AÖF Türk Dili ve Edebiyatı ders notları:

OSMANLI TÜRKÇESİ GRAMERİ I

OSMANLI TÜRKÇESİ GRAMERİ I

Ünite: 1

Arapçada Kelime Yapımı

Arapça bükünlü bir dildir (kelime yapımında sözcük kökleri değişir); bir kökten
yeni kelimeler türetilirken başa ve sona ekler getirilmez.

Arapça kelimeler genel olarak iki guruba ayrılır:

a) Asıl isimler (ism-i câmid) özel isimler, cins isimler ve sayı isimleri bu
guruba girer.

b) Türemiş isimler (ism-i müştak) fiilden türemiş bu isimler ise; masdar

isimleri, ism-i fa’il, ism-i mef’ul, sıfat-ı müşebbehe, mübalağa-i fa’il, ism-i tafdil,
ism-i mekân, ism-i zaman, ism-i alet, ism-i tasgir, ism-i mensub şeklinde tasnif
edilir.

İsm-i camid gurubundaki bütün kelimeler ile ism-i mekân, ism-i zaman, ism-i
alet, ism-i tasgir gurubundaki kelimelerin hepsi isimdirler.

İsm-i fa’il, ism-i mef’ul, sıfat-ı müşebbehe, mübalağa-i fa’il, ism-i tafdil, ism-i
mensub gurubundaki kelimeler ise sıfattırlar.

Arapça Kelime Yapımı

Birleşik kelimeler dışında Arapçada kelimeler ön ve son eklerle değil, bükünlenme

yoluyla yapılır.

İki harfli edatlar ve birkaç istisna kelime dışında Arapçada bir kelime kökü en az
üç harften oluşur. Bunlara asli harfler denir. Yeni kelime yapılırken bu asli
harflerin başına, ortasına veya sonuna bir veya daha fazla harf ilave edilir. Bu ilave
harflere zaid harfler (ekleme harfler) denir.

Kelime yapımı belli kalıplara göre yapıldığı için bu zaid harflerin hangi harfler
olabileceği bellidir.

Zaid Harfler

Hamze (‫)أ‬, Elif (‫)ا‬, Te ( ‫) ت‬, Sin ( ‫) س‬, Mim ( ‫) م‬, Nun ( ‫) ن‬, Vav ( ‫) و‬, He ( ‫ه‬
), Ye ( ‫) ى‬

Hamze (‫ )أ‬sadece kelime başında zaid olur: ‫ ا ر‬/ efkâr, ‫ ا اج‬/ ihraç. Osmanlı
Türkçesinde bu gibi kelimelerde hamze yazılmayıp sadece hamzenin kürsüsü olan
elif yazılır.

Elif (‫ )ا‬kelime içinde uzun a (â) sesini karşılamak için kullanılır: ‫ ھ‬/ mâhir,
/ muhabir…

1 sur 29
 Te ( ‫ ) ت‬kelime başında, ortasında ve sonunda zaid olarak bulunabilir: /
teşkil, ‫ ا ر‬/ intizar, ‫ ﺷ ﻳ‬/ şikâyet…

Sin ( ‫ ) س‬ist-, müst- ses gurubuyla başlayan kelimelerde zaid harf olur: ‫ ا" ! ﻝ‬/
istiskâl, # $ / müstakbel…

Mim ( ‫ ) م‬harfi sadece kelime başında zâid harf olur: ‫م‬%&' / ma’lum, () * /
mahkeme…

Nun ( ‫ ) ن‬harfi in-, mün- ses guruplarıyla başlayan kelimelerde başta, -ân ile
biten kelimelerde ise sonra zaid olur: ‫ ر‬$ ‫ ا‬/ inkisar, $ + / münkesir, ‫ ن‬, /
irfan…

Vav ( ‫ ) و‬harfi genellikle kelime içinde uzun u (û) sesini karşıladığında zaid olur:
‫م‬%&' / mal’ûm, ‫ﻝ‬%-. / meçhul…

He ( ‫ ) ه‬harfi kelime sonunda Arapçadaki kapalı te harfi yerine kullanıldığında

zaid olur: ("‫ر‬/ / medrese, ( 0 / kitabe…

Ye ( ‫ ) ى‬harfi kelime içinde uzun i (î) sesini karşıladığında zaid olur: 1 &' / ta’lîm,
/ fakîr…

Örnek:

Arapçada ‘yazmak’ fiilini oluşturan kök harfler: ‫( ك ت ب‬k-t-b)

Bu kökten türetilmiş bazı kelimeler:

‫ ب‬0 / kitâb

4 0 / kâtib

4 / mektûb

4 / mekteb

( 0 / kitâbe

Bu kelimelerde kelime kökünü oluşturan aslî harfler değişmezken, yeni kelimeler

türetmek için bu kök harflere zaid harfler eklenmiştir.

Arapça Kelimelerin Vezni

Arapça bir kelimenin asli harflerinin yerine sırasıyla ‫ ف‬/ ‫ ع‬/ ‫ ﻝ‬harfleri getirilip zaid
harfler aynen korunur. Ortaya çıkan kalıp, kelimenin veznidir.

Kelimelerin Veznini Bulmak

-‫ َﺟ‬/ cehl “bilmeme, cahillik” kelimesi örnek olursa:

Zaid harfin olmadığı bu kelimede asli harflerin yerine ‫ ف‬/ ‫ ع‬/ ‫ ﻝ‬harflerini getirip,
kelimenin harekesiyle okursak, 'َ / fa’l çıkar karşımıza. Cehl kelimesinin vezni
fa’l dir.

‫ ﺟ ِھ‬/ câhil kelimesi için aynı yöntemi kullanarak ,ِ / fâ’il kalıbını buluruz.

َ / zarar = 'َ َ / fa’âl

‫ َر‬:

2 sur 29
 ‫ﻝ‬% ‫ ُﺩ‬/ duhul = ‫ﻝ‬%'ُ / fu’ûl

َ / sarf = 'َ / fa’l

‫= ف‬

Harflerine Göre Arapça Kelimeler

Arapça kelimeler asli harflerinin niteliklerine göre sahih ve mu’tell olmak üzere iki
guruba ayrılır.

‫ ا و ى‬harflerine illet harfleri denir.

Bu harflerden 1 veya 2 tanesi asli harfler içinde yer alırsa, böyle kelimelere mu’tell
kelimeler denir.

İllet harfleri, kelime yapım sürecinde başka harflere dönüşür veya düşer.
Dönüştükleri harfler yine illet harflerindendir.

Örnek: ‫ وزن‬vezn kelimesindeki ‫ و‬/ vav illet harflerindendir. Bu kökten yeni bir
kelime türetirken ‫ و‬ye / ‫ ى‬ye dönüşür: ‫زان‬% / mivzan olması gereken kelime mîzân
/ ‫ ?ان‬şeklini alır.

" / seyl kökünde ye / ‫ ى‬illet harfidir. Bu kökten türetilen (‫ ا" ﻟ‬/ isale kelimesinde
ye / ‫ ى‬düşmüştür.

Sahih kelimeler üç kısımdır: sâlim, mehmûz, muzâ’af.

Mu’tell kelimeler dört kısımdır: misâl, ecvef, nâkıs, lefîf.

Aksâm-ı seb’a

Asli kelimeler niteliklerine göre yedi kısma ayrılır, buna aksâm-ı seb’a denir.

1- Sâlim / 1‫ " ﻟ‬: Asli harflerinden biri ‫ ا‬elif, ‫ و‬vav, ‫ ى‬ye, ‫ ء‬hamze olmayan ve
içinde aynı cinsten iki harf bulunmayan kelimelere sâlim denir.

1&‫ ﺣ‬/ hilm = yumuşaklık, ağırbaşlılık

‫ ب‬: / darb = vurma, vuruş

1&‫ ﻅ‬/ zulm = haksızlık, eziyet

DE‫ ﻟ‬/ lutf = lütuf

#= / sabr = sabır

2- Mehmûz / ‫ز‬%)- : Asli harflerinden biri ‫ ء‬hamze olan kelimelere mehmûz

denir.

‫ أﺩب‬/ edep = edep

‫ أ‬/ emr = iş, buyruk

0‫ أ‬/ ekl = yeme

‫ رأى‬/ re’y = görüş

‫ ﺟ?ء‬/ cüz’ = parça

3 sur 29
 3- Muzâ’af / D, F : Asli harflerinden son ikisi aynı olan kelimelere muzâ’af
denir.

4#" / sebeb

‫ ار‬G / karar

‫ﺩ‬/, / aded

‫ " ور‬/ sürûr

‫ رﺩ‬/ redd

4- Misâl / ! : Asli harflerinden ilki ‫ و‬vav veya ‫ ى‬ye olan kelimelere misâl
denir.

H,‫ و‬/ va’z = nasihat

‫ع‬%G‫ و‬/ vuku = olma, oluş

$‫ ﻳ‬/ yüsr = kolaylık

I)‫ ﻳ‬/ yümn = bereket

I ‫ ﻳ‬/ yakîn = şüphesiz bilme

5- Ecvef / ‫ف‬%‫اﺟ‬: Asli ikinci harfi ‫ و‬vav veya ‫ ى‬ye olan kelimelere ecvef denir.

‫ﻝ‬%G / kavl = söz

‫ق‬%" / sevk

" / seyr

K / bey’ = satma, satış

6- Nâkıs / LG : Asli harflerinden üçüncüsü illet harflerinden biri olan

kelimelere nâkıs denir.

%-" / sehv = yanılma

‫ ﺷ وت‬/ şakavet = eşkıyalık

M'" / sa’y = çalışma

7- Lefif / D N‫ﻟ‬: Asli harflerinden ikisi illet olan kelimelere lefif denir.

