulgaria”  over  
consumptie  en  identificatie  in  een  milieu  van  intolerantie  tegenover  de  Roma  in  
Bulgarije.  Aan  een  Romani  activiste  waarmee  zij  converseert  stelt  zij  de  vraag  waarom  
zij  zo  gefascineerd  is  met  alles  wat  Indisch  is.  Zij  antwoordde  dat  tijdens  het  
socialistische  regime  westerse  films  verboden  waren.  Op  de  televisie  waren  Indische  
films  te  zien,  omdat  die  gematigder  waren  volgens  de  regering.  Door  de  populariteit  van  
die  films  hebben  veel  Romani  kinderen  een  naam  gekregen  van  één  van  de  personages  
uit  de  films.  De  activiste,  die  niet  nader  bij  naam  wordt  genoemd,  zegt  dat  ze  het  
                                                                                                               
278  Damian  Le  Bas  &  Thomas  Acton,  2010,  p7-­‐9.  
279  S.S.Shashi,  1990,  p114-­‐115.  

           Chaman  Lal,  1962,  p8-­‐37.  

280  Isabel  Fonseca,  1996,  p111.  
   112  

aangenaam  vond  om  de  films  te  bekijken  omdat  de  taal  veel  klanken  gelijkend  had  met  
het  Romanes,  maar  ook  omdat  de  filosfie  over  het  leven  en  over  het  huwelijk  die  er  in  
voor  kwamen  gelijk  waren  aan  de  waarden  van  de  Roma.  De  verspreiding  van  
Bollywoodfilms  heeft  de  Roma  ontvankelijker  gemaakt  voor  de  verspreiding  van  het  feit  
dat  hun  origine  in  India  ligt.  Zoals  men  de  Roma  soms  exotisch  benaderd,  zo  
romantiseren  de  Roma  soms  India.  Zij  zeggen  dat  het  een  land  is  met  een  zeer  
hoogstaande  cultuur  diep  verworteld  in  het  land  zodat  de  normen  en  waarden  van  India  
zich  nog  steeds  in  het  bloed  van  de  Roma  bevinden.  De  schoonheid  van  het  land,  de  
vrouwen  en  de  dans  worden  benadrukt  door  de  aanhangers  van  de  India-­‐these.  Op  vlak  
van  consumptie  om  te  dwepen  met  dit  romantiseren  zijn  er  allerlei  kleine  beeldjes  of  
popjes  uit  plastiek  te  koop  in  de  vorm  van  Kali  of  andere  hindoe  godinnen.  281  

Isabel  Fonseca  schreef  een  reisverhaal  over  de  Roma  die  ze  ontmoette  op  haar  tocht.  Zij  
vermeld  in  dit  verhaal  “Bury  me  Standing”  haar  bezoek  aan  het  huis  van  Shaip  Jusuf.  Zij  
beschrijft  dat  hij  een  soort  schrijn  heeft  gemaakt  ter  ere  aan  India.  Hij  haalde  zelfs  een  
collectie  beeldjes  van  de  olifantengod  Ganesh  in  huis.  Voor  Shaip  was  het  belangrijk  om  
historisch  een  achtergrond  te  hebben,  maar  het  was  niet  zijn  bedoeling  om  een  nieuw  
thuisland  te  hebben  om  naar  terug  te  keren.  282Jusuf  Shaip  (1932-­‐2010)  was  een  
voorname  schrijver  die  woonde  in  Skopje  in  Macedonië.  De  belangrijkste  werken  die  hij  
schreef  zijn  een  Romanes  grammatica  en  een  biografie  over  Tito.  In  het  communistische  
regime  van  Tito  was  het  niet  toegestaan  om  je  eigen  etnische  identiteit  uit  te  drukken.  
Het  was  verboden  om  enige  culturele  identiteit  die  afweek  van  het  regime  te  beleven.  Dit  
zette  Jusuf  Shaip  ertoe  aan  om  zoveel  mogelijk  Roma  aan  te  sporen  om  juist  wel  met  hun  
identiteit  naar  buiten  te  komen.  Sinds  hij  wist  dat  de  Roma  konden  afstammen  van  de  
Indische  bevolking,  vond  hij  dat  er  een  positieve  bijklank  aan  hun  reputatie  werd  
toegevoegd.  Hij  promootte  het  Rom-­‐zijn  en  het  in  de  kijker  zetten  van  dat  extra  positieve  
kantje.  Hij  was  aanwezig  op  het  Eerste  Wereld  Romani  Congres  dat  bijeenkwam  om  op  
te  komen  voor  de  Roma  rechten,  participatie  en  identiteit  in  de  wereld.  Hij  reisde  
vervolgens  naar  India  om  het  eerste  Chandigarh  Festival  te  bezoeken  dat  was  
georganiseerd  door  W.R.  Rishi  om  Roma  en  Indiërs  in  contact  te  brengen  met  elkaars  

                                                                                                               
281  Elena  Resnick,  2009,  p102-­‐105.  
282  Isabel  Fonseca,  1996,  p107-­‐109.  
   113  

cultuur.  283  Een  andere  man  die  Isabel  Fonseca  tegenkwam  is  Ramche  Mustapha.  Hij  
heeft  op  zijn  paspoort  onder  zijn  officiële  nationaliteit  hindoe  laten  bijplaatsen.  284  

6.4  Waarom  niet  alle  Roma  zich  met  India  relateren.  

Ten  eerste  heeft  het  lang  geduurd  voor  de  informatie  van  de  India-­‐these  om  de  Roma  te  
bereiken.  In  de  meeste  landen  is  het  niet  mogelijk  voor  de  Roma  om  iets  over  zichzelf  te  
leren  op  school.  Gedurende  een  lange  tijd  is  deze  informatie  enkel  beschikbaar  geweest  
voor  hooggeschoolde  Roma  en  activisten.  Toen  de  eerste  taalkundige  studies  werden  
uitgevoerd  over  de  vergelijking  van  Romanes  en  de  Indische  talen,  waren  het  geleerden  
die  zelf  geen  Roma  waren  die  hier  aan  meewerkten.  Ten  tweede  stelt  Milena  
Hübschmannova  dat  wij  ons  steeds  afvragen  waarom  zij  zelf  niet  weten  waar  zij  
vandaan  komen,  maar  als  wij  individueel  naar  onszelf  zouden  kijken,  wij  toch  ook  niet  
onze  gehele  stamboom  kennen.  Wij  weten  vaak  ook  niet  waar  onze  over-­‐over-­‐
grootouders  woonden.  Laat  staan  dat  de  Roma  het  zouden  moeten  weten  na  zovele  
eeuwen.  Indien  we  het  niet  individueel  benaderen  maar  kijken  naar  de  geschiedenis  van  
ons  land  kennen  we  die  vaak  wel  juist  omdat  we  die  aangeleerd  krijgen  op  school.    

Indien  de  Roma  inderdaad  Indisch  zijn,  dan  is  het  een  zeer  typisch  Indisch  kenmerk  om  
geen  aantekeningen  bijgehouden  te  hebben  van  hun  verleden.  De  Indische  maatschappij  
had  vroeger  geen  traditie  van  het  exact  bijhouden  van  de  data  van  gebeurtenissen.  Er  
was  wel  een  orale  traditie  maar  die  hield  zich  bijvoorbeeld  niet  bezig  met  exacte  datums  
en  cijfers.  Veel  van  wat  er  is  geweten  over  de  Indische  geschiedenis  heeft  men  gehaald  
uit  geschriften  van  de  Grieken  die  India  belegerden  of  uit  geschriften  van  Chinese  
reizigers.  De  Roma  zullen  hoogstwaarschijnlijk  ook  nooit  kunnen  verteld  hebben  over  
“India”  aan  de  mensen  die  zij  ontmoetten  omdat  in  India  zelf  in  de  eerste  duizend  jaar  n.  
Chr.  de  term  ‘India’  niet  werd  gebruikt.  Zij  noemden  hun  land  zelf  niet  zo.  In  het  Hindi  
bijvoorbeeld  heet  India  Bhārat.  Het  is  pas  sinds  de  Engelse  overheersing  dat  de  term  
India  in  India  in  gebruik  raakte.  De  Indische  bevolking  beschreef  zichzelf  aan  de  hand  
van  hun  kaste,  dorp  of  regio,  specifieke  etniciteit,  of  prinsdom.  

                                                                                                               
283  Donald  Kenrick,  2007,  p136.    

           Grattan  Puxon,  2010.  

284  Isabel  Fonseca,  1996,  p110.  
   114  

Voor  het  overige  is  het  soms  nadelig  voor  de  Roma  om  met  hun  Roma-­‐zijn  naar  buiten  te  
komen.  Zij  doen  zich  dan  eerder  voor  als  leden  van  een  andere  minderheidsgroep  die  
een  hogere  status  heeft  dan  hen.  Om  niet  gediscrimineerd  te  worden  zeggen  zij  dat  zij  
geen  Roma  zijn  of  zeggen  zij  niet  dat  zij  Roma  zijn.  In  het  verleden,  de  14d  ,  15de  en  16de  
eeuw,  hebben  zij  er  profijt  aan  gehad  om  te  beweren  dat  zij  van  Egypte  waren  of  dat  zij  
pelgrims  waren.  In  die  tijden  kregen  zij  dan  giften  of  werden  zij  positiever  ontvangen.  285  

6.5  Egypte.  

Bij  de  andere  Roma  die  niet  geloven  in  een  Indische  afkomst  of  hier  gewoon  geen  weet  
van  hebben,  bestaan  er  andere  theorieën  waar  zij  dan  wel  vandaan  komen.  De  twee  
meest  voorkomende  zijn  de  theorie  dat  zij  afstammen  van  de  Egyptenaren  of  Copten  en  
de  theorie  dat  zij  één  van  de  verloren  stammen  van  Israël  zijn.  

Door  de  naam  Gypsy,  Gitano,  Tsingan,  Cingani  enz  etymologisch  te  interpreteren  heeft  
men  lange  tijd  gedacht  dat  zij  van  Egypte  kwamen.  Het  Engelse  Gypsy  is  dan  afkomstig  
van  Egyptian.  Zigeuner  in  het  Nederlands  is  de  vertaling  met  klanknabootsing  van  
woorden  als  Tsingan  en  Cingani.  286Dit  woord  komt  in  zekere  zin  wel  van  Egyptenaar.  
Toen  de  Roma  voor  het  eerst  in  Europa  arriveerden,  was  de  laatste  plaats  waar  zij  lange  
tijd  hadden  verbleven  een  plaats  die  Klein  Egypte  werd  genoemd.  Zij  werden  bijgevolg  
gelinkt  aan  Egypte  dat  later  fonologisch  evolueerde  naar  zigeuner.  Klein  Egypte  slaat  
echter  niet  op  Egypte  maar  is  een  gebied  gelegen  in  Griekenland.  Het  is  zeker  dat  de  
Roma  lange  tijd  in  Griekenland  verbleven.  De  dialecten  van  Romanes  zijn  sterk  
beïnvloed  door  het  Grieks.  287  

Naargelang  in  welk  land  zij  wonen,  in  welke  groep  of  clan  zij  zijn  ingedeeld  of  welke  
beroepen  zij  uitoefenen  worden  Romagroepen  benoemd  met  verschillende  namen  zoals  
Kale,  Gitano,  Sinti,  Manoesh  etc.  Er  is  een  groep  waarvan  de  naam  Farao  Nerek,  Faron  

                                                                                                               
285  Milena  Hübschmannova,  2002,  p1-­‐5.  
286  Susan  G  Drummond,  2006,  p103-­‐104.  
287  Donald  Kenrick,  2004,  p117.  

   Ian  Hancock,  2002,  p1-­‐2.  

   Jean-­‐Pierre  Liégeois,  1994,  p17-­‐20.  
   115  

Nipe  of  Faranepek  luidt.  Dit  zou  letterlijk  betekenen  de  mensen  of  onderdanen  van  de  
Faraoh.  In  Hongarije  woont  er  zo’n  groep  Roma.  288  

In  Servië  en  Macedonië  leeft  er  een  groepering  die  eist  om  erkend  te  worden  als  aparte  
minderheidsgroep  gekenmerkt  door  hun  banden  met  Egypte.  Nadat  zij  dit  bekend  
hadden  gemaakt  aan  de  ambassadeur  van  Egypte  in  Belgrado,  begon  Egypte  hen  in  hun  
eis  te  steunen.  289Er  werd  zelfs  een  documentaire  getoond  op  de  Egyptische  televisie  
over  deze  Egyptenaren  in  Oost-­‐Europa.  Deze  minderheidsgroep  begon  hun  cultuur  te  
cultiveren.  Ze  schreven  hun  gebruiken  en  legendes  op  in  een  boek.  Zij  gebruiken  ook  het  
argument  van  Klein  Egypte.  Zij  zeggen  dat  zij  in  de  4e  eeuw  v.  Chr.  een  nederzetting  
stichtten  in  Griekenland  genoemd  naar  hun  thuisland.  De  Roma  zouden  pas  in  Klein  
Egypte  zijn  aangekomen,  wanneer  zij  reeds  waren  verhuisd  naar  de  Balkanstaten.  Het  
gaat  hier  om  een  groep  die  volgens  de  volkstelling  van  2002  in  Servië  uit  814  inwoners  
bestaat.  In  Servië  en  Macedonië  noemt  men  hen  de  zigeuners.  Zij  vinden  zelf  dat  dit  niet  
klopt.  Zij  zeggen  dat  zij  niet  aansluiten  bij  de  Roma.  Zij  zijn  slechts  zigeuners  in  de  
betekenis  van  de  migrerende,  nomadische  volkeren  aangezien  zij  gemigreerd  zijn  uit  
Egypte.  Naar  hun  mening  vallen  zij  echter  niet  onder  de  term  zigeuner  als  naam.  Zij  
vinden  van  zichzelf  dat  zij  zelf  sociaal  en  economisch  veel  stabieler  zijn  dan  de  Roma.  
Deze  Egyptenaren  beweren  dit  omdat  zij  hun  capaciteiten  willen  tonen  van  integratie  en  
participatie  in  de  maatschappij.  Zij  hebben  schrik  om  als  minderheidsgroep,  gerelateerd  
aan  de  Roma  of  niet,  gesegregeerd  te  raken  van  de  rest  van  de  gemeenschap.  Toch  leeft  
het  grootste  deel  van  hen  onder  de  armoedegrens.  In  Servië  zijn  er  zelfs  dokters  bereid  
om  aan  te  tonen  met  bloedstalen  dat  deze  mensen  niet  dezelfde  etniciteit  hebben  als  de  
Roma.  In  Macedonië  beweren  archeologen  en  antropologen  vondsten  te  hebben  gedaan  
die  op  gelijkenissen  wijzen  tussen  de  Macedonische  Egyptenaren  en  de  Copten  en  
christelijke  Egyptenaren.  Om  hun  identiteit  weg  te  steken  en  te  kunnen  aansluiten  bij  
een  grotere  groep  deden  deze  zelfde  mensen  zich  voorheen  voor  als  Albanezen.  Zij  
konden  dit  gemakkelijk  doen  omdat  zij  Albanees  kennen  en  er  een  aantal  dezelfde  
gewoontes  op  na  houden.  Bij  de  Albanezen  stonden  ze  bekend  als  de  Albanese  
zigeuners.  De  Albanezen  waren  de  sterkst  vertegenwoordigde  minderheid.  Zo  konden  
de  Egyptische  zigeuners  mee  genieten  van  de  voordelen  die  aan  hen  werden  verleend.  

                                                                                                               
288  Sait  Balic,  1989,  p37.  
289  Jelena  Čvorovič,  2010,  p23-­‐24.  
   116  

De  Albanezen  verloren  echter  hun  macht.  Sindsdien  is  het  niet  meer  voordelig  om  tot  
hen  te  behoren.  Nu  doen  de  Egyptenaren  beroep  op  een  andere  identiteit  en  
nationaliteit  om  erkenning  te  verkrijgen.  290  

6.6    Een  verloren  stam  van  de  Joden.  

De  Roma  zijn  reeds  vaak  vergeleken  met  de  Joden.  Beiden  zijn  lange  tijd  vreemden  
geweest  in  landen  die  niet  voor  hen  openstonden.  Zij  leerden  in  deze  omstandigheden  te  
overleven.  Later  werden  beiden  geviseerd  door  de  Nazis  in  Duitsland  tijdens  de  Tweede  
Wereldoorlog.  De  Assyriërs  leefden  van  2000  tot  612  v.  Chr.  in  een  rijk  dat  ontstond  in  
de  stad  Assur  en  zich  uitbreidde  over  geheel  Mesopotamië.  In  722  v.  Chr.  vielen  de  
Assyriërs  Israël  binnen.  Ze  namen  een  groot  deel  van  Israël  in  waarop  de  10  stammen  
tot  wie  Israël  toebehoorde  vluchtten.  Deze  tien  stammen  zijn  de  nakomelingen  van  de  
zonen  van  Jacob,  de  kleinzoon  van  Abraham.  Jacob  had  twaalf  zonen.  Uit  elke  zoon  kwam  
een  verschillende  stam  voort.  Hun  nakomelingen  werden  door  Mozes  weggeleid  uit  
Egypte  om  het  beloofde  land  Kanaän  te  gaan  bevolken.  Dit  beloofde  land  valt  voor  een  
groot  deel  samen  met  Israël.  Men  spreekt  over  de  10  verloren  gegane  stammen  van  
Israël  omdat  twee  van  de  12  stammen  niet  resideerden  in  Israël.  Deze  twee,  de  stam  van  
Judah  en  de  stam  van  Benjamin,  hadden  hun  eigen  koninkrijk  dat  vlak  naast  Israël  lag.  
Deze  twee  hadden  zich  van  de  andere  stammen  afgescheiden.  Vandaag  de  dag  ligt  het  
land  dat  het  koninkrijk  van  Judah  heette  binnen  de  grenzen  van  Israël.  Toen  de  Assyriërs  
de  streek  onveilig  maakten,  troffen  de  stammen  van  het  koninkrijk  van  Judah  een  
regeling  met  hen.  Hun  gebied  werd  een  vazalstaat  van  het  Assyrische  rijk.  Over  de  
bestemming  van  de  10  verloren  stammen  is  weinig  geweten.  Joodse  groepen  van  over  
de  hele  wereld  beweren  afstammelingen  te  zijn  van  deze  10  stammen.  Zelfs  in  Japan  is  
er  een  groep  Joden  die  hun  bestaan  aan  deze  geschiedenis  wijten.  Aangezien  er  zo  weing  
geweten  is  over  het  verdere  verloop  van  de  reis  van  deze  stammen,  is  er  veel  ruimte  
voor  speculatie.291  Bijgevolg  zijn  er  Roma  die  zich  identificeren  met  één  van  deze  
stammen.  Er  leven  ook  Roma  in  Israël.  Als  de  Joden  en  de  Roma  zich  met  elkaar  gaan  
meten,  gaan  zij  eveneens  als  bij  de  Indiërs  en  de  Roma  op  zoek  naar  culturele  
gelijkenissen.  Zo  is  het  principe  van  kosher  voedsel  of  kasjroet,  de  wetten  die  bepalen  

                                                                                                               
290  Wim  Willems,  1997,  p1-­‐5.  
291  Norman  Gelb,  2008,  p89-­‐92.  

           R.  Clayton  Brough,  1979,  p11-­‐28  &  p37-­‐40.  

   117  

welk  voedsel  kosher  is,  vaak  vergeleken  met  mahrime  of  magerdo  bij  de  Roma.  Kasjroet  
zijn  de  regels  die  bepalen  welk  voedsel  wel  of  niet  goed  is  voor  de  Joden  en  bijgevolg  wel  
of  niet  mag  verorbert  worden  door  de  Joden.  Mahrime  of  magerdo  zegt  men  over  regels  
die  bepalen  wat  wel  of  niet  goed  is  voor  de  Roma  om  te  doen.  De  regels  zijn  er  om  over  
hun  welzijn  te  waken.  Onder  de  regels  van  mahrime  zijn  er  voorschriften  die  slaan  op  
voedsel.  Deze  zijn  echter  niet  uitsluitend.  Tijdens  een  zwangerschap  mag  de  moeder  
bijvoorbeeld  geen  groene  groenten  eten.  Bij  de  Joden  zijn  de  spijswetten  echt  een  
verbod.  292  De  Roma  benoemen  de  niet-­‐Roma  met  gadjo  of  raklo.  Bij  de  Joden  noemt  men  
de  ander,  een  heiden  in  hun  ogen,  een  goy.  Shiksa  en  Shegetz  zijn  joodse  termen  die  
verwijzen  naar  respectievelijk  een  aantrekkelijke  vrouw  of  man  die  een  bedreiging  kan  
vormen  voor  het  vrome  huwelijk  van  de  joden.  Zij  kunnen  een  verleiding  zijn  voor  de  
jongeren  die  horen  te  trouwen  met  mensen  van  hetzelfde  geloof.293  De  Roma  hebben  
over  de  loop  van  hun  geschiedenis  allerlei  godsdiensten  aangenomen.  Er  zijn  dus  Roma  
die  de  joodse  religie  aanhangen.  Of  er  echter  sprake  is  van  het  onderdeel  uitmaken  van  
een  Joodse  etniciteit,  dat  is  een  andere  discussie.  Er  zijn  alleszins  Roma  die  vinden  van  
wel.  In  het  geval  van  de  Roma  is  het  niet  geweten  tot  welke  zoon  van  Jacob  zij  zich  dan  
moeten  richten  om  als  voorouder  te  beschouwen.294  

In  India  bestaat  de  overtuiging  dat  één  of  meerdere  van  deze  10  joodse  stammen  nu  in  
India  huizen.  Deze  overtuiging  is  vooral  te  vinden  bij  de  joodse  Indiërs.  Zo  zijn  er  de  
Bene  Ephraim  die  in  het  zuiden  van  India  wonen.  Zij  geloven  verbonden  te  zijn  met  de  
stam  van  Ephraim,  één  van  de  zonen  van  Jacob.295  Zij  spreken  Telugu.  Telugu  is  een  
Dravidische  taal,  geen  Indo-­‐Arische  taal,  die  invloeden  heeft  uit  het  Sanskriet.  Een  
tweede  groep  heet  de  Bnei  Menashe  wat  letterlijk  de  zonen  van  Mannaseh  betekent.  
Enkele  joden  vinden  dat  Manaseh  verdacht  veel  lijkt  op  Manoesh,  de  naam  van  een  
Romagroepering.  De  Bnei  Menashe  leven  in  het  Noord-­‐Oosten  van  India.  De  Nasrani  of  
Syrische  Christenen  die  in  Kerala,  het  voormalige  Malabar,  wonen  hebben  oude  
historische  banden  met  de  Joden.  Zij  zouden  ook  één  van  de  verloren  stammen  van  
Israël  kunnen  zijn.  Zij  belijden  tegenwoordig  een  oude  Syrische  variant  van  het  

                                                                                                               
292  Albert  Guigui,  2004,  p38-­‐41.  
293  Theodore  S.  Hamerow,  2001,  p136.  
294  Persoonlijke  communicatie  met  Valery  Novoselsky.  
295  Yulia  Egorova,  2006,  p124.  
   118  

christendom.296  Nog  een  andere  verloren  stam  zijn  de  Bene  Israël.  Zij  leven  
voornamelijk  in  Maharashtra.  Hun  traditionele  beroep  was  het  persen  van  sesamzaad  
om  er  olie  uit  te  halen.  De  Bene  Israël  vermoeden  dat  ze  afstammen  van  de  zonen  Asher  
of  Zebulan.  297  

De  Bene  Israël,  de  Joden  van  Cochin  en  de  Baghdadi  Joden  zijn  de  oudste  joodse  
inwoners  van  India.  De  anderen  wonen  in  India  door  relatief  recentere  migraties  of  
bekeringen.  De  Baghdadi  Joden  zijn  joden  die  gevulcht  zijn  uit  Irak  uit  vrees  voor  
religieuze  vervolgingen  van  de  moslims.  Zij  namen  hun  intrek  in  India  tijdens  de  Britse  
koloniale  periode  in  India  (1858-­‐  1947  bestuur  door  Britse  regering  van  India).298  De  
meeste  Joden  in  India  leven  in  Cochin  en  in  Kashmir.  In  Kashmir  zijn  vele  Joden  moslim.  
De  Joden  van  Kashmir  zeggen  dat  hun  voorouders  de  zonen  Manasseh,  Gad,  Naphtali  en  
Zebulan  waren.  299  

6.7  Verklaringen  gerelateerd  met  de  Bijbel.  

Er  zijn  verschillende  verhalen  en  versies  van  mythen  die  de  Roma  relateren  met  figuren  
uit  de  Bijbel.  Van  de  Bijbel  is  niet  geweten  hoeveel  van  de  verhalen  gebaseerd  zijn  op  
waargebeurde  verhalen.  Voor  de  christenen  is  het  Nieuwe  Testament  het  verhaal  zoals  
het  beleefd  is  door  Jezus  de  profeet  en  zoon  van  God.  Het  Oude  Testament  vertelt  de  
geschiedenis  van  de  christenen  en  is  doorspekt  met  moraliserende  verhalen.  Deze  
verhalen  worden  aangehaald  door  christenen  om  de  oorsprong  van  de  Roma  te  
verklaren.  Ze  worden  door  de  Roma  aangehaald  om  hun  bestaan  te  legitimeren  in  een  
grotendeels  christelijk,  katholiek  of  protestants  Europa.    

