Βασική Πιθανότητα

ΛΗ
∆ρ. Κωνσταντίνος Κυρίτσης ∗
Εκπαιδευτικός Οργανισµός ΒΙΤΑΛΗ

Α
Μακράς Στοάς 7 & Εθνικής Αντιστάσεως

ΙΤ
Πειραιάς 185 31

Β
10 Μαρτίου 2009

ς
Περίληψη λο
Οι παρούσες σηµειώσεις αποτελούν µια σύντοµη εισαγωγή στις έν-
µι
νοιες και στην ϑεµελίωση της ϑεωρίας των πιθανοτήτων.
΄Ο
ός
ικ
υτ
δε
αι
κπ

Το ϕυλλάδιο διατίθεται ∆ΩΡΕΑΝ και απαγορεύεται η εµπορική

εκµετάλλευση από οποιονδήποτε.
Ε

∗
email: kkiritsis@vitali.gr

1
 Κ. Κυρίτσης 2 Βασική Πιθανότητα

Περιεχόµενα
1 Εισαγωγή 3

2 Ορισµός Πιθανότητας 4

ΛΗ
2.1 Κλασσικός Ορισµός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
2.2 Στατιστικός Ορισµός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
2.3 Αξιωµατική Θεµελίωση των Πιθανοτήτων . . . . . . . . . . . . 4

Α
3 Ιδιότητες της Πιθανότητας 5

ΙΤ
Β
ς
λο
µι
΄Ο
ός
ικ
υτ
δε
αι
κπ
Ε

Κεντρικό : Εθνική Αντιστάσεως & Μακράς Στοάς 7, Πειραιάς 185 31

Παράρτηµα : ∆εληγιώργη 106Α, Πειραιάς 185 34. (΄Εναντι Παν. Πειραιώς)
Τηλ. 210-4220970-2, Fax. 210-4220634.
URL: http://www.vitali.gr, email: info@vitali.gr.
 Κ. Κυρίτσης 3 Βασική Πιθανότητα

1 Εισαγωγή
Ορίζουµε σαν πείραµα τύχης να είναι εκείνο το πείραµα (ή διαδικασία) του
οποίου το αποτέλεσµα δεν είναι προκαθορισµένο ακόµα και αν οι συνθήκες
διεξαγωγής είναι πάντα πανοµοιότυπες. Οι πιθανότητες είναι το µαθηµατικό

ΛΗ
εργαλείο περιγραφής τέτοιων ϕαινοµένων.
Θεωρούµε ένα οποιοδήποτε πείραµα τύχης. Ορίζουµε σαν δειγµατικό
χώρο το σύνολο Ω όλων των δυνατών αποτελεσµάτων. Ο δειγµατικός χώρος

Α
ενός πειράµατος τύχης µπορεί να είναι πεπερασµένος, απείρως αριθµήσι-

ΙΤ
µος ή συνεχής.
Κάθε στοιχείο του Ω καλείται δειγµατικό σηµείο.

Β
Κάθε υποσύνολο A ⊆ Ω καλείται ενδεχόµενο ή γεγονός. Αν A = {a}
λέµε ότι το A είναι απλό ενδεχόµενο, διαφορετικά λέµε ότι είναι σύνθετο
ενδεχόµενο. Το ίδιο το Ω αποτελεί το ϐέβαιο ενδεχόµενο ενώ το ∅ το

ς
αδύνατο ενδεχόµενο.
λο
Με χρήση συνόλων µπορούµε να συνδυάσουµε ενδεχόµενα. ΄Εστω A, B ⊆
Ω. Είναι
µι
1. A ∪ B το ενδεχόµενο ‘είτε το A, είτε το B ή και τα δύο’.
΄Ο