‫ﻳ‬O‫ و‬/ velayet = veli olmak, velilik

‫ و‬/ vefa = sözünde durma

(‫ ﻳ‬G‫ و‬/ vikaye = koruma

M‫ ﻁ‬/ tayy = çıkarma

Arapça İsimler ve Çokluk

4 sur 29
 Üç asli harften oluşan köklere sülasi, dört asli harften oluşan köklere rubai, beş
asli harften oluşanlara humasi denir.

İsim,

Varlıkları gösteren kelimelerdir. Cins ve özel isim olmak üzere iki guruba
ayrılırlar.

Masdar,

Hareket, oluş, kılış bildiren kelimelerdir. Mücerred, mimli, mezidünfih ve mec’ûl

olmak üzere dört guruba ayrılırlar.

İsm-i fâ’il,

Masdarı yapanı ifade eden kelimelere verilen addır: yazıcı, kırıcı, yazan, yazar
gibi…

İsm-i mef’ûl,

Masdara maruz kalanı ifade eden kelimelerdir: kırılmış, kırık, yazılmış, kırık gibi…

İsm-i tafdil,

Sıfatlarda derece açısından daha üstün olma durumunu gösteren kelimelerdir.

Daha güzel, en büyük gibi…

İsm-i tasgir,

Küçültme kategorisidir. +cık, +cik, +cığaz, +ciğez ekleriyle yapılan kelimeler gibi…

İsm-i mekân,

Masdarla ifade edilenin gerçekleştiği yeri bildiren kelimelerdir. Derslik, kömürlük,

çalışma yeri gibi…

Mübalağa-i fa’il,

Masdarla ifade edilenin özne tarafından fazlaca yapıldığını anlatan kelimelerdir.

Çok konuşan, çok gezen, kırılgan, pişeğen gibi…

İsm-i mensub,

Nispet ifade eden kelimelerdir. Kelime sonuna nispet eki getirilmek suretiyle
yapılır. İstanbullu, demirden, mektupçu gibi…

İsimlerin Vezinleri

İsim teşkilinde kullanılan bazı kalıplar:

Fa’l / 'ْ َ

R)‫ ﺷ‬/ şems, ‫ر‬%‫ ﺛ‬/ sevr (öküz), ‫ز‬%‫ ﺟ‬/ cevz, 1*‫ ﻟ‬/ lahm (et), ‫ زرع‬/ zer’ (ekin).

Fi’l / 'ْ ِ

ٔ / bi’r (kuyu), ‫ ٔذب‬/ zi’b (kurt), ‫ رﺟ‬/ ricl (ayak)

5 sur 29
 Fu’l / 'ْ ُ

V& / fülk (gemi), NG / kufl (kilit), / nukl (meze)

Fa’al / ْ 'َ َ

1&G / kalem, )G / kamer, #‫ ﺟ‬/ cebel (dağ), )‫ ﺛ‬/ semer (meyve)

Fa’lel / ْ &َ 'ْ َ

‫ﺩﻝ‬ / hardal, 4&'‫ ﺛ‬/ sa’leb (tilki), = = / sarsar (fırtına)

Fu’lul / ْ ُ&'ْ ُ

#& / bülbül, W $ / fustuk, ‫ق‬/+ / funduk, /‫ھ‬/‫ھ‬/ hüdhüd (ibibik kuşu)

Arapça İsimlerde Çokluk

İkilik (tesniye)

Arapça kelime yapımında tesniye +eyn ( I‫ ) ﻳ‬ve +an ( ‫ ) ان‬ekleriyle yapılır.

‫ ﻁ ف‬/ taraf / I ‫ ﻁ‬/ tarafeyn (iki taraf)

‫ ﺩوﻟ‬/ devlet / I ‫ ﺩوﻟ‬/ devleteyn (iki devlet)

(& ‫ ﻟ‬/ leyle / I & ‫ ﻟ‬/ leyleteyn (iki gece)

Tesniye yapımında kullanılan +an eki Osmanlı Türkçesinde çok az kullanılmıştır.

Çokluk (cem)

Arapçada çokluk, eklemeli ve bükünlü olmak üzere iki guruba ayrılır.

Eklemeli çokluklar sâlim çokluk (cem’-i sâlim) adını alır. +în ( I‫) ﻳ‬, +ûn ( ‫) ون‬
ekleri müzekker (eril), +ât ( ‫) ات‬, eki ise müennes (dişil) çoklular yapar.

Bükünlü çokluklar mükesser çokluk (cem’-i mükesser) adını alır. İsmin asli
harflerine çeşitli zaid harflerin ilave edilip belli vezinlere konulmasıyla elde edilir.
Cem’-i mükesserler (=bükünlü çokluk), cinsiyet kategorisinde dişil (müennes)
sayılırlar.

Örnekler:

Felek / V& / eflak / ‫ك‬X ‫( ا‬gökler) vezni: ef’al / ' ‫ا‬

Kasr (köşk) / YG / kusûr / ‫ر‬%YG (köşkler) vezni: fu’ul / ‫ﻝ‬%'

Sâlim çokluklar

Sâlim çokluğu teşkil eden eklerden +in ve +un ekleri eril (müzekker) çokluk yapar.

1&$ / müslim: I )&$ / müslim+in / ‫ن‬%)&$ / müslim+un (Müslümanlar)

I Z / mü’min: I + Z / mü’min+in / ‫ن‬%+ Z / mü’min+un (müminler)

Sâlim çokluğu teşkil eden eklerden +at eki ise dişil (müennes) çokluk yapar. Bu

6 sur 29
 eki alan kelimenin sonunda ‫ ه‬ve ‫ ت‬harfleri varsa bu harfler yazılmaz.

()&' / muallime (bayan öğretmen) / ‫ '&) ت‬/ muallimat

Fiillerin masdar şekillerinin pek çoğu +at ekiyle çokluk haline getirilir.

‫ع‬%G‫ و‬/ vuku’ / ‫ ت‬,%G‫ و‬/ vukuat

‫اج‬ ‫ ا‬/ ihrac / ‫اﺟ ت‬ ‫ ا‬/ ihracat

Mükesser çokluklar esas olarak semaidir yani hangi kelimenin hangi kalıba göre
çokluk yapılacağını Arapça konuşan halkların asırlar öncesinde oluşmuş
uzlaşmaları belirlemiştir.

Cem’-i mükesserler (=bükünlü çokluk), cinsiyet kategorisinde dişil (müennes)

sayılırlar. Farsça yapılı sıfat tamlamasında cem’-i mükesser kalıbında olan bir
isimden sonra gelen sıfat da müennes yapılır.

Başlıca cem’-i mükesser kalıpları:

Ef’âl / ‫ا ' ﻝ‬

‫ر‬/0 / keder - ‫ار‬/0‫ ا‬/ ekdar (kederler)

4#" / sebeb - ‫ ب‬#"‫ ا‬/ esbab

[ ‫ ﺷ‬/ şahs - ‫ اﺷ ﺹ‬/ eşhas

- / nehr - ‫ ر‬- ‫ ا‬/ enhar

‫ ﺷ‬/ şekl - ‫ اﺷ ﻝ‬/ eşkal

Fu’ûl / ‫ﻝ‬%'

‫ ا‬/ emr - ‫ر‬% ‫ ا‬/ umûr (işler-emirler)

1&, / ilm - ‫م‬%&, / ulûm (ilimler)

I‫ ﺩﻳ‬/ deyn - ‫ن‬%‫ ﺩﻳ‬/ duyûn (borçlar)

V& / melik - ‫ك‬%& / mülûk (hükümdarlar)

I / fenn - ‫ن‬%+ / fünûn (fenler-bilimler)

, / akl - ‫ﻝ‬% , / ukûl (akıllar)

Fu’ul / '

‫ ب‬0 / kitab - 4 0 / kütüb

W‫ ﻁ ﻳ‬/ tarik - ‫ ﻁ ق‬/ turuk (yollar)

(+ N" / sefine - IN" / süfün (gemiler)

Fu’al / '

‫ ا‬/ ümmet - 1 ‫ ا‬/ ümem (ümmetler)

7 sur 29
 ‫ ﺩوﻟ‬/ devlet - ‫ ﺩوﻝ‬/ düvel

‫رت‬%= / suret - ‫ر‬%= / suver (resimler-suretler)

Fi’al / '

)' / nimet - 1' / ni’am (nimetler)

+* / mihnet - I* / mihen

& / millet - & / milel

) ‫ ﺣ‬/ hikmet - 1 ‫ ﺣ‬/ hikem

Fi’âl / ‫' ﻝ‬

#‫ ﺟ‬/ cebel - ‫ ﻝ‬#‫ ﺟ‬/ cibâl (dağlar)

‫ رﺟ‬/ racül - ‫ رﺟ ﻝ‬/ ricâl (adamlar)

‫ه‬/& / belde - ‫ﺩ‬X / bilâd

/#, / abd - ‫ ﺩ‬#, / ibâd

#0 / kebir - ‫ ر‬#0 / kibâr

1 , / azîm - ‫ م‬, / izâm

Fu’’âl / ‫' ﻝ‬

Fâ’il ( , ) veznindeki bazı kelimelerin çokluğu bu vezinle yapılır.

10 ‫ ﺣ‬/ hakim - ‫ ﺣ م‬/ hükkam

4 0 / katib - ‫ ب‬0 / küttab

4‫ ﻁ ﻟ‬/ talib - ‫ب‬X‫ ﻁ‬/ tullâb

Fa’ale / ]&'

Fa’il ( , ) veznindeki birçok kelimenin çoğulu bu vezinle yapılır.