Een  eerste  mythe  is  dat  de  Roma  zouden  afstammen  van  mensen  die  meetrokken  met  de  
groep  die  Mozes  uit  Egypte  probeerde  te  bevrijden  zoals  het  beschreven  staat  in  Genesis  
in  de  Bijbel.  Mozes  was  een  vondeling  voorbestemd  voor  grootse  dingen.  Hij  zou  het  
volk  van  de  christelijke  god  wegleiden  uit  de  slavernij  in  Egypte.  Deze  opdracht  was  hem  
gegeven  door  God  zelf  die  Mozes  toesprak  in  de  gedaante  van  een  brandende  struik.  De  
Farao  van  Egypte  wilde  hen  echter  niet  laten  vertrekken.  De  toorn  van  God  volgde  en  

                                                                                                               
296  Om  Gupta,  2006,  p52-­‐53.  
297  Shirley  Berry  Isenberg,  1995,  p17-­‐26.  
298  Joan  G.  Roland,  1995,  p37-­‐46.  
299  Pekka  Sartola,  2008,  p133-­‐142.  
   119  

zeven  plagen  teisterden  Egypte.  Het  land  kreeg  te  maken  met  enorme  chaos  en  verdriet.  
Toen  riep  Mozes  zijn  volgelingen  bijeen  en  vertrok  achternagezeten  door  de  Egyptische  
garde.  De  Roma  zouden  afstammen  van  een  volk  dat  zijn  kans  zag  om  samen  met  hen  te  
ontsnappen  uit  Egypte.  Een  andere  versie  zegt  dat  zij  wel  degelijk  behoorden  tot  de  
doelgroep  van  Mozes  om  te  bevrijden  aangezien  zij  zouden  voortkomen  uit  de  kinderen  
van  Abraham  met  zijn  tweede  vrouw  Keturah.300  

Een  andere  mythe  vertelt  dat  de  voorvader  van  de  Roma  de  zoon  was  van  Adam  en  Eva.  
Deze  zou  echter  slechts  verwekt  zijn  door  Eva  na  het  overlijden  van  Adam.  Het  verhaal  
over  Eva’s  zoon  wordt  gecontesteerd  in  christelijke  kringen  omdat  deze  zoon  niet  
vermeld  wordt  in  het  verhaal  van  de  vloedgolf  die  God  over  de  aarde  stuurde.  God  gaf  
Noah  de  opdracht  van  alle  diersoorten  een  mannelijk  en  een  vrouwelijk  exemplaar  mee  
te  nemen  op  een  groot  schip  om  de  soorten  te  redden.  Zo  zou  de  wereld  later  opnieuw  
kunnen  heropgebouwd  worden.  Voor  het  overleven  van  de  mens  gingen  de  kinderen  
van  Noah  aan  boord.  Deze  zogenaamde  zoon  van  Adam  en  Eva  of  zijn  nakomelingen  
zouden  dus  de  voedgolf  niet  overleefd  kunnen  hebben.  301De  Roma  zijn  dan  de  
afstammelingen  van  Chus,  zoon  van  Ham,  de  zoon  van  Noah.  Girish  Chandra  Diwedi  
schrijft  dat  Majmal  ut-­‐Tawarikh  heeft  geschreven  dat  de  Jat  uit  India  die  leven  in  Sindh  
eveneens  de  nazaten  zijn  van  Ham.302  

In  een  derde  versie  zijn  de  Roma  de  nakomelingen  van  andere  christelijke  figuren  uit  
Genesis  4:22.  Het  gaat  hier  om  een  afstammeling  van  Cain  namelijk  Lamech.  Lamech  
huwde  twee  vrouwen  Adah  en  Zillah.  Adah  schonk  hem  een  zoon  Jubal  die  
wonderbaarlijk  getalenteerd  was  in  het  maken  van  muziek.  Hij  wordt  geassocieerd  met  
muziekanten  die  de  harp,  het  orgel,  de  lier  en  de  fluit  hanteren.303  Zillah  kreeg  een  zoon  
Tubal  Cain  die  in  de  Bijbel  de  uitvinder  was  van  de  metaalbewerking.  Hij  staat  voor  alle  
Roma  die  bekend  staan  voor  hun  smederij.  Dit  verklaart  dan  mede  dat  de  beroepen  van  
muziekant  en  smid  zoveel  voorkwamen  bij  de  Roma.  304  

                                                                                                               
300  Donald  Kenrick,  2000,  p38-­‐40.  
301  Donald  Kenrick,  2000,  p38-­‐39.  
302  Vijay  Prakash  Tyagi,  2009,  p68.  
303  Donald  Kenrick,  2000,  p38-­‐39.  
304  Susan  G  Drummond,  2006,  p104-­‐105.  
   120  

Er  is  ook  een  christelijk  verhaal  dat  verklaart  waarom  de  Roma  steeds  rondtrekken.  Eén  
van  hun  voorouders  was  een  smid  die  de  nagels  voor  de  kruisiging  van  Jezus  smeedde.  
Eén  van  de  nagels  bleef  na  de  dood  van  Jezus  de  smid  en  zijn  familie  teisteren.  Hij  
verscheen  rood  gloeiend  voor  de  smid.  Hij  vluchtte  maar  de  nagel  bleef  opduiken.  
Sindsdien  trekken  de  nakomelingen  van  zijn  kroost  steeds  verder  weg  op  de  vlucht  voor  
de  vloek  van  hun  medeplichtigheid  in  de  moord  op  Jezus,  de  profeet  van  het  christelijke  
geloof.  305  In  andere  versies  stal  een  zigeuner  één  van  de  nagels  die  bedoeld  waren  voor  
de  kruisiging  van  Jezus.  Er  waren  oorspronkelijk  vier  nagels  voorzien.  Ook  in  deze  versie  
bleef  de  nagel  als  een  vloek  de  Roma  achtervolgen.306  

6.8  Geen  etnisch  verschil  in  Turkije.    

In  Turkije  bestaat  de  vereniging  cingeneyiz.  Dit  is  een  organisatie  die  instaat  voor  het  
verspreiden  van  kennis  over  de  Roma  en  voor  het  promoten  van  de  Roma  in  Turkije.  De  
oprichters  van  deze  groep  vinden  dat  de  Roma  geen  etnisch  aparte  bevolkingsgroep  zijn.  
Voor  hen  gaat  het  om  mensen  behorende  tot  verschillende  etniën  van  verschillende  
landen  die  een  soort  cultuur  gemeen  hebben  die  voortkomt  uit  hun  manier  van  leven  
met  nomadisme.  Aangezien  deze  nomaden  zich  gehecht  hebben  aan  de  landen  waarin  zij  
wonen,  zien  zij  zich  als  burgers  van  dit  land.  Zij  willen  dan  ook  als  gelijkwaardig  aanzien  
worden  aan  de  andere  inwoners  van  Turkije.  Het  gaan  hen  om  integratie  en  
aanvaarding.  Zij  vinden  dat  de  constitutie  van  een  land,  in  het  bijzonder  van  Turkije,  niet  
geschreven  is  voor  één  of  ander  ras  maar  voor  alle  burgers  van  het  land.  Zij  vinden  dat  
omdat  zij  burgerschap  hebben  in  dat  land,  zij  er  dan  ook  ten  volle  deel  van  moeten  
uitmaken.  Dit  kan  pas  als  zij  aanvaard  worden  en  de  discriminatie  stopt.  In  vele  landen  
willen  de  Roma  geen  voorkeursbehandeling.  Zij  willen  geen  aparte  regeling  voor  hun  
situatie  maar  algemeen  regels  voor  migranten  die  deel  zijn  gaan  uitmaken  van  de  
gemeenschap  van  een  land.  In  Europa  zeggen  zij  vaak  dat  het  er  niet  toe  doet  van  welke  
etnie  zij  zijn,  zij  zijn  Europees.  Bijgevolg  hebben  zij  evenveel  recht  om  in  Europese  
landen  te  zijn.  Dat  de  Roma  in  Turkije  denken  dat  zij  geen  aparte  etniciteit  hebben,  kan  
waar  zijn.  Het  kan  best  gaan  om  een  samenstelling  van  mensen  die  samen  geraakt  zijn  
door  hun  stijl  van  leven  ofdat  zij  zo  zijn  moeten  gaan  leven  door  omstandigheden  in  

                                                                                                               
305  Konrad  Bercovici,  2003  p45-­‐46.  

         Michael  J.  Casimir,  2004,  p40.    

306  Francis  Hindes  Groome,  1963,  p32-­‐33.  
   121  

India.  Zij  zijn  dan  later  opnieuw  opgedeeld  en  verspreid  geraakt.  Een  andere  reden  om  
te  beweren  dat  de  Roma  geen  aparte  etnie  zijn,  kan  zijn  om  gemakkelijker  toegang  te  
vinden  tot  hun  maatschappij  door  hun  Romaheid  een  beetje  te  bagatelliseren.  In  Turkije  
leven  er  veel  Lomanlar  die  wegsteken  dat  zij  tot  de  Lom  behoren  om  beter  te  worden  
opgenomen  in  de  Turkse  maatschappij.  307  

Uit  Turkije  kwam  het  verhaal  dat  past  bij  hun  benaming  voor  de  Roma  Cingene.  De  Roma  
zijn  vervloekt  rond  te  zwerven  omdat  zij  ontstaan  zijn  uit  een  onnatuurlijk  huwelijk  
tussen  broer  en  zus.  Eigenlijk  gaat  het  slechts  om  een  stiefbroer  en  stiefzus.  De  broer  
heette  volgens  het  verhaal  Chen.  Zij  was  Guin.  De  samenstelling  van  hun  twee  namen  
geeft  Chenguin  dat  fonetisch  lijkt  op  Cingen  het  woord  voor  zigeuner.308  

6.9  Andere  Europese  theorieën.    

In  de  15de  eeuw  toen  de  populariteit  van  pelgrims  begon  te  verzwakken  waren  er  twee  
theorieën  over  de  Roma  gangbaar.  Aan  de  ene  kant  trokken  zij  belangstelling  omdat  zij  
voor  die  tijd  zo’n  exotisch  voorkomen  hadden.  Aan  de  andere  kant  werd  men  
achterdochtig.  Men  dacht  dat  de  Roma  eigenlijk  vermomde  landgenoten  waren.  Men  
dacht  dat  zij  doorheen  Europa  zwierven  met  slechte  bedoelingen.  Zij  vermomden  zich  
enkel  om  te  kunnen  bedelen,  stelen  of  oplichten.  Om  hun  lichamen  een  donkere  kleur  te  
geven  zouden  zij  zich  insmeren  met  walnootolie.  Bijgevolg  dacht  men  dat  zij  helemaal  
geen  eigen  taal  hadden  maar  slechts  een  jargon  hadden  uitgevonden  om  niet  begrepen  
te  kunnen  worden  door  de  anderen.  Op  die  manier  zouden  zij  hun  plannetjes  kunnen  
smeden  zonder  gehoord  te  worden.  Romanes  was  een  dieventaaltje.  Het  idee  dat  de  
Roma  inderdaad  gewoon  Europeanen  zijn  komt  zelfs  in  de  20ste  en  21ste  eeuw  nog  
steeds  voor.  In  1973  bleef  Werner  Cohn  volhouden  dat  de  Roma  Europeanen  waren,  
waarschijnlijk  de  afstammelingen  van  een  oud  Europees  ras.  309  Lucassen,  een  professor  
uit  Nederland,  denkt  dat  de  Roma  sociaal  verstoten  Europeanen  zijn.  Zij  verschillen  
volgens  hem  enkel  van  de  rest  van  de  maatschappij  omdat  zij  door  de  maatschappij  als  
apart  worden  beschouwd.  De  maatschappij  plaatst  hen  apart  aan  de  rand  van  de  
gemeenschap.  Paul  Wexler,  een  taalkundige,  is  ervan  overtuigd  dat  Romanes  een  

                                                                                                               
307  http://www.cingeneyiz.org/balkans.html  
308  Charles  Godfrey  Leland,  2003,  p341.  
309  Donald  Kenrick,  2004,  p90.  
   122  

Europese  taal  is.  Zij  vertoont  enkel  gelijkenissen  met  het  Sanskriet  omdat  beide  talen  tot  
de  Indo-­‐Europese  taalfamilie  behoren.  Het  gaat  volgens  hem  om  een  Europese  
grammatica  waar  een  Indo-­‐Iraans  lexicon  op  geënt  is.  310  

In  Montenegro  is  er  lange  tijd  ongeloof  geweest  dat  de  Roma  een  aparte  etnische  groep  
vormden.  De  bevolking  van  Montenegro  dacht  dat  de  Roma  afstammelingen  waren  van  
Vuk  Brankovic  de  Servische  heerser  van  Kosovo.311  Hij  was  een  aanvoerder  in  de  slag  
om  Kosovo  in  de  1389.  Hij  vocht  samen  met  zijn  schoonvader  Lazar  tegen  de  Emir  
Murad,  een  Ottomaan  die  het  gebied  bezette.  De  Ottomanen  zijn  een  Turkse  dynastie  die  
in  de  14e  eeuw  een  deel  van  Europa  bezetten.  312De  familie  van  Vuk  Brankovic  dragen  
allemaal  de  vervloeking  met  zich  mee  van  de  moeders,  echtgenotes  en  zussen  van  de  
slachtoffers  van  de  strijd  in  Kosovo.  De  legende  vertelt  dat  Vuk  Brankovic  de  Servische  
coalitie  verried.  Hij  deserteerde  en  verliet  vervolgens  het  slagveld  samen  met  zijn  gehele  
legereenheid.  De  Ottomanen  verkregen  de  bovenhand  in  het  gevecht.  Het  woord  legende  
is  hier  van  belang.  In  de  geschiedenis  over  deze  strijd  is  het  moeilijk  de  feiten  van  andere  
aanvullingen  te  onderscheiden.  313  Het  lijkt  erop  dat  alle  mogelijke  mysterieuze  legendes  
op  de  Roma  worden  toegepast.  Er  is  zelfs  al  gewag  gemaakt  van  het  idee  dat  de  Roma  de  
overlevenden  zijn  van  de  gezonken  stad  Atlantis.  314Uit  verschillende  legendes  blijkt  dat  
de  Roma  zwerven  wegens  een  vervloeking.  Ze  dragen  de  gevolgen  van  de  slechte  daden  
van  hun  voorouders.  Zwerven,  het  onconventionele  bestaan  bleek  blijkbaar  ongunstig  in  
de  ogen  van  de  Europeanen  die  hen  ontmoetten  vanaf  de  14de  eeuw.    

 
 
 
 
 
 
 
 
 
                                                                                                               
310  Paul  Wexler,  2002,  p68.  
311  Donald  Kenrick,  2000,  p39.  
312  Marko  Živković,  2011,  p186-­‐187.  
313  Laurence  Mitchell,  2010,  p12-­‐13.  

         Donald  MacGillivray  Nicol,  1993,  p288-­‐290.  

314  Angus  Bancroft,  2005,  p164.  
   123  

7.  Roma:  de  onaanraakbaren  van  Europa.    

 

“She  took  me  around  the  ‘Gypsy  settlements.  I  later  saw  such  material  poverty  only  in  the  
slums  of  the  Indian  poor  on  the  outskirts  of  Bombay  or  Calcutta.  The  leadership  of  
contemporary  majority  society  has  branded  Roma  citizins  of  gypsy  origin  as  a  social  group  
with  dying  ethnic  identity  and  a  backward  culture.”  

         Milena  Hübschmannova  in  het  voorwoord  van  het  boek  van  Ilona  Lackova.  315  

“These  Romani  gypsies  are  treated  as  harijans  of  Europeans”  Dr.  Tanaj  Rathod.316  

7.1  De  sloppenwijken  van  de  Roma.    

Milena  Hübschmannova  vergelijkt  de  woonplaats  van  Ilona  Lackova  met  de  Indische  
sloppenwijken.  Als  men  deze  gemeenschappen  ziet  in  documentaires  zou  men  
inderdaad  kunnen  zeggen  dat  het  hier  om  sloppenwijken  gaat.  Zelfs  in  Gent  zijn  er  vele  
Roma,  waaronder  velen  uit  Roemenië,  die  uit  gebrek  aan  ander  en  beter  een  soort  
hutten  of  barakken  improviseren  met  dingen  die  ze  vinden  langs  de  kant  van  de  weg.  Op  
die  manier  heeft  Gent  zijn  eigen  sloppenwijken  gekregen.  Deze  hutten  kunnen  niet  
verward  worden  met  tenten  van  nomaden.  Er  zijn  woonwagenbewoners  onder  de  
Roma,  maar  het  overgrote  deel  is  sedentair.  Of  was  toch  sedentair  in  de  voormalig  
communistische  Oost-­‐Europese  landen.  In  deze  Oost-­‐Europese  landen  zijn  de  Roma  
vaak  afgezonderd  in  gemeenschappen  die  ghettos  worden  genoemd.  Er  is  geen  
stromend  water,  straatverlichting,  noch  riolering  voorzien.  De  huizen  zijn  er  niet  
volledig  naar  behoren  uitgerust,  ze  missen  ramen  of  deuren,  en  de  wegen  zijn  er  meestal  
niet  geasfalteerd.  Soms  is  er  bovendien  geen  elektriciteit  aanwezig.  Er  heerst  grote  
armoede.  Milena  Hübschmannova  is  zelf  een  indologe  uit  Tsjechië.  Zij  kent  de  
sloppenwijken  uit  India.  Daarom  associeert  zij  deze  armoede  die  zij  ziet  bij  de  Roma  
onmiddelijk  met  dezelfde  armoedige  behuizing  in  India.317  De  mensen  in  India  die  de  
minste  kansen  krijgen  en  er  het  slechts  vanaf  zijn,  zijn  de  onaanraakbaren.  Zij  wonen  
vaak  op  sloppenwijken  dicht  bij  de  stad  omdat  ze  op  zoek  zijn  naar  werk  of  omdat  hun  
eigen  woonsten  vernield  zijn  door  de  veranderingen  in  de  industrie.    De  landerijen  van  
                                                                                                               
315  Ilona  Lackova,  2000,  p2.  
316  Tanaji  Rathod,  2008.  
317  Ilona  Lackova,  2000,  p1-­‐3.  
   124  

groepen  tribale  kastelozen  worden  bijvoorbeeld  verwoest  door  de  bouw  van  dammen  of    
hun  landerijen  zijn  onderhevig  aan  erosie  omdat  de  bossen  in  de  buurt  gekapt  worden.  
De  ambachtelijke  vissers  kunnen  niet  meer  op  tegen  de  grote  industrieel  gerunde  
visserijen.  Fet  visbestand  is  bovendien  te  veel  geslonken  door  de  lozingen  van  
industrieel  afval  in  het  water.  Deze  mensen  moeten  vervolgens  vertrekken  op  zoek  naar  
andere  mogelijkheden  en  belanden  in  sloppenwijken.  Daar  vervaardigen  zij  een  klein  
hutje  uit  golfplaten,  ander  plastiek  en  doeken.  318  

7.2  De  onaanraakbaarheid,  een  gevolg  van  het  kastensysteem.    

Harijan  is  de  naam  die  Gandhi  gaf  aan  de  onaanraakbaren.  Het  betekent  letterlijk  de  
mensen  van  god.  De  onaanraakbaren  staan  op  de  laagste  drempels  van  het  sociale  
systeem  in  India  dat  afkomstig  is  van  de  opdeling  in  vier  varnas  of  klassen  in  de  Vedas.  
Deze  vier  klassen  zijn  echter  niet  meer  op  die  manier  in  gebruik.  Men  spreekt  van  de  
opdeling  in  veel  meer  jatis  of  kasten.  Er  zijn  ontelbaar  veel  opdelingen  in  verschillende  
kasten.  Hoe  lager  in  rang  de  jati  waar  men  toe  behoort,  hoe  minder  rituele  zuiverheid  
men  bezit.  Dit  komt  waarschijnlijk  voort  uit  de  karma-­‐gedachte  waarbij  de  handelingen  
uit  het  vorige  leven  bepalen  welke  plaats  men  krijgt  in  het  leven  dat  daarop  volgt.  De  
Harijan  zijn  de  laagste  kasten  die  behoren  tot  de  noemer  kastelozen.  Het  woord  
onaanraakbare  is  vrij  letterlijk  te  nemen.  Het  is  namelijk  zo  dat  zij  onreinheid  met  zich  
mee  brengen.  Het  gaat  hierbij  om  spirituele  onreinheid  of  beter  gezegd  onzuiverheid  
maar  aangezien  zij  vaak  in  zeer  arme  omstandigheden  wonen  en  de  slechtste  en  vuilste  
jobs  uitvoeren  zijn  zij  ook  fysiek  onrein.  Zij  worden  geassocieerd  met  die  zaken  die  
spiritueel  en  fysiek  vervuilend  zijn  omdat  hun  beroepen  inhouden  dat  zij  in  aanraking  
komen  met  dode  dieren,  leer,  dierlijke  en  menselijke  uitwerpselen.  Zij  wassen  vuile  
kleren  en  zijn  aanwezig  op  crematieplatforms.  Onaanraakbaarheid  heeft  niet  enkel  te  
maken  met  de  vervuilende  beroepen  van  deze  mensen.  Zelfs  als  zij  deze  beroepen  niet  
langer  uitvoeren  zijn  zij  permanent  vervuild.  Zij  kunnen  vervolgens  andere  leden  van  
hogere  kasten  vervuilen  bijvoorbeeld  door  met  hen  te  eten  of  hun  eten  aan  te  raken.  Er  
bestaat  een  omvangrijk  systeem  van  regels  die  bepalen  in  welke  mate  en  hoe  men  
contact  moet  mijden  met  deze  kastelozen.  Zij  zijn  de  verworpenen  en  uitgebuiten.  Toch  
maken  de  kastelozen  deel  uit  van  de  maatschappij.  Zij  hebben  hun  eigen  plaats  en  

                                                                                                               
318  Mary  Evelyn  Tucker  &  Christopher  Key  Chapple,  2000,  p34-­‐150  &p348-­‐383.  
   125  

functie.  Mahatma  Gandhi  zette  zich  in  om  de  onaanraakbaren  een  betere  sociale  status  
te  geven.  Hij  wilde  dat  de  maatschappij  hen  zou  aanvaarden.  Hij  richtte  hiervoor  de  
Harijan  Sevak  Sangh  op.  Gandhi  vond  het  belangrijk  dat  de  onaanraakbaren  zouden  
toegelaten  worden  in  de  tempels.  Voor  de  onaanraakbaren  zelf  is  Babasaheb  Ambedkar  
echter  van  veel  groter  belang.319  

7.3  Discriminatie  van  de  Dalits  in  India.    

Ambedkar(1891-­‐1956)  is  de  grote  woordvoerder  geweest  van  de  Dalits.  De  term  Dalit  
hebben  de  kastelozen  zelf  gekozen  om  zich  mee  te  benoemen.  Het  betekent  eigenlijk  
gebroken,  uitgesloten,  vertrapt.  Het  woord  is  afkomstig  uit  de  Marathi  literatuur.  Omdat  
de  Dalits  zich  verenigen  achter  één  naam,  krijgen  ze  meer  zeggingskracht  en  erkenning.  
Het  was  moeilijk  om  een  zo  grote  groep  van  uiteenlopende  mensen  en  ideeën  te  
verenigen  onder  de  noemer  Dalit.  De  Dalits  bestaan  niet  uit  één  etnische  entiteit  of  
culturele  groep,  maar  uit  verschillende  mensen,  stammen,  volkeren  en  culturen.  Zo  is  
het  voor  de  Roma  moeilijk  om  zich  samen  te  organiseren  omdat  ook  zij  uit  verschillende  
groeperingen  bestaan  die  geografisch  op  grote  afstanden  van  elkaar  wonen.  De  
onaanraakbaren  maken  heden  meer  dan  160  miljoen  van  de  Indische  bevoling  uit.  De  
Dom  en  Gadi  Lohars  maken  onder  andere  deel  uit  van  deze  groep.    