2. A ∩ B = AB το ενδεχόµενο ‘και το A και το B ’.

3. A′ το ενδεχόµενο ‘όχι το A’.

ός

4. A − B = A ∩ B ′ = AB ′ το ενδεχόµενο ‘το A αλλά όχι το Β’.

ικ

∆ύο ενδεχόµενα A, B ϑα λέµε ότι είναι αµοιβαίως αποκλειόµενα αν

A ∩ B = ∅ (δεν µπορούν να συµβούν και τα δύο). Σαν σύνολα τα A, B
υτ

λέγονται ξένα.
Ισχύουν οι ακόλουθες πράξεις µεταξύ ενδεχοµένων.
δε

1. A ∪ A = A, AA = A.
αι

2. A ∪ ∅ = A, A∅ = ∅.
κπ

3. A ∪ Ω = Ω, AΩ = A.

4. A ∪ B = B ∪ A, AB = BA.
Ε

5. A ∪ (B ∪ C) = (A ∪ B) ∪ C , A(BC) = (AB)C .

6. A ∪ (BC) = (A ∪ B)(A ∪ C), A(B ∪ C) = (AB) ∪ (AC).

7. A ∪ A′ = Ω, AA′ = ∅.

Κεντρικό : Εθνική Αντιστάσεως & Μακράς Στοάς 7, Πειραιάς 185 31

Παράρτηµα : ∆εληγιώργη 106Α, Πειραιάς 185 34. (΄Εναντι Παν. Πειραιώς)
Τηλ. 210-4220970-2, Fax. 210-4220634.
URL: http://www.vitali.gr, email: info@vitali.gr.
 Κ. Κυρίτσης 4 Βασική Πιθανότητα

8. (A′ )′ = A.

9. A ⊆ B, B ⊆ C ⇒ A ⊆ C .

10. A ⊆ B ⇔ B ′ ⊆ A′ .

ΛΗ
11. A ⊆ B ⇒ AB = A, A ∪ B = B .

12. Τύποι De Morgan. (A ∪ B)′ = A′ B ′ , (AB)′ = A′ ∪ B ′ .

Α
ΙΤ
13. Για ξένα ενδεχόµενα A ∪ B = A ∪ BA′ = AB ′ ∪ B .

14. Για ξένα ενδεχόµενα A = AB ′ ∪ AB , B = BA′ ∪ BA.

Β
ς
2 Ορισµός Πιθανότητας
λο
Σε ένα πείραµα τύχης αντιστοιχούµε έναν αριθµό µεταξύ 0 και 1 σε κάθε
ενδεχόµενο, αναλόγως µε το πόσο πιθανό είναι να συµβεί αυτό το γεγονός
µι
διαισθητικά. Υπάρχουν τρεις προσεγγίσεις.
΄Ο

2.1 Κλασσικός Ορισµός

΄Εστω ότι το ενδεχόµενο A µπορεί να συµβεί µε m διαφορετικούς τρόπους
ός

από ένα πλήθος n τρόπων (m ≤ n) εκ των οποίων όλοι είναι εξίσου πιθανοί.
Τότε η (κλασσική) πιθανότητα του A είναι m/n.
ικ

2.2 Στατιστικός Ορισµός

υτ

Μετά από n πανοµοιότυπες επαναλήψεις ενός πειράµατος τύχης το ενδεχόµε-

δε

νο A συνέβη m ϕορές, m ≤ n. Για µεγάλα n η (στατιστική) πιθανότητα του A

είναι m/n.
αι

Για n → ∞ η στατιστική πιθανότητα προσεγγίζει την κλασσική.

κπ

2.3 Αξιωµατική Θεµελίωση των Πιθανοτήτων

΄Εστω ο δειγµατικός χώρος Ω και A µια κλάση (σύνολο) ενδεχοµένων. Σε
Ε

κάθε ενδεχόµενο A ∈ A αντιστοιχούµε έναν πραγµατικό αριθµό P (A) µε τις

ακόλουθες ιδιόητες.

1. ∀ A ∈ A, P (A) ≥ 0.