4‫ ﻁ ﻟ‬/ tâlib - ( ‫ ﻁ‬/ talebe (öğrenciler)

?‫ ﺟ‬, / aciz - ‫?ه‬., / aceze

Fu’alâ / ‫ء‬X'

Fâ’il ( , ) ve fa’îl ( ' ) veznindeki bazı kelimelerin çoğulu bu vezinde gelir. Veznin
sonundaki hamze genellikle yazılmaz.

1‫ ﻟ‬, / alim - )&, / ulema

, ‫ ﺷ‬/ şair - ‫ ﺷ' ا‬/ şu’ara

: / fazıl - XF / fuzala (fazıllar-erdemliler)

N" / sefir - ‫ ا‬N" / süfera

8 sur 29
 ‫ وزﻳ‬/ vezir - ‫ وزرا‬/ vüzera

Fe’â’il / ‫' ءﻝ‬

(N *= / sahife - ‫ =* ءف‬/ sahâ’if

(‫ ر" ﻟ‬/ risale - ‫ ر" ءﻝ‬resâ’il

‫ ﺣ‬/ hakikat - ‫ ﺣ ءق‬/ hakâ’ik

& F / fazilet - ‫ ءﻝ‬F / fazâ’il

(N E‫ ﻟ‬/ latife - ‫ ءف‬E‫ ﻟ‬/ letâ’if

(N ‫ وﻅ‬/ vazife - ‫ وﻅ ءف‬/ vezâ’if

(. / netice - ‫ ءج‬E / netâ’ic

Fevâ’il / ,‫ا‬%

K ‫ ﺟ‬/ câmi’ - K ‫ا‬%‫ ﺟ‬/ cevâmi’

(‫ ﺣ ﺩﺛ‬/ hadise - ‫اﺩث‬%‫ ﺣ‬/ havadis

‫ه‬/, G / kaide - /,‫ا‬%G / kava’id

1‫ ﻟ‬, / âlem - 1‫اﻟ‬%, / avâlim

/‫ ﺷ ھ‬/ şahid - /‫اھ‬%‫ ﺷ‬/ şevahid

‫ " ﺣ‬/ sahil - ‫اﺣ‬%" / sevahil

K / tabi’ - K ‫ا‬% / tevâbi’

Fevâ’îl / ,‫ا‬%

‫ن‬% G / kanun - I ‫ا‬%G / kavanin

_‫ رﻳ‬/ tarih - _‫ارﻳ‬% / Tevarih

‫ن‬G / hakan - I G‫ا‬% / havakin

Efâ’il / , ‫ا‬

#0‫ ا‬/ ekber - 0‫ ا‬/ ekabir

1 ,‫ ا‬/ a’zam - 1‫ ﻅ‬,‫ ا‬/ e’azım

‫ ارزﻝ‬/ erzel - ‫ ارازﻝ‬/ erâzil

‫ ب‬G‫ ا‬/ akreb - ‫ رب‬G‫ ا‬/ ekarib (en yakınlar)

Efâ’îl / , ‫ا‬

1 &G‫ ا‬/ iklim - 1 ‫ ﻟ‬G‫ ا‬/ ekalim (ülkeler-diyarlar)

`‫ﻳ‬/‫ ﺣ‬/ hadis - `‫ اﺣ ﺩﻳ‬/ ehadis

9 sur 29
 ‫ ا" ذ‬/ üstaz - a "‫ ا‬/ esatiz

Ef’ilâ / ‫ء‬X' ‫ا‬

Fa’îl ( ' ) vezninin nakısı fa’î şeklini alır. Bu tür kelimelerin çokluğu ef’ilâ (‫ء‬X' ‫)ا‬
veznindedir.

M# / nebi - # ‫ ا‬/ enbiya

M‫ وﻟ‬/ veli - ‫ اوﻟ‬/ evliya

M0‫ ذ‬/ zeki - 0‫ اذ‬/ ezkiya

Ef’ile / ]&' ‫ا‬

‫اب‬%‫ ﺟ‬/ cevab - ( %‫ اﺟ‬/ ecvibe

‫ ز ن‬/ zaman - (+ ‫ از‬/ ezmine

‫ح‬X" / silah - (*&"‫ ا‬/ esliha

‫ ن‬$‫ ﻟ‬/ lisan - (+$‫ اﻟ‬/ elsine

‫ع‬ / meta’ - (' ‫ ا‬/ emti’a

Mefâ’il / , N

Mef’al ( 'N ), mef’alet (]&'N ), mef’il ( 'N ), mef’ilet (]&'N ) veznindeki kelimelerin
çokluğu bu vezinde yapılır.

4 / mekteb - 4 / mekatib

4‫ھ‬a / mezheb - 4‫اھ‬a / mezahib

/Y / maksad - /= / mekasıd

‫ ف‬Y / masraf - ‫ رف‬Y / mesarif

R&. / meclis - R‫ ﻟ‬. / mecalis

‫?ﻝ‬+ْ / menzil - ‫ زﻝ‬+ / menazil

("‫ر‬/ / medrese - ‫ارس‬/ / medaris

' / ma’rifet - ‫ ' رف‬/ me’arif

'N+ / menfa’at - K + / menafi’

Mefâ’îl / , N

Mef’ûl (‫ﻝ‬%'N ), mef’al ( 'N ), mif’âl (‫' ﻝ‬N )veznindeki bazı kelimelerin çokluğu bu
vezinle yapılır.

‫ن‬%+. / mecnun - I . / mecanin

‫ ح‬N / miftah - c N / mefatih (anahtarlar)

10 sur 29
 Tefâ’îl / ,N

Bilhassa tef’îl ( 'N ) veznindeki kelimelerin pek çoğunun çokluğu bu vezinle

yapılır.

‫ﻳ‬%Y / tasvir - ‫ وﻳ‬Y / tesavir

4 0 / terkib - 4 0‫ ا‬/ terakib

D & / teklif - D ‫ﻟ‬ / tekalif

Ef’ul / ' ‫ا‬

1. / necm - 1. ‫ ا‬/ encüm (yıldızlar)

RN / nefs - RN ‫ ا‬/ enfüs

Ünite 2

Arapça Kelime Yapımı

Arapça Masdarlar

Masdarlar, fiillerden türemiş isim kategorisindeki kelimelerdir. Türkçede

–mak/-mek ve –ma/-me ekleriyle yapılan isimler masdar olarak karşımıza çıkar.
Arapçada örnekler daha fazladır.

Arapça dilbilgisinde fiilin görülen geçmiş zaman 3. teklik şahsındaki şekli fiilin en
َ َG) ketebe / “yazdı” fiili, bu kökten türemiş kelimelerin en yalın
yalın halidir. (4َ
halidir.

Arapçada masdarlar, türetildikleri fiilin teklik 3. şahıstaki çekimlerinde zaid harf

alıp almama durumlarına göre iki guruba ayrılırlar. Zaid harf bulundurmayan
masdarlara mücerred masdarlar (yalın masdarlar), zaid harf bulunduran
masdarlara mezidünfih masdarlar (artırılmış, ilave edilmiş masdarlar) denir.

Mücerred (yalın) masdarların kalıpları belli bir anlamı işaret etmez. Niçin o
vezinden türetildiğinin belli bir belli bir kuralı yoktur. Bu nedenle yalın
masdarlara semai masdarlar (işitilip öğrenmeye dayalı masdarlar) da denir.

Mezidünfih masdarların kalıpları ise belli anlamlar üretirler. Her fiil her kalıba
getirilip yani bir kelime üretilemez. Fiilin geçişli ve geçişsiz olması önemlidir.
Buna göre kalıplar etken-edilgen-dönüşlü-işteş çatılarda belli anlamlar üretirler.
Bu nedenle mezidünfih masdarlara kıyasi masdarlar da denir. Kıyasi masdarların
sözlüğe bakılmadan sezilebilmesine imkân tanıyan anlam çerçeveleri vardır.

Mücerred Masdarlar

Semai / mücerred masdarların çoğunda asli harflerin sayısı üçtür.

Vezinleri

Fa’l = emr, bahs, cehl

Fi’l = izn, hilm, zikr

11 sur 29
 Fu’l = buhl, hüsn, hükm

Fa’al = amel

Fa’let = gayret

Fi’let = fikret

Fu’let = şöhret

Fu’ûl = zuhur

Fu’ûlet = hükûmet

Fa’âl = zeval

Fi’âl = firar

Fa’âlet = rehavet

Fi’âlet = hikâye, şikâyet

Fi’lân = Rıdvan

Fu’lân = hüsran

Fa’alân = devren

Tef’âl = tekrar

Rübai Mücerred Masdarlar

Dört asli harfli bu masdarların tek bir vezni vardır: fa’lelet / (]&&' )

Bazı cümle ve ibarelerin kısaltmasından oluşmuş kelimeler de fa’lelet

veznindedirler. Bu gibi kelimelere menhut denilir (elhamdülillah yerine hamdele,
bismillahirahmanirahim yerine besmele gibi).

Mimli Masdarlar

Semai bazı masdarlar vardır ki ortak özellikleri başlarında bir mim (‫ )م‬olmasıdır.
Bunlara mimli masdarlar denir.

Mef’il ( 'N )vezni

(/,‫ )و‬va’d / (/,% ) mev’id = söz verme

Mef’ilet (]&'N ) vezni

(‫ ن‬,) irfan / ( ' ) ma’rifet = bilme, bilgi

Mef’al ( 'N ) vezni

(4&‫ )ﻁ‬taleb / (4&E ) matlab = istek

Mef’alet (]&'N ) vezni

12 sur 29
 ( )‫ )رﺣ‬rahmet / ( )‫ ) ﺣ‬merhamet

Mec’ûl Masdarlar

Bazı sıfat ve isimlerin sonuna /iyyet/ ( ‫ )ﻳ‬eki getirilerek Türkçede +lık/+lik ekiyle
karşıladığımız anlamlarda kelimeler yapılır.