De  onaanraakbaren  worden  niet  enkel  gediscrimineerd.  Zij  zijn  vaak  het  slachtoffer  van  
geweld.  Zij  worden  dagelijks  aangevallen,  aangerand,  verkracht  en  vermoord.  Net  zoals  
bij  de  Roma  worden  vele  van  hun  huizen  in  brand  gestoken.  Het  geweld  bestond  al,  maar  
sinds  de  Dalits  voor  zichzelf  opkomen  komt  het  geweld  vaak  voort  uit  wraak  van  leden  
van  hogere  kasten.  Als  zij  land  proberen  kopen  waar  zij  recht  op  hebben,  maar  het  staat  
enkele  anderen  niet  aan,  dan  zullen  deze  anderen  soms  hun  goederen  vernielen.  Bij  de  
politie  vinden  zij  echter  geen  gehoor.  Hun  klachten  worden  vaak  verworpen.  Het  is  de  
onaanraakbaren  nog  steeds  niet  toegestaan  om  van  dezelfde  waterput  als  andere  kasten  
water  te  halen.  Ze  mogen  niet  uit  dezelfde  pot  eten.  In  kleine  wegrestaurantjes  is  er  vaak  
apart  bestek  aanwezig  voor  de  laagste  kasten.  Vroeger  was  het  zelfs  zo  erg  gesteld  dat  
het  als  vervuilend  werd  geacht  om  in  de  schaduw  van  een  dalit  te  gaan  staan.  Zij  
mochten  de  hindoetempels  niet  betreden.  Dit  is  één  van  de  aanleidingen  geweest  voor  

                                                                                                               
319  Oliver  Mendelsohn  &  Marika  Vicziany,  1998,  p1-­‐30.  
   126  

groot  protest.  320De  kastelozen  zijn  zo  arm  dat  zij  vaak  hun  kinderen  niet  voldoende  te  
eten  kunnen  geven.  Ze  kunnen  hun  kinderen  ook  niet  naar  school  laten  gaan.  Deze  
mensen  leven  in  sloppenwijken  of  in  hutten  zonder  elektriciteit.  Op  het  platteland  leven  
zij  verwijderd  van  de  rest  van  de  samenleving.  Er  is  geen  toegang  tot  medische  
verzorging.  Op  het  platteland  worden  zij  gedwongen  om  de  meest  vervuilende  werkjes  
uit  te  voeren  zoals  het  verwijderen  van  dode  dieren.  Het  kastensysteem  is  een  
ingevoerde  sociale  orde  die  ervoor  zorgt  dat  diegenen  met  veel  macht  gemakkelijk  
diegenen  zonder  macht  kunnen  onderdrukken.  Het  kastensysteem  is  bovendien  een  
instrument  om  de  onaanraakbaren  economisch  te  kunnen  uitbuiten.  Zij  worden  slecht  
betaald  en  moeten  de  hogere  kasten  ten  dienste  zijn.  321De  overheid  reserveerde  
plaatsen  voor  kastelozen  in  het  onderwijs  en  in  overheidsorganen  omdat  ze  
gediscrimineerd  werden.  Slechts  enkele  van  hen  konden  hierdoor  hogerop  raken.  Deze  
maatregel  zorgde  bovendien  opnieuw  voor  wrevel.  De  plaatsen  werden  soms  ingevuld  
door  onvoldoende  geschoolde  kastelozen.  Men  verweet  hen  dat  zij  de  plaatsen  afpakten  
van  de  competentere  Indiërs.  In  1989  stelde  de  overheid  een  Scheduled  Castes  and  
Scheduled  Tribes  Act  op  die  moest  voorkomen  dat  de  kastelozen  verder  werden  
mishandeld.    

7.4  Babasaheb  Ambedkar  en  zijn  strijd  voor  sociale  waardigheid  voor  de  Dalits.    

Omdat  het  kastensysteem  voortkomt  uit  en  in  stand  gehouden  wordt  door  wat  men  
overkoepelend  hindoeïsme  noemt,  wilde  Ambedkar  afstand  doen  van  deze  religie.322  Hij  
was  tegen  het  kastensysteem.  Hij  bestudeerde  allerlei  religies  die  voorkomen  in  onze  
wereld.  Daarna  besliste  hij  dat  voor  zijn  doel  boeddhisme  de  meest  heilzame  religie  zou  
zijn.  Hij  besliste  zich  openbaar  te  bekeren.  Hij  riep  de  dalits  die  er  voor  open  stonden  op  
om  hem  te  vergezellen.  Samen  met  nog  duizenden  anderen  liet  hij  zich  in  oktober  1956  
in  Nagpur  officieel  bekeren  tot  het  boeddhisme.  Bekering  is  echter  niet  altijd  een  
oplossing  voor  de  kastelozen  aangezien  zij  dan  hun  statuut  en  voordelen  van  de  
Scheduled  Castes  kunnen  verliezen.  Bovendien  vergeten  hun  omstaanders  niet  dat  zij  
Dalits  zijn.323  In  het  christendom  blijft  de  discriminatie  in  sommige  gevallen  zelfs  

                                                                                                               
320  Rajeshkar  V.T.  Shetty,  1987,  p10-­‐30.  
321  Smita  Narula,  1999,  p23-­‐40.  
322  Dhananjay  Keer,  1990,  p1-­‐4.  
323  Christophe  Jaffrelot,  2005,  p2-­‐7  &  p119-­‐130.  
   127  

bestaan.  Een  aantal  kerken  hebben  aparte  zitplaatsen  en  een  aparte  ingang  voor  de  
Dalits.  Babasaheb  Ambedkar  legde  veel  nadruk  op  het  belang  van  zelfhulp,  zelfrespect  
en  kennis.  Onderwijs  was  een  belangrijk  hulpmiddel  voor  het  opklimmen  van  Dalits.  Hij  
vond  het  belangrijk  om  de  Dalits  een  grotere  sociale  status  te  geven.  Dit  deed  hij  door  
hen  een  groter  waardegevoel  te  geven.  Hij  wilde  hen  een  nieuwe  identiteit  of  het  besef  
van  hun  eigen  identiteit  geven.  Ambedkar  stelde  dat  de  kennis  over  hun  geschiedenis  
verkeerd  was.  Hij  zei  dat  de  kastelozen  ooit  tot  de  shudraklasse  behoorden.  Bovendien  
had  deze  klasse  niet  bestaan  uit  bedienden  en  ambachtslui  maar  uit  krijgers  en  
krijgsheren.  Hij  gaf  hen  ook  politieke  kracht.  Door  verenigd  te  stemmen  konden  zij  een  
belangrijk  verschil  maken  in  verkiezingen.  In  1932  verkreeg  hij  dat  het  Poona  Pakt  werd  
ondertekend  als  overeenkomst  tussen  de  hogere  en  lagere  kasten.  Dat  Poona  Pakt  stelde  
dat  zij  vanaf  dan  148  zetels  kregen  in  het  bestuur  van  de  deelstaten.  Voorheen  hadden  
zij  allen  samen  slechts  recht  op  71  zetels.    Ze  kregen  18  procent  van  de  zetels  in  het  
overkoepelende  bestuur.  Op  die  manier  werden  ze  betrokken  bij  de  wetgeving.  324  

7.5  Ambedkar  als  inspiratie  voor  een  Roma-­‐organisatie.  

Bij  Ambedkar  hebben  Janos  Orsoz  en  Derdak  Tibor  hun  inspiratie  gevonden  om  ook  op  
te  komen  voor  hun  eigen  volk,  de  Roma.  Tibor  Derdak  leerde  de  hervormingsstrategie  
van  Ambedkar  kennen  door  een  boek  dat  hij  vond  in  Parijs.  Janos  Orsoz  en  Derdak  Tibor  
zijn  beiden  afkomstig  uit  Hongarije.  In  Hongarije  leven  vele  Roma  in  erbarmelijke  
omstandigheden.  De  Roma  vinden  er  zeer  moeilijk  werk  en  een  goede  opleiding.  Ze  zijn  
onderhevig  aan  zeer  veel  vooroordelen.  Ze  worden  in  Hongarije  algemeen  bestempeld  
als  dommeriken,  dieven,  leugenaars,  oplichters  en  onhygiënische  figuren.    In  de  scholen  
worden  ze  apart  gehouden  van  de  Hongaarse  leerlingen  door  ze  in  eigen  klassen  te  
plaatsen  met  andere  uren  en  andere  lokalen.  25  procent  van  de  Romakinderen  wordt  in  
speciale  klassen  voor  kinderen  met  zogenaamde  leerproblemen  of  zelfs  mentale  
handicappen  ondergebracht.  Volgens  Janos  Orsoz  worden  de  meeste  van  hen  er  
onterecht  geplaatst  om  subsidies  voor  de  grote  aantallen  mentaal  gehandicapte  
kinderen  te  kunnen  opstrijken.  Deze  worden  vervolgens  nooit  aan  de  Romakinderen  
besteed.  Deze  kinderen  krijgen  ook  zelden  de  kans  om  verder  te  studeren.    Voor  vele  
minderheidsgroepen  in  Oost-­‐Europa  was  de  situatie  voor  de  val  van  het  communisme  
                                                                                                               
324  Howard  G.  Coward,  2003,  p52.  

       Christophe  Jaffrelot,  2005,  p143-­‐145.  

   128  

veel  beter.  Er  was  werk  en  huisvesting  voor  iedereen.  Na  de  val  van  het  communisme  
waren  het  de  Roma  die  als  eerste  met  werkloosheid  te  kampen  kregen.    

Zo  verging  het  ook  Janos  Orsoz.  De  leerkrachten  op  school  weigerden  hem  goede  punten  
te  geven.  Hij  stopte  dan  maar  met  naar  school  te  gaan.  Toen  het  communisme  verdween  
was  hij  slechts  18  jaar  oud.  Hij  verloor  zijn  werk  en  zijn  toekomstperspectieven.  De  
geestelijke  uit  zijn  dorp  regelde  voor  hem  een  cursus  om  sociaal  werker  te  worden  in  
opdracht  van  de  katholieke  Kerk.  Dit  zette  hem  aan  om  ook  zijn  gewone  
onderwijsdiploma  toch  nog  te  halen.  Daarna  ging  hij  verder  studeren  aan  de  
Boeddhistische  hogeschool  in  Boedapest.  Hier  kwam  hij  voor  het  eerst  in  contact  met  
boeddhisme,  maar  werd  hij  zelf  nog  niet  overtuigd  van  het  geloof  in  de  boeddhistische  
doctrine.  Janos  Orsoz  zag  het  belang  van  onderwijs  al  gauw  in.  Hij  begon  zoveel  mogelijk  
Romakinderen  te  stimuleren  en  bij  te  staan.  Aan  de  hand  van  schenkingen  van  George  
Soros  kon  hij  inschrijvingsgeld  en  beurzen  uitbetalen  aan  studerende  Roma.  Op  dit  
moment  richtte  hij  zijn  eerste  organisatie  op  met  een  hoofdkwartier  in  Pecs  namelijk  het  
Amrita  Gemeenschapstehuis.  Hij  werd  gesteund  door  de  boeddhistische  gemeenschap  in  
Hongarije  die  zijn  organisatie  in  contact  brachten  met  de  Westerse  Boeddhistische  Orde.  
Toen  deze  orde  Janos  kwam  bezoeken  in  Hongarije  brachten  zij  een  documentaire  mee  
over  het  liefdadigheidswerk  dat  zij  deden  in  India  in  samenwerking  met  de  Dalits.  Janos  
en  Tibor  zagen  onmiddellijk  de  parallellen  van  het  werk  van  de  Dalits  met  het  werk  dat  
zij  zelf  deden  in  Hongarije.    

In  2005  en  2007  bezochten  deze  twee  Romaleiders  samen  Maharashtra  wat  een  zeer  
belangrijke  streek  is  voor  de  Dalits.  Zowel  de  Dalitliteratuur  als  de  Dalit  Panters  zijn  er  
ontstaan.  Daar  werd  hen  nogmaals  bevestigd  hoe  gelijkend  de  situatie  van  de  Roma  en  
de  Dalits  wel  was.          

                         “I  saw  the  situation  of  the  ‘untouchables’  in  India  and  i  can  say  that  our  social  
position  in  East  Europe  is  exactly  the  same  –  not  better,not  worse.”  Janos  Orsoz.  

Janos  Orsoz  heeft  een  donkere  huidskleur.  In  Oost-­‐Europa  ziet  iedereen  dat  hij  een  Rom  
is.  In  West-­‐Europa  en  India  denken  de  mensen  dat  hij  een  Indiër  is.  In  India  werd  hij  dan  
ook  steeds  aangesproken  in  Marathi  of  Hindi.  De  twee  Hongaarse  Roma  werden  vooral  
aangesproken  door  het  feit  dat  de  Dalits  om  op  te  klimmen  hun  initiatieven  en  
   129  

organisaties  zelf  in  handen  hebben.  Ze  regelden  het  bestuur  van  hun  school  zelf.  Zij  
moesten  daarbij  op  niemand  rekenen  of  van  niemand  anders  afhankelijk  zijn.  Ze  leerden  
er  de  kracht  kennen  die  de  Dalits  putten  uit  het  boeddhisme  dat  zij  in  India  belijden.  De  
Dalits  werden  door  hun  vorm  van  boeddhisme  aangespoord  om  hun  lot  en  het  leven  in  
eigen  handen  te  nemen.  De  twee  Roma  wilden  dat  ook  in  Hongarije  de  Roma  zelf  het  
initiatief  zouden  nemen  om  hun  eigen  toekomst  te  verbeteren.  In  Hongarije  had  de  
organisatie  van  Janos  Orsoz  reeds  een  middelbare  school  opgericht  met  het  Amrita  
Gemeenschapscentrum  genoemd  naar  Gandhi.  Nu  richtte  Janos  Orsoz  samen  met  Tibor  
Derdak  nog  drie  scholen  op  in  Sajokaza,  Ozd  en  Hegymeg  voor  Romakinderen  maar  deze  
keer  werden  ze  genoemd  naar  Ambedkar.  Voor  Janos  Orsoz  is  het  belangrijk  dat  zowel  
zijn  organisatie  als  zijn  scholen  namen  dragen  die  de  relatie  met  India  in  de  verf  zetten.  
Hij  voelt  zich  uitgesloten  door  de  Hongaren.  Door  zich  te  relateren  aan  het  Oosten,  wil  
hij  tonen  dat  de  Roma  zelf  een  hoogstaande  cultuur  hebben.  Hij  acht  het  belangrijk  voor  
zijn  identiteit  en  voor  de  identiteitsbeleving  van  alle  Roma.  Janos  voelt  zich  persoonlijk  
gesterkt  door  de  Roma  hun  connectie  met  India.  Deze  Roma-­‐activist  gaf  zijn  organisatie  
de  naam  Jai  Bhim  verwijzend  naar  Ambedkar  en  het  boeddhisme  waar  Ambedkar  
voorstander  van  was.  Tibor  Derdak  en  Janos  Orsoz  zijn  er  van  overtuigd  dat  wat  
Ambedkar  heeft  verkondigd,  toepasbaar  is  op  de  situatie  van  de  Roma.  Jai  Bhim  heeft  
Ambedkar  als  grote  voorbeeld  gekozen  omdat  zij  willen  bereiken  wat  Ambedkar  heeft  
bereikt.  Ambedkar  heeft  een  vooruitgangsbeweging  opgestart  bij  de  Dalits  die  de  Roma  
in  de  gemeenschap  van  Janos  Orsoz  en  Tibor  Derdak  willen  voortzetten.  Er  is  voor  Janos  
Orsoz  nog  een  reden  waarom  Ambedkar  hem  symbolisch  zo  aanspreekt.  In  het  Westen  
kent  iedereen  Gandhi,  terwijl  voor  de  kastelozen  Ambedkar  eigenlijk  veel  meer  gedaan  
heeft  en  veel  meer  bereikt  heeft.  Janos  Orsoz  vindt  dat  als  hij  met  zijn  organisatie  iets  
bereikt,  het  enkel  de  blanke  boeddhisten  zijn  die  samenwerken  met  zijn  organisatie  die  
voor  deze  inspanningen  erkend  en  bekend  worden.  Ambedkar  is  onbekend,  Janos  Orsoz  
blijft  onzichtbaar.  Janos  Orsoz  nodigt  regelmatig  Dalitactivisten  uit  om  naar  Hongarije  te  
komen  om  hun  situatie  te  komen  bekijken  en  om  voor  hun  organisatie  te  komen  
spreken.  Op  die  manier  legt  hij  banden  tussen  de  Roma  en  India  en  nog  veel  belangrijker  
voor  hem  tussen  de  Roma  en  de  Dalits  die  zich  gesteund  voelen  door  elkaars  strijd.  Het  
is  voor  Jai  Bhim  belangrijk  dat  de  Romakinderen  opnieuw  zelfvertrouwen  krijgen.  Dat  ze  
hun  capaciteiten  leren  kennen.  Jai  Bhim  blijft  een  religieus  platform  en  zo  kunnen  de  
Roma  bovendien  het  boeddhisme  leren  kennen  en  wat  het  voor  hen  kan  betekenen.    
   130  

Janos  Orsoz  en  de  leden  van  Jai  Bhim  waren  reeds  zovele  jaren  en  generaties  onderhevig  
aan  discriminatie  dat  zij  nood  hadden  aan  een  positieve  identiteit.  Zij  hebben  het  gat  dat  
de  vooroordelen  hebben  geslagen  gevuld  met  de  these  dat  de  Roma  van  India  kwamen.  
Zij  haalden  sterkte  en  aanmoediging  uit  deze  stelling.  Zij  weten  dat  er  wordt  beweerd  
dat  zij  oorspronkelijk  uit  India  komen.  Of  er  wetenschappelijk  kan  bewezen  worden  dat  
zij  deel  uitmaakten  van  de  Dalits  maakt  voor  hen  niet  uit.  Door  de  overeenkomsten  in  de  
slechte  behandeling  en  miserie  die  beide  groepen  mensen  ondervinden,  hebben  zij  
elkaar  gevonden.  Jai  Bhim  heeft  nu  een  identiteit,  een  waardebesef  en  een  geschiedenis  
aan  zich  kunnen  binden.  Nu  kunnen  zij  Romakinderen  zelfvertrouwen  geven  en  hen  
aanleren  om  voor  zichzelf  in  te  staan.  Aan  de  hand  van  de  gelijkenissen  tussen  de  
armoede  en  strijd  van  de  Dalits  en  die  van  de  Roma  beschouwt  Janos  Orsoz  de  Dalits  als  
Roma.  Hij  zegt  dat  de  Dalits  Roma  zijn  en  de  Roma  Dalits  zijn.  325  

7.6  Hongaars  onderzoek  naar  de  Dalits.  

Janos  Orsoz  is  niet  de  enige  Hongaar  die  de  gelijkenissen  tussen  de  situatie  van  de  Roma  
en  die  van  de  Dalits  treffend  vindt.  De  Hongaarse  bevolking  staat  nochtans  bekend  voor  
zijn  onverdraagzaamheid  naar  de  Roma  toe.  Een  Hongaarse  delegatie  bezocht  India  om  
te  bekijken  welke  initiatieven  er  daar  werden  genomen  om  de  situatie  van  de  Dalits  in  
de  maatschappij  te  verbeteren.  Aan  het  hoofd  van  deze  delegatie  stond  Timea  Borovzsky  
die  de  pers  te  woord  stond.  Timea  Borovzsky  is  hoofd  van  het  Directoraat  voor  Gelijke  
Kansen,  een  afdeling  van  het  Ministerie  van  Onderwijs  en  Cultuur  in  Hongarije.  Hij  werd  
vergezeld  door  Gabor  Sarkozi  en  Suri  Szilivia.  Ze  kozen  ervoor  de  behandeling  van  deze  
minderheidsgroep  in  India  te  bekijken  juist  omdat  deze  zo  gelijkend  is  aan  de  
discriminatie  van  de  Roma  in  Hongarije.  De  Roma  in  Hongarije  worden  niet  
gelijkwaardig  behandeld.  Het  komt  zelfs  voor  dat  bepaalde  restaurants  of  hotels  hen  niet  
willen  van  dienst  zijn.  Er  zijn  weinig  jobs  voor  hen  voorhanden  en  zij  worden  
voortdurend  bejegend  met  vooroordelen  en  stereotiepen.  Deze  delegatie  heeft  
voorgesteld  om  meer  kennis  te  verspreiden  over  de  Roma  bij  de  Hongaarse  bevolking  
om  discriminatie  tegen  te  gaan.  326Zo  zou  de  bevolking  begrip  kunnen  opbrengen  voor  
de  andere  levensstijl  van  de  Roma.  In  onze  geglobaliseerde  wereld  is  het  belangrijk  om  

                                                                                                               
325  Persoonlijke  communicatie  met  Janos  Orsoz.    

           Pardeep  Attri,  2009.  