2. P (Ω) = 1.

Κεντρικό : Εθνική Αντιστάσεως & Μακράς Στοάς 7, Πειραιάς 185 31

Παράρτηµα : ∆εληγιώργη 106Α, Πειραιάς 185 34. (΄Εναντι Παν. Πειραιώς)
Τηλ. 210-4220970-2, Fax. 210-4220634.
URL: http://www.vitali.gr, email: info@vitali.gr.
 Κ. Κυρίτσης 5 Βασική Πιθανότητα

3. Για A1 , A2 ∈ A αµοιβαίως αποκλειόµενα µεταξύ τους

P (A1 ∪ A2 ) = P (A1 ) + P (A2 ) (1)

Οποιαδήποτε συνάρτηση P : Ω → [0, 1] µε τις παραπάνω ιδιότητες είναι

ΛΗ
καλή για τον ορισµό πιθανοτήτων.

3 Ιδιότητες της Πιθανότητας

Α
ΙΤ
Για τις πιθανότητες ισχύουν τα παρακάτω ϑεωρήµατα.

1. Αν A1 ⊂ A2 τότε

Β
P (A1 ) ≤ P (A2 ) (2)

ς
και
P (A2 − A1 ) = P (A2 ) − P (A1 ).

2. Για κάθε A,
λο (3)
µι
0 ≤ P (A) ≤ 1. (4)

3.
΄Ο

P (∅) = 0. (5)

4.
ός

P (A′ ) = 1 − P (A). (6)

ικ

5. Αν A1 , A2 , . . . αµοιβαίως αποκλειόµενα ενδεχόµενα και A = A1 ∪A2 ∪. . .

τότε
υτ

P (A) = P (A1 ∪ A2 ∪ . . .) = P (A1 ) + P (A2 ) + · · · (7)

6. Για δύο οποιαδήποτε γεγονότα

δε

P (A ∪ B) = P (A) + P (B) − P (A ∩ B). (8)

αι

Ποιο γενικά
κπ

P (A ∪ B ∪ C) = P (A) + P (B) + P (C)

−P (A ∩ B) − P (A ∩ C) − P (B ∩ C)
+P (A ∪ B ∪ C). (9)
Ε

7. Αν το ενδεχόµενο A οδηγεί σε ένα από τα αµοιβαίως αποκλειόµενα

A1 , A2 , . . . , An τότε

P (A) = P (A ∩ A1 ) + P (A ∩ A2 ) + · · · + P (A ∩ An ). (10)

Κεντρικό : Εθνική Αντιστάσεως & Μακράς Στοάς 7, Πειραιάς 185 31

Παράρτηµα : ∆εληγιώργη 106Α, Πειραιάς 185 34. (΄Εναντι Παν. Πειραιώς)
Τηλ. 210-4220970-2, Fax. 210-4220634.
URL: http://www.vitali.gr, email: info@vitali.gr.
 Κ. Κυρίτσης 6 Βασική Πιθανότητα

8. Ισχύει ότι
P (AB ′ ) = P (A) − P (AB). (11)
Αν επιπλέον B ⊆ A τότε

ΛΗ
P (A − B) = P (AB ′ ) = P (A) − P (B). (12)

9. Συνέχεια της πιθανότητας. Η ακολουθία ενδεχοµένων An λέγεται α-

Α
ύξουσα αν An ⊆ An+1 ∀n και ϕθίνουσα αν An+1 ⊆ An ∀n. Ορίζουµε
το όριο να είναι

ΙΤ
(S
n
An αύξουσα

Β
lim An = Tk=1
n . (13)
k=1 An ϕθίνουσα
n→∞

ς
Ισχύει ότι

n→∞ λο
lim P (An ) = P (lim An ).
→∞
(14)
µι
΄Ο
ός
ικ
υτ
δε
αι
κπ
Ε

Κεντρικό : Εθνική Αντιστάσεως & Μακράς Στοάς 7, Πειραιάς 185 31

Παράρτηµα : ∆εληγιώργη 106Α, Πειραιάς 185 34. (΄Εναντι Παν. Πειραιώς)
Τηλ. 210-4220970-2, Fax. 210-4220634.
URL: http://www.vitali.gr, email: info@vitali.gr.
 Κ. Κυρίτσης 7 Βασική Πιθανότητα

ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ

Πανεπιστηµιακά Φροντιστήρια
Μαθήµατα για :

ΛΗ
• Πανεπιστήµιο Πειραιώς

Α
• Οικονοµικό Πανεπιστήµιο Αθηνών

ΙΤ
• Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών

Β
• Πάντειον Πανεπιστήµιο

ς
• Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ)

• Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο (ΕΑΠ)

λο
µι
• ΤΕΙ Αθηνών
΄Ο

• ΤΕΙ Πειραιώς...
ός

Σεµινάρια για ∆ιαγωνισµούς ∆ηµοσίου

ικ

Προετοιµασία για :
υτ

• Εθνική Σχολή ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης

δε

• Εθνική Σχολή Τοπικής Αυτοδιοίκησης

αι

• Υπουργείο Οικονοµικών
κπ

• Υπουργείο Εξωτερικών
Ε

• Υπουργείο ∆ικαιοσύνης

• ∆ιαγωνισµός Εκπαιδευτικών

• ∆ιαγωνισµός Ευρύτερου ∆ηµόσιου Τοµέα.

Κεντρικό : Εθνική Αντιστάσεως & Μακράς Στοάς 7, Πειραιάς 185 31

Παράρτηµα : ∆εληγιώργη 106Α, Πειραιάς 185 34. (΄Εναντι Παν. Πειραιώς)
Τηλ. 210-4220970-2, Fax. 210-4220634.
URL: http://www.vitali.gr, email: info@vitali.gr.
 Κ. Κυρίτσης 8 Βασική Πιθανότητα

Ξένες Γλώσσες
• Αγγλικά

• Κινέζικα

ΛΗ
• TOEFL (εξεταστικό κέντρο)

• GMAT

Α
• IELTS

ΙΤ
• TOEIC

Β
• GRE

ς
Επίσηµο Εξεταστικό Κέντρο TOEFL
λο
µι
΄Ο
ός

Εξειδικευµένα Σεµινάρια
• Στατιστικά Προγράµµατα (SPSS, StatView,. . . )
ικ

• Matlab
υτ

• Mathematica
δε

• Autocad
αι

• Μηχανογραφηµένη Λογιστική

• Γλώσσες Προγραµµατισµού (C, C++, Java, Php,. . . )

κπ
Ε

Κεντρικό : Εθνική Αντιστάσεως & Μακράς Στοάς 7, Πειραιάς 185 31

Παράρτηµα : ∆εληγιώργη 106Α, Πειραιάς 185 34. (΄Εναντι Παν. Πειραιώς)
Τηλ. 210-4220970-2, Fax. 210-4220634.
URL: http://www.vitali.gr, email: info@vitali.gr.
 Κ. Κυρίτσης 9 Βασική Πιθανότητα

Πληροφορική (Πιστοποιήσεις)
• Βασικό Επίπεδο (απαραίτητο στον ΑΣΕΠ)

• Προχωρηµένο Επίπεδο

ΛΗ
• Εξειδικευµένο Επίπεδο

Πιστοποιηµένο Εξεταστικό Κέντρο ECDL

Α
ΙΤ
Β
ς
λο
Πιστοποιηµένο Εξεταστικό Κέντρο keyCERT
µι
΄Ο
ός
ικ

Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα µας www.vitali.gr και ενηµερωθείτε για

τα προγράµµατά µας.
υτ
δε

∆ιευθυντής Εκπαίδευσης
αι

∆ρ. Χόντας Στυλιανός

∆ιδάκτωρ Μηχανικός ΕΜΠ
κπ

Ηλεκτρολόγος Μηχανικός & Μηχανικός Η/Υ

Ε

Κεντρικό : Εθνική Αντιστάσεως & Μακράς Στοάς 7, Πειραιάς 185 31

Παράρτηµα : ∆εληγιώργη 106Α, Πειραιάς 185 34. (΄Εναντι Παν. Πειραιώς)
Τηλ. 210-4220970-2, Fax. 210-4220634.
URL: http://www.vitali.gr, email: info@vitali.gr.