(‫ ن‬$ ‫ )ا‬/ ( $ ‫ = )ا‬insan / insaniyet

İsm-i Fâ’il ve İsm-i Mef’ûl

Fiil kökündeki hareketi yapanı işaret eden sözcüklere ism-i fâil, bu harekete
maruz kalanı işaret eden sözcüklere de ism-i mef’ûl denir.

İsm-i fâillerde elif (‫)ا‬, ism-mef’ullerde ise mim (‫ )م‬ve vav (‫ )و‬harfleri zaid harf
olarak karşımıza çıkar.

Mücerred masdarların ism-i failleri ( , ) fâil vezninde; ism-i mefulleri ise (‫ﻝ‬%'N )
mef’ûl veznindedir.

Fiil kökü: (4 0) İsm-i fâ’ili: (4 0) İsm-i mef’ûlü: (‫ب‬% )

Ünite 3

Mezidünfih Masdarlar

Mezidünfih masdarlar belli bir kalıp içinde belli bir anlam üretirler. Masdarın
geçişli/geçişsiz, etken/edilgen, dönüşlü veya işteş çatıda olduğunu bilirsek, işaret
ettiği anlam dairesini belirleyebiliriz.

Osmanlı Türkçesinde sıkça kullanılan dokuz babı vardır:

İf’âl (‫)ا ' ﻝ‬

Tef’îl ( 'N )

Tefa’’ul ( 'N )

Tefâ’ul ( , N )

Müfê’alet (]&, N )

İnfi’âl (‫' ﻝ‬N ‫)ا‬

İf’tiâl (‫)ا ' ﻝ‬

İf’ilâl (‫ﻝ‬X' ‫)ا‬

İstif’âl (‫' ﻝ‬N "‫)ا‬

İf’âl (‫ )ا ' ﻝ‬Babı

Bu babda başta ve ortada yer alan elifler (‫ )ا‬zaid harflerdir.

(‫ م‬0) kerem / (‫ ام‬0‫ )ا‬ikram

Bu babdaki masdarların çatısı geçişlidir. Geçişsiz bir fiil bu baba eklendiğinde

13 sur 29
 geçili olur ve nesne alır.

(1&,) ilm / (‫م‬X,‫ )ا‬i’lâm (bir şeyi bildirme)

(‫ﻁ‬% ") sukut (düşme) / (‫ )ا" ﻁ‬iskat (bir şeyi düşürme)

Bu babda (‫م‬X"‫ )ا‬ve (‫ن‬ ‫ )ا‬gibi geçişsiz masdarlar da vardır.

İf’âl Babının İsm-i Fâili ( 'N

ِ ُ ) müf’il vezninde yapılır.

(‫ ام‬0‫ )ا‬ikrâm / (‫م‬ ) mükrim

İf’âl Babının İsm-i Mef’ûlü ( 'َ N ُ ) müf’al vezninde yapılır.

(‫ ام‬0‫ )ا‬ikram / (‫م‬ ) mükrem

Tef’îl ( 'N ) Babı

Tef’îl babında baştaki te (‫ )ت‬ile ortadaki ye (‫ )ى‬harfleri eklemedir.

(1&,) ‘ilm / (1 &' ) ta’lim

( ‫ )ﺷ‬şekl / ( ) teşkil

(‫ ب‬G) kurb (yakın olma) / (4‫) ﻳ‬

( -‫ )ﺟ‬cehl / ( -. ) techil

((‫ﺛ‬X‫ )ﺛ‬selase / (` &! ) teslis

Tef’îl Babının İsm-i Fâili müfa’’il ( 'ّ N ) vezninde yapılır.

(1 &' ) / (1&' ) mu’allim

(I $ ) / (I $ ) müsekkin (sakinleştirici)

(D ‫ﻟ‬e ) / (D‫ﻟ‬Z ) mü’ellif

Tef’îl Babının İsm-i Mef’ûlü müfa’’al ( 'N ) vezninde yapılır.

(4 ) tertib / (4 ) müretteb

(1 &' ) ta’lim / (1&' ) mu’allem

(` &! ) teslis / (`&! ) müselles (üçgen)

(4‫ﺩﻳ‬e ) te’dib / (‫ﺩب‬Z )

Tefa’’ul ( 'N ) Babı

Bu vezinde baştaki te (‫ )ت‬eklemedir. Ayın (‫ )ع‬harfi de şeddeli okunur.

Tefa’’ul babı, tef’il babının dönüşlüsüdür ve genellikle geçişsiz masdarları türetir.

Bu ikisini karıştırmamak için yazılışta tefa’’ul vezninin ye (‫’)ى‬siz olduğuna dikket
edilmelidir.

(‫ )ﺩرس‬ders / (‫رس‬/ ) tederrüs (ders alma)

14 sur 29
 (K)‫ )ﺟ‬cem’ / (K). ) tecemmu’ (toplanma)

( #0) kibr / ( # ) tekebbür (kibirlenme)

( 0 ‫ )ﺣ‬hareket / (‫ ) * ك‬taharrük (kımıldanma)

(‫ )زوج‬zevc / (‫ ) ?وج‬tezevvüc (evlenme)

( +‫ )ﺟ‬cinnet / (I+. ) tecennün (cinnet geçirme)

Tefa’’ul Babının İsm-i Fâ’ili mütefa’’il ( 'N ) vezniyle yapılır.

(1& ) tekellüm (konuşma) / (1& ) mütekellim (konuşan)

(‫ ) ﺩﺩ‬tereddüd / (‫ﺩﺩ‬ ) mütereddid

( ‫ھ‬e ) te’ehhül (evlenme) / ( ‫ھ‬e ) müte’ehhil (evli)

Tefa’’ul Babının İsm-i Mef’ûlü mütefa’’al ( 'N ) vezninde yapılır.

(`# ) Teşebbüs / (`# ) müteşebbes (teşebbüs olunan şey

Tefâ’ul Babı ( , N )

Bu vezinde baştaki te (‫ )ت‬ve ortadaki elif (‫ )ا‬harfleri eklemedir. Bu masdarların bir

kısmı özneleri açısından işteşlik ifade ederler (çarpışma, kapışma, yardımlaşma).
Bir kısım masdarlar özneleri bakımından dönüşlüdürler (olgunlaşma, artma,
çoğalma). Nesneleri açısından çoğunlukla geçişsizdirler (temayül/meyletme,
tefahur/övünme, tecavüz/öteye geçme). Sıkça görülen bir başka özellik ise
gerçekte olmayan bir hali varmış gibi gösteren yapmacık ifadelerdir
(tecahül/bilmez gibi davranma, tegafül/tanımıyormuş gibi davranmak,
temaruz/hastaymış gibi davranmak).

Tefâ’ul babının ism-i fâ’ili, müfefâ’il ( , N ) vezniyle yapılır.

(‫ ﺩف‬Y ) / (‫ ﺩف‬Y ) mütesâdif = rastlayan

( , )/( , ) müteşâ’ir = şairlik taslayan

Tefâ’ul babının ism-i mef’ûlü, mütefâ’al ( , N ) vezniyle yapılır.

(? . ) / (‫ وز‬. ) mütecâvez = tecavüz edilen, aşılan

Müfâ’alet (]&, N ) babı

Bu babda baştaki mim, ortadaki elif ve sonraki te eklemedir. Sondaki te, Osmanlı
Türkçesinde ya açık te (‫ )ت‬veya (‫)ه‬e/a şeklinde yazılır. Masdarların çatıları geçişli
ya da geçişsiz olabilir. Özneleri bakımından genellikle işteşlik ifade ederler.

(/-,) ahd / (‫ه‬/‫ ) ' ھ‬mu’âhede (anlaşma)

( #") sebkat (geçme) / (( $ ) müsabaka (yarışma)

( ),) ‘amel / ((& ' ) mu’âmele (davranışta bulunma)

Müfâ’alet babının ism-i faili müfâ’il ( , N ) vezninde yapılır.

15 sur 29
 (‫ه‬ )/( )

Müfâ’alet babının ism-i mef’ûlü, müfâ’al vezninde yapılır.

((#‫ﻁ‬ ) muhataba (söyleşme) / (4‫ﻁ‬ ) muhatab

İnfi’âl (‫' ﻝ‬N ‫ )ا‬babı

Bu babda baştaki elif, nun ve ortadaki elif eklemedir. Bu babdaki masdarların

çatıları özneleri bakımından genellikle dönüşlü, bazıları da edilgendir. Nesneleri
bakımından da geçişsizdir, yani nesne almazlar.

(f$ ) bast (açma) / (‫ ﻁ‬$# ‫ )ا‬inbisat (açılma, ferahlama)

(‫ )ﺟ?ب‬cezb / (‫اب‬a. ‫ )ا‬incizâb (çekilme, çekim)

(KEG) kat’ (kesme) / (‫ ع‬E ‫ )ا‬inkıtâ’ (kesilme, kesintiye uğrama)

İnfi’âl babının ism-i fâ’ili, münfa’il ( 'N+ ) vezniyle yapılır.

(‫ ر‬$ ‫ )ا‬inkisâr (kırılma) / ( $ + ) münkesir (kırılan)

(‫ب‬X ‫ )ا‬inkılab (dönme, değişme) / (4& + ) munkalib (dönen, değişen)

İnfi’âl babının ism-i mef’ûlü yoktur.