326  Prabhat  Saran,  2008.  
   131  

de  verschillen  opzij  te  zetten  en  ze  te  aanvaarden.  Het  is  belangrijk  om  verdraagzaam  
samen  te  leven  volgens  een  afsprakensysteem.  Zolang  afspraken  omtrent  vrijheid,  
gelijkheid,  solidariteit  en  erkenning  van  diversiteit  gerespecteerd  worden,  kunnen  
eigenheid  en  cultuur  zonder  conflict  beleefd  worden.  Daarom  kan  een  opvoeding  met  
oog  op  het  aanleren  van  interculturele  vaardigheden  nuttig  zijn  voor  alle  inwoners  van  
éénzelfde  staat.  De  Roma  op  zich  zijn  een  groot  voorbeeld  van  cultuurhybridisering.  Dit  
is  het  fenomeen  dat  optreedt  wanneer  verschillende  mensen  en  culturen  met  elkaar  in  
contact  komen.  Aangezien  cultuur  niet  onveranderlijk  en  tijdloos  is,  zullen  de  
verschillende  culturen  hoogstwaarschijnlijk  langzaamaan  kleine  veranderingen  
ondergaan  en  zelfs  elementen  van  de  andere  cultuur  gaan  overnemen  zonder  de  eigen  
cultuur  geheel  te  gaan  verliezen.  Er  ontstaat  een  pluraliteit  in  het  aanbod  van  
levenswijzen,  voedsel  en  culturen  eerder  dan  een  volledige  samensmelting.  Men  moet  
op  deze  manier  eerder  streven  naar  een  echte  samenleving  met  hybridisering  van  
culturen  dan  naar  een  samenleving  waarin  iedereen  in  zijn  eigen  culturele  eilanden  en  
groeperingen  leeft  zonder  kennis  noch  verdraagzaamheid  van  de  andere  medebewoners  
van  het  land.  327  In  Finland  zijn  de  Roma  die  er  reeds  lang  verblijven  gelijkwaardige  
burgers  die  rechten  en  plichten  hebben.  Er  zijn  nog  steeds  moeilijkheden  maar  de  Roma  
werken  mee  aan  de  opbouw  van  de  Finse  gemeenschap.  Ze  hebben  de  doelstelling  actief  
deel  te  nemen  aan  de  gemeenschap  in  samenwerking  met  de  andere  bewoners  van  
Finland.  De  regering  is  er  de  strijd  tegen  discriminatie  aangegaan  met  aanzienlijke  
successen  als  gevolg.  De  Roma  en  overheidsinstanties  werkten  samen  om  kennis  over  de  
Romacultuur  bereikbaar  en  toegankelijk  te  maken.  Er  zijn  verschillende  informatieve  
forums  en  infosessie  voorhanden.    328  

 
 
 
 
 
 
 

                                                                                                               
327  Rik  Pinxten  &  Koen  De  Munter,  2010,  p77-­‐84.  
328  Ministry  of  Social  Affairs  and  Health,  2004,  P3-­‐5.  
   132  

 
8.  De  Indische  visie.  
 
8.1  W.R.  Rishi  
 

Een  belangrijk  persoon  voor  het  promoten  van  de  idee  dat  de  Roma  oorspronkelijk  uit  
India  kwamen  is  W.  R.  Rishi  (1917-­‐2002).  Hij  werd  geboren  als  Waliati  Ram  Rishi  op  23  
september  1917,  maar  zijn  officiële  geboortedatum  is  4  januari  1917.  In  1948  liet  hij  zij  
voornaam  veranderen  in  Weer  Rajendra.  W.R.  Rishi  groeide  op  in  een  armoedig  gezin.  
Hij  probeerde  verwoed  om  toch  een  goede  opleiding  te  genieten.  In  1938  kreeg  hij  een  
job  te  pakken  bij  het  Ministerie  van  Binnenlandse  Zaken,  maar  al  snel  stapte  hij  over  
naar  het  Ministerie  van  Sociale  Voorzieningen.  In  1945  werden  de  ambtenaars  van  India  
aangespoord  om  Russisch  te  gaan  studeren.  W.R.  Rishi  was  één  van  de  13  ambtenaren  
die  afstudeerden.  Laten  behaalde  deze  ambtenaar  zelfs  een  masterdiploma  in  Russische  
taal  en  literatuur.  Op  die  wijze  kwam  hij  terecht  bij  het  Ministerie  van  Buitenlandse  
Zaken  als  vertaler-­‐tolk  voor  de  toenmalige  minister-­‐president  van  India  Jawaharlal  
Nehru.  Hij  vertoefde  er  vaak  in  het  gezelschap  van  Indira  Gandhi,  die  hij  later  bewust  
zou  maken  van  de  situatie  van  de  Roma.  Toen  deze  tolk  in  1973  op  pensioen  ging,  begon  
hij  zich  ten  volle  toe  te  spitsen  op  zijn  onderzoek  naar  de  Roma.  Hij  bezocht  onder  
andere  Roma  in  Engeland  en  in  Macedonië.  Hij  was  aanwezig  op  het  eerste  Wereld  
Romani  Congres  in  1971  waar  hij  het  idee  aanrijkte  om  de  Romani  vlag  uit  te  breiden  
met  het  wiel  van  Aśoka.  Volgens  W.R.  Rishi  noemen  de  Roma  naar  Rama  de  held  uit  het  
Rāmāyana,  een  groot  Indische  epos.  Rama  is  een  incarnatie  van  de  god  Vishnoe,  één  van  
de  drie  belangrijkste  goden  van  het  hindoeïsme.329  

Hij  organiseerde  Internationale  Romani  festivals  in  Chandigarh  om  de  Roma  en  Indiërs  
met  elkaar  in  contact  te  brengen.  Het  werd  een  plek  om  cultuur  uit  te  wisselen.  Op  de  
eerste  editie  van  het  festival  in  1976  waren  enkele  zeer  bekende  Roma  aanwezig  zoals  
onder  andere  Rajko  Djuric,  een  bekende  Roma-­‐activist,  Esma  Redzepova,  een  beroemde  
Romani  zangeres  die  ooit  genomineerd  werd  voor  de  nobelprijs  voor  de  vrede,  Shaip  
Jusuf,  de  eerste  Rom  die  een    grammatica  van  het  Romanes  schreef,  Menyhert  Lakatos  
en  Juan  de  Dios  Ramirez  Heredia.  W.R.  Rishi  zat  nooit  stil.  Zijn  grote  droom  was  om  een  
                                                                                                               
329  Shyam  Singh  Shashi,  1990,  p104.  

         Persoonlijke  communicatie  met  Balwinder  Dhall.  

   133  

museum  ter  ere  van  de  Roma  in  te  richten.  Hij  begon  met  uitstallen  van  alles  dat  hij  in  
zijn  bezit  had  over  de  Roma  in  een  schooltje  in  Chandigarh  dat  hij  omdoopte  als  het  
Nehru  Romano  Kher.  330W.R.  Rishi  richtte  ook  nog  een  tijdschrift  op  genaamd  naar  het  
belangrijkste  onderwerp  van  het  blad  “Roma”.  Hij  publiceerde  er  de  bevindingen  van  
zijn  onderzoeken  samen  met  allerlei  andere  artikels  over  de  Roma.  Hij  financierde  zijn  
tijdschrift  volledig  zelf.  Toen  W.R.  Rishi  stierf  viel  het  tijdschrift  stil.  Het  werd  niet  langer  
uitgebracht.  Zijn  boeken,  tijdschrift  en  zijn  levenswerk  werden  overgedragen  aan  zijn  
zoon  die  de  leiding  over  het  Centrum  voor  Romani  Studies  moest  overnemen.  Zijn  
huidige  woonplaats  is  London,  maar  hij  komt  geregeld  nog  in  India.  Er  is  echter  nog  
weinig  informatie  te  vinden  over  de  inspanningen  van  W.R.  Rishi.  Balwinder  Dhall,  
vroeger  een  redacteur  geweest  van  het  tijdschrift  van  Rishi,  zegt  dat  de  boodschap  
samen  verzonken  is  met  zijn  belangrijkste  vertegenwoordiger.  Na  de  dood  van  W.R.  
Rishi  en  Indira  Gandhi,  verdween  de  belangstelling  voor  de  Roma  grotendeels.  331  

8.2  Indira  Gandhi.  

Indira  Gandhi(1917-­‐1984)  is  lange  tijd  de  eerste  minster  geweest  van  India.  Het  was  
W.R.  Rishi  die  haar  interesse  voor  de  Roma  aanwakkerde.  Hij  vertelde  haar  zijn  
bevindingen  over  de  origine  van  de  Rom  in  India.  Ze  bezocht  de  Internationale  Romani  
festivals  die  hij  organiseerde  ter  ere  van  de  Roma.  In  1976  vertelde  ze  daar  aan  de  Roma  
dat  zij  hen  steunde.  Voor  haar  waren  zij  een  Indische  minderheidsgroep.332  Indira  
Gandhi  bracht  haar  belangstellng  voor  de  Roma  over  bij  haar  vader,  de  allereerste  eerste  
minister  van  een  onafhankelijk  India  Jawaharlal  Nehru.  Na  haar  dood  verzwakte  de  
interesse  van  de  Indische  regering  voor  de  Roma.  W.R.  Rishi  publiceerde  in  het  
tijdschrift  Roma  telegrammen  verstuurt  door  Romani  organisaties  van  over  de  hele  
wereld  om  hun  verdriet  te  getuigen  en  om  hun  condoleances  aan  te  bieden  aan  Rajiv  
Gandhi,  de  zoon  van  Indira  Gandhi.  In  datzelfde  tijdschrift  werd  ook  haar  redevoering  
opgedrukt  die  ze  gaf  op  het  tweede  Internationale  Romani  festival  dat  ze  bezocht  in  
Chandigarh  op  29  oktober  1983:333  

                                         
                                                                                                               
330  Shyam  Singh  Shashi,  2006,  p196-­‐198..    
331  Persoonlijke  comunicatie  met  Balwinder  Dhall.    
332  Donald  Kenrick,  2002,  p90-­‐91.  
333  W.R.Rishi,  1984,  p2-­‐4.  
   134  

“Mr.  Governor,  Mr.  Sait  Balic,  Mr.  Rishi,  distinguished  guests  and  my  Roma  friends:  

Welcome  to  the  Roma  people  to  Baro  Than.  Some  of  us  have  met  before  and  some  are  new  faces  but  
all  are  here  in  the  spirit  of  friendship.  Why  am  I  here?  Because  I  feel  a  kinship  with  the  Roma  
People.  I  have  always  admired  their  love  of  adventure,  their  closeness  to  nature  and  above  all,  their  
fortitude  and  resilience.  Eminent  Roma  from  different  countries  are  with  us  today  and  through  this  
the  festival  will  contribute  to  the  strengthening  of  the  already  deep-­‐rooted  ties  between  Roma  and  
their  Indian  fellow  humans.  There  are  15  million  Roma  spread  the  world  over.  Their  history  is  one  
of  sorrow  and  suffering.  But  it  is  also  the  story  of  the  triumph  of  the  human  spirit  over  adversity.  
the  persecution  which  the  Roma  have  faced  so  gallantly  for  nearly  a  thousand  years,  marked  in  our  
own  days  by  Hitler's  genocidal  frenzy,  makes  them  an  example  of  courage  and  endurance.  These  
qualities  are  associated  with  India,  which  they  regard  as  their  original  home.  The  Roma  of  today  
retain  their  identity  and  indeed  have  revived  it.  But  they  have  also  integrated  themselves  into  the  
societies  where  they  now  live  and  are  assets  to  the  countries  to  which  they  now  belong,  adding  
color,  spontaneity  and  zest  for  life.  In  different  countries  they  are  called  by  different  names.  They  
are  an  international  community  in  the  truest  sense,  and  are  thus  ideally  suited  to  help  to  bring  
about  international  understanding  and  world  peace.  After  the  First  World  Romani  Congress  in  
London  in  1971,  the  Roma  have  become  increasingly  aware  of  their  special  identity  and  special  
role.  Music  is  very  much  a  part  of  their  being  and  they  have  contributed  to  the  development  of  
musical  traditions  of  East  and  West.  But  Roma  talents  are  varied.  They  permeate  every  facet  of  life.  
For  long  ears,  prejudice  and  persecution  veiled  their  culture  and  it  could  not  get  the  recognition  
and  respect  which  was  its  due.  Its  quality  is  now  being  acclaimed.  The  world  is  the  gainer.  With  the  
yearning  for  new  ideas  and  old  cultures,  the  special  aspects  of  Roma  culture  will  reach  out  to  touch  
the  hearts  of  wider  audiences.  

The  Multilingual  Romani  Dictionary  has  enabled  their  language  to  be  codified.  The  half-­‐yearly  
journal  Roma  has  also  been  helpful  in  awakening  awareness  of  this  culture  in  other  communities.  It  
is  apt  that  the  Congress  is  being  held  here,  for  the  Roma  people  have  an  affinity  with  the  Punjab.  
Roma  culture  has  imbibed  and  absorbed  features  of  many  lands  and  peoples  and  it  retains  
memories  of  elements  of  Indian  civilization.  This  internationalism  has  a  particular  value  in  our  
times.  India  has  also  suffered  the  ignominy  of  servitude  and  the  myriad  ills  which  attend  it  but  is  
now  independent  and  resurgent.  Its  vast  treasure  of  ancient  wisdom  is  open  to  the  world,  a  part  of  
the  common  heritage  of  humankind.  The  roma  represent  some  of  this  treasure.  They  are  a  living  
example  of  humankind's  ability  to  overcome  travail.  We  in  India  have  always  been  proud  of  our  
great  and  unbroken  cultural  tradition.  Can  it  now  withstand  the  tremendous  onslaught?    
   135  

The  Indian  people  support  the  effort  of  the  Roma  in  enriching  human  culture.  Theirs  is  an  example  
of  nationalism  within  internationalism,  beyond  prejudice  where  large  heartedless  thinks  of  all  
people  as  one  big  family,  living  in  harmony,  trust  and  peace.  

My  good  wishes  to  your  festival  and  for  your  stay  in  India.  

Upre  Roma!  Roma  Zindabad!!  Sastipe!!”334  

8.3  Shyam  Singh  Shashi  en  Internationale  congressen  in  India.    

Shyam  Singh  Shashi  is  een  Indische  wetenschapper  en  schijver.  Hij  heeft  enorm  veel  
onderzoek  verricht  naar  allerlei  Indische  stammen  en  volkeren  voornamelijk  deze  die  
leven  in  het  Himalayagebergte.  Hij  heeft  een  enorm  palmares  aan  boeken  over  de  socio-­‐
culturele  studie  van  stammen  en  volkeren.  Hij  werkte  bovendien  mee  aan  een  tijdschrift  
toegewijd  aan  de  Roma  “Roma  World”.  De  Roma  komen  ter  sprake  in  drie  van  zijn  
boeken.  Zij  zijn  een  onderdeel  van  “The  World  of  Nomads”  en  kregen  hun  eigen  
onverdeelde  aandacht  van  hem  in  “Roma:  Culture  and  Heritage”  en  “Roma,  The  Gypsy  
World”.  In  deze  laatste  geeft  hij  een  overzicht  van  de  geschiedenis  en  culturele  
verschijnselen  van  de  Roma.  Hij  beschouwt  de  Roma  als  aloude  emigranten  van  India.  
India  zou  drie  grote  migraties  kennen  sinds  het  begin  van  de  christelijke  tijdsrekening.  
1000  tot  800  jaar  geleden  vertrokken  de  Roma  richting  het  Westen.  Een  tweede  migratie  
deed  zich  voor  toen  een  grote  groep  Indische  mensen  zich  verspreidden  over  de  gehele  
wereld  en  zich  vestigden  in  Mauritius,  Suriname,  Fiji  en  Trinidad.  Er  zijn  grote  
demografische  percentages  mensen  van  Indische  afkomst  aanwezig  in  deze  landen.  
Hindi  is  zelfs  één  van  de  landstalen  van  Suriname.  De  derde  migratiegolf  is  de  recente  
golf  van  economische  migranten.  Zij  verhuizen  op  zoek  naar  betere  werkmogelijkheden  
of  een  beter  loon.  Het  is  Shyam  Singh  Shashi  zijn  mening  dat  de  Roma  moeten  erkend  
worden  als  oude  Indische  emigranten  en  dat  zij  moeten  erkend  worden  als  een  natie  in  
de  gehele  wereld  zodat  zij  vertegenwoordiging  zouden  kunnen  hebben  in  de  U.N.O.335  

In  “The  World  of  Nomads”  maakt  hij  gewag  van  een  aantal  congressen  en  seminaries  die  
de  laatste  jaren  hebben  plaatsgevonden  in  India.  Enkele  van  deze  zijn  toch  significant  
omdat  ze  niet  alleen  georganiseerd  worden  om  een  beter  historisch  en  cultureel  begrip  

                                                                                                               
334  www.romani.org    
335  Shyam  Singh  Shashi,  2006,  p189-­‐204.  
   136  

van  de  Roma  te  bewerkstelligen.  Op  deze  seminaries  heeft  men  het  over  het  verbeteren  
van  onderzoek  naar  de  Roma  en  het  verbeteren  van  de  contacten  van  de  Roma  met  de  
Indische  overheid.  Hij  vermeldt  onder  andere  dat  het  eerste  Wereld  Romani  Congres  in  
1971  in  Londen  voor  een  deel  gefinancierd  werd  door  de  Indische  overheid.  Ook  veel  
later  in  2001  zijn  overheidsinstanties  aan  het  werk  voor  de  bevordering  van  
Romaprojecten.  In  2001  werd  het  Internationaal  Seminarie  over  Roma  Erfgoed  en  
Cultuur  georganiseerd  door  de  Stichting  voor  Onderzoek  (Research  Foundation),  het  
Hindoe  Erfgoed  Pratisthan  en  de  Modi  Stichting  in  samenwerking  met  het  Indische  
ministerie  van  Toerisme  en  Cultuur.  Het  Indische  Research  Foundation  zou  meerdere  
van  deze  seminaries  houden.  Hij  spreekt  ook  over  congressen  in  1995  en  2002.  In  2002  
waren  er  500  genodigden  aanwezig  waaronder  wetenschappers,  schrijvers,  
antropologen,  maatschappelijke  werkers  en  professoren  van  verschillende  Indische  
universiteiten.  Het  Internationaal  Seminarie  van  2001  vond  plaats  in  het  Nationale  
Museum  in  New  Delhi  op  8  april,  de  nationale  dag  van  de  Roma.  Professor  Lokesh  
Chandra  presenteerde  er  zijn  werk  over  het  erfgoed  en  de  cultuur  van  de  Roma.  
Professor  Som  Dixit  had  het  over  de  cultuur  van  de  Roma  in  verband  met  hindoeïsme.  
Hristo  Kyuchukov  en  Nicolae  Georghe  werden  er  geëerd  en  in  de  bloemetjes  gezet.  De  
Research  Foundation  schreef  de  resoluties  van  de  conferentie  neer  waar  in  stond  dat  de  
Roma  officieel  zouden  moeten  erkend  worden  door  de  Indische  regering  als  oude  
Indische  emigranten.336  De  Roma  moeten  volgens  de  resoluties  een  PIO  statuut  krijgen.  
PIO  staat  voor  Person  of  Indian  Origin.  Individuen  met  zo’n  statuut  krijgen  enkele  
voordelen  tegenover  gewone  reizigers  die  India  bezoeken.  Zo  kunnen  personen  in  het  
bezit  van  een  PIO-­‐kaart  zonder  een  visum  vrij  op  en  af  naar  India  reizen.  Zij  behoeven  
ook  geen  speciaal  visum  als  zij  er  willen  studeren  of  werken.  Zij  moeten  zich  zelfs  niet  
registeren  zolang  ze  niet  langer  dan  180  dagen  in  één  keer  verblijven  in  India.337  Een  
PIO-­‐kaart  wordt  normaalgezien  toegewezen  als  de  persoon  in  kwestie  Indische  familie  
heeft  gehad  tot  vier  generaties  terug  dus  ouders,  grootouders  of  overgrootouders  in  of  
uit  India.  338  Hristo  Kyuchukov  en  Nicolae  Gheorghe,  twee  activisten,  ondertekenden  dit  
document.  Nicolae  Gheorghe  stelde  er  onder  andere  voor  om  aan  de  regering  

                                                                                                               
336  Valeriu  Nicolae  &  Hannah  Slavik,  2007,  p39.  
337  Shyam  Singh  Shashi,  2006,  p194-­‐203.  
338  Alyssa  Ayres  &  Philip  Oldenburg,  2002,  p112-­‐115.  
   137  

studiebeurzen  te  vragen  voor  Romastudenten  die  in  India  willen  komen  studeren.  Hij  
vroeg  er  politieke  steun  aan  India.  

8.4  Chaman  Lal.    

Chaman  Lal  schreef  “Gypsies,  the  forgotten  children  of  India”.    Hij  ondernam  reizen  naar  
Europa  om  de  Roma  met  zijn  eigen  ogen  te  zien.  Hij  schrijft  er  vooral  gedichten  over  die  
hij  dan  publiceert  samen  met  gedichten  van  Romani  schrijvers.  Hij  publiceerde  het  boek  
“Deep  Song”  dat  een  verzameling  is  van  liederen  die  volgens  hem  exact  te  plaatsen  zijn  
binnen  de  Gujarati  traditie  van  gezangen.  Hij  hoorde  de  Zaucharis,  een  Romagroepering  
in  de  Verenigde  Staten  van  Amerika,  zingen  en  herkende  er  Gujarati  liedjes  in.  Chaman  
Lal  is  helemaal  in  de  ban  van  de  Roma.  Hij  is  er  zeer  van  overtuigd  dat  de  Roma  ooit  uit  
India  vertrokken  zijn.  Hij  schrijft  in  zijn  werk  dat  hij  kinderen  ontmoet  met  Indische  
namen.  De  volwassenen  zijn  allemaal  trots  op  hun  vaderland  en  afkomst.  Hij  schrijft  
neer  dat  ze  zelfs  in  karma  geloven.  Hij  werd  zeer  hartelijk  ontvangen  door  de  Roma.  
Zelfs  deze  hartelijke  gastvrijheid  is  volgens  hem  een  overblijfsel  van  de  Indische  cultuur.  
Hij  is  eigenlijk  iemand  die  schrijft  over  de  invloed  van  Indische  cultuur  over  geheel  de  
wereld.  Op  die  manier  leunen  de  Roma  aan  bij  zijn  geloof  over  de  verspreiding  van  
Indische  gedachtegoed  over  de  hele  wereld.  Chaman  Lal  probeert  onder  andere  
bewijzen  te  verzamelen  die  wijzen  op  contact  die  de  Indische  beschaving  moet  hebben  
gehad  met  Mexicaanse,  Peruaanse,  Japanse  en  andere  Zuid-­‐Oost  Aziatische  oude  
nederzettingen.  Hij  gaat  hiervoor  op  zoek  in  de  kunst,  wetenschappen  en  religies  van  
onder  andere  de  Azteken  en  Incas.  Hij  heeft  reeds  een  boek  geschreven  dat  stelt  dat  de  
grote  steden  van  de  Incas  en  de  Azteken  met  hun  enorme  tempels  en  speciale  kunst  zijn  
ontworpen  door  Indische  emigranten  die  in  Latijns-­‐Amerika  terecht  waren  gekomen.    
Hij  beschreef  zowel  de  taalkundige  als  biologische  gelijkenissen  tussen  de  historische  
Indiërs  en  de  Incas.  Gelijkenissen  die  hij  opmerkt  tussen  de  Indische  bevolking  en  de  
Roma  in  Europa  zijn  huwelijks-­‐en  geboorterituelen  die  hij  verder  niet  uiteenzet  in  zijn  
boek.  Ook  in  het  geloof  in  goede  en  slechte  geesten  herkend  hij  een  Indische  traditie.  
Vervolgens  stelt  hij  dat  het  gebruik  om  rijst  op  de  hoofden  van  bruid  en  bruidegom  te  
   138  

gooien  bij  het  verlaten  van  de  kerk  door  de  Roma  is  binnengebracht  in  Europa  vanuit  
India.  339  

8.5  Janardhan  Pathania.  

Pathania  houdt  zich  vooral  bezig  met  het  bestuderen  van  de  taalkundige  connectie.  Hij  
heeft  als  filoloog  reeds  400  Indische  dialecten  bestudeerd.  Hij  wil  graag  dat  de  Indische  
bevolking  toegang  krijgt  tot  een  opleiding  Romanes.  Hij  zegt  dat  de  Roma  een  belangrijk  
onderdeel  zijn  van  de  Indische  cultuur  en  geschiedenis.  Door  het  verleden  van  de  Roma  
te  kennen,  komt  de  Indische  bevolking  meer  te  weten  over  de  eigen  geschiedenis.  Op  die  
manier  komen  ze  meer  te  weten  over  wat  er  gebeurt  is  tijdens  de  eerste  tien  eeuwen  n.  
Chr.  Hoe  het  er  in  de  oorlog  tegen  Mahmud  al-­‐Ghazni  of  Mohammed  Ghori  aan  toe  ging  
en  hoe  het  verging  met  de  slachtoffers  van  deze  oorlogen,  de  Roma.  Janardhan  Pathania  
staat  bekend  als  een  Indo-­‐Romani  activist.  Hij  bezocht  reeds  alle  Roma  festivals  die  
werden  gehouden  in  India.  Op  het  Internationale  Seminarie  over  de  Roma  in  New  Delhi  
in  2001  sprak  hij  de  gegadigden  toe  in  het  Romanes.  Het  was  zijn  vader  die  nog  
gevochten  had  in  Frankrijk  in  1927  die  hem  voor  het  eerst  vertelde  over  de  Roma.  Hij  
ontwikkelde  een  passie  en  fascinatie  voor  de  Roma  en  hun  taal.  Hij  vertelt  dat  er  
tegenwoordig  zeer  weinig  te  doen  is  om  deze  mensen  in  India.  Zowel  de  het  Centrum  
voor  Romani  Studies  als  het  Nehru  Romano  Kher  bestaan  niet  meer.  Er  blijft  enkel  nog  
een  naambordje  van  over.  Voor  recente  studies  over  de  Roma  of  samenwerkingen  met  
de  Roma  moet  men  zich  richten  tot  Dev  Bhardwaj  en  Suresh  Kumar  Pillai.  Dev  Bhardwaj  
is  de  voorzitter  van  een  schrijversvereniging.  De  schrijversvereniging  organiseert  nog  
platforms  waar  er  een  uitwisseling  gebeurt  tussen  schrijvers  van  over  de  gehele  wereld,  
voornamelijk  tussen  Indische  schrijvers,  Indische  Banjara  schrijvers  en  Romani  
schrijvers.340  Suresh  Kumar  Pillai  maakt  volgens  Janardhan  Pathania  documentaires  
over  de  Roma.  Hij  schreef  een  paper  genaamd  “Gypsy  journal:  Story  of  Romas  in  Serbia  
and  Kosovo.”dat  nog  niet  gepubliceerd  is  geraakt.  Het  zou  een  onderdeel  moeten  vormen  
van  een  reisverhaal.  Hij  startte  zijn  documentaires  en  onderzoek  op  zoek  naar  hoe  
Indische  migranten  leven  in  andere  werelddelen.  341  

                                                                                                               
339  Chaman  Lal,  1962,  p10-­‐200.  
340  Persoonlijke  communicatie  met  Janardhan  Pathania.    
341  Suresh  Kumar  Pillai,  2007.  
   139  

8.6  Ranjit  Naik.    

Ranjit  Naik  was  eigenlijk  een  architect  maar  aangezien  hij  zelf  tot  de  Banjara  behoort,  
heeft  hij  zich  steeds  intensief  ingezet  voor  deze  minderheidsgroep.  Soms  probeerde  hij  
daar  zijn  kennis  van  architectuur  op  toe  te  passen  bijvoorbeeld  met  een  project  in  de  
sloppenwijken  van  Mumbai.  Hij  was  een  sociaal  werker  voor  de  Banjara.  Deze  Banjara  
zijn  enorm  bezig  met  zich  te  ontwikkelen  en  vooral  om  kansen  tot  ontwikkeling  te  eisen.  
Jawaharlal  Nehru  was  een  eerste  minister  die  de  volksstammen  van  India  enorm  
aanmoedigde  om  op  de  klimmen.  Hij  vertelde  hen  dat  het  nomadisme  hen  niet  langer  
van  dienst  kon  zijn  in  een  moderne  maatschappij  waar  er  grote  industrie  en  transport  is.  
Hij  wilde  dat  ze  studeerden.342  Ranjit  Naik  vond  onderwijs  ook  zeer  belangrijk.  Hij  werd  
een  vertegenwoordiger  van  de  All  India  Banjara  Seva  Singh  een  organisatie  die  opkomt  
voor  de  Banjara.  Samen  staan  ze  sterk  moeten  ze  gedacht  hebben  en  daarbij  bleef  het  
niet  bij  de  Banjara  alleen.  Ze  sloegen  de  handen  in  elkaar  met  de  Roma.  Enkele  Banjara  
vernamen  dat  ook  de  Roma  mogelijk  een  afstammeling  van  de  Rajputs  zijn.343  De  
Banjara  zelf  zeggen  dat  dit  bij  de  Banjara  alleszins  zeker  het  geval  is.  Zij  werken  samen  
met  de  Roma  om  internationale  erkenning  te  vergaren.  Ze  zoeken  steun  en  begrip  bij  de  
Roma.  Ranjit  Naik  was  een  sleutelfiguur  in  de  eerste  ontmoeting  tussen  Banjara  en  
Roma.  Deze  architect  kwam  met  een  delegatie  van  de  All  India  Banjara  Seva  Sangh  naar  
het  tweede  Wereld  Romani  Congres  in  Genève.  Daar  vertelde  hij  aan  de  Roma  over  de  
Banjara.  Hij  leverde  er  een  rapport  af  genaamd  “The  Banjara  from  Barothan”  Baro  Than  
betekent  letterlijk  groot  land  in  het  Romanes.  Het  is  een  benaming  die  vaak  wordt  
gebruikt  om  naar  India  te  verwijzen.  W.R.  Rishi  maakte  van  Ranjit  Naik  een  eregast  op  
het  eerste  Internationale  Romani  festival  in  Chandigarh.  Deze  Banjara  was  lid  van  het  
Wereld  Romano  Ekipe  of  de  Wereld  Romani  Unie.  344  

Ranjit  Naik  schreef  vele  artikels  over  de  Roma  en  de  Banjara  die  doorheen  India  
verschenen.  Hij  zegt  dat  hij  gelijkenissen  herkend  tussen  de  Roma  en  de  Banjara.  Enkele  
van  zijn  standpunten  zijn  de  volgende.  Volgens  hem  zijn  veel  woorden  uit  het  Romanes  
gelijkend  aan  woorden  uit  het  Banjara  dialect  Lambani.  Beide  groepen  mensen  leven  
nomadisch  in  wagens  of  tenten.  Wanneer  zij  ergens  aankomen  blijven  zij  apart  van  de  

                                                                                                               
342  L.N.Bhapat,  1989,  p17-­‐19.  
343  Ian  Hancock,  2002,  p171.  
344  Shyam  Singh  Shashi,  2006,  p143-­‐156.  
   140  

rest  van  de  omgeving  leven.  De  Banjara  bouwen  tijdelijke  tandas.  Dit  zijn  groepen  kleine  
tijdelijke  huisjes  opgetrokken  uit  bamboe  en  mest.  Hij  vond  dit  woord  tanda  terug  in  een  
stadje  in  Kosovo  Gnjilane.  Deze  Banjaraleider  vergeleek  verder  de  dansvormen  van  de  
Roma  en  de  Banjara.  Beiden  dragen  daarbij  lange  kleurrijke  rokken.  De  dans  zelf  bestaat  
uit  zeer  veel  draaiende  bewegingen.    

Hij  is  het  eens  met  W.R.  Rishi  die  stelt  dat  de  Roma  Rajput  zijn  uit  Rajasthan.  Mr  Naik  
stelt  dat  de  Banjara  en  de  Roma  ooit  samen  één  groep  vormden  maar  dat  zij  door  
onbekende  omstandigheden  zijn  gesplitst.  Eén  deel  trok  naar  het  westen  in  de  richting  
van  Europa.  Het  andere  deel  bleef  in  India  en  trok  verder  richting  het  Oosten  en  het  
Zuiden.  Door  het  feit  dat  ze  één  groep  waren  hebben  de  Roma  restanten  van  gewoontes  
en  gebruiken  overgehouden.  Bijvoorbeeld  dat  ze  wel  assimileren  met  de  grote  
godsdiensten  in  de  landen  waar  zij  terecht  komen  maar  toch  nog  steeds  in  hun  eigen  
goden  en  geesten  geloven.  De  Banjara  hebben  wel  elementen  van  het  hindoeïsme  
opgenomen,  maar  hebben  nog  steeds  eigen  goden.  345  

8.7  Chandigarh.    

Chandigarh  blijkt  het  centrum  voor  de  Indische  interesse  voor  de  Roma.  Ook  dit  jaar,  in  
2011,  zijn  mensen  samengekomen  in  Chandigarh  om  er  de  internationale  dag  van  de  
Roma  te  vieren.  Wetenschappers,  professoren,  schrijvers,  dichters,  kunstenaars  en  
andere  geïnteresseerden  kwamen  samen  om  een  conferentie  te  houden  over  de  Roma.  
Er  werd  niet  alleen  hulde  gebracht  aan  de  Roma,  er  werden  ook  voorstellen  aangevoerd  
en  discussies  gehouden.  De  geschiedenis,  oorsprong,  taal,  tradities,  rituelen,  muziek,  
dans  en  andere  culturele  praktijken  van  de  Roma  werden  besproken.  Men  poogde  deze  
ook  te  vergelijken  met  Indische  tendenzen.  Het  hele  gebeuren  werd  georganiseerd  door  
Dev  Bhardwaj  in  naam  van  de  schrijversvereniging  in  Chandigarh.  Bij  de  aanvang  gaf  hij  
te  kennen  dat  hij  dit  soort  initiatieven  belangrijk  vond  voor  een  verdere  uitbreiding  van  
de  contacten  tussen  de  Indische  bevolking  en  de  Roma.  Met  dit  soort  initiatieven  wordt  
echter  slechts  een  relatief  deel  van  de  Indische  bevolking  bereikt.  Het  zijn  vooral  
intellectuelen  en  hoger  opgeleiden  die  zich  aangesproken  voelen  door  het  hele  gebeuren  
rond  de  Roma.  Enkele  voorname  sprekers  aanwezig  waren  Dr.  D.S.Gupt,  Janardhan  
Pathania,  N.S.Rattan,  Suresh  Kumar  Pillai.  Deze  laatste  is  het  hoofd  van  de  afdeling  van  
                                                                                                               
345  www.banjaratimes.com  
   141  

de  Mahatma  Gandhi  Hindi  universiteit  in  Wardha  in  Maharashtra  die  zich  bezig  houdt  
met  het  opslaan  van  informatie  en  bronnen  over  de  verspreiding  van  Indische  volkeren  
over  andere  werelddelen.  Hij  promoot  onderzoek  naar  de  Roma  als  onderdeel  van  het  
onderzoek  naar  de  Indische  culturele  diaspora.  N.  S.  Rattan  uitte  zijn  sterk  geloof  in  de  
Indische  origine  van  de  Roma.  Hij  vindt  het  verder  zeer  belangrijk  dat  er  banden  tussen  
de  Roma  en  Indische  mensen  worden  gesmeed.  Hij  is  een  voormalige  diplomaat  die  zijn  
ongenoegen  uitsprak  over  de  levensomstandigheden  van  de  Roma  in  Europa.  De  zoon  
van  W.R.Rishi  kwam  van  Londen  over  naar  Chandigarh  voor  deze  gelegenheid.  Hij  kwam  
met  het  voorstel  om  tentoonstellingen  te  houden  over  verschillende  aspecten  van  de  
geschiedenis  en  cultuur  van  de  Roma  in  India  om  zo  een  grotere  groep  mensen  bewust  
te  kunnen  maken  van  deze  Indische  migranten.  Hij  vindt  het  vooral  belangrijk  om  
aandacht  te  vestigen  op  de  Romani  Porajmos.  Dit  is  de  benaming  die  de  Roma  gebruiken  
voor  hun  aandeel  in  het  lijden  tijdens  de  holocaust.  De  meeste  activiteiten  rond  Roma  
zijn  de  laatste  jaren  gehouden  in  Chandigarh.  De  rest  van  India  is  nog  niet  echt  met  dit  
fenomeen  bekend.  Toch  zijn  er  steeds  meer  en  meer  Indische  bloggers  die  het  op  
internetfora  voor  de  Roma  opnemen.  346  

9.  Besluit.  

Deze  thesis  is  aangevangen  met  de  ambitie  het  nu  eens  allemaal  uit  te  pluizen,  om  tot  het  
besluit  te  komen  na  alles  op  een  rijtje  gezet  te  hebben  of  de  Roma  nu  uit  India  komen  of  
niet.  De  hypothese  van  een  Indische  afkomst  voor  de  Roma  zal  echter  een  hypothese  
blijven  in  het  geval  van  deze  paper.  Er  is  geen  sluitend  bewijs.  Er  zijn  Indische  
eigenschappen  herkenbaar  bij  de  Roma  maar  de  Roma  hebben  ook  elementen  
overgenomen  uit  andere  culture.  Door  de  volksverhuizing  van  deze  groep  mensen  
hebben  zij  vele  landen  doorkruist,  vele  culturen  ontmoet  en  bijgevolg  kenmerken  uit  die  
andere  culturen  meegenomen.  Andere  elementen  die  de  leefwereld  van  de  Roma  
uitmaken  komen  voort  uit  dit  rondtrekken.  Zij  moesten  zich  aanpassen  aan  deze  
levensomstandigheden.  Of  zij  altijd  nomaden  geweest  zijn  of  tot  het  nomadisme  
gedwongen  werden  laat  ik  hier  open.  Het  taalkundige  argument  is  overweldigend.  Zowel  
grammaticaal  als  lexicaal  is  enorm  veel  terug  te  vinden  uit  het  Sanskriet  en  andere  
Indische  talen.  De  verschillende  dialecten  van  Romanes  hebben  echter  ook  Iraanse,  

                                                                                                               
346  Persoonlijke  communicatie  met  Balwinder  Dhall  en  Valery  Novoselsky.    
   142  

Griekse,  Armeense  en  Europese  invloeden.  De  dialecten  onderling  kunnen  bovendien  
enorm  verschillen.  Men  beweert  meestal  dat  ze  toch  uit  India  komen  omdat  belangrijke  
kernwoorden  afkomstig  zijn  van  Indische  taalstammen.  Hier  tegenin  zegt  men  dan  weer  
dat  het  niet  is  omdat  men  een  Indische  taal  hanteert,  men  effectief  van  India  afkomstig  
is.  Men  weet  dat  er  zelfs  in  de  eerste  eeuwen  n.  Chr.  veel  contact  was  tussen  
verschillende  volkeren.  Romanes  kan  dan  een  contacttaal  zijn  zoals  Swahili  om  te  
communiceren  met  of  als  handelaars,  een  op  zich  nomadisch  beroep.  Men  mag  niet  
vergeten  dat  het  India  zoals  we  het  nu  kennen  helemaal  nog  niet  zo  lang  bestaat.  Het  is  
een  abstract  begrip  om  terug  te  projecteren  in  de  tijd.  De  Roma  kunnen  afkomstig  zijn  
uit  een  gebied  dat  nu  gelegen  zou  zijn  in  het  huidige  India,  maar  de  landsgrenzen  zoals  
India  ze  nu  heeft  bestonden  toen  zeker  nog  niet.  De  culturele  argumenten  die  veel  
moeilijker  zijn  te  ontleden,  aangezien  dat  cultuur  een  steeds  veranderende  vorm  van  
levenswijzen  is  die  zeker  onderhevig  is  aan  verandering  als  zij  vaak  in  contact  komt  met  
andere  culturen,  doen  eerder  afbreuk  aan  de  taalkundige  argumenten.  Al  is  cultuur  een  
moeilijk  te  hanteren  en  te  nuanceren  begrip.  Als  men  enkel  naar  India  kijkt,  zijn  er  
enorm  veel  gelijkenissen  tussen  de  Roma  en  de  Indische  bevolking.  Als  men  de  hele  
wereld  betrekt  op  deze  argumenten  die  in  het  verleden  reeds  zijn  aangehaald  en  hier  
opnieuw  worden  bekeken,  dan  vertonen  zij  echter  evenveel  kenmerken  met  andere  
landen.  De  culturele  argumenten  aangereikt  zijn  gelimiteerd,  moeilijk  te  bewijzen  en  
sluiten  soms  aan  bij  een  wishful  thinking  om  de  stelling  vanuit  de  taalkunde  te  kunnen  
blijven  vasthouden.    

De  zaak  van  de  Roma  is  enorm  interessant  om  globale  gelijkenissen  te  bekijken.  Zij  zijn  
een  groot  voorbeeld  van  een  hybridiserende  cultuur.  Bovendien  tonen  zij  de  processen  
aan  die  steeds  weerkeren  wanneer  het  zogenaamde  Westen  in  aanraking  komt  met  de  
vreemde,  de  ander,  die  strookt  met  het  superieure  zelfbeeld  dat  de  Westerse  wereld  van  
zichzelf  heeft.  Zo  leven  de  Roma  geïsoleerd  in  gesegregeerde  woongebieden.  Dit  was  ook  
het  lot  van  de  Ieren  toen  zij  in  Amerika  aankwamen.  De  Ieren  werden  er  niet  aanvaard,  
werden  verstoten  en  gedoemd  om  hun  eigen  wijken  op  te  stellen  tot  zij  konden  
opklimmen  op  de  sociale  ladder  en  een  belangrijke  politieke  rol  begonnen  te  spelen  in  
de  Verenigde  Staten.  De  Roma  zijn  meermaals  slachtoffer  geworden  van  gedwongen  
sterilisatie  zowel  in  de  Oost-­‐Europese  gebieden,  het  Duitse  rijk  van  Hitler,  als  in  
Engeland  waar  kinderen  soms  ook  werden  weggenomen  uit  de  Romani  gezinnen  om  ze  
   143  

te  plaatsen  bij  “echte”  Engelse  gezinnen.  347Dit  vinden  we  terug  in  Amerika.  De  
samengestelde  groep  van  nationaliteiten  die  later  de  Amerikaanse  bevolking  zou  
vormen  probeerde  de  Indiaanse  Navajovrouwen  documenten  te  laten  ondertekenen  die  
zij  niet  begrepen,  maar  die  ervoor  zorgden  dat  zij  toestemming  gaven  voor  sterilisatie.  
De  Amerikanen  die  zich  bezighielden  met  deze  praktijken  wilden  tegengaan  dat  de  
Indiaanse  bevolkingsgroepen  nog  zouden  kunnen  uitbreiden.  348Met  de  behandeling  van  
de  Joden  in  Europa  en  Noord-­‐Amerika  vertonen  de  Roma  nog  het  meest  gelijkenissen.  Ze  
hebben  beiden  een  protectiemechanisme  opgesteld  ter  bescherming  van  de  eigenheid.  
Beiden  belanden  als  uiterste  vorm  van  discriminatie  in  de  concentratiekampen  van  de  
Nazis  van  Hitler.  Hitler  probeerde  al  deze  mensen  uit  te  roeien  gesteund  door  een  
rassenbegrip  waarvan  nu  geweten  is  dat  het  achterhaald  is.    

Het  valt  tot  nu  toe  dus  niet  te  bewijzen  of  de  Roma  Indiërs  zijn.  Dat  ze  ooit  in  India  
geweest  zijn  en  daar  vertrokken  zijn  is  wel  zeer  waarschijnlijk.  De  vraag  dringt  zich  dan  
op  of  het  wel  relevant  is  om  de  aandacht  op  deze  hypothese  te  richten.  Aan  de  ene  kant  
is  het  relevant  voor  een  gevoel  van  waardigheid  voor  een  volk  om  een  geschiedenis  te  
hebben.  Voor  de  Roma  in  het  bijzonder  is  het  relevant  om  een  afkomst  te  hebben  
aangezien  zij  steeds  worden  afgeschilderd  als  een  volk  zonder  natie  of  staat.  Zij  zouden  
nergens  thuishoren.  Critici  stellen  zelfs  dat  het  geen  apart  volk  is,  dat  zij  gewoon  een  
groep  marginalen  uitmaken  met  een  andere  levensstijl  door  omstandigheden  die  hen  
samen  met  racisme  en  discriminatie  naar  de  rand  van  de  maatschappij  heeft  geduwd.  
Met  een  afkomst  zouden  zij  zich  misschien  meer  mens  kunnen  voelen.  Zij  zouden  
rechten  kunnen  opeisen  in  de  Westerse  maatschappijen.  Het  kan  meer  zelfvertrouwen,  
eigenwaarde  en  trots  geven  aan  die  Roma  die  soms  in  moeilijke  situaties  moeten  
trachten  te  overleven.  Aan  de  andere  kant  kan  een  land  van  herkomst  zelfs  gevaarlijk  
zijn.  De  Westerse  wereld  heeft  een  geschiedenis  van  deportatiedrang  waar  de  Roma  
reeds  ettelijke  malen  mee  te  maken  hebben  gekregen.  De  Portugezen  en  Engelsen  
verscheepten  hen  naar  hun  kolonies,  de  Duitsers  deporteerden  hen  naar  kampen  
afgesloten  van  de  rest  van  de  wereld  en  tot  slot  is  Frankrijk  nu  bezig  met  een  project  om  
de  Roma  te  verdrijven  uit  Frankrijk.  In  Finland  heeft  men  door  de  geschiedenis  van  de  
Roma  aan  te  tonen  aan  de  rest  van  de  Finse  bevolking  een  betere  aanvaarding  van  de  

                                                                                                               
347  Isabel  Fonseca,  2006,  p240.    
348  Rik  Pinxten  &  Koen  De  Munter,  2010,  p29-­‐30.  
   144  

Roma  kunnen  teweegbrengen.  Er  is  ook  onderzoek  naar  de  Finse  versie  van  het  
Romanes.  Het  is  echter  minder  relevant  om  aandacht  en  onderzoek  op  dit  aspect  van  
een  Indisch  verleden  te  richten  omdat  er  veel  dringendere  problemen  zijn  waar  de  
nieuwe  Romani  migranten  in  West-­‐Europa  mee  te  maken  krijgen.  Men  zou  dezelfde  
energie  naar  het  heden  kunnen  richten  en  op  zoek  gaan  naar  een  betere  participatie  
tussen  West-­‐Europa  en  de  Roma.  De  Roma  staan  bekend  als  de  meest  gediscrimineerde  
minderheid  van  Europa.  Men  zou  de  vernieuwde  kritische  stromingen  binnen  de  
antropologie  kunnen  aanwenden  om  nieuwe  conclusies  en  nieuwe  onderzoeken  uit  te  
voeren.    

In  elk  geval  is  het  goed  voor  de  Roma  om  zich  gesteund  te  voelen  door  India  of  eerder  
door  Indische  sympathisanten.  Het  gaat  hier  om  beperkte  steun.  Deze  sympathisanten  
verwijten  de  Indische  regering  dat  zij  hun  verantwoordelijkheid  niet  opnemen  door  stil  
te  blijven  in  de  gebeurtenissen  in  Frankrijk.  Deze  steun  verloopt  grotendeels  via  de  
nieuwe  kanalen  van  de  informationele  revolutie.  Via  forums  op  het  internet  wordt  er  
geduchtig  gediscussieerd  en  steun  betuigd.  Dat  deze  virtuele  contacten  krachtig  kunnen  
zijn  bewees  de  impact  van  sociale  netwerksites  reeds  in  de  Jasmijnrevolutie  en  ander  
verzet  in  de  Arabische  wereld.  Toch  zal  deze  virtuele  steun  slechts  een  deel  van  de  Roma  
bereiken.    

Ik  zou  graag  eindigen  met  een  Indische  anekdote  die  op  een  mooie  naïeve  manier  een  
metafoor  geeft  voor  de  multiculturele  samenleving:  Toen  de  Parsis  naar  India  
migreerden  stuurde  de  Indische  koning  hen  een  vol  glas  melk  om  hen  te  zeggen  dat  zijn  
rijk  reeds  vol  was.  De  leider  van  de  Parsi  voegde  suiker  toe  aan  het  glas  melk.  Daarmee  
wilde  hij  aantonen  dat  de  Parsi  het  rijk  niet  zouden  doen  overlopen,  maar  dat  zij  er  in  
zouden  opgaan  en  het  bovendien  zouden  helpen  zoeter  te  maken.    

 
 
 
 
 
 
   145  

Bibliografie  
 
Boeken  :  
 
ADRIAN  MARSH:  “…the  strumming  of  their  silken  bows”  The  Firdausi  Legend  of  Bahram  Gür  
in  the  Context  of  the  Narratives  of  Origin  in  Romani  Histories:  ADRIAN  MARSH  &  ELIN  STRAND  
(ED.),  Gypsies  and  the  problem  of  identities:  contextual,  constructed  and  contested:  papers  
presented  at  the  First  International  Romani  Studies  Conference  in  Istanbul,  at  the  Swedish  
Research  Institute  in  Istanbul,  April  2003.,  Swedish  Reasearch  Institute,  Istanbul,  2006,  
p39-­‐58.  
 