İf’ilâl (‫ﻝ‬X' ‫ )ا‬babı

Bu babda başta ve ortada yer alan elifler eklemedir. Üçüncü asli harf tekrarlanır.
Anlam bakımından geçişsiz masdarlar türetir. Daha çok renk ve fiziki
noksanlıkları ifade eden kelimeler türetir.

(‫ج‬%,) ‘ivec (eğrilik) / (‫ﺟ ج‬%,‫ )ا‬i’vicâc (eğrilme)

(‫ )ﺣ) ت‬humret (kırmızılık) / (‫ )اﺣ) ار‬ihmirar (kızarma)

İf’ilâl babının ism-i fâ’ili, müf’all ( 'N ) vezniyle yapılır.

(‫ ار‬#g‫ )ا‬iğbirâr (gücenme) / ( #h ) muğberr (gücenen)

(‫ﺩاﺩ‬%"‫ )ا‬isvidâd (kararma) / (‫ﺩ‬%$ ) müsvedd (kararan)

İf’ilâl babının ism-i mef’ûlü yoktur.

İft’âl (‫ )ا ' ﻝ‬babı

Bu babda baştaki elif ile ortadaki te ve elif harfleri zaiddir. Bu babdaki

masdarların çatıları dönüşlü ve geçişsizdir.

(K)‫ )ﺟ‬cem’ / (‫ )اﺟ ) ع‬ictimâ’

(/ ,) ‘akd / (‫ ﺩ‬,‫ )ا‬i’tikad

(4$0) kesb (kazanç) / (‫ ب‬$ 0‫ )ا‬iktisâb (kazanma)

(‫ )ﻅ ﻁ ﺽ ﺹ ز ذ ﺩ‬gibi dişsi ünsüzlerle başlayan sülasi mücerred masdarlar ifti’âl

babına nakledildiklerinde vezinlerinde bazı değişiklikler olur.

16 sur 29
 İlk harf (‫ )ﺹ ﺽ‬ise vezindeki ekleme te harfi tı’ya dönüşür: (‫ ب‬:) / (‫ اب‬E:‫)ا‬

İlk harf (‫ )ﻁ‬ise ekleme te harfi tı’ya dönüşür ve iki tı birleşir (idgam olur): (‫ع‬%&‫)ﻁ‬
tulû (doğma) (‫ع‬X‫ )اﻁ‬ıttılâ (kişinin içine doğma).

İlk harf (‫ )ز‬ise ekleme te harfi dal’a dönüşür: (‫ )زوج‬/ (‫ )ازﺩواج‬izdivac (evlenme).

İlk harf (‫ )ذ ﺩ‬ise vezindeki ekleme te harfi dal’a dönüşür ve oluşan iki dal harfi tek
olarak yazılır (idgam olur): (‫ى‬%,‫ )ﺩ‬da’vâ / ( ,‫ )اﺩ‬iddia etme, (‫ )ذ ه‬zahire / (‫)اﺩ ر‬
iddihâr (ilerisi için biriktirme).

İfti’âl babının ism-i fâ’ili, müfta’il ( ' N ) vezninde yapılır.

(‫اﻝ‬/ ,‫ )ا‬i’tidâl / (‫ﻝ‬/ ' ) mütedil

(‫ر‬ ‫ )ا‬intişar / ( + ) münteşir

(‫ر‬ ‫ )ا‬iftihar / ( N ) müftehir (övünen)

İfti’âl babının ism-i mef’ûlü, müfta’al ( ' N ) vezniyle yapılır.

(‫ ب‬$ 0‫ )ا‬iktisab / (4$ ) mükteseb (kazanılmış)

(‫ ر‬Y ‫ )ا‬ihtisar / (‫ ر‬Y ) muhtasar (kısaltılmış)

(‫ب‬ ‫ )ا‬intihab (seçme) / (4 + ) müntahab (seçilmiş)

İstif’âl (‫' ﻝ‬N "‫ )ا‬babı

Bu badaki elifler, sin ve te harfleri eklemedir. Masdarların anlamları genellikle

geçişlidir, nesne alırlar.

(V& ) / (‫ك‬X) "‫ )ا‬istimlak (mülk edinme)

( #G) / (‫ ﻝ‬# "‫ )ا‬istikbal (gelecek, birini yola çıkıp karşılama)

Geçişsiz örnekleri de vardır:

(W‫ )ﺣ‬/ (‫ )ا" * ق‬istihkak (hak etme, hak edilen şey)

Bu babdaki masdarlar bir şey isteme, dileme anlamını üretirler.

Bu masdardaki kimi masdarlar sayma, addetme anlamını üretirler.

İstif’âl babının ism-i fâ’ili, müstef’il ( 'N $ ) vezniyle yapılır:

(‫ ﻝ‬Y* "‫ )ا‬istihsal (üreme) / ( Y* $ ) müstahsil (üreten)

(‫ خ‬$+ "‫ )ا‬istinsah (bir eserin kopyasını yazma) / (_$+ $ ) müstensih (istinsah eden)

İstif’âl babının ism-i mef’ûlü, müstef’al ( 'N $ ) vezninde yapılır.

(‫ ن‬.- "‫ )ا‬istihcan (çirkin görme) / (I.- $ ) müstehcen (çirkin görülen).

Mezidünfih masdarların birçok babının ism-i fâ’il ve ism-i mef’ûlleri aynı şekilde
yazılır. Aralarındaki fark ism-i fâ’illerde sülasi mücerred kökün asli ikinci harfine
denk gelen ayın harfinin esreli; ism-i mef’ûllerde ise üstünlü okunmasıdır.

17 sur 29
 Özet:

Mezidünfih masdarlardan,

if’âl babı geçişli;

tef’îl babı geçişli;

tefa’’ül babı genellikle dönüşlü, geçişsiz, bazen geçişli;

tefâ’ül babı çoğunlukla işteş, dönüşlü, geçişsiz, bazen geçişli;

müfâ’alet babı işteş, geçişsiz, geçişli;

if’ilâl babı dönüşlü, edilgen, geçişsiz;

if’ilâl babı geçişsiz; iftiâl babı dönüşlü, geçişsiz;

istif’âl babı geçişli çatılarda masdar üretir.

Ünite 4

18 sur 29
 Arapça Kelime Yapımı

Sıfat-ı Müşebbehe

Öznedeki değişmeyen bir durum ve niteliği bildiren kelimelere sıfat-ı müşebbehe

denir. Bunlar ismi faillere benzerler. İsm-i fâillerin belirttiği nitelik geçicidir ancak
sıfat-ı muşebbehenin belirttiği durum ve nitelik süreklidir. Türkçedeki –kan/-ken
ve –kın/-kin ekleri Arapçadaki sıfat-ı müşebbehe kategorisine denk gelen
kelimeler türetir. Sıfat-ı müşebbeheler semaidir.

Sıfat-ı müşebbehe kategorisinde sık kullanılan vezinler:

Fa’îl: Bu vezinde ortadaki ye harfi ekleme bir harftir.

( E‫ )ﻟ‬letafet / (D E‫ )ﻟ‬latif

(‫ م‬0) kerem / (1‫ ﻳ‬0) kerim

(‫! ت‬0) kesret / ( !0) kesir (çok)

Ef’al: Baştaki elif ekleme harftir.

Renkleri, bedendeki kusur ve sakatlıkları bildiren sıfatlar türetir.

(‫ )ﺣ) ت‬humret (kırmızılık) / ( )‫ )اﺣ‬ahmer (kırmızı)

(‫اﺩ‬%") sevâd (karanlık) / (‫ﺩ‬%"‫ )ا‬esved (kara)

( ) bikâmet (dilsizlik) / (1 ‫ )ا‬ebkem (dilsiz)

( ‫ھ‬X ) belâhet (aptallık) / ((& ‫ )ا‬ebleh

(W)‫ )ﺣ‬humk (bönlük) / (W)‫ )اﺣ‬ahmak

Sıfat-ı müşebbehe yapan diğer vezinler:

Fa’lân (‫ن‬X' ): (‫ ن‬E,) / atşân (susamış)

Fu’lân (‫ن‬X' ): (‫ ﻳ ن‬,) / uryan (çıplak)

Fa’l ( ' ): (4'=) / sa’b (güç)

Fa’al ( ' ): (I$‫ )ﺣ‬/ hasan (güzel)

Bu vezinlerin birçoğu sülasi mücerred masdarların vezinleriyle aynıdır.

İsm-i Tafdîl

Bu kategorideki sıfatlar, ifade ettikleri niteliğin öznede başkalarına göre daha çok
veya en çok olduğunu ifade ederler.

Bu kategorinin bir tek vezni vardır:

Ef’al ( ' ‫)ا‬: baştaki elif harfi eklemedir.

( #0) kebîr (büyük) / ( #0‫ )ا‬ekber ( en büyük)

19 sur 29
 (‫ ) ﺩر‬nâdir (seyrek) / (‫ر‬/ ‫ )ا‬ender

Sıfat-ı müşebbehe kategorisindeki renk ve sakatlıkları/noksanlıkları belirten

kelimelerle ism-i tafdil kategorisindeki kelimelerin vezinleri aynıdır. Ayrım ancak
kelimelerin anlamlarının bilinmesiyle mümkün olur.

Mübâlağa-i Fâ’il

Yapılan işin çok fazla yapıldığını veya daima yapıldığını ifade eden kelimelere
mübâlağa-i fâ’il denilmektedir.

Vezinleri:

Fa’’âl (‫ ) ' ﻝ‬bu vezinde ortada yer alan elif eklemedir.