ADRIAN  MARSH,  The  Gypsies  in  Turkey:  history,  ethnicity  and  identity.  An  action  research  
strategy  in  practice  :  DAMIAN  LE  BAS  &  THOMAS  ACTON,  All  Change!:  Romani  studies  through  
Romani  eyes,  University  of  Hertfordshire  Press,  Hertfordshire,  2010,  p27-­‐38.  
 
A.H.BINGLEY,  Handbook  on  Rajputs,  Gautam  Jetly  for  Asian  educational  Services,  New  
Delhi,  1986,  iii  p181.  
 
ALBERT  GUIGUI,  Oude  bron,  levend  water  :  spiritualiteit  van  de  joodse  geloofstraditie,  
Uitgeverij  Lannoo  nv,  Tielt,  2004,  p239.  
 
ALYSSA  AYRES  &  PHILIP  OLDENBURG,  India  Briefing:  quickening  the  pace  of  change,  M.E.  
Sharpe  Inc.,  New  York,  2002,  xii  p299    
 
ANGUS  BANCROFT,  Roma  and  Gypsy-­‐Travellers  in  Europe:  modernity,  race,  space,  and  
exclusion,  Ashgate  Publishing  Ltd,  Aldershot,  2005,  p  198.  
 
ANGUS  FRASER,  The  Gypsies,  Wiley-­‐Blackwell,  Oxford,  1992,x  p362.  
 
ANKICA  PETROVIC,  Music  practices  of  Machwaya  Gypsies  in  America:  ZUZANA  JURKOVÁ  &  LEE  
BIDGOOD  (ED.),  Voices  of  the  Weak:  Music  and  minorities,  Slovo21,  Praha,  2009,  p250.  
 
ANTHONY  SAMPSON:  John  Sampson  and  Romani  Studies  in  Liverpool:  NICHOLAS  SAUL  &  SUSAN  
TEBBUTT  (ED.),  The  role  of  the  Romanies:  images  and  counter-­‐images  of  Gysies/Romanies  in  
European  Cultures,  Liverpool  University  Press,  Liverpool,  2005,  p15-­‐20.  
 
A.P.THAKUR  &  SUNIL  PANDEY,  21st  Century  India:  View  and  Vision,  Global  Publishing  House,  
New  Delhi,  2009,  x  p510.  
 
A.R.N.  SRIVASTAVA,  Essentials  of  Cultural  Anthropology,  Prentice-­‐Hall  of  India  Private  
Limited,  New  Delhi,  2005,  xiii  p229.  
 
BERNARD  LEBLON,  Gypsies  and  Flamenco,  University  of  Hertfordshire,  Hatfield  
Hertfordshire,  1994,  xiv  p133.  
 
BRIAN  A.  BELTON,  Questioning  Gypsy  Identity:  ethnic  narratives  in  Britain  and  America,  
AltaMira  Press,  Walnutcreek,  2005,  p203.  
 
   146  

BRIAN  SEYMOUR  VESEY-­‐FITZGERALD,  Gypsies  of  Britain:  an  introduction  to  their  history,  David  
&  Charles  (Holdings)  Ltd,  Newton  Abbott  Devon,  1973,  xvi  p258.  
 
BRON  RAYMOND  TAYLOR  (ED.),  The  encyclopeadia  of  religion  and  nature  k-­‐z,  Thoemmes  
Continuum,  London,  2005,  p1877.  
 
CALUM  M.  CARMICHAEL,  Illuminating  Leviticus:  a  study  of  its  laws  and  institutions  in  the  light  
of  biblical  narratives,  JHU  Press,  Baltimore,  2006,  x  p212.    
 
CAROL  CHAPNICK  MUKHOPADHYAY  &  YOLANDA  MOSES  &  ROSEMARY  HENZE,  How  real  is  race?:  a  
sourcebook  on  race,  culture,  and  biology,  Rowman  &  Littlefield  Education,  Lanham,  2007,  
p316.  
 
CAROL  HENDERSON  GARCIA,  Culture  and  Customs  of  India,  Greenwood  Press,  Westport,  
2002,  xxiv  p210.    
CAROL  MILLER,  The  Church  of  Cheese:  Gypsy  ritual  in  the  American  Heyday,  GemmaMedia,  
Boston,  2010,  xix  p240.  
 
CECIE  STARR  &  BEVERLY  MACMILLAN,  Human  Biology  Eight  Edition,  Cengage  Learning,  
Belmont,  2008,  xxiv  p493.  
 
CHAMAN  LAL,  Gypsies  forgotten  children  of  India,  Publications  division  ministry  of  
information  and  broadcasting,  Delhi,  1962,  xv  p214.  
 
CHARLES  GODFREY  LELAND,  The  Gypsies,  University  of  California,  1882,  p  384.  
 
CHARLES  GODFREY  LELAND,  Gyspies,  Kessinger  Publishing,  Cambridge  Massachusetts,  2003,  
p384.  
 
CHRISTOPHE  JAFFRELOT,  Dr.  Ambedkar  and  untouchability:  analysing  and  fighting  caste,  
C.Hurst  &  Co,  London,  2005,  xiii,  p205.  
 
DAMIAN  LE  BAS  &  THOMAS  ACTON,  All  Change!  Romani  studies  through  Romani  eyes,  
University  of  Hertfoprdshire,  Hertfordshre(Hatfield),  2010,  p96.  
 
DAVID  J  PHILIPS,  Peoples  on  the  move:  introducing  the  nomads  of  the  world,  Piguant,  
Carlisle,  2001,  xviii  p488  .  
 
DAVID  KINSLEY,  Hindu  Goddesses:  visions  of  the  divine  feminine  in  the  Hindu  religious  
tradition,  Motilal  Banarsidass,  Delhi,  1987  new  edition  1998,  p281.  
 
D.B.  NAIK,  The  art  and  literature  of  Banjara  Lambanis:  a  socio-­‐cultural  study,  Abhinav  
Publications,  New  Delhi,  2000,  lvi  p160.  
 
DEBORAH  EPSTEIN  NORD,  Gypsies  and  the  British  Imagination  1807-­‐1930,  Columbia  
University  Press,  Chisester  West  Sussex,  2006,  xiii  p221.  
 
DHANANJAY  KEER,  Dr.  Ambedkar:  life  and  mission,  popular  prakashan  PVT.  LTD.,  Mumbai,  
1990,  xii  p532.  
   147  

 
DONALD  KENRICK,  Historical  dictionaryof  the  Gypsies  (Romanies),  Scarecrow  Press,  
Lanham,  2007,  xl  p345.  
 
DONALD  KENRICK,  Gypsies  from  the  Ganges  to  the  Thames,  University  of  Hertfordshire  
Press,  Hertfordshire,  2004,  xii  p126.  
 
DONALD  KENRICK  &  GRATTAN  PUXON,  Gypsies  under  the  Swastika,  University  of  Hertfordshire  
Press,  Hertfordshire,  2009,  xv  p168.  
 
DORIAN  YATES,  Green  Earth  Guide;  Travelling  Naturally  in  France,  North  Atlantic  Books,  
Berkeley,  2009,  xvii  p176.  
 
DONALD  MACGILLIVRAY  NICOL,  The  last  centuries  of  Byzantium  1261-­‐1453,  University  of  
Cambridge    Press,  Cambridge,  1993,  xviii  p463.  
 
EKTA  SINGH,  Caste  system  in  India:  A  Historical  Perspective,  Kalpaz  Publivations,  Delhi,  
2009,  p304.    
 
ELENA  MARUSHIAKOVA  &  VESSELIN  POPOV,  Myths  as  Processes:  DONALD  KENRICK  &  THOMAS  
ACTON  (ED.),  scholarship  and  the  gypsy  struggle  :  commitment  in  Romani  studies:    
a  collection  of  papers  and  poems  to  celebrate  Donald  Kenrick's  seventieth  year,  University  
of  Hertfordshire,  hertfordshire,  2000,  p81-­‐93.  
 
ELENA  MARUSHIAKOVA  &  VESSELIN  POPOV,  Gypsies  in  the  Ottoman  Empire:  a  contribution  to  
the  history  of  the  Balkans,  University  of  Hertfordshire  Press,  Hatfield  Hertfordshire,  
2001,  p108.  
 
ELIN  STRAND,  Romanlar  &  ethno-­‐Religieus  identity  in  Turkey:  a  comparative  perspective  :  
ADRIAN  MARSH  &  ELIN  STRAND  (ED.),  Gypsies  and  the  problem  of  identities:  contextual,  
constructed  and  contested:  papers  presented  at  the  First  International  Romani  Studies  
Conference  in  Istanbul,  at  the  Swedish  Research  Institute  in  Istanbul,  April  2003,  Swedish  
Resaerch  Institute,  Istanbul,  2006,  p97-­‐104.  
 
EMMA  MARTINEZ,  Flamenco:  all  you  wanted  to  know,  Mel  Bay  Publications,  Pacific,  2003,  
p188.  
 
FELICITA  VOS,  Blauwe  haren,  zwarte  ogen:  De  Roma-­‐cultuur  van  binnenuit,  Meulenhoff  ,  
Amsterdam,  2008,  p255.  
 
FRANCIS  HINDES  GROOME,  Gypsy  folk  tales,  Forgotten  Books,  1963,  p302.    
 
GEORG  FEUERSTEIN,  The  Yoga  Tradition:  Its  History,  Literature,  Philosophy  and  Practice,  
Hohm  Press  ,  2001,  p550.  
 
GEORGE  MONGER,  Marriage  customs  of  the  world:  from  henna  to  honeymoons,  ABC-­‐CLIO,  
Santa  Barbara  2004,  p327  
 
   148  

GEORGE  VAN  DRIEM,  Languages  of  the  Himalayas:  an  ethnolinguistic  handbook  of  the  
greater  Himalayan  region:  containing  an  introduction  to  the  symbiotic  theory  of  
languages,  Volume  2;  Volume  10,  Part2,  Brill,  2001,  p1375.  
 
G.  MUKHERJEE  &  VESELIN  NIKOLOV  TRAIKOV,  Georgi  Stoikov  Rakovski,  a  great  son  of  Bulgaria  
and  a  great  friend  of  India,  Northern  Book  Centre,  New  Delhi,  1987,  p166.  
 
GRATTAN  PUXON,  The  Romani  movement:  Rebirth  and  the  First  World  Romani  Congress  in  
retrospect:  DONALD  KENRICK  &  THOMAS  ACTON  (ED.),  Scholarship  and  the  gypsy  struggle  :  
commitment  in  Romano  studies:  a  collection  of  papers  and  poems  to  celebrate  Donald  
Kenrick’s  seventieth  year,  University  of  Hertfordshire  Press,  Hertfordshire,  2000,  p94-­‐
113.  
 
GUY  JANSSENS  &  ANN  MARYNISSEN,  Het  nederlands  Vroeger  en  nu,  Acco,  Leuven,  2005,  p276.  
 
HAKIM  ABOL-­‐QASEM  FERDOWSI  TUSI,  The  Shah  Namah:  the  Epic  of  Kings,  Forgotten  books,  
2008,  xii  p214.    
 
HARA  PRASAD  SHASTRI,  A  short  History  of  India,  Blackie  &  Son,  London,  1907,  p128.    
 
HOWARD  G.  COWARD,  Indian  critiques  of  Gandhi,  State  University  of  New  York  Press,  
Albany,    2003,vii  p287.  
 
HENRI  FRIEDLANDER,  The  Origins  of  Nazi  Genocide:  From  Euthanasia  to  the  Final  Solution,  
UNC  Press  Books,  Chapel  Hill  North  Carolina,  1995,  iv  p448.  
 
IAN  HANCOCK,  The  emergence  of  Romani  as  a  koïne  outside  of  India:  DONALD  KENRICK  &  
THOMAS  ACTON  (ED.),  Scholarship  and  the  gypsy  struggle  :  commitment  in  Romano  studies:  a  
collection  of  papers  and  poems  to  celebrate  Donald  Kenrick’s  seventieth  year,  University  of  
Hertfordshire  Press,  Hertfordshire,  2000,p1-­‐13.  
 
IAN  HANCOCK,  We  are  the  Romani  people,  University  of    Hertfordshire  Press,  
Hertfordshire,  2002,  xxii  p180.  
 
IAN  HANCOCK,  The  Concoctors:  Creating  Fake  Romani  Culture:  NICHOLAS  SAUL,  SUSAN  
TEBBUTT,  The  Role  of  the  Romanies  :  Images  and  Counter-­‐Images  of  ‘Gypsies’/Romanies  in  
European  Cultures,  Liverpool  University  Press,  Liverpool,  2005,  xp258  p85  -­‐97  
 
IAN  HANCOCK,  Mind  the  Doors!  The  contribution  of  linguistics:  DAMIAN  LE  BAS  &  THOMAS  
ACTON  (ED),  All  Change!  Romani  studies  through  romani  eyes,  University  of  Hertfordshire,  
Hertfordshire,  2010,  p5-­‐26.  
 
IAN  HANCOCK,  The  development  of  Romani  linguistics.  :  MOHAMMAD  ALI  JAZAYERY  &  WERNER  
WINTER  (ED.),  Languages  and  cultures:  Studies  in  honor  of  Edgar  C.  Polomé,  Walter  de  
Gruyter  &  Co.,  Berlin,  1988,  p183-­‐224.  
 
IAN  HANCOCK  &  DILEEP  KARANTH,  Danger!  Educated  Gypsy:  Selected  essays,  University  of  
Hertfordshire,  Hertfordshire,  2010,  xxii  p323.  
 
   149  

INDIRA  VISWANATHAN  PETERSON,  The  drama  of  the  Kuŗvaņci  fortune-­‐teller:  Land,  
Landscapeand  Social  relations  in  an  Eighteenth  century  Tamil  genre:  MARTHA  ANN  SELBY  &  
INDIRA  VISWANATHAN  PETERSON  (ED.),  Tamil  geographies:  cultural  constructions  of  space  and  
place  in  South  India,  State  University  of  New  York,  Albany,  2008,  p59-­‐86.  
 
ILONA  KLIMOVA-­‐ALEXANDER,  The  Romani  voice  in  world  politics:  the  United  Nations  and  non-­‐
state  actors,  Ashgate  Publishing  Limited,  Aldershot,  2005,  xv  p195.  
 
ISABEL  FONSECA,  Bury  me  standing:  The  gypsies  and  their  journey,  Vintage,  New  York,  1996,  
p321.  
 
JAMES  S.  OLSON,  An  ethnohistorical  dictionary  of  the  Russian  and  Soviet  Empires,  
Greenwood  Press,  Westport,  1994,  viii  p840.  
 
JAYA  JAITLY  &  KAMAL  SAHAI,  Crafts  of  Kashmir,  Jammu  &  Ladakh,  Abbeville  Press,  1990,  
p227.  
 
JEAN-­‐PIERRE  LIÉGEOIS,  Roma,  tsiganes,  voyageurs,  Conseil  de  l’Europe,  1994,  p323.  
 
JEAN-­‐PIERRE  LIÉGEOIS,  Roma  in  Europe,  Council  of  Europe  Publishing,  Strasbourg,  2007,  
p307.  
 
JEFFREY  J.  KRIPAL  &  RACHEL  FELL  MCDERMOTT,  Introducing  Kālī  studies:  JEFFREY  J.  KRIPAL  &  
RACHEL  FELL  MCDERMOTT  (ED.),  Encountering  Kālī:  in  the  margins,  at  the  center,  in  the  West,  
University  of  California  Press,  Berkeley,  2003,  p1-­‐20.  
 
JELENA  ČVOROVIČ,  Roast  Chicken  and  Other  Gypsy  Stories:  Oral  narratives  among  Serbian  
Gypsies,  Peter  Lang,  Frankfurt  am  Main,  2010,  p131.  
 
J.G.HUIJSER,  ONZE  ZIGEUNERS:  Hun  taal,  afkomst  en  lijdensweg,  H.De  Bot,  Rotterdam,  1952,  
p60.  
 
J.G.VAUGHAN  &  P.A.JUDD,  The  Oxford  book  of  health  foods,  Oxford  University  Press,  Oxford,  
2003,  xiii  p  188.  
 
J.J.ROY  BURMAN,  Ethnography  of  a  denotified  tribe:  the  Laman  Banjara,  Mittal  Publications,  
New  Delhi,  2010,  xxii  p190.  
 
JOAN  G.  ROLAND,  THE  BAGHDADI  JEWS:  ORPA  SLAPAK,  The  Jews  of  India:  a  story  of  three  
communities,  University  Press  of  New  England,  Lebanon,  1995,  p37-­‐46.  
 
JOE  BINDLOSS,  Northeast  India,  Lonely  Planet,  London,  2009,  p384  
 
JOHN  J.  MACIONIS  &  KEN  PLUMMER,  Sociology:  A  Global  Introduction,  Pearson  Education  
Limited,  Harlow  Essex,  2008,  xl  p  953.  
 
JUDITH  OKELY,  Traveller-­‐Gypsies,  University  of  Cambridge  Press,  Cambridge,  1983,  v  p254.  
 
   150  

KAREN  RALLS,  Knights  Templar  Encyclopedia:  the  essential  guide  to  the  people,  places,  
events,  and  symbols  of  the  order  of  the  temple,  Career  Press,  Franklin  Lakes,  2007,  p301.  
 
KATHERINE  HOOPER,  The  Gypsy  Collections  at  Liverpool:  NICHOLAS  SAUL  &  SUSAN  TEBBUTT  
(ED.),  The  role  of  the  Romanies:  images  and  counter-­‐images  of  Gysies/Romanies  in  
European  Cultures,  Liverpool  University  Press,  Liverpool,  2005,  p21-­‐30.  
 
KATRIN  REEMTSMA,  Sinti  und  Roma:  Geschichte,  Kultur,  Gegenwart,  C.H.Beck,  München,  
1996,  p198.  
 
K.C.DAS,  Global  Encyclopeadia  of  the  West  Indian  Dalit’s  Ethnography,  Global  Vision  
Publishing  Ho,  New  Delhi,  2008,  p392.  
 
KEITH  BROWN  &  SARAH  OGILVIE,  Concise  encyclopedia  of  languages  of  the  world,  Elsevier  
Ltd.,  Kidlington  Oxford,  2009,  p1283.  
 
KONRAD  BERCOVICI,  Story  of  the  Gypsies,  Kessinger  Publishing,  Whitefish,  2003,  p304.  
 
KUMAR  SURESH  SINGH,  People  of  India:  Rajasthan  Part  One,  Popular  Prakashan  Pvt.  Ltd.,  
Mumbai,  1998,  xlii  p1056.  
 
KUMAR  SURESH  SINGH,  The  Scheduled  Castes  Volume  2  People  of  India,  Anthropological  
Survey  of  India,  Kolkata,  1993,  p1367.  
 
LAURENCE  MITCHELL,  Serbia,  The  Globe  Pequot  Press  Inc,  Guilford  Connecticut,  2010,  viii  
p384.  
 
LAURIE  L.  PATTON,  Introduction:  EDWIN  F.  BRYANT  &  LAURIE  L.  PATTON  (ED),  The  Indo-­‐Aryan  
Controversy:  Evidence  and  inference  in  Indian  history,  Routledge,  Abingdon,  2005,  p1-­‐18.  
 
L.N.BHAPAT,  Supply  Response  in  Backward  agriculture:  An  economic  Study  of  Chotanagpur  
Region,  Concept  Publishinh  Company,  1989,  p98.  
 
L.P.VIDYARTHI  &  BINAY  KUMAR  RAI,  The  tribal  culture  of  India,  Ashok  Kumar  Mittal  Concept  
Publishing  Company,  New  Delhi,1985,    xii,  p491.  
 
LUCY  BREGMAN,  Religion,  death,  and  dying:  Volume  3:  Bereavement  &  Death  Rituals,  
Greenwood  Publishing  Group,  Santa  Barbara,  2010,  xvi  p275.  
 
LYNN  FOULSTON,  At  the  feet  of  the  goddess:  the  divine  feminine  in  local  Hindu  religion,  
Susses  Academic  Press,  Brighton,  2002,  xvi  p242.    
 
LYNN  FOULSTON  &  STUART  ABBOTT,  Hindu  goddesses:  beliefs  and  practices,  Sussex  Academic  
press,  Eastbourne,  2009,  xii  p292.  
 
MANJU  GUPTA,  Let’s  know  Gods  and  Goddesses  of  India,  Star  Publications,  New  Delhi,  2004,  
p31  .  
 
   151  

MARKO  ŽIVKOVIĆ,  Serbian  Dreambook:  National  Imaginary  in  the  Time  of  Milosevic,  Indiana  
University  Press,  Bloomigton,  2011,ix  p280.  
 
MARY  EVELYN  TUCKER  &  CHRISTOPHER  KEY  CHAPPLE,  Hinduism  and  ecology:  the  intersection  of  
earth,  sky  and  water,  Harvard  University,  Cambridge  Mass.,  2000,  xlix,  p600.  
 
MARY  TEW  DOUGLAS,  Purity  and  Danger:  an  analysis  of  concepts  of  pollution  and  taboo,  
Routledge,  New  York,  1966,  vii  p188.  
 
MICHAEL  C.BRODSKY,  Pediatric  Neuro-­‐Ophthalmology,  Springer,  New  York,  2010,  p550.  
 
MICHAEL  DREGNI,  Django  Reinhardt  and  the  Illustrated  History  of  Gypsy  Jazz,  speck  press,  
Golden,  2006,  p208.  
 
MICHAEL  J.  CASIMIR,  “One  upon  a  Time”:  Reconciling  the  Stranger:  JOSEPH  C.  BERLAND  &  
APARNA  RAO  (ED),  Customary  strangers:  New  perspectives  on  Peripatetic  Peoples  in  the  
Middle  East,  Africa,  and  Asia,  Praeger  Publishers,  Westport,  2004,  p31-­‐54.  
 
MICHELLE  HEFFNER  HAYES,  Flamenco:  conflicting  histories  of  the  dance,  McFarland  &  
Company  Jefferson,  2009,  viii  p197.  
 
MILENA  HÜBSCHMANNOVA,  Foreword;  ILONA  LACKOVA,  A  false  dawn:  my  life  as  a  gypsy  woman  
in  Slovakia,  University  of  Hertfordshire  Press,  Hertfordshire,  2000,  p224.    
 
MILENA  HÜBSCHMANNOVA,  To  eat  is  to  honour  God:  THOMAS  ACTON  &  DONALD  KENRICK  (ED.  ),  
Scholarship  and  the  Gypsy  struggle:  commitment  in  Romani  studies,  University  of  
Hertfordshire,  Hatfield  Hertfordshire,  2000,  p155-­‐170.  
 
MUMTAZ  HASAN,    In  Quest  of  Daibul  and  other  speeches,  Writers'  Guild,  Karachi,  1968,  xi  
p162.  
 
MUSTAFA  ÖZUNAL,  Makuş  Ma!  Me  de  Rom  Sinom!  Images  of  Gypsies  in  the  Turkish  lands  1  :  
ADRIAN  MARSH  &  ELIN  STRAND  (ED.),  Gypsies  and  the  problem  of  identities:  contextual,  
constructed  and  contested:  papers  presented  at  the  First  International  Romani  Studies  
Conference  in  Istanbul,  at  the  Swedish  Research  Institute  in  Istanbul,  April  2003,  Swedish  
Resaerch  Institute,  Istanbul,  2006,  p105-­‐114.  
 
NICHOLAS  EVANS,  Dying  words:  endangered  languages  and  what  they  have  to  tell  us,  Wiley-­‐
Blackwell,  Chichester  West  Sussex,  2010,  xx  p287.  
 
NORMAN  GELB,  Kings  of  the  Jews:  the  origins  of  the  Jewish  nation,  The  Jewish  Publication  
Society,  Philadelphia,  2008,  xx  p246.  
 