( ‫ )" ﺣ‬seyahat / (‫ )" ح‬seyyâh (çok gezen, gezgin)

(W& ) halk (yaratma) / (‫ق‬X ) hallâk (daima yaratan, Allah)

( ) mekr (hile) / (‫ر‬ ) mekkâr (çok hileci)

(‫?ب‬0) kizb (yalan) / (‫?اب‬0) kezzâb (çok yalan söyleyen)

Bu vezindeki bazı kelimeler mübalağa değil meslek isimlerini işaret ederler: (‫)ﺣ) ﻝ‬
hammâl / hamal, (‫ ب‬YG) kassâb / kasap

Fa’ûl (‫ﻝ‬%' ) Ortada yer alan vav zaiddir.

(‫ رت‬$‫ )ﺟ‬cesaret / (‫ر‬%$‫ )ﺟ‬cesur

( #=) sabr / (‫ر‬%#=) sabûr (çok sabırlı)

İsm-i Mensûb

Aitlik mensubiyet anlamlarını işaret eden sıfatlardır. Bu kelimeler kıyasi, yani bir
kurala bağlı olarak üretilir. Türkçedeki ekleme sistemine benzer: kelimenin
sonuna Arapçada /iyyun/ şeklinde okunan bir ye (‫ )ى‬getirilir. Ye harfi şeddeli ve
tenvinlidir. Osmanlı Türkçesinde ise şedde ve tenvinin kaldırılmasıyla bu ek /î/
şeklinde okunur.

Ar. (M
ٌ )&,) ilmiyyun – Tr. (M)&,) ilmî

Kelimeye getirilen bu eke nispet eki denir. Bu ekle türetilen kelimeleri Türkçede
+lı/+li, +ça/+çe, +sal/+sel gibi eklerle yapılan kelimeler karşılar.

( ) fikr / (‫ى‬ ) fikri

(cE=) sath (yüzey) / (M*E=) sathi

Kelimelerin sonunda zaid harflerden (‫)ت‬, veya (‫ )ه‬varsa bunlar atılıp nispet eki
sonda kalan harfe eklenir.

(‫ )اﺩاره‬idâre / (‫ )اﺩارى‬idârî

(‫ رت‬. ) ticaret / (‫ رى‬. ) ticari

Sonu hâ’ –i resmiyye ile biten kimi yer adlarına nispet eki –vî (‫ )وى‬olarak getirilir

20 sur 29
 ve kelime sonundaki hâ’-i resmiyye yazılmaz.

(( ‫ )اﺩر‬Edirne / (‫ى‬% ‫ )اﺩر‬Edirnevi (Edirneli)

Sonu çift harf ile biten üç harfli kelimelerde ye harflerinden biri düşer, ikincisi vav
harfine dönüşür; bir önceki harfin harekesi de üstün olur.

(M# ) nebi / (‫ى‬%# ) nebevi

İsm-i Mekân

Başlıca vezinleri:

Mef’al ( 'N ): Başta yer alan mim zaiddir.

( 0) kitabet (yazma) / (4 ) mekteb

(‫ن‬% ") sükûn (oturma) / (I $ ) mesken

(‫ ﺩت‬#,) İbâdet / (/#' ) ma’bed

(_#‫ )ﻁ‬Tabh (yemek pişirme) / (_#E ) matbah (mutfak)

(‫ﺩ‬%G‫ )ر‬rukud (uyuma) / (/G ) merkad (mezar)

Mef’il ( 'N ): Baştaki mim zaiddir.

(‫س‬%&‫ )ﺟ‬cülûs (oturma) / (R&. ) meclis

(‫ ) ?وﻝ‬nüzul (inme) / (‫?ﻝ‬+ْ ) menzil (inme yeri)

Mef’alet (]&'N ): baştaki mim ve sondaki te (‫ )ة‬zaiddir.

(K#‫ )ﻁ‬tab’ (tabetme, basma) / (('#E ) matba’a

(c ‫ )ذ‬zebh (hayvan kesme) / ((* a ) mezbaha

( .‫ )ﺷ‬şecer (ağaç) / (‫ ه‬. ) meşcere (ağaçlık)

Mef’ilet (]&'N ) Baştaki mim ve sondaki te zaiddir. ( ‫?ﻟ‬+ ) menzilet, (‫ ه‬$ ) mesire

İsm-i Zaman

Mef’al ve Mef’il olarak iki vezni vardır. Her iki vezinde de baştaki mim harfleri
zaiddir.

(‫ء‬/ ) bed’ (başlama) / (‫أ‬/# ) mebde’ (başlangıç)

(‫ﺩت‬O‫ )و‬viladet (doğum) / (/‫ﻟ‬% ) mevlid (doğum zamanı)

İsm-i Alet

Vezinleri:

Mif’al ( 'N ): baştaki mim zaiddir.

( Ng) ğafr (örtme) / ( Nh ) miğfer

21 sur 29
 (4 ‫ )ﺛ‬sakb (delme) / (4 ! ) miskab (burgu, matkap)

(KEG) kat’ (kesme) / (KE ) mikta’ (kalem ucu kesme bıçağı)

Mif’âl (‫' ﻝ‬N ): Baştaki mim ve ortadaki elif zaiddir.

(‫ ﺽ‬G) karz (kesme) / (‫اﺽ‬ ) mikraz (kesme aleti, makas)

(c ) feth (açma) / (‫ ح‬N ) miftâh (anahtar)

(‫ ب‬:) darb (vurma) / (‫ اب‬F ) mıdrâb (mızrap)

(‫ س‬G) kıyas / (‫س‬ ) mikyâs (ölçek)

(‫ ر‬,) ayâr / (‫ ) ' ر‬mi’yâr (ölçme aleti, ölçek)

Mif’ale (]&'N ): baştaki mim ve sondaki te eklemedir.

(‫ )ﺷ ب‬şürb (içme) / (( ) mişrebe (maşrapa)

(R+0) kens (süpürme) / (($+ ) miknese (süpürge)

İsm-i Tasgir

Küçültme kategorisidir. Osmanlı Türkçesinde sık kullanılan vezin Fu’ayl ( ' )’de
ortadaki ye zaiddir.

(/#,) abd (kul) / (/ #,) ubeyd (kölecik)

(I$‫ )ﺣ‬hasen (güzel) / (I $‫ )ﺣ‬hüseyn (Hasancık)

İ’lâl

Asli harfleri içerisinde illet harfi bulunan kelimelerde kelime üretimi sırasında
bazı değişiklikler meydana gelebilir. Bu değişikliklere i’lâl adı verilir. Kelime
yapımındaki bu değişiklikler ya illet harflerinin kelimeden çıkarılması (hazf) ya da
illet harflerinin başka bir harfe dönüştürülmesi (kalb) şeklinde olur.

İçinde illet harfi bulunmayan mehmûz ve muzâ’af kelimelerin vezinlerinde de

değişiklik yapılabilir:

(‫ﺩ‬%‫ )وﺟ‬vücûd / asli harfleri içinde illet harflerinden vav vardır. Bu kelimeden if’âl
vezniyle türetilen îcâd (‫ ﺩ‬.‫ )اﻳ‬kelimesinde illet harfi olan vav, ye harfine
dönüşmüştür.

Masdarlarda Yapılan İ’lâller

Sülasi ve mücerred masdarlarda yapılan i’lâller

Fa’l, Fi’l ve Fu’l vezinleri muzâ’af kelimelerde Fa’’, Fi’’ ve Fu’’ şekline dönüşür: (/ّ )
medd

Fa’âl, Fi’âl ve fu’âl vezinleri nâkıs kelimelerde Fa’â’, Fi’â’ ve Fu’â durumuna gelir,
Osmanlıcada kelime sonundaki hamzeler genellikle yazılmaz: (‫ )ﺟ?ا‬cezâ, ( ,‫ )ﺩ‬duâ.

Fi’le(t) vezni misal kelimelerde ilk harf atılarak ‘ile(t) durumuna gelir: ( =‫ )و‬vasl,
(D=‫ )و‬vasf gibi misal kelimeler Fi’let veznine girdiklerinde vavlarını kaybederler:

22 sur 29
 ((&=) sıla, ( N=) sıfat.

Kıyasi masdarlarda yapılan i’lâller

İf’âl babı ilk harfi hamzeli (mehmuz) ve misal köklerde î’âl durumuna gelir. (I ‫)أ‬
emn / (‫ )اﻳ) ن‬iman.

İf’âl vezni evceflerde illet harfinin atılması ve veznin sonuna bir zait te harfi
eklenmesiyle İfâle(t) durumuna gelir: (‫ )ﺩور‬devr / (‫ )اﺩاره‬idare

İf’âl vezni nâkıslarda illet harfinin hamzeye dönüşmesiyle İf’âl’ durumuna gelir ve
sondaki hamze Osmanlıcada okunmaz (genellikle de yazılmaz): (‫ )ﺟ ﻳ ن‬cereyan /
(‫ )اﺟ ا‬icra, (%&,) ulüvv (yüce olma) / (X,‫ )ا‬i’lâ (yüceltme).

Tef’îl babı nakıs ve son harfi hamzeli köklerde zaid olan ye harfinin atılması ve
sonuna zaid bir te eklenmesiyle Tef’ile(t) veya son harfi vav olan köklerde vavların
ye harfine dönüşmesiyle Tef’iye(t) durumuna gelir: (‫ ء‬N=) safâ (saf oluş) / (( NY )
tasfiye (temizleme), (%)") semevv (ad koyma), (( )$ ) tesmiye (adlandırma).

Tefa’’ul babı nâkıs ve son harfi hamzeli olan mehmuz kelimelerde illet harfinin ve
hamzenin ye harfine dönüşmesiyle Tefa’’î durumuna gelir: (‫ء‬X ‫ )ﺟ‬cila’ / (M&. )
tecelli, (‫اوت‬/,) adavet / (‫ى‬/' ) teaddi, (saldırma, zulmetme).

Tefâ’ül babı muzâ’af kelimelerde son iki harfinin aynı olması nedeniyle idgam
yapılarak Tefâ’’ durumuna gelir: (/ّ :) zıdd / (‫ ّﺩ‬F ) tezadd.

Tefâ’ül babı nâkıs kelimelerde illet harfinin ye harfine dönüşmesiyle Tefâ’î

durumuna gelir: (‫ )ﺩوا‬deva / (‫اوى‬/ ) tedavi

Müfâ’ale(t) babı nâkıs ve lefif kelimelerde illetli son harfin elife dönüşmesiyle
müfâ’ât şekline gelir: (‫ ت‬. ) necât (kurtuluş), (‫ ﺟ ت‬+ ) münâcât (Allah’tan kurtuluş
isteme).

İnfi’âl babı ecvef kelimelerde ortadaki illet harfinin ye harfine dönüşmesiyle

İnfiyâl durumuna gelir: (‫ق‬%") sevk / (‫ ق‬$ ‫ )ا‬insiyak (sürülüp gitme).

İfti’âl babı misal kelimelerde illet harfinin te harfine dönüşmesi ve te harflerinin

idgamıyla İtti’âl şekline girer: (‫ت‬/‫ )وﺣ‬vahdet / (‫ )ا * ﺩ‬ittihad (birleşme).

İfti’âl babı ecvef kelimelerde ortadaki illet harfinin ye harfine dönüşmesiyle İftiyâl
durumuna gelir: (‫ق‬%‫ )ﺷ‬şevk / (‫ )اﺷ ق‬iştiyak.

İfti’âl babı nâkıs kelimelerde illet harfinin hamzeye dönüşmesiyle İfti’â durumuna
gelir: ( ‫ ﻳ‬- ) nihayet / ( - ‫ )ا‬intiha.

İstif’âl babı misallerde ve ilk harfi hamze olan mehmuzlarda ilk harflerin ye
harfine dönüşmesiyle İstî’âl durumuna gelir: (‫ )أذن‬izn / (‫ان‬a "‫ )ا‬istizan (izin
isteme).

İstif’âl babı ecveflerde illet harfinin atılması ve veznin sonuna zaid bir te harfinin
getirilmesiyle İstifâle(t) durumuna gelir: (‫ م‬G) kıyam / ( "‫ )ا‬istikamet.

İstif’âl babı nâkıs, lefif ve son harfi hamzeli kelimelerde son harflerin hamzeye
dönüşmesiyle İstif’â durumuna gelir: (%N,) afv / ( N' "‫ )ا‬istifa.

İsm-i Fâ’il Vezinlerinde Yapılan İ’lâller

23 sur 29
 İsm-i Fâ’il Vezinlerinde Yapılan İ’lâller

İlk harfi hamzeli kelimelerde â’il durumuna gelir. Ecvef kelimelerde illet harfinin
hamzeye dönüşmesiyle fâ’il durumuna gelir. Nâkıs kelimelerde illet harfinin ye
harfine dönüşmesiyle fâ’î durumuna gelir.

Müf’il vezni misâl ve ilk harfi hamzeli kelimelerde mû’il durumuna gelir.
Muzâ’aflarda idgam nedeniyle müfi’’ şeklini alır.

Müf’il vezni ecveflerde illet harfinin ye’ye dönüşmesiyle müfîl durumuna gelir.
Nâkıs, lefif ve son harfi hamzeli kelimelerde son harfin ye’ye dönüşmesiyle müf’î
biçimini alır.

Müfa’’il vezni nâkıs ve son harfi hamzeli kelimelerde son harfin ye’ye
dönüşmesiyle müfa’’î durumuna gelir.

Mütefa’’il vezni, nâkıs, lefif ve son harfi hamzeli olan mehmûz kelimelerde
mütefa’’î şeklini alır.

Mütefâ’il vezni, muzâ’aflarda son iki harfin idgamıyla mütefâ’’ şeklini alır. Nâkıs
ve lefif kelimelerde mütefâ’î durumuna gelir.

Müfâ’il vezni nâkıs kelimelerde müfâ’î durumuna girer.

Münfa’il vezni muzâ’af kelimelerde idgam nedeniyle münfa’’ durumuna gelir.

Ecvef kelimelerde illet harfinin elife dönüşmesi nedeniyle münfâl şeklini alır.
Nâkıs ve lefif kelimelerde münfa’î şeklini alır.

Müfte’il vezni muzâ’af kelimelerde idgam nedeniyle müfta’’ şeklini alır. Ecvef
kelimelerde illet harfinin elife dönüşmesiyle müftâl şeklini alır. Nâkıs, lefif ve son
harfi hamzeli kelimelerde müfte’î şeklini alır.

Müstef’il vezni muzâ’af kelimelerde idgam nedeniyle müstefi’’ şeklini alır. Ecvef
kelimelerde müstefîl durumuna gelir. Nâkıs, lefif ve son harfi hamzeli mehmuz
kelimelerde müstef’î şeklini alır.

İsm-i Mef’ûl Vezninde Yapılan İ’lâller

Mef’ûl vezni illet harfi vav olan ecvef kelimelerde meful, illet harfi ye olan ecvef
kelimelerde mefîl durumuna gelir. İllet harfi vav olan nâkıslarda mef’uvv
(Osmanlıcada mef’û şeklinde de okunabilir), illet harfi ye olan nâkıslarda mef’iyy
(Osmanlıcada mef’î şeklinde de okunabilir) durumuna gelir.

Müf’al vezni, muzâ’af kelimelerde müfa’’, misal kelimelerde mû’al, ecvef

kelimelerde müfâl, nâkıs ve lefif kelimelerde müf’â durumuna gelir.

Müfa’’al vezni nâkıs, lefif ve son harfi hamzeli mehmûz kelimelerde müf’’â
durumuna gelir.

Müftea’’al vezni nâkıslarda mütefa’’â durumuna gelir.

Müfte’al vezninin muzâ’af ve ecvef kelimelerdeki i’lâli ism-i fâ’ili ile aynıdır. Misal
kelimelerde mütte’al, nâkıs ve lefif kelimelerde müfte’â durumuna gelir.

Müstef’al vezni muzâ’af kelimelerde müstefa’’ şekline girer. Ecvef kelimelerde

müstefâl, nâkıs kelimelerde müstef’â durumuna girer.

24 sur 29
 Diğerleri

Fa’îl vezni nâkıs ve sonu hamzeli mehmûz kelimelerde fa’iyy şekline girer.

Ef’al vezni muzâ’af kelimelerde efa’’ biçimini alır. Nâkıs ve lefiflerde ef’â şeklini
alır.

Mef’al vezni ecvef kelimelerde mefâl biçimini alır.

Mef’alet vezni muzâ’af kelimelerde mefa’’at şeklini alır.

Ünite 5

Arapça Kelime Gurupları İsim ve Sıfat Tamlamaları, Edatlar

Arapça Yapılı Tamlamalar

Harf-i Ta’rîf

Türkçede iyelik ekleri ve bazı hâl ekleri kelimeleri belirli yapar (Çocuk camı kırdı.
(Hangi cam olduğu biliniyor).

Arapçada kelimeyi belirli hâle getiren morfolojik unsur, harf-i ta’rîf denilen bir ön
ektir. Elif+lâm ‫ اَ ْل‬şeklinde yazılan bu ön ek, kelime başında olduğunda bazı
kelimelerde el-, bazı kelimelerde ise kelimenin ilk harfi şeddeli olacak şekilde
okunur:

‫ ا ط‬el-vatan

‫ﻥ‬ ‫ ا‬ez-zamân

Güneş harfleri (Hurûfu’ş-şemsiyye)

Harf-i ta’rîf alan bir kelime el-beyt, el-bint, el-veled, el-kitâb şeklinde okunur.
Ancak bir kısım harfler vardır ki, kelime bu harflerle başladığı zaman harf-i
ta’rîfin lâm’ını kendisine benzeştirir. Güneş harfleri (hurûfu’ş-şemsiyye) denilen
bu harfler şunlardır. Bunlara şemsî harfler de denir:

‫ﻥ‬،‫ل‬،‫ظ‬،‫ط‬،‫ض‬،‫ص‬،‫ش‬،‫س‬،‫ﺯ‬،‫ر‬،‫ذ‬،‫د‬،‫ث‬،‫ت‬

Diğer harfler ise ay harfleri (hurûfu’l-kameriyye) adını alır.

Hurûfu’ş- şemsiyye ile başlayan harf-i ta’rîfli kelimelerden örnekler:

‫ ا‬eş-şems “güneş” el-şems değil!

‫ ا ھ‬ed-dehr “dünya” el-dehr değil!

‫ﻥ‬ ‫ ا‬er-Ramazân “Ramazan” el-Ramazân değil!

Ay Harfleri (Hurûfü’l-kameriyye)

Bu harflerden biriyle başlayan kelimelerde harf-i ta’rîfte herhangi bir değişiklik

olmaz ve el- şeklinde okunur: el-beyt, elhakk,el-yevm ‘gün’vs.