OLIVER  MENDELSOHN  &  MARIKA  VICZIANY,  The  untouchables:  subordination,  poverty,  and  the  
state  in  modern  India,  Cambridge  University  Press,  Cambridge,  1998,  xvii  p  289.  
 
OM  GUPTA,  Encyclopaedia  of  India,  Pakistan  and  Bangladesh,  Isha  Books,  New  Delhi,  2006,  
xii  p2666.  
 
   152  

OPPI  UNTRACHT,  Traditional  jewelry  of  India,  Harry  N.  Ambramc  Inc,  1997,  p430.  
 
PAMELA  GOYAN  KITTLER  &  KATHRYN  SUCHER,  FOOD  AND  CULTURE,  THOMSON  WADSWORTH,  
BELMONT,  2004,  V  P558.  
 
PATRICK  WILLIAMS,  Nous,  on  n’en  parle  pas:  les  vivants  et  les  morts  chez  les  Manouches,  
Editions  de  la  Maison  des  Sciences  de  l’homme,  ,  Paris,  1993,  xi  p108.  
 
PAUL  POLANSKY:  Using  Oral  Histories  and  Customs  of  the  Kosovo  Roma  as  a  Guide  to  their  
Origins:  ADRIAN  MARSH  &  ELIN  STRAND  (ED.),  Gypsies  and  the  problem  of  identities:  
contextual,  constructed  and  contested:  papers  presented  at  the  First  International  Romani  
Studies  Conference  in  Istanbul,  at  the  Swedish  Research  Institute  in  Istanbul,  April  2003,  
Swedish  Reasearch  Institute,  Istanbul,  2006,  p59-­‐68.  
 
PAUL  WEXLER,  Two-­‐tiered  relexification  in  Yiddish:  Jews,  Sorbs,  Khazars  and  the  Kiev-­‐
Polessian  dialect,  Walter  de  Gruyter,  Berlin,  2002,  xi  p713.  
 
PEKKA  SARTOLA,  Millenium  1000  years  of  peace,  Xulon  Press,  Longwood,  2008,  xv  p420  
 
PETER  BAKKER  &  KHRISTO  KIUCHUKOV,  What  is  the  Romani  language?  ,  University  of  
Hertfordshire  Press,  Hatfield  Hertfordshire,  2000,  p140.  
 
PETER  BERGER,  The  Anthropology  of  Values,  Pearson  Longman,  Delhi,  2010,  p560.  
 
PETER  LAVEZZOLI,  The  dawn  of  Indian  Music  in  the  West:  Bhairavi,  Continuum  International  
Publishing  Group,  xiii  p443.  
 
PETER  VERMEERSCH,  The  Romani  movement:  minority  politics  and  ethnic  mobilization  in  
contemporary  central  Europe,  Berghahn  Books,  New  York,  2006,  xiv  p261.  
 
PHILIPPA  FAULKS,  Henna  magic:  Crafting  Charms  &  Rituals  with  sacred  body  art,  Llewellyn  
Publications,  Woodbury,2010  xx  p262.  
 
PRAMODA  KUMĀRA  MIŚRA,  The  nomadic  Gadulia  Lohar  of  Eastern  Rajasthan,  
Anthropological  Survey  of  India,  Calcutta,  1977,  vii,  p218.  
 
RADHAKUMUD  MOOKERJI,  Ancient  Indian  Education:  Brahmanical  and  Buddhist,  Motilal  
Banarsidass,  Delhi,  1989,  xxxvi  p  655.  
 
RAJENDRA  KUMAR  SHARMA,  Rural  Sociology,  Atlantic  Publishers  and  Distributors,  New  
Delhi,  2004,  vi  p305.  
 
RAJSHEKAR  V.T.  SHETTY,  Dalit:  The  black  untouchables  of  India,  Clarity  Press,  Roswell,  1987,  
p89.  
 
RAM  GOPAL,  Hindu  Culture  during  and  after  Muslim  rule:  survival  and  subsequent  
challenges,  Motilal  Banarsidass,  Delhi,  1994,  ix  p199.  
 
   153  

R.  CLAYTON  BROUGH,  The  lost  tribes:  history,  doctrine,  prophecies,  and  theories  about  Israel’s  
lost  ten  tribes,  Horizon  Publishers,  Springville,  1979,  p118.  
 
RIK  PINXTEN  &  KOEN  DE  MUNTER,  De  culturele  eeuw,  Uigeverij  Acco,  Leuven,  2010,  p245.  
 
ROBERT H. STACY, India in Russian literature, Motilal Banarsidass, Delhi, 1985, p139.  
 
ROBERT  VANE  RUSSEL,  Tribes  and  castes  of  the  Central  provinces  of  India  Volume  1,  Fili-­‐
Quarian  Classics,  2010,  p520.    
 
ROBERT  W.  STERN,  Changing India: bourgeois revolution on the subcontinent, Cambridge
University Press, Cambridge, 2003, xv p272.  
 
RONALD  LEE,  Romani  Dictionary  Kalderash-­‐English.  Magoria  Books,  Toronto,  2010,  viii  
p327.  
 
SAIT  BALIC,  Medunarodni  naucni  skup  Jezik  i  kultura  Roma:  Sarajevo,  9-­‐11,  VI  1989,  Institut  
za  proucavanje  nacionalnih  odnosa-­‐Sarajevo,  1989,  p534.  
 
SALMA  AHMED  FAROOQUI,  A  comprehensive  history  of  medieval  India:  from  the  Twelfth  to  the  
Mid-­‐Eighteenth  Century,  Dorling  Kindersley  for  Pearson  Education,  Noida,  xxii  p406.    
 
SANJAY  PASWAN  &    PARAMANSHI  JAIDEVA,  Encyclopaedia  of  Dalits  in  India,  Kalpaz  
Publications,  Delhi,  2003,  p456.  
 
SANJUKTA  GUPTA,  the  domestication  of  a  goddess:  caraṇa-­‐tīrtha  kālīghāṭ,  the  Mahāpīṭha  of  
Kālī:  JEFFREY  J.  KRIPAL  &  RACHEL  FELL  MCDERMOTT  (ED.),  Encountering  Kālī:  in  the  margins,  at  
the  center,  in  the  West,  University  of  California  press,  Berkeley,  2003,  p60-­‐79.  
 
S.G.  DEOGAONKAR  &  SHAILAJA  S.  DEOGAONKAR,  The  Banjara,  Ashok  Kumar  Mittal  Concept  
Publishing  Company,  New  Delhi,  1992,  p115.  
 
SHIVA  TOSH  DAS,  Life  style,  Indian  tribes:  locational  practice  vol  2,  Gian  Publishing  House,  
New  Delhi,  1989,  p269.  
 
SHIRLEY  BERRY  ISENBERG,  The  Bene  Israel:  Orpa  Slapak,  The  Jews  of  India:  a  story  of  three  
communities,  University  Press  of  New  England,  Lebanon,  1995,  p17-­‐26.  
 
SHIVAJI  K.  PANIKKAR,  Sapta  matrka  worship  and  sculptures,  D.  K.  Printworld  Ltd,  1997,  xv,  
301.  
 
SHUBHA  TIWARI,  Amita  Ghosh:  a  critical  study,  Atlantic  Publishers  and  Distributors,  New  
Delhi,  2003,  v  p108.  
 
SHYAM  SINGH  SHASHI,  The  world  of  nomads,  Lotus  Press,  New  Delhi,  2006,  p297.  
 
SHYAM  SINGH  SHASHI,  Roma:  The  Gypsy  World,  Sundeep  Prakashan,  Delhi,  1990,  p230.  
 
   154  

SIMON  BROUGHTON,  Gypsy  Music:  kings  and  queens  of  the  road:  SIMON  BROUGHTON,  MARK  
ELLINGHAM  &  RICHARD  TRILLO  (ED.),  World  Music:  the  Rough  Guide:  Africa,  Europe  and  the  
Middle  east,  Volume  1,  Rough  Guides  Ltd.,  London,  1999,  p146-­‐158.  
 
SMITA  NARULA,  Broken  people:  caste  violence  against  India’s  Untouchables,  Human  rights  
watch,1999,    xii  p291.  
 
SUSAN  G.  DRUMMOND,  Mapping  Marriage  Law  in  Spanish  Gitano  Communities,UBC  Press,  
Vancouver,  2006,  x  p271.    
 
SYAD MUHAMMAD LATIF, History of the Panjab from the remotest antiquity to the present
time, Eurasia Publishing House, New Delhi, 1964, p652.

TADEUSZ POBOZNIAK, Grammar of the Lovari dialect, Naukove, 1964,p78.  

 
T.B.PANDIAN,  Indian  Village  Folk:  their  works  and  ways,  Kessinger  Publishing,  Cambridge  
Massachusetts,  2005,  p248.    
 
T.F.THISELTON  DYER,  The  folk-­‐lore  of  plants,  Echo  Library,  Teddington,  2008,  p188.  
 
THEODORE  S.  HAMEROW,  Remembering  a  vanished  world:  a  Jewish  childhood  in  interwar  
Poland,  Berghahn  Books,  2001,  x  p204.  
 
THOMAS  ACTON,  Gypsy  politics  and  social  change,  Routledge,  London,  1974,  xi  p310.  
 
THOMAS  B.  COBURN,  Devi-­‐Mahatmya:  the  crystallization  of  the  goddess  tradition,  Motilal  
Banarsidas  Publ.,  Delhi,  1988,  xvi  p  359    
 
TRACY  NICHOLS  &  BILL  SPARROW,  Rastafari  a  way  of  life,  Research  Associates  School  Times  
Publications,  1996,  p92.  
 
T.R.NAVAL,  Legally  Combating  Atrocities  on  Scheduled  Castes  &  Scheduled  Tribes,  Concept  
Publishing  Company,  New  Delhi,  2004,  xxxvii  p454.  
 
UTE  KOCH,  Herstellung  und  Reproduktion  sozialer  Grenzen:  Roma  in  einer  Westdeutschen  
Grossstadt,  VS  Verlag  für  Sozialwissenschaften,  Wiesbaden,  2005,  p370.  
 
VALERIU  NICOLAE  &  HANNAH  SLAVIK,  Roma  Diplomacy,  Idebate  Press,  New  York,  2007,  xx  
p261.  
 
VASANT  MOON,  Growing  up  untouchable  in  India:  a  dalit  autobiography,  Rowman  and  
Littlefield,  Lanham,  2001,xviii  p203.  
 
VIDYA  PRAKASH  TYAGI,  Martial  races  of  undivided  India,  Kalpaz  Publications,  Delhi,  2009,  ix  
p309.  
 
VIJAY  PRAKASH  TYAGI,  Martial  races  of  undivided  India,  Kalpaz  Publications,  Delhi,  2009,  x  
p309.  
 
   155  

VIOREL  ACHIM,  The  Roma  in  Romanian  History,  Central  European  University  Press,  
Budapest,  2004,  p233.  
 
WALTER  OTTO  WEYRAUCH,  Gypsy  law:  Romani  legal  traditions  and  culture,  University  of  
California  Press,  Berkeley,  2001,  xiv,  p284.  
 
W.CROOKE,  The  popular  religion  and  folkore  of  Northern  India  Vol  1,  Kessinger  
Publishings,  Cambridge  Massachusetts,  2004,  p388.  
 
WILLIAM  J.  DUIKER  &  JACKSON  J.  SPIELVOGEL,  World  History,  Volume  1,  Wadsworth  Cengage  
Learning,  Boston  Massachusetts,  2007,  xxxi  p592.  
 
WILLIAM  R.  CHARLESWORTH,  Amish  and  Gypsy  children:  Socialization  within  cohesive,  
strategizing  groups  :  KEVIN  B  MACDONALD  &  ROBERT  L.  BURGESS(ed.),  Evolutionary  
perspectives  on  human  development,  Sage  publications,  Thousans  oaks,  2005,  p359-­‐380.  
 
WIM  WILLEMS,  In  Search  of  the  True  Gypsy:  From  Enlightenment  to  Final  Solution,  frank  
cass  publishers,  london,  1997,  viii,  p368.  
 
WERNER  ZIP,  Rastafari:  a  universal  philosophy  in  the  third  millennium,  Ian  Randle,  2006,  
p313.  
 
W  R  RISHI  (ed.),  Roma:  The  panjabi  Emigrants  in  Europe,  Central  and  Middle  Asia,  the  
USSR,  and  the  Americas,  Panjabi  University,  Patalia,  1976,  p119.  
 
W.R.RISHI,  Roma  :volumes  21-­‐25,  Roma  Publications,  Chandigarh,  1984,  p94.  
 
YARON  MATRAS,  Romani:  a  linguistic  introduction,  Cambridge  University  Press,  Cambridge,  
2002,  xiv  p291.  
 
YARON  MATRAS,  The  Role  of  language  in  mystifying  and  demystifying  Gypsy  Identity.  :  
NICHOLAS  SAUL  &  SUSAN  TEBBUTT  (ED.),  The  role  of  the  Romanies:  images  and  counter-­‐images  
of  Gysies/Romanies  in  European  Cultures,  Liverpool  University  Press,  Liverpool,  2005,  
p53-­‐78.  
 
YARON  MATRAS,  Untersuchungen  zu  Grammatik  und  Diskurs  des  Romanes:  Dialekt  der  
Kelderaša/lovara,  Harrassowitz  Verlag,  Wiesbaden,  1994,  xii  p256.  
 
YULIA  EGOROVA,  Jews  and  India:  perceptions  and  image,  Routledge,  New  York,  2006,  p150.  
 
YVES  BONNEFROY,  Roman  and  European  Mythologies,  University  of  Chicago  Press,  Chicago,  
1992,  xxi  p342  .  
 
 
 
 
 
 
   156  

Artikels  en  Essays:  

 
ANNA  G.  PIOTROWSKA,  Saved  by  their  music.  Gypsies  in  the  18th  century  Europe,  Theatrum  
historiae,  4,  2009,  p  205-­‐214.  Univerzita  Pardubice  geraadpleegd  online  via  
http://dspace.upce.cz/bitstream/10195/38269/1/PiotrowskaA_SavedByTheir_2009.pd
f  op  25/02/2011.  
 
A.T.  SINCLAIR,  Gypsy  and  Oriental  Music,  The  Journal  of  American  Folklore,  Vol  20,  No  76  
Januari-­‐Mars  1907,  p16-­‐32    
 
BHARTI  MORAR,  Mutation  history  of  the  Roma/Gypsies,  The  American  Society  of  human  
Genetics,  vol.  75(4),  Oktober  2004,  p596-­‐609.  
 
BILL  LEHANE:  Final  solution  author  sentenced,  The  Prague  Post  november  3  2010.  
Gecolsulteerd  online  op  14  maart  2011.  Story  of  the  Czech  News  Agency  (čtk)  
 
CATHY  NEWMAN,  A  jewel  in  Two  Crowns,  National  geographic  Vol.219  No  4  April  2011,  
p62-­‐81.  
 
DAISY  MOHR,  Dubai  décadence,  Goedele,  maart  2011,  p76-­‐89.  
 
DAVID  GRESHAM  &  BHARTI  MORAR,  Origins  and  divergence  of  the  Roma,  The  American  
Society  of  Human  Genetics,  Vol.  69,  2001,  p1314-­‐1331.  
 
DEREK  TIPLER,  The  Banjara,  notes  on  some  cousins  of  the  Gypsies,  JGLS,  Vol.  3,  No  44,  1968,  
p140-­‐143.  
 
DONALD  KENRICK,  Romany  Origins  and  Migration  Patterns,  International  Journal  of  
Frontier  Missions,  Vol.  17:3,  2000,  p37-­‐40.  
 
ELENA  RESNICK,  Transnational  Affiliations,  Local  Articulations:  Consumption  and  Romani  
Publics  in  Bulgaria,  Journal:  Anthropology  of  East  Europe  Review,  Vol.27,  No  2,  Fall  of  
2009,  University  of  Michigan,  p  101-­‐116.  
 
ERIC  WILEY,  Romani  performance  and  Heritage  Tourism:  the  Pilgrimage  of  the  Gypsies  at  
Les  Saintes-­‐Maries-­‐de-­‐la-­‐Mer,  TDR,  Vol  49,  No  2,  2005,  p135-­‐158.  Geconsulteerd  via  
http://muse.jhu.edu/login?uri=/journals/the_drama_review/v049/49.2wiley.pdf  op  
24/04/11.  
 
HELMUT  SAMER,  Early  Migration:  Persia,  Rombase,  Oberwart  ,  2002.  p4.  Geconsuleerd  via  
http://romani.uni-­‐graz.at/rombase/cgi-­‐
bin/artframe.pl?src=data/hist/origin/persia.en.xml  op  04/03/2011.  
 
IAN  HANCOCK,  The  Hungarian  Student  Valyi  Istvan  and  the  Indian  connection  of  Romani,  
Roma,  Vol.  36,  1992,  p46-­‐49.  
 
JELENA  ČVOROVIČ,  Gypsies  drown  in  shallow  water:  Oral  narratives  among  Macva  Gypsies,  
Journal  of  folklore  research,  Vol  43,  No  12,  May-­‐August  2006,  p129-­‐148.  Geconsulteerd  
   157  

via  http://muse.jhu.edu/journals/jfr/summary/v043/43.2cvorovic.html  op  

06/06/2011.  
 
JOHN  VIJAY,  A  study  of  Romani  words  and  numbers  of  Indic  origin,  paper  under  preparation  
for  submission  to  Anthropological  Linguistics,  2008,  p47.  Online  geraadpleegd  via  
www.Jaimalayalam.com/papers  op  02/04/2011.  
 
LUBA  KALAYDJIEVA,  DAVID  GRESHAM  &  FRANSESCO  CALAFELL,  Genetic  studies  of  the  
Roma(gypsies):  a  review,  BMC  Medical  genetics,  Vol.2,  No  5,  April  2001,  p1-­‐13.  
 
MANIR  ALI,  Null  Mutations  in  LTBP2  cause  primary  congenital  glaucoma,  The  American  
Society  of  human  Genetics,  Elsevier  Inc,  Vol  84,  No  5,  Mei  2009,  p664-­‐671.  
 
MARTINA  PLÁŠILOVÁ,  Identification  of  a  single  ancestral  CYP1B1  mutation  in  Slovak  Gypsies  
(Roms)  affected  with  primary  congenital  genetics,  Journal  of  Medical  Genetics  Vol  36(4),  
1999,  p290-­‐294.    
 
MELINDA  NAGY,  Searching  for  the  origin  of  Romanies:  Slovakian  Romani,  Jats  of  Haryana  
and  Jat  Sikhs  Y-­‐STR  data  in  comparison  with  different  Romani  populations,  Forensic  
Science  International  Vol.  169,    July  2007,p19-­‐26.  
 
MICHAEL  OWEN  JONES.,  Francis  Hindes  Groome:  scholar  Gypsy  and  Gypsy  scholar,  The  
Journal  of  American  Folklore,  Vol.  80;  No.  315,  Jan-­‐Mar.,  1967,  p71-­‐80.  Geraadpleegd  via  
jstor  op  24/02/2011.  
 
MICHAL  VAŠEČKA  &  MARTINA  JURÁSKOVÁ  &  TOM  NICHOLSON  (ED.),  A  Global  report  on  Roma  in  
Slovakia,  Institute  for  Public  affairs,  Bratislava,  2003,  p  525.    
 
MILENA  HÜBSCHMANNOVA,  Origin  of  Roma,  Rombase,  Prague,  2002  ,p8.  Geraadpleegd  via  
http://romani.uni-­‐graz.at/rombase/cd/data/hist/origin/data/origin.en.pdf  op  
28/11/2010.  
 
MINISTRY  OF  SOCIAL  AFFAIRS  AND  HEALTH,  Finland’s  Romani  People:  Finitiko  romaseele,  
Brochures  of  the  Ministry  of  Social  Affairs  and  Healt,  Ed.  2  of  2004  Helsinki,  p23.  
 
NINA  PAVELCIK  EN  JIRI  PAVELCIK,  Myths  of  the  czech  Gypsies,  Asian  Folklore  Studies,  Vol.  60,  
No.  1,  2001,  p21-­‐30.  Geraadpleegd  via  Jstor  op  24/02/2011.  
 
PARDEEP  ATTRI,  Ambedkar  in  Hungary,  The  Hindu  National  Newspaper,  22  november  
2009.  Geconsulteerd  via  
http://www.hindu.com/mag/2009/11/22/stories/2009112250120300.htm  op  
04/04/2011.  
 
P.A.ROCHE,  Caste  and  the  British  Merchant  Government  in  Madras  1639-­‐1749,  Indian  
economic  and  social  history  review,  Vol.  12  ,Oktober  1975,  p381-­‐407.  Geconsulteerd  via  
http://ier.sagepub.com/content/12/4/381.op  12/06/2011.  
 
PETER  MANUEL,  Andalusian,  Gypsy  and  Class  Identity  in  the  Contemporary  Flamenco  
Complex,  Ethnomusicology,  Vol.  33,  No  1  ,  1989,  p47-­‐65.  
   158  

 
PRABHAT  SARAN,  European  gypsies  face  bias  like  Dalits,  The  Hindustan  Times,  19  juni  2008.  
Geconsulteerd  via  http://jangamashwin.wordpress.com/2008/06/22/european-­‐
gypsies-­‐face-­‐bias-­‐like-­‐dalits/  op  04/04/2011.  
 
RADU  P.  IOVIŢĂ  &  THEODORE  G.  SCHURR,  Reconstructing  the  origins  and  migrations  of  
diasporic  populations:  the  Case  of  the  European  Gypsies,  uit  American  Anthropologist  Vol.  
106  No  2,  June  2004,  p267-­‐276.  
 
RENA  M.COTTEN,  Gypsy  Folktales,  The  Journal  of  American  Folklore  Vol.  67  No  265,  
Juli/September  1954  p261-­‐266.  Geconsulteerd  op  Jstor  via  
http://www.jstor.org/pss/536780  op  15/02/2011.  
 
SOHINI  CHATTOPADHYAY,  Flamenco  comes  home  to  India,  Openmagazine,  24  oktober  2009.  
Geconsulteerd  via  www.  Openmagazine.com/article/arts/flamenco-­‐comes-­‐home-­‐to-­‐
india  op  05/05/2011.  
 
SURESH  KUMAR  PILLAI,  Gypsy  Journal:  Story  of  Romas  in  Serbia  and  Kosovo,  2007.  
Geconsuleerd  via  
http://hindivishwa.academia.edu/SureshPillai/Papers/393174/GYPSY_ROMA_JOURNA
L  op  03/05/2011.  
 
YARON  MATRAS,  Johann  Rüdiger  and  the  study  of  Romani  in  18th  century  Germany,  Journal  
of  the  Gypsy  Lore  Society,  fifth  series,  Vol.9,  1999,  p89-­‐116.  
 
 
 
Internetbronnen:  
 
AAMIR  MUGHAL,  The  hindu  swayamsevak  sangh  uk  &  its  allied  organizations:  Links  with  
VHP  India,  uit  de  blog  van  Chagatai  khan  gepost  op  1  december  2008.  Geconsulteerd  via  
http://chagataikhan.blogspot.com/2008/12/british-­‐charity-­‐hindu-­‐extremism-­‐
4_01.html  op  5/01/2011.  
 
GRATTAN  PUXON:  Saip  Yusuf:  Some  Memories  of  a  Rom  Who  Inspired  All.  Geconsulteerd  via  
http://groups.yahoo.com/group/Roma_India/message/1114  op  14/03/2011.  
 
JANOS  ORSOZ,  Following  in  Babasaheb’s  footsetps,  commentaren  uit  persoonlijke  
communicatie  zijn  ook  na  te  lezen  op  http://www.jaibhim.hu/janos-­‐orsos-­‐following-­‐in-­‐
babasahebs-­‐footsteps/  
 
MOZES  F.  HEINSCHINK  &  MICHAEL  TEICHMANN,  Mahrime,  http://romani.uni-­‐
graz.at/rombase/cgi-­‐bin/art.cgi?src=data/ethn/belief/unclean.en.xml  
 
RONALD  LEE,  The  Romani  Goddess  Kali  Sara,  2002.  geconsuleerd  via  
http://kopachi.com/articles/the-­‐romani-­‐goddess-­‐kali-­‐sara-­‐by-­‐ronald-­‐lee/#more-­‐154  
op  02/05/2011.  
 