ARAPÇA YAPILI İSİM TAMLAMALARI

25 sur 29
 Arapçada da, Farsçada olduğu gibi tamlamadaki kelime sırası Türkçedekinden
farklıdır ve önce tamlanan (muzâf /mevsuf), sonra tamlayan (muzâfun ileyh /
sıfat) gelir. Tamlayan kelimenin başında harf-i tarif ( ‫ ال‬el- ) olur. Tamlanan
(muzâf) kelimenin son harfi, bazı istisnalar dışında ötreli okunur. Harf-i ta’rîfin
elif’i hiçbir zaman okunmaz:

#$%ْ ‫ب ا‬
ُ " bâbü’l-beyt ‘evin kapısı’

Farsça tamlama = bâb-ı beyt / Arapça tamlama = bâbü'l-beyt

‫ دﻳ ا*)(م‬dînü’l-İslâm “İslâm dini”

‫ ا*رض‬+ , Hâliku’l-arz “arzın yaratıcısı”

Bu tamlamaları ‫ ال‬el- takısını kaldırarak ve izafet kesresi koyarak kolaylıkla Farsça

yapılı tamlamalar hâline dönüştürmek mümkündür. Meselâ dînü'l-İslâm / dîn-i
İslâm; Hâlıku'l-arz / Hâlık-ı arz vs.

Arapça Tamlamaların Okunuşu

Tamlanan (muzâf) kelime ekleme harflerden ‫ ە‬veya ‫ ت‬ile bitiyorsa bu harfler ‫ ة‬ile
yazılır. Dilimizde ‫ ت‬ile biten bazı kelimeler tamlayan (muzâfunileyh) oldukları
zaman bu ‫ ت‬, ٥ olarak okunur.

‫ ت‬01 / ‫ ك‬3 ‫ ة ا‬01 hasretü’l-mülûk ‘meliklerin hasreti(ni çektiği yer)

63$ / ‫ ر‬5 ‫ ا‬43$ leyletü’l-Kadr ‘Kadir gecesi’

‫ ﻩ‬789 / $ ‫ ة ا*ﻭ‬789 tezkiretü’l-evliyâ ‘evliyalar tezkiresi’

Arapça yapılı tamlamalar Farsça yapılı olanlara nispetle Osmanlı Türkçesinde

daha az kullanılmışlardır. Bunların büyük bir kısmı makam ve mevki isimlerinde,
kitap isimlerinde, kimi dinî tabirlerde ve bilhassa bilimsel terminolojide karşımıza
çıkar.

Makam ve Mevki İsimleri

‫ ا* ا‬$ ‫ ا‬emîrü’l-ümerâ “beylerbeyi”, <= ‫ ا‬$ ‫ ا‬emîrü’l-hac “hac emîri”, ‫> دﻩ‬0 ‫" ب ا‬
Bâbü’s-sa’âde “Saadet kapısı…

Kitap İsimleri

$ = ‫ ا‬4?=9 Tuhfetü'l-haremeyn,

$ ‫ ة ا*ﻭ‬789 Tezkiretü'l-evliyâ,

> ‫ ة ا‬789 Tezkiretü'ş-şuarâ,

‫ ا ﺯرا‬45‫ ﻳ‬1 Hadîkatü'l-vüzera,

@‫ ارﻳ‬A ‫ ﺯ" ة ا‬Zübdetü'-tevârîh,

26 sur 29
 D EF ‫ ا‬4B C Mecmû’atü'n-nezâir

Bilimsel Terimler
GFC ‫ ذات ا‬zâtü'l-cenb "akciğer örtüsü iltihabı",
HE> ‫ ذات ا‬zâtü'l-azm "kemik dokusu iltihabı",
67 = ‫ ذات ا‬zâtü'l-hareke "otomatik",
‫ ا م‬5I fakrü'd-dem "kansızlık, anemi",
G3K ‫ داء ا‬dâ’ü'l-kelb "kuduz",

L% ‫ﻳ ا‬ medîdü'l-basar "hipermetrop",

L% ‫ ا‬$LM kasîrü'l-basar "miyop",

Bunların dışında bilhassa ‫ ﷲ‬Allah kelimesiyle yapılan tamlamalar çok

kullanılmıştır:

‫ ﷲ‬%B Abdullâh, ‫ ﷲ‬L‫ ﻧ‬Nasrullâh

‫ دﻳ‬dîn kelimesiyle yapılan Arapça tamlamaların da şahıs ismi olarak sık

kullanıldığı görülür. Ancak bu gibi tamlamaların tamlanan unsuru (muzâf)
Osmanlı Türkçesinde ötreli değil üstünlü okunur:

HC‫ ا ﻳ ﻧ‬/ Necmü’d-dîn değil Necme’d-dîn:

ARAPÇA YAPILI SIFAT TAMLAMASI

Osmanlı Türkçesinde kullanılan Arapça sıfat tamlaması yapısı da isim tamlaması

yapısıyla aynıdır. İsim ve sıfat tamlamasını yalnızca tamlayan kelimenin
niteliğinden ayırt ederiz; tamlayan isimse isim tamlaması, sıfatsa sıfat tamlaması
olur:

6 E> ‫ دﻭل ا‬düvelü’l-muazzama “büyük devletler”

?E ‫ ا‬P3 melikü’l-muzaffer “muzaffer hükümdar”

‫ رك‬% ‫ﻥ ا‬ ‫ ر‬ramazânu’l-mübârek “mübarek Ramazan”

Arapça Sıfat Tamlamalarında Uyum

Arapça yapılı sıfat tamlamasında tamlanan ve tamlayan unsurlar (mevsûf ve sıfat)

arasında

a) cinsiyet (müennes - müzekker)

b) sayı (teklik, tesniye, çokluk)

açısından denklik aranır; sıfat bu özellikler bakımından mevsûf olan birinci

kelimeye uygun hâle getirilir.

D ?F ‫ا‬ C “Mecâlisü’n-nefâ’is”
‫ﮐ ة ا > ا‬89 “Tezkiretü’ş-şu’arâ”

ARAPÇA ÖN EDATLAR (HARF-İ CERR'LER)

27 sur 29
 Dil bilgisinde harf-i cerr adı verilen Arapça ön edatlar, Farsça ön edatlarda olduğu
gibi, kimi Türkçe hâl eklerine ve son çekim edatlarına karşılık gelir. Bu edatlar bir
tamlamanın başına geldiğinde tamlanan kelimenin sonu ötreli değil esreli okunur:

‫ﻥ‬ %‫ ﻳ‬M B an-karîbü'z-zamân değil an-karîbi'z-zamân gibi.

‫ب‬

Türkçede +a/+e, +da/+de, ile ek ve edatlarının anlamını karşılar. Harf-i ta’rîfli

kelimelerden önce geldiğinde hemzeyle bitişik yazılır ve kendisinden sonra gelen
kelimenin niteliğine göre bi’l-, bi'n-, bi'z- vs. şeklinde okunur:

6C$AF " bi’n-netîce “neticede, sonuçta”, 63" 5 " bi’lmukābele “karşılık olarak”

an: Türkçede +dan/+den hâl ekleriyle ve kimi edatlarla karşılanabilir. Bu edattan

sonraki kelime tamlama hâlinde olmayan tek bir kelime ise kelimenin sonu -ın/-in
tenviniyle okunur:

G‫ ﻳ‬M B an-karîb “çok geçmeden, yakında”, ‫ﻥ‬ %‫ ﻳ‬5FB an-karîbi’zzamân “yakın

zamanda”, G35 ‫ ا‬H$ ‫ ﺻ‬B an-samîmi’l-kalb “yüreğin içinden, yürekten”

SI

Türkçede +da/+de, içinde anlamlarını verir:

65$5= ‫ ا‬SI fi’l-hakîka “gerçekte, hakikaten”, TM‫ ا ا‬SI fi’l-vâki’ “gerçekten, hakikaten”

‫ل‬

Türkçede "için, dolayı, yüzünden, tarafından" anlamlarını verir. İsimlerle ve bazı

zamirlerle birlikte kullanılmaktadır:

‫ا‬8Uِ li-hâzâ “bunun için”, 69‫ا‬8 li-zâtihi “kendiliğinden”, 6? W li-mü’ellifihi

“müellifi tarafından”

28 sur 29
 Türkçede +dan/+den, dolayı, sebebinden anlamlarını verir:

>" min-ba’d “bundan sonra”, H‫ ﻳ‬5 ‫ ا‬mine’l-kadîm “eskiden

beri”, ‫ ط ف ﷲ‬min-tarafi’llâh “Allah tarafından”

‫ك‬

Türkçede "gibi, sanki" anlamlarını verir. Benzerlik ifade eder:

‫ *ﻭل‬7 ke’l-evvel “eskisi gibi”, P 87 ke-zâlik “böylece, bunun gibi”, ‫ﻥ‬Y7 ke-enne “sanki,
gûyâ” vs.

ARAPÇA TAMLAMALARDAKİ DEĞİŞİKLİKLER

Tamlananın Üstünlü Okunması

Tamlanan kelime >" ba’d “sonra”, Z%M kabl “önce”, ‫ ﻕ‬I fevk “üst”, #=9 taht “alt”, $"
beyn “ara”, G01 hasb “göre, nazaran” FB ‘ind “yan, yanında göre” kelimelerinden
biriyse bu kelimelerin sonu ötreli değil, üstünlü okunur:
‫ "> ا ﻭال‬ba’de’z-zevâl ‘öğleden sonra’;

‫ ﻥ‬I \ ‫ ا‬Z%M kable’t-tûfân ‘Tufan'dan önce’;

Z3 ‫ ا‬$" beyne’l-milel ‘milletler arası’;

‫ ﻕ ا > دﻩ‬I fevka’l-âde ‘olağan üstü’;

‫ ا > ض‬#=9 tahte’l-arz ‘yer altı’;

‫ ر‬5 ‫ ا‬G01 hasbe’l-kader ‘kader gereği’…

29 sur 29