   159  

TANAJI  RATHOD,  Socio-­‐economic  issues  of  Banjara  community:  Redefined  Strategy  For  
Development,  Bangalore,  Karnataka.  Geconsulteerd  via  
http://www.banjaratimes.com/218422.html  op  25/03/2011.  
 
W.R.RISHI,  Journal  Roma.  Geconsulteerd  op  www.romani.org  op  14/01/2011.  Deze  staat  
bestaat  niet  meer,  delen  ervan  zijn  terug  te  vinden  op  de  nieuwe  site  
www.condak.net/gratis/romstina/en/  
 
www.banjaratimes.com  
 
http://www.cingeneyiz.org/balkans.html  
 
http://romani.uni-­‐graz.at/romlex/lex.xml    
 
 
 
Persoonlijke  Communicatie:  
 
Persoonlijke  communicatie  met  en  met  dank  aan:  
 
Ballwinder  Dhall:  voormalig  ere-­‐redacteur  van  het  tijdschrift  Roma  en  voormalig  post-­‐
doctoraal  onderzoeker  van  het  Centrum  voor  Geopolitieke  Studies  aan  de  Punjab  
universiteit  in  Chandigarh,  India.    
 
B.R.  Shyamala  Devi:  Professor  Economische  Wetenschappen  aan  de  Kakatiya  
universiteit  in  Warangal,  India.  Zij  schreef  schreef    “The  Search  for  Identity  of  Gypsies  of  
the  World  and  the  Impact  of  Different  Economic  Systems”.    
 
Helena  Sadilkova:  Professor  aan  het  Instituut  voor  Zuid-­‐  en  Centraal-­‐Azië,  onderdeel  van  
de  Faculteit  Letteren  aan  de  Charles  Universiteit  in  Praag.  Zij  geeft  Geschiedenis  en  
cultuur  van  Azië  en  Afrika.  Een  onderdeel  van  de  Oosterse  Talen  en  Culturen  aan  deze  
faculteit  zijn  de  Romani  Studies.    
 
Janardhan  Pathania:  voormalig  ingenieur  en  huidig  Indo-­‐Romani  activist.  
 
Janos  Orsoz:  hoofd  van  Jai  Bhim  een  organisatie  in  Hongarije  voor  en  door  Roma.  
 
Martin  Balogh:  voorzitter  van  de  vzw  Opre  Roma  in  Gent  een  vereniging  die  zich  inzet  
voor  de  Roma.    
 
Michael  Benišek:  Filoloog  aan  het  Instituut  voor  Zuid-­‐  en  Centraal-­‐Azië,  onderdeel  van  
de  Faculteit  Letteren  aan  de  Charles  Universiteit  in  Praag.  Hij  geeft  Algemene  
taalwetenschap  en  doet  onderzoek  naar  taalkundige  fenomenen  van  Indische  talen  en  
Romani  dialecten.  
 
Valery  Novoselsky:  redacteur  van  het  Roma  Virtual  Network  en  medewerker  van  het  
European  Roma  Information  Office,  het  European  Roma  Rights  Center  en  de  
International  Debate  Education  Association.  
 
   160  

 
A.T.  Sinclair,  81   Byzantijnse  Rijk,  14,  37  
adivasis,  95,  97   Centrum  voor  Romani  Studies,  130,  135  
Afghanistan,  11,  20,  29,  32,  37,  104   Chaman  Lal,  47,  88,  108,  134,  135  
Alexander  Cunningham,  16   Chandigarh,  82,  98,  109,  129,  131,  136,  
Alexander  De  Grote,  89,  90   137  
Al-­‐isfahani,  8,  10   Chaushev,  88  
All  India  Banjara  Seva  Singh,  136   Chittorgarh,  103  
al-­‐Masudi,  92   christendom,  26,  48,  50,  51,  55,  107,  
al-­‐Talabi,  9   115,  123  
al-­‐Zutt,  8,  9   christenen,  49,  55,  69,  83,  115  
Ambedkar,  122,  123,  124,  126   cijfers,  21,  32,  110  
Amrita,  125,  126   clan,  15,  18,  70,  71,  94,  97,  99,  100,  104,  
Andrew  Borde,  27   111  
Arabisch,  10,  13,  16,  74,  81,  84,  91,  141   Clarke,  10  
Ariërs,  12,  16,  45,  95   communisme,  64,  124,  125  
Armenië,  37,  49,  90   communistische,  64,  93,  105,  109,  120  
Arthur  Edward  Barstow,  16   construct,  1,  2,  25,  34,  38,  43,  46,  54,  94  
Ashoka,  56,  105   Copten,  102,  111,  112  
assimilatie,  6,  19,  29,  39,  44,  64,  80,  88,   CR.  Crooke,  96,  97  
93,  105,  137   culturele  antropologie,  22,  46,  48  
Bacmeister  Hartwig,  29   cultuur,  1,  5,  6,  8,  11,  28,  32,  36,  45,  48,  
Baghdadi  Joden,  115   57,  64,  65,  71,  81,  83,  86,  87,  88,  93,  
Bahram  Gur,  8,  9,  11,  13,  17,  87   94,  102,  109,  110,  112,  117,  126,  128,  
Balkan,  18,  37,  43,  47,  55,  80   129,  133,  134,  135,  138,  139  
Balwinder  Dhall,  129,  130,  138   cultuurhybridisering,  128,  129,  139  
Banjara,  95,  96,  97,  98,  135,  136,  137   Dalit,  100,  122,  123,125,  127  
Beames  John,  27,  30   dans,  55,  81,  83,  84,  97,  98,  104,  109,  
Bene  Ephraim,  114   137  
Bene  Israël,  115   Dardische,  17,  20,  21,  30,  32,  33  
Benfey,  88   De  Goeje,  10,  14  
Beukers  Harm,  25   deportatie,  6,  28,  106,  140  
bhairavi,  84   Derek  Tipler,  95,  96,  97  
Bhalla  Vijender,  14,  102   Dev  Bhardwaj,  135,  137  
Bharata  natyam,  81   dialect,  6,  20,  21,  26,  29,  30,  32,  36,  37,  
Bharti  Morar,  40,  41   47,  48,  62,  67,  83,  99,  101,  103,  104,  
Bhim  Singh  Dahiya,  16   111,  135,  137,  139  
Bloch  Jules,  27,  30   discriminatie,  1,  3,  4,  6,  18,  57,  95,  101,  
bloedgroep,  39   106,  117,  122,  123,  126,  127,  128,  140  
Bnei  Menashe,  114   Dixit  Som,  133  
boeddhisme,  48,  123,  125   DNA,  38,  40,  41,  42,  43,  46,  91,  102  
Bol,  84   DNA-­‐onderzoek,  28,  39,  41,  42,  43  
Bollywoodfilms,  81,  108   Dom,  16,  17,  18,  30,  92,  100,  101,  102,  
Brahmanen,  26,  57,  92   122  
Briggs,  102   Domari,  17,  18,  21,  34  
bruidsschat,  92,  97,  99,  101   Donald  Kenrick,  10,  11,  12,  13,  29,  30,  
Bryant  Jacob,  23,  28,  29   43,  87,  88,  89,  95,  98,  99,  102,  104,  
Bulgarije,  19,  44,  45,  87,  88,  108   105,  110,  111,  116,  118,  119,  130  
Büttner  Christian,  28,  29   Dora  Angelicheva,  42  
   161  

Dora  Yates,  31   grāmadevatā,  78  

Durga,  53,  54,  79,  101   grammatica,  29,  30,  32,  35,  36,  45,  109,  
economische,  4,  5,  12,  57,  67,  98,  99,   119,  129  
104,  132   grammaticale,  11,  27,  30,  32,  37,  47  
Egypte,  10,  50,  90,  91,  102,  107,  111,   Grattan  Puxon,  43,  57,  88,  110  
112,  113,  115   Grellmann  Heinrich,  7,  23,  24,  28,  29  
Elena  Resnick,  45,  108,  109   Gresham  David,  40,  42  
endogaam,  39,  67,  70,  94,  97,  99,  101,   Griekenland,  37,  64,  92,  111,  112  
103   Grierson,  30  
Eric  Meyer,  10   Guptas,  91  
Esma  Redzepova,  81,  129   Gypsies,  5,  88,  95,  98,  102,  107,  127,  134  
etniciteit,  1,  3,  5,  14,  19,  38,  66,  90,  94,   gypsy,  3,  6,  80,  81,  89,  91,  92,  105,  106,  
100,  109,  111,  112,  114,  117,  118,   111,  120,  132,  135  
119,  122   Gypsy  Lore  Society,  30,  31,  87,  95  
Europa,  3,  5,  6,  11,  18,  26,  27,  36,  37,  38,   Hancock  Ian,  2,  10,  12,  14,  16,  17,  20,  24,  
40,  42,  45,  46,  49,  50,  51,  55,  62,  64,   25,  26,  27,  31,  34,  38,  43,  44,  49,  50,  
65,  74,  75,  80,  84,  92,  93,  95,  98,  101,   51,  56,  64,  78,  84,  85,  89,  102,  111,  
104,  105,  107,  111,  112,  115,  117,   136  
118,  119,  120,  124,  125,  134,  137,   haplotype,  39,  40,  41,  42  
138,  140,  141   Harijan,  121  
Europese,  5,  8,  26,  27,  31,  32,  36,  37,  38,   Henna,  73,  74  
40,  42,  44,  45,  49,  80,  81,  88,  117,  118,   Hindi,  11,  17,  20,  21,  32,  33,  34,  52,  82,  
120,  139,  140   101,  102,  110,  125,  132,  138  
Eva  Justin,  42,  43   hindoeïsme,  48,  52,  53,  79,  107,  123,  
Ferdinando  Casas  Granadino,  82   129,  133,  137  
Finland,  128,  141   Hitler  Adolf,  42,  64,  131,  140  
Firdausi,  9,  10   Hongaars,  106,  124,  125,  127  
flamenco,  80,  82,  83   Hongarije,  24,  25,  68,  80,  84,  89,  90,  106,  
folklore,  27,  31,  45,  85,  86,  97   107,  112,  124,  125,  126,  127  
fonetisch,  11,  16,  26,  32,  118   Hristo  Kyuchukov,  133,  134  
Fonseca,  73,  106,  107,  108,  109,  110,   Hübschmannova,  22,  23,    26,  66,  67,  77,  
140   78,  110,  111,  120  
Francis  Hindes  Groome,  87,  88,  117   Hunnen,  17,  90  
Frankrijk,  50,  52,  55,  106,  135,  140,  141   identiteit,  4,  7,  19,  22,  28,  38,  56,  70,  86,  
fysische  antropologie,  42,  46   94,  109,  112,  124,  126  
Gabor  Sarkozi,  127   India,  1,  4,  7,  8,  10,  12,  13,  14,  15,  16,  19,  
Gadia  Lohars,  103,  122   20,  23,  26,  28,  30,  32,  33,  37,  40,  41,  
Gaduliya  Lohar,  102,  103   42,  44,  45,  46,  47,  48,  49,  51,  52,  53,  
Gandhi  Mahatma,  121,  126,  138   54,  56,  57,  58,  59,  61,  64,  65,  66,  68,  
Ganesh  Chaturthi,  101   69,  70,  72,  73,  74,  75,  76,  77,  78,  81,  
gelijkenissen,  7,  11,  17,  20,  22,  23,  26,   84,  85,  86,  88,  89,  90,  91,  94,  95,  96,  
29,  30,  34,  35,  41,  42,  46,  52,  72,  84,   98,  101,  102,  103,  104,  105,  106,  107,  
91,  92,  97,  112,  113,  118,  127,  136,   108,  109,  110,  114,  115,  116,  117,  
139   120,  121,  122,  125,  127,  129,  130,  
Genesis,  115,  116   131,  132,  133,  134,  135,  136,  137,  
genetisch,  39,  41,  42   138,  140,  141  
Georg  Pray,  23,  24   Indiërs,  12,  13,  16,  55,  75,  78,  97,  107,  
Gitano,  2,  16,  18,  50,  82,  83,  92,  108,  111   110,  113,  114,  123,  129,  134,  140  
gotra,  70,  97,  99,  100,  103   Indira  Gandhi,  129,  130  
   162  

Indische,  1,  6,  7,  8,  9,  11,  12,  13,  14,  16,   kastensysteem,  4,  15,  23,  57,  66,  67,  69,  
17,  20,  21,  22,  23,  26,  28,  29,  30,  32,   70,  91,  121,  123  
33,  34,  35,  36,  38,  40,  41,  42,  43,  45,   kathak,  81,  84  
46,  47,  48,  49,  51,  52,  53,  54,  56,  57,   Kaviraj  Shyamal  Dass,  103  
61,  65,  66,  67,  69,  73,  74,  75,  79,  80,   klassen,  14,  57,  60,  66,  100,  121,  124  
81,  83,  84,  85,  88,  90,  93,  94,  97,  99,   Klein  Egypte,  92,  111,  112  
100,  101,  105,  108,  109,  110,  111,   Kochanowski  Jan,  14,  38  
120,  122,  129,  130,  132,  133,  134,   koïne,  19,  20  
135,  137,  138,  141   kolonies,  25,  38,  140  
Indische  talen,  11,  18,  20,  21,  27,  28,  30,   kosher,  61,  113  
33,  34,  36,  47,  49,  93,  139   Kosovo,  6,  90,  91,  92,  119,  135,  137  
Indo-­‐Arische,  7,  11,  22,  26,  27,  29,  30,   kris,  71,  72,  87  
32,  33,  34,  97,  114   kshatriyaklasse,  14,  19,  101  
Indo-­‐Europese,  16,  23,  26,  27,  45,  119   kurkuma,  74,  101  
Indo-­‐Iraans,  119   Kushan,  90  
Internationale  Romani  festival,  131,  136   Latcho  Drom,  99  
Iravati  Karve,  97   leenwoorden,  3,  20,  21,  36,  37  
Israël,  111,  113,  114   Leiden,  23,  24,  25  
Istvan  Valyi,  7,  23,  25,  26,  27   Leland  Charles,  10,  31,  102,  118  
ital,  62   lexicon,  11,  47,  119  
Ivaillo  Tournev,  42   Liszt,  81  
Jai  Bhim,  126   Lom,  16,  17,  18,  34,  49,  118  
Jan  Filipsy,  94   Lomavren,  17,  19,  21,  34,  49  
Janardhan  Pathania,  1,  135,  138   Lotte  Henke,  41  
Janos  Orsoz,  1,  124,  125,  126,  127   Lucassen,  38,  118  
Jat,  13,  14,  15,  16,  41,  90,  91,  92,  100,   Luli,  10,  17,  105  
102,  104,  116   Luri,  9,  10,  17  
jati,  66,  94,  121   Macedonië,  41,  108,  109,  112,  129  
Jawaharlal  Nehru,  129,  130,  136   Machwaya,  69  
Joden,  39,  43,  60,  61,  62,  64,  73,  84,  113,   MacRitchie  David,  31  
114,  115,  140   Maharashtra,  96,  115,  125,  138  
Jodhpur,  81   Mahmud  al-­‐Ghazni,  10,  13,  19,  21,  89,  
Kalaydijeva,  102   135  
Kalbelia,  82,  98   mahrime,  62,  63,  68,  71,  114  
Kalderash,  18,  35,  48,  62,  69   Malabar,  23,  24,  25,  41,  114  
Kale,  18,  50,  108,  111   Manir  Ali,  41  
Kali,  50,  51,  52,  53,  54,  79,  99,  101,  109   Manoesh,  2,  40,  111,  114  
Kannauj,  10   Marsden  William,  28,  30  
karma,  47,  61,  121,  134   Matras  Yaron,  10,  12,  13,  17,  27,  28,  29,  
Kārtikeya,  79   30,  32,  36,  37,  49  
Kashmir,  20,  32,  54,  115   mātṛkā,  75,  78,  79  
kasjroet,  113,  114   Mauryas,  90  
kaste,  4,  15,  19,  57,  58,  59,  61,  64,  66,  67,   Melinda  Nagy,  41  
68,  69,  70,  72,  86,  91,  92,  94,  95,  96,   mendeliaanse  overervingen,  41  
98,  100,  102,  103,  104,  111,  121,  122,   menstruatie,  58,  64,  99  
124   Menyhart  Lakatos,  89  
kastelozen,  4,  58,  67,  121,  122,  123,  124,   migranten,  2,  12,  14,  16,  117,  132,  136,  
126   138,  141  
Miklosich  Franz,  28,  30,  37  
   163  

minderheid,  3,  111,  112,  124,  127,  130,   pomana,  76  

136,  141   Poona  Pakt,  124  
Mitochondriaal  DNA,  40   Porajmos,  43,  105,  138  
moedergodin,  50,  52,  78,  79   Portugezen,  38,  140  
Mohammed  Ghori,  14,  96,  103,  135   Pott  August,  28,  30,  37  
mulo,  75,  76,  77   Praag,  22,  90,  94  
Multan,  89,  90,  91,  92,  105   Prakriet,  20,  30,  34  
mutatie,  39,  41   pret,  76  
muziek,  9,  10,  18,  55,  68,  80,  81,  82,  84,   prinsdom,  15,  104,  111  
92,  97,  98,  100,  102,  104,  116,  137   Prithviraj  Chauhan,  14,  96,  103  
muzikanten,  8,  9,  13,  19,  68,  80,  81,  83,   Proto-­‐Indo-­‐Europees,  27,  45  
92,  100   puruṣa,  60  
Narikuravar,  86,  99   Qarmaten,  91  
Nasrani,  114   Rajasthan,  74,  82,  96,  98,  99,  103,  137  
Nehru  Romano  Kher,  130,  135   Rajko  Djuric,  10,  129  
New  Delhi,  133,  135   Rajput,  13,  14,  15,  55,  96,  99,  100,  101,  
Nicolae  Gheorghe,  134   102,  136,  137  
Nieuw-­‐Indo-­‐Arische  talen,  11,  30,  32,  34   Rakovski,  44,  45  
nomaden,  10,  12,  14,  16,  38,  46,  50,  70,   Rāmāyana,  15,  57,  129  
81,  85,  94,  96,  104,  117,  120,  138   Ranjit  Naik,  98,  136,  137  
nomadisch,  32,  38,  86,  90,  91,  94,  98,   regels,  32,  47,  56,  58,  59,  61,  62,  63,  64,  
104,  112,  137,  139   67,  68,  72,  83,  101,  114,  117,  121  
nomadisme,  19,  84,  117,  136,  138   Rena  M.  Cotten,  87  
nominatief,  21,  34,  47   Research  Foundation,  133  
Oberwart,  106   Rigveda,  12,  60,  66  
obliquus,  21,  35   Ritter  Robert,  42  
Okely  Judith,  1,  38,  76,  77   Roemenië,  6,  37,  39,  64,  106,  120  
onaanraakbaarheid,  57,  121   Romanes,  3,  6,  7,  11,  16,  17,  19,  20,  21,  
onaanraakbaren,  61,  100,  120,  121,  122   23,  26,  27,  28,  29,  30,  31,  32,  33,  34,  
onrein,  58,  62,  63,  64,  71,  92,  99,  121   35,  36,  47,  48,  49,  52,  57,  62,  82,  91,  
onreinheid,  57,  58,  60,  61,  63,  121   102,  105,  109,  110,  111,  118,  129,  
origine,  7,  14,  23,  45,  46,  87,  88,  94,  109,   135,  136,  137,  139  
130,  138   Ronald  Lee,  35,  48,  50,  55  
Ottomanen,  44,  119   Ruch  Martin,  28  
Pakistan,  20,  29,  32,  37,  41,  90,  103,  105   Rüdiger  Johann,  2,  23,  28,  29  
Pallas  Peter,  28,  30   Rudolf  Daniel,  93  
Panchatantra,  88   Sampson  John,  27,  31  
panchayat,  72,  97,  99,  100,  101,  103   Samual  ab  Hortis,  24  
Parsi,  141   Sanskriet,  11,  18,  20,  21,  26,  30,  31,  32,  
Paspati  Alexander,  27,  30   33,  34,  44,  45,  47,  48,  49,  54,  102,  118,  
Paul  Wexler,  118,  119   139  
Pavelčík,  93   Sapera,  98  
pelgrims,  51,  64,  91,  111,  118   sapiņḍakarana,  76  
Perzisch,  8,  9,  11,  12,  13,  14,  16,  17,  20,   Sara,  50,  51,  52,  53,  54,  56  
36,  80,  90,  95   Sati,  50,  52,  53,  54  
Perzische  rijk,  8,  11,  12,  17,  37,  90,  95   Satisara,  54  
PIO-­‐kaart,  133   Scheduled  Castes,  4,  98,  100,  123  
Pischel  Richard,  27,  30   Scheduled  Tribes,  4,  95,  100,  123  
Polansky  Paul,  89,  90,  91,  92   Scythen,  16,  45  
   164  

Servië,  44,  68,  81,  94,  112   voedsel,  58,  59,  62,  63,  65,  75,  77,  85,  
Shaip  Jusuf,  109,  129   104,  106,  113,  128  
Shakteïsme,  52,  55,  79   volksverhuizingen,  12,  95,  100,  138  
Shankul,  8,  9   voorouders,  2,  8,  12,  13,  39,  42,  76,  89,  
Shiva,  48,  52,  53,  72,  79   90,  92,  100,  103,  115,  117,  119  
shudras,  100,  124   Vuk  Brankovic,  119  
Shyam  Singh  Shashi,  47,  51,  53,  108,   W.R.  Rishi,  55,  57,  82,  88,  102,  110,  129,  
129,  130,  132,  133,  134,  136   130,  131,  136,  137,  138  
Shyamala  Devi,  1,  97   Wereld  Romani  Congres,  3,  5,  56,  97,  
Sindh,  9,  90,  91,  99,  104,  116   109,  129,  133,  136  
Sinti,  2,  18,  40,  111   Werner  Cohn,  118  
Spanje,  16,  50,  80,  82,  83,  92,  108   wiel,  56,  105,  129  
status,  59,  61,  66,  67,  69,  76,  100,  111,   Wiener  Anzeigen,  23,  24,  27,  28  
122,  124   Willems  Wim,  1,  23,  24,  25,  28,  38,  44,  
Stephen  Pap  Szathmar  Nemeth,  24   113  
substanties,  58,  59,  61,  63,  78   William  Ibbetson,  31  
Suri  Szilivia,  127   WO  II,  106,  113  
Szekely  von  Doba,  24   Woolner  Alfred,  27,  30  
T.B.  Pandian,  85   Y-­‐chromosoom,  39,  40  
taalkundige,  1,  7,  11,  17,  22,  26,  28,  30,   Yoga,  65  
80,  91,  94,  110,  118,  135,  139   zigeuner,  2,  16,  50,  82,  111,  112,  117,  
tablas,  80,  84   118  
Tanaj  Rathod,  120   zon,  15,  91,  93,  101  
Thomas  Acton,  65,  87,  107,  108   Zott,  10,  13,  16  
Tibor  Derdak,  124,  126    
Timea  Borovzsky,  127    
toekomst  voorspellen,  84,  85,  86,  99    
Tony  Gatliff,  99    
trušul,  48,  51    
Tsjechië,  55,  93,  106,  120    
Tsjechische  Nationalistische  Partij,  106    
Tubal  Cain,  116    
Turkije,  18,  74,  90,  117,  118    
Turner  Ralph,  30    
Urdu,  20,  29    
Vagri,  86,  99    
varnas,  121    
Vedas,  14,  50,  57,  66,  78,  121    
verbunkos,  80    
verhalen,  7,  31,  45,  86,  87,  92,  93,  103,    
115